Radio FMA

Wyobraźnia robi z igły widły, a jak się uda, to robi i coś z niczego. Dlatego jest taka ważna, bo przecież niczego jest wokół wielokrotnie więcej niż czegoś. Świetnie wiedzieli o tym Themersonowie, a ich „Przygoda człowieka poczciwego”, o której będzie tu mowa, pozwala cokolwiek z pracy wyobraźni zrozumieć. Zrozumieniu sprzyja, jak się okaże, chodzenie tyłem, które wszystkim słuchającym będziemy zalecać – prowadząc wykład tyłem, a jakże. O awangardowych grach wyobraźni/z wyobraźnią także – konsekwentnie – opowiemy plecami do konwencjonalnych krajobrazów mentalnych. Bo wyobraźnia naprawdę mebluje nam świat, jakkolwiek nie namawiamy, by siadać na meblu jej produkcji. Mówi: dr Eliza Kącka – Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Współczesnej Kultury Literackiej i Artystycznej IKE PUNO oraz na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (Zakład Literatury i Kultury Drugiej Połowy XIX Wieku). Członkini Zarządu Głównego Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Autorka książek naukowychStanisław Brzozowski wobec Cypriana Norwida (2012) oraz Lektura jako spotkanie. Brzozowski – tekst – metoda (2017), a także tomów prozatorskich Elizje (2017) i po drugiej stronie siebie (2019).

Dlaczego powinniśmy mieć odwagę być śmieszni? Czym różni się wyobraźnia socjologiczna C.W. Millsa od wyobraźni ontologicznej? Czym jest wyobraźnia barokowo i kto doznał epifanii w Citroenie? I wreszcie jak zawalczyć o zmianę rzeczywistości, przy jednoczesnym dostrzeganiu tych, którzy zostają w niej pominięci? Innymi słowy jak łączyć wodę z ogniem? Potrzeba nam radykalnej, odważnej wyobraźni, uzupełnionej stanowczą wolą działania, oraz roztropności, która będzie spoiwem. Andrzej W. Nowak w swoim podcaście opowiada o wybranych wątkach ze swojej książki „Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzne (re)konstrukcja fonetycznych nauk społecznych”. Mówi: Dr hab. Andrzej W. Nowak, prof. UAM – Instytut Filozofii UAM. Interesuje się problematyką z zakresu ontologii społecznej, społecznych studiów nad nauką oraz nieklasycznej socjologii wiedzy (szczególnie teorią aktora-sieci Bruna Latoura). Popularyzator na gruncie polskim teorii nowoczesnego systemu-świata Immanuela Wallersteina. Obecnie kieruje projektem badawczym dotyczącym relacji struktur wiedzy wobec kontrowersji naukowo-społecznych.

„Wyobraźnia (…) otwiera oczy, które teraz widzą inaczej” Gaston Bachelard. W epoce romantyzmu zmieniło się radykalnie zarówno pojmowanie sztuki jak i tego, jak działa ludzki umysł. Według słynnego twierdzenia M.H. Abramsa, metaforę umysłu jako zwierciadła zastąpiła metafora, wedle której „rzuca on – niczym lampa – światło na postrzegane przez siebie przedmioty, tym samym niejako je współtworząc”. Oznaczało to między nimi odejście od panującej w sztuce niepodzielnie od starożytności zasady mimesis. Według romantyków artysta ma nie tylko naśladować naturę, ale w sposób nieskrępowany kreować nowe światy, podważać tyranię czasu i miejsca. Chociaż nie podzielamy już tej bezgranicznej wiary romantyków w twórczą moc wyobraźni to jej rola została powoli doceniona zarówno w sztuce jak i w nauce oraz filozofii. W czasie wykładu przyjrzymy się romantyzmowi – wychodząc poza jego naiwne odczytania – jako niezwykle ciekawej propozycji filozoficznej, która jest, jak pisze Agata Bielik-Robson „tym bardziej właśnie interesująca dla nas, ludzi późnej nowoczesności, że pozbawiona staromodnych ambicji systemowych; (…) śmiała, prawdziwie nowoczesna (…), pojmująca samą siebie jako formę przede wszystkim literacką”. Mówi: dr Karolina Rychter – filozofka związana z Instytutem Filozofii i Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się filozofią kultury. Jej doktorat dotyczył związków filozofii i literatury. Prowadzi – wraz z Joanną Szymańską – internetowy magazyn literacki Praktyki Czytania. Poza filozofią i literaturą zajmuje się pisaniem o winie.

„Wyobraźnia jest władzą urzeczywistniania tego, czego nie ma”. Właśnie dlatego wymyka się ścisłemu opisowi – nie podlega historycznym prawom, nie da się jej kontrolować ani sporządzić instrukcji jej użycia. A jednak, jak przekonują Cornelius Castoriadis, Michel de Certeau, Silvia Federici, Robin D. G. Kelley, Max Haiven i Alex Khasnabish, to radykalna wyobraźnia tkwi u źródła zmiany. Dzięki niej potrafimy zakwestionować pozornie wieczne i uniwersalne systemy znaczeń, by zburzyć, zdawałoby się nienaruszalny, ład zastanego świata. To za jej sprawą nasze marzenia i utopie czynią historię nieprzewidywalną. Czy można wskazać okoliczności sprzyjające pojawieniu się radykalnej wyobraźni? Czy „zdobycie słowa” może mieć takie samo znaczenie, jak zdobycie Bastylii? Czy i jak można przekuć wizje lepszego społeczeństwa w sprawcze działania? Jak obronić twórczy impuls przed blokującym go „domknięciem” społecznych wyobrażeń? Być może nie każdy z nas odkryje pod brukiem ulicy plażę. Dla niektórych – jak dla Silvii Federici – będzie to raczej pastwisko. Ale czy dla takiego odkrycia nie warto zerwać paru płyt chodnikowych? Mówią: dr Anna Winkler – doktor nauk społecznych, filozofka i politolożka, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interesuje się historią radykalizmu społecznego i rewolucji, historią kobiet i historią miast. dr Xawery Stańczyk – poeta, socjolog i antropolog kultury. Autor monografii „Macie swoją kulturę. Kultura alternatywna w Polsce 1978-1996” (2018) nominowanej do Nagrody Giedroycia (na podstawie doktoratu uznanego za najlepszą rozprawę doktorską z nauk o kulturze w konkursie Narodowego Centrum Kultury) oraz dwóch tomów poetyckich: nominowanego do Nagrody Literackiej Nike „Skarbu piratów” (2013) i „Handluj z tym” (2015). Członek zarządu stowarzyszenia Miasto Moje A w Nim. Interesuje się kulturą popularną i młodzieżową, przestrzenią publiczną, tożsamościami i ruchami społecznymi w Polsce i Europie Wschodniej.

O tym, co słychać w polityce, jaka pogoda będzie w listopadzie, czy wakacje w tym roku były cieplejsze niż w zeszłym, a także o tym, czy domki w Jazdowie prezentują się atrakcyjnie – porozmawiają Jacek Dobrowolski i Tomasz Stawiszyński.

Jak rozmawiać o filozofii dialogu dzisiaj, by nie zrobił się z tego wykład podejścia, które przecież trudno nazwać doktryną? Albo historyczny przegląd nazwisk? Otóż można zastanowić się – co też zrobimy – jaka wrażliwość stoi za tą filozofią (bądź: jaka wrażliwość z niej wynika). Owszem, ma ona swój background historyczny (nieprzypadkowo to Emmanuel Lévinas pisał o „twarzy”, o odpowiedzialności radykalnej), ale sprawdzać ją trzeba w świetle naszych doświadczeń – i naszej wrażliwości, również literackiej. Innymi słowy: czy etyka obcowania z drugim, jaką podsuwa filozofia dialogu, może być dziś sugestywnym punktem odniesienia na mapie postaw? Prowadząca: Eliza Kącka

Filozofowie, teoretycy literatury i badacze języka zgadzają się obecnie co do tego, że metaforą i ironią posługujemy się nie tylko w literaturze, ale także w języku potocznym i w dyskursie naukowym. Nie są one tylko ozdobnikami, ale pełnią ważne funkcje komunikacyjne i poznawcze. W czasie spotkania zastanowimy się, jak to możliwe, że często pozwalają one przekazać coś skuteczniej lub bardziej adekwatnie niż mówienie dosłowne. Przeczytamy fragmenty tekstów Arystotelesa, Kierkegaarda, Nietzschego. Szczególnie jednak skupimy się na Richardzie Rortym, w którego filozofii zarówno metafora, jak i ironia odgrywają kluczową rolę. Prowadząca: dr Karolina Rychter – doktor filozofii związana z Instytutem Filozofii i Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Bada związki filozofii i literatury a także inne problemy leżące na styku dyscyplin, do których zrozumienia potrzebne jest spojrzenie z wielu stron. Poza filozofią i literaturą zajmuje się pisaniem o winie.

Wyobraź sobie, organizmy, które odżywiają twoje ciało, leczą, ujawniają tajemnice wszechświata, wielokrotnie w dziejach naszej cywilizacji przyczyniły się do rozwoju ludzkiej percepcji, a w dobie ogarniającego nas kryzysu ekologicznego są niezastąpione w rozwiązywaniu kluczowych problemów naszej planety. Organizmy, które są świadome, czują i z ogromną precyzją zbierają dane z otaczającego je środowiska, tworząc organiczny, żyjący odpowiednik Internetu. Teraz wyobraź sobie, że organizmy te są wszędzie, unoszą się w powietrzu, są obecne w ziemi, przerastają martwe szczątki drzew, rozrastają się pod twoimi stopami, kiedy przechadzasz się po lesie, a także żyją w nas samych, komunikując się z nami na wielu płaszczyznach. Często niepozorne, z pewnością tajemnicze tworzą niezwykłe Królestwo Grzybów (FUNGI). Prowadzący: Łukasz Nowacki

Zdaniem Kanta pewien rodzaj komunikacji obywa się bez pojęć. To uczuciowość, która „udziela się nie jako myśl”. Jak jednak można komunikować uczucia? Jak o nich mówić, skoro trzeba do tego użyć słów i myśli? Jeśli uczucia są komunikowalne, lecz komunikacja ta przebiega inaczej niż komunikacja językowa, to najciekawsze wydaje się pogranicze, miejsce, w którym spotykają się uczucia oraz myśli. W takim wypadku równie istotne co porozumienie okazuje się zerwanie komunikacji, zaburzenie łączności, konflikt. Te mankamenty przepustowości wszelakich komunikatorów, zawirowania powszechnego „streamingu”, boczne odnogi, na których rozładowuje się nielegalny „content”, bada właśnie sztuka. Jedynie konfrontując się z tym, co niekomunikowalne, można zaprezentować coś nowatorskiego. W przypadku dzieł sztuki mamy do czynienia z dziwną zbitką tego, co zamierzone i niezamierzone, udane i felerne, zgodne z komunikacyjną normą i wykraczające poza nią. Na spotkaniu pomówimy o owym dziwnym (filozofowie mówią: „dialektycznym”) sprzężeniu oraz o tym, jak wpływa ono na naszą codzienną komunikację. Przede wszystkim zastanowimy się nad wartością różnorodnych omyłek i konfliktów porozumienia. Prowadzący: dr Piotr Schollenberger – pracuje w Zakładzie Estetyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się fenomenologią i tradycją estetyki fenomenologicznej, a także teorią sztuki, w szczególności sztuki współczesnej. Ostatnio opublikował książkę „Jednostkowość i wydarzenie. Studia z estetyki Lyotarda” (Warszawa 2019).

Dziś alienacja wydaje się słowem-wytrychem, którym opisuje się wszystko i rozstrzyga każdy problem. Stała się synonimem poczucia wyobcowania, rozpadu więzi, niezdolności zrozumienia się i nawiązania dialogu. Z ekonomii politycznej przeniknęła do analiz życia codziennego, stosunków społecznych, relacji międzygatunkowych i miejsca w świecie. Skąd tak zawrotna kariera tego pojęcia w wyobraźni zbiorowej radykalnej lewicy, kontrkultury i całego społeczeństwa? Czy alienacja cokolwiek jeszcze tłumaczy? Czy paradoksalnie nie stanowi części języka, który oddala od rzeczywistości, zamiast do niej zbliżać? O czym świadczy niesłabnąca popularność teorii alienacji? W trakcie spotkania przyjrzymy się różnym koncepcjom alienacji i wizjom jej przezwyciężania, rozważając przyczyny ich wszechobecności, funkcje w wyobraźni społecznej, implikacje epistemologiczne i polityczne. Alienacja: za czy przeciw? Prowadzący: dr Anna Winkler – doktor nauk społecznych, filozofka i politolożka, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interesuje się historią radykalizmu społecznego i rewolucji, historią kobiet i historią miast oraz dr Xawery Stańczyk – poeta, socjolog i antropolog kultury. Autor monografii Macie swoją kulturę. Kultura alternatywna w Polsce 1978-1996 (2018) nominowanej do Nagrody Giedroycia (na podstawie doktoratu uznanego za najlepszą rozprawę doktorską z nauk o kulturze w konkursie Narodowego Centrum Kultury) oraz dwóch tomów poetyckich: nominowanego do Nagrody Literackiej Nike Skarbu piratów (2013) i Handluj z tym (2015). Członek zarządu stowarzyszenia Miasto Moje A w Nim. Interesuje się kulturą popularną i młodzieżową, przestrzenią publiczną, tożsamościami i ruchami społecznymi w Polsce i Europie Wschodniej.

W typowych sytuacjach posługujemy się pytaniami głównie po to, by dowiedzieć się, która z odpowiedzi na dane pytanie jest prawdziwa. Czy jednak wszystkie pytania są typowe? Czy nie możemy posłużyć się pytaniem po to, aby raczej poinformować kogoś o czymś, niż go o coś zapytać? Albo czy nie możemy postawić jednego pytania w taki sposób, aby dowiedzieć się, jaka jest odpowiedź na inne pytanie? Jak odróżnić sytuacje, w których mamy do czynienia z typową sytuacją od pozostałych? Na spotkaniu rozbroimy pytanie na czynniki pierwsze. Uwaga!!! Mogą pojawić się znaczki logiczne i trochę twierdzeń logiki. Prowadzący: dr hab. Tomasz Puczyłowski – adiunkt w Zakładzie Logiki Filozoficznej WFiS UW, członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Semiotycznego. Zajmuje się analityczną filozofią języka, epistemologią, logiką filozoficzną. Prywatnie miłośnik kotów, krów i kur oraz wspinania po ścianach Alp Julijskich.

Punktem wyjścia wykładu jest test Turinga. Zajmiemy się więc głównie kwestiami mówienia i myślenia – maszyn, ale też ludzi. Prowadząca opowie o różnych pomysłach, domysłach, pomówieniach i niedomówieniach związanych ze sztuczną inteligencją. Postaramy się znaleźć odpowiedzi m.in. na następujące pytania: Co mówił Alan Turing, a co wszyscy myślą, że myślał? Jak powinien mówić program komputerowy, żeby ludzie myśleli, że jest człowiekiem? Które maszyny są pożyteczniejsze: mówiące czy myślące? Które maszyny są straszniejsze: mówiące czy myślące? Dlaczego niektórzy mówią “rozwój sztucznej inteligencji”, a myślą “wojna ludzi z robotami już niebawem”? Czy AI jest łatwiej wymyślić symfonię, czy powiedzieć śmieszny żart? O czym mówią między sobą chatboty i co my mamy o tym myśleć? Jak wielka może być bezmyślność dziennikarzy mówiących o nowych technologiach? Prowadząca: Olga Kołakowska – dziennikarka, hobbystycznie chodzi na hackatony i dużo czyta o AI. Co prawda nie podeszła do egzaminu z epistemologii, ale z ćwiczeń miałam same piątki, co prawda nie dostałam pracy w firmie związanej z AI, ale zaszła naprawdę daleko w procesie rekrutacyjnym.

Czy nasze rozmowy podobne są tym, które toczyli np. starożytni? Aparat mowy się nie zmienił, języki troszeczkę, ale w gruncie rzeczy mamy podobne tematy, bolączki, pytania jak ci, którzy zapełniali w przeszłości tę samą przestrzeń swoją mową. Zapraszamy na wielobarwną i wielowątkową podróż przez meandry rozmowy na przestrzeni wieków osadzone w kontekście zmian kulturowych, społecznych i politycznych. Będą nam towarzyszyli i towarzyszyły: Odyseusz biegły w boju i radzie – uczestnik antycznych agonów, lapsusy językowe u zarania ery klasycznej w Grecji, walki o nieśmiertelność w polis, smak cykuty, rozmowy z Bogiem, matematyka, przyroda, esemesy, maile i postmodernizm. Prowadzący: Łukasz Hrynkiewicz – zajmuje się historią idei i podróżami. Członek Stowarzyszenia Dziki Bez.

Wydaje się, że konstrukcja języka pozwala nam rozmawiać na dowolne tematy. Używamy go, by mówić o sprawach życia codziennego, zagadnieniach naukowych, ale też o dobru i złu, pięknie i brzydocie, Bogu i sensie życia. Czy ta niezwykła elastyczność języka nie jest jednak złudzeniem? Może, jak twierdził Wittgenstein, jesteśmy niczym muchy uwięzione w szklanej muchołapce: ograniczają nas niewidoczne, ale sztywne granice sensu? Gdy uświadomimy sobie przebieg tych granic, okaże się, że wiele pozornie sensownych zdań to zwykłe niedorzeczności. Prowadzący: dr Bogdan Dziobkowski – wicedyrektor Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, zastępca redaktora naczelnego „Przeglądu Filozoficznego”. Zajmuje się głównie historią filozofii analitycznej, filozofią języka i metafilozofią. Współredaktor (z Jackiem Hołówką) książek: Panorama współczesnej filozofii (WN PWN 2016), Marksizm. Nadzieje i rozczarowania (WN PWN 2017) oraz Filozofia religii. Kontrowersje (WN PWN 2018).