Illustere levens

In deze laatste aflevering van onze audiobiografie over leven en werk van Piet Mondriaan gaan we dieper in op de betekenis van zijn werk. Mondriaan wilde een wereld van zuivere verhoudingen creëren. “Hoe veel schoner zou de wereld worden, als de strijd der staten, der sekten en zelfs der seksen plaats maakte voor harmonische evenwichtigheid!”, zei hij in een interview met W.F.A Roëll. De nationaalsocialisten moesten weinig hebben van het werk van Piet Mondriaan. Zij bombardeerden het tot Entartete Kunst. In 1938 verliet Mondriaan zijn geliefde Parijs en vestigde zich in Londen. Toen de oorlog hem ook daar inhaalde, waagde hij de grote oversteek naar de Verenigde Staten. Zijn laatste doek, Victory Boogie Woogie, is het slotakkoord van deze serie. Mondriaan gaf uitdrukking aan een ongebreideld optimisme. De op handen zijnde bevrijding van de naziterreur werd nog niet verduisterd door de gruwelijke werkelijkheid van Auschwitz en Hiroshima.

In de tweede aflevering van Illustere Levens over Piet Mondriaan staan we stil bij zijn Larense jaren, zijn terugkeer naar Parijs in 1919, de eerste successen in Duitsland, maar ook de slagschaduw van de opkomst van het fascisme en nationaalsocialisme in Europa.

Piet Mondriaan kwam uit een gereformeerd nest. Zijn vader, Pieter Cornelis Mondriaan senior, was een anti-revolutionair van het eerste uur. Mondriaan heeft altijd beweerd dat hij zich moest ontworstelen aan de invloed van zijn vader, en dat senior hem in zijn artistieke ontwikkeling heeft geremd. Maar is dat zo? In deze eerste aflevering van Illustere Levens over Piet Mondriaan staan we stil bij zijn jonge jaren: de jeugd in Amersfoort en Winterswijk, de studententijd in Amsterdam en zijn eerste oriëntatie op een nieuwe kunst.

Prins Bernhard groeide op in het hart van Duitsland, in het vorstendom Lippe. Het ressentiment over de Vrede van Versailles zat er bij de Lippe-Biesterfelds diep ingebakken. De Novemberrevolutie van 1918 berooide de familie van de macht, de hyperinflatie van 1923 van haar kapitaal. In hoeverre stond onze toekomstige prinsgemaal open voor het opkomend nationaalsocialisme? Annejet van der Zijl publiceerde in 2010 een onthullende biografie over de jeugdjaren van Bernhard.

Op 10 juni 1956 vond er in Nederland een kleine paleisrevolutie plaats. Op die dag verscheen in het Duitse weekblad Der Spiegel een artikel, getiteld Zwischen Königin und Rasputin. Daarin werd Juliana geportretteerd als een labiele persoonlijkheid die onder invloed stond van gebedsgenezeres Greet Hofmans. Juliana was ervan overtuigd dat prins Bernhard gelekt had naar de pers. Ze dreigde met een echtscheiding. De regering zat in zak en as met de huiselijke besognes op paleis Soestdijk. Die dreigden op een constitutionele crisis uit te lopen.

Juliana was tijdens de Tweede Wereldoorlog een onvermoeibaar ambassadrice voor het overrompelde vaderland en zeker niet de huismus die haar tijd al breiend doorbracht in haar landhuis in Canada, in haar Stornoway Residence in Ottowa. First lady Eleanor Roosevelt ontpopte zich tot een bondgenoot. En een hartsvriendin.

In deze eerste aflevering van Illustere Levens staat de verlovingsperiode van Juliana en Bernhard centraal. Het hof begon zich in het midden van de jaren dertig zorgen te maken over de troonopvolging en de continuïteit van de constitutionele monarchie. De koppelpogingen met leden van de Europese vorstenhuizen mislukten faliekant. Juliana was 27 en had nog steeds geen verloofde. Toen kwam uit het Duitse vorstendom Lippe de prins op het witte paard. Juliana raakte tijdens een skivakantie in Oostenrijk smoorverliefd op Bernhard. Maar was de liefde wederzijds?