De Vier Jaargetijden van Passaggio

Het is de allerlaatste tocht van de 4Jaargetijden van Passaggio. De honderdste! Voordat ik deze tot een passend einde breng, eerst nog een bezoek aan Porgy and Bess, zeer gereputeerd jazz-podium, waar artiesten uit de hele wereld graag komen spelen. En trouwens ook klassieke musici. Het is een ondiepe zaal, zodat het publiek op de lip van de muziek zit, en dat schept een bijzondere intimiteit. Overigens wordt de tent gerund door vrijwilligers, dus bij de gemeente ligt een voorstel voor professionalisering. Daarna fietst ik door buitengewoon naargeestig industriegebied naar de kust en geniet nog een keer van de fabelachtig mooie kleuren van de herfst, langs de Schelde, naar de vuurtoren van Breskens. Daar neem ik de tijd om mijn reisgenoot, Fleur van den Breemer, nou eens goed te bedanken, voor de kameraadschap van de afgelopen jaren. En sluit ik af met een rituele duik in het water. Punt.

Ik zie de zon opkomen nota bene boven de chemische industrie van Antwerpen. Met muziek van Richard Rodgers. Ik ga op de koffie bij een luisteraar, Alexander Senf en zijn vrouw; en ik breng een bezoek aan de organist van de basiliek in Hulst, Marcel Mangnus. Hij is trots op zijn orgel, en roffelt er met groot gemak een improvisatie uit. Mangnus maakte ook een rapsodie op het volkslied van Zeeuws-Vlaanderen (uit 1914) en speelt een paar delen. Dan hebben we de ziel van de streek wel te pakken. Of is dat toch het vlas? In Heikant wordt op een basisschool een voorstelling gemaakt over dit schitterende duurzame product waar Gent en Brugge rijk mee zijn geworden.

De ochtend begint in serenititeit, bij de paarden van de pensionstal op Het Hof van Axel. Met straffe wind voert de tocht naar de Prosper-Hedwige polder, op de grens van België en Nederland, waar de serenititeit ver te zoeken is. Maar volgens ecoloog Peter Herman heeft ook dit gebied schoonheid. Zijn grootvader was burgemeester van Doel, nog voordat het werd bezet door de reusachtige kernreactor. Hij kent de ontwikkelingen op zijn duimpje, en schetst in een paar minuten de geschiedenis van het landschap. Waarom het nodig was om de polders terug te geven aan de trekvogels.

Een bezoek aan mijn geboortehuis roept oude herinneringen op. Bijvoorbeeld de geuren van het traditionele ringsteken. De deur zwaait onmiddellijk open als ik aanbel. Broeder Dieleman fungeert als gids naar de 'Overkant' Hij verzet zich tegen de eenvormigheid door te blijven zingen in de taal van Zeeuws-Vlaanderen, het land waar hij geboren is. Langs de kust tussen Breskens en Cadzand is het verrassend mooi.

Wonderlijke tegenstellingen vandaag. Van buiten komen mensen om hier een lustoord in te richten (bijvoorbeeld het Restaurant en de B&B van De 6 linden), terwijl dit deel van Nederland juist leegtrekt, als het om oorspronkelijke en jonge bewoners gaat. Maar ik spreek ook Jan, een ouwe machinist, die van Walcheren komt, en als een echte Zeeuw alles kan relativeren. Zelfs de wereldwijde bijensterfte (zijn vrouw en hij zijn imkers). Hij heeft gevaren, dus hij weet wel wat smokkelen is. 

Het verhaal van Schokland is fascinerend. Ooit bestond de Zuiderzee niet eens. Later ontstonden er eilandjes. En nog weer later verdwenen ze weer, werden ze naadloos opgenomen in het nieuwe land van de Flevopolder en Noordoost Polder. Ben Huisman van Flevolandschap kan het verhaal van deze provincie zeer aanschouwelijk vertellen.

Ik blijf het volhouden, iedere dag een duik nemen in het water. Het gaat tenslotte om die eeuwige strijd tegen het water. Het land is jong, maar toch heeft het al geschiedenis. Eva Vriend heeft die geschiedenis beschreven, met name het selectieproces dat gevolgd werd bij het kiezen van de boeren die aan het werk mochten in de polder. Ook dat is oerhollands, geloof ik

Opgenomen in deze etappe zijn een bezoek aan het magische beeld Exposure van Antony Gormley (waar Thomas Oltheten me nog gauw de nieuwe cd van het Apollo Ensemble verstrekt), en een bezoek aan de Marker Wadden, waar het al even verrukkelijk toeven is.

In Almere Oosterwold is een kleine revolutie gaande: je kunt daar een klein lapje grond kopen en vervolgens je eigen huis bouwen. Precies zoals jij het wilt. Een droom voor veel mensen. De gemeente wekt de suggestie dat je vrij bent. Om vervolgens toe te slaan met allerlei regels en wetgeving. Maar als het lukt is het een idylle

Deze editie van de 4Jaargetijden van Passaggio gaat over lente en ... kunstmatigheid. Een reis door het land dat Nederland zelf gemaakt heeft. Dat begint al op Pampus, een forteiland dat einde van de 19e eeuw gebouwd is door militairen, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam: ter verdediging van ons land. Intussen is het er uitermate goed toeven, als op een onbewoond eiland. Later fiets ik via Muiden (oud land) naar Almere

Even waan ik mij een prins, na te hebben gebivakkeerd in een van de Chateaux die staan voor de luisterrijke kant van deze provincie. De tuin staat vol met beelden, waarvan met name Lucia mij raakt met haar kwetsbare houding. Ze denkt. De rijkdom compenseer ik met een liedje van Gé Reinders. En later hoor ik bij het RAP in Heerlen hoe muziek van grote betekenis kan zijn in het genezingsproces van mensen die revalideren. Omdat het ze terugbrengt bij wie ze in wezen zijn.

In St. Odiliënberg blijk ik te hebben overnacht in wat eens de praktijk was van een legendarische huisarts. Dr. Meeuwissen. In de oorlog per ongeluk doodgeschoten door een Nederlandse soldaat. Zijn praktijk van 8000 patiënten werd overgenomen door Harry Stapert, vader van een Radio4 luisteraar. Later ontmoet ik een wijnboer, die ook organist is en midden in het land een liedje zingt over de schoonheid van Limburg.

In Baarlo is ooit de Japans-Amerikaanse kunstenaar Tajiri neergestreken. Hij was na Pearl Harbour opeens een vijand. In zijn kunst heeft hij sindsdien gezocht naar verbinding. En dat zie je in de openbare ruimte van dit dorp aan de Maas: her en der staan knoppenbeelden van Tajiri, die op een mysterieuze en heldere wijze laten zien hoe de dingen inderdaad met elkaar verknoopt zijn. Als geliefden verstrengeld. Je weet niet waar het ene begint en het andere ophoudt. Zo knoop ik tijdens deze fietstocht ook de eindjes aan elkaar.

Well, waar ik overnacht, blijkt een uitgelezen plek voor well-zijn. Er ontvouwt zich een rode draad in deze etappe: verlies, pijn en herstel, op persoonlijk evenzogoed als maatschappelijk vlak. En het antwoord: liefde. Chantal vertelt over een plek op Sardinië waar mensen gemiddeld tien jaar ouder worden dan elders in de wereld. Omdat ze gezond eten en ook op hoge leeftijd deel blijven uitmaken van de gemeenschap. Zingevend is dat

De Mookerheide is gehuld in nevelen, en dat zal de hele tocht zo blijven: perfect herfstweer! Kalm en enigszins mysterieus. Overigens blijkt het noorden van de provincie al net zo mooi als het zuiden. Vanuit de heuvels daal ik af naar de maasvallei, waar vogelaars nog slechts een buizerd hebben gespot, en op de pleisterplaats een centrum is voor well-zijn. Daar gaat het over de kanteling in een mensenleven

Hoe is het om te slapen in een museum? Nou heel gewoon eigenlijk. Ik overnacht in het museumdorp Orvelte, waar elke schuur een bezienswaardigheid is en je omgeving bent door groen als je wakker wordt. Intens jong groen. In Orvelte houdt Niels Brandaan een theater open: Verhalenhuis Brandaan. Daar gaat op 5 juni de première een nieuw verhaal in première, over het geheim van de Garmhof en het wicht van Orvelte. Hij verrast mij met fragmenten uit de voorstelling, die naadloos overgaan in het gesprek (en andersom), dat plaatsvindt bij de oude Esselaar. Bomen weten veel. De cyclus is rond als ik langs ga bij Daniël Rouwkema, die het koor Magnificat leidt in Emmen. Hij repeteert aan de Messiah die met kerst uitgevoerd gaat worden. Het is nog vroeg, maar wat ik hoor belooft wat!

De route loopt via het oudste dorp van Drenthe: Taarlo. Waar het leven nog goed is. Alle leden van Dorpsbelangen Taarlo lopen uit om me te verwelkomen met koffie en zelfgebakken rabarbertaart. En met de boodschap dat ze het dorp graag willen behouden zoals het is. Zou ik ook doen als ik daar woonde. Op het Balloërveld vind ik de schaapsherder Marianne Duinkerken tegen, die de schapen al 20 jaar hoedt. Ze vertelt over de mystieke ervaring van het veld en ook over het verdriet dat ze voelt bij een recent bericht. De dood is in de natuur onderdeel van een cyclisch proces, maar bij dierbaren is het veel moeilijker om te verwerken

Op het Hijkerveld staat een huis. Erfgoedlogies Diependal. Een fraaie mengeling van oud en nieuw, op de rand van een natuurgebied waar je werkelijk de stilte kunt vinden. Ook bijzonder is het gevangenisdorp Veenhuizen. Uniek in de wereld, omdat iedereen en alles in dit dorp betrokken was op de gevangenis. Overigens maken ze er ook geweldig lekker bier. Bij de brouwerij Maallust. Het plenst van de regen, maar het smaakt er niet minder om.

Muziek is een landschap. Landschap is muziek. In Lhee word ik erop gewezen dat er dissonanten te zien zijn in de wijde omgeving: de bollenteelten. Niet omdat tulpen niet mooi zijn, maar omdat er vreselijk veel gif wordt gebruikt in die sector. Niet goed voor de mens, niet goed voor de natuur. Wat indruk maakt zijn de 5000 jaar oude grafheuvels op het Dwingelderveld, en een bezoek aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Ik word rondgeleid door Alexandra Kloppenborg, die de symboliek uitlegt van het monument, waarin alles samenkomt.

De tocht begint in Meppel, waar ik nooit eerder ben uitgestapt, als ik me niet vergis. Interessant allegaartje van bouwstijlen wel. Ik vind er een vriendin terug, die ik 40 jaar niet gezien heb, Céciel van der Zee, die in Meppel met veel gedrevenheid een kinderkoor leidt: Viva la Musica. Op de Havelterberg zie ik twee hunebedden en een onnederlands mooi uitzicht, bij het Natuurvriendenhuis van het Nivon: Hunenhuis. Het is dicht, maar ik krijg koffie. De gastvrijheid is goed. 

Als je rondreist in het Groene Hart moet je per se ook het Landgoed Huis te Linschoten aandoen. Uniek historisch erfgoed, midden in het veenweidegebied. Maar ook een bedrijf, waar 14 boerderijen bij hoor. Simon Reinink, in het dagelijks leven directeur van het Concertgebouw in Amsterdam, is voorzitter van de stichting die het landgoed beheert. Als jongetje speelde hij er, en ging hij werken op de boerderijen. Tenslotte tref ik Martin Wassen, ecoloog (verbonden aan de UU), die onlangs met een groep betrokkenen een schets heeft opgesteld voor Het Groene Hart in 2100. En ja! er is een toekomst voor dit kloppende groene hart van Nederland. Sterker nog, het zou alleen maar mooier kunnen worden, voor iedereen!

Dromen nagejaagd. Van de gastvrouw in de B&B die ooit theologie studeerde en nu stiekem thuis haar dromen schildert (en nog niet als kunstenaar uit de kast kwam). Via de boer, Ad van Rees, die ervan droomt om het bedrijf gezond en wel over te kunnen dragen aan de volgende generaties en daarom slimme plannen verzint voor omgang met het water in de weilanden. Tot aan Claudia van Rooij die onderaan de dijk langs de Lek een plek heeft gecreëerd, het Haute Cultuurhuis, waar creatievelingen elkaar kunnen ontmoeten.

Nog steeds met beukende wind recht van voren. In Rotterdam (even toch de grens over van het Groene Hart) ontmoet ik gitarist en componist Aart Strootman. In een oase van rust. Hij bouwt zijn eigen instrumenten (bijvoorbeeld een marimba met 300 toetsen of daaromtrent). Alleen zo kan hij zijn gedroomde klank gestalte geven. En altijd volgens de principes van duurzaamheid.

Bij het ontbijt dient zich al meteen een nieuw onderwerp aan. Ik slaap in het ouwe spoorstation van Uithoorn, tegenwoordig hotel Het spoorhuis. Een kaart op de muur toont dat overal in de Haarlemmermeer spoorlijnen en stationnetjes waren. Nadat de polder was drooggelegd dachten ze: oh ja, we moeten de mensen vervoeren. Bij Moerkapelle ontmoet ik Thalia Verkade, die een prachtig boek over het vervoer in Nederland heeft geschreven: Het recht van de snelste. Gaat o.a. over ‘de reistijd constante.’ En oh ja, de beste ideeën krijgen mensen op de fiets!

Het ging over wind en energie. En regen, trouwens, dat ook. Om de energietransitie goed te laten verlopen, moeten overal windmolens geplaatst worden, dus ook in het Groene Hart. Bij Maartensdijk bijvoorbeeld. Of in de buurt van Abcoude. Bewoners zijn voor windmolens, maar niet in hun achtertuin. Ik spreek Daan Roovers over de kwestie, Denker des Vaderlands. Zij pleit voor burgerraden, om tot een goeie oplossing te komen.

En als de zon net op is, gaat Lex op pad met vogelaar en ecoloog Vincent van der Spek

Op de laatste dag van mijn lokale ontdekkingstocht in en rondom Ypenburg ben ik heel vroeg uit de veren en ga ik opzoek naar de zonsopgang. Als de zon net op is, vind ik vogelaar en ecoloog Vincent van der Spek waarmee ik op pad ga. We gaan op zoek naar de nachtegaal en we ze zoeken ook nog even naar een wilde orchidee. Weer thuis aangekomen geniet ik samen met mijn buren van de muziek van mezzosopraan Barbara Kozelj en pianiste Phyllis Ferwerda die klinkt vanaf het balkon :)

Een bezoek aan de TU Delft is onvermijdelijk deze week. Altijd al een bruisende plek waar wetenschappers vernieuwen, maar in deze tijden is het helemaal belangrijk wat daar gebeurt. Ik spreek met wetenschapper Niek Mouter die zich momenteel bezighoudt met het onderzoeken van de mening van burgers wat betreft Corona.

Dag vier begin ik met een bakkie bij buurvrouw Anita. Vandaag fiets ik naar de TU Delft. Onderweg tref ik schrijver Kader Abdolah voor wat wijsheid en een versterking van het hart en strijk ik ook nog even neer op een terrasje in Delft waar ik gelijk wat opnames maak. Bij de TU Delft ga ik in gesprek met onderzoeker Niek Mouter. Hij onderzoekt de mening van de Nederlander over dingen als de lockdown en de corona app.

Mijn laatste dag loopt wat anders dan vooraf gepland. We kregen zoveel tips van luisteraars dat we besloten hebben om de route om te gooien en deze tips te gaan volgen. Ik ben bij de kluizenarij van Warfhuizen, waar de enige kluizenaar van Nederland zit. En in Aduard krijg ik uitleg over het klooster dat daar ooit stond.

Dag 4 brengt mij van Mensingeweer naar Wehe den Hoorn. We treffen het nog steeds met het weer en met de mensen die we tegenkomen! Zo reed luisteraar Wouter Wieringa vanaf Pieterburen mee om me mee te nemen naar Hornhuizen voor een maaltijd. En met laarzen vol Groninger klei kom ik uiteindelijk aan op mijn slaapplek.

Op dag 3 fiets ik van Appingedam naar Mensingeweer. In de toren van Appingedam klom ik met beiaardier Adolph Rots naar boven om daar een stukje Mozart te horen, op de klokken! In Middelstum vond ik de schrijfster Saskia Goldschmidt. Bij haar schrijvershuisje spraken we over haar roman: Schokland .

Van Zeerijp naar Appingedam. In Zeerijp werd ik wakker in een orgel, onderweg van Zeerijp naar Loppersum kom ik langs de mooiste Groningse landschappen. In de kerk van Loppersum tref ik organist Ab Gramsbergen en mag zelf ook nog even meespelen op het orgel en in het kerkje in Krewerd kan ik zomaar fruit en stoofperenjam kopen en ik overnacht in een oud schooltje van een synagoge in Appingedam.

Op dag 1 van mijn bedevaart door het Ommeland reis ik van Bedum naar Zeerijp. Een prachtige tocht met zelfs hier en daar een zonnetje. Ontmoetingen met kunstenaars, prachtige kerkjes gezien. Ik ontmoet de Groningse stilleven kunstenaar Henk Helmantel en ik slaap in een orgel.

Dag 5: Salzburg komt steeds dichterbij, maar daarmee het toerisme ook, en dat is even wennen. Mozart was zelf niet zo dol op Salzburg, maar toch zijn er behoorlijk wat mooie en bijzondere plekken die met hem te maken hebben. Gids Sandor brengt Lex naar een wel heel bijzondere plek.

Dag 4: met lood in de benen start de groep deze vierde dag. Van Neumarkt am See brengt deze tocht hen langs prachtige dorpjes, uitgestrekte velden en weides. Violiste Rosanne Philippens heeft een opdracht voor Lex, en daar gaat hij mee aan de slag.

Dag 3: de tocht van Laufen naar Neumarkt am See is een pittige. Veel kilometers, hoogteverschillen en een brandende zon maken het zwaar. De pitstop halverwege bij het chalet van gids Sandor is dan ook erg welkom, vooral omdat hij daar zijn eigen wijn verbouwt.

Dag 2: de groep is compleet: gids Sandor Cheizoo is er nu ook bij. Vanaf Waging am See gaat de tocht vandaag naar Laufen, om het kamp op te slaan bij een bijzonder slot aan de Abtsee. De tocht begint alleen al met wat pech...

De eerste dag van een bijzondere tocht: Lex fietst de Mozart Radweg. Samen met twee luisteraars en een gids volgt hij op de fiets het spoor dat Mozart ooit trok door Duitsland en Oostenrijk. Dag 1: vandaag start de groep bij het klooster in Seeon-Seebruck waar Mozart vaak verbleef. Lex vindt daar een wel heel bijzondere plek.

Lex fietst richting Zierikzee en spreekt met kunstenares Charlotte Beunders en met Lex dijkgraaf Toine Poppelaars. Met hem spreekt hij over de dreiging van het water. We wanen ons wel veilig, maar is dat terecht?

Lex fietst op dag 4 In de sneeuw, richting Noordwelle en Burgh-Haamstede. Onderweg spreekt hij de directeur van het Zeeuws Museum; Marjan Ruiter.

Vanuit een winters Dreischor fietst Lex naar Scharendijke. Onderweg spreekt hij schrijfster Teuntje de Haan.

Naar Dreischor via Broeder Dieleman

Zierikzee - Ouwerkerk - Nieuwerkerk Naar het Watersnoodmuseum en componist Douwe Eisenga praat over zijn requiem