De Professionele Dialoog

Met dit boek heb ik een volwassen idee van leiderschap willen beschrijven. Daar bedoel ik het volgende mee. Leiderschap gaat niet over de dingen regelen, anderen overhalen en zo persoonlijke successen behalen. Het gaat niet over wie je bent en wat je doet. Zoals ik in de inleiding schreef: het gaat over waar je bent en hoe je daar bent.

Op allerlei momenten kun je als leidinggevende de aanvechting voelen om iemand te veranderen. Dat kan om kleine gedragsveranderingen gaan, of om heel grote veranderingen zoals het doorvoeren van een cultuurverandering. Over organisatieverandering zijn bibliotheken vol geschreven. Maar blijkbaar is het geheim van de ‘succesvolle verandering’ nog niet ontrafeld. Anders kwamen er geen nieuwe boeken meer bij. Evenmin pretendeer ik met dit boek de gouden tip te geven. Dat betekent niet, dat ik niet denk dat leidinggevenden van invloed kunnen zijn op anderen, en dat ze geen invloed zouden kunnen hebben op de cultuur. Alleen loopt die invloed misschien anders dan gedacht.

Leiding geven aan anderen, aan andere mensen, is geen voorspelbaar, lineair-mechanisch proces. Mensen zijn complexe wezens, waardoor menselijke interacties onvoorspelbaar zijn. Mensen zijn daarnaast creatief: ze zijn in staat telkens iets nieuws te bedenken, iets dat er daarvoor nog niet was. Creativiteit is de eigenschap, waardoor mensen van betekenis kunnen zijn voor anderen–en daarmee van nut in een organisatie, om te werken aan de bedoeling. Hoewel ik ‘nut’ daarvoor een te beperkt woord vind.

Zoals ik in hoofdstuk 3 al aanstipte, zijn wij mensen paradoxale wezens. We kunnen tegelijkertijd verschillende opvattingen hanteren. Zo ben ik als vader een stuk minder geduldig dan in mijn werk als adviseur–iets wat ik tot mijn schande moet toegeven. En we kennen misschien allemaal wel de ervaring dat je, als je terug bent bij familie (je ouders, een broer of zus), je je weer precies zo gedraagt als toen je een kind was. Terwijl je nu misschien al de 40 of 50 gepasseerd bent en je dacht dat je daar nu toch wel overheen was. En als je onder vrienden bent, formuleer je je meningen wel eens anders dan wanneer je op je werk bent. Iedereen die wel eens de verkeerde Whatsapp-groep heeft gebruikt, kan dat beamen. Wie ben je dan echt?

Er is een gedicht van Willem Hussem: waarom die haast weet jij wanneer je werk af is Je kunt het gedicht niet alleen lezen als een aanmaning om je niet gek te laten maken en het eens wat rustiger aan te doen. Het wijst ook op een gegeven dat erg voor de hand ligt, maar waar we ons maar weinig rekenschap van geven: ons werk is nooit af. Zeker niet als leidinggevende.

Als beginnend organisatieadviseur vertrouwde een oudere, ervaren collega me ooit toe: ‘Als je niet weet waar het over gaat, dan gaat het over geld.’ Dat ben ik niet meer vergeten en ik heb er regelmatig wat aan gehad. Toch ben ik erachter gekomen dat het niet altijd waar is. In de loop der jaren heb ik er zelf een variant op gemaakt, die luidt als volgt (toegegeven, een stuk minder sexy): ‘Als je niet weet waar het over gaat, gaat het over erkenning.’ Alle informatie op https://professioneledialoog.nl/podcasts/luisterboek-zijn-als-leider/

Leiders hebben macht. Daar hebben we het niet vaak over in managementboeken. We praten liever over zaken als zelfsturing, gespreid leiderschap, en ‘verantwoordelijkheden laag in de organisatie leggen’. We vergeten dan, dat die verantwoordelijkheid niet zonder macht kan. De vraag is hoe je die macht in goede zin–dat wil zeggen: integer–kunt gebruiken. Dat betekent dat we misschien eerst moeten nagaan wat het eigenlijk betekent dat je ergens voor verantwoordelijk bent. Alle afleveringen en meer informatie op:  https://professioneledialoog.nl/podcasts/luisterboek-zijn-als-leider/

Korte samenvatting van het voorafgaande: leiderschap kunnen we beschouwen als een rol die mensen in onderlinge interactie op zich nemen in concrete situaties met het oog op de bedoeling van de organisatie. Kennis over die bedoeling bestaat niet als objectief gegeven, maar verandert voortdurend van betekenis door de verhalen die mensen elkaar vertellen in die interacties. Interacties tussen mensen zijn onvoorspelbaar, omdat mensen tegenstrijdige wezens zijn, net als de betekenissen die ze samen creëren. Alle info en meer afleveringen op mijn website professioneledialoog.nl

‘I am large, I contain multitudes’, dichtte de Amerikaanse dichter Walt Whitman ooit. Of zoals schrijver Aaf Brandt Corstius het ooit in een column uitdrukte: ‘Iedereen is in het echt een moeilijk mens.’ Mensen zijn paradoxale wezens: ze kunnen zonder veel moeite heel tegenstrijdige standpunten hanteren. Dat komt omdat we mensen zijn, met veel verschillende eigenschappen, drijfveren en behoeften. Dat maakt dat samenwerken tussen mensen draait om het omgaan met tegenstrijdigheden. Als je je realiseert dat ieder mens complex en tegenstrijdig van zichzelf is, dan begrijp je dat je als leider nooit precies kunt beïnvloeden wat er gebeurt als een paar mensen, laat staan honderden of duizenden, met elkaar in interactie zijn. Literatuurverwijzingen en informatie op: https://professioneledialoog.nl/podcasts/luisterboek-zijn-als-leider/  

We praten gemakkelijk over organisaties, alsof ze echt bestaan, als tastbare entiteiten. Maar we kunnen organisaties niet zien of aanraken. We zien gebouwen, een website, of producten met een logo. We kennen organisaties menselijke eigenschappen toe. We zeggen dat een organisatie iets gepresteerd heeft, open is, of juist gesloten, modern of zelfs verwaarloosd. We vergeten dan dat de organisatie gevormd wordt door mensen die allemaal heel verschillend kunnen zijn in hun denken, spreken en handelen. Het is daarom versluierend om over ‘de organisatie’ te praten, omdat je je telkens moet afvragen over welk beeld van de organisatie het dan gaat en welke mensen je daarbij in je hoofd hebt. Alle info en literatuurverwijzingen op: https://professioneledialoog.nl/podcasts/luisterboek-zijn-als-leider/

‘Iedereen kan leider zijn’, dat klinkt leuk, maar wat is dan eigenlijk het verschil tussen leidinggevenden en medewerkers? En waarin verschilt het leiderschap dat gevraagd wordt van een afdelingshoofd, van dat van een directeur, of de voorzitter van de raad van bestuur van een groot bedrijf? Zie voor de afbeelding mijn website: https://professioneledialoog.nl/podcasts/de-donut-en-het-innerlijk-kompas-hoofdstuk-3-luisterboek-zijn-als-leider/  

Wat of wie is eigenlijk een manager? En wat is een leider? Er worden wel eens pogingen gedaan management te onderscheiden van leiderschap. Dat is misschien best een aardig tijdverdrijf vanuit theoretisch oogpunt maar levert praktisch gezien meestal weinig op. Het gaat bij leiderschap niet zozeer om hoe je jezelf noemt en zelfs niet wat je doet, maar vooral op welke manier je dat doet en tot welke resultaten dat leidt.

De komende afleveringen lees ik voor uit mijn boek ® zijn als leider. In deze aflevering de inleiding: Over dit boek. Kijk op professioneledialoog.nl voor alle afleveringen en de literatuurverwijzingen bij ieder hoofdstuk.

De komende afleveringen lees ik voor uit mijn boek ® zijn als leider. In deze aflevering de inleiding: Over dit boek. Kijk op professioneledialoog.nl voor alle afleveringen en de literatuurverwijzingen bij ieder hoofdstuk.

In de negende aflevering van mijn podcast praat ik met Erika Diender. Zij is voorzitter van het college van bestuur van Quadraam, een scholengroep met scholen in Arnhem en de Liemers. Aanleiding voor het gesprek was het boekje ‘Waarzeggers in het onderwijs’ dat ik van haar kreeg. Ze schreef het samen met haar collega Patrick Eckringa. In het gesprek vertelt Erika meer over de besturingsfilosofie, en ik bevraag haar op hoe die visie doorwerkt in de organisatie. Het gaat haar vooral om het dichterbij elkaar brengen van de leefwereld van leerlingen en die van school, met het oog op een goede voorbereiding voor de wereld waarin de leerlingen straks terechtkomen. Het gesprek vond plaats voor de coronacrisis in alle hevigheid losbarstte. Het is interessant om te horen hoe Erika en Patrick zoeken naar andere manieren om resultaat te benoemen te monitoren. Juist nu we geconfronteerd worden met het wegvallen van veel vertrouwde vormen van onderwijs.

In deze aflevering praat ik met Harry Grimmius. Harry was tot dit schooljaar bestuurder bij de Scholengroep Over- en Middenbetuwe, een groep middelbare scholen in Bemmel, Elst en omgeving. Harry is een gedreven onderwijsbestuurder, die zich in zijn loopbaan veel bekommerd heeft over de leerlingen die doorgaans wat minder aandacht krijgen. Hij stond aan de wieg van vmbo-intersectoraal, de grootste onderwijsvernieuwing in het vo van de laatste jaren, waar niemand ooit van gehoord heeft. Hij heeft zich in zijn laatste jaren stevig bezig gehouden met het 10-14 onderwijs, om wat te doen aan de vroege selectie van leerlingen, die nog altijd de belangrijkste factor is in het bestendigen van ongelijkheid in het Nederlandse onderwijs. Aan de hand van belangrijke momenten in zijn loopbaan spreek ik met hem, over de noodzaak van onderwijsvernieuwing en de relatie tussen bestuurders en leraren.

Dit is de zevende aflevering en ik spreek dit keer met Pieter Leenheer. Pieter heeft een lange ervaring in de onderwijssector, als leraar Nederlands, als lerarenopleider, nascholer en projectleider voor het ministerie. Hij is sinds jaar en dag redactielid van De Nieuwe Meso, het enige onafhankelijke vakblad voor leidinggevenden in het onderwijs. Daarvoor en voor andere publicaties tekent hij geweldige leuke strips, waarin hij spot met de holle frasen rond onderwijsvernieuwing en onderwijsmanagement. De aanleiding om met Pieter te gaan spreken, was dat zijn ervaring hem in staat stelt uit de eerste hand te vertellen over de ontwikkelingen in het onderwijs in de afgelopen 50 jaar. Dat verhaal wilde ik wel eens horen, omdat het misschien wat prettige relativering zou geven in het soms wel erg verhitte onderwijsdebat van de laatste jaren.

Het bestuur van samenwerkingsverbanden is een ongelooflijk complexe klus, waar niemand een goed antwoord op heeft. Astrid Ottenheym is directeur-bestuurder van Passend Primair Noord-Kennemerland met een optimistisch verhaal over Passend Onderwijs en samenwerkingsverbanden. Zij legt het accent als het gaat om governance in de professionele organisatie zelf. En het bestuur is daar uiteindelijk slechts ondersteunend aan.

Henk van der Esch is sinds 40 jaar schoolleider in het voortgezet onderwijs en ik was voor het gesprek benieuwd naar zijn persoonlijke ervaringen als schoolleider en bestuurder. Over wat er allemaal veranderd is, en over de vraag waarom bestuurders zo onder vuur liggen. Henk is bestuurder van Achterhoek VO. Dat bestuur is, op een paar uitzonderingen na, het enige bestuur voor voortgezet onderwijs in de Achterhoek. Oei, monopolie! zullen sommigen misschien denken. Maar juist een monopolie kan misschien wel eens de redding zijn voor een breed aanbod van voortgezet onderwijs in plattelandsregio’s. Hoe dat zit, legt Henk uit in het gesprek dat ik met hem had.

In deze aflevering lees ik hoofdstuk 2 voor uit mijn boek ‘® zijn als leider’ met als titel: Wat is leiderschap? Want wie of wat is eigenlijk een leider? En hoe belangrijk is het om dat te onderscheiden van management?

De afgelopen 5 jaar wisten Karin Doms en Hanske Plenge met hun initiatief tot het Platform Innovatie Toezicht (PIT) de wereld van het intern toezicht op te schudden. Met een boek, website, bijeenkomsten en opiniestukken stelden ze de vraag naar het goede gedrag in de boardroom aan de orde. Die vragen beginnen nu net geaccepteerd te worden, en nu houden ze ermee op. Met het platform althans. Karin legt in haar afscheidsspeech uit waarom. En ik spreek tijdens de bijeenkomst met Martijn de Loor en Huub Jansen over welke ontwikkelingen zij in het toezicht hebben meegemaakt, en hoe ze de toekomst voor zich zien.

In de tweede aflevering van mijn podcast geen gesprek met een bestuurder, maar dit keer lees ik voor uit eigen werk: het voorwoord en hoofdstuk 1 uit mijn boek ® zijn als leider. Ik wilde komende tijd telkens een hoofdstuk voorlezen en als aflevering publiceren. Dat wissel ik af met goede gesprekken en reportages.

In deze eerste aflevering van de podcast De Professionele Dialoog vertel ik wat meer over het hoe en waarom van deze podcast. Ik ga in gesprek met Helma van der Hoorn, bestuurder van onderwijsstichting SAKS in Alkmaar over haar besturingsfilosofie, waarin zij de professional centraal stelt, en vertrouwen als uitgangspunt neemt. En ik leg uit waarom ik pas de volgende keer ga voorlezen uit mijn boek ® zijn als leider.