Glans

Í lokaþætti þáttaraðar um flug heimsækjum við Albert Sigurjónsson, húsasmið sem hefur varið nær öllum frístundum sínum síðustu tuttugu ár, og meira en það, í að smíða flugvélar. Afraksturinn er tvær handsmíðaðar fullbúnar flugvélar sem Albert flýgur sjálfur nú yfir Suðurlandi. Við spyrjum; hvernig smíðar maður flugvél? Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í dag heyrum við af iðju flugfreyja frá sjónarhóli Oddnýjar Björgólfsdóttur, þaulreyndrar flugfreyju sem hóf störf 1968. Hún segir okkur frá því hvernig starfið hefur breyst í gegnum tíðina, rifjar upp sögur, raunir sem og gleðistundir. Einnig heyrum við merkilega frásögn hennar af örlagaríkum degi árið 1978, en Oddný er ein fimm Íslendinga sem komust lífs af úr flugslysinu á Sri Lanka, mannskæðasta flugslysi íslenskrar flugsögu. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í dag kynnum við okkur mikilvægan anga af fluginu; flugumferðarstjórn - starfsemi sem fer ýmist fram uppi í flugturnum eða niðri í flugstjórnarmiðstöðvum. Starfinu kann að fylgja töluverð streita og álag þar sem það er á þeirra herðum að tryggja öruggt bil á milli flugvéla á flugi, veita fyrirmæli um þá stefnu og hæð sem flugvél skal fljúga eftir á leið sinni á áfangastað, veita heimildir fyrir flugtaki, aðflugi, lendingu, notkun flugbrauta og ýmsilegt fleira. Við heyrum í tveimur flugumferðarstjórum í þætti dagsins; Elínu Steineyju Kristmundsdóttur og Þórði Guðna Pálssyni. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í þætti dagsins kynnum við okkur starf flugmanna og flugstjóra. Fáum að skyggnast á bak við tjöldin, spyrjum meðal annars; hvernig er tilfinningin þegar flugvélin tekur á loft? Hvernig var fyrsta flugið? Hvert er það eftirminnilegasta? Hvenær kviknaði flugáhuginn? Hvernig er lífið nú á faraldurstímum þegar lítið er flogið? Einnig heyrum við gamalt viðtal við Björn Pálsson, frumkvöðul í sjúkraflugi á Íslandi. Viðmælendur eru: Hallgrímur Jónsson, Inga Lára Gylfadóttir og Þorvaldur Friðrik Hallsson,

Í þessari stuttþáttaröð Glans eru innviðir flugheims skoðaðir. Fjallað er um flugvelli, flugumferðarstjórn, flugmenn, flugfreyjur og flugvirkja, sem og grasrótarstarfsemi og fyrirbæri eins og flugkvíða. Í dag kynnum við okkur flugstétt sem er ekki oft í sviðsljósinu - við skoðum starf flugvirkja. Flugvirkjar eru þeir sem meta ástand flugvéla, gera við þær, framkvæma reglubundnar skoðanir og passa að þessar gríðarstóru, níðþungu vélar fljúgi áfallalaust með farþega um loftin blá. Enn er nóg að gera hjá einhverjum flugvirkjum. Um allan heim eru flugvélar nú í kyrrstöðu á jörðu niðri og bíða eftir því að fá að fljúga á ný. Kyrrstaða flugvéla er meira vesen en maður hefði haldið því „flugvél í kyrrstöðu þarf meira viðhald en þegar hún er í notkun. Það versta sem getur komið fyrir flugvélar er að láta þær standa á jörðinni,“ eins og Hörður Már Harðarson. Við erum í flugskýli og viðhaldsstöð Icelandair á Keflavíkurflugvelli í þætti dagsins. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir.

Í nýrri stuttþáttaröð Glans verða innviðir flugheimsins skoðaðir; flugvellir, flugumferðarstjórn, flugmenn, flugfreyjur og flugvirkjar, sem og grasrótarstarfsemi og fyrirbæri eins og flugkvíði. Í þætti dagsins höldum við áfram á sögulegum nótum; skoðum þróun flugs á Íslandi frá tímum síðari heimsstyrjaldarinnar og heyrum meðal annars dagbókarskrif farþega úr fyrsta íslenska millilandafluginu til Bandaríkjanna og gamalt viðtal við Ernu Hjaltalín, fyrstu íslensku konuna sem tók einkaflugmanns- og atvinnuflugmannspróf. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í dag hefur göngu sína spánný stuttþáttaröð Glans þar sem svifið verður með hlustendur um heim flugsins. Í seríunni verða innviðir flugheims skoðaðir; flugvellir, flugumferðarstjórn, flugmenn, flugfreyjur og flugvirkjar, sem og grasrótarstarfsemi og fyrirbæri eins og flugkvíði. Í þætti dagsins skoðum við þrá mannsins til að fljúga um skýjað fjalllendi háloftanna og merka atburði úr sögu flugsins hér heima og víðar. ,,Frá örófi alda hefur ein ofdirfskufyllsta ósk mannsins verið sú að draumurinn um flug hans verði að veruleika,?? eins og Sigurður Magnússon blaðafulltrúi sagði í erindi í tilefni af sérstakri hátíðardagskrá Ríkisútvarpsins árið 1959. Haldið var upp á að þá voru fjörutíu ár liðin síðan íslensk flugvél hóf sig fyrst á loft af íslenskum flugvelli. Við hlýðum á viðtalsbrot úr þeim þætti þar sem rætt var við stjórnarmann í fyrsta Flugfélags Íslands, sem stóð að fluginu, sjónarvotta, flugmenn og fyrstu íslensku flugfarþegana. Einnig verður rætt við Arnþór Gunnarsson sagnfræðing sem skrifaði Sögu flugvalla og flugleiðsögu á Íslandi, og Kristínu Höllu Baldvinsdóttur sýningarstjóra vefsýningar Ljósmyndasafns Íslands, „Fyrsta flug á Íslandi“. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í dag hefur göngu sína spánný stuttþáttaröð Glans þar sem svifið verður með hlustendur um heim flugsins. Í seríunni verða innviðir flugheims skoðaðir; flugvellir, flugumferðarstjórn, flugmenn, flugfreyjur og flugvirkjar, sem og grasrótarstarfsemi og fyrirbæri eins og flugkvíði. Í þætti dagsins skoðum við þrá mannsins til að fljúga um skýjað fjalllendi háloftanna og merka atburði úr sögu flugsins hér heima og víðar. ,,Frá örófi alda hefur ein ofdirfskufyllsta ósk mannsins verið sú að draumurinn um flug hans verði að veruleika,?? eins og Sigurður Magnússon blaðafulltrúi sagði í erindi í tilefni af sérstakri hátíðardagskrá Ríkisútvarpsins árið 1959. Haldið var upp á að þá voru fjörutíu ár liðin síðan íslensk flugvél hóf sig fyrst á loft af íslenskum flugvelli. Við hlýðum á viðtalsbrot úr þeim þætti þar sem rætt var við stjórnarmann í fyrsta Flugfélags Íslands, sem stóð að fluginu, sjónarvotta, flugmenn og fyrstu íslensku flugfarþegana. Einnig verður rætt við Arnþór Gunnarsson sagnfræðing sem skrifaði Sögu flugvalla og flugleiðsögu á Íslandi, og Kristínu Höllu Baldvinsdóttur sýningarstjóra vefsýningar Ljósmyndasafns Íslands, „Fyrsta flug á Íslandi“. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Við höfum fjallað um textíl og hannyrðir í þessari seríu af Glans og til dæmis skoðað mismunandi efni og aðferðir. Í dag ætlum við í aðeins aðra átt og kanna þann fjölbreytta tilgang sem getur legið að baki hannyrðum. Hvaða þýðingu geta hannyrðir haft? Hvaða ávinning geta þær haft í för með sér - bæði fyrir þann sem stundar þær en einnig samfélagið allt? Er hægt að miðla skilaboðum, svo sem pólitískum skilaboðum, með krosssaumi, hekli og prjóni? Geta hannyrðir haft áhrif? - Og jafnvel átt þátt í því að breyta heiminum til hins betra? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Við höfum fjallað um textíl og hannyrðir í þessari seríu af Glans og til dæmis skoðað mismunandi efni og aðferðir. Í dag ætlum við í aðeins aðra átt og kanna þann fjölbreytta tilgang sem getur legið að baki hannyrðum. Hvaða þýðingu geta hannyrðir haft? Hvaða ávinning geta þær haft í för með sér - bæði fyrir þann sem stundar þær en einnig samfélagið allt? Er hægt að miðla skilaboðum, svo sem pólitískum skilaboðum, með krosssaumi, hekli og prjóni? Geta hannyrðir haft áhrif? - Og jafnvel átt þátt í því að breyta heiminum til hins betra? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Peysur, sokkar, prjón og hekl - allt hlutir sem koma upp í hugann þegar maður hugsar um textíl, ólíkt til dæmis heilbrigðisvísindum, leikmyndum og listaverkum. Það er þó umfjöllunarefni Glans í dag: Textíll í víðara samhengi, annars konar textíll, textíll sem notaður er í aðeins óhefðbundnari tilgangi en við erum kannski flest vön. Er hægt að gera hvað sem er með textíl? Á hann sér einhver mörk - eða er það aðeins ímyndunaraflið sem setur honum skorður? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Peysur, sokkar, prjón og hekl - allt hlutir sem koma upp í hugann þegar maður hugsar um textíl, ólíkt til dæmis heilbrigðisvísindum, leikmyndum og listaverkum. Það er þó umfjöllunarefni Glans í dag: Textíll í víðara samhengi, annars konar textíll, textíll sem notaður er í aðeins óhefðbundnari tilgangi en við erum kannski flest vön. Er hægt að gera hvað sem er með textíl? Á hann sér einhver mörk - eða er það aðeins ímyndunaraflið sem setur honum skorður? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

„Sú óverkun á ull hjá oss Íslendingum, og að hún er í eins litlu áliti erlendis, á að miklu leyti rót sína að rekja til undirbúnings á henni undir þvottinn. Það er oft og tíðum sú óhirða og skeytingarleysi með ullina óþvegna að hún er tekin blaut af skepnunni og troðið af alefli ofan í poka, með skarni og öllu saman, og svo flutt langar leiðir og látin sitja í pokunum þar til hún er þvegin, sem getur verið fleiri vikur. En best mun vera að rýja féð í þurru veðri og bera ullina upp í byng en láta hana ekki í poka, og sé hún geymd úti, að breiða vel ofan á hana svo sólarhiti og bleyta nái ekki til að skemma hana. Og þvo hana sem allra fyrst eftir að hún er tekin af skepnunni og hrista áður sem best úr henni sand og mold og greiða vel alla flóka. Þvottaefni á ullina mun óefað hland vera það besta sem hér er kostur á.“ Þessa grein - „Lítil bending: um meðferð á vorull áður en hún er þvegin“ - skrifaði A.J. í tímaritið Norðurljós árið 1891. Íslenska sauðkindin verður sem sagt í brennidepli í Glans í dag. Íslenska sauðkindin hefur fylgt Íslendingum frá landnámi. Í dag eru 400 til 500 þúsund fjár hér á landi. Stofninn hefur haldist einangraður í aldanna rás og er einstakur. Þetta kemur fram á vef Ístex. En hvað er svona einstakt við íslensku kindina og íslensku ullina? Hvernig er ferlið, frá því ullin er áföst kindinni og þar til fólk klæðist henni, Hvernig varð þá íslenska lopapeysan til? Hvernig hefur hún varðveist og þróast í gegnum aldirnar? Hvaða þýðingu hefur hún fyrir okkur? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

„Sú óverkun á ull hjá oss Íslendingum, og að hún er í eins litlu áliti erlendis, á að miklu leyti rót sína að rekja til undirbúnings á henni undir þvottinn. Það er oft og tíðum sú óhirða og skeytingarleysi með ullina óþvegna að hún er tekin blaut af skepnunni og troðið af alefli ofan í poka, með skarni og öllu saman, og svo flutt langar leiðir og látin sitja í pokunum þar til hún er þvegin, sem getur verið fleiri vikur. En best mun vera að rýja féð í þurru veðri og bera ullina upp í byng en láta hana ekki í poka, og sé hún geymd úti, að breiða vel ofan á hana svo sólarhiti og bleyta nái ekki til að skemma hana. Og þvo hana sem allra fyrst eftir að hún er tekin af skepnunni og hrista áður sem best úr henni sand og mold og greiða vel alla flóka. Þvottaefni á ullina mun óefað hland vera það besta sem hér er kostur á.“ Þessa grein - „Lítil bending: um meðferð á vorull áður en hún er þvegin“ - skrifaði A.J. í tímaritið Norðurljós árið 1891. Íslenska sauðkindin verður sem sagt í brennidepli í Glans í dag. Íslenska sauðkindin hefur fylgt Íslendingum frá landnámi. Í dag eru 400 til 500 þúsund fjár hér á landi. Stofninn hefur haldist einangraður í aldanna rás og er einstakur. Þetta kemur fram á vef Ístex. En hvað er svona einstakt við íslensku kindina og íslensku ullina? Hvernig er ferlið, frá því ullin er áföst kindinni og þar til fólk klæðist henni, Hvernig varð þá íslenska lopapeysan til? Hvernig hefur hún varðveist og þróast í gegnum aldirnar? Hvaða þýðingu hefur hún fyrir okkur? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Við fjölluðum um framleiðsluferli fatnaðar í síðasta þætti af Glans. Ferli sem hefst á akrinum, með kindinni, eða í verksmiðjunni, og endar með því að við klæðumst ný-keyptri fullbúinni flík. Eða hvað? Ferlið endar kannski ekki beint þar. Meðal Íslendingurinn hendir um fimmtán kílóum af textíl og skóm á ári hverju. Þá er textíliðnaðurinn annar mest mengandi iðnaður í heiminum samkvæmt vef Sorpu. Og það er þetta sem við ætlum að skoða í Glans í dag: Á tímum þar sem við framleiðum allt of mikið af fötum, kaupum allt of mikið af fötum og hendum allt of mikið af fötum - hvernig getum við brugðist við? Hvernig getum við komið í veg fyrir svo umfangsmikla sóun dýrmætra efna? Hvernig fáum við fötin okkar til þess að endast lengur? Hvernig getum við nýtt þau betur? Síðan, ef til stendur að bæta í safnið og fjárfesta í nýrri flík - hvað þurfum við að hafa í huga við kaupin? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Við fjölluðum um framleiðsluferli fatnaðar í síðasta þætti af Glans. Ferli sem hefst á akrinum, með kindinni, eða í verksmiðjunni, og endar með því að við klæðumst ný-keyptri fullbúinni flík. Eða hvað? Ferlið endar kannski ekki beint þar. Meðal Íslendingurinn hendir um fimmtán kílóum af textíl og skóm á ári hverju. Þá er textíliðnaðurinn annar mest mengandi iðnaður í heiminum samkvæmt vef Sorpu. Og það er þetta sem við ætlum að skoða í Glans í dag: Á tímum þar sem við framleiðum allt of mikið af fötum, kaupum allt of mikið af fötum og hendum allt of mikið af fötum - hvernig getum við brugðist við? Hvernig getum við komið í veg fyrir svo umfangsmikla sóun dýrmætra efna? Hvernig fáum við fötin okkar til þess að endast lengur? Hvernig getum við nýtt þau betur? Síðan, ef til stendur að bæta í safnið og fjárfesta í nýrri flík - hvað þurfum við að hafa í huga við kaupin? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Textíll er aldrei langt undan í okkar daglegu lífum. En - gefum við honum almennt gaum? Vitum við hvaðan fötin okkar koma? Vitum við úr hverju þau eru búin til? Vitum við hvað þurfti að gerast til þess að flíkurnar - sem við klæðumst akkúrat á þessu augnabliki - rötuðu í okkar hendur? Efni er sem sagt umræðuefni Glans í dag; Hvernig verða efni til? Úr hvaða hráefnum eru þau gerð? Hafa mismunandi efni ólíka eiginleika? Eru þau öll jafn „góð“ - fyrir menn náttúru og dýr? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Textíll er aldrei langt undan í okkar daglegu lífum. En - gefum við honum almennt gaum? Vitum við hvaðan fötin okkar koma? Vitum við úr hverju þau eru búin til? Vitum við hvað þurfti að gerast til þess að flíkurnar - sem við klæðumst akkúrat á þessu augnabliki - rötuðu í okkar hendur? Efni er sem sagt umræðuefni Glans í dag; Hvernig verða efni til? Úr hvaða hráefnum eru þau gerð? Hafa mismunandi efni ólíka eiginleika? Eru þau öll jafn „góð“ - fyrir menn náttúru og dýr? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Í nýrri þáttaröð af Glans fjöllum við um: Trefjar, garn eða hverja einingu sem hægt er að gera úr efni og einnig hina fullsköpuðu afurð - það er að segja; textíl. Í þessum fyrsta þætti seríunnar skoðum við sögu textíls og hannyrða hér á landi - frá því þá þar til nú. Hvaða hannyrðir eru algengastar nú á dögum? Hverjir eru að prjóna, sauma, hekla í dag? Hver er tilgangurinn með hannyrðum og hvert er hlutverk þeirra? Hvernig hefur það breyst í gegnum tíðina? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Í nýrri þáttaröð af Glans fjöllum við um: Trefjar, garn eða hverja einingu sem hægt er að gera úr efni og einnig hina fullsköpuðu afurð - það er að segja; textíl. Í þessum fyrsta þætti seríunnar skoðum við sögu textíls og hannyrða hér á landi - frá því þá þar til nú. Hvaða hannyrðir eru algengastar nú á dögum? Hverjir eru að prjóna, sauma, hekla í dag? Hver er tilgangurinn með hannyrðum og hvert er hlutverk þeirra? Hvernig hefur það breyst í gegnum tíðina? Umsjónarmaður: Katrín Ásmundsdóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. ,,Menn sem hefðu á hug að öðlast reynslu heillrar mannsævi á aðeins örfáum dögum ættu að taka sér tjald í hönd og gerast tjaldbúar í viku eða háldsmánaðar tíma. Sá hlutur er bókstaflega ekki til í veröldinni sem ekki getur skeð í útilegu, svo ekki sé nú talið hjá þeim sem tjalda upp í sveit í fyrsta skipti á ævinni??. Þetta sagði Gísli J. Ástþórsson, blaðamaður og rithöfundur, í erindi sínu um íslenskar tjaldútilegur árið 1948. Við hlustum á umrætt erindi og veltum fyrir okkur tjaldútilegum í þætti dagsins. Rætt er við Guðnýju Ósk Guðnadóttur sem nýverið útskrifaðist úr þjóðfræði við Háskóla Íslands en lokaverkefni hennar sneri að tilurð og tilgangi tjaldútilega. Einnig heyrum við í Helga Grímssyni, sviðsstjóri skóla- og frístundasviðs Reykjavíkurborgar, fyrrverandi aðstoðarskátahöfðingja og fræðslustjóra hjá Bandalagi Íslenskra skáta, en hann hefur töluverða reynslu af því að gista í tjaldi. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. ,,Menn sem hefðu á hug að öðlast reynslu heillrar mannsævi á aðeins örfáum dögum ættu að taka sér tjald í hönd og gerast tjaldbúar í viku eða háldsmánaðar tíma. Sá hlutur er bókstaflega ekki til í veröldinni sem ekki getur skeð í útilegu, svo ekki sé nú talið hjá þeim sem tjalda upp í sveit í fyrsta skipti á ævinni??. Þetta sagði Gísli J. Ástþórsson, blaðamaður og rithöfundur, í erindi sínu um íslenskar tjaldútilegur árið 1948. Við hlustum á umrætt erindi og veltum fyrir okkur tjaldútilegum í þætti dagsins. Rætt er við Guðnýju Ósk Guðnadóttur sem nýverið útskrifaðist úr þjóðfræði við Háskóla Íslands en lokaverkefni hennar sneri að tilurð og tilgangi tjaldútilega. Einnig heyrum við í Helga Grímssyni, sviðsstjóri skóla- og frístundasviðs Reykjavíkurborgar, fyrrverandi aðstoðarskátahöfðingja og fræðslustjóra hjá Bandalagi Íslenskra skáta, en hann hefur töluverða reynslu af því að gista í tjaldi. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og, þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. „Söfnunarhneigðin er flestum í blóð borin og margir verja tómstundum sínum til að safna að sér mörgum munum, meira eða minna sjaldgæfum, eftir því sem efni og aðstæður leyfa,“ sagði Loftur Guðmundsson í þættinum Glatt á hjalla árið 1954. Við beinum eyrum okkar að söfnunarhneigð í þætti dagsins. Fólk safnar hinu og þessu, misverðmætum hlutum allt frá plastpokum, kóktöppum og eldspýtustokkum, til stærri, eldri og verðmætari dýrgripa. Í dag er fátítt að fólk finni sjaldgæfa dýrgripi á víðavangi á Íslandi en það virðist ekki hafa verið svo sjaldgæft um og fyrir miðbik síðustu aldar þegar maður einn fann iðulega ýmsar gersemar í fjörunni við Eiðisgranda, skammt frá öskuhaugum Reykjavíkurborgar. Hann safnaði kjörgripum í miklum mæli og fór svo um landið með sýningar á mununum sem hann fann. Maðurinn var Pétur Hoffmann Salómonsson. Við kynnum okkur sögu Péturs í þætti dagsins, hlustum gamalt viðtal Sveins Skorra Höskuldssonar, þar sem Pétur segir sjálfur frá gulli og gersemum sem hann hefur sankað að sér, og heimsækjum að lokum son hans, Hörð Pétursson. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og, þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. „Söfnunarhneigðin er flestum í blóð borin og margir verja tómstundum sínum til að safna að sér mörgum munum, meira eða minna sjaldgæfum, eftir því sem efni og aðstæður leyfa,“ sagði Loftur Guðmundsson í þættinum Glatt á hjalla árið 1954. Við beinum eyrum okkar að söfnunarhneigð í þætti dagsins. Fólk safnar hinu og þessu, misverðmætum hlutum allt frá plastpokum, kóktöppum og eldspýtustokkum, til stærri, eldri og verðmætari dýrgripa. Í dag er fátítt að fólk finni sjaldgæfa dýrgripi á víðavangi á Íslandi en það virðist ekki hafa verið svo sjaldgæft um og fyrir miðbik síðustu aldar þegar maður einn fann iðulega ýmsar gersemar í fjörunni við Eiðisgranda, skammt frá öskuhaugum Reykjavíkurborgar. Hann safnaði kjörgripum í miklum mæli og fór svo um landið með sýningar á mununum sem hann fann. Maðurinn var Pétur Hoffmann Salómonsson. Við kynnum okkur sögu Péturs í þætti dagsins, hlustum gamalt viðtal Sveins Skorra Höskuldssonar, þar sem Pétur segir sjálfur frá gulli og gersemum sem hann hefur sankað að sér, og heimsækjum að lokum son hans, Hörð Pétursson. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. Uppeldisfræðingur, prestur, læknir og lögfræðingur voru spurð ,,hverjar teljið þér tíðastar orsakir hjónaskilnaðar?'' í samtalsþætti Sigurðar Magnússonar Spurt og spjallað árið 1958. Við hlustum á svör þátttakenda í þætti dagsins og veltum fyrir hvernig viðhorf til hjónabands og skilnaðar hefur breyst á síðustu sextíu árum. Eftirtektarvert er einnig að ýmislegt virðist ekki hafa breyst enda kannski eitthvað við eðli ástar, rómantískra samskipta og tilfinningalegra vandamála hjóna sem stenst tímans tönn. Rætt er við Kristínu Tómasdóttur, hjónabandsráðgjafa. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. Uppeldisfræðingur, prestur, læknir og lögfræðingur voru spurð ,,hverjar teljið þér tíðastar orsakir hjónaskilnaðar?'' í samtalsþætti Sigurðar Magnússonar Spurt og spjallað árið 1958. Við hlustum á svör þátttakenda í þætti dagsins og veltum fyrir hvernig viðhorf til hjónabands og skilnaðar hefur breyst á síðustu sextíu árum. Eftirtektarvert er einnig að ýmislegt virðist ekki hafa breyst enda kannski eitthvað við eðli ástar, rómantískra samskipta og tilfinningalegra vandamála hjóna sem stenst tímans tönn. Rætt er við Kristínu Tómasdóttur, hjónabandsráðgjafa. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. ,,Maðurinn var ljótur en sauðkindin fögur. Sauðkindin var eins og dýrleg birta í myndinni, föst og traust. Engu að síður lifandi og frjáls. Og það sem skipti ekki hvað minnstu máli við síðari íhugun, snoppa hennar var miklu nær grasinu en höfuð mannsins.?? Þetta sagði Broddi Jóhannesson í þætti sínum um sauðkindina árið 1960, en við skoðum dýrategundina nánar í þætti dagsins. Við rýnum í eðli sauðfjár og heimsækjum að gefnu tilefni Jóhönnu Kristjánsdóttur, sauðfjárbónda í Svansvík í Ísafirði. Við heyrum brot úr áðurnefndum þætti Brodda Jóhannessonar og einnig þætti Sveins Skorra Höskuldssonar frá 1959 þar sem hann heimsækir Þverárrétt í Mýrasýslu og spjallar við bændur og fjallkónga. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. ,,Maðurinn var ljótur en sauðkindin fögur. Sauðkindin var eins og dýrleg birta í myndinni, föst og traust. Engu að síður lifandi og frjáls. Og það sem skipti ekki hvað minnstu máli við síðari íhugun, snoppa hennar var miklu nær grasinu en höfuð mannsins.?? Þetta sagði Broddi Jóhannesson í þætti sínum um sauðkindina árið 1960, en við skoðum dýrategundina nánar í þætti dagsins. Við rýnum í eðli sauðfjár og heimsækjum að gefnu tilefni Jóhönnu Kristjánsdóttur, sauðfjárbónda í Svansvík í Ísafirði. Við heyrum brot úr áðurnefndum þætti Brodda Jóhannessonar og einnig þætti Sveins Skorra Höskuldssonar frá 1959 þar sem hann heimsækir Þverárrétt í Mýrasýslu og spjallar við bændur og fjallkónga. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Við förum aftur með hlustendur á tímaflakk í nýrri stuttþáttaröð Glans. Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. Efni þáttarins í dag er salt og saga saltframleiðsla á Íslandi. Salt er ekki aðeins eitt af grunnbrögðum bragðskynsins, heldur einnig lífsnauðsynlegt manninum. Lengi vel var vandkvæðið var að verða sér úti um salt og steinefnið því verðmætara en það er nú. Árið 1773 var saltvinnslufyrirtæki sett á laggirnar í Reykjanesi við Ísafjarðardjúp. Jarðhitinn á svæðinu var nýttur til að vinna salt úr sjó, en tækniþekking þess tíma nægði ekki til að gera framleiðsluna að arðbærri atvinnugrein. Við hlustum á eldri hljóðbrot úr safni RÚV þar sem sagt er frá starfseminni, gerum okkur síðan ferð upp í Reykjanes og kynnum okkur núverandi saltframleiðslu á svæðinu. Rætt er við Gísla Grímsson, saltara hjá Saltverk. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Við förum aftur með hlustendur á tímaflakk í nýrri stuttþáttaröð Glans. Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki gefst, einhvern sem tengist umræddri upptöku. Efni þáttarins í dag er salt og saga saltframleiðsla á Íslandi. Salt er ekki aðeins eitt af grunnbrögðum bragðskynsins, heldur einnig lífsnauðsynlegt manninum. Lengi vel var vandkvæðið var að verða sér úti um salt og steinefnið því verðmætara en það er nú. Árið 1773 var saltvinnslufyrirtæki sett á laggirnar í Reykjanesi við Ísafjarðardjúp. Jarðhitinn á svæðinu var nýttur til að vinna salt úr sjó, en tækniþekking þess tíma nægði ekki til að gera framleiðsluna að arðbærri atvinnugrein. Við hlustum á eldri hljóðbrot úr safni RÚV þar sem sagt er frá starfseminni, gerum okkur síðan ferð upp í Reykjanes og kynnum okkur núverandi saltframleiðslu á svæðinu. Rætt er við Gísla Grímsson, saltara hjá Saltverk. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í þessum lokaþætti okkar um gæludýr, og jafnframt síðasta þætti Glans fyrir sumarfrí, ætlum við að tala við vinnandi fólk um vinnandi dýr. Nánar tiltekið ræðum við við rannsóknarlögreglumanninn Stefán Velemir um samstarf og samlífi hans og lögregluhundsins Busters. Í hverju felst starf fíkniefnaleitarhunds hjá lögreglunni? Hvernig þjálfar maður hund í þetta starf? Finnst þeim gaman í vinnuni og standa þeir sig almennt vel í starfi? Getur verið dagamunur á þeim eins og okkur mönnunum? Þurfa þeir þá vinnufrið? Hvernig er samstarfi og samskiptum umsjónarmanns og hunds háttað? Skiptir tengingin þeirra á milli máli hvað varðar vel unnin störf?

Í þessum lokaþætti okkar um gæludýr, og jafnframt síðasta þætti Glans fyrir sumarfrí, ætlum við að tala við vinnandi fólk um vinnandi dýr. Nánar tiltekið ræðum við við rannsóknarlögreglumanninn Stefán Velemir um samstarf og samlífi hans og lögregluhundsins Busters. Í hverju felst starf fíkniefnaleitarhunds hjá lögreglunni? Hvernig þjálfar maður hund í þetta starf? Finnst þeim gaman í vinnuni og standa þeir sig almennt vel í starfi? Getur verið dagamunur á þeim eins og okkur mönnunum? Þurfa þeir þá vinnufrið? Hvernig er samstarfi og samskiptum umsjónarmanns og hunds háttað? Skiptir tengingin þeirra á milli máli hvað varðar vel unnin störf?

Við ætlum áfram að skoða umgengni okkar við dýrin allt í kringum okkur og manninn í miðjunni í Glans í dag. Í þessum þætti beinum við sjónum okkar að sjálfræði dýranna: Hvaða réttindi hafa dýrin í dag, eða - hvaða réttindi höfum við veitt þeim? Hvernig komum við mennirnir almennt fram við aðrar lífverur sem deila með okkur þessum heimi? Hvernig ættum við að koma fram við önnur dýr - og hver fær að ákveða það? Ættum við að koma eins fram við öll dýr eða er ástæða fyrir því að okkur flestum þykir kannski vænna um hunda og ketti en til dæmis fiska eða maura? Er munur á hundum og köttum en til dæmis kjúklingum og svínum, og af hverju leggjum við frekar síðarnefndu tegundirnar okkur til munns? Á þessu málefni, eins og svo mörgum, eru skoðanirnar allskonar og allavega. Í þessum þætti fáum við að skyggnast inn í tvær þeirra.

Við ætlum áfram að skoða umgengni okkar við dýrin allt í kringum okkur og manninn í miðjunni í Glans í dag. Í þessum þætti beinum við sjónum okkar að sjálfræði dýranna: Hvaða réttindi hafa dýrin í dag, eða - hvaða réttindi höfum við veitt þeim? Hvernig komum við mennirnir almennt fram við aðrar lífverur sem deila með okkur þessum heimi? Hvernig ættum við að koma fram við önnur dýr - og hver fær að ákveða það? Ættum við að koma eins fram við öll dýr eða er ástæða fyrir því að okkur flestum þykir kannski vænna um hunda og ketti en til dæmis fiska eða maura? Er munur á hundum og köttum en til dæmis kjúklingum og svínum, og af hverju leggjum við frekar síðarnefndu tegundirnar okkur til munns? Á þessu málefni, eins og svo mörgum, eru skoðanirnar allskonar og allavega. Í þessum þætti fáum við að skyggnast inn í tvær þeirra.

Við höldum áfram að skoða dýr í Glans þætti dagsins en í þetta sinn ætlum við að reyna að setja okkur í spor dýranna sjálfra og sjá hvernig málið lítur út frá þeirra sjónarhorni. Hafa þau jafn gott af samlífinu og við mennirnir? Er tengingin sem við upplifum oft sem svo sterka endurgoldin? Hvaða áhrif höfum við á þau? Hvað þurfa dýrin frá okkur? Getum við yfir höfuð skilið hvað dýrin vilja og þurfa - getum við vitað hvað þau hugsa? Getum við átt samskipti við dýrin okkar - getum við sett okkur í þeirra spor? Eru þau samskipti sem við eigum við dýrin allt í kringum okkur raunveruleg eða aðeins ímyndun okkar? Í næsta þætti ætlum við að kafa dýpra í þessar vangaveltur og beina sjónum okkar að réttindum dýranna og kanna hvort við mennirnir komum alltaf rétt og vel fram við aðrar lífverur sem byggja þennan heim? Hvað er rétt og hver ákveður það?

Við höldum áfram að skoða dýr í Glans þætti dagsins en í þetta sinn ætlum við að reyna að setja okkur í spor dýranna sjálfra og sjá hvernig málið lítur út frá þeirra sjónarhorni. Hafa þau jafn gott af samlífinu og við mennirnir? Er tengingin sem við upplifum oft sem svo sterka endurgoldin? Hvaða áhrif höfum við á þau? Hvað þurfa dýrin frá okkur? Getum við yfir höfuð skilið hvað dýrin vilja og þurfa - getum við vitað hvað þau hugsa? Getum við átt samskipti við dýrin okkar - getum við sett okkur í þeirra spor? Eru þau samskipti sem við eigum við dýrin allt í kringum okkur raunveruleg eða aðeins ímyndun okkar? Í næsta þætti ætlum við að kafa dýpra í þessar vangaveltur og beina sjónum okkar að réttindum dýranna og kanna hvort við mennirnir komum alltaf rétt og vel fram við aðrar lífverur sem byggja þennan heim? Hvað er rétt og hver ákveður það?

„Þegar einstæðingur, og þá ef til vill sérstaklega einmana kona, lætur vel að hundi sínum eða ketti hugsa nærstaddir gjarnan sem svo: „Nú jæja, þetta er henni huggun því hún á ekki eiginmann, börn, neinn tilgang í lífinu og svo framvegis.“ Nú snúa sálfræðingar þessu við og segja að hundur eða köttur geti í mörgum tilvikum stuðlað að því að menn öðlist meiri lífsorku, bæði líkamlega og andlega, og geti jafnvel gefið eldra fólki lengra líf. Hundur eða köttur geta veitt mönnum meiri andlega- og líkamlega vellíðan en nokkur sálfræðingur eða læknir, segja þeir.“ Þetta er brot úr greininni „Sálfræði og gæludýr“ eftir Jórunni Karlsdóttur sem birt var í Morgunblaðinu 1986. Við höfum lengi vitað að nærvera við falleg og góð gæludýr getur haft afskaplega góð áhrif á okkur mennina. Dýrin geta haft gríðarlega mikla þýðingu fyrir eigendur sína og samband manns og dýrs getur verið sterkt. Það er einmitt þess vegna sem það getur verið svo sárt að þurfa að lokum að kveðja kæran vin. Við fjöllum um sorg og missi í Glans í dag. Hvernig er að þurfa að ákveða hvort það eigi að svæfa gæludýrið? Hvaða þættir skipta þar máli? Hvernig er missirinn þegar gæludýr á í hlut? Er sorgin frábrugðin því þegar ástvinur af mannkyni fellur frá? Hvernig lítur samfélagið á þess konar sorg og missi? Hefur orðið breyting þar á? Hvað gerist svo þegar dýr er dáið? Hvað verður um það?

„Þegar einstæðingur, og þá ef til vill sérstaklega einmana kona, lætur vel að hundi sínum eða ketti hugsa nærstaddir gjarnan sem svo: „Nú jæja, þetta er henni huggun því hún á ekki eiginmann, börn, neinn tilgang í lífinu og svo framvegis.“ Nú snúa sálfræðingar þessu við og segja að hundur eða köttur geti í mörgum tilvikum stuðlað að því að menn öðlist meiri lífsorku, bæði líkamlega og andlega, og geti jafnvel gefið eldra fólki lengra líf. Hundur eða köttur geta veitt mönnum meiri andlega- og líkamlega vellíðan en nokkur sálfræðingur eða læknir, segja þeir.“ Þetta er brot úr greininni „Sálfræði og gæludýr“ eftir Jórunni Karlsdóttur sem birt var í Morgunblaðinu 1986. Við höfum lengi vitað að nærvera við falleg og góð gæludýr getur haft afskaplega góð áhrif á okkur mennina. Dýrin geta haft gríðarlega mikla þýðingu fyrir eigendur sína og samband manns og dýrs getur verið sterkt. Það er einmitt þess vegna sem það getur verið svo sárt að þurfa að lokum að kveðja kæran vin. Við fjöllum um sorg og missi í Glans í dag. Hvernig er að þurfa að ákveða hvort það eigi að svæfa gæludýrið? Hvaða þættir skipta þar máli? Hvernig er missirinn þegar gæludýr á í hlut? Er sorgin frábrugðin því þegar ástvinur af mannkyni fellur frá? Hvernig lítur samfélagið á þess konar sorg og missi? Hefur orðið breyting þar á? Hvað gerist svo þegar dýr er dáið? Hvað verður um það?

Loðin, lítil, villt, tryllt, stór, hljóðlát, hæglát, hávær, hárlaus, fiðruð, margfætt, með trýni og loppur eða klaufir, já eða átta augu. Þau eru alls konar dýrin sem byggja þennan heim. Um 1,5 milljónir dýrategunda eru þekktar á jörðinni um þessar mundir. Vísindamenn og sérfræðingar telja hins vegar líklegt að tegundirnar séu nær níu milljónum, það eigi bara enn eftir að bera kennsl á þær flestar. Það er þó aðeins brotabrot af þessum tegundum sem talið er henta nútímalífi manndýrsins og okkar hefðbundna heimilishaldi. Það sést á því að vinsælustu gæludýr landsmanna eru hundar, kettir, nagdýr, páfagaukar og fiskar. Það virðist því mikið vera lagst á sortir þegar kemur að því að velja sér fjölskyldumeðlimi úr dýraríkinu. Í þessari seríu af Glans ætlum við sem sagt að beina sjónum okkar að dýrum - öðrum en manninum - og þá helst þeim dýrum sem við mennirnir höfum ákveðið að gott sé að eiga eða hafa heimavið og njóta náinna samvista við, það er; gæludýrum. Af hverju verða þessar framangreindu dýrategundir helst fyrir valinu sem gæludýr landsmanna? Er algengt að eiga gæludýr hér á landi? Hver hefur þróunin verið? Hverjir eru það sem fá sér gæludýr og af hverju? Hvaða þýðingu hafa gæludýrin fyrir okkur mennina? Hvaða þýðingu hefur það að gefa dýri nafn?

Loðin, lítil, villt, tryllt, stór, hljóðlát, hæglát, hávær, hárlaus, fiðruð, margfætt, með trýni og loppur eða klaufir, já eða átta augu. Þau eru alls konar dýrin sem byggja þennan heim. Um 1,5 milljónir dýrategunda eru þekktar á jörðinni um þessar mundir. Vísindamenn og sérfræðingar telja hins vegar líklegt að tegundirnar séu nær níu milljónum, það eigi bara enn eftir að bera kennsl á þær flestar. Það er þó aðeins brotabrot af þessum tegundum sem talið er henta nútímalífi manndýrsins og okkar hefðbundna heimilishaldi. Það sést á því að vinsælustu gæludýr landsmanna eru hundar, kettir, nagdýr, páfagaukar og fiskar. Það virðist því mikið vera lagst á sortir þegar kemur að því að velja sér fjölskyldumeðlimi úr dýraríkinu. Í þessari seríu af Glans ætlum við sem sagt að beina sjónum okkar að dýrum - öðrum en manninum - og þá helst þeim dýrum sem við mennirnir höfum ákveðið að gott sé að eiga eða hafa heimavið og njóta náinna samvista við, það er; gæludýrum. Af hverju verða þessar framangreindu dýrategundir helst fyrir valinu sem gæludýr landsmanna? Er algengt að eiga gæludýr hér á landi? Hver hefur þróunin verið? Hverjir eru það sem fá sér gæludýr og af hverju? Hvaða þýðingu hafa gæludýrin fyrir okkur mennina? Hvaða þýðingu hefur það að gefa dýri nafn?

Í Tímaflakk, þessari stuttþáttaröð Glans, er farið með hlustendur á eins konar tímaflakk. Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki er á, einhvern sem tengist upptökunni. Í þætti dagsins hlustum við á ljóðalestur skáldkonunnar Huldu (Unnar Benediktsdóttur Bjarklind) frá 1942, og ræðum við myndlistarkonurnar Hörpu Dís Hákonardóttur og Hjördísi Grétu Guðmundsdóttur sem rannsakað hafa líf og list Huldu á síðustu árum. Einnig heyrum við viðtal við Bjarna Viborg Guðmundsson (1892-1974) sem flutist ungur til Kanada og var þaðan sendur til að berjast með skoskum og írskum herdeildum í fyrri heimsstyrjöldinni. Hann sagði m.a. frá lífinu, líðan og raunum í skotgröfunum og áverkum sem hann fékk í stríðinu. Þá heyrum við í dóttur hans, Ingibjörgu Bjarnadóttur, sem minnist föður síns í þætti dagsins. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir

Í Tímaflakk, þessari stuttþáttaröð Glans, er farið með hlustendur á eins konar tímaflakk. Af handahófi gröfum við upp gömul hljóðbrot úr safni RÚV og hlustum á þau með eyrum ársins 2020. Rætt er við samtímafólk og þegar möguleiki er á, einhvern sem tengist upptökunni. Í þætti dagsins hlustum við á ljóðalestur skáldkonunnar Huldu (Unnar Benediktsdóttur Bjarklind) frá 1942, og ræðum við myndlistarkonurnar Hörpu Dís Hákonardóttur og Hjördísi Grétu Guðmundsdóttur sem rannsakað hafa líf og list Huldu á síðustu árum. Einnig heyrum við viðtal við Bjarna Viborg Guðmundsson (1892-1974) sem flutist ungur til Kanada og var þaðan sendur til að berjast með skoskum og írskum herdeildum í fyrri heimsstyrjöldinni. Hann sagði m.a. frá lífinu, líðan og raunum í skotgröfunum og áverkum sem hann fékk í stríðinu. Þá heyrum við í dóttur hans, Ingibjörgu Bjarnadóttur, sem minnist föður síns í þætti dagsins. Umsjónarmaður: Anna Gyða Sigurgísladóttir