หลวงพ่อปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม

"หลวงพ่อทำสมาธิมาเยอะ ดูแล้วไม่มีคนทำ ก็เลยรู้เลยว่า จุดสำคัญทำที่ให้ไม่เจริญก้าวหน้าในธรรม คือสมาธิไม่ถูกต้อง ถ้าจะทำสมาธิ ต้องรู้ว่าสมาธิต้องประกอบด้วยสติเสมอ และสมาธิมี 2 อย่าง คือ มิจฉาสมาธิกับสัมมาสมาธิ สัมมาสมาธิยังแยกเป็นอีก 2 อัน หนึ่งฝึกให้จิตสงบ สงบแต่มีกำลัง มีความสุข อีกอันหนึ่ง ฝึกให้จิตตั้งมั่น เป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 24 ตุลาคม 2568

"หลักสูตรที่จะทำให้เราพ้นจากความยึดมั่นถือมั่น ซึ่งนำไปสู่ความพ้นทุกข์สิ้นเชิง หลักสูตรที่ท่านสอนอันนี้ชื่อว่าสติปัฏฐาน ท่านบอกสติปัฏฐานเป็นทางสายเอก เป็นทางสายเดียวเพื่อความบริสุทธิ์หลุดพ้น เพราะฉะนั้นสิ่งที่พวกเราจะต้องเรียนให้มาก เจริญให้มากก็คือการเรียนรู้สติปัฏฐาน 4 การทำสติปัฏฐานคือมีสติระลึกรู้กายระลึกรู้ใจ ระลึกรู้ร่างกาย ละเอียดขึ้นคือการระลึกรู้เวทนาคือความรู้สึกสุขทุกข์ ละเอียดขึ้นก็คือระลึกรู้สังขารความปรุงดีปรุงชั่ว ละเอียดขึ้นไปอีกก็คือรู้ถึงสภาวะของจิตจริงๆ ละเอียดขึ้นไปก็จะเห็นธรรม ธรรมคือสัจธรรมความจริง ตั้งใจรักษาศีลไว้ก่อนแล้วฝึกสติ ฝึกสติก็คือระลึกรู้กายระลึกรู้ใจ ถนัดรู้กายได้ก็รู้กาย ถนัดรู้เวทนาได้ก็รู้เวทนา ถนัดดูจิตที่เป็นกุศลได้ก็ดูไป หรือชำนิชำนาญก็เห็นจิตเกิดดับ ทางทวารทั้ง 6 ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ก็ดูไป เดี๋ยววันหนึ่งมันจะค่อยๆ เข้าใจ เข้าใจเบื้องต้น เข้าใจว่าตัวเราไม่มี เบื้องปลายก็จะเข้าใจว่า สิ่งที่มีอยู่คือตัวทุกข์ เมื่อรู้ทุกข์แจ่มแจ้ง จิตมันไม่เอา มันปล่อยวางได้ เมื่อมันปล่อยวางได้ จิตใจเราก็ไม่มีภาระ จิตมันว่าง" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม แสดงธรรม ณ โรงแรมเดอะซายน์ พัทยา 23 ตุลาคม 2568

"จุดแรกที่เราจะลงมือภาวนา ใจต้องสู้ ใจต้องห้าวหาญ ตรงที่ใจเรากล้าหาญ เรียกว่าเรามีสัมมาวายามะ หรือความเพียรชอบ ความเพียรไม่ใช่แปลว่าขยัน ความเพียรมาจากคำว่า "วีระ" กล้าหาญ เพราะฉะนั้นสัมมาวายามะ ก็จะต้องมีความเพียรชอบ คือมีใจที่กล้าหาญที่จะต่อสู้กับกิเลส กล้าหาญที่จะพัฒนากุศลที่มีอยู่ พัฒนากุศลให้งอกงามออกไป ฉะนั้นถ้าเริ่มต้นใจอ่อนแอ ท้อแท้ ป้อแป้ ไม่ได้กินหรอก ฉะนั้นเวลาเรียนกับหลวงพ่อ ใครมา โอ๊ย โอดครวญ หนูไม่ดีเลย หนูเป็นอย่างนั้น หนูเป็นอย่างนี้ หนูท้อแท้ โอ๊ย ฟังแล้วอยากเบิ๊ดกระโหลก ฉะนั้นเรียนธรรมะกับหลวงพ่อ อย่าอ่อนแอ สนามรบอันนี้ไม่ใช่เรื่องเล่นๆ เป็นสนามรบที่เราจะสู้กับมาร สู้กับกิเลส เพื่อจะข้ามวัฏฏะให้ได้ ฉะนั้นถ้าเราอ่อนแอ เราก็แพ้มารตลอด เพราะฉะนั้นไปปลุกใจตัวเองให้มันองอาจกล้าหาญ เมื่อก่อนหลวงพ่อเวลาภาวนาแล้วมันท้อแท้ มันเหนื่อยหน่าย ก็คิดถึงครูบาอาจารย์ ก่อนที่ท่านจะมาเป็นครูบาอาจารย์ของคน ของเทวดาได้ ท่านก็เป็นคนอย่างเรานี่ล่ะ มี 2 มือ 2 เท้าเหมือนกัน ท่านทำได้เราก็ต้องทำได้ ต้องตามท่านไปให้ได้ ดูท่านเป็น Idol เมื่อก่อนท่านก็มีกิเลส เมื่อก่อนท่านก็ล้มลุกคลุกคลาน ท่านผ่านมาได้ด้วยความอดทน ด้วยวีระ ด้วยความเพียร กล้าหาญ ท่านทำได้ เราเดินตามหลังท่านก็ต้องทำได้ แล้วมาได้ง่ายกว่าท่านอีก อย่างพระพุทธเจ้าถือเป็นสุดยอดเลย เพราะท่านทำความเพียรจนกระทั่ง ท่านบรรลุสัมมาสัมโพธิญาณได้ ไม่มีใครสอนท่าน เราได้เปรียบท่านเยอะเลย เราได้เรียนธรรมะที่ท่านสอนเอาไว้ ที่พระสาวกสอนเอาไว้ ที่ครูบาอาจารย์ที่ดีๆ สอนเอาไว้" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 18 ตุลาคม 2568

"มนุษย์ในโลกใฝ่ฝันอิสรภาพ ใฝ่ฝันเสรีภาพ ก็ได้แต่ฝันแล้วไม่มีจริง ในโลกเต็มไปด้วยความทุกข์ เต็มไปด้วยพันธนาการ เต็มไปด้วยภาระ แต่ถ้าเราเข้าใจธรรมะ เข้าใจธรรมะคือเข้าใจความจริงของโลก เข้าใจความจริงของชีวิต เข้าใจความจริงของร่างกายจิตใจ เราจะเข้าใจโลกเข้าใจชีวิตได้ ถ้าเราเรียนรู้จนเข้าใจความจริงของร่างกายจิตใจได้ เพราะร่างกายจิตใจก็คือโลก เป็นส่วนหนึ่งของโลกนั่นเอง ถ้าเข้าใจตรงนี้ก็จะเข้าใจโลกทั้งหมด พอไม่ยึดถือที่จิตดวงเดียว ก็ไม่ยึดถือกายไม่ยึดถือใจ ไม่ยึดถือโลกทั้งโลก อะไรจะเกิดขึ้นจิตจะไม่หวั่นไหว" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 13 ตุลาคม 2568

"ความสุขภายในเราจะทำอย่างไร เราก็สร้างคุณงามความดี เรารักษาศีลของเรา การรักษาศีลมันทำให้จิตใจเราร่มเย็นเป็นสุข อย่างคนมีศีลใจมันจะมีความสุขกว่าคนทุศีล อย่างคนขโมยเขาอย่างนี้ปล้นเขาจิตใจไม่ได้มีความสุข คนที่รู้จักให้รู้จักแบ่งปันมีความสุขมากกว่า ทำทานก็เพื่อจิตใจเราได้พัฒนาเป็นบุญ บุญนั้นเป็นชื่อของความสุข เพราะฉะนั้นที่เราทำทานเราก็ได้ความสุขเป็นเครื่องตอบแทน เราไม่ไปเป็นชู้กับใคร ใจเราสงบสุข หรือเราไม่กินเหล้าเมายาอย่างนี้ คนกินเหล้าคนติดยาเสพติดพิกลพิการเยอะแยะเลย ที่กินๆ อยู่ก็เลิกๆ เสีย แล้วชีวิตมันจะสงบสุข ภาวนา อันนี้สุดยอดของความสุขเลย ถ้าเราภาวนาได้ธรรมะ เราจะรู้เลยว่า ในโลกนี้ไม่มีอะไรที่เป็นสมบัติสำคัญที่สุดเท่ากับธรรมะ มีเงินพันล้านวันหนึ่งก็เป็นของคนอื่น แต่เราภาวนาเรื่อยๆ ใจเรามีศีลมีธรรมขึ้นมา มันอยู่กับเราทั้งชีวิต ตายไปมันก็ไปด้วยความดีงาม เวลาจะตายจะไม่หวั่นไหว ไม่กลัวตายแล้วจะไปไหน ขอให้ภาวนาให้ดีเถอะ มันจะรู้สึกว่าถึงเวลาที่จะลอกคราบแล้ว ลอกคราบอันเก่าที่ชำรุดทรุดโทรมทิ้งไป ไม่เห็นน่าเสียดายเลย ใจมันสงบสุข มีความสุข กล้าหาญ เบิกบาน ภาวนาเรื่อยๆ ปัญญาขั้นต้น จะเห็นว่าตัวเราไม่มี ปัญญาขั้นกลางก็จะเห็นว่าร่างกายที่มีอยู่ไม่ใช่ตัวเราแต่เป็นตัวทุกข์ ภาวนาขั้นสูงสุดเลย ก็จะเห็นว่าจิตใจนี้ที่ว่ามันไม่ใช่ตัวเราแล้วจริงๆ มันเป็นตัวทุกข์ ถ้าเห็นถึงตรงนี้จิตจะข้ามสังสารวัฏได้ จิตจะปล่อยวางจิต คืนจิตให้โลก สลัดคืนขันธ์ 5 ให้โลกไป ไม่มีอะไรให้ยึดถืออีกต่อไปแล้ว จิตที่สิ้นความยึดถือมีความสุข มีความสงบที่ไม่มีอะไรเหมือน" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 12 ตุลาคม 2568

"จิตหลงไปคิด รู้ จิตหลงไปเพ่ง รู้ แล้วพอจิตมันมีแรง เราจะเดินปัญญาได้ มันเห็นขันธ์กระจายตัวออก แล้วแต่ละขันธ์ไม่ใช่ตัวเราของเรา ตัวเราไม่มี แล้วภาวนาเรื่อยๆ ไป ทำเหมือนเดิมนี่ล่ะ แล้วต่อไปปัญญามันแก่รอบขึ้น ขันธ์ 5 ไม่ใช่ตัวเรา แต่กายนี้คือตัวทุกข์ ทุกข์ล้วนๆ แล้วขั้นสุดท้ายมันจะเห็นว่า จิตเองก็ตกอยู่ในกองทุกข์ ทุกข์ล้วนๆ นี่คือการเห็นทุกข์ รู้ทุกข์แจ่มแจ้ง ก็เป็นอันละสมุทัย คือละตัณหาสิ้นเชิง" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 11 ตุลาคม 2568

ทำไมต้องเรียนอภิธรรม เรียนเพื่อล้างความเห็นผิดว่ามีตัวมีตน อย่างพวกเรามาเรียนกรรมฐาน กรรมฐานจริงๆ ในขั้นวิปัสสนากรรมฐาน คือการเรียนอภิธรรม อย่างเราเรียนเรื่องรูปธรรม เรื่องนามธรรม อย่างความโลภ ความโกรธ ความหลง หรือเห็นกระบวนการทำงานของจิต เป็นเรื่องอภิธรรมทั้งหมดเลย เพียงแต่ผู้ปฏิบัติเรียกชื่อไม่เป็น ไม่รู้จักชื่อมัน เราแต่ละคนภาวนา เราจะเห็นสภาวะมากมาย เกิดขึ้นในจิตใจเรา การที่เราทำวิปัสสนากรรมฐาน เราเรียนอภิธรรม เรียนเรื่องรูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ อภิธรรมล้วนๆ เลย เรียนเรื่องตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อายตนะ ก็เรื่องของอภิธรรม เรียนเพื่อจะให้เห็นว่าธรรมทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา พอเห็นความจริงก็จะเบื่อหน่าย คลายความยึดถือ จิตก็หลุดพ้น จิตที่หลุดพ้นแล้ว มีความสุขมหาศาล หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 8 ตุลาคม 2568

"พระจะอยู่กันอย่างลำบาก แต่ว่าทำให้การภาวนาเข้มแข็ง พระสบายเกินไปก็ภาวนาย่อหย่อน ฉะนั้นที่นี่จะมีระบบที่ไม่ให้พระสบาย ตื่นเช้าแต่ละกุฏิก็ทำสมาธิ เดินจงกรม ส่วนใหญ่ก็จะเดิน เพื่อจะรีบขับถ่าย อย่างไปนั่งๆ เดี๋ยวไปปวดอึกลางทาง ลำบาก เสร็จแล้วก็ออกมาจัดศาลา ออกไปบิณฑบาต กลับมาก็มาฉันรวมกัน ล้างบาตร ถัดจากนั้นถ้ามีงานของส่วนตัวก็ไปทำ อย่างไปซักผ้า บางทีก็มีงานส่วนกลางก็ต้องไปช่วยกันทำก่อน ตอนเย็นบ่าย 3 โมงมากวาดวัด ทำความสะอาดกุฏิ ศาลา ถ้าวันศุกร์ก็จะมาล้างโบสถ์ด้วย ทำงานเสร็จก็ทำวัตรเย็น ทำวัตรเย็นเสร็จก็ออกไปทำงานฝั่งโน้น ข้ามถนนไป เราปลูกป่าไว้เยอะ ไปรดต้นไม้ แบกน้ำใส่ถังหิ้ว บางช่วงบางที่บางจุดก็เป็นภูเขา ขึ้นเขาหิ้วน้ำขึ้นไป ไปรดต้นไม้ พระบวชมาใหม่ๆ โอดครวญเลยทำไมลำบากอย่างนี้ เรา โอ้ย อยากสู้กิเลสจะเอาแต่สบายจะสู้ได้หรือ อย่างเวลาไปทำงาน จะต้องฝึกเจริญสติในชีวิตประจำวัน ออกไปเหนื่อย หงุดหงิด รำคาญ เบื่อ ไม่ได้มีหน้าที่บ่น แต่มีหน้าที่ดู ใจเบื่อใจท้อแท้ ดูของตัวเอง ผ่านไปช่วงหนึ่ง จิตใจจะแข็งแรงขึ้น" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 7 ตุลาคม 2568

"การทำสมถกรรมฐานไม่เลือกอารมณ์ ใช้อารมณ์บัญญัติก็ได้ เช่น เรานั่งสวดมนต์ไปเรื่อยๆ หรือเราคิดถึงพระพุทธเจ้า คิดถึงธรรมะหมวดนั้นหมวดนี้ คิดพิจารณาร่างกาย ถ้าเจือการคิดอยู่เรียกอารมณ์บัญญัติ ใช้ทำสมถกรรมฐานได้ แต่ทำวิปัสสนากรรมฐานไม่ได้ ทีนี้จะทำสมถะด้วยอารมณ์ปรมัตถ์ ทำอย่างไร ก็ใช้รูปธรรม นี่ใช้อารมณ์ที่สองแล้วในการทำสมถะ อารมณ์ที่สามคือนามธรรม เราน้อมใจไปอยู่ในความว่าง เราใช้นามธรรมๆ เป็นอารมณ์กรรมฐาน อันที่สี่ คือใช้นิพพานเป็นอารมณ์การทำสมถกรรมฐาน อันนี้เราต้องเป็นพระอริยบุคคล ปุถุชนทำไม่ได้ พวกเรายังทำไม่ได้ เราก็ใช้อารมณ์ 3 ตัวแรกในการทำสมถะ ถนัดตัวไหนก็เอาตัวนั้นล่ะ วิปัสสนาคือการเรียนรู้ความจริงของตัวเอง สิ่งที่เป็นตัวเองอย่างแท้จริงก็คือกายกับใจ คือรูปธรรมนามธรรมที่ประกอบกันขึ้นมา เป็นสิ่งที่เรียกว่าตัวเรา กายกับใจนี่เอง เพราะฉะนั้นจะเรียนวิปัสสนาใช้อารมณ์บัญญัติไม่ได้ ขืนใช้อารมณ์บัญญัติ แล้วนั่งดูดูตัวเอง นั่งคิดไปเรื่อย ไม่เห็นความจริง เราต้องใช้อารมณ์ปรมัตถ์ อารมณ์ที่มีจริงคือรูปธรรมนามธรรม ใช้นิพพานทำวิปัสสนาไม่ได้ เพราะตรงนิพพานจิตไม่มีงานทำ จิตถึงเข้าไปอยู่กับพระนิพพาน ส่วนอุปปมานุสติ น้อมจิตระลึกถึงความสงบ ถ้าเป็นปุถุชนก็คิดถึงแค่ความสงบ ถ้าเป็นพระอริยบุคคลคิดถึงความสงบ มันจะเข้าไปถึงนิพพานได้ ปุถุชนทำไม่ได้" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 5 ตุลาคม 2568

"เราไปดูตัวเอง เราอยู่กับกรรมฐานอะไรแล้วจิตเราสบาย เราก็อยู่กับกรรมฐานอันนั้น แล้วการจะอยู่กับกรรมฐานอันนั้น ต้องอยู่แบบสบายด้วย อันแรก เลือกอารมณ์ที่มีความสุข อันที่สอง รู้อารมณ์ที่มีความสุขนั้นด้วยใจธรรมดา ใจที่ธรรมดาจะมีความสุขในตัวของมันอยู่แล้ว ใจที่หิวโหย ดิ้นรน ไม่มีความสุข ฉะนั้นอย่างเรานั่งสมาธิ เราเลือกได้แล้วว่าหายใจเข้าพุท หายใจออกโธ แล้วเรามีความสุข แต่พอเริ่มหายใจ เราก็เต็มไปด้วยความอยาก ใจเร่าร้อน อยากให้สงบเร็วๆ รับรองไม่สงบหรอก เลือกอารมณ์ถูกแล้ว ยังต้องเอาจิตที่ถูกต้องไปรู้อารมณ์อันนั้นด้วย จิตที่ถูกต้องคือจิตที่ธรรมดา ไม่โลภ ไม่โกรธ ไม่หลง เคล็ดลับอยู่ตรงนี้เลย ทำกรรมฐานไป เลือกอารมณ์ที่มีความสุข แล้วจิตสงบก็ช่าง ไม่สงบก็ช่าง แต่รู้อารมณ์นั้นไป แป๊บเดียวก็สงบแล้ว" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 4 ตุลาคม 2568

"อนุตตริยสูตร คือภาวะอันยอดเยี่ยม 6 อย่าง ท่านบอกว่าการเห็นที่ยอดเยี่ยมก็คือ การได้เห็นพระพุทธเจ้าหรือสาวกของท่าน พอได้เห็นแล้วก็มาถึงการได้ฟัง การฟังที่ยอดเยี่ยมคือ การได้ฟังพระพุทธเจ้าหรือสาวกของท่าน การได้เขาเรียกลาภ มีลาภที่ยอดเยี่ยม คือได้ศรัทธาในพระพุทธเจ้าหรือในสาวกของท่าน พอมีศรัทธาแล้วก็มีสิกขา มีการเรียนที่ยอดเยี่ยม ก็เรียนไตรสิกขาตามธรรมะที่พระพุทธเจ้าประกาศ พอมีการเรียนที่ยอดเยี่ยมแล้วก็มีการบำรุงที่ยอดเยี่ยม คือการบำรุงพระพุทธเจ้าหรือพระสาวก อันสุดท้ายคือการมีการตามระลึกอันยอดเยี่ยม การระลึกถึงพระพุทธเจ้าหรือพระสาวก ตอนที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ใหม่ๆ ยังไม่มีสาวก ท่านก็พิจารณาว่าท่านจะเอาอะไรเป็นสรณะ ท่านเอาพระธรรมเป็นสรณะ ต่อมามีพระอริยสงฆ์เกิดขึ้น ท่านก็เลยเอาพระธรรมพระสงฆ์เป็นสรณะ ของพวกเรามีพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์เป็นสรณะ ท่านไม่ได้ปฏิเสธพระสงฆ์ไม่ได้ปฏิเสธสาวก ธรรมะของท่านแต่ละบทๆ เรียงร้อยไปอย่างงดงามที่สุดเลย อย่างเริ่มต้นท่านบอกได้เห็นพระพุทธเจ้าหรือสาวก พอได้เห็นแล้วก็เข้าไปฟัง ก็ได้ฟังพระพุทธเจ้าหรือสาวก พอได้ฟังแล้วก็เกิดความศรัทธา เลื่อมใสศรัทธา เมื่อเกิดความเลื่อมใสศรัทธาแล้ว ก็ตั้งอกตั้งใจศึกษาในสิ่งที่ท่านสอน คืออธิสีลสิกขา อธิจิตตสิกขา อธิปัญญาสิกขา เมื่อศึกษาแล้วจิตใจมันจะรู้สึกต้องเกื้อกูล ต้องคอยดูแล ต้องคอยรักษาพระพุทธเจ้า พระอริยสงฆ์ ครูบาอาจารย์อะไรอย่างนี้ ใจมันจะเป็นเอง แล้วใจมันจะมีอนุสติมันจะตามระลึกถึงพระพุทธเจ้าหรือครูบาอาจารย์เนืองๆ" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 28 กันยายน 2568

"อนุตตริยสูตร แปลว่าภาวะอันยอดเยี่ยม 6 ประการ อยู่ในพระไตรปิฎกเล่มที่ 22 สุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ฉักกนิบาต ข้อที่ 1 ชื่อ ทัสสนานุตตริยะ การเห็นอันยอดเยี่ยม การเห็นตถาคตกับสาวกของตถาคต คือการเห็นอันยอดเยี่ยม ท่านไม่ได้กดขี่ว่าสาวกไม่ดี อันที่ 2 ชื่อ สวนานุตตริยะ การฟังอันยอดเยี่ยม การฟังธรรมของตถาคตหรือสาวกของตถาคต อันที่ 3 ลาภานุตตริยะ การได้อันยอดเยี่ยม ได้ศรัทธาแน่นแฟ้นในตถาคตหรือสาวกของตถาคต อันที่ 4 ชื่อ สิกขานุตตริยะ การศึกษาอันยอดเยี่ยม คือศึกษาตามพระธรรมวินัยนี้ ได้แก่ศึกษาอธิสีลสิกขา อธิจิตตสิกขา อธิปัญญาสิกขา สิ่งที่พวกเราชาวพุทธต้องเรียนก็คือ 3 เรื่องนี้ เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าหรือสาวกของท่าน อันที่ 5 ชื่อ ปาริจริยานุตตริยะ การบำรุงอันยอดเยี่ยม ได้แก่การบำรุงสนับสนุนตถาคตหรือสาวกของตถาคต อันที่ 6 อนุสสตานุตตริยะ การระลึกอันยอดเยี่ยม คือการระลึกถึงตถาคตหรือสาวกของตถาคต เห็นไหมท่านไม่ได้ทิ้งสาวก เห็นพระพุทธเจ้าหรือเห็นสาวกก็เป็นเรื่องยอดเยี่ยม ได้ฟังพระพุทธเจ้าหรือได้ฟังพระสาวกของท่านก็เป็นเรื่องยอดเยี่ยม บอกภิกษุที่ได้เห็น ได้ฟัง ได้มา ได้ศึกษา ได้บำรุงสนับสนุน แล้วก็ที่สำคัญคือการเจริญ ตัวสุดท้าย ตัวที่ 6 อนุสสตานุตตริยะ การระลึกอันยอดเยี่ยม ประกอบด้วยวิเวก บอกจะมีปัญญาเป็นเครื่องรักษาตน สำรวมในศีล ย่อมรู้ดี เป็นที่ดับแห่งทุกข์ ไม่ได้บอกว่าต้องฟังแต่พระพุทธเจ้า ถึงจะไปสู่ความดับทุกข์ได้ นี้คือพุทธวจน" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 27 กันยายน 2568

"ปริยัติสิ่งที่เป็นหลักของเราก็คือพระไตรปิฎก แต่ไม่รู้มันอาถรรพ์อะไร มันเหมือนอาถรรพ์เหมือนต้องคำสาป คนที่พยายามทำลายพระไตรปิฎกมีเสมอ ตอนหลวงพ่อเด็กๆ มีพระผู้ใหญ่องค์หนึ่งออกมาพูดเลย พระไตรปิฎกควรจะตัดอภิธรรมทิ้ง ไม่จำเป็น ทีนี้ตัดพระอภิธรรมทิ้งก็เหลือแต่พระวินัยกับพระสูตร พอมาถึงวันนี้จะตัดพระสูตรอีกแล้ว เลือกเฉพาะพุทธวจน พระสูตรจำนวนมากให้เอาทิ้งไป พระวินัยเอาลดลงเหลือ 150 บอกว่าพุทธวจนะพูดถึงวินัย 150 ข้อที่ให้สวดปาติโมกข์ อันนั้นเป็นการแปลบาลีผิด ท่านเจ้าคุณสมเด็จประยุทธ์ท่านเก่งบาลี ท่านบอกแปลผิดตรงนี้ ในพระสูตรบอกว่า 150 ข้อ และส่วนที่มากกว่านั้น 150 ข้อนั้นเป็นคำพูดของพระพุทธเจ้า อาจจะยุคต้นๆ ก็ได้ ยุคกลางๆ พุทธกาล แล้วหลังจากนั้นท่านก็ยังบัญญัติเพิ่มไปเรื่อยๆ ไม่ใช่มีแค่นั้น แล้วถ้าอ่านพระวินัยด้วยจะรู้ อย่างเสขิยวัตร 75 ข้อที่เขาจะตัดทิ้ง ท่านระบุว่าให้สวดด้วย ฉะนั้นต้องสวด 227 ถ้าอ่านพระไตรปิฎกให้หมด นี่ก็จะตัด วินัยก็จะตัด พระสูตรก็จะตัด อภิธรรมตัดอยู่แล้ว แล้วมันเหลืออะไร บอกเหลือพุทธวจน จริงๆ ในพระไตรปิฎกมีทั้งพุทธวจน มีทั้งคำสอนของพระเถระ พระเถรี คำพูดคำแสดงธรรมของเทวดา ของฤๅษีของอะไร มีเยอะแยะเลย ของเปรตยังมีเลย พวกเปรตมันได้รับความทุกข์ก็พูดเป็นธรรมะขึ้นมา มีครูบาอาจารย์องค์หนึ่งหลวงพ่อเคยเข้าไปกราบ คือหลวงปู่มหาเขียน พระอริยเวที องค์นี้จบเปรียญ 9 ลูกศิษย์หลวงปู่มั่น เก่งทั้งปริยัติทั้งปฏิบัติ ท่านบอกเลยว่าท่านท่องพระไตรปิฎกได้ แล้วท่านบอกพระไตรปิฎกทั้งหมด ทุกเรื่องเลยสอนเรื่องการปฏิบัติทั้งนั้น คนที่รู้จริงมองปุ๊บบอกตรงนี้เป็นเรื่องปฏิบัติ อันนี้ก็ปฏิบัติ ไม่ใช่ตัดทอนไปเฉยๆ" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 21 กันยายน 2568

"ว่างกับว่างเปล่าไม่เหมือนกัน ว่างเปล่ามันไม่ใช่ อะไรๆ ก็ไม่เอา อะไรก็ไม่ยึดอะไรอย่างนี้ อันนี้มโนเอา ฉะนั้นก่อนที่เราจะสัมผัสความว่างนี้ ให้เราเรียนรู้ความวุ่นไว้ อะไรเป็นตัววุ่นวาย ขันธ์ 5 เป็นตัววุ่นวาย เป็นตัวปรุงแต่ง ตามรู้ตามเห็นมันไป จนกระทั่งมันวางเอง ไม่ต้องอวดอุตริไปวาง แล้วว่างอันนี้มันจะไม่เหมือนว่างที่เราไปอ่านหนังสือเซน เลยทำใจว่างๆ ขึ้นมา ไม่เหมือนกันเลย ว่างอันนั้น แกล้งทำเป็นภพอันหนึ่ง ส่วนว่างจริงมันพ้นจากภพแล้ว คนละแบบ แล้วคนละเรื่องกันเลย คนละวิธีการ ว่างอันนั้นมโนเอา คิดเอา ถ้าว่างจริงเกิดจากปัญญา รู้แจ้งแทงตลอดในความจริงของรูปนาม ขันธ์ 5 ไม่เหมือนกัน ถ้าว่างจริงก็จะเห็นว่าสิ่งทั้งหลายเกิดจากเหตุ ถ้าเหตุดับสิ่งนั้นก็ดับ จะเห็นอย่างนี้" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 20 กันยายน 2568

"ฝึกให้มันชิน ทีแรกก็ใช้เวลากว่าจะรู้ พอหัดรู้บ่อยๆ สติมันจะเร็วขึ้นเรื่อยๆ เพราะสิ่งที่ทำให้สติเกิดเขาเรียกว่าถิรสัญญา ถิระก็คือตัวเสถียร หมายรู้จำได้ๆ อย่างแม่นยำถึงสภาวะอันนั้น อย่างเราขี้โมโหอย่างนี้ ใจเราโกรธ เรารู้ ใจเราโกรธ เรารู้ ในที่สุดจิตมันจำลักษณะของความโกรธได้ ไม่ใช่เราจำได้ จิตมันจำได้ พอความโกรธผุดขึ้นเท่านั้น สติรู้ทันทันทีเลย โกรธแล้วนี่จะรู้อย่างนี้เรียกว่าสติอัตโนมัติ คำว่าสติอัตโนมัติไม่มีในตำรา แต่ว่าเป็นคำที่ครูบาอาจารย์ใช้ ถ้าสติอัตโนมัติเกิด สมาธิอัตโนมัติก็เกิด เมื่อไรมีสัมมาสติเมื่อนั้นก็จะเกิดสัมมาสมาธิ เมื่อไรมีสติเฉยๆ ก็เป็นสมาธิธรรมดา เมื่อไรไม่มีสติ มันก็เกิดมิจฉาสมาธิ สมาธิเกิด เราก็รู้ อะไรเกิดก็รู้ จิตเป็นกุศลก็รู้ เป็นอกุศลก็รู้ หัดรู้เรื่อยๆ ไป ถ้าเราอ่านใจของเราให้ชำนิชำนาญ เราจะเห็นว่าทุกคราวที่ กระทบอารมณ์ จิตจะเกิดปฏิกิริยา เป็นสุขบ้าง เป็นทุกข์บ้าง เป็นกุศลบ้าง อกุศลบ้าง รู้ทันมันเรื่อยๆ ไป แล้วต่อไปปัญญามันจะเกิด สติมันจะเร็วขึ้นๆ พอโกรธปุ๊บรู้ปั๊บ โลภปุ๊บรู้ปั๊บ ใจหลงปุ๊บ หลงไปคิดอย่างนี้ หลงปุ๊ป รู้แล้วว่าหลง อย่างนี้ดีมาก สติว่องไวมาก" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 14 กันยายน 2568

"หากเราจะตาย ถ้าเราเคยภาวนา เราภาวนา ตายเลย ไม่ต้องคิดว่าจะหายหรือไม่หาย ดูมันไป ร่างกายนี้มันไม่ใช่ตัวเรา ไม่ใช่ของเรา อาศัยมันมาอยู่ได้ตั้งหลายปีแล้ว คุ้มค่าแล้ว ตอนนี้ร่างกายเราเหมือนรถยนต์เก่าๆ ซ่อมแล้วซ่อมอีก ซ่อมไม่ไหวแล้ว ถึงเวลาต้องเอาไปโละ ไปขาย คือถึงเวลาต้องทิ้งแล้ว ร่างกายนี้เหมือนกัน เหมือนเครื่องยนต์ พอใช้มานานเริ่มสะดุด เริ่มชำรุดตรงนั้นตรงนี้ แรกๆ ก็ซ่อม ซ่อมโน้นซ่อมนี้ไป ถึงจุดที่มันซ่อมไม่ไหว ซ่อมไม่ไหวก็ทิ้งมัน เราภาวนาของเรา อยู่กับธรรมะของเรา ภาวนาไป พุทโธไป หายใจไป หรือเจริญปัญญาไป เห็นร่างกายมันจะตาย ใจเป็นคนดูอะไรอย่างนี้ ฝึกเรื่อยๆ ไม่ต้องมาห่วงหาอาทรใครทั้งสิ้น ทรัพย์สมบัติก็ไม่ใช่ของเราแล้ว ต่อไปไม่นานก็จะเป็นของคนอื่น ทิ้งให้หมดเลย ตั้งใจอย่างนี้ ถ้าไม่เคยปฏิบัติ ทำไม่ได้หรอก ญาติเราจะตายแล้ว อย่าไปทำให้เขากลุ้มใจ อย่างคนใกล้ตาย ชวนเขาคุยในเรื่องดีๆ ถ้าคุยแล้วเขารำคาญ อย่างชวนคุยเรื่องไปทำบุญไปอะไร เขารำคาญนี้หยุดเลย ไม่ต้องฝืน ต้องรักษาจิตของเขาให้ดี บางคนก็ใช้วิธี คนจะตาย คนใกล้ตัว อย่างพ่อแม่จะตาย จับมือไว้ บอกทำใจสบายๆ ลูกหลานอยู่กันพร้อมหน้า ไม่มีอะไร ไม่ต้องห่วงอะไร ปลอบๆ อย่างนี้ อันนี้แบบชาวโลกก็ยังดี ถ้าไปถึงก็ร้องไห้โฮๆ จะตายแล้วๆ ตายแล้วจะไปไหน สงสัยตกนรกแน่เลย ชอบกินเหล้า โอ๊ย อย่างนี้ อย่างนี้มันแกล้งกันชัดๆ เลย" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 13 กันยายน 2568

"การรักษาศีลก็คือการฝึกตัวเองอย่างหนึ่ง ฝึกใจตัวเอง จะต้องฝึกให้เข้มแข็ง ถ้าใจเราอ่อนแอเรารักษาศีลไม่ได้ ฉะนั้นถ้าเป็นชาวพุทธ พอเห็นว่าศีลไม่สำคัญ จะเอาแต่สมาธิ ปัญญา พูดได้ มันทำไม่ได้จริง เราตั้งใจรักษาศีล แล้วมันพลาด พลาดก็ตั้งใจใหม่ สมาทานให้ดีใหม่ ต่อไปพอเราสมาทานแล้วเราตั้งใจอยู่เรื่อยๆ การรักษาศีลก็จะง่ายขึ้นๆ แต่ถ้าเริ่มต้นบอกว่าถ้าศีลด่างพร้อย ถ้าศีลขาดแล้วไม่ต้องรักษา เอาดีไม่ได้แล้วล่ะ เหลวไหลที่สุดเลยคำพูดอย่างนี้ แล้วมันทำลายรากฐานของการปฏิบัติในศาสนาพุทธทีเดียว ศีลสำคัญ สำคัญมากๆ เลย ไม่มีศีลความเสียหายเกิดขึ้นมากมายทั้งทางโลกทั้งทางธรรม" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 7 กันยายน 2568

"แก่นคำสอนที่แท้จริงในพระพุทธศาสนา คือเห็นความจริงแล้วสิ่งทั้งหลายทั้งปวงไม่ควรยึดมั่นถือมั่น ทำไมไม่ควรยึดมั่นถือมั่น มันทุกข์ มันทุกข์โดยตัวของมันเอง ขันธ์ 5 มันทุกข์โดยตัวของมันเอง แต่ความไม่รู้ ความไม่รู้ทุกข์ เราไปเห็นว่ามันทุกข์บ้างสุขบ้าง เราก็เลยยึด ทันทีที่ยึด ความทุกข์ก็เข้ามาถึงจิตใจตัวเอง ทีแรกความทุกข์มันอยู่ที่ขันธ์ เมื่อเราไม่เห็นว่าขันธ์มันเป็นทุกข์ เราก็ไปยึดมัน ทันทีที่เราไปยึดมัน ความทุกข์ก็จะเข้ามาสู่จิตใจทันทีเลย ฉะนั้นตัวความอยากคือตัณหา ตัวความยึด ตัวอุปาทาน มันทำให้จิตใจเราได้รับความทุกข์ขึ้นมา ขันธ์ 5 มันเป็นทุกข์โดยตัวของมันเอง แต่ถ้าเรารู้ความจริง เราไม่เข้าไปยึดถือใจเราไม่ทุกข์ แล้วขันธ์ 5 มันเป็นทุกข์โดยตัวมันเอง เราไม่รู้ความจริงเราก็เข้าไปยึดถือ ความทุกข์ในขันธ์ 5 ก็ย้ายมาอยู่ในจิตของเรา เพราะฉะนั้นการที่เราจะสามารถเห็นได้ ว่าสิ่งทั้งหลายทั้งปวงไม่ควรยึดมั่นถือมั่น เราต้องรู้ทุกข์" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 6 กันยายน 2568

"ถือศีล 5 ทุกวันทำในรูปแบบ เวลาทำในรูปแบบ ไหว้พระสวดมนต์คิดถึงคุณพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ แล้วก็ลงมือปฏิบัติ ถือว่าเราปฏิบัติบูชาพระคุณของท่าน ไม่ได้ปฏิบัติเอาดีวิเศษอะไรหรอก ลงมือทำไป อย่าใจโลภ ถือว่าปฏิบัติบูชา วันไหนฟุ้งซ่านทำความสงบ วันไหนสงบแล้วทำจิตตั้งมั่น ด้วยการรู้เท่าทันจิตที่ไหลไปไหลมา มีจิตตั้งมั่นแล้ว แยกขันธ์ เห็นกายกับใจมันคนละอัน เห็นสุข ทุกข์ ดี ชั่วกับจิตใจก็เป็นคนละอัน ซ้อมอยู่ในรูปแบบ เสร็จแล้วออกมาอยู่ในชีวิตจริง พอร่างกายมันยืน เดิน นั่ง นอน กิน ดื่ม ทำ พูด คิด มีสติรู้ไปเรื่อยๆ รู้อะไร รู้ว่าร่างกายเคลื่อนไหว ใจเป็นคนดู รู้ว่าจิตใจของเราเป็นอย่างไร กุศลเกิดหรืออกุศลเกิด ฝึกเรื่อยๆ แล้วจะเข้าใจที่หลวงพ่อพุธบอก ยืน เดิน นั่ง นอน กิน ดื่ม ทำ พูด คิด มีสติไว้ แค่นี้อย่าว่าแต่จะบรรลุโสดาบันเลย บรรลุพระอรหันต์ยังได้เลย" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 31 สิงหาคม 2568

"หน้าที่เรามีแค่รู้ซื่อๆ ร่างกายเคลื่อนไหวรู้ซื่อๆ จิตใจเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงรู้ซื่อๆ รู้ซื่อๆ คือรู้แล้วไม่ไปปรุงแต่งต่อ ถ้าปรุงแต่งต่อเขาเรียกรู้ไม่ซื่อ อย่างจิตเรามีความโกรธเกิดขึ้น รู้ซื่อๆ คือรู้ว่าตอนนี้จิตมีความโกรธ ถ้ารู้ไม่ซื่อ ก็คือเห็นจิตมีความโกรธ ทำอย่างไรจะหาย นี่ชักจะเจ้าเล่ห์แล้ว ชักหาวิธี ถ้าคิดถึงว่าจะทำวิธีไหนดี วิธีไหนดี อันนี้เสียท่าหมดแล้ว ฟุ้งซ่าน ไม่มีวิธีอะไรดีหรอก มีแต่รู้ซื่อๆ ตรงที่คิดว่าอย่างนั้นน่าจะดี อย่างนี้น่าจะดี อันนั้นล่ะที่เรียกว่าสีลัพพตปรามาส ถือศีลบำเพ็ญพรตแบบงมงายแล้ว เกินจากรู้ซื่อๆ ก็งมงายหมด ฉะนั้นฝึกตัวเองให้เข้ามาสู่จุดที่สามารถรู้ซื่อๆ ได้ รู้ซื่อๆ คือรู้แล้วไม่เข้าไปแทรกแซง บางคนอยากรู้ซื่อๆ พอเห็นอะไรก็ทำใจให้นิ่ง บอกนี่รู้ซื่อๆ อันนั้นไม่ใช่รู้ซื่อๆ อันนั้นเรียกรู้ซื่อบื้อ รู้แล้วโง่ เข้าไปแทรกแซง บอกแล้วว่ารู้ซื่อๆ คือรู้แบบไม่แทรกแซง รู้ตามที่เขาเป็น ปล่อยให้เขาทำงานไป ทำไมจะต้องรู้อย่างที่เขาเป็น ทำไมต้องปล่อยให้เขาทำงานไป เพื่อเราจะได้เห็นไตรลักษณ์" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 30 สิงหาคม 2568