Idea X

20 чэрвеня ў эфіры Еўрарадыё — пісьменніца, лаўрэатка Нобелеўскай прэміі па літаратуры Святлана Алексіевіч. Як бы непрыемна і балюча гэты не было для нас, тых, хто быў вымушаны пакінуць сваю краіну, але жыццё ў Беларусі не спынілася, не скончылася — яно працягваецца і працягваецца без нас. І мы сапраўды адарваліся і не разумеем усіх працэсаў, якія адбываюцца ў грамадстве ўнутры Беларусі. Мы выехалі, але большасць людзей застаецца ў краіне — і далей мы пайшлі кожны сваім шляхам, мы змяняемся, але па-рознаму. І калі здарыцца магчымасць вярнуцца, нам давядзецца наноў знаёміцца са саімі суайчыннікамі. Нам давядзецца размаўляць, слухаць, вучыцца і шукаць паразумення, перакананая Святлана Алексіевіч. Пра тое, чаму беларусы не хочуць прызнаваць пройгрыша 2020 года і што гэта прызнанне нам дасць; ці не згубілі актуальнасць пошукі нацыянальнай самасвядомасці, ці застаецца ў нас шанс на вяртанне і ці магчымы ён без крыві, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” са Святланай Алексіевіч.

19 чэрвеня ў эфіры Еўрарадыё — спявачка, паэтка, удзельніца сямейнага гурта “Бартосікі” Юстына Карпіловіч. Мы знаходзімся ў сітуацыі, калі нам не стае беларускасці, акрэсленасці нашай ідэнтычнасці. Мы хочам быць беларусамі, але часам гэта вельмі балюча. Бо мы сутыкаемся з пэўнымі невызначанасцямі нашай ідэнтычнасці і таго, што такое быць беларусам, і знаходзімся ў стане неразумення таго, навошта нам гэта вызначанасць патрэбная. Але некалі мы ўсё нявызначанае для сябе акрэслім, сфармулюем і боль пройдзе, перакананая Юстына Карпіловіч. Пра тое, як не згубіцца ў эміграцыі, ці гатовая моладзь вярнуцца ў Беларусь і адбудоўваць Айчыну і навошта нам сёння “чапляцца” за беларускую мову, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Юстынай Карпіловіч.

12 чэрвеня ў эфіры Еўрарадыё — кіраўніца грамадскай арганізацыі “Годна” Аліна Герашчанка. Пабудаваць аўтарытарызм на базе беларускасці немагчыма. Таму што быць беларусам і несці адказнасць за сваю нацыю — гэта азначае быць часткай дэмакратычнага еўрапейскага свету. Бо мы частка Еўропы і па ўмаўчанні беларускасць азначае шанаванне дэмакратычных каштоўнасцяў, перакананая Аліна Герашчанка. Пра тое, як звязаныя дэмакратычныя каштоўнасці і беларуская ідэнтычнасць, чаму мы мусім абіраць сваё, беларускае нават у эміграцыі і чаму для захавання нашай нацыі мы павінны змагацца за незалежнасць Беларусі любымі сродкамі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алінай Герашчанка.

5 чэрвеня ў эфіры Еўрарадыё — мастак, дызайнер Уладзімір Цэслер. У любой нацыі на пэўным гістарычным этапе мусіць быць свая нацыянальная ідэя. Тое, што вядзе да краіны яе мары, дапамагае будаваць дзяржаву і свой дабрабыт. Беларусы таксама мусяць нарэшце сфармуляваць сваю ідэю — ідэю, у якой адлюструецца Беларусь іх мары. І хай гэта будзе такая ідэя, якой хочуць самі беларусы. Вось толькі прыйсці яна павінна не з “народных глыбінь”, а мусіць быць прапанаваная тымі людзьмі, у якіх сапраўды ёсць бачанне таго, як лепш пабудаваць беларускую нацыянальную дзяржаву, перакананы Уладзімір Цэслер. Пра тое, як мастацтва ўплывае на фармуляванне нацыянальнай ідэі, ці існуе падзяленне нацыі сёння і ў чым місія творцаў, якія вымушаныя былі пакінуць Айчыну, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Уладзімірам Цэслерам.

29 траўня ў эфіры Еўрарадыё — пісьменнік Аляксандр Карнаўх. Сёння наша нацыя, наша грамадства вымушанае ісці нібыта скрозь “Халодныя землі”. Будаваць свой лёс і сваю будучыню ў надзвычай неспрыяльных умовах. Ва ўмовах, у якіх вельмі складана захаваць сваю ідэнтычнасць і небяспечна дэманстраваць сваю беларускасць. Але каб захавацца, каб годна прайсці праз выпрабаванні “Халоднымі землямі”, мы мусім трымацца сваёй мовы. У ёй наша моц і наша надзея на будучыню, перакананы Аляксандр Карнаўх. Пра тое, чаму сёння асабліва важна трымацца сваёй мовы, ці гатовыя беларусы да выпрабаванняў чарговымі “Халоднымі землямі” і ці здолеем мы аб'яднаць падзеленую нацыю, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Аляксандрам Карнаўхам.

22 траўня ў эфіры Еўрарадыё — былы каардынатар "Арт Сядзібы" і сузаснавальнік кампаніі SYMBAL.BY Мікіта Броўка. Безумоўна, усе нацыянальныя каштоўнасці, кшталту мовы, гісторыі, культуры, пытанні ўмацавання беларускай ідэнтычнасці, свядомасці і самаідэнтычнасці — усё гэта вельмі важна, але не першасна. Нам сёння жыццёва неабходна змагацца за ўсталяванне ў краіне дэмакратыі. Бо без дэмакратыі ўсяго пералічанага ў нас не будзе. Толькі праз дэмакратычныя механізмы мы зможам збудаваць у Беларусі нацыянальную дзяржаву, перакананы Мікіта Броўка. Пра тое, як звязаныя дэмакратыя і нацыянальная ідэя, ці важнае для шараговых беларусаў пытанне ідэнтычнасці і пра тое, як зрабіць беларускае модным і папулярным, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Мікітам Броўкам.

15 траўня ў эфіры Еўрарадыё — беларускі добраахвотнік, ваяр тактычнай групы “Eisenhyänen” з пазыўным “Днепр”. Тое, што Лукашэнка не адмовіцца ад улады без барацьбы, даўно стала відавочным. А гэта азначае, што беларусы мусяць быць гатовыя змагацца за сваю свабоду, за сваю краіну, за сваю будучыню. І не выключана, што яшчэ і за незалежнасць сваёй Айчыны. Бо Расія так проста наўрадці адмовіцца ад намеру анэксаваць Беларусь. Але нават у выпадку сілавога сцэнара Лукашэнка і яго набліжаныя павінны быць асуджаныя справядлівым судом, які разгледзіць усе доказы іх злачынстваў, перакананы добраахвотнік “Днепр”. Пра тое, ці здольныя беларусы змагацца за сваю свабоду і сваю краіну, чаму ў дачыненні да Лукашэнкі не мусіць быць самасуду і ці насамрэч у беларусаў усё ў парадку з ідэнтычнасцю, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з добраахвотнікам “Дняпром”.

8 траўня ў эфіры Еўрарадыё — літаратар, рэпер Віталь Рыжкоў. Такое пачуццё, як крыўда, магло б стаць для беларусаў вельмі добрай нацыянальнай ідэяй. У тым выпадку, калі б мы маглі карыстаць гэтае пачуццё для падмацавання сваёй ідэнтычнасці і ў якасці матывацыі адстойваць сваё. Бо, насамрэч, крыўда — вельмі моцная эмоцыя. Яна здольная штурхаць людзей да адстойвання свайго гонару, годнасці і самасці, — перакананы Віталь Рыжкоў. Пра тое, ці здольная літаратура абудзіць у людзях жаданне вярнуць сабе сваю ідэнтычнасць, ці існуе ў Беларусі падзел на “прабеларускую” і “прарасійскую” часткі і чаму крыўда мусіць стаць важным складнікам нашай нацыянальнай ідэі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Віталём Рыжковым.

1 траўня ў эфіры Еўрарадыё — актор, рэжысёр, фехтавальшчык, папулярызатар гісторыі Васіль Калач. У народаў, якія разам жылі ў Вялікім княстве Літоўскім, супольная гісторыя. Фактычна, мы маем, так бы мовіць, агульнага продка. Навошта мы сёння імкнемся гэтага продка пасекчы на кавалкі, падзяліць іх паміж сабой і ганарыцца выключна “сваёй” часткай той, агульнай гісторыі? Мы мусім прыняць факт, што ў беларусаў, літоўцаў, палякаў ды ўкраінцаў ёсць гэтая агульная гісторыя і не дзяліць яе, а шанаваць ўсё цалкам – як агульную спаччыну, перакананы Васіль Калач. Пра тое, ці сапраўды нам асабліва няма кім ганарыцца і ў нас замалы “пантэон герояў”, ці магчымая была перамога мірнага пратэсту ў 2020 годзе і ці гатовыя беларусы да змагання за сваю нацыю і сваю дзяржаву, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Васілём Калачом.

24 красавіка ў эфіры Еўрарадыё — мастацтвазнаўца, аўтар і вядоўца ютуб-канала “Каля Культуры” Мікіта Моніч. Ужо сёння нам неабходна рабіць усё магчымае, каб тыя, хто прыйдзе пасля нас, былі больш колькаснымі, больш якасна падрыхтаванымі, больш смелымі і дасведчанымі. Мы не ведаем, ці так яно будзе. Але наша справа не ў тым, каб ведаць, каб накіроўваць гэтыя “народныя масы”. У кожнага з нас ёсць свой маленечкі “агародзік”, які мы даглядаем і на якім засейваем нешта каштоўнаснае. І некалі, тыя хто пройдзе па нашым шляху пасля нас, ім скарыстаюцца і дасягнуць дзякуючы гэтаму большага, чым здолелі дасягнуць мы, перакананы Мікіта Моніч. Пра тое, якое значэнне культура мае для станаўлення нацыі, чаму важна захоўваць сваю ідэнтычнасць нават ў замежжы і навошта берагчы ключы ад страчанай хаты, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Мікітам Монічам.

17 сакавіка ў эфіры Еўрарадыё — відэаблогер і пісьменнік Макар Валынкін. Жывучы ў эміграцыі, у адрыве ад радзімы, сваёй зямлі і сваіх каранёў вельмі лёгка ўявіць цябе і ўсіх нас апошнім пакаленнем, якое размаўляе па-беларуску. Уявіць, што пасля нас не застанецца практычна нікога, хто будзе карыстацца беларускай мовай, вельмі лёгка: у эміграцыі людзі проста на яе забудуцца, а ў Беларусі яна знікне пад ціскам русіфікацыі. Але гэтак жа можна і сказаць сабе, што мы не станем “апошнім пакаленнем”, што наша паўстанне за нашу будучыню не скончанае, мы не пераможаныя і мы працягваем сваю барацьбу, перакананы Макар Валынкін. Пра тое, ці сапраўды мы дажылі да часоў, калі можам стаць апошнім пакаленнем, ці варта нам у такім выпадку заганяцца думкамі пра нейкія нацыянальныя ідэі і што дае падставы казаць пра няскончанасць нашага паўстання, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Макарам Валынкіным.

10 красавіка ў эфіры Еўрарадыё — франтмен гуртоў Volski і Крамбамбуля, мастак, пісьменнік Лявон Вольскі. Мы апынуліся ў эпіцэнтры вайны. І гэта не толькі рэальная вайна, якая ідзе ва Украіне, дзе ў тым ліку гінуць і беларусы. Сапраўдную вайну на вынішчэнне ўсяго беларускага, нацыянальнага вядзе і Лукашэнка. Адначасова мы мусім супрацьстаяць “рускаму свету”, які таксама наш вораг. І хоць імперская Расія стала на шлях развалу, што прывядзе і да аслаблення лукашэнкаўскага рэжыму, да перамогі далёка. І мы мусім сканцэнтравацца на тым, каб выжыць і перамагчы ў гэтай вайне дабра і зла, перакананы Лявон Вольскі. Пра тое, ці з'яўляецца беларускі народ нацыяй і чаму беларусы так мала цікавяцца сваім, чаму без мовы Беларусь не захаваць і як перамагчы ў супрацьстаянні з “рускім светам”, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Лявонам Вольскім.

3 красавіка ў эфіры Еўрарадыё — прадстаўнік ініцыятывы BELPOL Уладзімір Жыгар. Мы павінны завершыць пачатае і знішчыць аўтарытарную сістэму, пабудаваную Лукашэнкам. Якім цяжкім ні быў бы гэты шлях, нягледзячы на ахвяры, якія ўжо ёсць, мы мусім зрабіць усё магчымае, каб вярнуць сабе краіну, зрабіць з Беларусі нацыянальную дзяржаву, дзе больш ніколі не будзе палітвязняў. І мы гэта абавязкова зробім, перакананы Уладзімір Жыгар. Пра тое, ці павінны сілавыя структуры быць нацыянальнаарыентаванымі, ці магчыма зрынуць рэжым мірным шляхам і чаму важна правесці “дэлукашызацыю” Беларусі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Уладзімірам Жыгарам.

27 сакавіка ў эфіры Еўрарадыё — краязнавец, грамадскі дзеяч Алесь Юркойць. Чым часцей беларусы будуць жадаць адно аднаму “залацістага, яснага дня”, тым больш усмешак будзе на нашых тварах. І будзе больш жадання стварыць нешта пазітыўнае, што ўсіх будзе задавальняць. Беларуская дэмакратычная нацыянальная ідэя гатовая ўсіх прыгарнуць, яна не адштурхоўвае так, як ідэя лукашэнкаўскага рэжыму з турмой, вошамі і выгнаннем за мяжу нязгодных. Але толькі светлая і пазітыўная ідэя дасць нам нашу светлую Беларусь будучыні, перакананы Алесь Юркойць. Пра тое, як захаваць сябе і сваю беларускасць у выпрабаваннях рэпрэсій і эміграцыі, чаму беларусы дагэтуль не завяршылі сваё нацыябудаўніцтва і ці сапраўды ў нас “кароткі пантэон нацыянальных герояў”, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алесем Юркойцем.

20 сакавіка ў эфіры Еўрарадыё — доктар гістарычных навук, дырэктар Інстытута Вялікага Княства Літоўскага Русціс Камунтавічус (Rūstis Kamuntavičius). Мы, нашчадкі Вялікага Княства Літоўскага, маем супольную гісторыю, але ж і моцныя адрозненні — беларусы, літоўцы і палякі. Кожны ў выніку абраў свой шлях нацыянальнага і дзяржаўнага будаўніцтва і тыя падмуркі, на якіх гэтае будаўніцтва ажыццяўляць. І калі літоўскі шлях нацыябудаўніцтва грунтуецца на мове, то ў беларусаў ён у тым, каб быць у няспынным пошуку адказаў на адвечныя пытанні: хто мы, адкуль і куды рухаемся. І ў гэтай нацыянальнай нявызначанасці, у гэтым адвечным пошуку свайго шляху і ёсць адметнасць ды непаўторнасць беларускай нацыі, перакананы Русціс Камунтавічус. Пра тое, як нам дзяліць з літоўцамі “Пагоню”, чаму літоўцы так баяцца беларусаў і ў чым сіла беларускай нацыі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Русцісам Камунтавічусам.

Мы мусім прадставіць беларусам такіх беларусаў, якімі б нам было цікава быць, якімі было б прыстойна быць, якімі б нам усім хацелася быць. Паказаць тыя рысы беларускасці, якія б нам хацелася мець. Гэта задача і для актораў тэатра, і для пісьменнікаў, і для гісторыкаў. Каб разам данесці да беларусаў, што быць беларусам — гэта проста шыкоўна і зайздросна! І разам мы некалі здолеем гэта зрабіць, перакананы Алег Гарбуз.

Галоўная мара беларусаў у тым, каб ім далі магчымасць жыць сваім розумам. Нам трэба навучыцца дбаць найперш пра свой інтарэс, каб было добра нам як народу, як нацыі. У такім падыходзе — гарантыі нашай бяспекі. А ў сённяшнім свеце без бяспекі немагчымая і будучыня нас як нацыі і нашай краіны як незалежнай дзяржавы, перакананая Анжаліка Мельнікава. Пра тое, як у сабе знайсці і не згубіць наноў сваю беларускасць, чаму так важна памятаць пра свае карані і ці магчымае вяртанне на радзіму пасля працяглай эміграцыі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Анжалікай Мельнікавай.

27 лютага ў эфіры Еўрарадыё — актывістка беларускага аб'яднання ў Германіі Razam, арт-менеджарка, сузаснавальніца і каардынатарка фестывалю Minsk x Minga (Мюнхен, Германія), супрацоўніца Універсітэта Пасау (The University of Passau) Хрысціна Дарапей. Беларускі нацыяналізм, беларускія нацыяналісты адрозныя тым, што яны не сцвярджаюць, што беларуская нацыя нібыта лепшая ў нечым за іншыя. Беларускі нацыяналізм — гэта змаганне за сваё, гэта адстойванне магчымасцяў жыць так, як ты хочаш. І ў тым кантэксце, у якім ты хочаш. Фактычна, беларускае адстойванне сваёй нацыянальнай ідэнтычнасці — гэта абарона сябе ад праваімперскіх амбіцый суседзяў, перакананая Хрысціна Дарапей. Пра тое, чым адрозны беларускі нацыяналізм, чаму для беларусаў так важна, каб іх пакінулі ў спакоі, і пра тое, ці цікавая беларусам іх беларускасць, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Хрысцінай Дарапей.

20 лютага ў эфіры Еўрарадыё — экспертка ў сферы дзяржаўнага кіравання і міжнароднага развіцця, магістарка эканомікі Аліса Рыжычэнка. Для любога чалавека, любога грамадства і любой нацыі важны эканамічны і сацыяльны дабрабыт. Але на шляху да гэтага дабрабыту нельга забывацца на нацыянальныя каштоўнасці. Пытанні ўзмацнення нацыянальнай ідэнтычнасці, развіцця і пашырэння роднай мовы і гістарычнай спадчыны, развіццё культуры павінныя ісці побач з працэсамі эканамічнага развіцця. Мы павінныя будаваць свае эканамічныя, палітычныя і сацыяльныя адносіны выключна на падмурку нацыянальных каштоўнасцяў, перакананая Аліса Рыжычэнка. Пра тое, як звязаныя эканоміка і пытанні нацыянальнага абуджэння, чаму беларусы ставяць на першае месца дабрабыт і не дбаюць пра сваю ідэнтычнасць, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алісай Рыжычэнка.

13 лютага ў эфіры Еўрарадыё — прэзідэнтка асацыяцыі “Беларусы Парыжа”, прадстаўніца Народнай амбасады ў Францыі, сяброўка французскай асацыяцыі “Новыя дысідэнты”, відэакаларыстка Аліса Сыракваш. Сёння мы як нацыя знаходзімся (а можа, і знаходзіліся ў такім стане цягам многіх гадоў) у дэпрэсіі. А першы крок, каб выйсці з гэтага стану — пачаць сябе любіць. Нам трэба паглядзець на нас такіх, якія мы ёсць, і пачаць сябе любіць. Палюбіць сябе як нацыю, як культуру, як ментальнасць. Нам жыццёва неабходна пачаць любіць і паважаць сябе незалежна ад стаўлення да нас іншых і не азіраючыся на іншых, перакананая Аліса Сыракваш. Пра тое, чаму беларусы больш глядзяць у бок іншых нацый, а сабой не прывыклі ганарыцца, якіх колераў можа быць наша нацыянальная ідэя і як нам захаваць сябе ў эміграцыі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алісай Сыракваш.

Павел Данейка: мы нацыя, якая ўмее вырашаць задачы — гэта наша і місія, і ідэя by Euroradio

30 студзеня ў эфіры Еўрарадыё — рок-музыка, франтмен гурта Gods Tower, андэграўндны пісьменнік Уладзіслаў “Lesley Knife” Наважылаў. У Беларусі, як і ў шмат якіх іншых краінах, існуюць унутраныя адрозненні паміж жыхарамі розных рэгіёнаў. У нас адрозніваюцца, хай сабе часам і нязначна, народныя традыцыі і абрады, мова і паводзіны. Але мы не павінны імкнуцца усіх навучыць адзінай беларускай мове ці зрабіць аднолькавымі народныя абрады. Нам трэба ганарыцца нашай разнастайнасцю і падтрымліваць яе. Бо менавіта ў ёй, у нашай “рэгіянальнасці” — наша “дзяржаўнае” адзінства, перакананы Уладзіслаў “Lesley Knife” Наважылаў. Пра тое, чаму мы павінны падтрымліваць разнастайнасць у межах адной дзяржавы і ці гатовыя беларусы захаваць сваю адметнасць у эміграцыі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Уладзіславам “Lesley Knife” Наважылавым.

23 студзеня ў эфіры Еўрарадыё — гісторык, культурны антраполаг, пісьменнік, доктар гуманітарных навук Сцяпан Стурэйка. Сёння вельмі шмат разважаюць пра дэкаланізацыю і яе неабходнасць, каб нашая нацыя магла вызваліцца з-пад ціску “рускага свету” і нарэшце пайсці сваім шляхам. І дэкаланізацыя нам сапраўды неабходная, але нельга на ёй зацыклівацца і думаць, што як толькі мы “дэкаланізуемся”, то будзе нам нарэшце нашае сапраўды беларускае шчасце. Нам яшчэ неабходная эмансіпацыя: прыняццё саміх сябе такімі, якія мы ёсць, перакананы Сцяпан Стурэйка. Пра тое, чаму беларусы па еўрапейскіх мерках — маладая нацыя, чаму мы нацыя рэстаўратараў і што мы рэстаўруем, а таксама пра важнасць усведамлення беларусамі ўласнай суб'ектнасці, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” са Сцяпанам Стурэйкам.

16 студзеня ў эфіры Еўрарадыё — палітолаг, былы баец палка імя Кастуся Каліноўскага, кіраўнік дабрачыннага фонду “Асацыяцыя беларускіх ветэранаў”, сябра Каардынацыйнай рады ад фракцыі “Еўрапейскі выбар” Павел Мар'еўскі. Калі нават сітуацыя складзецца так, што полк імя Каліноўскага, іншыя беларускія вайсковыя структуры вымушаныя будуць зайсці ў Беларусь, то толькі для таго, каб зламаць супраціў тых сілавых структур, якія кормяцца з рукі Лукашэнкі і паспрабуюць яго ўладу абараніць. Але ніякай хунты вайскоўцы ўсталёўваць не будуць. Як толькі супраціў рэжымных сілавікоў будзе зломлены, уся ўлада будзе перададзеная палітычным структурам дэмакратычных сіл, перакананы Павел Мар'еўскі. Пра тое, якія сцэнары змены ўлады ў Беларусі выглядаюць найбольш імавернымі, ці гатовыя беларусы змагацца за сваю будучыню і чаму беларуская мова — гэта сексуальна, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Паўлам Мар'еўскім

9 студзеня ў эфіры Еўрарадыё — святар беларускага прыходу Канстантынопальскага патрыярхату ў Літве протаіерэй Георгій Рой. Сёння беларускае грамадства апынулася ў сітуацыі, калі дзве яго часткі назапашваюць розны жыццёвы досвед. І калі сітуацыя зменіцца і тыя, хто быў вымушаны выехаць з краіны, зможа вярнуцца на радзіму, яны далёка не ва ўсім будуць зразумелыя тым, хто з краіны не выязджаў. І наадварот. А гэта азначае, што нам усім ізноў трэба будзе змяняцца. Каб паразумецца і разам будаваць сваю будучыню. І мы абавязкова гэта зробім і аб'яднаемся, перакананы Георгій Рой. Пра тое, чаму Бог нанова выпрабоўвае беларусаў і ці не пакаранне гэта насамрэч, ці ёсць розніца, на якой мове маліцца і як “па-хрысціянску” пакараць злачынцаў, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” са святаром Георгіем Роем.

2 студзеня ў эфіры Еўрарадыё — толкіназнавец, перакладчык, антраполаг і релігіязнаўца Андрэй Строцаў. Беларусы любяць параўноўваць сябе з хобітамі — народам, які вельмі моцна прывязаны да свайго кавалачку зямлі, да сваёй сям'і, гаспадарлівых “тутэйшых”, для якіх важнае тое, што адбываецца побач з імі, і якім не цікавае ўсё, што здараецца за “далёкім лесам”. Вось толькі і сама Беларусь спрадвеку, у адрозненні ад Шыра, стаіць на перакрыжаванні гісторыі, і беларусы вымушаныя не толькі адрываць вочы ад любімых градак, але і бараніць сваю зямлю ад чужынцаў. І бараніць — а як на сённяшнюю сітуацыю, то і вызваляць — сваю Айчыну нам яшчэ давядзецца. Гэтак жа, як і Фрода з сябрамі па іх вяртанні з Мордара, перакананы Андрэй Строцаў. Пра тое, як на наш менталітэт уплывае наша “тутэйшасць”, чаму беларусы не толькі хобіты, але і эльфы, і гномы, і людзі, і нават оркі адначасова і ці гатовыя мы змагацца за сябе, сваю ідэнтычнасць і сваю радзіму, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Андрэем Строцавым.

26 снежня ў эфіры Еўрарадыё — легенда беларускага супраціву Зміцер “Мірон” Піменаў. Словы класіка “Ад прадзедаў спакон вякоў нам засталася спадчына” павінен ведаць і прапусціць праз сваё сэрца кожны беларус. У гэтых словах — увесь сэнс нашага нацыянальнага жыцця: мы павінны рабіць усё магчымае, каб захаваць тое, што пабудавалі, здабылі і перадалі нам нашы продкі, перакананы Зміцер “Мірон” Піменаў. Пра тое, як захаваць, абараніць і перадаць сваім унукам тое, што нам перадалі нашы продкі, як у эміграцыі захаваць сваю ідэнтычнасць і пры чым тут вера і Бог, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” са Змітром “Міронам” Піменавым.

19 снежня ў эфіры Еўрарадыё — драматург, паэтка, акторка, псіхолаг Дзіяна Балыка. Амаль у кожным з нас схаваная своеасаблівая беларуская траўма: мы саромеемся сваёй мовы і сваёй гісторыі, прыналежнасці да гэтай нацыі. І сёння для нас усіх, асабліва для тых, хто апынуўся далёка ад Бацькаўшчыны, вельмі важна як мага больш карыстацца беларускай мовай і па-беларуску выхоўваць сваіх дзяцей. Гэта становіцца для нас своеасаблівай псіхатэрапіяй, перакананая Дзіяна Балыка. Пра тое, як траўмы аб'ядноўваюць беларусаў, як нам лепш ад гэтых траўмаў пазбаўляцца і чаму так важна захоўваць веру ў няўхільную перамогу, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Дзіянай Балыка.

12 снежня ў эфіры Еўрарадыё — папулярызатар гісторыі, сцэнарыст, журналіст Алесь Кіркевіч. Беларусы мусяць вырашыць свае праблемы і навесці парадак у краіне. Хай сабе часам і недэмакратычным шляхам. Колькі часу гэта зойме, толькі Бог ведае, але трэба да гэтага быць гатовымі. І калі парадак будзе наведзены, то настане час для цудоўных эканамістаў, для ІТ-шнікаў, якія вярнуцца з Кіпра: для іх і ўсіх астатніх будзе закон і парадак, перакананы Алесь Кіркевіч. Пра тое, чаму свабоду без крыві не здабыць нават у ХХІ стагоддзі, як нам захаваць сябе ў эміграцыі і ці гатовыя беларусы змагацца са зброяй у руках за сваю будучыню, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алесем Кіркевічам.

5 снежня ў эфіры Еўрарадыё — спецыялістка ў галіне кіравання і арганізацыі, былая прадстаўніца рэктара Uczelni Łazarskiego ў Варшаве, адна з заснавальніц Згуртавання беларускіх студэнтаў у Гомелі, заснавальніца скаўцкай суполкі “Беларускі выведнік” Наталля Арцёменка. Беларусы — цалкам унікальная нацыя, і мы можам для пабудовы сваёй краіны, свайго жыцця зрабіць усё самі. Нам не трэба нейкай вялізнай адміністрацыйнай ці бюракратычнай надбудовы над намі, каб нешта працавала, — мы самі зробім усё неабходнае, калі толькі зможам вярнуць сабе краіну. І некалі мы гэтага даможамся і вернем яе сабе, перакананая Наталля Арцёменка. Пра тое, чаму нам важна будаваць і захоўваць сувязі паміж сабой, дзе б мы ні знаходзіліся, ці падобная моўная сітуацыя ў беларусаў і ірландцаў і як вярнуць сабе краіну, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Наталляй Арцёменка.

14 лістапада ў эфіры Еўрарадыё — паэт, літаратар, лекар Зміцер Крэс. Беларусы не адно стагоддзе імкнуліся даказаць сваё права “людзьмі звацца”. Фактычна гэта стала беларускай нацыянальнай ідэяй, дасягнуць якой падавалася малаімаверным. Сітуацыю змяніў 2020 год, калі мы нарэшце гэтае права даказалі і сабе, і ўсім наўкол. Вось толькі час мінуў, і сёння мы аказаліся ў той жа спрадвечнай нашай сітуацыі, вярнуўшыся да ўсё той жа нацыянальнай ідэі. Але ўжо з перакананнем, што некалі наша мара здзейніцца, перакананы Зміцер Крэс. Пра тое, чаму нацыянальная ідэя ў беларусаў ёсць даўно, але нават нам самім не падабаецца, чым нацыянальная ідэя адрозніваецца ад беларускай мары і як нам саміх сябе пераканаць у тым, што Беларусь — гэта мы, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” са Змітром Крэсам.

21 лістапада ў эфіры Еўрарадыё — рэпер і педагог Зміцер “Вожык” Зайко. Мы знаходзімся ў часе, калі вымушаныя змагацца не толькі за сваё выжыванне і будучыню, але і за выжыванне і будучыню Беларусі. Таму мы змагаемся не для таго, каб змагацца, а для таго, каб нарадзіць нешта новае, чыстае, светлае. Каб паказаць усяму свету, што мы ёсць, перакананы Зміцер “Вожык” Зайко. Пра тое, чаму Беларусь — гэта найперш пра любоў, навошта нам ведаць сваю гісторыю і пра тое, якую будучыню мы хочам пабудаваць для сябе і сваіх нашчадкаў, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” са Змітром “Вожыкам” Зайко.

Нас увесь час пераконваюць у тым, што мы не нацыя, а нейкія недарэкі, што мы нейкія недаробленыя, што нас няма, што мы не такія як ёсць, а нейкія зусім іншыя. А мы спрадвеку толькі таго і хочам, каб ад нас адчапіліся ўрэшце. Бо ў нас ёсць нашая зямля, па якой хадзілі нашыя продкі, дзе ходзім мы, дзе будуць хадзіць нашыя дзеці — мы ёсць, не замінайце нам папросту жыць! І мы гэтага даможамся, бо “Беларусь жыве і жыве вечна!”, перакананы Валер “Дарога” Руселік. Пра тое, чаму беларусаў не зламіць ніякімі выпрабаваннямі, ці здолеем мы адрадзіцца пасля новай хвалі русіфікацыі і рэпрэсій пасля 2020 года, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Валерам “Дарогай” Руселікам.

Вольга Гарбунова: паразуменне, справядлівасць, бяспека — тры словы маёй ідэі by Euroradio

31 кастрычніка ў эфіры Еўрарадыё — першы дарадца Святланы Ціханоўскай Франак Вячорка. Для таго, каб рухацца па плыні часу ў кірунку, які б адпавядаў нашым нацыянальным інтарэсам, трэба не толькі ўмоўная лодка і матор на ёй, але і веданне правільнага накірунку для такога руху. Адпаведна, спачатку нам трэба вызначыцца не толькі са сваімі нацыянальнымі інтарэсамі, а што нават найперш, са сваёй ідэнтычнасцю, са сваёй нацыянальнай ідэяй. Мы не здолелі зрабіць гэта раней і таму мусім выканаць гэтую працу цяпер, перакананы Франак Вячорка. Пра тое, чаму беларусам важна вызначыцца са сваёй ідэнтычнасцю, як зразумець свае нацыянальныя інтарэсы і ці павінна нашая нацыянальная ідэя абавязкова быць "сэксі", мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Франакам Вячоркам.

24 кастрычніка ў эфіры Еўрарадыё — былая старшыня Згуртавання беларусаў Канады, шматгадовая сяброўка галоўнай управы ЗБК, сяброўка дырэктарата Беларускага інстытута навукі і мастацтва, галоўны бізнес-аналітык, удзельніца фальклорнага ансамбля “Яваровы людзі” Валянціна Шаўчэнка. Для беларусаў спрадвеку вельмі важна мець сваё. Але часам у нас вельмі розныя погляды на гэтае “сваё”. І вось калі гэтыя нашыя розныя погляды на нашае “сваё” ў нейкім пункце сыдуцца — толькі тады сфармуецца нацыя. Але пакуль нашае “сваё” даволі далёка адно ад аднаго, перакананая Валянціна Шаўчэнка. Пра тое, чаму беларусам так складана паразумецца і ці патрэбная нам нейкая асаблівая беларуская ідэнтычнасць, чаму так важна захаваць сувязь з каранямі і роднай зямлёй, нават калі ты ад той зямлі вельмі далёка, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Валянцінай Шаўчэнка.

17 кастрычніка ў эфіры Еўрарадыё — сяброўка суполкі Belarus FREEDOM Philadelphia, сузаснавальніца кампаніі Sokol GxP services, клінічная фармацэўтка, спявачка Марыя Астапенка. І тым беларусам, хто з'ехаў з краіны даўно, баліць за лёс Бацькаўшчыны, усе хочуць для краіны лепшай долі. І хай пераважная большасць такіх эмігрантаў ужо не вернецца на радзіму, многія з іх будуць рабіць усё магчымае, каб дапамагчы ёй, калі сітуацыя зменіцца, перакананая Марыя Астапенка. Пра тое, чаму важна верыць у светлую будучыню беларускай Беларусі, ці вернуцца эмігранты на Бацькаўшчыну і як звязаныя бізнес і нацыянальная свядомасць, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Марыяй Астапенка.

10 кастрычніка ў эфіры Еўрарадыё — былы палітвязень, прадстаўнік Беларускай асацыяцыі палітвязняў “Да Волі” Алег Кулеша. Мы мусім думаць і рабіць усё магчымае не толькі для таго, каб вызваліць Беларусь ад лукашэнкаўскай навалы і расійскай акупацыі, але і каб нашы дзеці выраслі сапраўднымі беларусамі. Каб яны не страцілі сувязь са сваімі беларускімі каранямі. Каб яны, атрымаўшы адукацыю на Захадзе, вярнуліся ў Беларусь не толькі адукаванымі, але і свядомымі беларусамі, перакананы Алег Кулеша. Пра тое, чаму нам важна не толькі не забыцца пра злачынствы рэжыму ў дачыненне да беларусаў, але і захоўваць у сабе сваю беларускасць, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алегам Кулешам.

3 кастрычніка ў эфіры Еўрарадыё — этнапедагог, дзяячка культуры і адукацыі, заснавальніца этнацэнтра “Світанак” Марына Струнеўская. Беларусы павінныя адмовіцца ад цярплівасці. Той, калі нас прыніжаюць, з нашай культуры, гісторыі і мовы здзекуюцца, а мы толькі і робім, што некуды “нясём сваю крыўду”. Трэба не падстаўляць другую шчаку, а ўмець адстойваць сваё, перастаць цярпець прыніжэнне. Трэба бараніць сваё, і калі варта, то і ўдарыць у адказ, перакананая Марына Струнеўская. Пра тое, чаму вярнуць сабе сваё і пашыраць сваю беларускасць неабходна і ва ўмовах акупацыі ды эміграцыі, што зашыфравана ў беларускім фальклоры і ці мусім мы забыцца на здзекі ад лукашыстаў, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Марынай Струнеўскай.

Беларусь з'яўляецца часткай заходнееўрапейскай культурнай прасторы, і для нас вельмі важныя прыватная ўласнасць, эканамічны дабрабыт і стабільнасць у добрым сэнсе гэтага слова. Але ў 21 стагоддзі беларусы зразумелі, што для таго, каб усё пералічанае ў нас было, трэба, каб у нас было нармальнае грамадства, законы, якія працуюць, і ўлада, якая змяняецца. Бо адраджэнне эканамічнае ідзе побач з адраджэннем нацыянальным і адно без другога ў нашым выпадку немагчымае, перакананы Алесь Міхалевіч. Пра тое, чаму немагчыма пабудаваць эканамічны дабрабыт, не збудаваўшы нацыянальна-арыентаванае грамадства, у чым бяда “хатаскрайнікаў” і чым для нацыянальнага будаўніцтва быў так важны 2020 год, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Алесем Міхалевічам.

19 верасня ў эфіры Еўрарадыё — дырэктарка беларускамоўнай школы ў Батумі, заснавальніца беларускай прасторы “аКсяродак” Аксана Акуневіч. Каб захавацца як нацыя, нам вельмі важна захаваць і распаўсюдзіць як мага шырэй веданне беларускай мовы, нашай гісторыі і традыцый. Гэта той падмурак, на якім мы зможам пабудаваць свой нацыянальны дом, сваю будучыню і свой дабрабыт, урэшце. Калі не свой асабісты, то хаця б сваіх дзяцей. Мы мусім думаць пра сваіх дзяцей, пра будучыню нацыі. А пачынаць усё трэба з адукацыі. І адукацыя наша мусіць быць беларускамоўнай, перакананая Аксана Акуневіч. Пра тое, чаму беларусы так мала цікавяцца сваім і не імкнуцца да беларускасці, як захаваць сваю ідэнтычнасць у эміграцыі і пра стварэнне беларускамоўных асяродкаў за мяжой мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Аксанай Акуневіч.

12 верасня ў эфіры Еўрарадыё — вядоўца ютуб-канала "Жыццё-маліна" і канала пра беларускую гісторыю "Загляне сонца" Мікіта Мелказёраў. Вельмі хацелася б, каб у беларусаў стаўся пэўны мараторый на Расію. Каб хаця б гадоў 50 праіснаваў гэты "каранцін" і каб беларусы нарэшце зразумелі, што ніякія яны не браты нам і за ўсю гісторыю яны нам зрабілі вельмі шмат крыўды. І гэты сусед не толькі па сёння застаецца для нас вельмі небяспечным, але, на жаль, пры нашым жыцці ён у лепшы бок не зменіцца. Таму найперш нам трэба думаць пра будучыню сваёй краіны, перакананы Мікіта Мелказёраў. Пра тое, чаму найпершая задача для нас сёння — заставацца беларусамі і пашыраць сваю беларускасць, чаму так важна ведаць гісторыю і як павінна выглядаць мяжа з Расіяй, мы і разважаем у праграме "Ідэя Х" з Мікітам Мелказёравым.

5 верасня ў эфіры Еўрарадыё — выкладчыца беларускай мовы і літаратуры, мовазнаўца, доктарка філалагічных навук, заснавальніца кафедры беларускай мовы і літаратуры ў Віленскім педагагічным універсітэце, былая старшыня Літоўскай асацыяцыі беларусістаў, адна з заснавальніц Беларускай гімназіі імя Францыска Скарыны ў Вільні Лілея Плыгаўка. Не маюць рацыі тыя, хто кажа, што беларуская мова памірае ці ўжо амаль памерла. Калі за столькі часу, праз стагоддзі, яна не знікла, яе не здолелі вынішчыць, то сёння казаць пра смерць беларускай мовы тым больш не выпадае. І нават калі пэўная частка беларусаў ёй не карыстаецца і лічыцца, што яны мовы не ведаюць, беларуская мова не стала для іх замежнай. Яна існуе ў кожным з нас на генетычным узроўні. Дастаткова невялікага штуршка, каб яна выскачыла на паверхню і заняла пачэснае месца сярод моваў нашых паўсядзённых зносінаў, перакананая Лілея Плыгаўка. Пра тое, чаму нельга казаць, што для беларусаў стала замежнай матчына мова, ці сапраўды ў пачатку незалежнасці БНФ пагражаў пакараннем тым, хто не вывучыць беларускую мову, а таксама пра тое, навошта заставацца беларусамі ў эміграцыі, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Лілеяй Плыгаўка.

Задача любога мастака ў тым, каб шукаць новыя сэнсы і падчас гэтых пошукаў не баяцца ламаць звыклую сістэму. А каб грамадства магло ўспрымаць новыя сэнсы і паспяваць за зменамі, мы павінныя шмат увагі надаваць адукацыі. І ў гэтым таксама пакліканне творцаў — адукаваць людзей. Што ж да палітычнай дзейнасці, то гэта не справа мастака. Стаяць на чале Новай Беларусі мусіць не ўмоўны Гавел, ён хутчэй выключэнне з правілаў, а палітык ці нават добры менеджар, перакананы Андрэй Дурэйка. Пра тое, чаму беларусы мала цікавяцца здабыткамі сваіх суайчыннікаў, якую ролю мастацтва адыгрывае ў жыцці грамадства і ці можа творца існаваць па-за палітыкай, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Андрэем Дурэйкам

22 жніўня ў эфіры Еўрарадыё — настаўніца беларускай мовы, намесніца кіраўніка Беларускай школы ў Варшаве, філалагіня, аўтарка дзіцячых перадач відэастудыі "РАЮ" Юлія Букштановіч. Калі мы гаворым пра каштоўнасць незалежнасці, то мы павінны быць гатовыя на абарону гэтай незалежнасці ўсімі магчымымі сродкамі. А для гэтага мы павінны ўсведамляць сябе беларусамі, што звязанае з захаваннем культуры, традыцыі і мовы. Для такога ўсведамлення нам вельмі важная пераемнасць паміж пакаленнямі і паміж мінулым, сучасным і будучым. Усё гэта мы павінны шукаць, фармаваць і ствараць разам, перакананая Юлія Букштановіч. Пра тое, чаму беларусы так неахвотна аддавалі сваіх дзяцей у беларускамоўныя класы, ці магчыма без дзяржаўнай падтрымкі займацца нацыябудаўніцтвам і пра захаванне сваёй ідэнтычнасці далёка ад радзімы, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Юліяй Букштановіч.

15 жніўня ў эфіры Еўрарадыё — былая палітзняволеная, былая выкладчыца БДУІР Вольга Філатчанкава. У нас могуць быць розныя погляды і рознае стаўленне да тых ці іншых пытанняў, але ўсіх беларусаў аб'ядноўвае адно: мы хочам, каб Беларусь была сапраўды нашай краінай. Каб мы маглі ў сваёй краіне вольна дыхаць і рабіць у межах закона ўсё, што самі захочам. Мы марым пра краіну, дзе працуюць законы, дзе мы можам уладкоўваць сваё жыццё, свой дабрабыт і быць спакойнымі за будучае сваіх дзяцей, перакананая Вольга Філатчанкава. Пра тое, чаму беларускае грамадства так доўга “спала” і што стала трыгерам для яго абуджэння, ці незваротныя змены, якія ў нас адбыліся, і як з'яднаць наша расколатае грамадства, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Вольгай Філатчанкавай.

8 жніўня ў эфіры Еўрарадыё — прадстаўнік па абароне і нацыянальнай бяспецы Аб'яднанага пераходнага кабінета, былы намеснік камандзіра палка імя Кастуся Каліноўскага Вадзім Кабанчук. Беларусы не жадаюць вайны і смерці, але мы і з тых, хто гатовы трываць здзек бясконца і маўкліва цярпець прыніжэнні. Ад нас хаваюць нашу гісторыю, але насамрэч у нашага народа вельмі багатая гісторыя змагання за сваю свабоду. Гэтая гісторыя не абмяжоўвацца паўстаннямі Тадэвуша Касцюшкі і Кастуся Каліноўскага ды Слуцкім збройным чынам, а таксама ўзнікненнем БНР. І калі прыйдзе момант, беларусы зноў возьмуцца за зброю, каб абараніць сябе, сваю годнасць і сваю Бацькаўшчыну, перакананы Вадзім Кабанчук. Пра тое, чаму беларусы не ведаюць гісторыі змагання свайго народа, ці гатовыя мы да сілавога вызвалення краіны і ці не стане сілавы сцэнар пачаткам грамадзянскай вайны, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Вадзімам Кабанчуком.

1 жніўня ў эфіры Еўрарадыё — дэпутат Каардынацыйнай рады трэцяга склікання ад фракцыі "Беларусы", былы кіраўнік штаба батальёна “Волат” палка імя Кастуся Каліноўскага Васіль Верамейчык. Беларусы вельмі дрэнна ведаюць не тое што гісторыю сваёй краіны, але і гісторыю сваёй сям'і. Вельмі рэдка хто мае звесткі глыбей, чым на 2-3 пакаленні сваіх продкаў. А менавіта з павагі да гісторыі свайго роду, з гонару за сваіх продкаў пачынаецца павага да сваёй Айчыны і гонар за сваю Бацькаўшчыну, перакананы Васіль Верамейчык. Пра тое, чаму нам так важна ведаць сваю гісторыю, як звязаныя нацыябудаўнічыя працэсы і адкрыццё архіваў, ці здольныя беларусы бараніць сваё, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Васілём Верамейчыкам.

Беларусы павінныя навучыцца ганарыцца сабой, сваёй краінай і сваёй нацыяй. Вярнуць сабе пачуццё годнасці і захоўваць яго ў сэрцы насуперак усім жыццёвым выпрабаванням. Захоўваць побач з верай. І гэта не вера ў нейкія вышэйшыя сілы альбо ў светлую будучыню — гэта вера ў тое, што Беларусь з беларускай нацыянальнай ідэяй ужо вельмі хутка надыдзе, перакананая Марыя Яфімава. Пра тое, чаму для захавання сваёй ідэнтычнасці нам важна ведаць сваю гісторыю і карыстацца сваёй мовай, ці патрэбная нам тая ідэнтычнасць у часы глабалізацыі і пра пытанні веры мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Марыяй Яфімавай.

18 ліпеня ў эфіры Еўрарадыё — вядоўца ранішняга шоу на Радыё USA, медыя-кансультант Сяргей Кузін. Беларусы не мусяць забываць, што ў нас ёсць свае ўнікальныя і яскравыя адрозненні ад ншых нацый. І мы мусім іх захоўваць, адначасова пашыраючы разуменне таго, што мы — частка вялікага еўрапейскага соцыуму. Той Еўропы, часткай якой мы былі спрадвеку і гісторыя якой дазваляе нам ганарыцца сваёй бацькаўшчынай і праз усе выпрабаванні і падарожжы несці любоў да радзімы у сваім сэрцы, перакананы Сяргей Кузін. Пра тое, чаму эміграцыя — не падстава для адмаўлення ад сваёй ідэнтычнасці, ці гатовыя беларусы да свабоды і адказнасці, пра любоў, вайну і мову мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Сяргеем Кузіным.

11 ліпеня ў эфіры Еўрарадыё — доктарка філасофіі, этнагісторык, супрацоўніца Аўстралійскага нацыянальнага ўніверсітэта Алена Говар. Архівы — гэта велізарны пласт сацыяльнай гісторыі нашага народа, гісторыі, якая тычыцца кожнага чалавека. Да ўсведамлення сябе неабходна ісці праз усведамленне сваёй сям'і, свайго роду, сваёй вёскі ці мястэчка, а не праз нейкія вялікія грунвальдскія бітвы. Гісторыя вельмі важная, мова — вельмі важная, але яны павінны быць часткай цябе, гэта не мусіць быць штучна пасаджанае ў нас, як абстрактная частка дзяржавы. Каб знайсці гэтую сваю частку, нам неабходна зазірнуць у гісторыю свайго роду з дапамогай пакуль яшчэ закрытых ад нас архіваў, перакананая Алена Говар. Пра тое, ці падобныя лёсы беларусаў і аўстралійскіх абарыгенаў, ці з'яўляецца беларуская мова абавязковым элементам для фармавання нашай нацыі, ці ёсць беларусы як нацыя і пры чым тут праблема адкрытых архіваў, мы і разважаем у праграме “Ідэя Х” з Аленай Говар.