De Open Monumentendag podcast

Op 10 september 2023, tijdens het Open Monumentenweekend, bezoeken we Hotel De Wereld. Dit iconische hotel, waarin op 5 mei 1945 de capitulatie van de Duitsers werd bekrachtigd, zit vol immaterieel erfgoed.Jelle de Gruyter, rondleider en voorzitter van Stichting Hotel De Wereld, neemt ons mee.We bezoeken de capitulatiezaal, die nog precies zo is ingericht als in 1945. Dan spreken we over de zeventien kamers van het hotel die allemaal anders zijn ingericht. Elke kamer heeft een belangrijke vrijheidsstrijder als onderwerp. Dat gaat van Malala tot Chief Seattle en van Nelson Mandela tot Astrid Lindgren.We nemen een kijkje in de Martin Luther Kingkamer. "I have dream", schalt daar uit een speaker in de badkamer. Wat zou die kamer kosten, met diner en ontbijt?We eindigen met een biertje en bitterballen op het terras, waar Jelle ons plannen uit de doeken doet voor Het Wageningse Vrijheidskwartier.

We bevinden ons op het plein achter de Grote kerk waar op 8 september 2023 het Open Monumentenweekend wordt geopend. We zijn in gezelfschap van Coby Zandbergen, directeur van het Academiehuis, de plaats voor zwollenaren die verbindt, verrijkt en verwondert. Het is gevestigd in de majestueuze, driebeukige hallenkerk, met beschermengel Michael op het voorportaal, op een meter of 30 hoog. Ik zal hem aanraken, deze podcast.Binnen vertelt rondleider Arjan Hilbers over de toren, die hoger was dan de Dom in Utrecht, het vierklaviers Schnitgerorgel, de vordering door de Protestanten en over de dominee die zo lang preekte dat hij 12 stuivers boete kreeg. Vlakbij Michael komen we Canadese toeristen tegen. Voor info over alle monumenten die je kunt bezoeken op 9 en 10 september 2023 kijk je op www.openmonumentendag.nl 

We worden rondgeleid door het grootste nog in werking zijnde stoomgemaal ter wereld. Het werd op 7 oktober 1920 geopend door Koningin Wilhelmina. Er is nog een restje rode loper van die dag bewaard waarover wij mogen schrijden.Het gemaal staat vandaag niet onder stoom, het is een rustige dag, het waterpeil is normaal.Maar je kunt het een paar keer per jaar in werking meemaken, daar hoor je ook alles over. Het is een wonder van techniek, een gigantisch stalen beest in een gebouw dat in 1998 de status Unesco Werelderfgoed verkreeg.Je hoort in deze podcast vrijwilliger/rondleider en vorrmalig medewerker van Wetterskip Fryslán Oane Buwalda en Hoofd Communicatie & Marketing van het Woudagemaal Sonja Van der Goot.alle info over openingstijden en de Stoomdagen vind je op www.woudagemaal.nl

Met Marieke Knuijt, van Geldersch Landschap en Kasteelen, bezoeken we Biljoen. Dat is zeer bijzonder, het is normaal gesproken gesloten voor publiek. De bewoners maken graag een uitzondering voor ons en voor alle bezoekers van de Open Monumentendagen. Dus komt allen, zo'n kans krijg je niet vaak. Zie oa de prachtige wandtapijten en de stuczaal, volgens kenners de mooiste zaal die Gelderland rijk is.We gaan met huismeester Cor het dak op, die ons een bijzondere functie van zijn iPhone demonstreert.Aan het eind van de podcast horen we alles over het Schuttersfeest en de andere activiteiten die op 10 september op Landgoed Biljoen zullen plaatsvinden.

We zijn met molenaar Thon Stoffelen bij schepradmolen De Onrust aan de rand van het Naardermeer. Hij staat er al sinds 1809, de molen, en hij zorgt ervoor dat het Naardermeer niet overloopt. Vincent mag de molen stilzetten, Hein krijgt hem weer op gang en Thon vertelt over de achtkantige grondzeiler, de roe, de spleet, de vang en de wipstok.

We zijn vandaag op Herengracht 380-382 in Amsterdam. Hier staat het "pronkkasteel" dat tussen 1888 en 1890 werd gebouwd voor de nouveau-riche tabakshandelaar Jacob Nienhuys. Het werd ontworpen door architect Abraham Salm die zich liet inspireren door Amerikaanse huizen van superrijke families, zoals de Vanderbilts. Sinds 1997 is het NIOD, Nederlands Instituut voor Oorlogs- Holocaust- en Genocidestudies in het pand gehuisvest. architect Rogier Groeneveld kent alle hoeken en gaten van het imposante gebouw. Het was meer dan een woonhuis, het was een ontvangstmachine. Je kon met je koets het huis binnenrijden, zodat je in geval van regen droog de vestibule bereikte. Daar kon je, terwijl je wachtte tot je belet kreeg, een wijle verpozen in de Cosy Corner. En dat alles in het schijnsel van elektrisch licht, dat al in 1890 werd geïnstalleerd. Het huis zat sowieso vol met de modernste techniek. Koud was het er niet, dankzij de stoomverwarming. En wanneer kregen de Nienhuysjes eigenlijk telefoon? Ook daar weet Groeneveld alles van. Historicus René van Heijningen, zelf werkzaam bij het NIOD, werkt dag aan dag in een Rijksmonument. Went dat ooit? En wat zijn zijn favoriete ruimtes? Dit pronkkasteel is een verbazend staaltje van wat mensen eind Negentiende Eeuw zoal kon den aanschaffen als ze steenrijk waren.

Vandaag zijn we te gast bij Teun, Rogier en Willeke, alledrie bewoners van het Justus van Effenkwartier in Rotterdam. Dat kwartier, of complex, zoals het vroeger genoemd werd, werd in 1922 door architect Michiel Brinkman ontworpen. Het is een van de eerste voorbeelden van het Nieuwe Bouwen. Het bood plaats aan gezinnen van "geschoolde arbeiders."Het is het eerste gebouw in Nederland met een bovengalerij. Via die galerij, die twee meter breed is, moesten bakkers, melkboeren en groenteboeren, de flitsbezorgers van die tijd, met hun karren tot aan de voordeur van de woningen kunnen rijden.We spreken over de geschiedenis van het kwartier, de diverse renovaties, het visionaire ontwerp, de duurzaamheid en over hoe het is om er nu, een eeuw na de oplevering, te wonen.

Ondernemer Jacques Hartogs stichtte in 1911 in Arnhem de Nederlandsche Kunstzijdefabriek, de Enka. De zaken liepen daar zo goed dat hij al snel een uitbreidingslocatie zocht. Die vond hij vlakbij station Ede, op de Schraaljammerheide. Daar opende in 1922 de Enkavestiging die uitgroeide tot de grootste kunstzijdeproducent van Europa. In de hoogtijddagen werkten er 5200 mensen. In de loop van de Twintigste Eeuw groeide concurrentie en liep de vraag naar kunstzijde terug. In 2002, er werkten op dat moment nog ongeveer 1000 mensen, sloot de fabriek voorgoed de poorten. Al gauw gingen er stemmen op om op het enorme terrein een woonwijk te bouwen. In de Westhal, een productiehal waar nu een Fiettswalhalla is gevestigd, ontmoeten we ontwikkelingsmanager Han Wartna, die zich bezighoudt met herbestemming en renovatie van Rijksmonumenten. Hij kent het Enkaterrein sinds 2008, toen het er in desolate staat bij lag. Het sprak hem meteen onmiddellijk aan. Al gauw ontwikkelden Wartna en zijn team plannen voor herbestemming van de nog overeind staande gebouwen en voor de inrichting van het terrein. Anno 2022 wonen er in de ruim opgezette, groene en bijna energieneutrale wijk Op Enka zo'n 3500 mensen, te midden, of zelfs in de Rijksmonumenten. En de Westhal is met zijn gigantische dak vol met zonnepanelen de grootste energieopwekker onder de Nederlandse Rijksmonumenten.

Met een beetje wind draait dit Rijksmonument Vandaag zijn we in Amsterdam-Noord bij Krijtmolen d'Admiraal. Molenaar Harm-Ydo Hilberdink heeft 'm al op de wind gezet als wij arriveren. Molens, vertelt hij, kunnen zingen, bij voldoende wind. Of dat vandaag gaat lukken is nog maar de vraag, het briesje is vooralsnog heel flauw. De molen staat er al sinds 1792 en is nog de enige ter wereld van dit type die in werking is. Vroeger werd er krijt en tufsteen tussen de gigantische molenstenen vermalen. Harm-Ydo maalt tegenwoordig mosselschelpen, dat dient een duurzaam doel, dat heeft te maken met windmolens op de Noordzee. Hij legt uit hoe dat zit en hij spreekt over zijn liefde voor het molenaarsvak. Hij wist als klein jongetje al dat hij molenaar wilde worden. We beklimmen de stelling, spreken over de bonkelaar en de vang, die je bedient met de wipstok, terwijl de koningsspil draait. De schapen op de naasstgelegen kinderboerderij blaten, auto's toeteren ongeduldig bij het stoplicht en wij vragen ons af of het toch beter zou zijn om er nog een zeiltje bij te zetten. D'Admiraal is een baken van rust in de stad.

Zwemmen bij mooi weer in een Rijksmonument, jazeker, dat kan, in het authentieke Strandbad Winterswijk. Het is er paradijselijk op deze dag. De vogels fluiten, de zon probeert het dunne wolkendek te doorbreken, de wind is lauw en het water ligt er aanlokkelijk bij. Het ligt in het oude greppellandschap met beekdalen. Vroeger was hier een katoenblekerij gevestigd. Het bad werd in de jaren 30 van de 20ste eeuw uitgegraven door werklozen, die daar 30 cent per uur voor kregen, bovenop hun uitkering. Op de veranda van restaurant Lev By Mike, dat gevestigd is in de voormalige badmeesterswoning ontmoeten we hotelier Kees Hensen, een horeca-man met een voorliefde voor Rijksmonumenten. We lopen met Kees naar het bad en we spreken over de geschiedenis. Van de opening in augustus 1933, tot de sluiting in 2001 en de heropening in 2011. Hele generaties Winterswijkers hebben hier leren zwemmen. In de badhokjes zijn talloze liefdes ontstaan. Hein trekt zich, terwijl wij praten over het familiebad, dat een lieve, prettigge nostalgie ademt en Kees' restaurant. Hein verschijnt even later in zijn meegebrachte zwembroek. De eenden slaan meteen op de vlucht. Hij beklimt de duiktoren. En we hadden nog wel zo gezegd: "geen bommetje." Kijk voor de openingstijden van het Winterswijkse strandbad op www.strandbad.nl

Diergaarde Blijdorp is het grootste Rijksmonument van Rotterdam, ontworpen door architect Sybold van Ravesteyn. Hoe gaat dat samen, dieren en een monumentale status van de gebouwen? Hoe is het met de oude Rivierahal? Bloeit de legendarische grote waterlelie in de serre? We lopen met Constance Alderlieste, Blijdorper in hart en nieren, tevens hoofdredacteur van De Giraffe, door de diergaarde, van de flamingo's tot de bergdierenrots. We spreken uiteraard niet alleen over de gebouwen, maar ook over het welzijn van de dieren en de taak van Blijdorp om bedreigde diersoorten voor uitsterven te behoeden.