Tante Jos

25.000 Nederlanders zijn in de Tweede Wereldoorlog bij de Waffen SS. 24 worden bewaker van vernietigingskamp Auschwitz. Onder hen zijn negen vrouwen. Wie waren die vrouwen? Waarom gingen ze naar Auschwitz? En wat hebben ze daar gedaan? In de podcastserie ‘De Nederlandse bewaaksters van Auschwitz' van AVROTROS en NPO Radio 1 gaan historisch onderzoeker Stijn Reurs en EenVandaag-verslaggever Harm van Atteveld op zoek naar het verhaal achter de namen die opduiken uit het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging in Den Haag. De vrouwen om wie het gaat blijken allemaal overleden, maar van enkele van deze vrouwen speuren de podcastmakers de kinderen op. Wat weten zij over het verleden van hun moeder En hoe oordelen zij over het verleden van hun moeder? De gesprekken met de nazaten van de voormalige Aufseherinnen, de zoektocht van Reurs en Van Atteveld, het levensverhaal van de bewaaksters én de verhalen van de overlevenden van Auschwitz nemen de luisteraar mee naar en duister verleden dat doorwerkt tot de dag van vandaag.

In Den Haag ligt het grootste oorlogsarchief van Nederland: het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Hierin zitten de dossiers van zo'n 425.000 Nederlanders die ervan werden verdacht te hebben gecollaboreerd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Om dit archief is de laatste tijd veel te doen geweest. Het zou helemaal gedigitaliseerd worden en in fases online komen vanaf januari 2025. Maar vanwege de privacywetgeving ging dit op het laatste moment niet door. Voorlopig blijft alles zoals het was: het CABR is alleen in te zien voor familie, journalisten of onderzoekers, in de studiezaal in Den Haag. Onderzoek doen in dit archief is lastig. Waar moet je op letten, wat zijn de valkuilen? En hoe kom je achter het échte verhaal? Mijke van Wijk neemt je mee met Edwin Klijn, projectleider van Oorlog voor de Rechter van het Nationaal Archief.  Mixage: Bart Schulz Muziek: Arie Visser Coördinatie: Geesje Oostland Interview, tekst, regie: Mijke van Wijk  Met dank aan Edwin Klijn en de medewerkers van het Nationaal Archief. 

De rechtszaak tegen oom Matje duurt jaren, hij komt vrij op hetzelfde moment als zijn nicht de hoogste dapperheidsonderscheiding krijgt. Hij gaat terug naar de stad waar hij is geboren, Maastricht, waar hij weer wordt opgenomen in de maatschappij.

Tegen het einde van de oorlog vlucht oom Matje naar Duitsland en geeft zichzelf aan. Hij komt terecht in één van de zwaarste kampen van Nederland.

Oom Matje blijkt Joodse families te helpen. En in Den Haag is geregeld contact tussen Duitsers en verzetsmensen via tussenpersonen. Hoe dicht zit oom Matje tegen de verzetsgroep van zijn broer en nicht aan?

Oom Matje werkt als Waffen SS-er bij de inlichtingendienst in Den Haag. Toevallig de stad waar zijn broer en nicht ook wonen en in het verzet zitten. De hele familie staat op de radar van de Britse geheime dienst.

In een bruine kroeg in Maastricht hangt een portret van oom Matje, tussen andere portretjes van stamgasten. Hij was fout in de oorlog, zo gaat het verhaal in zijn familie. Maar wat oom Matje nou precies had gedaan, weet niemand.

In een bruine kroeg in Maastricht hangt een portret van oom Matje, tussen andere portretjes van stamgasten. Hij was fout in de oorlog, zo gaat het verhaal in zijn familie. Het is de oudoom van journalist Mijke van Wijk en ze gaat op onderzoek uit. Hij blijkt een veroordeeld Waffen-SS-er en ze vindt zijn rechtbankdossier. Maar wie oom Matje nou werkelijk is, laat zich moeilijk raden. Een meedogenloze SS-er zegt de één. Hij gebruikte zijn positie om Joden te redden, verklaart een ander. Deze podcast gaat over dubbellevens, spionage en broederliefde. Maar het is vooral een verhaal over dat niets is wat het lijkt.

Ontelbare reacties kreeg Mijke van Wijk na het uitkomen van de podcast Tante Jos. De meest gestelde vraag was: wie was Puck? Jaren zocht Mijke naar haar, maar vond niets. Totdat de zoon van Puck een doos bij Mijke liet brengen. Een schoenendoos vol met Pucks oorlogsherinneringen.     Research regie en tekst: Mijke van Wijk Dramaturgie en begeleiding: Simon Heijmans   Eindredactie: Marion Oskamp  Eindmixage en sounddesign: Arno Peeters  Muziek: Rachel Poortman Productie en coördinatie: Tharisia Koorndijk en Geesje Oostland   Met dank aan: Jack Didden, Brigitte Fermont, Claudia Jansen, Jelle Hooiveld, Arthur Lambriex en Marc Lohnstein, medewerkers van het Nationaal Archief. En Ron voor het in bruikleen geven voor de schoenendoos van zijn moeder. Mmgd: V-fonds, Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en het Cultuurfonds.

Rob Trip gaat op zoek naar het bijzondere verhaal van een groep van 51 Joodse kinderen die als door een wonder bijna allemaal drie nazi-kampen wisten te overleven.  Zoek 'De Onbekende Kinderen van Kamp Westerbork' in je podcast-app en luister alle afleveringen.

Op elk los velletje dan hij vinden kon in zijn Haagse werkkamer, schreef hij met vurige pen zijn levenswerk; Wij slaven van Suriname.  Anton de Kom; schrijver, vader, verzetsheld, activist, vrijheidsstrijder, communist. Hij is de eerste Surinamer in de geschiedenis Canon van Nederland. Maar is hij daarmee ook onderdeel van ons collectieve geheugen? In deze podcast onderzoeken historici Tim Streefkerk en Paul de Jong het werk, het leven en de nalatenschap van de man die ze zo bewonderen.  https://www.nporadio1.nl/podcasts/strijden-ga-ik-anton-de-kom

TBS volgt vier patiënten uit tbs-instelling De Rooyse Wissel in het Limburgse Venray. De tbs-patiënten hebben een celstraf uitgezeten voor ernstige delicten, maar worden nu klaargestoomd voor een leven buiten de omheining waarin ze leven. Is er voor deze tbs’ers een tweede kans en wat moeten zij daarvoor doen? En wat klopt er van de wilde verhalen die de ronde doen over drank, messen en drugs? In zes afleveringen geeft journalist Tom Veldhuijzen een beeld van wat zich afspeelt binnen de muren van een tbs-kliniek.

In deze voorlopig laatste aflevering ontdekt Mijke wat Jos allemaal moet doen als geheim agent, in het hol van de leeuw terwijl ze zich moet voordoen als de secretaresse van een zakenman. Het is een levensgevaarlijke opdracht, die 50 procent kans van slagen had. Ook komt Mijke een stapje dichter bij Puck Fermont en ontdekt zij hoe bijzonder het is dat Jos de Militaire Willems-Orde kreeg. Eindredactie: Astrid Cornelisse. Samenstelling: Yvonne Pelgrum. Mixage: Arno Peeters. Muziek: Rachel Portman. Dank aan, in alfabetische volgorde: AirCrashMuseum, Jack Didden, Brigitte en Miriam Fermont, Ron Flens, Dave Gibbs aka P. van Dyck, Mieke Holla, Jelle Hooiveld, Heleen Hummelen als koningin Juliana 1950, Frans Janssen, Ronald Koopmans voor fragmenten uit de documentaire De Laatste Ridders, Arnolda Overgauw, Manon de Roon als Jos 1945, Rogier Rijpkema, Ben Schoenmaker, Han Stoutjesdijk, Mieke en Nico van Wijk

De piloot die Jos in 1945 dropte boven Nieuwkoop noemt haar 'the bravest woman the Dutch ever produced'. Maar hoe zit het met die andere dappere vrouw die met Jos meefietste dwars door vijandelijke linies? Mijke vindt deze Puck Fermont, die Jeanne blijkt te heten. En die reis naar Engeland en dropping boven Nieuwkoop blijkt helemaal niet zo toevallig tot stand te zijn gekomen als Jos deed voorkomen. De geheime opdracht die Jos kreeg wordt langzaam duidelijk.

"Als Sphinx zei je niet veel, liet je niks weten, gaf je geen antwoord als je het niet wilde." Daarom koos Jos voor Sphinx als een van de schuilnamen waaronder zij opereerde in de Tweede Wereldoorlog. Het kon ook Els van Dalen, Nel van den Berg of Jeanne Geurtsen zijn. Op haar levensbepalende fietstocht naar Brussel komt Jos Duitsers tegen die haar spullen doorzoeken en moest zij dekking zoeken tijdens beschietingen over de Maasdijk bij Woudrichem. Allemaal op weg naar Harry Holla in Vught, waar Puck Fermont ineens is verdwenen.

Ik las en hoorde elke keer precies dezelfde verhalen over mijn tante Jos. Ik heb altijd gedacht dat er meer moest zijn dan wat ze vertelde. En dat is zo. Er is niet alleen meer, maar er is vooral ook een heleboel ánders. Wat is er waar van haar helden-verhalen?

Jos Gemmeke is een onderscheiden verzetsheldin. De enige vrouw - naast koningin Wilhelmina - die de Militaire Willems-Orde ontving. Een vrouw met spectaculaire verhalen over haar verzetswerk, haar banden met het koninklijk huis en over haar dropping in maart 1945. Maar precies daar stoppen de verhalen. Wat was de geheime opdracht die ze kreeg van de Britse veiligheidsdienst? En: is alles wat Jos na de oorlog heeft verteld wel waar?

Nooit zag ik tante Jos in het echt. Ik kende haar van de televisie: Prinsjesdag, het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima, de bijzetting van Bernhard. En de herdenkingen van 4 en 5 mei. Jos zat vooraan, in opvallende gekleurde kleding en met een grote hoed op. Als kind las en keek ik alles wat ik tegenkwam over tante Jos. Ik vond de verhalen over haar verzetswerk spectaculair. Maar de verhalen waren altijd hetzelfde. Ik heb mij altijd afgevraagd of er niet meer te vinden was dan de anekdotes die overal werden herhaald. Bijvoorbeeld over een opdracht die de koers van haar leven zal bepalen.