De Joodse stad

De Plantage heeft een belangrijke diamant- en vakbondgeschiedenis: in de Henri Polaklaan staat sinds 1900 het eerste vakbondsgebouw van Nederland, de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond. Maar het was in die tijd ook dé uitgaansbuurt van Amsterdam, met talloze theaters. Hier gingen de toneelstukken van bijvoorbeeld Herman Heijermans (1864-1924) in première. Julia van der Krieke praat in deze aflevering met Karin Hofmeester (directeur onderzoek Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis), Joris Kok (postdoctoraal onderzoeker Radboud Universiteit) en Bart Wallet (hoogleraar Joodse studies, Universiteit van Amsterdam). De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.

(00:00:00) Cold open (00:00:25) Inleiding (00:02:16) In gesprek met Sietske van der Veen (00:17:59) In gesprek met Harry Mock (00:35:53) In gesprek met Esther Kornalijnslijper (00:52:17) Afsluiting Deze aflevering is grotendeels opgenomen in de Rapenburgerstraat. Vóór de Tweede Wereldoorlog was deze twee keer zo smal, reed er nog een tram doorheen en zaten er talloze winkels en instellingen – veruit de meeste, net als de bewoners, waren Joods. Na de oorlog is daarvan bijna niets meer te merken.Historicus Sietske van der Veen vertelt wat er na de oorlog met deze straat gebeurde. Harry Mock, uitgever van Amphora Books, vertelt hoe hij in de jaren 1980 een aantal panden ‘in beheer' kreeg, toen niemand ze nog wilde hebben. Ten slotte zoeken we met Esther Kornalijnslijper naar het verdwenen Boltensgrachtje, waar haar grootmoeder Jansje Gans heeft gewoond tussen 1913 en 1927.De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.

(00:00:00) Inleiding (00:02:02) In gesprek met Eleonore Pameijer (00:27:10) In gesprek met Liesbeth van der Horst (00:36:42) In gesprek met Shura Lipovsky (00:59:48) Afsluiting Op Rapenburg gaat Julia van der Krieke op bezoek bij Eleonore Pameijer, artistiek directeur van de Leo Smit Stichting, vernoemd naar de in De Plantage geboren componist Leo Smit. Daarna gaan we naar de Plantage Kerklaan, voor een gesprek met de (inmiddels ex-)directeur van het Verzetsmuseum, Liesbeth van der Horst, over de muzikale geschiedenis van dit museumgebouw. Ten slotte gaan we naar Shura Lipovsky, zangeres van het Jiddische lied.In deze aflevering worden veel namen genoemd. Voor wie ze wil opzoeken, Eleonore noemt de volgende componisten en musici: Samuel Englander (1896-1943), Leo Smit (1900-1943), Frans van Ruth (*1951), Willem Noske (1918-1995), Rosie Wertheim (1888-1949), Ignace Lilien (1897-1964), Rosa Spier (1891-1967), Andries de Rosa (1869-1943), Mischa Hillesum (1920-1944), Lin Jaldati (1912-1988), Eberhard Rebling (1911-2008), Simon Gokkes (1897-1943), James Simon (1880-1944) en Nico Richter (1915-1945).Shura noemt zangers en onderzoekers van het Jiddisch: Chanah Milner (1911-2000), Mira Rafalovicz (1941-1998), Shmerke Kaczerginski (1908-1954), Chana Mlotek (1922-2013), Yosl Mlotek (1918-2000), Ruth Rubin (1906-2000), Avrom Reyzen (1876-1953), Itzik Manger (1901-1969), Icek Rafalovicz (1899-1990) en Willy Brill (1927-2017).Muziekcredits- Leo Smit, Sonate voor fluit en piano, uitgevoerd door Eleonore Pameijer en Frans van Ruth- Leo Smit, Silhouetten, uitgevoerd door het Nederlands Philharmonisch Orkest, o.l.v. Ed Spanjaard- Leo Smit, Schemselnihar, uitgevoerd door het Nederlands Philharmonisch Orkest, o.l.v. Ed Spanjaard- Leo Smit, Divertimento, uitgevoerd door Lucas & Arthur Jussen- Anna Margolin/Chava Alberstein, ‘Iz di goldene pave gefloygn', uitgevoerd door Shura Lipovsky met Ensemble Novaya Shira- Shura Lipovsky, ‘Di goldene pave kert um', uitgevoerd door Shura Lipovsky, Kimball Huigens en Peter van Os- Shura Lipovsky, ‘Rosh Hasonelid', uitgevoerd door Shura Lipovsky met Ensemble Novaya ShiraDe Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.

In deze aflevering bespreken we drie Amsterdams-Joodse vrouwen die met hun activisme zorgden voor betere omstandigheden voor Amsterdamse kindertjes, voor vrouwen wereldwijd én voor Joden uit de buurt.Julia van der Krieke praat met Myriam Everard over Rosa Manus (1881–1942), met Sophie Josephus Jitta over Emma Gompertz-Josephus Jitta (1853–1941) en met Onno Warns – in de woning van Frederieke van Wijk – over Mathilda ‘Tilly' de Vries (1913–1942). De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.

Wat maakt deze buurten zo bijzonder? Wanneer kwamen ze tot stand? En wat is er nog te zien van de vooroorlogse Joodse geschiedenis van dit deel van de stad? Julia van der Krieke krijgt antwoorden van Bart Wallet, hoogleraar Joodse studies; Paul Verberne, voormalig uitbater van café Eik en Linde; en cabaretier Micha Wertheim, in het Wertheimpark, vernoemd naar zijn betovergrootvader.De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.

Dit is de laatste aflevering van het eerste seizoen! Deze aflevering gaat over het Waterlooplein, het kleurrijke hart van Amsterdam. Deze markt is er niet zonder slag of stoot gekomen; daarover spreekt Julia van der Krieke met historicus Rob de Spa. Op het plein zelf spreekt Julia met marktkooplieden en bezoekers: hoe ervaren zij de wisselwerking tussen beleidsmakers en de venters? Wat maakt het Waterlooplein zo mooi en hoe Joods is de markt vandaag de dag nog? We kunnen alleen nog maar zeggen: Oh, Waterlooplein! En tot de volgende keer! Voor updates over De Joodse stad: www.dejoodsestad.nl Of volg Julia van der Krieke op instagram: www.instagram.com/juliavanderkriekeDe Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.

Deze aflevering gaat over de sociaal-economische verschillen tussen de bewoners van Uilenburg en (voormalig) Vlooienburg. Welk effect heeft het op een buurt als de bevolkingssamenstelling ervan drastisch verandert? Julia van der Krieke vraagt aan stadsdeelbestuurder Lotte Terwel wat de gemeente kan doen om de balans te behouden. Daarna vertelt historicus Rob de Spa hoe arm en rijk de buurt hier vroeger was. Ten slotte vraagt Julia ook aan Emile Schrijver, directeur van het Joods Cultureel Kwartier, waar het hardnekkige idee vandaan komt dat alle Joden rijk zijn, en waarom hij zelf Hebreeuws is gaan studeren als zoon van een bonthandelaar.De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov. www.dejoodsestad.nl

Niet iedere Jood is gelovig, en hoe gelovig je bent, is eveneens per Jood verschillend. In deze aflevering spreekt Julia van der Krieke twee Joden die hun jodendom op een heel andere manier invullen. David Cohen Paraira is een nazaat van Portugese Joden en verbonden aan de orthodoxe Portugese Synagoge, uitkijkend over het vroegere Vlooienburg. Jelle Zijlstra is een liberale Jood, met een Joodse vader, die jaren geleden besloot om ‘uit te komen'. Via de progressief-Joodse vereniging Oy Vey zet hij zich in voor de Joodse cultuur in brede zin.De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov. www.dejoodsestad.nl

Op Beth Haim, de Portugees-Joodse begraafplaats, is een aantal jaar geleden het graf ontdekt van de ‘Bom servo Elieser'. Voor onderzoeker Mark Ponte was dat het startpunt van zijn onderzoek naar de Afro-Amsterdamse gemeenschap in de zeventiende eeuw, waar Elieser mogelijk ook toe behoorde. Julia van der Krieke spreekt Mark Ponte op zijn werkplek in het Stadsarchief. De tweede gast van deze aflevering is kunstenaar Roosje Verschoor. Haar familie heeft een Surinaams-Joodse achtergrond, iets wat ook vaak in haar kunstprojecten terugkomt. Links: meer informatie over ‘Bom Servo Elieser'; het ondertrouwregister waarin Mark een aantal zeventiende-eeuwse Afro-Amsterdammers vond; en de website van kunstenaar Roosje Verschoor.De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov. www.dejoodsestad.nl

Vanaf het begin waren dit multireligieuze buurten: Joden en niet-Joden deelden tegen alle verboden in de lakens met elkaar, scholden elkaar de huid vol én deden plezierig inkopen bij elkaar. Wat kocht je bijvoorbeeld in een Joodse kruidenierszaak op Vlooienburg in 1600? En is je kaas nog koosjer als je ernaast hebt liggen vrijen met de christelijke melkmeid?In deze aflevering gaat Julia van der Krieke in gesprek met historicus Maarten Hell, wiens nieuwe boek gaat over de zeer diverse inwoners van deze buurten tussen 1600 en 1815. Maar Julia gaat ook op bezoek bij Duifje van de Woestijne, student Joodse studies en Hebreeuws, want haar Joodse familiegeschiedenis en de geschiedenis van haar straat kwam op een heel onverwachte manier bij elkaar.Links: het nieuwe boek van Maarten Hell; het Joods Monument van Hartog Zegerius (de betovergrootvader van Duifje)De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov. www.dejoodsestad.nl

In deze aflevering bespreken we ‘Joodse kunst', maar wat maakt kunst Joods? Hoe bepaal je dat? Julia van der Krieke gaat daarover in gesprek met Judith Hoekstra, conservator bij het Joods Museum in Amsterdam.Daarna praat Julia met het kunstenaarsduo Hertog Nadler. In september 2023 hebben zij voor De Joodse stad drie moderne loofhutten ontworpen, die te zien waren op het Waterlooplein. Is hun werk typisch Joods, of moeten we niet denken in zulke termen?De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov. www.dejoodsestad.nl

Een groep kersverse studenten Jiddisch kregen de opdracht om ‘Roithitele' op te voeren: Roodkapje in het Jiddisch. En dat werd een groot succes! Julia van der Krieke praat daarover met Daniella Zaidman-Mauer, docent Jiddisch aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar jeugd in Antwerpen werd thuis nog Jiddisch gesproken. Daarna gaan we naar Emile Schrijver, hoogleraar van het Joodse boek en directeur van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam. Wat is ‘het Joodse boek' en hoe kijkt Emile daarnaar als schrijver van twee ‘Joodse' romans?De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.www.dejoodsestad.nl

In deze eerste aflevering van De Joodse stad maken we kennis met Uilenburg en Vlooienburg toen het nog echt nieuwbouwwijken waren, aan de rand van de stad. Julia van der Krieke spreekt daarover met Bart Wallet, hoogleraar Joodse Studies aan de UvA, en met Mattijs van de Woerd, musicus bij Splendor. Tussendoor deelt Julia zelf ook enkele zeventiende-eeuwse verhalen, onder andere in de Bibliotheca Rosenthaliana in het Allard Pierson. De Joodse stad is een project van het Joods Cultureel Kwartier, de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam en de gemeente Amsterdam. Productie: Julia van der Krieke en Caspar Stalenhoef. Muziek: Akim Moiseenkov.www.dejoodsestad.nl

Vanaf 29 april: De Joodse stad, een podcast met verhalen over de Amsterdamse buurten Vlooienburg en Uilenburg. Hier vestigden zich rond 1600 vooral Joden en andere nieuwkomers. Julia van der Krieke, postdoctoraal onderzoeker aan de UvA, spreekt in elke aflevering met experts over het heden en verleden van deze buurten.