POPULARITY
Lur butin èn jets, lur territori preferì è la plazza aviatica Samedan: ils dus Engiadinais Fabian Walther e Hansjörg Pfäffli s'inscuntran sin l'Engadin Airport a Samedan per observar aviuns. Era la «Marella» ha observà – numnadamain ils dus spotters e lur passiun intergeneraziunala per l'aviatica. La plazza aviatica procura dentant er adina puspè per lingias grossas. Perquai tematisescha la «Marella» il passà e l'impurtanza economica, dat però er in sguard en l'avegnir dad in affar che n'ha betg be ina valur economica, mabain ch'è surtut era d'interess politic per la regiun da l'Engiadin'Ota.
Vuschs giuvnas che represchentan lur stretga colliaziun cun la tradiziun da chor grischuna sco era lur mirveglia da scuvrir chant che deriva da culturas dal tuttafatg differentas: quai è il nov disc cumpact «Sulegl VIII» dal «Ensemble vocal incantanti». «Noss Chors» preschenta il nov album da l'«Ensemble vocal incantanti». Chanzuns da differents cumponists grischuns sco Tumasch e Benedetg Dolf, Curò Mani-Vital u era Christoph Cajöri represchentan lur stretga colliaziun cun la patria. La chanzun «Sulegl VIII» da Gion Andrea Casanova, cun text dad Arnold Spescha ha ina muntada tut speziala per l'ensemble giuvenil. Perquai ha era l'entir album survegnì quest titel. Sper varsaquantas chanzuns da cumponists indigens porscha l'album era in u l'autra excursiun en l'exteriur. Cun «Time» da Jennifer Lucy Cook u era cun la chanzun filippina «Kruhay» da Beny F. Castillo demussan las vuschs giuvnas quant divers che chant da chor dastg'esser.
La stad n'è betg anc propi arrivada. Dis da bellezza e temperaturas chaudas paran dad esser lunsch davent. Perquai emprova Noss chors da far vegnir la stad cun chanzuns. Tgi sa?! Forsa ch'i funcziuna... «Noss chors» dechantan la stad en tut sias fassettas. I vegn chantà dal sulegl, da las muntognas, d'esser ad alp u era da splers e fluras. Forsa che la stad auda las melodias ed arriva lura finalmain era tar nus.
Corsin Derungs vul unir ils Rumantschs e las Rumantschas en la Bassa cun organisar occurrenzas culturalas. Naschi è el a Danis en Surselva, ma la pli gronda part da sia vita ha el passentà en la Bassa – là ha el lavurà en biro tar la polizia da persunas estras e sco intermediatur da persunal tar la firma ITech Consult AG. Ma sia vaira passiun è il chant: durant 40 onns ha el chantà en il Cor Rumantsch Zug – l'ultim cor viril rumantsch en la Bassa. Uss ha el ina nova missiun: unir ils Rumantschs e las Rumantschas en la Bassa cun organisar occurrenzas culturalas. Perquai ha el fundà d'atgna iniziativa l'uniun CRB – Cultura Rumantscha en la Bassa. En quest Profil raquinta Corsin Derungs da sia uffanza tranter minigolf ed uffants plazzads, da sia passiun per la musica da cors e dal siemi dad organisar in «festivalet» cun artists ed artistas rumantschas a Turitg. E tut quai fa el cun il motto: «Ubain che ti fas insatge, ubain che ti laschas star – jau fatsch!»
Prest è Pasca. Perquai piglia Noss Chors l'occasiun per preschentar trais cumposiziuns che cuntegnan ina poesia che raquinta da la dolur da Nossadunna che stat sut la crusch da ses figl. Il Stabat Mater è ina poesia che deriva dal temp medieval. Causa sia lung'istorgia datti differentas versiuns dal text. La pli veglia versiun deriva dal 13avel tschientaner. Il cuntegn central dal poem è la dolur da Maria che stat sut ses figl crucifitgà. Varsaquants cumponists da differentas epocas han mess en musica il text fitg renumà. Per trais da quellas cumposiziuns prendin nus peda en l'emissiun da Noss chors dad oz. L'emprim datti d'udir il Stabat Mater da Giuseppe Tartini, in cumponist talian che ha vivì durant il temp dal baroc. Qua sa tracti d'in'ovra a capella per trais vuschs da dunnas. Lura suondan duas cumposiziuns da Franz Schubert, il renumà cumponist romantic.
Durant ils mais fraids da l'enviern datti pauc pli bel che da sa stgaudar cun ina bavronda chauda, ina bugliotta ubain cun resti lomin e chaud. Era musica e chanzuns da chors pon stgaudar dad endadens. Per part sa gia il patratgar vid ina pegna scalegl ni in té chaud stgaudar. Sch'ins sa senta mal po in bun discurs stgaudar il cor ni era ina bella chanzun po ir profund. Differentas studias mussan che musica e chant influenzeschan positivamain process en il corp e fan uschia en il ver senn dal pled bain a corp ed olma – e bleras chantaduras e chantadurs han franc sez fatg quell'experientscha. Musica mida il battacor, la frequenza dal respirar, la pressiun dal sang ed effectuescha la schluccada dals musculs e l'equiliber ormonal. Uschia po la musica far cuntent, esser inspiranta, calmar, svegliar regurdientschas e schizunt levgiar mals. Perquai è l'emissiun dad oz emplenida cun chanzuns che van a cor – chanzuns d'amur e d'auters temas. In'ura per Voss bainstar e per stgaudar, il meglier forsa gist cun in té ubain ina tschigulatta chauda dasper in cheminé...
Gia va il 2023 a fin. Per quella chaschun chantan noss chors en quest'emissiun da la fin da l'onn, dal star da cumpagnia e dal chantar e giudair. Pli baud èsi en tschertas regiuns stà usit da far in saut durant Son Steffan. L'in u l'auter va forsa era anc oz a sautond vers la fin da l'onn. Per ils auters è il temp tranter Nadal e Bumaun in temp da sa revegnir da las festas da Nadal ubain il temp da vacanzas. Quai temp da festa e cumpagnia è en mintga cas era il temp per chantar. Perquai chantan noss chors en quell'ura chanzuns da saut, da cumpagnia e per la fin da l'onn. Nus giavischain a vus e voss cars in bel e paschaivel temp, buna sanadad ed in bun onn nov!
La baselgia catolica festivescha l'entschatta november Numnasontga ed ils dis da las olmas. Durant quels dus dis vegn sa regurdà dals sontgs e defuncts cun far uraziun e cun rugar per els. L'entschatta da november sa regorda la baselgia catolica da ses sontgs e defuncts. L'emprim da november celebrescha ella tut ils sontgs. Perquai ch'i na dat betg avunda dis durant l'onn per mintga sontg, vegnan els onurads tuts per la festa da Numnasontga. Ils dus da november, il di da las olmas, sa regordan ils catolics da lur defuncts. «Noss Chors» chantan oz chanzuns en memoria da tut ils sontgs e da las olmas.
I dat chaud e glisch e stat per l'agir, activitad, energia e per diversas furmas da midadas: i transfurma e po perfin destruir. «Noss chors» chantan oz da differentas furmas da quest element. Il fieu è il sulet element che na sa betg exister persul. I dovra nutriment per insumma savair arder per exempel en furma da laina ed aria. Sche quai material è consumà stizza era il fieu. Nus survegnin chaud e glisch dal fieu – en la pli gronda furma dal sulegl. Cun quel avain qua sin terra gì cletg – fiss il mund in zic pli datiers dal sulegl fiss noss planet in sulet grond desert, in zic pli lunsch davent ed i fiss be in quadrin da glatsch. Er uschiglio durant noss mintgadi duvrain nus adina puspè quest element. Noss autos van per il mument anc cun motors termics e divers process chemics dovran la chalira per funcziunar. Betg d'emblidar è la glisch – Senza quella na vesain nus carstgauns betg bler ed er il ciclus da durmir fiss senza la glisch disturbà. Perquai dechantan «Noss chors» en l'emissiun actuala la glisch, il sulegl ed il fieu en differentas furmas.
Cura essas Vus ids l'ultima giada a pe blut? Avais sentì sco che glera piztga, quant lom che mistgel è e quant agreabel ch'igl è dad ir sur asfalt, stgaudà dal sulegl? Nossa redactura fa l'emprova e va dus dis mo a pe blut. E – realisescha ch'ils pes èn bler dapli che mo il fundament da noss corp. Ir a far cumpras, cun il tren, spassegiond en citad ubain en ina ustaria nobla – e tut quai senza chalzers. Quel experiment fa la Marella. Durant dus dis esi scumandà da trair en soccas, stgalfins u chalzers. Cun quai fa la Marella part dad in trend. Cun la conscienza da sanadad creschenta n'è ir a pe blut gia daditg betg pli mo insatge per hippies. Anzi datti adina pli bleras sendas per ir a pe blut. Perfin ina vaira subcultura da persunas che van bunamain mo a pe blut tras la vita datti. Nairas uras da dar ina giada in'egliada engiu – sin noss pes. Nus umans smatgain noss pes di per di en chalzers memia stretgs, memia dirs, nunadattads, savens er memia pitschens. Quai po chaschunar defurmitads dals pes. Ultra da quai èn oz blers chalzers mitigiads uschia ch'il pe sez na sto e na po gnanc pli prestar bler e na vegn uschia era betg trenà. Perquai empruvain nus da trenar ils pes cun ir a pe blut durant dus dis, vegnin a savair in u l'auter detagl interessant dad in ortoped davart la sanadad dal pe, e laschain far ina massascha da las zonas da reflex dals pes. E – nus guardain quasi sin ils pes d'in um che chamina fitg savens a pe blut e sin quels d'ina ballapedista professiunala.
L'element aria stat per passageritad, levezza e midadas. En la lingua dal mintgadi stat l'aria era per il vent. Per il solit è l'aria miaivla sco in ventin frestg – sa dentant era survegnir la forza desastrusa d'orcans e stemprads. Uschia sa preschentan era las chanzuns da «Noss chors». L'aria è atgnamain transparenta ed ins fa pir stim dad ella cura ch'ella sa muventa. Per exempel cura ch'in vent stritga enturn il nas ubain cun trair flad. Il carstgaun surviva circa trais emnas senza vivonda, trais dis senza aua e be circa trais minutas senza aria – quai demussa quant impurtanta che l'aria è propi. Entras quai che l'aria n'è betg palpabla u visibla stat ella simbolicamain era per la fantasia ed il patratgar. Il vent è medemamain il motor per diversas chaussas en noss mintgadi. El stauscha las nivlas sur il tschiel e (pli baud) noss bastiments sur las mars. Perquai ha l'aria ed il vent inspirà differentas auturas e cumponists da scriver chanzuns e poesias tar quest tema.
Ella dovria sia libertad, di la schurnalista che lavura dapi il fanadur 2023 tar la Posta Ladina e che viva a Scuol ensemen cun ses dus uffants. Ils emprims onns da sia vita ha Fadrina Hofmann passentà cun ses geniturs en l'Africa, en la Tansania. Ella na sa regordia betg bain da quest temp. Dentant è la dunna da 41 onns persvadida d'avair prendì cun sai da quel temp in pau la mentalitad africana. «Jau viv adina ferm en il preschent, quai è in dun african. Viver e giudair la vita, senza guardar adina enavos en il passà.» Rapportar e scriver da tut quai che capita en la regiun fa l'Engiadinaisa gugent e cun passiun. Il pli gugent scriva Fadrina Hofmann reportaschas u purtrets da persunas. Cumbinar la lavur sco schurnalista en pensum cumplain ed educar il medem mument suletta ils dus uffants, quai saja stada ina sfida, surtut ils emprims onns. Entant han ils uffants 13 e 15 onns e lubeschan ad ella d'avair dapli temp sasezza. Fadrina Hofmann s'engascha perquai sin differents secturs. Uschia en il teater sco actura, cun scriver cudeschs sco autura u er sco commembra da pliras organisaziuns rumantschas. Fadrina Hofmann di da sasezza ch'ella saja ina «Rumantschuna». «A mai stat la tgira da nossa lingua e cultura ferm a cor. Perquai m'engasch jau er per exempel en la suprastanza da l'Uniun dals Grischs u per il Festival da teater Travers.» Recreaziun chatta ella adina puspè en la natira. Quella scuvra Fadrina Hofmann il pli gugent cun ses chaun «Milo», e quai da tutt'aura. Las spassegiadas cun el remplazzian il studio da fitness. Sia passiun per il viagiar e las mirveglias per l'exotic emprovia ella da viver almain ina giada l'onn cun in viadi pli lung cun sia famiglia.
Tranter ils 17 e 21 da matg ha gì lieu a Basilea il festival europeic da chors da giuvenils. Perquai è questa emissiun deditgada a las vuschs giuvnas. Sche uffants e giuvenils chantan è quai insatge tut aparti. En quest'emissiun dattan vuschs giuvnas dal Grischun, da la Svizra ed er d'autras terras insaquantas chanzuns en differentas linguas. Chanzuns rumantschas sco per exempel «Bellezza mia cara», englaisas «The Fields of Athenry» u per tudestg «Nachtlied».
Saja quai la Ligia Grischa, il Chor viril Surses ubain il Cor viril Engiadina Bassa, chors virils han ina gronda tradiziun en il Grischun. Perquai è quest'emissiun deditgada a las vuschs sonoras. En l'emissiun dad oz resunan ils bass, baritons e tenors da divers chors grischuns. Tranter auter il Chor viril Surses, il Cor viril Samedan ubain il Chor viril Trun. Ultra dals chors virils pudain era tadlar ils umens d'ensembles vocals sco era furmaziuns pitschnas.
Sandra Baltermia-Guetg è mamma da trais mattas. Ella maina cun ses um a Salouf in bain puril. Cun vegnir en vischnanca sco chanzlista ha ella er chattà l'amur en il lieu. Avant in onn ha la dunna oriunda da Savognin candidà per il Cussegl grond – per sulettamain 11 vuschs n'ha la via betg manà la Surmirana en il parlament chantunal. L'interess e l'engaschi politic è restà, l'interess per dumondas da famiglia e da las dunnas er. Perquai è ella daventada la stad passada presidenta da las dunnas da l'Allianza dal Center Grischun. Ella s'engascha en la politica cun l'optica da las dunnas, ed uschia saja ella ina feminista. En il Profil raquinta ella dentant er da ses viadis, e pertge che New York plascha atgnamain meglier ad ella ch'esser ad acla.
I saja sco tar la cumparsa da l'iPhone: ina midada epocala. Dapi che ChatGPT è vegnì fatg public il november passà, fa el furora sin l'entir mund. Perquai ch'il generatur da texts revoluziunescha il scriver, è la «Marella» ida là, nua che nus tuttas e tuts avain emprendì da scriver – en stanza da scola. Fatg il bainvegni a la «Marella» ha il magister Werner Carigiet. Il linguist è conrectur a la scola chantunala a Cuira ed anc in zic pli precaut cun conguals epocals. Tuttina di el, che ChatGPT saja per el «sco Google en il quadrat». Ensemen cun sias maturandas e ses maturands essan er nus, sco tut il rest dal mund, ans fatschentads cun la maschina da las maschinas – cun ChatGPT.
Far viadi cun in ballun d'aria chauda è patgific. Il vent decida la direcziun e la spertadad. Perquai èsi adina puspè da tschertgar il dretg vent. Be paucs meters pli ensi u pli engiu po il vent suflar levet dad in'autra direcziun. Cun laschar sfradentar il ballun vegn il ballun automaticamain engiu. Il pli grev è da chattar in plaz per sa tschentar. Privels pon esser lingias electricas, guaud e chaglias, bajetgs e vias. Per il 50avel giubileum dal Club da balluns d'aria chauda da Flem ha la Marella fatg in viadi cun il ballun d'aria chauda. Ulteriurs temas: - Nicole Vogel – la pilota - Daniel Ganz – l'emprim sgol da Flem ha duvrà helicopter
Oz chantan «Noss Chors» da l'ambient e dad animals, dal guaud, pastgira u da noss culms e nossas valladas. Animals, fluras, plantas e cuntradas natiralas èn anc da chattar dapertut en il Grischun. Quai ha inspirà poets e poetessas, scripturs e scripturas e cumponists e cumponistas. Perquai dechantan «Noss Chors» en quest'emissiun la bellezza da la natira.
Dar protecziun ed ina perspectiva ad uffants cun impediments en l'India – Quai è la missiun dad Edith Stecher. Siorganisaziun a Bangalore ha num perquai «Jeevan Jyothi», translatà «nova vita». LIndia ha regalà ad Edith Stecher ina segunda vita. Grazia ad inemissiun en televisiun è Edith Stecher partida cun 50 onns a Bangalore. Ella ha vis là, co che poppins vegnan vendids, co che il sistem da castas renda la vita difficila per las classas socialas las pli bassas, ed oravant tut co che uffants cun impediments vegnan negligids. Gidar millis uffants Perquai ha ella decis da restar ed ha accumpagnà durant ils ultims 25 onns a millis duffants da la via tras il temp da scola ed ha tgirà a tschients duffants impedids en il center da reabilitaziun, chella ha construi. Edith Stecher, oriunda da Tarasp en Engiadina, raquinta en discurs cun Anna Serarda Campell, co che ella ha chattà sia clamada, co che ella ha midà vestì (da la mandura da biro al sari) e tgee frasa da ses bab che ha purtà ella tras la vita plain plaschair e confidenza.
Cun il fraid e stgir dal december crescha il desideri da chaud e confiert. Perquai ha il moderatur Elias Tsoutsaios envidà ina retscha da chantaduras e chantadurs da preschentar lur chanzun preferida d'advent e Nadal. L'occurrenza ha lieu live cun public en la Lounge da RTR. Ils «Cuntrasts» preschentan ina schelta da quest livestream. La sisavla e davosa ediziun da la «Late Lounge Live» da l'onn 2022 duai purtar atmosfera d'advent e Nadal en las stivas dal public da RTR. Perquai ha il moderatur Elias Tsoutsaios envidà set chantaduras e chantadurs da differentas parts dal chantun e da differentas spartas musicalas da preschentar lur chanzun preferida per quest temp festiv. Part da quella saira fan Martina Hug, Sara Bigna-Janett, Marco Todisco, Andrin Berchtold da «From Kid», Cinzia Regensburger e Tamino Weggler da NOXX. Accumpagnadas vegnan ellas ed els da la band da chasa che sa cumpona da Rolf Caflisch a la battaria, Clau Maissen al saxofon, Rees Coray al bass e Claude Diallo al piano.
La baselgia catolica festivescha l'entschatta november Numnasontga ed ils dis da las olmas. Durant quels dus dis vegn sa regurdà dals sontgs e defuncts cun far uraziun e cun rugar per els. L'entschatta da november sa regorda la baselgia catolica da ses sontgs e defuncts. L'emprim da november celebrescha ella tut ils sontgs. Perquai ch'i na dat betg avunda dis durant l'onn per mintga sontg vegnan els onurads tuts per la festa da Numnasontga. Ils dus da november, il di da las olmas, sa regordan ils catolics da lur defuncts. «Noss Chors» chantan oz chanzuns en memoria da tut ils sontgs e da las olmas.
Al segund Festival da la chanzun rumantscha n'han chantauturas e chantauturs betg dastgà mancar. Perquai hai dà en il Globe a Zuoz in concert da Chiara, Gianni Tschenett ed OAK Street, Prefix e la gruppa ladina Ganes. L'emissiun porta extracts dal concert ch'è stà ils dus da fanadur 2022 en la sala Globe dal Lyceum Alpinum Zuoz.
Vers la fin da l'enviern pudess in blackout daventar realitad. Perquai datti gia uss appels da spargnar energia. Ma tge far, sche quai na tanscha betg? Tgi survegniss anc forza, tgi betg? E tge mesiras dovri ussa a lunga vista?
En ed enturn il Grischun hai blers chors d'uffants e giuvenils. Perquai è l'emissiun da «Noss Chors» deditgada a las chantaduras ed ils chantadurs giuvens. En l'emissiun dad oz pudais vus tadlar chanzuns tradiziunalas e modernas chantadas da divers chors d'uffants e chors da giuventetgna. Intginas registraziuns èn detg veglias, autras er pli giuvnas. Da chors da scolars da la primara, stgalim secundar e scolas medias grischunas fin tar chors da giuventetgna dal Grischun e da la Svizra.
«Ins sto pigliar il di vid il chau e betg vid la cua» – in proverbi che vul dir nagut auter che da nizzegiar il di cun cumenzar quel gia la damaun baud. Da quellas uras matutinas chantan «Noss Chors» oz. Fotografas e fotografs da cuntradas discurran la damaun da lura d'aur. Il curt temp avant e durant la levada dal sulegl è la glisch pli cotschnenta e loma. Perquai èn era blers dad els gia avant la levada dil sulegl en pe. In tip ch'è senza dubi era da cussegliar per betg fotografas e fotografs. Perquai chantan «Noss Chors» en l'emissiun dad oz da la bellezza da la damaun.
Avi Avital e l'Orchestra della Svizzera italiana – In concert cun ovras da Bach, Bartók e Vivaldi. La fin da matg – teater Cuira – ina saira cun musica extraordinaria da Vivaldi, Verdi e Bach. Sunà han il Zürcher Kammerorchester ed il solist Avi Avital, musicist israelian. El è l'interpret il pli enconuschent da la mandolina, in instrument ch'è stà fitg popular en la musica dal baroc. Pli tard è ella lura ida en emblidanza e dapi in pèr onns daventa ella puspè interessanta. Perquai proponin nus in concert ch'il radio da la Svizzera italiana ha registrà avant dus onns en ses auditori a Lugano. Cun Avi Avital e l'Orchestra della Svizzera italiana e cun ovras da Johann Sebastian Bach, Béla Bartók ed Antonio Vivaldi.
Quest onn han puspè ils emprims concerts e las emprimas festas da chant lieu suenter la pandemia da Corona ils ultims onns. Perquai preschentan «Noss chors» en l'emissiun dad oz insaquantas registraziuns da festas da chant. La festa da chant chantunala a Chiavenna «Rezia Cantat» 2018, la festa da chant districtuala da la Surselva «Falera conta» dal 2017 ubain enavos fin l'onn 1986 cura che la festa da chant chantunala ha gì lieu a Scuol. Per ils chors èn las festas da chant in dals gronds eveniments da l'onn. Saja quai per sa mesirar ubain era per s'inscuntrar e star da cumpagnia cun autras chantaduras e chantadurs. In sguard enavos sin festas passadas per far gust sin las festas che suondan.
Dumengia passada ha l'emna sontga entschet. Perquai chantan «Noss Chors» oz chanzuns da la curaisma e da Pasca. L'emna sontga cumenza cun la dumengia da palmas, l'entrada da Jesus a Jerusalem. Silsuenter suonda la gievgia sontga, cura che Jesus ha festivà la Sontga Tschaina e lavà ils pais als 12 giuvnals. In di suenter, da venderdis sontg, è el lura ì la via da la crusch ed è vegnì crucifitgà. La sonda sontga – il di dal ruaus da morts – e la dumengia da Pasca è Jesus levà da mort en vita. En l'emissiun dad oz chantan Noss Chors per accumpagnar il temp da la curaisma e da Pasca. L'emissiun è en trais parts. L'entschatta fan parts dal disc «Passiun e levada da Jesus Christus» cun il chor maschadà da Schlans ch'è vegnì registrà l'onn 1999. En la secunda part avain semtgà diversas chanzuns tar l'emna sontga. Alla fin datti anc chant da l'exteriur cun quatter chors europeics e chanzuns selecziunadas da l'EBU (European Broadcasting Union) a posta per quest temp da primavaira e Pasca.
Giurisprudenza e schamanissem – co duess quai ir ensemen? Per Gabriela Capeder da Maiavilla èn questas duas disciplinas etappas en sia vita che nutreschan ina l'autra. Ella raquinta si‘istorgia che cumenza sco matta temusa a Casti, ans porta a Friburg tar in studi da giurisprudenza, a Turitg al Volksschulamt e finalmain a Maiavilla, nua che Gabriela Capeder ha sia pratica da coaching e lavur energetica. En quest Profil sfunsain nus uschia en l'univers da praticas e rituals schamans: «Labels e diagnosas na m'interessan betg – en il schamanissem è tut en il fluss.» Perquai sa focusescha Gabriela Capeder damain sin deficits, ma less adina vesair il potenzial. «Sche nus avain in iert e na nutrin betg quel, va el en. Lavurar cun e dar energia n'è nagut auter che nutrir.» Nus discurrin dad auta sensibilitad, dal sistem da scola e da las forzas dals quatter elements – e co che tut dependa a la fin da l'intenziun.
Ils politichers e las politicras a Berna discurran puspè ina giada davart in obligatori da chapellina. E bainbaud èsi era puspè stagiun da velo. Perquai ha il Minisguard vulì savair tge che fa or ina buna chapellina e sin tge ch'igl è da guardar tar la cumpra per ch'ella protegia lura era bain noss chau. E nus tradin era tge che tut quai ha da far cun tgirom, chavels da chavals e chapels da las tropas.
Bleras emoziuns en connex cun la guerra en l'Ucraina La famiglia Berger a Küblis prepara ina stanza per fugitivs da l'Ucraina che duain survegnir in nov dachasa tar els. Silmain per il mument. Autra è la situaziun per Silvia. La tatta ed il tat dad ella vivan èn l'Ucraina. Perquai sa fa ella er ina massa pensiers per els. L'entschatta d'ina carriera da sport Paucs dis avant il famus maraton da skis engiadinais datti anc ina autra cursa main enconuschenta. Il Jugend-Sprint a Samedan. Las giuvnas sportistas ed ils sportists èn dentant almain tuttina passiunads sco quels dal maraton. Il Minisguard ha accumpagnà la passlunghista Nina Cantieni da Samedan – ina da las favuritas en la categoria U16.
L'onn 2021 va a la fin e quai vulain festivar ensemen cun Noss chors ed insaquantas chanzuns per chantar da cumpagnia. Noss chors e rumantschs e rumantschas en general stattan gugent da cumpagnia e fan era gugent festa. Perquai datti era blera musica per quellas chaschuns. En quest'emissiun per exempel «Chanzun da saut», «Juhe, vin de fiasta» ubain «Ina pintga melodia». Forsa chantais quest onn era sez ina ni l'autra chanzun durant vossa festa da Son Silvester.
Clima? Nagin problem pli il 2022. Corona? N'era betg! «RTR – La show» sa cun l'ediziun exclusiva mundiala dal «Chalender per il mintgagi romontsch» tge che l'onn nov vegn a purtar. La show da la midada da l'onn stat en buna tradiziun dals chalender e calenders en Rumantschia. I vegn tschantschà ina massa e davant e davos datti reclamas. Gea schizunt en l'intern. Dentant gailas reclamas. 2022 vegn tut meglier. Propi? Gea, clar! Mender che 2021 na va gea betg, e stuain propi anc tschantschar dal 2020? Per il 2022 prognostitgescha «RTR – La show» be bellas chaussas. U quasi be bellas chaussas. Tranter auter: art per Breil, la fin da tut ils problems cun la midada dal clima e sa chapescha er insatge cun corona. Perquai che lez portg resta gea sco ch'i guarda or, u na? Faschai in clic sin il video! Anc adina vi da leger? Jo hainomol! Faschai per plaschair quest benedi clic sin il video! Qua datti nagut da leger pli. U schont? Forsa insatge davart il tema da la proxima show il favrer? U forsa datti schizunt in gieu nua ch'ins po gudagnar insatge…? KASCH DENKA! So ed uss clic sin il video! Ok, ok… insatge pitschen forsa anc per finir: En la prevista da l'onn 2022 datti da vesair in nov sontg. Propi.
Cun il december è arrivada la naiv e perquai derasan «Noss Chors» oz atmosfera d'enviern. Ils emprims segns d'enviern èn arrivads. En differents lieus hai gia dà quantitads da naiv da record. Perquai derasan «Noss Chors» cun chanzuns d'enviern la luna gista tar la stagiun alva e mainan vus per in mument en in mund plain naiv.
La baselgia catolica festivescha l'entschatta november Numnasontga ed il di da las olmas. Durant quels dus dis vegn sa regurdà dals sontgs e defuncts cun far uraziun e cun rugar per els. L'emprim da november celebrescha la baselgia catolica tut ils sontgs. Perquai ch'i na dat betg avunda dis durant l'onn per mintga sontg vegnan els onurads tuts per la festa da Numnasontga. Ils dus da november, il di da las olmas, sa regordan ils catolics da lur defuncts. «Noss Chors» chantan oz chanzuns en memoria da tut ils sontgs e da las olmas.
La lingua englaisa è oravant tut tar la musica da rock e pop fitg derasada. Dentant datti era bain inquala chanzun per chors. En sis pajais è l'englais la lingua principala ed en var 50 vegn questa lingua discurrida sco segunda lingua. Era perquai è la musica actuala da rock e pop en las paradas da hits dominada da chanzuns englaisas. Dentant datti era bleras chanzuns tradiziunalas da la Gronda Britannia, dals Stadis Unids ubain d'auters pajais che noss chors han interpretà. Perquai faschain en l'emissiun dad oz in viadi tras las tiaras da «Fish and Chips», «Muscle Cars» e «té» – Cheerio!
er chantaduras e chantadurs è la cumpagnia almain uschè impurtanta sco il chant. Perquai datti era in vast repertori da chanzuns da cumpagnia. Plaun plaunet èsi puspè pussaivel da chantar da cumpagnia, saja quai en lustaria u durant lemprova da chant. Il coronavirus ha ditg impedì quels bels muments. En lemissiun da «Noss Chors» dad oz purschain nus la pussaivladad demprender chanzuns novas e veglias, ed era da tadlar co quai tuna, sche chors chantan chanzuns da cumpagnia.
En sasez era il «Muschkito» l'emprim magazin investigativ da la Rumantschia. Senza fatgs retschertgads na datti numnadamain naginas istorgias, gnanca da quellas per rir. Perquai era er lavur schurnalistica exacta la basa dals trais Muschkitiers Claudia Knapp, Beat Manetsch e Gieri Venzin. Las piztgadas da lur Muschkitos vivevan da la substanza schurnalistica. Perquai laschain nus reviver en la segunda part da nossa seria da stad ina da lur pli grondas istorgias – quella dals Carigiets sfalsifitgads, che la Tagesschau n'aveva betg dastgà mussar, il «Muschkito» percunter bain.
En sasez era il «Muschkito» l'emprim magazin investigativ da la Rumantschia. Senza fatgs retschertgads na datti numnadamain naginas istorgias, gnanca da quellas per rir. Perquai era er lavur schurnalistica exacta la basa dals trais Muschkitiers Claudia Knapp, Beat Manetsch e Gieri Venzin. Las piztgadas da lur Muschkitos vivevan da la substanza schurnalistica. Perquai laschain nus reviver en la segunda part da nossa seria da stad ina da lur pli grondas istorgias – quella dals Carigiets sfalsifitgads, che la Tagesschau n'aveva betg dastgà mussar, il «Muschkito» percunter bain.
Ils rumantschs scrivan e chantan gugent da l'amur. Uschia posseda nossa cultura da chor era in vast repertori cun talas chanzuns. Oz pudais tadlar ina schelta. L'amur è quella che lascha sgulatschar las tschittas en il venter, quella ch'ans lascha guardar tras ils egliers rosa. Ma savens po ella er chaschunar mal d'amur ed encreschadetgna. L'amur è quest fenomen che vegn dechantà dapertut ed adina. Perquai celebrescha RTR l'amur en l'emissiun «Noss Chors».
Ils pleds han magugl en l'ossa, in flad profund, in'olma. «Sche jeu scrivel poesias, ei il pugn da partenza il patratg, il cuntegn, il sentiment che jeu vi exprimer, il messadi ch'ils plaids duessen ni lessen transmetter, mo gia cun els seligia il giavisch da nudar ils patratgs cun plaids che cuntegnan ina certa musicalitad cun lur cumbinaziun da vocals ni era da consonants che tunan bein ell'ureglia», scriva Arnold Spescha insanua. Trais Artgs musicals emprovan da s'avischinar ad Arnold Spescha – il poet. En il segund relata el co tut quel far da poet ha cumenzà. El discurra da la musicalitad dals pleds, da la simbiosa tranter text (la servienta) e musica (la patruna). E nus tadlain sa chapescha chanzuns cun pleds dal poet da Pigniu. Perquai che la derasaziun da la chanzun è en il medem mument era la derasaziun da la poesia. (3. part: Artg musical da dumengia: 06-06-2021 a las 14:03 u sin rtr.ch).
Las chanzuns en l'emissiun dad oz èn blau-alv-cotschnas. «Noss Chors» fan in viadi tar noss vischins en Frantscha. Tar Frantscha vegn forsa sco emprim endament baguettes, chaschiel, vin cotschen ubain la Tour Eiffel. Però era la musica ed il chant franzos fan gust ed impressiun. Perquai chantan «Noss Chors» en l'emissiun dad oz mo franzos. Per exempel chanta il Chor svizzer da giuvenils «A toi mon père» ubain il chor da chombra da l'universitad da Friburg «Amour des Mères». Cun quellas ed anc bleras autras chanzuns pudais far tar vus en stiva in viadi tras la Frantscha.
Ils radis dal sulegl che stgaudan, la flomma d'ina chandaila che dat in'atmosfera speziala ubain la glisch misteriusa da la glina. En l'emissiun dad oz chantan «Noss chors» da la glischur. Bain inqual ha gia guardà en il tschiel la saira, intgantà da la glischur da las stailas. Ubain sa legrà da la levada dal sulegl ina damaun baud. La glisch fascinescha, è agid e dat confiert. Perquai tractan era bleras poesias quest tema. Ed ussa cura ch'ils dis vegnan puspè pli lungs e clars portan era Noss Chors in pau glisch e chalira tar vus en stiva.
Dumengia passada ha l'emna sontga entschet. Perquai chantan «Noss Chors» oz chanzuns da Pasca. L'emna sontga cumenza cun la dumengia da palmas, l'entrada da Jesus a Jerusalem. Silsuenter suonda la gievgia sontga, cura che Jesus ha festivà la sontga tschaina e lavà ils pais als 12 giuvnals. In di suenter, da venderdi sontg, è el lura ì la via da la crusch ed è vegnì crucifitgà. La sonda sontga suonda il di dal ruaus da morts e la dumengia da Pasca è Jesus levà da mort en vita. En l'emissiun dad oz chantan Noss Chors per accumpagnar il temp da Pasca.
Sch'ins banduna la patria èsi bel da savair prender cun insatge che regorda vid il dachasa. Per bain inqual è quai la lingua ed il chant. Bleras Rumantschas e blers Grischuns bandunan lur patria. Saja quai pervia la scolaziun, la lavur, l'amur ubain be per far vacanzas. Sin lur viadis èn els savens era accumpagnads da l'encreschadetgna. Perquai è quai tema er adina puspè da chattar tar la musica rumantscha. In pitschen toc patria han ils Grischuns dal cor chattà en chors rumantschs da la bassa. En l'emissiun dad oz vulain perquai tadlar registraziuns da chors rumantschs e grischuns da Turitg, Berna, Lucerna, Son Gagl e Zug.
Vegnir ord letg baud la damaun anc avant la levada dal sulegl n'è betg per mintgin. Il cotschen da la damaun è dentant adina puspè in spectacul che vala la paina da vesair. Il cotschen da la damaun – l'aurora – è in spectacul da la natira ch'ins po observar curt avant la levada dal sulegl. Cotschen da la damaun fa puz e paltaun di il proverbi. Sch'il tschiel traglischa en diversas colurs è quai dentant emblidà per in mument. Perquai dechantan «Noss Chors» oz l'aurora e la damaun marvegl.
Di Marianna Manetsch, ch'è sezza media da chasa. Ina media pragmatica, che surlascha la responsabladad davart la sanadad a sias pazientas, ses pazients:«Ti decidas, jau accumpogn tai». Marianna Manetsch è creschida si a Mustér. La matura ha ella fatg a moda speziala. Ella ha tratg vi la scola claustrala a Mustér, ha fatg in emprendissadi commerzial sin banca per suenter far vinavant cun il gimnasi a la Scola chantunala a Cuira e daventar media. Ma al gimnasi gievi memia plaun per ella. Perquai ha Marianna Manetsch decidì d'emprender suletta per la matura, e quai en in enstagl en trais onns. Avant che vegnir a star en Surselva, a Sagogn a star, ha Marianna Manetsch vivì cun sia famiglia a Basilea. Dapi 5 onns ha ella in'atgna pratica sco media da chasa a Glion. «Medis da chasa èn savens Sherlock Holmes». Quels vulan chattar ora pertge ch'i va propi. E quai è er tar Marianna Manetsch mintga di la sfida. Da chattar ora tge ch'è il motiv ch'insatgi stat mal, ch'insatgi è malsaun.
Cura ch’igl ha dà in mazzament, ina rapina u per exempel in grond brischament, sto el dar pled e fatg a las medias. Marco Cortesi, oriund da Samedan, è probablamain il pli enconuschent pledader da medias da la Svizra. En 28 onns ha l’anteriur policist dà millis e millis intervistas e quai adina tenor il medem credo: «Jau na di betg adina tut quai che jau sai, ma quai che jau di è vair». Ils «Cuntrasts» han tranter auter accumpagnà Cortesi e sias duas guardias persunalas ad ina demonstraziun. «Jau sun la fatscha da la polizia da la citad da Turitg e sun gia vegnì attatgà pliras giadas. Perquai na poss jau betg pli ir sulet a demonstraziuns», di Marco Cortesi che va en paucas emnas en pensiun.
Cura ch’igl ha dà in mazzament, ina rapina u per exempel in grond brischament, sto el dar pled e fatg a las medias. Marco Cortesi, oriund da Samedan, è probablamain il pli enconuschent pledader da medias da la Svizra. En 28 onns ha l’anteriur policist dà millis e millis intervistas e quai adina tenor il medem credo: «Jau na di betg adina tut quai che jau sai, ma quai che jau di è vair». Ils «Cuntrasts» han tranter auter accumpagnà Cortesi e sias duas guardias persunalas ad ina demonstraziun. «Jau sun la fatscha da la polizia da la citad da Turitg e sun gia vegnì attatgà pliras giadas. Perquai na poss jau betg pli ir sulet a demonstraziuns», di Marco Cortesi che va en paucas emnas en pensiun.
Sche uffants e giuvenils chantan è quai insatge tut aparti. En quest'emissiun dattan vuschs giuvnas dal Grischun, da la Svizra ed era d'autras terras insaquantas chanzuns en differentas linguas. I dat puspè in nov disc cumpact cun chanzuns per uffants. «Hoppelihop» cuntegn 20 chanzuns per uffants tranter quatter ed otg onns. Ina u l'autra chanzun dal disc pudess chattar la via en il repertori dad in dals chors d'uffants e giuvenils dal Grischun. Perquai chantan en l'emissiun dad oz bain inqual da quels chors.
L'atun è il temp che tut vegn pli calm. La natira sa prepara per l'enviern durant ch'ils dis daventan pli curts. Per accumpagnar quest temp chantan «Noss Chors» oz tocs ruassaivels. Ils dis vegnan pli curts e tut enturn ins daventa in pau pli ruassaivel. Igl è il temp da las davosas racoltas ed il temp che la muaglia banduna cun lur pasturs l'alp. Ina stagiun fitg bella e contemplativa. Perquai chantan «Noss Chors» en l'emissiun dad oz tocs ruassaivels, paschaivels u meditativs.
La baselgia catolica festivescha l'entschatta november Numnasontga ed ils dis da las olmas. Durant quels dus dis vegn sa regurdà dals sontgs e defuncts cun far uraziun e cun rugar per els. L'entschatta da november sa regorda la baselgia catolica da ses sontgs e defuncts. L'emprim da november celebrescha ella tut ils sontgs. Perquai ch'i na dat betg avunda dis durant l'onn per mintga sontg vegnan els onurads tuts per la festa da Numnasontga. Ils dus da november, il di da las olmas, sa regordan ils catolics da lur defuncts. «Noss Chors» chantan oz chanzuns en memoria da tut ils sontgs e da las olmas.
Ils dis daventan plaunet pli fraids ed igl è temp da sa vestgir in pau pli chaud. Era la musica po far chaud – almain al cor. Perquai dechantan «Noss Chors» oz l'amur ed il desideri. Oz chantan «Noss Chors» chanzuns d'amur per stgaudar il cor. Cun «Ina gad er'ina matta» chantà dal chor viril Ligia Grischa u «Amur amur» dà dal chor viril da Domat duai in pau chalira vegnir tar Vus en stiva. Pia prendai plaz avant il fieu en il chamin e sa lubi ina buna tschigulatta chauda durant quest'emissiun.
Per blers èn ils culms e las alps nossa patria. Perquai dechantan «Noss Chors» las alps e muntognas dal Grischun. Tge dat igl pli bel tge dad ir a culm da bell'aura? La stad san ins ir a viagiar e mitschar uschia da la chalira en la citad. E l'enviern è per blers nagin endretg enviern senza savair ir cun skis. Ma u stad ubain enviern il panorama si en ils auts è bellezza e perquai dechantan «Noss Chors» en quest'emissiun da culms e muntognas. Redacziun: Dominic Pohle
La Marella metta ils mauns en la pasta e sa fatschenta cun il paun, quest nutriment ch'è dapi millennis sin nossas maisas. «I dat propi in revival dal paun» La Marella fa in gir tras la pasternaria «John Baker», quai ensemen cun la mainafatschenta Angela Jegher. En questa furnaria fitg urbana pudess ins chattar ina u l'autra clav per in futur persistent dal mastergn da pasterner. Il concept da «John Baker» * Ils collavuraturs na lavuran betg en in tschaler, mabain en la glisch dal di e gist davos la teca da vendita. * Ils pauns vegnan fatgs a moda veglia e senza agiunt da chemia. Tut ils products èn biologics e (sche pussaivel) regiunals. * Lur pasta da lur paun ruaussa dus dis avant da vegnir messa en furn. Quai rendia il paun pli digeribel ed el restia pli ditg lom. * Il cumbat encunter sfarlattim da vivonda e rument è in grond tema. Tar John Baker na vegn fiers davent nagin paun e recipients da plastic tschertg'ins in van en la furnaria. «Mes project è in omagi al paun!» La Marella è era s'entupada cun l'artista grischuna Piroska. Entras si‘istorgia da famiglia ha ella emprendì che avair paun è in luxus che blers na stiman forsa betg pli avunda. Perquai è ella sa lantschada en in project dad art tut aparti: in omagi al paun! Ses «Brot-O-Typ» duai esser insatge per l'egl, per l'olma, per l'intelletg e sa chapescha era per la bucca!
Oz chantan «Noss Chors» da l'ambient e d'animals ch'èn en il guaud, sin la pastgira u che sgolan sur nossas valladas. Animals, fluras, plantas e cuntradas natiralas èn anc da chattar dapertut en il Grischun. Perquai dechantan «Noss Chors» en quest'emissiun la bellezza da la natira.
Aua è l'element che dat vita, ella emplaina dutgs, flums, lais e mars. Ed ella vegn era avant en bleras chanzuns da «Noss Chors». Savens èn vitgs e citads datiers d'auas. Uschia che blers chors dechantan lur flum u lai sco per exempel il cor maschadà Strada-Martina che chanta da «l'En» u il chor viril da Trun cun «Laud al Rein». Perquai sa deditgeschan «Noss Chors» a l'element aua en quest'emissiun.
En ed enturn il Grischun hai blers chors d'uffants e giuvenils. Perquai è l'emissiun da «Noss chors» deditgada a las chantaduras ed ils chantadurs giuvens. Sche uffants e giuvenils chantan è quai insatge tut aparti. En quest'emissiun dattan vuschs giuvnas dal Grischun, da la Svizra ed er d'auters pajas insaquantas chanzuns en differentas linguas. Chanzuns rumantschas sco per exempel «Allas Steilas», la franzosa «Prière de Veronique» u per ollandais «Komt vrieden in het ronde».
Luzius Pol, naschì il 1754 a San Murezzan, è in dals emprims scienziads da la natira dal Grischun. Malgrà ch'el era in pionier en divers champs, n'è el ozendi strusch enconuschent. La Marella lascha reviver quest preditgant multitalentà, per ch'el possia raquintar da sias grondas passiuns: da la botanica, da la perscrutaziun d'insects e da cuvels, da sias excursiuns sin differents pizs. Vita duranta è Luzius Pol stà chatschà dal giavisch da far insatge per l'utilitad publica e da meglierar la vita dals concarstgauns. Perquai è el sa fatschentà durant blers onns cun la correcziun dal flum Landquart. Ses plans per dumagnar il flum per garantir uschia ina via charrabla tras il Partenz han la finala dentant fatg naufragi.
In'emissiun sur dal saut? En quests temps da crisa? Gea. Pli che mai! L'uman sauta dapi millennis. L'emprim era quai tgunsch in act natiral e spontan – pli tard lura cunzunt er in act da ritual. Lura è il saut daventà ina furma da sa divertir en cumpagnia u er in'expressiun artistica. Ma igl emporta pauc, sch'il saut è hobi, mastergn ubain terapia: igl è demussà che saut è bun per noss spiert e noss corp (cunzunt er per noss sistem d'immunitad). Perquai envida La Marella gist bel ed aposta ad in'emissiun che ans maina davent dad isolaziun sociala e pandemias. Nus sautain tras l'emissiun cun trais protagonistas: Eleni Casanova – passiunada da flamenco Cun tschintg onns ha Eleni Casanova vesì in placat da reclama per ina festa en Spagna. E dapi lura ha ella savì, ch'ella veglia in di sautar flamenco! Ussa va Eleni mintg'emna ad in curs da flamenco a Turitg e numna quest saut sia passiun, ma era sia terapia. Christina Thurner – professuressa per scienzas da saut En la Marella raquinta Christina Thurner da las entschattas dal saut, da sia impurtanza e funcziun ed ella declera er, pertge ch'ella pensa che nus Svizzers sautain memia pauc. Dina Sennhauser – sautunza e choreografa Per Dina Sennhauser (25), creschida si en Surselva e che viva oz a Berlin, è saut passiun e mastergn. L'atun passà ha ella fatg en Germania ses master en choreografia, avant ha ella studegià saut contemporan en Svizra. Pertge ch'ella è sa decidida per il saut enstagl ils skis, pertge ch'ella inscenescha gugent choreografias senza musica e tge plans ch'ella ha per ses avegnir sco artista independenta – tut quai tradescha ella en la Marella.