Bob Soeverijn - dagboek van een oude witte man

In samenwerking met ProDemos en Stemwijzer brengt HP/De Tijd deze verkiezingsmaand De Nabeschouwing. Het vaste panel, bestaande uit Kemal Rijken, Huub Bellemakers, Kim van Keken en Ton F. Van Dijk, duidt het NOS Slotdebat. Met vandaag twee speciale gasten: Tom van der Meer, docent Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, en Hanneke Gelderblom, oud-OVSE-waarnemer en ex-Eerste Kamerlid voor D66. We blikken terug op de campagne, blikken voorzichtig vooruit op de verkiezingsuitslag en behandelen de rumoer rondom de poststemmen. Het NOS Slotdebat was de laatste kans voor de lijsttrekkers om twijfelende kiezers te overtuigen. En die zijn er genoeg. Tom van der Meer: “Ongeveer 15% van de kiezer bepaalt op de verkiezingsdag nog zijn of haar stem.” Aanvankelijk was dat te zien in de voorzichtige toon waarmee ideologische tegenstrevers Kaag (D66) en Wilders (PVV) elkaar bestookten. Dat veranderde abrupt toen Wilders zijn welbekende lasterpraat van stal haalde en Kaag, ooit in hoofddoek gehuld als vertegenwoordiger van de Nederlandse staat in Iran, een ‘verrader' noemde. Kaag reageerde gevat en vergeleek Wilders met ‘een stukgedraaide plaat', al kwam de stoom uit haar oren. Tom van der Meer: “Het gaat dieper. Wilders plaatst een bewindslied buiten het democratisch systeem. Dat vind ik nogal heftig, voorbij de rode lijn, een dieptepunt.” Opvallend bovendien was de spanwijdte van de stellingen. Kim van Keken: “De politici konden alle kanten op.” Zo kon het gebeuren dat Klaver (GroenLinks) al in zijn eerste zin de metaforen van Segers (ChristenUnie) over ‘zeilboten die laveren met tegenwind' omboog naar een medisch-ethische discussie over voltooid leven. Segers liet overigens zijn gevoelige kant zien in het debat tegen Ploumen (PvdA), die wederom een weifelende indruk maakte. Rutte versus Hoekstra (CDA), maanden geleden nog ingeschaald als dé titanenstrijd om het Torentje, was niets meer dan een slappe, ongemakkelijke strijd tussen de onaangetaste leider en de uitdager zonder slagkracht. Hoekstra heeft aangetoond zowel in de Tweede Kamer, als tijdens deze campagne ‘rechts van Rutte te zitten.' In zijn geheel kan de campagne van het CDA dan ook omschreven worden als casinopolitiek. Kim van Keken: “Hoekstra heeft te veel naar ‘het eerlijke verhaal' van Samsom gekeken.” Tom van der Meer: “Waarom daagt CDA de VVD uit op VVD-thema's? Het is niet evident, het is gokken dat Rutte instort.” Wat beklijft van deze campagne is toch dat de overduidelijke pijnpunten van tien jaar Rutte niet geagendeerd zijn. Huub Bellemakers: “De Toeslagenaffaire, de diversiteitsdiscussie, flexcontracten, de woningmarkt – er is gewoon niet over gepraat.” Dat komt ook deels door de afkeurenswaardige keuzes van de programmamakers om Rutte enkel tegenover Wilders te zetten. Waar rechtse lijsttrekkers bij ieder lastig issue begonnen over het creëren van ‘maatschappelijk draagvlak', stuntelden hun linkse uitdagers onmiskenbaar met hun kleine verschil in standpunten en electorale marginaliteit. Het linkse ongemak werd duidelijk bij de stelling over het eigen risico, toen mediator Rob Trip intervenieerde: “Wie moet de kiezer nou kiezen?” Tot slot werd kort vooruitgelopen op de verkiezingen en de formatie. Ton F. van Dijk: “Kaag gaat zich anders opstellen naar Rutte. Concessies gaan niet weer zo makkelijk gedaan worden, zie de vluchtelingenkinderen in Griekenland.” Qua verkiezingsverrassingen zijn de panelleden voorzichtig. Veel zetels voor D66 zou hen niet verbazen, net als een verrassing bij Forum voor Democratie. En wat voor electorale aardverschuiving kan Pieter Omtzigt teweegbrengen? Vanaf nu is de kiezer aan zet.

In samenwerking met ProDemos en Stemwijzer brengt HP/De Tijd deze verkiezingsmaand De Nabeschouwing. Het vaste panel bestaande uit Kemal Rijken, Huub Bellemakers, Kim van Keken en Ton F. Van Dijk duiden het EenVandaag lijsttrekkersdebat. Met vandaag als speciale gast Loes Aaldering. Zij is universitair docent Vergelijkende Politiek aan de afdeling Bestuurswetenschap en Politicologie van de Vrije Universiteit(VU) in Amsterdam. Haar onderzoek richt zich vooral op politiek leiderschap en mediaberichtgeving, waaronder gender, politiek en media. Ook houdt heeft ze onder meer kennis van verkiezingscampagnes, electoraal gedrag, gender-stereotypen, nepnieuws en politieke vertegenwoordiging. In De Nabeschouwing zal Aaldering extra letten op de vrouwelijke lijsttrekkers. Het lijsttrekkersdebat van EenVandaag stond wederom bol van politieke platitudes en retorische eenheidsworst. Als een foutje van presentator Pieter Jan Hagens het hoogtepunt qua spanning is, kan geconcludeerd worden dat het wederom weinig verheffend was. Dat begon al in een debat tussen Ploumen (PvdA) en Hoekstra (CDA), die een ultieme poging deden elkaars deelname aan de vorige twee kabinetten te veroordelen. Ploumen slingerde nogmaals haar favoriete symbool ‘de topman van Ahold' erin en betichtte Hoekstra in iedere zin ervan ‘asociaal' te zijn. Hoekstra begon voor de zoveelste keer over ‘het eerlijke verhaal', terwijl hij Ploumen aansprak op ‘de grote sorry-tour' van PvdA in de afgelopen jaren. Huub Bellemakers, campagne-expert: “Het ging weer over CPB-doorrekeningen. Dan ben je mij kwijt.” Kaag (D66) en Klaver (GroenLinks) wisselden daarna stuivertje wie het best een grachtengordelthema kon agenderen. Kim van Keken, onderzoeksjournalist: “Het was randstedelijk.” Kaag trapte af met borstklopperij over door haar gesloten handelsdeals. Hierna verstevigde Klaver zijn niche partij-imago door een discussie te beginnen over een aantal historische bomen bij Amelisweerd, randje Utrecht. Het is ernstig de vraag wat kiezers in Oost-Groningen en Zuid-Limburg met deze discussie wijzer geworden zijn. Terwijl Klaver de hand reikte tot samenwerking, zei Kaag stellig: "Dan moet u dit keer wel meedoen." In deel twee van het drieluik tussen Rutte (VVD) en Wilders (PVV) was het weer immigratie versus crisisleiderschap. Kijkers werden niet teleurgesteld, de verwachte clichés kwamen één voor één langs. Ton F. van Dijk, journalist HP/De Tijd: “Vol op het orgel, Wilders is een karikatuur van zichzelf geworden.” Het was een kanonnade aan ingestudeerde banaliteit. Rutte werd afgeschilderd als ‘undercover GroenLinks activist in het kabinet', Wilders als ‘schreeuwer aan de zijlijn.' Rutte verpersonificeerde de herhaling van zetten door een van Wilders' beste oneliners over de verlenging van Soldaat in Oranje te herhalen. Het debat werd afgesloten met de inmiddels exemplarische woorden van Wilders: "Nederland weer voor de Nederlanders." Tijdens de Nabeschouwing kwam Loes Aaldering uitgebreid aan het woord over genderstereotypen en leiderschap. “Deels gaat deze campagne over online seksisme, de benadeling van vrouwen door de media. In feite krijgen ze ook deze campagne minder media-aandacht.” Bij hen vindt in de media sneller een connectie plaats met hun uiterlijk, hun familie en traditionele eigenschappen passend bij hun gender. Interessant wat betreft leiderschap was het debat bij aanvang over de ontwikkelingen rondom AstraZeneca. Een ideale gelegenheid voor demissionair premier Rutte om, zoals Huub Bellemakers het weerspiegelt “de wijze staatsman uit te hangen.” Snel op naar de volgende, het NOS Slotdebat, waarin de partijleiders een laatste aanval kunnen plaatsen.