Argos: Srebrenica

Sat, 19 Dec 2015 13:00:00 GMT http://www.vpro.nl/speel.RBX_VPRO_2864667.html 00:19:30 full

Srebrenica, 20 jaar na Dayton Vandaag worden nieuwe documenten over de val van de Bosnische moslimenclave Srebrenica in 1995 en de daarop volgende massamoord gepubliceerd door het Hague Institute for Global Justice in Den Haag en het Holocaust Memorial Museum in Washington. Dit gebeurt – niet toevallig - op de dag dat het precies twintig jaar geleden is dat het akkoord van Dayton tot stand kwam. Het akkoord dat een einde maakte aan de oorlog in Bosnië. Argos kreeg als enige Nederlandse medium voorinzage in de documenten.We spreken er over met Joris Voorhoeve, minister van Defensie (VVD) ten tijde van de val van Srebrenica en Bert Bakker, oud-D66 kamerlid en voorzitter van de parlementaire enquete commissie die de val van Srebrenica onderzocht. Verder een interview met Rupert Smith, de Britse generaal die in 1995 het commando had over de VN-tropen in Bosnië. Kernvraag: wie wisten van het geheime besluit van eind mei 1995om af te zien van luchtbombardementen in Bosnië? En wie niet?

Deel 4 van een terugblik op vier uitzendingen uit het Srebrenica archief met Argos-redacteur Huub Jaspers. In dit laatste deel blikken we terug op de eerste uitzending die Argos maakte over mogelijke voorkennis bij Westerse mogendheden over een op handen zijnde aanval op de enclave. De reportage werd op 1-11-2002 uitgezonden.

Deel 3 van een terugblik op vier uitzendingen uit het Srebrenica archief met Argos-redacteur Huub Jaspers. In dit derde deel blikken we terug op de eerste uitzending die Argos maakte over het lichtbewapende Dutchbat tegenover het zwaarder bewapende VN-bataljon Nordbat. De reportage werd op 5-4-2002 uitgezonden.

Deel 2 van een terugblik op vier uitzendingen uit het Srebrenica archief met Argos-redacteur Huub Jaspers. In dit tweede deel blikken we terug op de eerste uitzending die Argos maakte over het uitblijven van de arrestatie van Ratko Mladic. De reportage werd uitgezonden op 8-7-2005.

Deel 1 van een terugblik op vier uitzendingen uit het Srebrenica archief met Argos-redacteur Huub Jaspers. In dit eerste deel blikken we terug op de eerste uitzending die Argos maakte over het fotorolletje. Op dit fotorolletje, gemaakt door Dutchbat-Luitenant Ron Rutten, zouden bewijzen staan van de massamoorden na de val van de enclave Srebrenica. De reportage werd op 10-7-1998 uitgezonden.

Frank Westerman bespreekt 'De Srebrenica-dagboeken' Deze week verscheen bij Karakter Uitgevers het boek 'De Srebrenica-dagboeken' van kolonel b.d. Charlef Brantz, met daarin scherpe kritiek op toenmalig Dutchbat-commandant Thom Karremans maar ook op het NIOD-rapport over Srebrenica. Onder meer op de website van 'De Telegraaf' werd Brantz weggezet als nestbevuiler. In onze uitzending bespreekt Frank Westerman het boek van Brantz. Westerman schreef zelf, samen met Bart Rijs, vlak na de val van de Bosnische moslimenclave in juli 1995 een spraakmakend boek over Srebrenica: 'Het zwartste scenario'. Tijdens en na dit drama publiceerde Westerman als redacteur van 'NRC Handelsblad' ook een reeks van verhalen over Srebrenica. In december 1995 werd kolonel Brantz gearresteerd op verdenking van het lekken van staatsgeheimen naar… Frank Westerman en NRC Handelsblad.  

De spanningen tussen rechters en aanklagers en tussen rechters onderling lopen hoog op bij het ICTY, het Joegoslavië-Tribunaal. Aanleiding zijn twee vonnissen waarbij twee hooggeplaatste militairen, Momcilo Peresic en Ante Gotovina, die oorspronkelijk waren veroordeeld wegens misdaden tegen de menselijkheid tot straffen van 27 en 24 jaar, in hoger beroep zijn vrijgesproken. Die uitspraak verbaasde velen, binnen en buiten het tribunaal.De kritiek spitst zich toe op de voorzitten van de Beroepskamer, tevens de voorzitter van het Tribunaal, rechter Theodor Meron.Hoe geloofwaardig zijn de aantijgingen tegen opperrechter Meron? Is het aannemelijk dat hij zich heeft laten influisteren door de Verenigde Staten? Hoe nauw zijn de banden eigenlijk tussen Meron en de Amerikaanse autoriteiten? En wat is de betekenis van de geheime documenten die we over hem vinden in Wikileaks? Argos over onverwachte vrijspraken, een bemoeizuchtige rechtbankpresident, en over ruziënde rechters in de voorname wereld van een VN-tribunaal.

Zivko Kosanovic, een 49-jarige man uit Servië, wordt op 3 april 2009 op klaarlichte dag in zijn woonplaats Sid op straat doodgeschoten. De man is eerder gevlucht naar Nederland, maar wordt door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) afgewezen als vluchteling. Zivko Kosanovic is de broer van Dusan Kosanovic, een belangrijke getuige van het Joegoslavië Tribunaal tegen Servische verdachten van oorlogsmisdaden. Dusan krijgt in het kader van het getuigenbeschermingsprogramma van het Tribunaal een nieuwe identiteit in een onbekend land. Zivko vlucht eind 2005 naar Nederland, maar keert - na de definitieve afwijzing van zijn asielverzoek door de Raad van State in augustus 2007 - noodgedwongen terug naar Servië. Daar wordt hij vervolgens vermoord door Stanko Milutinovic, een van de mannen die hem vóór zijn vlucht naar Nederland ook al bedreigden en mishandelden. Wat heeft de moord op Zivko Kosanovic te maken met een videoband die in juni 2005 wereldwijd op televisie te zien was? Een videoband met schokkende beelden van een gruwelijke executie van zes jonge moslimmannen uit Srebrenica door Servische paramilitairen. Waarom kreeg Zivko niet net als zijn broer Dusan bescherming, nadat hij had verteld over bedreigingen en mishandelingen in zijn woonplaats Sid? Deed de IND voldoende onderzoek naar de vraag of Zivko veilig terug kon keren naar Servië? En hoe kijkt de Raad van State aan tegen de afwijzing van Zivko’s asielaanvraag nadat hij vermoord is? In Argos een reconstructie van IND-dossier 0602-06-0468.

Argos bestaat deze maand twintig jaar. Twintig jaar spitten, graven, onthullen en confronteren, en dat al die tijd al op de nationale nieuwszender Radio 1. Tijd voor een terugblik, en een klinkende toast op de toekomst in deze speciale jubileumuitzending, rechtstreeks vanuit Studio Desmet in Amsterdam. Met de uitslag van de ‘Beste Argos ooit’ –verkiezing en prominente gasten over geruchtmakende uitzendingen. Te gast zijn onder meer: Ton Heerts, voorzitter FNV, Herre Kingma, voormalig Inspecteur Generaal bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg, Bert Bakker, voormalig voorzitter van de parlementaire enquête-commissie Srebrenica en Jan Klein, hoogleraar Veiligheid in de zorg aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Overste Ron Rutten, zat in 1995 als luitenant bij Dutchbat in Srebrenica, en treedt nu op als getuige in de zaak tegen Karadzic bij het Joegoslavië Tribunaal. Hij is door het Tribunaal gesommeerd inzage te geven in een persoonlijk notitieboekje uit zijn Srebrenica-tijd, maar Rutten heeft dit geweigerd met een beroep op zijn privacy. Hij riskeert met die weigering een gevangenisstraf van maximaal 7 jaar e/o een geldboete van maximaal 100.000 euro. Advocaat en hoogleraar internationaal recht Geert Jan Knoops geeft in Radio Onjo commentaar op deze zaak.

Florence Hartmann is deze week door rechter van het VN-hof in hoger beroep veroordeeld tot een boete van 7.000 euro wegens minachting van het hof. Hartmann is journaliste en is zes jaar lang medewerkster van het Joegoslavië Tribunaal geweest. Argos volgt deze zaak al sinds het verschijnen in 2008 van haar boek ‘Vrede en straf’, waarin Hartmann schrijft over haar jaren bij het Tribunaal. Zij schrijft dat de westerse landen oorlogsmisdadigers als Mladic en Karadzic jarenlang met rust hebben gelaten. In dat boek heeft ze geheime informatie van het Tribunaal verklapt. En dat mag niet, volgens de regels van het tribunaal. Een gesprek met Geert-Jan Knoops, advocaat en hoogleraar internationaal strafrecht aan de universiteit van Utrecht, over de gevolgen van deze uitspraak.

Meer dan 500 vluchtelingen uit Srebrenica hebben sinds de val van de enclave in 1995 na veel moeite uiteindelijk toch een verblijfsvergunning in Nederland gekregen. In eerste instantie werden hun verzoeken bijna altijd afgewezen, zodat ze verplicht zouden moeten terugkeren naar hun geboortestadje. In september 2010 diende voor de rechtbank in Zutphen de allerlaatste rechtszaak die een vluchteling uit Srebrenica had aangespannen om na tien jaar wachten alsnog een verblijfsvergunning te kunnen krijgen in Nederland. De uitspraak was negatief en kreeg een vervolgbij de Raad van State.De zaak loopt nog steeds. Vluchtelingen uit Srebrenica hadden toch een warm plekje in het hart van de Nederlandse overheid, juist op hen zou toch een ruimhartig beleid van toepassing zijn? Want Nederland is toch medeverantwoordelijk voor de val van de enclave? In Argos een onderzoek naar de manier waarop Nederland werkelijk is omgegaan met vluchtelingen uit de enclave Srebrenica. Na de reportage een gesprek met Marq Wijngaarden, advocaat van de allerlaatste Srebrenica-vluchteling die nog steeds geen verblijfsvergunning heeft gekregen. Een reportage van Gerard Leenders Presentatie: Max van Weezel.

Nam Ratko Mladic het besluit om duizenden moslimmannen uit Srebrenica te executeren impulsief, in een vlaag van woede, zoals oud-NIOD-directeur Hans Blom onlangs, na de arrestatie van Mladic, stelde? Of was de liquidatie van alle potentiële strijders onderdeel van een vooropgezet plan om het gebied etnisch te zuiveren? En kon de internationale gemeenschap in de dagen en weken die aan de aanval vooraf gingen werkelijk niet voorzien dat de enclave zou worden opgerold? Deze week is het precies zestien jaar geleden dat de door de VN beschermde ‘Safe Area’ Srebrenica in Oost-Bosnie onder de voet werd gelopen door Bosnisch-Servische troepen onder leiding van generaal Mladic. In Argos een terugblik met de Nederlandse kolonel buiten dienst Charles Brantz. Hij zat in juli 1995, tijdens de val van Srebrenica, in Tuzla als VN-commandant van de ‘Sector Noord-Oost’, het gebied waar Srebrenica onder viel, en was nauw betrokken bij de aanvragen van luchtsteun door het Nederlandse VN-bataljon Dutchbat. Brantz hield een gedetailleerd dagboek bij van deze periode. Hij noemt een aantal van de conclusies die het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocu­men­tatie, na jarenlang onderzoek trok “onzin”. Hij noemt de discussie over de luchtsteun “een grote poppenkast, een ‘Jan Klaassen en Katrijn’-spel”. En hij zegt: “Het hoofdstuk Srebrenica zal nooit gesloten worden, omdat de waarheid nooit naar boven zal komen. Mensen hebben te veel gelogen in het begin.” Een reportage van Huub Jaspers.

Hoe komt het dat Mladić, die al in hetzelfde jaar 1995 werd aangeklaagd wegens genocide, in de daarop volgende vijftien jaar nooit is opgepakt? Ligt dat alleen aan de krachten in Servië die Mladic bescherming bieden? Of heeft ook de internationale gemeenschap boter op het hoofd. “Het is zeker zo dat in het verleden kansen gemist zijn om hem op te pakken”, zegt hoofdaanklager van het Tribunaal Brammertz in antwoord op deze laatste vraag.

Aandacht voor de uitspraak van het Joegoslavie-tribunaal in de zaak Florence Hartmann. Hartmann is journaliste en is zes jaar lang medewerkster van het Joegoslavië Tribunaal geweest. Hartmann zou in haar boek geheimen hebben onthult over het Tribunaal en wordt daarvoor aangeklaagd.

Welke voorkennis hadden de CIA en andere grote Westerse inlichtingendiensten over het Servische voornemen om de enclave Srebrenica op te rollen? Deze sleutelvraag van het Srebrenica-drama is ook 14 jaar na dato, ondanks een reeks van officiële onderzoeken, nog steeds niet opgehelderd.

Florance Hartmann, oud-medewerker van het Joegoslavië Tribunaal, staat maandag zelf voor het Joegoslavië Tribunaal terecht. Ze wordt aangeklaagd voor 'minachting van het Tribunaal', omdat ze vertrouwelijke procedurebesluiten van het tribunaal openbaargemaakt te hebben in een door haar geschreven boek, vorig jaar uitgegeven. Wat drijft Florence Hartmann? Waarom worden hoger geplaatste ex-functionarissen van het Joegoslavië Tribunaal, die in het openbaar over deze besluiten hebben gesproken, niet vervolgd? Waarom wilde het tribunaal cruciaal bewijsmateriaal geheim houden? En waarom zwijgt de voormalige baas van Hartmann, ex-hoofdaanklager Carla del Ponte, over deze kwestie?

Vrijdag aanstaande is het dertien jaar geleden dat de moslimenclave Srebrenica in Oost-Bosnie werd ingenomen door Bosnisch-Servische troepen onder leiding van generaal Mladic. De aanwezigheid van het Nederlandse VN-bataljon Dutchbat kon niet verhinderen dat meer 7000 moslims werden vermoord. Servie heeft sinds gisteren een nieuwe pro-Westerse regering. Pro-Westers of niet, zal deze regering Mladic en Karadzic, de verantwoordelijken zijn voor de massamoord in Srebrenica, uitleveren aan het Joegoslavie-Tribunaal in Den Haag? Want ook vorige Servische regeringen hebben dat al zo vaak beloofd. Maar ligt het wel alleen aan de Servische regering, dat dertien jaar na dato de twee oorlogsmisdadigers nog steeds op vrije voeten zijn? In Argos vandaag opnieuw: de jacht op Mladic en Karadzic.

Argos over het Srebrenica-trauma van Edwin, voormalig chauffeur van Dutchbat-commandant Karremans.

De grote mogendheden willen niet dat Karadzic en Mladic worden gearresteerd. Dat is de opzienbarende conclusie van de Française Hartmann, tussen 2000 en 2006 woordvoerder en adviseur van de hoofdaanklager hoofdaanklager van het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag.

Hans Blom nam vorige maand afscheid als directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en als hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Blom is de laatste jaren vooral in het nieuws geweest als leider van het grote Srebrenica-onderzoek, dat het NIOD na zes jaar vorsen in april 2002 publiceerde en dat leidde tot het opstappen van het tweede paarse kabinet. Ook de redactie van Argos deed de afgelopen 12 jaar uitgebreid onderzoek naar de val van de Bosnische enclave, waarbij in juli 1995 meer dan 7000 moslims omkwamen. Vorig jaar ontving Argos de Vlaams-Nederlandse 'Prijs voor de Onderzoeksjournalistiek 2006' voor dit Srebrenica-onderzoek. In verschillende uitzendingen uitte Argos kritiek op een aantal conclusies van het NIOD, met name dat de aanval op Srebrenica niet was te voorzien.

Hans Blom nam onlangs afscheid als directeur van het NIOD. Aanstaande woensdag interviewt Argos hem over het grote Srebrenica-onderzoek waaraan hij leiding gaf. Vandaag komen in Argos vier ministers uit het tweede paarse kabinet (Frank de Grave, Klaas de Vries, Jan Pronk en Els Borst) aan het woord over de inhoud van het NIOD-rapport en de wijze waarop de politiek daarmee om is gegaan. Het kabinet Kok-2 stapte in april 2002 op na de presentatie van dit rapport. Waarom is in 1995, na de val van de moslimenclave Srebrenica, niet onmiddellijk gekozen voor een parlementaire enquête? Was de aanpak van het NIOD adequaat? Zijn de door Blom verwoorde conclusies wel voldoende onderbouwd door de feiten? Is de inhoud van het rapport, waaraan in opdracht van de regering meer dan zes jaar is gewerkt, ooit serieus besproken binnen het kabinet en met de Tweede Kamer? Is de aanpak van toen voor herhaling vatbaar?

In Argos vandaag het tweede deel van een reconstructie van de val van Kok-II, aan de hand van gesprekken met vier ministers uit dit kabinet: D66-vice-premier Els Borst, de PvdA-ministers Klaas de Vries en Jan Pronk en VVD-minister van Defensie Frank de Grave. De eerste reacties van de premier op het NIOD-rapport leken helemaal niet te wijzen op aftreden. Wat bracht Kok er zes dagen later toe om het ontslag aan te bieden aan de Koningin? Welke rol speelden publieke uitlatingen van de ministers Pronk en De Grave? Hoe is de inhoud van het NIOD-rapport en de kritiek van Jan Pronk daarop binnen het kabinet besproken? Was de epiloog van Paars-II een titanenstrijd tussen Wim Kok en Jan Pronk?

Deze week is het precies vijf jaar geleden dat het tweede paarse kabinet opstapte vanwege het NIOD-rapport over de val van Srebrenica. Argos maakt in twee afleveringen een uitgebreide reconstructie van de val van Kok-II, aan de hand van gesprekken met vier ministers uit dit kabinet: D66-vice-premier Els Borst, de PvdA-ministers Klaas de Vries en Jan Pronk en VVD-minister van Defensie Frank de Grave. Spraken Pronk en De Grave voor hun beurt? Hoe is de inhoud van het NIOD-rapport binnen het kabinet besproken? Gaf onenigheid daarover de doorslag? Of was het een titanenstrijd tussen Wim Kok en Jan Pronk? De aftakeling van Paars, falen versus verantwoordelijkheid en bewindslieden, die uit de school klappen over geheime beraadslagingen in de ministerraad.

Oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve nam afgelopen vrijdag in Argos afstand van de stelling van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, het NIOD, dat de aanval op Srebrenica niet was te voorzien. Volgens Voorhoeve is er in 1995 bewust niet opgetreden. Het NIOD kwam in verschillende kranten met een nogal onbegrijpelijke reactie op de uitlatingen van Voorhoeve. Reden om vandaag in ‘Argos Supplement’ nader in te gaan op de argumenten van het NIOD.

In Argos het tweede deel van een uitgebreid interview met oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve over Srebrenica. Was de aanval op de moslimenclave in juli 1995 te voorzien? Waarom hebben een aantal grote landen belangrijke informatie daarover voor Nederland achtergehouden? We leggen Voorhoeve nieuwe documenten voor over het uitblijven van luchtsteun. Zijn Srebrenica en Dutchbat 'verraden'? En hoe houdbaar is de conclusie van het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, dat de aanval op Srebrenica pas op het allerlaatste moment is gepland, en dat er daarom ook geen voorkennis over was?

Argos spreekt vandaag uitgebreid met Joris Voorhoeve, minister van Defensie ten tijde van het Srebrenica-drama, die wij nieuwe documenten voorleggen. Zijn Srebrenica en Dutchbat verraden door de 'grote landen'? Hoe houdbaar is de conclusie van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie dat er geen voorkennis was? Militairen van Dutchbat die de val van de enclave Srebrenica in Oost-Bosnië meemaakten, kregen begin deze maand een draaginsigne uitgereikt. Onmiddellijk werd de discussie nieuw leven in geblazen waarom het in juli 1995 zo misging, en wie daarvoor verantwoordelijk zijn. Uiteindelijk werden zo'n zeven- á achtduizend moslims vermoord. De discussie werd nog versterkt door uitlatingen van Carla del Ponte, hoofdaanklaagster bij het Joegoslavië Tribunaal. Zij speculeerde vorige maand openlijk over de mogelijkheid dat een aantal grote landen, speciaal de Verenigde Staten, bewust niets hebben gedaan met voorkennis over de aanval op Srebrenica.

Ratko Mladic is nog steeds niet uitgeleverd aan het Joegoslavië Tribunaal. De Europese Unie had Servië een ultimatum gesteld voor 31 maart, maar heeft Belgrado nu weer een maand uitstel verleend.

Is de NIOD-conclusie houdbaar dat de internationale gemeenschap de aanval op Srebrenica in 1995 niet kon voorzien?

Liet de NAVO-troepenmacht Ratko Mladić bewust ontsnappen? De reportage is onderdeel van de marathon-uitzending van 8-7-2005, waarvoor Argos in 2006 de Loep (prijs voor onderzoeksjournalistiek) won in de categorie 'audiovisueel'. In de andere delen van de marathon-uitzending komen verder ook aan bod: - De situatie Srebrenica anno 2005. - Is de NIOD-conclusie houdbaar dat de internationale gemeenschap de aanval op Srebrenica in 1995 niet kon voorzien?

*** Terugblik op de enclave van Srebrenica, ook bekend als het drama van Srebrenica vanwege de massamoord die naar schatting aan 7.500 moslimjongens en -mannen het leven kostte. *** Daarnaast aandacht voor de aanslagen van gisteren in Londen.

In een Nederlandse gevangeniscel zit momenteel een heel bijzondere gevangene: de Albanese premier van Kosovo Ramush Haradinaj. Op 8 maart trad hij tot verbazing van vriend en vijand af en de volgende dag al meldde hij zich bij het Joegoslavië Tribunaal als verdachte van oorlogsmisdaden. Een opmerkelijke gebeurtenis, maar even opmerkelijk is dat deze gang naar Den Haag tot teleurgestelde reacties leidde bij vertegenwoordigers van de internationale gemeenschap en in veel media. Ex-rebellenleider Haradinaj kreeg veel lof toegezwaaid als constructief politicus, die zijn camouflagepak defintief zou hebben ingeruild voor een driedelig pak en onmisbaar zou zijn voor de toekomst van Kosovo. Wie is Ramush Haradinaj? Welke rol heeft hij precies gespeeld? Is Haradinaj een oorlogsheld of een crimineel? Waren de misdaden waarvan hij wordt verdacht, uitsluitend gericht tegen de toenmalige vijand, de Serviërs? Is hij na de Kosovo-oorlog met zijn praktijken gestopt? Aan de hand van nooit eerder gepubliceerde geheime inlichtingen-rapporten schetst Argos een portret van een man met vele gezichten.

De Nederlandse regering kreeg dit weekeinde kritiek over zich heen vanwege haar afwezigheid bij de plechtigheid in Bosnië. Zo werd van Srebrenica voor de zoveelste keer een Haags relletje gemaakt. Maar niet alleen de Nederlandse regering, bijna de hele Nederlandse politiek schitterde door afwezigheid. Argos doet vandaag verslag van de opening van het herdenkingscentrum in Potocari, speciaal voor al die afwezige Nederlandse politici: voor de leden van het kabinet; voor de leden van de Parlementaire Enquêtecommissie, die de nabestaanden van Srebrenica niet als getuigen wilden horen; voor de fractieleiders in de Tweede Kamer, die tot nu toe alle uitnodigingen naast zich neerlegden om voor de jaarlijkse herdenkingen van de val van Srebrenica naar Bosnië te komen. Ook komt de vraag aan de orde waarom meer dan acht jaar na de massamoord in juli 1995 pas duizend van de acht duizend doden zijn geïdentificeerd en nu door hun nabestaanden op de begraafplaats in Potocari zijn begraven. Moet Nederland meer doen om de identificatie te versnellen? Een reportage van Gerard Legebeke.

De achtste verjaardag van de val van Srebenica en de daarop volgende massamoord kreeg deze zomer in Nederland nauwelijks nog aandacht.

De parlementaire enquêtecommissie Srebrenica presenteerde anderhalve week geleden haar eindrapport. Daarmee kwam een eind aan een periode van 7½ jaar Nederlands onderzoek naar de val van de moslim-enclave Srebrenica in juli 1995. Een periode vol kronkelwegen, waarin het Nederlands parlement weigerde zelf haar controletaak uit te oefenen en dit uit handen gaf aan het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. April vorig jaar kwam het NIOD na zes jaar studeren met een dik eindverslag. Maar dat is vervolgens door het parlement nog steeds niet inhoudelijk besproken. In Argos een discussie over de manier waarop Nederland zijn nationale trauma onderzoekt. Over de controlerende rol van het parlement. Over onopgehelderde dilemma’s. En over politiek opportunisme.

Tijdens de verhoren van de Parlementaire Enquêtecommissie Srebrenica lieten de vragenstellers deze week voortdurend verbazing doorklinken over de opstelling van Dutchbat. Zelfs toen de Servische troepen hun eindaanval inzetten, wilde Dutchbat-commandant Karremans blijven vasthouden aan ‘de-escaleren’ en niet gericht terugschieten, want dat zou ‘oorlogsvoering’ betekenen. Die houding was niet alleen typerend voor Karremans, maar voor het hele Nederlandse militaire optreden in Srebrenica. In Argos vandaag de vraag: waar komt deze opstelling vandaan? En: had het ook anders gekund?

Over tien dagen beginnen de openbare verhoren van de parlementaire enquêtecommissie naar de val van de moslimenclave en nog steeds is er geen afdoende antwoord op deze cruciale vraag. Volgens het NIOD-rapport, dat aan deze kwestie een lijvige bijlage wijdt, is het wél duidelijk: inlichtingendiensten konden de aanval onmogelijk zien aankomen. Informatie die in een andere richting wijst, doet volgens de NIOD-onderzoekers niet ter zake. In Argos vandaag een onderzoek naar de waarheidsvinding door het NIOD. Hoe gingen de onderzoekers om met tegenstrijdige informatie? Waarom wordt aan het verhaal van de een meer waarde toegekend dan aan dat van de ander? Hebben de CIA en andere geheime diensten tegenover het NIOD het achterste van hun tong zien? Een verhaal over spionage, interpretatie van bronnen en het cynisme van de oorlog.

De kritiek op het Srebrenica-rapport dat het NIOD nu bijna een maand geleden presenteerde spitst zich toe op de wetenschappelijkheid van dat rapport. NIOD-directeur Blom en zijn collega’s blijken vaak te verwijzen naar vertrouwelijke bronnen. Vaak gaat het dan om documenten van of gesprekken met mensen van inlichtingendiensten. Daardoor is de informatie uit dit onderzoek voor derden op een aantal punten niet te controleren. Dat probleem blijken historici en andere wetenschappers die politiek-historisch onderzoek verrichten naar belangrijke historische gebeurtenissen, de laatste tijd steeds vaker te hebben. Het ‘inzagerecht van derden’ lijkt in de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, die eind deze maand ingaat, verbeterd, maar blijkt in de praktijk weinig veranderd te hebben aan de toegankelijkheid van de archieven van de BVD. Een verhaal over de moeizame omgang tussen openbare wetenschap en inlichtingendiensten die geen pottenkijkers dulden.

De uitzending van Dutchbat naar Srebrenica. Gesprek met Prof.Dr. P.H. Kooijmans, oud-minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Lubbers dat verantwoordelijk was voor de uitzending van Dutchbat naar Srebenica. Hij kwam twee jaar geleden onder vuur te liggen bij de commissie-Bakker, die onderzoek deed naar de aanloop naar de uitzending van de Nederlandse blauwhelmen. Sinds 1997 is Kooijmans rechter in het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.

Argos vergelijkt de missie van Dutchbat met de missie van Nordbat, het Zweeds-Deense VN-bataljon dat in dezelfde periode als Dutchbat naar een andere moslim safe area werd gestuurd, namelijk Tuzla waar de omstandigheden ook heel moeilijk waren. De Scandinaviërs namen in tegenstelling tot Dutchbat wel zware wapens mee en trokken ook verder een eigen lijn, tegen de gangbare VN-opvattingen in. De vergelijking zet kritische kanttekeningen bij sommige conclusies van het NIOD-rapport. En: levert een omstreden bevel op van de Nederlandse generaal Van Baal.

Informatie over een naderende aanval op Srebrenica werd dermate serieus genomen dat men een voorstel ontwikkelde om de lichtbewapende Nederlandse militairen van Dutchbat te vervangen door het rond Tuzla gelegerde Scandinavische VN-bataljon Nordbat, dat de beschikking had over een Deens tanksquadron. Generaraal buiten dienst Eisele, in 1995 Assistant Secretary General, heeft persoonlijk over dit voorstel overleg gepleegd met de VN-ambassadeurs van Engeland en Frankrijk. Het voorstel is in een vroeg stadium gesneuveld bij gebrek aan steun onder de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad.

Over minder dan een maand, op 10 april, verschijnt het langverwachte onderzoek van het NIOD naar de val van Srebrenica in juli 1995. Bijna zeven jaar nadat de enclave Srebrenica werd veroverd door Bosnisch-Servische troepen. Dutchbat moest de moslimbevolking beschermen, maar kon niet voorkomen dat duizenden mannelijke inwoners van Srebrenica hoogstwaarschijnlijk zijn vermoord. In Argos opnieuw de vraag: waarom realiseerde ‘Den Haag’ zich niet dat Dutchbat niet hoefde te rekenen op luchtsteun?

Morgen, 11 juli, is het zes jaar geleden dat Bosnisch-Servische troepen onder leiding van generaal Mladic de moslim-enclave Srebrenica innamen. Het door de Verenigde Naties tot ‘veilig gebied’ uitgeroepen Srebrenica in Oost-Bosnië, waar de Nederlandse VN-troepen van Dutchbat de moslimbevolking in 1995 bescherming moesten bieden. De trieste afloop is bekend: nadat de enclave onder de voet werd gelopen, verdwenen duizenden mannelijke inwoners. Hoogstwaarschijnlijk zijn ze vermoord. De grootste massamoord in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog wordt het wel genoemd. Het boek Srebrenica is zes jaar na dato nog steeds niet gesloten. Daarvoor zijn te veel vragen nog steeds niet opgehelderd. Niet alleen in Bosnië, ook in Nederland is Srebrenica uitgegroeid tot een nationaal trauma. Waarom kreeg Dutchbat op het beslissende moment geen luchtsteun? Dat is één van die vragen, die de gemoederen al zes jaar lang bezig houdt. Luistert u naar een bijdrage van de Argos-redactie.

Reportage over falende inlichtingendiensten en verkeerde inschattingen bij de bescherming van de Bosnische moslimenclave Srebrenica door Dutchbat. Dutchbat moest de moslimbevolking beschermen, maar kon niet voorkomen dat op 11 juli 1995 de enclave viel en duizenden mannelijke inwoners van Srebrenica werden vermoord. Waarom werd tot op het laatste moment de Servische aanval op Srebrenica onderschat? Vanwaar de inschatting bij de VN, maar zeker ook in Den Haag, dat de Serviërs slechts een deel van de enclave wilden veroveren? Over welke informatie beschikte de militaire inlichtingendienst? En waarom realiseerden de verantwoordelijke politici zich niet dat Dutchbat niet op luchtsteun hoefde te rekenen?

Reportage over de deelname van Nederlandse militairen aan de VN-vredesmissie UNMEE in het grensgebied tussen Ethiopië en Eritrea. Aan de orde komt: het gebrek aan parlementaire consensus voor de uitzending; de parallellen tussen de huidige UNMEE-uitzending en de uitzending van Dutchbat naar de Bosnische moslimenclave Srebrenica in 1995; de toespraak van opperbevelhebber Janvier voor de VN-veiligheidsraad in mei 1995, waaruit Nederland had kunnen opmaken dat luchtsteun voor de verdediging van Srebrenica zou uitblijven; de vraag waarom Nederland destijds de toespraak van Janvier heeft genegeerd.

Reportage over het onderzoek van de Commissie-Bakker naar de politieke besluitvorming over de deelname van Nederlandse militairen aan vredesoperaties, waarbij de meeste aandacht uitging naar de rol van Dutchbat bij de val van de Bosnische moslimenclave Srebrenica in 1995. Bevat een vraaggesprek (telefonisch) met Jan Willem Honig, universitair docent aan het department of war studies aan Kings College in Londen. Aan de orde komen: het onderzoek van de Commissie-Bakker; het hiaat in het onderzoek over de vraag waarom luchtsteun uitbleef toen Servische troepen Srebrenica binnenvielen; de toespraak van opperbevelhebber Janvier voor de VN-veiligheidsraad in mei 1995, waarin hij wees op de kwetsbaarheid van VN-troepen in de moslimenclaves en waaruit Nederland had kunnen opmaken dat luchtsteun zou uitblijven. Afgewisseld met TV- en HA-fragmenten en citaten uit historische bronnen. Aansluitend een vraaggesprek met Commissie-voorzitter Bert Bakker over het onderzoek en de vraag waarom de commissie de zaak rond de toespraak van generaal Janvier voor de VN-veiligheidsraad niet heeft onderzocht.

Reportage over de nasleep van de interventie van Dutchbat in de Bosnische moslimenclave Srebrenica. Vier jaar nadat de Bosnische moslimenclave in Servische handen viel zijn er nog steeds veel vermisten. Het programma bevat vraaggesprekken hierover met: - Hasan Nuhanović, Bosniër en voormalig tolk van Dutchbat in Srebrenica (met vertaling door een tolk); - Miriam Struyk, medewerker van het Helsinki Citizens Assembly, werkzaam in Bosnië (telefonisch); - Marja Eestermans, persvoorlichter van het Rode Kruis (telefonisch). Het programma is geïllustreerd met fragmenten, fragmenten uit het programma 'NOVA' en een fragment uit een onbekend VPRO-televisieprogramma uit januari 1997, waarin Nuhanovic een kort gesprek heeft met voormalig minister van Defensie Voorhoeve, dat al gauw wordt afgebroken. Verder bevat het programma voorgelezen fragmenten uit een rapport van de Militaire Inlichtingendienst (MID).

Argos onderzoekt de processen verbaal die zijn opgemaakt in verband met het mislukken van het fotorolletje dat luitenant Rutten nam van door Serviërs vermoorde moslims en van Dutchbatters die de Serviërs hielpen met het afvoeren van moslims. De conclusie van het onderzoeksrapport van commissaris Van Kemenade naar het mislukken van de fotorolletjes in 1995 luidt dat er geen opzet in het spel was, maar het programma laat zien dat de verklaringen in de processen-verbaal, opgemaakt door het 'KODAK-team', tegenstrijdig zijn. Verder wordt het ontwikkelingsproces van het fotorolletje exact nagedaan op basis van de verklaring van de fotolaborant die het rolletje liet mislukken. Hieruit blijkt dat het rolletje op de beschreven manier niet zou mislukken. Daarnaast bevat het programma telefonische vraaggesprekken met de volgende personen: - commissaris van de Koningin Van Kemenade, die het onderzoek naar het mislukken van het fotorolletje leidde; - journalist Jerôme van Inen over tegenstrijdigheden in de verklaringen van betrokkenen over de plaats waar het filmpje ontwikkeld zou zijn; - P. Frielink, officier van Justitie en persofficier van het Openbaar Ministerie in Arnhem over de vraag waarom er geen hernieuwd onderzoek wordt gedaan n.a.v. de tegenstrijdigheden in het rapport van Van Kemenade. Ook worden er fragmenten voorgelezen uit het 'proces-verbaal inzake vernietiging van een fotorolletje' met verklaringen van een functionaris van de staf van de Militaire Inlichtingen Dienst (MID), van een adjudant van de MID en van fotolaboranten van de MID.

Aanleiding voor deze uitzending is de presentatie van het rapport over de handelswijze van het Ministerie van Defensie tijdens en na de val van de enclave door commissaris van de Koningin Van Kemenade op maandag 28-9-1998. In het rapport werd geconcludeerd dat de communicatie bij Defensie weliswaar gebrekkig was, maar dat er geen sprake is van een doofpotaffaire. Deze uitzending bestaat uit fragmenten uit de eerdere uitzendingen van 'Argos' over dit onderwerp, aangevuld met fragmenten uit het Tv-programma 'Nova' en een telefonisch vraaggesprek met commissaris van de Koningin Van Kemenade. Ook wordt er door de programmamakers voorgelezen uit het 'proces-verbaal inzake vernietiging van een fotorolletje' dat is opgemaakt naar aanleiding van het mislukken van het fotorolletje bij de MID [een fotorolletje met belastende foto's werd verkeerd ontwikkeld], uit een verklaring van een adjudant van die MID over het filmrolletje en uit verklaringen van fotolaboranten van de MID.

Reportage over (de nasleep van) de val van de Bosnische moslimenclave Srebrenica tijdens de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië en de rol van het VN-bataljon Dutchbat daarbij. Het programma bestaat voor een groot deel uit een herhaling van de uitzending van 'Argos' van 10 juli 1998 en bevat verder een reconstructie van de reacties die naar aanleiding daarvan loskwamen aan de hand van TV-fragmenten en samenvattingen van gesprekken. Verder een vraaggesprek met ex-Dutchbat-militair Van Klinken over de hulp die hij en kolonel Kremer boden aan de gewonde vluchtelingen bij de compound van Dutchbat in Potocari (waarbij een dienstbevel werd genegeerd) en de beschuldiging dat Dutchbat-militairen medeplichtig zijn aan oorlogsmisdaden doordat zij de Serviërs hielpen bij het afvoeren van moslimmannen uit de moslimenclave.