De cartooncrisis

Samen met drie cartoonisten blikt Stine Jensen in deze speciale radio-uitzending terug op het jaar 2023. Wat was hun opmerkelijkste tekening bij het nieuws? Welke veroorzaakte ophef, welke typeert het jaar het beste? Welke cartoon vonden zij zelf het beste, welk onderwerp het lastigst? En hoe ervaren zij de vrijheid van meningsuiting –is die sterker onder druk komen te staan? Stine heeft in deze live radio-uitzending drie cartoonisten te gast in de studio: Jos Collignon, Bas van der Schot en Eliane Gerrits. Cartoonisten Hajo de Reijger en Kamagurka zijn te horen in fragmenten. 

Wat zijn de gevolgen van de verschillende wereldwijde cartooncrises en van de moord op Paty voor cartoonisten in Nederland geweest? Paty zette de zaak op scherp, maar er is al veel langer debat over cartoons in de samenleving. De cartoonkwestie in Denemarken in 2005 die leidde tot wereldwijde ophef en dat loopt alleen maar verder op. Het gaat niet meer alleen over het afbeelden van de profeet, maar over allerlei stereotypen van bevolkingsgroepen. Jensen gaat te rade bij een jurist en ontmoet drie cartoonisten.

Waarom ervaren sommige mensen bepaalde beelden als beledigend? En waar voel je jezelf door beledigd? Jensen legt haar gasten uit de podcast deze vraag voor. Ze bezoekt een symposium in Utrecht over omstreden beelden in de islam en stuit op een rel in Amerika waarbij een docente ontslagen werd nadat ze kunsthistorische afbeeldingen van de profeet Mohammed had laten zien in de klas. Ook in Nederlandse schoolboeken zijn tal van afbeeldingen te vinden. Maken we wel voldoende verschil tussen spotprenten en andere afbeeldingen?

Op 5 november 2020, drie weken na de moord op Samuel Paty, duikt een docent filosofie van het Emmaus college onder in Rotterdam. Hij had de met de Inktspotprijs beloonde cartoon ‘Onsterfelijk' van Joep Bertrams in zijn klaslokaal hangen, een cartoon die na de aanslagen op Charlie Hebdo in 2015 was getekend. Welke keuzes maken docenten in hun les als het gaat om gevoelige lesstof, zoals cartoons? Bieden ‘trigger warnings' bijvoorbeeld uitkomst? Jensen gaat in gesprek met haar collega's. Hoe pakken zij dit aan in de les?

In deze aflevering reconstrueert Jensen de moord op Samuel Paty. In Nederland kwam na de moord snel een reactie opgang: in een lesbrief voor leraren naar aanleiding van de moord op Paty stelde een aantal Utrechtse hoogleraren dat het mogelijk moet zijn spotprenten te tonen, ook aan islamitische leerlingen, mits de leeromgeving veilig is. Maar, stelden zij, het is beter omstreden cartoons te bespreken door die te beschrijven. Is het rekening houden met de gevoeligheden van groepen de opperste vorm van tolerantie?

Op 16 oktober 2020 werd de Franse geschiedenisleraar Samuel Paty op klaarlichte dag vermoord door een jihadist. Hij werd op straat onthoofd nadat hij in zijn klaslokaal een cartoon met Mohammed had getoond in een les over de vrijheid van meningsuiting. Tonen of niet, daar worstelen docenten mee sindsdien. En de cartoonisten, durven die de grens nog op te zoeken?  In deze vierdelige podcast gaat Stine Jensen op zoek naar de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. Want tonen of niet, dat is iets waar zij ook mee worstelt als docent. Zou ze moediger moeten zijn, of is het goed om rekening te houden met de gevoeligheden van bepaalde groepen die zich mogelijk beledigd voelen? Debatten over censuur en kwetsuur zijn aan de orde van de dag: denk aan de rellen rondom lentekriebels, gender, Roald Dahl of ‘woke'.  Via Stines persoonlijke zoektocht komen in deze podcast heikele en actuele thema's aan bod: de spanning tussen moed en angst, vrijheid van meningsuiting en rekening houden met gevoeligheden van specifieke groepen, humor en religie.