Cuntrasts HD

Atgnamain è Arthur Casanova da Trun daventà musicist mo per casualitad: ses frar aveva survegnì da mat ina ghitarra sco regal da Nadal. Ma sunar na sunava el mai. Uschia ha Arthur adoptà la ghitarra ed ha cumenzà a sunar gia durant ses temp d'emprendissadi a Cuira. Oz è el enconuschent en l'entira Svizra sco Arturo Casanova, ha producì gia ils onns 60 duas plattas cun chanzuns rumantschas ed ha fundà in'agentura ed ina scola da musica. Sia finamira da pudair viver da la musica ha el savì realisar. Oz ha Arturo Casanova 77 onns, è dentant anc fitg bain en gamba e va anc adina regularmain a giugar a ballape. Grazia a sia cundiziun po el sunar anc oz 12 uras senza pausas pli grondas. Beat Manetsch ha accumpagnà el al tschaiver da Domat durant ina da quellas notgs lungas.

Ils 22 da fanadur 2021 ha Jacques Guidon festivà ses 90avel anniversari. Nus gratulain e repetin per quest'occasiun in purtret realisà avant 10 onns. Jacques Guidon sez s'aveva titulà sco «persona non grata». Betg per nagut! Jacques Guidon s'ha engaschà durant decennis per l'ambient, per la cultura e lingua rumantscha, pia er cunter la destrucziun da sia patria, l'Engiadina. Ses engaschament è per consequenza il cumbat cunter la pussanza dals raps, finalmain cunter ils pussants sco tals. El è in spiert critic che na plascha betg a tuts. Ma Jacques Guidon ha er sia vart agreabla, quella da l'artist sensibel, dal gentilum. Il film dad Arnold Rauch mussa cunzunt quella vart da l'artist anc adina fitg activ: In um grond ed in grond um!

Dad A sco Arnold fin Z sco Zumthor – las fatschas dal Muschkito En il Muschkito sa scuntrava ils onns 90 la crème de la crème da la Rumantschia – il trio dals Muschkitiers, Beat Manetsch, Claudia Knapp e Gieri Venzin, è vegnì cumplettà dals moderaturs sco Arnold Rauch, Bruno Cathomas u René Schnoz e da las vuschs da Maria Cadruvi ed Ernst Denoth, secundà dad experts sco Alexi Decurtins, Men Jon Schmid, Felix Giger, Chasper Pult e Peter Zumthor, inspirà da prominenza sco l'uvestg Wolfgang Haas, il vicari general Vitus Huonder u il chantadur Vico Torriani, sustegnì da persunalitads sco Flurin Spescha, Clo Duri Bezzola, Göri Klainguti, Beni Vigne, Hades, CCR, Corin Curschellas, Cla Mosca, Iso Camartin, Peider Ratti e Mariano «Dolores» Tschuor. En la quarta ed ultima part da la seria da stad dals «Cuntrasts» dain nus anc ina giada in cuc sin il «Muschkito e sias fatschas». Dapli da lur istorgias, regurdanzas e risadas ed insumma tut la seria da stad chattais Vus en la rait: www.rtr.ch – e là chattais Vus er tut las piztgadas dal «Muschkito» dals onns 90, da quel animal che deva da discutar quella giada tant sco oz luf ed urs ensemen.

Il «Muschkito» ha piztgà senza remissiun ad ina e mintgin en la Rumantschia. El era frechira. Fertant che las inas rievan, han ils auters prendì or il mazzamustgas per far ina fin a l'insect impertinent. En quest'ediziun discurran ils trais Muschkitiers Claudia Knapp, Beat Manetsch e Gieri Venzin dal «Muschkito e da la critica». Els laschan repassar l'emprima contribuziun d'anniversari dal Muschkito, raquintan, pertge ch'ins scriva atgnamain Muschkito cun k – e laschan cuccar davos las culissas da lur concurrenzas architectonicas ch'han purtà els fin en las stivas dals cussegliers guvernativs da quella giada.

En sasez era il «Muschkito» l'emprim magazin investigativ da la Rumantschia. Senza fatgs retschertgads na datti numnadamain naginas istorgias, gnanca da quellas per rir. Perquai era er lavur schurnalistica exacta la basa dals trais Muschkitiers Claudia Knapp, Beat Manetsch e Gieri Venzin. Las piztgadas da lur Muschkitos vivevan da la substanza schurnalistica. Perquai laschain nus reviver en la segunda part da nossa seria da stad ina da lur pli grondas istorgias – quella dals Carigiets sfalsifitgads, che la Tagesschau n'aveva betg dastgà mussar, il «Muschkito» percunter bain.

Claudia Knapp, Gieri Venzin e Beat Manetsch s'inscuntran en cuschina e stiva sco da pli baud, cura ch'els devan alas a lur «Muschkitos». Questa giada dentant betg per far in nov «Muschkito», ma per laschar reviver ils muments-staila da lur «Muschkitos» dals onns 90. «Muschkito – senza tabus» – cun semperverds sco l'istorgia da Bernard Cathomas, l'anteriur secretari da la Lia Rumantscha, che n'ha nagin pass rumantsch, e Vitus Huonder, che discurra amez ina ghirlanda da condoms da la forza affectiva da la sexualitad.

Ellas han tema per lur avegnir. Ellas cumbattan per il clima e per la protecziun da l'ambient. Trais giuvnas dunnas, trais scolaras da la scola media, trais activistas che dattan prest tut lur temp liber per ina chaussa. Silja Largiadèr e Selina Arquint organiseschan ensemen cun autras giuvnas e giuvens las acziuns da la chauma per il clima. Uschia han ellas tratg ils fils en il Grischun per il di d'acziun dals 21-05-2021 a Cuira. A Noana Werdmüller na tanschi betg da mo far chauma. Ella ha perquai fundà Extinction Rebellion en il Grischun ed emprova cun acziuns da dischobedientscha civila da dasdar la societad che fa tenor ella memia pauc per il clima e per la natira. Casper Nicca ha accumpagnà las trais cumbattantas durant questa primavaira, cura ch'ellas han puspè sveglià il moviment suenter la sien da corona. «Las cumbattantas per il clima» è in film che mussa trais giuvnas tranter speranza e desperaziun, tranter tristezza e plaschair da vita, ma adina prontas per lur cumbat.

Igl è sta per el sco d'avair in da 6 en il lotto. Steivan Luzi è vegnì elegì sco nov guardiaparc dal Parc Naziunal Svizzer. 90 persunas eran s'annunziadas per questa plazza. Il bun egl e la passiun per la natira ha l'um da 31 onns ertà surtut da ses tat (non) che aveva la medema lavur. Ina scolaziun specifica sco guardiaparc na dat quai betg. Il bler è d'emprender cun far: dumbrar selvaschina, tschertgar ils plazs, nua ch'ils peschs han mess lur ovs, documentar fluras ed infurmar ils turists. Pervia da ses nov job da siemi na dastga el dentant betg pli ir a chatscha, e quai è tut auter che simpel.

Betg tut quai ch'è vegl è secondhand e betg tut quai che vesa ora retro è vintage. Ils «Cuntrasts» sa deditgeschan a la nostalgia per objects dal passà. «Els raquintan in'istorgia e na pon betg vegnir cumprads dapertut», di la futurologa Nina Burger. Butias da secondhand creschan sco bulieus or da la terra. «I dat in kick dad ir en la brocki», di Antonia Desax che gieva gia en la brocki, cura che quai era anc ina vargugna. In auter trend è da rimnar vehichels vegls sco er tadlar e producir plattas da vinil.

In film realisà da Maya Chollet da RTS, adattà per rumantsch da René Spescha. En ils circuls dals speleologs svizzers è Jean-Claude Lalou ina capacitad. Dapi 60 onns explorescha el taunas e cuvels sutterrans e scriva cudeschs davart quels cuvels mistics e misterius. Gist per el sco tip iperactiv saja quest mund silenzius in ambient ideal per sa calmar e giudair las bellezzas dal grip e da la crappa, di sia dunna Myriam Mosimann Lalou. Jean-Claude Lalou ans lascha far part da questa fascinaziun, saja quai en in cuvel cun ses figl, en discussiun cun sia famiglia e cun ses ami e fotograf Rémy Wenger, u lura er durant in'expediziun cun speleologs pli giuvens en ina grotta en la Val de Travers.

In film davart in job cun autas pretensiuns, blera passiun e bain inqual sfida. Els accumpognan nus durant nossa uffanza e mussan a mintgin a leger, scriver, dumbrar e bleras autras chaussas: las scolastas ed ils scolasts. Per quest job ston ins esser naschì – nus avain vulì savair pertge ed avain vis che dar scola è in job cun autas pretensiuns e blera passiun.

«Pedofilia? Na, quai na datti betg tar nus...». En la documentaziun «Zona grischa» discurran differents protagonists e protagonistas davart pedofilia en il Grischun e mussan cun quai che quella construcziun «quai na datti betg tar nus» è faussa. Per quest film retschaiva Sabrina Bundi il 3. premi dal Swiss Press Award 21 en la categoria video. Tge è pedofilia insumma? Ina malsogna ubain ina disposiziun sexuala? Cura daventa ina persuna pedofila? Quants pedofils datti tar nus en il Grischun? E co pudess ins impedir meglier che uffants vegnan malduvrads? Nus giain en la «zona grischa» da la pedofilia e faschain tut quellas dumondas a psicologs, a la polizia, ad in’unfrenda da violenza sexuala ed ad in um pedofil. Dentant betg be quai, la dumonda centrala da la documentaziun è numnadamain, co che nus sco societad stuessan ir enturn cun il tema pedofilia. E per dar resposta a quella dumonda, èn pliras persunas stadas prontas d’agir sco public da test, sco spievel per la societad.

Il mir da fermada da la Grande Dixence è in monster da 15 milliuns tonnas, construì ils onns 50 entadim la Val des Dix en il Vallais. Il pli grond mir da fermada dal mund. Ma la Grande Dixence cumpiglia er in spazi sutteran che s’extenda sur plirs 100 kilometers da galarias e chanals en las muntognas dal conturn enfin vi en la Val da Zermatt, quai per collectar ils 400 milliuns meters cubics d’aua per il Lac des Dix. In omagi als lavurers ch’han construì a sias uras quella «bestga», ma er a quels che la tgiran e mantegnan oz en vita.

Dal bab e da la mamma survegnin nus noss num. Ils surnums naschan pli tard tranter collegas, en uniuns u clubs. Els èn quasi in segund batten. Schegea pli paucs – datti anc oz ils surnums. Els fan part da nossa cultura. Petra Rothmund è ida sin ils fastizs dal fenomen surnums che fa part da nossa cultura. Persunas da la Rumantschia raquintan ad ella dal daco e cum, da gusts e disgusts da lur surnums.

Las scolas serradas, la sortida stritgada, emnas e mais a chasa, en chombra, en il homeoffice, nagin sport en gruppa, mascrinas, s’inscuntrar be en la rait. L’onn da corona ha pretendì bler da la giuventetgna ch’è en ina fasa da la vita, nua ch’il sa barattar cun collegas, amis ed amias è uschè impurtant. Co vai cun giuvnas e giuvens? Psichicamain, en scola, en l’emprendissadi, a chasa? Cun questas dumondas essan nus ids a Glion tar scolaras e scolars dal Center da formaziun Surselva, a Scuol tar in emprendist che stat curt avant l’examen final da cuschinier ed a Ftan en la classa da sport da l’Institut Otalpin.. Co han ellas passentà quest davos ’onn? Sin tge han els stuì renunziar, tge siemis e tge finamiras stritgar? E cun tge sentiments guardan ellas ed els en il futur? Sper giuvnas e giuvens raquinta era Reto Mischol dals Servetschs psichiatrics dal Grischun da sias experientschas ed enconuschientschas da l’onn da corona. Il schefpsicolog en la partiziun psichiatria d’uffants e giuvenils ha constatà in augment signifitgant da problems psichics tar la giuventetgna en il Grischun.

«Jau hai il nas plain da questa pandemia», di il cusseglier guvernativ Marcus Caduff. El lavura en media var 70 uras ad emna e sa fatschenta dapi passa in onn surtut cun la pandemia. Tge vul quai dir d’avair la responsabladad per l’economia grischuna en ina tala situaziun da crisa? Tge consequenzas ha quai gì ch’el ha numnà il cussegl federal in «tamazi»? E co è quai stà da cumbatter uschè ditg per las terrassas en ils territoris da skis e la finala stuair ceder? Il film dat in sguard davos las culissas e mussa era tge che Marcus Caduff fa per supportar il squitsch che vegn da tut las varts.

Da mattetta tgirava Petra Battaglia sias poppas, Anita Pedretti era gia en scolina en il chantun da l’ospital e Fabiana Sac gidava gia adina gugent als umans. Oz lavuran las trais dunnas en la tgira – en la Chasa d’attempads a Savognin, tar la Spitex en Engiadin’Ota e sin la staziun da pandemia da l’Ospital chantunal a Cuira. Ellas trais tutgan tar quellas persunas, senza las qualas i na va betg – las persunas che lavuran en la tgira. Corona ha accentuà lur valur. Tuttina regna anc savens l’idea che lavurar en la tgira saja metter si plasters, lavar pazients ed als dar medicaments. Il mintgadi, ch’ellas trais han laschà observar ad Isabelle Jaeger per ils «Cuntrasts», mussa bain spert ch’il mastergn da la tgirunza na pretenda betg be engaschi, ma ina passiun per la tgira.

Las drogas: ellas èn part da nossa societad – sche quai plascha a nus u betg. La dumonda è be: co giain nus enturn cun ellas? En il film «sin drogas» raquintan trais consuments da lur relaziun cun las drogas. Fertant ch’ellas han gidà ad in da chattar il senn da la vita han ellas prest prendi la vita ad in auter. Il film mussa che differentas persunas van differentas vias quai che pertutga las drogas. L’artist da graffitis Fabian Florin è ruschnà en las drogas cura ch’el era in giuvenil. La spirala ha tschiffà e manà el en ina profunda dependenza. Per 14 onns da sia vita è el restà «sin drogas», en in mund stgir, plain desperaziun e criminalitad ed ha pers la controlla sur da sia vita. L’emprendist pictur Alessio Schmed ha cumenzà a s’interessar per las substanzas psicadelicas sco LSD e bulieus «magics» strusch ch’el era ord scola. Quellas substanzas hajan avert ad el ils egls per quai che saja impurtant en la vita. Las experientschas «sin drogas» hajan midà ses patratgar e cunquai era sia moda da viver en in senn positiv. Il student d’art Michael Alexander Campbell ha experimentà cun las drogas per guardar co ch’ellas influenzeschan ses stil da malegiar. El ha malegià sut l’influenza da ritalin, cannabis u bulieus magics. Ma senza success: «Sin drogas» n’haja el betg chattà ina buna colliaziun cun sia creativitad. Persuenter ha Michael Alexander Campbell chattà insatge auter che dat ad el experientschas schizunt allucinogenas: la meditaziun.

Nagins concerts, naginas exposiziuns e preschentaziuns da teater mo via livestream. La vita culturala è sa midada radicalmain durant quest onn da la pandemia. Cun la vita culturala è era la vita dad artistas ed artists sa midada bravamain. En ils «Cuntrasts» raquintan la pictura artista Ladina Gaudenz, l’actura Annina Sedlàcek e las duas musicistas Ursina Giger e Marie Louise Werth da lur crisas, dals sustegns e da lur scuvertas durant quest onn bizar.

«A mai manca il sunar» di ina musicista da la MiMS, la Musica instrumentala Muntogna da Schons. Ella discurra per bleras musicistas e per blers musicists che sunan en ina musica instrumentala. Pervia da las mesiras da corona èsi numnadamain scumandà dapertut en Svizra da sunar e da far musica da cumpagnia. En il film «A mai manca il sunar – L’onn da corona da la MiMS» accumpogna Casper Nicca la pitschna cuminanza da musicistas e musicist durant quest onn curius. Tge muntada ha uschè in’uniun per commembras e commembers? Tge fa la pausa da provas e concerts cun els? E co vai enavant cun la musica? Il film da Casper Nicca mussa l’onn da corona or da la vista interna d’ina uniun da musica.

L’onn 1951 è stà in onn da lavinas extrem. En Svizra hai dà passa 1000 lavinas e 75 morts. Era las vischnancas da Val S. Pieder e Zuoz hai tutgà grevamain, il medem di. Ils 20 da schaner è dapi lura in firà a Val. Ils «Cuntrasts» han visità ils dus lieus e discurrì cun persunas pertutgadas davart lur regurdientschas e las nodas che quest eveniment traumatic ha laschà enavos. E nus avain dumandà experts, schebain il privel è oz sparì. En omadus vitgs vivan anc oz perditgas da quest trist eveniment: A Val S. Pieder han intgins indigens fatg intervistas cun la glieud veglia e registrà lur istorgias dal di da la catastrofa. Ed er a Zuoz raquinta in pertutgà, Duri Casty, als «Cuntrasts» da la lavina gronda. Co ch’el è vegnì en la lavina, co ch’el ha survivì e tge che quai ha fatg cun el. L’inschigner forestal pensiunà, Giachem Bott, è stà davent dals onns 80 bunamain dus decennis en la cumissiun da lavinas da Zuoz. El s’interessa fitg per l’istorgia e declera a nus tut tge coincidenzas fatalas che han la fin finala manà a la gronda lavina da Zuoz. Plinavant explitgescha Gian Reto Marugg, il schef actual da la cumissiun da lavinas da Zuoz, il pli modern sistem da protecziun cunter lavinas. Uschia possian ils abitants da Zuoz sa sentir segirs, di el. Era ils abitants da Val S. Pieder èn oz en segirtad, dentant il responsabel dal chantun per privels natirals, Gian Claudio Leeger, vegn a la conclusiun ch’i vegnia fatg tut il pussaivel cun paralavinas, rempars, controllas e reparaturas – dentant na dettia «sa chapescha tar la natira nagina segirtad da 100%». Dal medem avis è er il schef da la cumissiun da lavinas da Val S. Pieder, Hannes Tönz: nus accumpagnain el sin sia tura, cura ch’el observa la naiv sur il vitg. El di che la natira na sa laschia mai dumagnar, e perquai haja el adina in grond respect da las lavinas.

Cura ch’igl ha dà in mazzament, ina rapina u per exempel in grond brischament, sto el dar pled e fatg a las medias. Marco Cortesi, oriund da Samedan, è probablamain il pli enconuschent pledader da medias da la Svizra. En 28 onns ha l’anteriur policist dà millis e millis intervistas e quai adina tenor il medem credo: «Jau na di betg adina tut quai che jau sai, ma quai che jau di è vair». Ils «Cuntrasts» han tranter auter accumpagnà Cortesi e sias duas guardias persunalas ad ina demonstraziun. «Jau sun la fatscha da la polizia da la citad da Turitg e sun gia vegnì attatgà pliras giadas. Perquai na poss jau betg pli ir sulet a demonstraziuns», di Marco Cortesi che va en paucas emnas en pensiun.

Ch’i saja stà in start franà, lascha Roman Weishaupt betg valair, in pragmatic plitost, punctuescha il nov directur dal Teater Cuira. Ils «Cuntrasts» han accumpagnà el durant ses emprims trais mais tras muments da plaschair e magia, dentant er muments da stancladad, dubis e grittas. L’emprima visita a Roman Weishaupt avain nus fatg duas emnas avant l’avertura da sia emprima sessiun sco directur dal Teater Cuira. Per entschaiver avain nus giavischà in tur atras ses nov reginavel (davent da ses biro spartanic enfin si surchombras en in lieu cun vista magica), silsuenter avain nus accumpagnà el il di da sia emprima premiera (tenor la Südostschweiz «in’impertinenza u in statement sapientiv»), essan stads tar el sin acla (il paradis da sia uffanza), a Nairs (per vegnir en contact cun las regiuns) e nus eran cun el il mument ch’il Cussegl federal ha communitgà il lockdown. Nus avain discurrì cun Roman Weishaupt da magia, birocrazia, corona, da plaschairs e grittas, cumbats e visiuns. Trais mais essan nus stads als chaltgogns dal nov directur ed avain emprendì d’enconuscher in aventurier cun spiert avert e sensibel, cun schlantsch ed entusiassem ch’emprova da sviluppar in’atgna visiun per il teater da Cuira e per il Grischun, senza laschar starmentar da disas ed aspectativas presumablas.

Fadri Stricker ha illuminà sia stalla uschè optimal sco pussaivel. La raschun: sa sentan las vatgas bain, dattan ellas dapli latg. Buna glisch procura per il bainstar da las vatgas. Glisch influenzescha era nus carstgauns. Quai sa Daniel Cathomen, manader da marketing tar la pli gronda firma da glisch en l’Europa. Ses mintgadi è da vender glisch. Ma tge è glisch per propi? L’expert d’astronomia Men Jon Schmidt, che tschertga la glisch en il spazi immens dal univers ha las explicaziuns e sa era declerar tge che ha manà ils trais sabis dal Orient a Bethlehem. E lura datti anc in experiment. L’illuminader Roland Koch creescha en il studio da RTR varsaquantas atmosferas, la fraida-polara e ses pendant la chalira-ardenta, l’atmosfera dal film noir e la futuristica. La fin è deditgada a l’atmosfera da Nadal!

Ni il parc stgir, ni la garascha sutterrana, ni il sutpassadi desert – il lieu il pli privlus per ina dunna è a chasa. Quai mussan las statisticas – per il mund, per la Svizra ed er per il Grischun. La statistica criminala dal Grischun mussa: Duas persunas èn vegnidas mazzadas l’onn 2019 en Grischun – e tuts dus mazzaments èn capitads en las atgnas quatter paraids. Tut en tut ha registrà la polizia grischuna 196 cas da violenza a chasa. Quests delicts èn dentant be il piz da la muntogna. Ina part considerabla, uschia calculeschan expertas ed experts, resta en il stgir. «Igl è da prender il tabu da la tematica» din perquai trais dunnas pertutgadas. En ils «Cuntrasts» raquintan ellas da lur istorgia e lur experientschas cun la violenza en las atgnas quatter paraids. En il Grischun è Isabelle Jaeger s’inscuntrada cun «Selina» e «Marie» che vulan restar anonimas, ed en il chantun Lucerna cun Louise Hill. Ella ha vivì e surtut survivì cun ses trais uffants ina lètg violenta. Pertge che taschair n’è nagina soluziun datti da vesair en ils «Cuntrasts».

Richard Coray era in um da paucs pleds. Sia spezialitad era la lavur cun laina e la construcziun da punts persas. Quai èn las puntanadas che vegnan duvradas per construir las punts. Cun sias puntanadas temporaras ha Coray creà construcziuns spectacularas ch’èn mo pli visiblas sin fotografias veglias. Richard Coray è vegnì admirà a ses temp dad inschigners e laics sco persunalitad legendara. La reschissura da films Susanna Fanzun ha accumpagnà l’autur Johann Clopath che retschertga dapi onns davart la vita ed ovra da Coray. Prest cumpara il cudesch sur da ses convischin da Trin. Cun Jürg Conzett, inschigner da renum internaziunal, ha discurrì l’autura davart dumondas da construcziun e davart sia fascinaziun ed admiraziun per il constructur. Cun ils purtrets contemporans e bleras fotografias istoricas taissa l’autura dal film in viadi visual tras il temp e l’ovra da Richard Coray.

En tge mar sbucca l’En? Questa dumonda ha fatg suar Chiara Corona-Cardoso. Chattar la dretga resposta durant l’examen per daventar Svizra n’è betg stà simpel. Ils «Cuntrasts» han accumpagnà la giuvna, ch’è naschida a Puntraschigna, e ses geniturs Ana e Paolo Corona-Cardoso tras la procedura da natiralisaziun. Els han stuì rimnar numerus documents, emplenir formulars ed emprender intensivamain per il grond examen. Il film dat in sguard exclusiv davos las culissas e mussa, co che las candidatas ed ils candidats ston far si las mongias per avair la schanza da survegnir il pass svizzer.

Ella vegn numnada la regina dals instruments. Ella tuna sco in entir orchester, ma ella sa era tunar dultsch e fin. L’orgla. Ozendi è ella dentant savens mez emblidada en ina baselgia vida e fraida. Ma quai na vul betg dir che nagin s'interessescha pli per las orglas. In che ha bajegià passa 30 orglas è Arno Caluori. En il film «Tut che tira flad» accumpogna l’autur Casper Nicca il construider d’orglas, oriund da Domat, durant la revisiun da l’orgla da la chaplutta da Vignogn. «In’orgla tira flad, in’orgla ha ina olma», di Arno Caluori e maina l’aspectatur en l’intern da las orglas, lascha guardar davos ils tschivlots ed en l’intern da quai che ha fatg che Arno Caluori ha vivì ina vita per l'orgla.

Il 1969 sajetta in lavurer talian a Sedrun dus umens e blessa in terz grevamain; sinaquai sa denunzia el tar la polizia. Il motiv saja stà l’onur, di el per il protocol, sia onur e quella da sia marusa. Domenico Formica vegn da l’Italia dal Sid e lavura sco manual per ina firma da construcziun. El viva sco sutfittadin tar Anton D. che ha problems d’alcohol e famiglia. Adina pli savens sto il sutfittadin consolar la dunna. Suenter intgins mais cumenzan els ina relaziun d’amur. Domenico posseda ina pitschna agenda, nua ch’el notescha mintga giada, cura ch’el ha durmì cun la dunna, «tutto bello» – per il cas,che Regina D. vegniss en speranza. Gieri Venzin, autur da film ed istoricher, recapitulescha quest cas en ses film «tutto bello» e lascha vegnir a pled ils protagonists da lezzas uras. Uschia er Formica che viva oz en Calabria.

«Pedofilia? Na, quai na datti betg tar nus...». En la documentaziun «Zona grischa» discurran differents protagonists e protagonistas davart pedofilia en il Grischun e mussan cun quai che quella construcziun «quai na datti betg tar nus» è faussa. Tge è pedofilia insumma? Ina malsogna ubain ina disposiziun sexuala? Cura daventa ina persuna pedofila? Quants pedofils datti tar nus en il Grischun? E co pudess ins impedir meglier che uffants vegnan malduvrads? Nus giain en la «zona grischa» da la pedofilia e faschain tut quellas dumondas a psicologs, a la polizia, ad in’unfrenda da violenza sexuala ed ad in um pedofil. Dentant betg be quai, la dumonda centrala da la documentaziun è numnadamain, co che nus sco societad stuessan ir enturn cun il tema pedofilia. E per dar resposta a quella dumonda, èn pliras persunas stadas prontas d’agir sco public da test, sco spievel per la societad.

Nursas vegnan tegnidas per vender la charn e per cultivar la cuntrada. Pli baud vegnivan las nursas tegnidas era pervia da la launa. La launa è sco la laina, ina fibra natirala che crescha suenter, in material durabel. La nursa sto vegnir tundida duas giadas ad onn. Antruras vegniva la launa preziada, avant 10 onns vegniva ella bittada davent ed oz vegn questa fibra natirala scuverta danovamain. Cunzunt launa fina da la nursa Merino ha grond success e vegn duvrada per vestgadira. Quai ha era influenzà la relaziun cun la launa da la nursa da muntogna. En l’emissiun Cuntrasts visita Susanna Fanzun persunas che han tschertgà vias novas per far insatge cun la launa da nursas da muntogna, per che quella na vegni betg bittada davent.

Danièle e Pascal Favre èn omadus oriundamain da Neuchâtel. Avant bundant 30 onns han els decidì dad ir en il Tessin ad allevar chauras. E quai fan els e lur gidanters cun gronda passiun. La televisiun RTS als ha accumpagnà durant l’ir ad alp ed er il mintgadi cun las chauras si en ils auts. Las chauras giaudan las bunas ervas alpinas, ma cunquai che in dad els dus sto star en la Bassa e mo in po ir ad alp ston Danièle e Pascal vegnir a frida cun ina separaziun pli lunga durant la stad.

Cun ses hits «Silberfäden» u «Kalkutta liegt am Ganges» ha Vico Torriani procurà suenter la Segunda Guerra mundiala per buna luna. Durant sia carriera che ha durà passa 50 onns ha el vendì dapli che 16 milliuns portatuns, tants sco nagin auter interpret svizzer. Vico Torriani nascha il 1920 a Genevra, nua che ses bab grischun lavura. Sia uffanza e giuventetgna passenta Vico Torriani a San Murezzan en relaziuns simplas. Suenter l’emprendissadi da cuschinier cumenzan sias emprimas preschentaziuns en il Niederdorf a Turitg. En il film dals Cuntrasts «Veni, vidi, Vico – sin il 100avel da Vico Torriani» sa regordan ses uffants Nicole e Reto, sco er cumpogns sco Paola Felix dad el.

Hinweis für deutsche Untertitel: aktivierbar über Einstellungsoption «Suttitels» (unten rechts) Conrad Candinas da Surrein, Karl Andersag da Tarasp e Marc Solèr da Cuira, trais amaturs che han la passiun da far films. Mintgin dad els en sia moda, creescha cun sia camera ovras che reflecteschan ina visiun dal mund. A la tschertga d’amaturs da film ha il cineast Ivo Zen scuvert stgazis zuppads. Ovras preziusas che dattan perditga da la vita en nossas vals e noss vitgs. Ma tgi èn insumma quests passiunads, che deditgeschan lur temp liber a la creaziun da films?

Ils films da Gion Peter Casanova èn ils pli vegls films da 35mm da la Surselva, maletgs unics dal mintgadi d’avant prest 100 onns. Uss èn las rollas da film digitalisadas e per l’emprima giada insumma san ins vesair ils maletgs. Per exempel: la lavur da guaud en la Val Dadens da Silgin, ils umens che lavuran en las navadas cun tschop e chapè. U lura ils purs che vegnan l’enviern cun lur chargias (chargiunas) da fain a val. In’autra sequenza mussa la processiun da perdunanza a Vrin, e grazia a Jovita Vincenz-Solèr èsi pussaivel dad identifitgar il plevon ed il mattet cun costum da mariner e chapè da strom. Era en la Cadi ha Gion Peter Casanova filmà, numnadamain la bova da Zignau dal 1927. Tenor Oscar Nay da Zignau èn quests maletgs animads vegnids mussads en kinos americans. En il film «Il stgazi da John Peter Casanova – Segunda part: las istorgias» mussan ils «Cuntrasts» ils films dal filmader da Vrin, commentads da persunas che han udì a raquintar da lezs onns sco era da spezialists per lavurs d’antruras e da vegls utensils agriculs.

Els n’appartegnan betg a la gruppa da ristg: la giuventetgna. Tuttina èn els pertutgads dal coronovirus e sias restricziuns. Els han forsa damain quitads economics ed existenzials, persuenter malavita da betg pudair s'entupar cun collegas. Ed en scadin cas han blers dad els temp liber da sfarlattar. Tge prender per mauns cun tut quest temp? Ils «Cuntrasts» visitan sis giuvnas e sis giuvens che mussan tge ch’els fan en quest temp da corona, sin tge ideas ch’els vegnan e tge ch’els creeschan.

«Jau sun il fotograf da las brentas» – uschia sa preschenta Gérard Benoit à la Guillaume a ses visavi. L’avischinaziun artistica è tut autra che tipica, precis sco ses num che para dad esser d’in auter tschientaner. L’idea è naschida e creschida cun posiziunar brentas da latg or en la natira. Betg duas u trais, na, 300 brentas ch’el inscenescha tenor il gir da las stagiuns en cuntradas verdas, en la naiv, en la citad u en il desert. Mintga installaziun è efemera, daventa motiv per fotografias e cartas postalas e svanescha lura puspè. Tschertas installaziuns fan surstar. La prusadad e l’innocenza da las brentas er. Cun grond umor transfurmescha Gérard Benoit à la Guillaume mintga brenta en ina pitschna persunalitad simpatica, e quai sulettamain cun metter il viertgel in zic a travers sin la brenta. Ina reportascha realisada da Dominique Clément da la RTS.

Dapertut vegnì spargnà. U i stuess almain vegnir spargnà. Expert en chaussa è Marcus Weber. El ha investì 150 milliuns en las pendicularas ed en in ressort da vacanzas a Mustér. «In bun investur è fitg spargnus. El spargna il dretg temp en il dretg lieu», di il multi-interprendider. E tge recepts da spargnar datti en temps da Corona? «Cuntrasts» discurra cun in expert da finanzas che tradescha, sch’igl è uss in bun temp d’investir u betg. Spargnà na vegn dentant betg mo daners, mabain er temp, calorias e paisa. Per Micha Steiner quinta mintga gram per esser pli spert en la cursa. El optimescha ses equipament d’ir en muntogna e di da sasez ch’el haja in pau in regl da spargnar paisa.

Atgnamain è Arthur Casanova da Trun daventà musicist mo per casualitad: ses frar aveva survegnì da mat ina ghitarra sco regal da Nadal. Ma sunar na sunava el mai. Uschia ha Arthur adoptà la ghitarra ed ha cumenzà a sunar gia durant ses temp d’emprendissadi a Cuira. Oz è el enconuschent en l’entira Svizra sco Arturo Casanova, ha producì gia ils onns 60 duas plattas fonograficas cun chanzuns rumantschas ed ha fundà in’agentura ed ina scola da musica. Sia finamira da pudair viver da la musica ha el pudì realisar. Oz ha Arturo Casanova 77 onns, è dentant anc fitg bain en gamba e va anc adina regularmain a giugar a ballape. Grazia a sia cundiziun po el sunar anc oz 12 uras senza pausas pli grondas. Beat Manetsch ha accumpagnà el al tschaiver da Domat durant ina da quellas notgs lungas.

Il coronavirus ha mess la vita sin il chau. Luvrar a chasa, emprender a chasa, tegnair distanza. Tge fa quai cun nus? Avain nus damain motivaziun, damain pazienza, damain plaschair? Co reageschan las persunas en stizun, las cartentas ed ils cartents? Trais persunas tschertgan respostas. La moderatura Anna Serarda Campell è stada tar Judith Schnider ch’inscuntra di per di la clientella en ina fatschenta da victualias a Laax. È la clientella pli malcuntenta, pli egoistica u pli sensibla? U ha la glieud schizunt tema da la situaziun? Cornelia Camichel Bromeis è decana da la Baselgia refurmada grischuna. Ella raquinta, co ch’ils cartents e las cartentas reageschan en la situaziun che sclauda tut ils ritus e rituals religius. San Murezzan è il lieu da lavur da Reto Stifel, il schefredactur da la Posta Ladina/Engadiner Post. Actualmain vala l’Engiadin’Ota dentant er sco in dals hotspots da corona. Tge resuns ha il schurnalist da sias lecturas e ses lecturs?

Las cifras èn monstrusas: 1’436’300’000’000 novas fotografias vegnin nus a far mo quest onn. 3000 fotografias mintga secunda vegnan chargiadas sin Facebook… Nus vivain en in mund plain fotografias. Ma pertge vulain nus fotografar tut e tuts ed il pli gugent nus sezs? Tge è insumma ina buna fotografia? E tge munta quai da viver en in mund plain fotografias en temps da social media? Casper Nicca, che fotografescha sez, va en tschertga da respostas. El accumpogna Martina Bisaz da Latsch, ina da las pli enconuschentas influenzras svizras sin Instagram, Mathias Kunfermann, il fotograf professiunal da Sched e Benny Melchior da Andeer, che fa impressiunantas fotografias da cuntradas. Ed el guarda cun Retus Sgier tge ch’i dovra per ch’ina fotografia chatta la via sin las plattafurmas da las medias socialas. Il film «Clic!» è in’avischinaziun persunala da l’autur Casper Nicca a la fascinaziun da la fotografia.

Il coronavirus cumonda il mintgadi da Grischuns e Grischunas. Ma er sut cundiziuns pli grevas funcziunescha bler: Las scolas han cumenzà ad instruir online, la Confederaziun ha empermess sustegn finanzial per fatschentas pitschnas e blers lavuran en il homeoffice. Ma tge capita cun l'olma? Co èsi pussaivel da tegnair or la dolur, da betg pudair sepulir in parent charezzà, betg pudair far in battaisem u betg pudair maridar? Co èsi da viver en las valladas dal sid dal Grischun u en Tessin? E co vegn la societad a frida cun l'isolaziun?

Analisas, cifras, valitaziuns – expertas ed experts vegnan betg be a pled di per di, ma ura per ura. La derasaziun dal coronavirus fa midar la situaziun ad in midar. Ma tge fan las Grischunas ed ils Grischuns en, cun e da questa situaziun? Per vegnir a savair quai han trais teams da RTR fatg ils 19 da mars in viadi da reportascha tras il Grischun. 3 lieus, 1 tema – Breil, Susch e Savognin.

Dacurt ha gì lieu a Cuira in eveniment istoric: ils 47 praschuniers dal Sennhof èn vegnids transportads en la nova praschun a Cazas Tignez. Sulettamain RTR ha dastgà accumpagnar quella bardigliada cun in team da camera. Il film «Dal Sennhof a Tignez» mussa las preparaziuns per la nova praschun da Tignez, actualmain la pli moderna ch’i dat. Ed il cumià dal Sennhof ch’era ina da las pli veglias e diras praschuns en Svizra. A pled vegnan: Ines E. Follador-Breitenmoser, la directura da la nova praschun grischuna, il maister da la scrinaria Ignaz Flepp ed il survegliant Isidor Derungs. Omadus lavuran dapi decennis ensemen cun praschuniers.

Els èn ina pitschna miracla. Sin 1000 naschientschas datti mo quatter giadas schumellins d’in ov. Dus pops cun exact ils medems gens enina. E quai è l’entschatta d’in viadi da vita en dus. Nus avain purtretà sis pèrins da schumellins ed ina schumellina en chasa d’attempads. Els han raquintà a nus co che quella relaziun fitg stretga è sa midada en il decurs da la vita, davent da l’uffanza ensemen sur prender distanza durant la pubertad fin tar sustegnair in l’auter en la vegliadetgna. Els han raquintà d’ina vita ensemen fin il di ch’ina schumellina resta enavos – suletta.

Oz èn il tempo ed il tact trumf: Per far viadi cun il tren na dovri betg pli l’infrastructura dad in buffet da staziun che porscha suttetg e proviant. Tgi che sa ferma oz en il buffet da staziun, fa quai betg perquai ch’el sto, ma perquai ch’el u ella vul. Cun quests midaments èn sa sviluppads er ils buffets da staziun. Per ils «Cuntrasts» ha Isabelle Jaeger dà in cuc en quatter dad els: En il Bistro Casti, ch’è daventà in «li d’antupada» surregiunal, en il Bistro Staziun Lavin, il café il pli cultig da la Svizra (tenor la bibla gastronomica GaultMillau), en l’Ustria dalla Staziun a Sedrun tar Maria Do Carmo Ramos dos Santos, ch’è Portugaisa e Tuatschina enina, e sin in dals pli legendars buffets da staziun, sin l’Alp Grüm. Quatter buffets – quai èn quatter differents munds cun lur tut atgna vista sin ils conturns ed ils umans, che vivan là.

Oz èn il tempo ed il tact trumf: Per far viadi cun il tren na dovri betg pli l’infrastructura dad in buffet da staziun che porscha suttetg e proviant. Tgi che sa ferma oz en il buffet da staziun, fa quai betg perquai ch’el sto, ma perquai ch’el u ella vul. Cun quests midaments èn sa sviluppads er ils buffets da staziun. Per ils «Cuntrasts» ha Isabelle Jaeger dà in cuc en quatter dad els: En il Bistro Casti, ch’è daventà in «li d’antupada» surregiunal, en il Bistro Staziun Lavin, il café il pli cultig da la Svizra (tenor la bibla gastronomica GaultMillau), en l’Ustria dalla Staziun a Sedrun tar Maria Do Carmo Ramos dos Santos, ch’è Portugaisa e Tuatschina enina, e sin in dals pli legendars buffets da staziun, sin l’Alp Grüm. Quatter buffets – quai èn quatter differents munds cun lur tut atgna vista sin ils conturns ed ils umans, che vivan là.

Dus terzs da tut ils Rumantschs e las Rumantschas vivan dador il territori tradiziunal rumantsch. Ina mesadad en vitgs tudestgs entaifer il chantun Grischun e tschella mesadad sparpagliada en tut la Svizra. Quai mussan las cifras las pli novas da l’Uffizi federal da statistica. Per ina minoritad linguistica èn quai dentant dapli che be in pèr cifras. Anzi, fatgs fatals. La statistica mussa numnadamain era, che la lingua minoritara va normalmain a perder il pli tard cun la segunda generaziun. Nus giain a la tschertga dals Rumantschs e da las Rumantschas giu en la Bassa e da lur nischas per il rumantsch en lur mintgadi tudestg. In «Cuntrasts» tranter provas da l’ultim chor viril rumantsch e l’unica canorta rumantscha dador il chantun Grischun, tranter studentas e terzos rumantschs giu en la Bassa.

Dus terzs da tut ils Rumantschs e las Rumantschas vivan dador il territori tradiziunal rumantsch. Ina mesadad en vitgs tudestgs entaifer il chantun Grischun e tschella mesadad sparpagliada en tut la Svizra. Quai mussan las cifras las pli novas da l’Uffizi federal da statistica. Per ina minoritad linguistica èn quai dentant dapli che be in pèr cifras. Anzi, fatgs fatals. La statistica mussa numnadamain era, che la lingua minoritara va normalmain a perder il pli tard cun la segunda generaziun. Nus giain a la tschertga dals Rumantschs e da las Rumantschas giu en la Bassa e da lur nischas per il rumantsch en lur mintgadi tudestg. In «Cuntrasts» tranter provas da l’ultim chor viril rumantsch e l’unica canorta rumantscha dador il chantun Grischun, tranter studentas e terzos rumantschs giu en la Bassa.