Podcasts about atli m

Við byrjum nýja seríu af Þú veist betur á umræðuefni sem er erfitt að tækla í 1-2 þáttum, enda urðu þeir á endanum 5. Þetta er veisla fyrir öll okkar sem hafa áhuga á seinni heimstyrjöldinni, en líka bara þau sem vilja skilja betur heiminn sem við búum í, nútíminn er skiljanlegri ef við vitum hvaðan við komum. Seinni heimsstyrjöldin byrjar ekki bara með innrás í Pólland. Hún á sér aðdraganda sem nær yfir efnahagskreppur, hugmyndafræði, nýlendustefnu og mannleg mistök. Við rennum yfir hvernig Hitler náði völdum í Þýskalandi, hvernig lýðræði breyttist í einræði á örfáum árum og hvernig þjóðarleiðtogar eins og Neville Chamberlain reyndu að halda frið með samningum sem stóðust ekki raunveruleikann. Við skoðum líka hvað var að gerast annars staðar, sérstaklega í Asíu, þar sem Japan og Kína börðust og Chiang Kai-shek var maður ársins hjá Time áður en stríðið í Evrópu var jafnvel byrjað. Umsjónamaður: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Gísli Jökull Gíslason

Í þessum þætti opnast stríðið enn frekar. Eyðimerkurstríðið markar þáttaskil, ekki bara fyrir Evrópu heldur líka fyrir þátttöku Bandaríkjamanna, sem nú fara að láta til sín taka í auknum mæli. Við kíkjum á herforingja eins og Marshall og Andrews, sá síðarnefndi lést reyndar í flugslysi á Íslandi, þegar flugvélin Hot Stuff fórst við Fagradalsfjall eins og kemur fram í þættinum. Áður en við förum til ársins 1944 stoppum við aðeins í Asíu og ræðum heimsmynd Japana. Hvernig þeir sáu sjálfa sig, völd sín og réttinn til útþenslu. Það er oft talað lítið um Japan og Kína í samhengi við seinni heimsstyrjöldina, en þar voru átök og grimmd sem eru engu síðri en það sem gerðist í Evrópu. Að lokum undirbúum við okkur fyrir tvær stærstu hernaðaraðgerðir stríðsins: D-dag á vesturvígstöðvunum og Bagration-aðgerð Sovétmanna í austri. Við ræðum líka hvernig kafbátar ógnuðu siglingum á Atlantshafi og gerðu verslun og birgðaflutninga að hættuspili. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Gísli Jökull Gíslason

Við borðum öll. Oftar en einu sinni á dag, ef við erum heppin. En hvernig ákveðum við hvað fer ofan í okkur? Er það smekkur? Vaninn? Hráefnisverð? Eða eitthvað sem amma sagði einu sinni? Í þessum þætti ætlum við að velta fyrir okkur næringarfræði, ekki bara sem lista yfir vítamín og steinefni, heldur sem fræðigrein sem hefur mótað samfélagið, matarmenningu og jafnvel pólitík. Ég fékk Bryndísi Evu Birgisdóttur til mín, næringarfræðing sem hefur skoðað þetta frá öllum hliðum. Og við ræðum allt frá skyr og slátri yfir í fæðubót og ofgnótt. Hvað vitum við í raun um það sem við borðum? Og hvernig lærum við að borða betur án þess að fara í vitleysu? Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Bryndís Eva Birgisdóttir

Eyrun eru ekki bara það sem haldast við sólgleraugun eða hvað sem við klæðum í skart. Þau eru hliðin að heimi hljóðsins. Við tökum þeim gjarnan sem sjálfsögðum hlut, en þau eru í stöðugri vinnu: greina tal, veiða ískur og melódíur, halda jafnvægi og vara okkur við hættum. Í þessum þætti skoðum við hvernig eyrun virka, hvernig þau eru byggð upp og hvað þau þurfa til að halda áfram að þjóna okkur vel. Við ræðum sögu, nútíð og framtíð eyrnanna og hvernig við getum farið betur með þetta vanmetna en ótrúlega mikilvæga líffæri. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Einar Hjaltested

Við hugsum sjaldnast um lungun – nema þegar þau bregðast. En samt eru þau okkur bókstaflega lífsnauðsynleg, öndunartakturinn sem heldur okkur gangandi alla ævi. Í þessum þætti ætlum við að beina sjónum að þessari líffæravél sem við öndum í gegnum, frá fyrstu andardrætti til síðasta útöndunar. Ég fékk Ólaf Baldursson til mín, lungnalækni sem hefur fylgst með þróun læknisfræðinnar á þessu sviði og veit hversu miklar breytingar hafa orðið – og hvað framtíðin gæti boðið upp á. Við ræðum byggingu lungnanna, hlutverk þeirra, hvernig við höfum farið með þau í gegnum tíðina og hvað við getum gert til að vernda þau betur. Meira um Ólaf Baldursson: Ólafur er lyflæknir og lungnalæknir, sem hefur langa reynslu af stjórnunarstörfum, kennslu- og vísindastarfi auk lyfjaþróunar. Grunnvísindaverkefni sem hann hefur tekið þátt í hafa tvisvar leitt til þróunar lyfja. Hann hefur gegnt stöðu framkvæmdastjóra lækninga á Landspítala frá árinu 2009 en hefur verið í leyfi frá henni í þrjú ár. Á þeim tíma hefur hann starfað sem forstöðumaður lungna- og ofnæmislækninga á Karolinska háskólasjúkrahúsinu í Stokkhólmi og við verkefni á vegum heilbrigðisráðuneytisins hér heima, m.a. varðandi framtíðarhorfur mannafla í læknisþjónustu. Umsjón: Atli Már Steinarsson

Við segjum oft að hundurinn sé besti vinur mannsins, en hvernig varð það eiginlega þannig? Í þessum þætti skoðum við hvernig hundar komu inn í líf okkar, hvernig þeir breyttust úr úlfum í fjölskyldumeðlimi, hvað greinir tegundir að og hvað þarf að hafa í huga þegar maður ákveður að fá sér hund. Ég fékk Helgu Finnsdóttur til mín sem veit bæði fræðilega og persónulega hvað felst í því að ala upp hunda – og við förum yfir söguna, hegðunina og ábyrgðina. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Helga Finnsdóttir

Ég veit ekki með ykkur, en þegar ég sé vindmyllu þá fer ég ósjálfrátt að hugsa um Don Kíkóta. Eða kannski aðallega um vindinn sjálfan, þetta ósýnilega afl sem blæs okkur í gegnum daginn, ýtir á móti manni á leið í vinnu og lætur þakrennur syngja á haustin. Vindurinn er þarna alltaf, en við höfum tekið okkur góðan tíma í að læra að nýta hann. Og nú stendur hann í miðri orkupólitískri skotgröf, einhver vilja fleiri vindmyllur, aðrir segja þær skemma útsýni og skila litlu. Í þessum þætti sest ég niður með Karen Maríu Jensdóttur sem veit sitt hvað um vindorku og við ætlum að skoða þetta allt saman: söguna, tæknina, loftið og umræðuna. Því hvort sem manni líkar betur eða verr við myllurnar, þá er víst að vindurinn er ekki á förum. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Karen María Jensdóttir

Þegar stríðinu fer að halla undir lok berst Þýskaland á þremur vígstöðvum samtímis. Sovétmenn sækja fast að austan, bandamenn þrýsta að vestri og suðri. Berlín fellur, Hitler sviptir sig lífi, og það sem eftir stendur er rústir. Bæði í raun og í hugum fólks. Mannfallið í seinni heimsstyrjöldinni er gríðarlegt, herforingjar höfðu sín markmið, en fórnarlömbin voru milljónir, bæði hermenn og óbreyttir borgarar. Í Dresden var Kurt Vonnegut sem stríðsfangi ekki aðeins vitni að sprengjuregni heldur hluti af hópi sem þurfti að hreinsa upp borgina á eftir. Þetta varð síðar efniviður í verk hans um fáránleika stríðs og minnisleysi mannkynsins. Við lítum líka austur yfir Kyrrahafið þar sem kjarnorkusprengjurnar á Híróshima og Nagasaki marka endalokin formlega. En það eru líka endalok tveggja manna sem höfðu haft afgerandi áhrif á gang mála, bæði Roosevelt og Churchill náðu ekki að upplifa sigurinn eins og þeir vonuðust til. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Gísli Jökull Gíslason

Það er eitthvað dularfullt við súrdeig. Þetta lifandi efni sem þarf að næra, klappa og fylgjast með eins og það sé gæludýr. Það andar, bólgnar út og deyr ef maður sinnir því ekki. Sumir elska það, aðrir fá nældu bara við tilhugsunina. Í þessum þætti ætlum við að skoða hvað súrdeig er eiginlega, hvaðan það kemur, hvernig það virkar og af hverju fólk er svona heltekið af því. Ég fékk Ragnheiði Maísól Sturludóttur til mín, sem hefur bæði brennt brauð og bakað fullkomin skorpubrauð, og við ræðum allt frá örverum og smjörklípu yfir í þolinmæði og nördaskap. Ef fólk hefur áhuga á að vita meira um súrdeig er hægt að hlusta á þættina hennar Ragnheiðar í spilara Rúv hér: https://www.ruv.is/utvarp/spila/surinn/36330/aqf153 Umsjón: Atli Már Steinarsson

Í þessum þætti færist stríðið upp í loftið, bókstaflega. Orrustan um Bretland markar tímamót, þar sem litlar vélar eins og Spitfire breyta gangi sögunnar. Áður en við snúum okkur að Sovétríkjunum, stoppum við aðeins í Asíu, þar sem Japan og Kína eru í blóðugu og flóknu stríði sem heimurinn fylgist illa með. Þjóðverjar gera síðan skyndilega innrás í Sovétríkin. Churchill, sem hingað til hefur staðið nánast einn gegn Hitler, fær nú nýjan bandamann í Stalín, þó það samstarf verði flókið. Á sama tíma stíga Bandaríkin loksins inn í stríðið eftir árás Japana á Pearl Harbor. Roosevelt hafði þegar ákveðið að Þýskaland væri stærra vandamál en Japan, en þegar Hitler lýsir yfir stríði við Bandaríkin, þá er engin leið til baka. Við skoðum líka hvernig bandarískir flugmenn voru sendir til Búrma, áður en Bandaríkin voru formlega komin í stríð, til að hjálpa Bretum að halda áhrifum sínum. Stríðið er orðið alþjóðlegt, á landi, sjó og nú líka í lofti. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Gísli Jökull Gíslason

Eftir innrás Þýskalands í Pólland líður aðeins á áður en næstu stóru skref eru stigin. Stríðið er byrjað, en margir bíða. Í þessum þætti ræðum við hvernig öxulveldin mótast og hverjir standa hvar. Við kíkjum á fyrstu orrustuna á hafi úti í stríðinu, þar sem Ísland tengist atburðunum beint þó við höfum enn ekki verið hernumin. Við skoðum líka af hverju Þýskaland réðst á Noreg en þar voru það málmar, hafnir og hernaðarleg staðsetning réðu úrslitum. Og við tökum stutt stopp í Finnlandi þar sem vetrarstríðið við Sovétríkin sýndi að ójafn styrkur segir ekki alltaf alla söguna. Umsjónamaður: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Gísli Jökull Gíslason

Það verður nýr kafli skrifaður í sögu Liverpool á komandi tímabili; Jurgen Klopp er farinn eftir níu ára veru hjá félaginu. Í staðinn er Hollendingurinn Arne Slot tekinn við stjórnartaumunum. Atli Már Steinarsson og Magnús Haukur Harðarson, tveir grjótharðir Liverpool stuðningsmenn, mættu í heimsókn í dag og fóru yfir stöðuna eftir breytingarnar. Mun Liverpool kaupa leikmann áður en glugginn lokar? Enski boltinn hlaðvarpið er í boði Nova.

Þátturinn í dag er í höndum meðlima í stjórn Átaks, sem er félag fólks með þroskahömlun. Við skyggnumst inn í störf töframannsins, ræðum leiklist og tækifæri við Fúsa úr samnefndri leiksýningu, veltum fyrir okkur foreldramissi og pælum svo í EM í fótbolta. Viðmælendur: Lárus Blöndal Guðjónsson Sigfús Sveinbjörn Svanbergsson Jóhann Páll Ástvaldsson Umsjónarmenn og ritstjórn: Atli Már Haraldsson Helga Pálína Sigurðardóttir Inga Hanna Jóhannesdóttir Sveinbjörn Benedikt Eggertsson Haukur Guðmundsson

Á morgun verður síðasti þáttur Lestarinnar fyrir sumarfrí. Til að loka önninni fengum við dagskrárgerðarfólk með okkur í lið sem eru stjórnarmeðlimir í Átaki, félags fólks með þroskahömlun. Dagskrá Lestarinnar á morgun verður því fjölbreytt, Atli Már Haraldsson segir okkur frá því. Við ætlum að rifja upp atburði á Ísafirði frá því síðasta sumar. Þá deildu ættingjar á Ísafirði um það hvort það væri komið lúsmý vestur. Við heyrum innslag frá síðasta sumri. Við spilum svo seinni hlutann af samtali Þórðar Inga Jónssonar við bandaríska tónlistarfólkið C_Robo og DJ_Dave sem komu hingað til Reykjavíkur fyrr í mánuðinum á vegum Intelligent Instruments rannsóknarstofunnar til að koma fram á tónleikum og halda námskeið. Þau stunda það sem kallast lifandi kóðun eða framritun, búa til raftónlist með tölvukóða og spila hana af fingrum fram fyrir áheyrendur í rauntíma.

Það hefur mikið verið í gangi á Reykjanesi síðustu ár, svo ekki sé meira sagt. Fjórða eldgosið leit dagsins ljós fyrir stuttu og mig langaði að því tilefni að henda í smá þátt um fyrirbærið sem eldgos er. Því við heyrum og sjáum margt um þetta, en hvað þýða öll þessi hugtök sem er verið að tala um? Ég ákvað því að drífa í að ganga frá viðtali sem ég tók við Sigríði Kristjánsdóttur um eldgos, en við settumst niður áður en fjórða gosið á Reykjanesi hófst svo vangaveltur í þættinum um hvað muni gerast eiga kannski ekki fullkomlega við nú þegar gos er hafið, en hvað liggur þar að baki og ástæður fyrir öllu saman gilda þó ennþá. Við ætlum að tala um flekaskil, hvort Vatnajökull sé tappi sem haldi þrýsting niðri, mismunandi hrauntegundir, sprengigos og svona mætti lengi telja. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Sigríður Kristjánsdóttir

Við höldum áfram á trúarlegum nótum en færum okkur frá kristni yfir til ásatrúar. Eins og ég nefndi í síðasta þætti þá fannst mér að minnsta kosti hjálplegt að fara aðeins yfir sögu kristni áður en við myndum kynna okkur ásatrú og þið munið heyra í þættinum að það er hálf erfitt að stoppa sig í að bera þessi tvö trúarbrögð saman. Sérstaklega þar sem kristni kom einmitt í staðinn fyrir ásatrú á Íslandi, en sú skipting var samt ekki alveg eins og maður hefði haldið, svona miðað við sögubækur. En við förum í það alltsaman í þættinum ásamt því hvernig maður iðkar ásatrú, hvað sé að finna í þeim ritum sem trúin byggir á og hvort að Loki er eins mikill prakkari og Marvel heimurinn lætur hann líta út fyrir að vera. Þetta og miklu meira í síðasta Þú veist betur þætti ársins, leiðsögumaður okkar í þetta skiptið er Hilmar Örn Hilmarsson. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Hilmar Örn Hilmarsson

Nú þegar líður að jólum og sunnudagarnir af skornum skammti langaði mig til að nýta tvo síðustu þætti ársins í trúmál. Eftir slétta viku þá sest ég niður með Hilmari Erni allsherjargoða og við ræðum ásatrú og allt sem henni tengist. En áður en ég sleppi honum frá mér þá langaði mig til að rifja upp þátt sem ég gerði um jólin 2020. Þar ræddi ég við Hjalta Hugason og Jónínu Ólafsdóttur um kristna trú, söguna og þróun í gegnum aldirnar. Þegar við Hilmar ræddum ásatrú þá tengist það eðililega kristinni trú og innleiðingu hennar á landinu svo mér fannst best að fólk hefði tækifæri á að hlusta á þáttinn um kristna trú fyrst. Þátturinn kom nefnilega út sem sérþáttur og ekki lengur hægt að hlusta á hann svo það má vel vera að fólk hafi ekki fengið tækifæri til að hlusta eða vitað af honum fyrr en nú. Ég ætla því að gefa boltann yfir á sjálfan mig fyrir rúmum 3 árum og svo heyrumst við aftur í næstu viku, þegar við ræðum ásatrú. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælendur: Hjalti Hugason & Jónína Ólafsdóttir

Velkomin í nýjasta þátt af Þú veist betur. Ég heiti Atli Már og í þetta skiptið ætlum við að fara yfir manngert efni, sem er bókstaflega allt í kringum okkur. Án þess veit ég ekki almennilega hvernig borgir okkar eða bæir myndu líta út. En sem betur fer þurfum við ekki að velta því lengi fyrir okkur því nema þið séuð út í göngutúr eru allar líkur á því að þið getið komið við steypu á innan við 5 sekúndum. En hvernig varð steypa til, hvernig er hún gerð og af hverju notum við svona ótrúlega mikið af henni? Til að segja okkur allt um steypuna fékk ég til mín Ólaf Wallevik sem er óhætt að segja að sé einhver mesti sérfræðingur sem við Íslendingar eigum varðandi steypu. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Ólafur Wallevik

Velkomin í nýjasta þátt af Þú veist betur. Ég heiti Atli Már og í þetta skiptið ætlum við að fara yfir manngert efni, sem er bókstaflega allt í kringum okkur. Án þess veit ég ekki almennilega hvernig borgir okkar eða bæir myndu líta út. En sem betur fer þurfum við ekki að velta því lengi fyrir okkur því nema þið séuð út í göngutúr eru allar líkur á því að þið getið komið við steypu á innan við 5 sekúndum. En hvernig varð steypa til, hvernig er hún gerð og af hverju notum við svona ótrúlega mikið af henni? Til að segja okkur allt um steypuna fékk ég til mín Ólaf Wallevik sem er óhætt að segja að sé einhver mesti sérfræðingur sem við Íslendingar eigum varðandi steypu. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Ólafur Wallevik

Það er óhætt að segja að það sé ákveðið ástand í gangi á landinu, en við reynum að halda okkar stefnu í Þú veist betur og nú er komið að tísku. Nánar tiltekið fatatísku og hvernig hún hefur þróast í gegnum tíðina. Það mætti segja að við séum að tala um ákveðna hugmyndafræði sem er erfitt að finna einhver nákvæm svör við. Það er til dæmis ólíklegt að þið hlustið á þáttinn og endið með óaðfinnanlegan fatastíl. En þó er líklegt að þið hafið að minnsta kosti betri hugmynd um hvernig þið myndið ykkar eigin fatastíl. Stíl sem er óháður hvað utanaðkomandi aðilar segja ykkur að sé algjörlega málið eða reyna að selja ykkur í gegnum alls kyns auglýsingar eða áhrifavalda. Við erum nefnilega að fikra okkur í átt að jólum, með allskonar tilboðsvikum og fleiru svo það er fínt að fara aðeins yfir þetta allt saman. Til að gera það með okkur fékk ég Rögnu Sigríði Bjarnadóttur til mín og við fórum yfir söguna, mismunandi fatastíla, hvernig hlutir komast í tísku og margt fleira. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Ragna Sigríður Bjarnadóttir

Það er óhætt að segja að það sé ákveðið ástand í gangi á landinu, en við reynum að halda okkar stefnu í Þú veist betur og nú er komið að tísku. Nánar tiltekið fatatísku og hvernig hún hefur þróast í gegnum tíðina. Það mætti segja að við séum að tala um ákveðna hugmyndafræði sem er erfitt að finna einhver nákvæm svör við. Það er til dæmis ólíklegt að þið hlustið á þáttinn og endið með óaðfinnanlegan fatastíl. En þó er líklegt að þið hafið að minnsta kosti betri hugmynd um hvernig þið myndið ykkar eigin fatastíl. Stíl sem er óháður hvað utanaðkomandi aðilar segja ykkur að sé algjörlega málið eða reyna að selja ykkur í gegnum alls kyns auglýsingar eða áhrifavalda. Við erum nefnilega að fikra okkur í átt að jólum, með allskonar tilboðsvikum og fleiru svo það er fínt að fara aðeins yfir þetta allt saman. Til að gera það með okkur fékk ég Rögnu Sigríði Bjarnadóttur til mín og við fórum yfir söguna, mismunandi fatastíla, hvernig hlutir komast í tísku og margt fleira. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Ragna Sigríður Bjarnadóttir

Nú höldum við áfram þar sem frá var horfið í yfirferð okkar um hvalina. Í síðasta þætti fórum við yfir þróunarsöguna, hvernig hvalir þróuðust úr landdýrum með fjóra fætur yfir í þau dýr sem við þekkjum í dag. En allt þetta gerðist á mörgum milljónum ára og þar sem við settum punktinn síðast vorum við að ræða gáfnafar þeirra og til dæmis þær samskiptaleiðir sem þeir nota. Við tökum upp þráðinn á þeim stað og það er aftur hún Edda Elísabet Magnúsdóttir sem ætlar að leiða okkur í allan sannleikann um hvalina. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Edda Elísabet Magnúsdóttir

Nú höldum við áfram þar sem frá var horfið í yfirferð okkar um hvalina. Í síðasta þætti fórum við yfir þróunarsöguna, hvernig hvalir þróuðust úr landdýrum með fjóra fætur yfir í þau dýr sem við þekkjum í dag. En allt þetta gerðist á mörgum milljónum ára og þar sem við settum punktinn síðast vorum við að ræða gáfnafar þeirra og til dæmis þær samskiptaleiðir sem þeir nota. Við tökum upp þráðinn á þeim stað og það er aftur hún Edda Elísabet Magnúsdóttir sem ætlar að leiða okkur í allan sannleikann um hvalina. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Edda Elísabet Magnúsdóttir

Umræða um hvali hefur verið ofarlega á baugi síðustu mánuði, ekki að ástæðulausu. En vitum við í raun um hvað við erum að tala eða mynda okkur skoðun á? Hvað eru hvalir, hvaða dýr teljast til hvala (svarið við þeirri spurningu mun koma ykkur á óvart), hver er þróunarsaga þeirra og hvernig hegða þeir sér. Hvað gera þessi skíði sem við heyrum alltaf um og af hverju eru sumir þeirra svona svakalega stórir? Svo stórir að það er ekkert annað lifandi á jörðinni sem er stærra en þeir. Ef við tökum auðvitað út fyrir sviga hluti eins og ofursveppi og þannig fyrirbæri sem hægt er að heyra meira um í þættinum okkar um sveppi. Mig langaði til að vita meira og fylla í göt minnar eigin vanþekkingar svo Edda Elísabet Magnúsdóttir kíkti í heimsókn og við settumst niður til að fara yfir þetta allt saman. Þetta var allt svo miklu áhugaverðara og stærra en ég hafði gert mér grein fyrir svo ég varð að skipta viðfangsefninu í tvo parta. Hér kemur sá fyrri þar sem við förum yfir söguna sem nær mörg milljón ár aftur í tímann. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Edda Elísabet Magnúsdóttir

Umræða um hvali hefur verið ofarlega á baugi síðustu mánuði, ekki að ástæðulausu. En vitum við í raun um hvað við erum að tala eða mynda okkur skoðun á? Hvað eru hvalir, hvaða dýr teljast til hvala (svarið við þeirri spurningu mun koma ykkur á óvart), hver er þróunarsaga þeirra og hvernig hegða þeir sér. Hvað gera þessi skíði sem við heyrum alltaf um og af hverju eru sumir þeirra svona svakalega stórir? Svo stórir að það er ekkert annað lifandi á jörðinni sem er stærra en þeir. Ef við tökum auðvitað út fyrir sviga hluti eins og ofursveppi og þannig fyrirbæri sem hægt er að heyra meira um í þættinum okkar um sveppi. Mig langaði til að vita meira og fylla í göt minnar eigin vanþekkingar svo Edda Elísabet Magnúsdóttir kíkti í heimsókn og við settumst niður til að fara yfir þetta allt saman. Þetta var allt svo miklu áhugaverðara og stærra en ég hafði gert mér grein fyrir svo ég varð að skipta viðfangsefninu í tvo parta. Hér kemur sá fyrri þar sem við förum yfir söguna sem nær mörg milljón ár aftur í tímann. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Edda Elísabet Magnúsdóttir

Það sem kemur mér einna helst á óvart við umræðuefni þáttarins í þetta skiptið er hversu lengi ég var að láta mér detta það í hug. Verandi algjör súkkulaðigrís hefði þetta átt að vera efst á baugi hjá mér en svona er maður stundum mistækur. Við erum kannski á svipuðum slóðum og síðasti þáttur, enda frekar líklegast að dópamín spili eitthvað hlutverk í súkkulaðineyðslu okkar. En förum ekki nánar út í það. Sum ykkar hafa kannski orðið var við umræðu um súkkulaði á síðustu árum, hvaðan það kemur, hver græðir mest á því, er yfir höfuð til nógu mikið súkkulaði fyrir okkur öll eða erum við farin að borða eitthvað súkkulaðilíki? Öllu þessu þarf að komast til botns í, og það munum við reyna í þessum þætti. En við ætlum líka að ræða söguna, hvernig súkkulaði er gert og hversu mikið súkkulaði þarf að til eitthvað geti sagst vera súkkulaði. Kjartan Gíslason þekkir þessi mál betur en flest og ég fékk hann til að setjast niður með mér til að fara yfir þetta allt saman. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Kjartan Gíslason

Það sem kemur mér einna helst á óvart við umræðuefni þáttarins í þetta skiptið er hversu lengi ég var að láta mér detta það í hug. Verandi algjör súkkulaðigrís hefði þetta átt að vera efst á baugi hjá mér en svona er maður stundum mistækur. Við erum kannski á svipuðum slóðum og síðasti þáttur, enda frekar líklegast að dópamín spili eitthvað hlutverk í súkkulaðineyðslu okkar. En förum ekki nánar út í það. Sum ykkar hafa kannski orðið var við umræðu um súkkulaði á síðustu árum, hvaðan það kemur, hver græðir mest á því, er yfir höfuð til nógu mikið súkkulaði fyrir okkur öll eða erum við farin að borða eitthvað súkkulaðilíki? Öllu þessu þarf að komast til botns í, og það munum við reyna í þessum þætti. En við ætlum líka að ræða söguna, hvernig súkkulaði er gert og hversu mikið súkkulaði þarf að til eitthvað geti sagst vera súkkulaði. Kjartan Gíslason þekkir þessi mál betur en flest og ég fékk hann til að setjast niður með mér til að fara yfir þetta allt saman. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Kjartan Gíslason

Það eru allar líkur á því að viðfangsefni síðasta þáttar af þú veist betur hafi áhrif á það kerfi í líkama okkar sem framleiðir dópamín. Þetta orð hefur verið mikið í umræðunni undanfarið og að einhverju leyti á frekar skakkan hátt. Oft snýst þetta um hvort að hinn eða þessi hlutur, í þessu tilfelli boðefni sem verður til í okkur sjálfum, sé gott eða slæmt. Er til dæmis slæmt að dópamín verði til þegar við drekkum kaffi? Líklegast ekki, en það fer auðvitað eftir því hversu mikið kaffi við ætlum okkur að drekka. Við erum líka orðin frekar vör um hvað það er sem fer fram í líkama okkar, fáum sífellt fleiri tæki og tól til að mæla það, svo að sama skapi erum við endalaust að leitast við að vera í jafnvægi. Kannski vantar okkur hitt eða þetta og þessvegna líði okkur eins og raun ber vitni. Það hljóti að vera einhver ástæða fyrir því að ég er svona eða hinsegin, og ef ég finn ástæðuna, get ég haft áhrif á það sem er að gerast. Við erum spendýr sem rankar allt í einu við sér á tækniöld, þar sem þróunin hefur nánast keyrt yfir okkur og við skiljum ekki af hverju okkur líður allt í einu svona illa, orð eins og skjátími, símafíkn og þar fram eftir götunum voru ekki til fyrir ekki meira en 10-15 árum sem dæmi. Dópamín virðist spila stóra rullu í lífi okkar, því er kannski mikilvægt að við áttum okkur á því hvað þetta efni er, hvað það gerir og hvort við þurfum mögulega öll að fara í dópamín föstu. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Þór Eysteinsson

Það eru allar líkur á því að viðfangsefni síðasta þáttar af þú veist betur hafi áhrif á það kerfi í líkama okkar sem framleiðir dópamín. Þetta orð hefur verið mikið í umræðunni undanfarið og að einhverju leyti á frekar skakkan hátt. Oft snýst þetta um hvort að hinn eða þessi hlutur, í þessu tilfelli boðefni sem verður til í okkur sjálfum, sé gott eða slæmt. Er til dæmis slæmt að dópamín verði til þegar við drekkum kaffi? Líklegast ekki, en það fer auðvitað eftir því hversu mikið kaffi við ætlum okkur að drekka. Við erum líka orðin frekar vör um hvað það er sem fer fram í líkama okkar, fáum sífellt fleiri tæki og tól til að mæla það, svo að sama skapi erum við endalaust að leitast við að vera í jafnvægi. Kannski vantar okkur hitt eða þetta og þessvegna líði okkur eins og raun ber vitni. Það hljóti að vera einhver ástæða fyrir því að ég er svona eða hinsegin, og ef ég finn ástæðuna, get ég haft áhrif á það sem er að gerast. Við erum spendýr sem rankar allt í einu við sér á tækniöld, þar sem þróunin hefur nánast keyrt yfir okkur og við skiljum ekki af hverju okkur líður allt í einu svona illa, orð eins og skjátími, símafíkn og þar fram eftir götunum voru ekki til fyrir ekki meira en 10-15 árum sem dæmi. Dópamín virðist spila stóra rullu í lífi okkar, því er kannski mikilvægt að við áttum okkur á því hvað þetta efni er, hvað það gerir og hvort við þurfum mögulega öll að fara í dópamín föstu. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Þór Eysteinsson

Oftar en ekki tala ég um að fyrirbæri þáttarins sé eitthvað sem sé allt í kringum okkur, svo ég held því bara áfram í þetta skiptið. Síðast var það internetið en núna er það kaffið sem við ætlum að fara yfir. Ég verð að viðurkenna að sjálfur hef ég aldrei verið mikill kaffigrís en á seinni árum drukkið meira en ég gerði áður fyrr, aldrei þó vitað nákvæmlega hvað ég sé að gera. Hvað er gott kaffi og hvernig er það gert? Í þetta skiptið förum við yfir sögu kaffis, hvaðan það kemur og hvernig samband okkar við kaffi hefur breyst í gegnum tíðina. Ég fékk til mín Sonju Grant sem kom meira að segja til mín með bolla af nýlöguðu kaffi, svo við settumst niður og fórum yfir þessi mál. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Sonja Björk Einarsdóttir Grant

Oftar en ekki tala ég um að fyrirbæri þáttarins sé eitthvað sem sé allt í kringum okkur, svo ég held því bara áfram í þetta skiptið. Síðast var það internetið en núna er það kaffið sem við ætlum að fara yfir. Ég verð að viðurkenna að sjálfur hef ég aldrei verið mikill kaffigrís en á seinni árum drukkið meira en ég gerði áður fyrr, aldrei þó vitað nákvæmlega hvað ég sé að gera. Hvað er gott kaffi og hvernig er það gert? Í þetta skiptið förum við yfir sögu kaffis, hvaðan það kemur og hvernig samband okkar við kaffi hefur breyst í gegnum tíðina. Ég fékk til mín Sonju Grant sem kom meira að segja til mín með bolla af nýlöguðu kaffi, svo við settumst niður og fórum yfir þessi mál. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Sonja Björk Einarsdóttir Grant

Við notum það öll á hverjum degi, það er orðið jafn eðlilegur partur af tilveru okkar og rafmagn, jafnvel vatnsleiðslur í húsinu okkar. Þó vissulega sé ekkert internetið á rafmangs svo kannski erum við ekki að setja þessa hluti alveg á sama stað í forgangslistanum. Ég er þó ekki frá því að það sé eitthvað fólk þarna úti sem væri frekar til í að það sé vatnslaust frekar en internetlaust, því öll getum við sleppt því að fara í sturtu og drukkið bara djús, en hvað gerum við eiginlega ef við komumst ekki á internetið? Lesum bækur? Tölum saman? Förum út og veltum fyrir okkur heiminum? Allt augljóslega fjarstæðukenndar hugmyndir en sem betur fer eru litlar líkur á því að internetið hverfi í bráð. Það er samt alltaf betra að skilja hvernig einhver risastór partur af tilveru okkar virkar, hvernig kom þetta allt til og hvað er í raun og veru að gerast þegar við sendum skilaboð okkar á milli, horfum á það sem við viljum, þegar við viljum, borgum fyrir hluti, hlustum á þennan þátt í ólínulegri dagskrá, þurfum að muna hver leikarinn var í myndinni sem við sáum fyrir 23 árum síðan og svona mætti lengi telja. Internetið er ekki lengur bara tækni sem við nýtum okkur, hún er vefur sem umlykur allt samfélagið okkar. Sem ég meina ekki sem neikvæðan hlut, en það er líklegt að okkur finnist ekki mikið kóngulónnar koma sem festist í eigin vef, svo það er því fínt að vita eitthvað um okkar. Til að tala við mig um þetta alls saman er mættur Steinn Eldjárn. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Steinn Eldjárn Sigurðarson

Við notum það öll á hverjum degi, það er orðið jafn eðlilegur partur af tilveru okkar og rafmagn, jafnvel vatnsleiðslur í húsinu okkar. Þó vissulega sé ekkert internetið á rafmangs svo kannski erum við ekki að setja þessa hluti alveg á sama stað í forgangslistanum. Ég er þó ekki frá því að það sé eitthvað fólk þarna úti sem væri frekar til í að það sé vatnslaust frekar en internetlaust, því öll getum við sleppt því að fara í sturtu og drukkið bara djús, en hvað gerum við eiginlega ef við komumst ekki á internetið? Lesum bækur? Tölum saman? Förum út og veltum fyrir okkur heiminum? Allt augljóslega fjarstæðukenndar hugmyndir en sem betur fer eru litlar líkur á því að internetið hverfi í bráð. Það er samt alltaf betra að skilja hvernig einhver risastór partur af tilveru okkar virkar, hvernig kom þetta allt til og hvað er í raun og veru að gerast þegar við sendum skilaboð okkar á milli, horfum á það sem við viljum, þegar við viljum, borgum fyrir hluti, hlustum á þennan þátt í ólínulegri dagskrá, þurfum að muna hver leikarinn var í myndinni sem við sáum fyrir 23 árum síðan og svona mætti lengi telja. Internetið er ekki lengur bara tækni sem við nýtum okkur, hún er vefur sem umlykur allt samfélagið okkar. Sem ég meina ekki sem neikvæðan hlut, en það er líklegt að okkur finnist ekki mikið kóngulónnar koma sem festist í eigin vef, svo það er því fínt að vita eitthvað um okkar. Til að tala við mig um þetta alls saman er mættur Steinn Eldjárn. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Steinn Eldjárn Sigurðarson

Í síðasta þætti af Þú veist betur ræddum við ketti, kosti þeirra og galla, hvernig væri best að gera þá hamingjusama og þar fram eftir götunum. Það leiðir okkur eftir ákveðnum krókaleiðum að viðfangsefni dagsins. Mér var nefnilega einu sinni sagt að appelsínugulir kettir hefðu komið til Íslands með víkingum, því þeir væru svo miklir sjókettir. Hvort það sé satt eða ekki þá liggur beinast við að fara frá köttum, til sjómennsku. Það einfaldlega gefur augaleið. Sjómennska er nefnilega eitthvað sem ég held að við höfum öll hugmynd um hvað sé, hvort sú hugmynd sé sú sama á milli okkar allra er frekar ólíklegt enda eru frekar litlar líkur á því að við höfum nokkurtíman stundað sjómennsku sjálf. En þó eru allar líkur á því að við höfum einhverja tengingu, hvort sem það er í gegnum fjarskyldan frænda eða bara foreldra okkar. Sjómennska og fiskveiðar eru okkur í blóð borin, annað væri í raun stórfurðulegt verandi eyja út á miðju Atlantshafi. En hvað þýðir það að vera sjómaður, hvað hefur það þýtt í gegnum tíðina og hvað hefur breyst varðandi sjómennsku á öllum þessum árum síðan fólk kom til þessa lands. Til að svara þessu hef ég fengið til mín Valmund Valmundsson og Hólmgeir Jónsson sem þekkja þetta inn og út, svo við settumst niður og þeir leyfðu mér að spyrja sig eins og landkrabbinn sem ég er. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælendur: Valmundur Valmundsson og Hólmgeir Jónsson

Í síðasta þætti af Þú veist betur ræddum við ketti, kosti þeirra og galla, hvernig væri best að gera þá hamingjusama og þar fram eftir götunum. Það leiðir okkur eftir ákveðnum krókaleiðum að viðfangsefni dagsins. Mér var nefnilega einu sinni sagt að appelsínugulir kettir hefðu komið til Íslands með víkingum, því þeir væru svo miklir sjókettir. Hvort það sé satt eða ekki þá liggur beinast við að fara frá köttum, til sjómennsku. Það einfaldlega gefur augaleið. Sjómennska er nefnilega eitthvað sem ég held að við höfum öll hugmynd um hvað sé, hvort sú hugmynd sé sú sama á milli okkar allra er frekar ólíklegt enda eru frekar litlar líkur á því að við höfum nokkurtíman stundað sjómennsku sjálf. En þó eru allar líkur á því að við höfum einhverja tengingu, hvort sem það er í gegnum fjarskyldan frænda eða bara foreldra okkar. Sjómennska og fiskveiðar eru okkur í blóð borin, annað væri í raun stórfurðulegt verandi eyja út á miðju Atlantshafi. En hvað þýðir það að vera sjómaður, hvað hefur það þýtt í gegnum tíðina og hvað hefur breyst varðandi sjómennsku á öllum þessum árum síðan fólk kom til þessa lands. Til að svara þessu hef ég fengið til mín Valmund Valmundsson og Hólmgeir Jónsson sem þekkja þetta inn og út, svo við settumst niður og þeir leyfðu mér að spyrja sig eins og landkrabbinn sem ég er. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælendur: Valmundur Valmundsson og Hólmgeir Jónsson

Eftir tvo þætti um strengjafræði held ég að það sé fínt fyrir okkur að líta í nærumhverfið og velta fyrir okkur því dýri sem er í miklum samskiptum og samvistum við manninn, hefur verið það í háa herrans tíð og verður líklegast að eilífu. Við höfum áður fjallað um alls kyns dýr, þar á meðal refinn og hrafninn en nú langaði mig til að líta okkur nær og pæla aðeins í kettinum. Því er þó öðruvísi farið en með hin tvö dýrin að í þessu tilfelli er hér á ferðinni dýr sem við getum átt, séð um, búið með eða upplifað í nærumhverfi okkar. Að þeim sökum er þátturinn í dag bæði um hvernig dýr kötturinn sé, en líka hvernig maður sér um kött eða hagar sér í kringum hann. Það er til fólk sem segist hata ketti, sem mér reyndar finnst frekar furðuleg afstaða hjá fullorðnu fólki að hafa. Þér þarf ekki að líka við þá, en að hata eitthvað dýr bara af því að það er eins og það er hljómar aðeins of mikið í mín eyru eins og Kjartan í Strumpunum. En það er líka hægt að vera forvitið um eitthvað sem þú fílar ekki, svo leggjum af stað, hér blandast fortíð, nútíð og framtíð í einn graut en það er hún Sólrún Barbara Friðriksdóttir sem ætlar að vera fararstjóri í þetta skiptið. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Sólrún Barbara Friðriksdóttir

Eftir tvo þætti um strengjafræði held ég að það sé fínt fyrir okkur að líta í nærumhverfið og velta fyrir okkur því dýri sem er í miklum samskiptum og samvistum við manninn, hefur verið það í háa herrans tíð og verður líklegast að eilífu. Við höfum áður fjallað um alls kyns dýr, þar á meðal refinn og hrafninn en nú langaði mig til að líta okkur nær og pæla aðeins í kettinum. Því er þó öðruvísi farið en með hin tvö dýrin að í þessu tilfelli er hér á ferðinni dýr sem við getum átt, séð um, búið með eða upplifað í nærumhverfi okkar. Að þeim sökum er þátturinn í dag bæði um hvernig dýr kötturinn sé, en líka hvernig maður sér um kött eða hagar sér í kringum hann. Það er til fólk sem segist hata ketti, sem mér reyndar finnst frekar furðuleg afstaða hjá fullorðnu fólki að hafa. Þér þarf ekki að líka við þá, en að hata eitthvað dýr bara af því að það er eins og það er hljómar aðeins of mikið í mín eyru eins og Kjartan í Strumpunum. En það er líka hægt að vera forvitið um eitthvað sem þú fílar ekki, svo leggjum af stað, hér blandast fortíð, nútíð og framtíð í einn graut en það er hún Sólrún Barbara Friðriksdóttir sem ætlar að vera fararstjóri í þetta skiptið. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Sólrún Barbara Friðriksdóttir

Í síðasta þætti byrjuðum við á sögu strengjafræðinnar með honum Friðriki Frey Gautasyni og enduðum á þessum blessuðu víddum. Undirstaðan í strengjafræðinni er að þú þarft að vera með ákveðið margar víddir, en til að fá eitthvað út úr kenningunni, til dæmis öreindarfræðilíkön þá þarftu svo að byrja á að losa þig við víddirnar. En hvernig skrifaru niður vídd? Við byrjum á þessari spurningu en förum svo yfir í hvað það er sem strengjafræðingar í dag vinna helst við, hvaða vandamál er verið að leysa og hvernig framtíðin gæti litið út. Við munum tala um svarthol og upplýsingagátuna svokölluðu (á ensku er það information paradox ef þið viljið leggja í ferðalag með google frænda), hulduefni og hulduorku svo það er nóg af gúmmelaði sem kemur hérna á eftir. En byrjum á því að tala um strengina og hvernig við tæklum þessar 11 víddir. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Friðrik Freyr Gautason

Í síðasta þætti byrjuðum við á sögu strengjafræðinnar með honum Friðriki Frey Gautasyni og enduðum á þessum blessuðu víddum. Undirstaðan í strengjafræðinni er að þú þarft að vera með ákveðið margar víddir, en til að fá eitthvað út úr kenningunni, til dæmis öreindarfræðilíkön þá þarftu svo að byrja á að losa þig við víddirnar. En hvernig skrifaru niður vídd? Við byrjum á þessari spurningu en förum svo yfir í hvað það er sem strengjafræðingar í dag vinna helst við, hvaða vandamál er verið að leysa og hvernig framtíðin gæti litið út. Við munum tala um svarthol og upplýsingagátuna svokölluðu (á ensku er það information paradox ef þið viljið leggja í ferðalag með google frænda), hulduefni og hulduorku svo það er nóg af gúmmelaði sem kemur hérna á eftir. En byrjum á því að tala um strengina og hvernig við tæklum þessar 11 víddir. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Friðrik Freyr Gautason

Við erum sífellt að reyna að skilja hlutina í kringum okkur betur. Hvort sem það er með athugunum, tilgátum, kenningum eða tilraunum viljum við vita af hverju heimurinn í kringum okkur er eins og hann er. Því manneskjan er hugsanlega eina dýrategundin sem á oft erfitt með að upplifa án þess að spyrja af hverju. Okkur hefur gengið frekar vel að svara þessari spurningu í gegnum tíðina, en höfum tekið gríðarlegt stökk á síðustu 100 árum eða hér um bil. Ég hef áður forvitnast um hluti eins og eðlisfræði, skammtafræði, svarthol, stærðfræði og kjarnorku svo einhver dæmi séu nefnd, en það er ein fræðigrein sem sat eftir. Og það var sú fræðigrein sem gerir tilraun til að svara sumum af erfiðustu spurningunum sem við höfum, hvað er það sem gerist við mikla hvell og hvað á sér eiginlega stað inn í svartholum? Mér finnst vert að benda á að auðvitað er hægt að hlusta á fyrrnefnda þætti til að glöggva sig á alls kyns hlutum sem munu líklegast koma sér vel þegar hlustað er á fyrstu tvo þætti nýrrar seríu af Þú veist betur, en þó strengjafræðin sé vissulega snúið viðfangsefni reyndi ég að nálgast og bera efnið fram án þess að það þyrfti að undirbúa sig mikið fyrst. En við skulum öll átta okkur á því að hér er alls ekki skrýtið eða vandræðalegt að skilja ekki, þættirnir tveir gera næstum þá kröfu að við segjum skilið við það sem við héldum að við vissum og opnum hugann fyrir einhverju sem satt best að segja getur vel hljómað eins og vísindaskáldskapur. Eitt lykilorð áður en við byrjum, hið viðtekna líkan (standard model) er eitthvað sem verður nefnt nokkuð oft. Strengjafræðin er grein sem reynir að sameina þyngdarfræði og skammtafræði, sem eiga ekki gott með að tala saman, á hátt sem opnar svo fyrir möguleikann að útskýra hlutina sem ég nefndi áður. Ef þið eruð ekki ringluð ennþá, búið ykkur undir að heyra um víddir sem þið vissuð ekki að gætu verið til, úr hverju rafeindir, róteindir og nifteindir eru búnar til úr og hvernig þegar öllu er á botninn hvolft, erum við öll hugsanlega bara strengir titrandi á ólíkum tíðnum. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Friðrik Freyr Gautason

Við erum sífellt að reyna að skilja hlutina í kringum okkur betur. Hvort sem það er með athugunum, tilgátum, kenningum eða tilraunum viljum við vita af hverju heimurinn í kringum okkur er eins og hann er. Því manneskjan er hugsanlega eina dýrategundin sem á oft erfitt með að upplifa án þess að spyrja af hverju. Okkur hefur gengið frekar vel að svara þessari spurningu í gegnum tíðina, en höfum tekið gríðarlegt stökk á síðustu 100 árum eða hér um bil. Ég hef áður forvitnast um hluti eins og eðlisfræði, skammtafræði, svarthol, stærðfræði og kjarnorku svo einhver dæmi séu nefnd, en það er ein fræðigrein sem sat eftir. Og það var sú fræðigrein sem gerir tilraun til að svara sumum af erfiðustu spurningunum sem við höfum, hvað er það sem gerist við mikla hvell og hvað á sér eiginlega stað inn í svartholum? Mér finnst vert að benda á að auðvitað er hægt að hlusta á fyrrnefnda þætti til að glöggva sig á alls kyns hlutum sem munu líklegast koma sér vel þegar hlustað er á fyrstu tvo þætti nýrrar seríu af Þú veist betur, en þó strengjafræðin sé vissulega snúið viðfangsefni reyndi ég að nálgast og bera efnið fram án þess að það þyrfti að undirbúa sig mikið fyrst. En við skulum öll átta okkur á því að hér er alls ekki skrýtið eða vandræðalegt að skilja ekki, þættirnir tveir gera næstum þá kröfu að við segjum skilið við það sem við héldum að við vissum og opnum hugann fyrir einhverju sem satt best að segja getur vel hljómað eins og vísindaskáldskapur. Eitt lykilorð áður en við byrjum, hið viðtekna líkan (standard model) er eitthvað sem verður nefnt nokkuð oft. Strengjafræðin er grein sem reynir að sameina þyngdarfræði og skammtafræði, sem eiga ekki gott með að tala saman, á hátt sem opnar svo fyrir möguleikann að útskýra hlutina sem ég nefndi áður. Ef þið eruð ekki ringluð ennþá, búið ykkur undir að heyra um víddir sem þið vissuð ekki að gætu verið til, úr hverju rafeindir, róteindir og nifteindir eru búnar til úr og hvernig þegar öllu er á botninn hvolft, erum við öll hugsanlega bara strengir titrandi á ólíkum tíðnum. Umsjón: Atli Már Steinarsson Viðmælandi: Friðrik Freyr Gautason

Gummi og Steinke fengu góðan gest í Enska boltann þennan mánudaginn því fjölmiðlamaðurinn Atli Már Steinarsson ákvað að kíkja í heimsókn. Atli er mikill Liverpool-maður en hans lið er á mikilli siglingu þessa stundina. Liverpool er búið að vinna sex leiki í röð og er komið í bullandi Meistaradeildarbaráttu. Ná þeir að skáka erkifjendum sínum í Manchester United í þeirri baráttu? Hvernig endar þetta eiginlega? Það er gríðarlega mikil spenna framundan í ensku úrvalsdeildinni en það var mikið rætt um Liverpool í þessum þætti.

Jæja mín kæru, nú er komið að síðasta þætti í þessari seríu af Þú veist betur sem er númer 95 í heildina hvorki meira né minna. En í sumar ætlum við Ingvar Þór að koma með aðra seríu af Þráðum þar sem við lítum í baksýnisspegilinn, rifjum upp áhugaverð mál og gröfum í kistunni að efni sem hefur ekki heyrst í langan tíma. Því þarf athyglin að færast yfir á það verkefni í bili. Þú veist betur heldur svo auðvitað áfram næsta vetur, svo engar áhyggjur, við höldum áfram að fræðast um alls kyns hluti eftir smá pásu. En lokaþátturinn í þetta skiptið er heldur betur forvitnilegur. Það er oft talað um sveppi í nútímasamfélagi, þá kannski oftast myglusveppi og hvimleiðar afleiðingar hans. Nú eða fótsveppi, sveppasýkingar, þar fram eftir götunum. Svo mér fannst halla töluvert á þessa ótrúlegu lífveru, sem sinnir svo mikilvægu hlutverki í lífi okkar, hvort sem við vitum af því eða ekki. Það er nóg að nefna pensilín til að benda á hlutverk hans í sögu okkar. Svo til að kafa aðeins dýpra, fara undir yfirborðið, bókstaflega, fékk ég til mín Guðríði Gyðu Eyjólfsdóttur, sem þekkir sveppina inn og út til að leiða okkur í gegnum allan sannleikann um sveppi, við byrjum auðvitað á sögunni og þræðum okkur svo í átt að virkni þeirra og gerð. En áður en við leggum af stað, heyrum við kynningu frá viðmælandanum sjálfum. Umsjón: Atli Már Steinarsson

Jæja mín kæru, nú er komið að síðasta þætti í þessari seríu af Þú veist betur sem er númer 95 í heildina hvorki meira né minna. En í sumar ætlum við Ingvar Þór að koma með aðra seríu af Þráðum þar sem við lítum í baksýnisspegilinn, rifjum upp áhugaverð mál og gröfum í kistunni að efni sem hefur ekki heyrst í langan tíma. Því þarf athyglin að færast yfir á það verkefni í bili. Þú veist betur heldur svo auðvitað áfram næsta vetur, svo engar áhyggjur, við höldum áfram að fræðast um alls kyns hluti eftir smá pásu. En lokaþátturinn í þetta skiptið er heldur betur forvitnilegur. Það er oft talað um sveppi í nútímasamfélagi, þá kannski oftast myglusveppi og hvimleiðar afleiðingar hans. Nú eða fótsveppi, sveppasýkingar, þar fram eftir götunum. Svo mér fannst halla töluvert á þessa ótrúlegu lífveru, sem sinnir svo mikilvægu hlutverki í lífi okkar, hvort sem við vitum af því eða ekki. Það er nóg að nefna pensilín til að benda á hlutverk hans í sögu okkar. Svo til að kafa aðeins dýpra, fara undir yfirborðið, bókstaflega, fékk ég til mín Guðríði Gyðu Eyjólfsdóttur, sem þekkir sveppina inn og út til að leiða okkur í gegnum allan sannleikann um sveppi, við byrjum auðvitað á sögunni og þræðum okkur svo í átt að virkni þeirra og gerð. En áður en við leggum af stað, heyrum við kynningu frá viðmælandanum sjálfum. Umsjón: Atli Már Steinarsson

Í síðasta þætti hófumst við handa við að reyna að læra meira um gervigreind, sögu hennar, sem nær aftur á sautjándu öld ef við hugsum til vélrænnar sjálfvirkni einhverskonar. Að taka aðferðir eða aðgerðir og setja yfir í sjálfvirkni. Á nítjándu öld byrjum við svo að ímynda okkur svona vél, þ.e. sem við getum útskýrt fyrir hvað eigi að gera, og hún framkvæmir. Þetta er að eiga sér stað löngu áður en við finnum upp tölvur eins og við þekkjum þær í dag. En samofið allri þessari umræðu um sögu og fram að nútímanum og þeirri gervigreind sem við þekkjum í dag er dýpri umræða. Því það er auðvelt að tala um gervigreind einfaldlega út frá tæknilegu sjónarhorni, hvað hún geti gert fyrir vinnumarkaðinn eða álíka bein hagfræðileg áhrif. Þá vill oft gleymast að kjarni gervigreindar er þverfaglegur. Mest af því efni sem þjálfað er á, er afrakstur hugvísinda. Samskipti við gervigreindina eru í skrifuðu máli eða í samræðum, sem mun verða meira og meira á forsendum manneskjunnar en ekki tækninnar. Þessvegna er mikilvægt að skilningurinn á því hvernig við högum okkur gríðarlega mikilvægur. Spurningin ætti kannski frekar að vera hvernig við getum sameinað hugvísindi, tækni og vísindi enn frekar. Sem leiðir í raun að byrjuninni á samtali mínu við Hannes Högna í þessum þætti, þar sem ég spyr út í hinar mismunandi tegundir greindar hjá okkur sjálfum. Tilfinningagreind til dæmis, hvernig útfærum við hana? Hugtök eins og gott og illt, sem geta oft verið byggð á trúarlegum grunni. Hvernig nálgumst við svona hugtök og kennum gervigreindinni hvað þau þýða? Umsjón: Atli Már Steinarsson

Í síðasta þætti hófumst við handa við að reyna að læra meira um gervigreind, sögu hennar, sem nær aftur á sautjándu öld ef við hugsum til vélrænnar sjálfvirkni einhverskonar. Að taka aðferðir eða aðgerðir og setja yfir í sjálfvirkni. Á nítjándu öld byrjum við svo að ímynda okkur svona vél, þ.e. sem við getum útskýrt fyrir hvað eigi að gera, og hún framkvæmir. Þetta er að eiga sér stað löngu áður en við finnum upp tölvur eins og við þekkjum þær í dag. En samofið allri þessari umræðu um sögu og fram að nútímanum og þeirri gervigreind sem við þekkjum í dag er dýpri umræða. Því það er auðvelt að tala um gervigreind einfaldlega út frá tæknilegu sjónarhorni, hvað hún geti gert fyrir vinnumarkaðinn eða álíka bein hagfræðileg áhrif. Þá vill oft gleymast að kjarni gervigreindar er þverfaglegur. Mest af því efni sem þjálfað er á, er afrakstur hugvísinda. Samskipti við gervigreindina eru í skrifuðu máli eða í samræðum, sem mun verða meira og meira á forsendum manneskjunnar en ekki tækninnar. Þessvegna er mikilvægt að skilningurinn á því hvernig við högum okkur gríðarlega mikilvægur. Spurningin ætti kannski frekar að vera hvernig við getum sameinað hugvísindi, tækni og vísindi enn frekar. Sem leiðir í raun að byrjuninni á samtali mínu við Hannes Högna í þessum þætti, þar sem ég spyr út í hinar mismunandi tegundir greindar hjá okkur sjálfum. Tilfinningagreind til dæmis, hvernig útfærum við hana? Hugtök eins og gott og illt, sem geta oft verið byggð á trúarlegum grunni. Hvernig nálgumst við svona hugtök og kennum gervigreindinni hvað þau þýða? Umsjón: Atli Már Steinarsson

Eftir því sem líður á vorið og veturinn lýtur í lægra haldi þá raðast efnin sem við erum að tækla í Þú veist betur upp á nokkurnveginn þann hátt sem ég hugsaði mér. Því viðtalið sem við ætlum að byrja að hlusta á í þessum þætti var tekið upp í janúarlok árið 2023. Sem undir öllum venjulegum kringumstæðum myndi teljast sem frekar stuttur tími, verandi apríl þegar þátturinn kemur loks út en í heimi gervigreindar getur, eins og raun ber vitni, gríðarlega mikið gerst á ekki lengri tíma en 1-2 mánuðum. En mér fannst mikilvægt að undirbúa jarðveginn, því hvernig getum við talað um gerviGREIND, án þess að pæla aðeins í heilanum og hvað hann gerir? Hvernig getum við velt því fyrir okkur hvort að tölva sé með mannlega eiginleika án þess að pæla í heimspeki og þeirri aldargömlu spurningu um hver við séum í raun og veru, og hvað það sé að vera mannleg? Þar á milli höfum við líka pælt í hröfnum og Frakklandi, en það er líka bara til þess að hugsa um eitthvað annað en risastóru spurningarnar. En loks endum við hér, við þröskuldinn á umræðuefni sem er líklegast ein af stærstu spurningum okkar tíma. Gervigreind er allt í kringum okkur, og hefur verið í dágóðan tíma en það er kannski ekki fyrr en fyrst núna þar sem kraftur hennar skín virkilega í gegn og rödd hennar byrjar að heyrast í gegnum allt suðið. Ég fékk til mín Hannes Högna Vilhjálmsson til að lýsa inn í myrkrið með okkur. Umsjón: Atli Már Steinarsson

Eftir því sem líður á vorið og veturinn lýtur í lægra haldi þá raðast efnin sem við erum að tækla í Þú veist betur upp á nokkurnveginn þann hátt sem ég hugsaði mér. Því viðtalið sem við ætlum að byrja að hlusta á í þessum þætti var tekið upp í janúarlok árið 2023. Sem undir öllum venjulegum kringumstæðum myndi teljast sem frekar stuttur tími, verandi apríl þegar þátturinn kemur loks út en í heimi gervigreindar getur, eins og raun ber vitni, gríðarlega mikið gerst á ekki lengri tíma en 1-2 mánuðum. En mér fannst mikilvægt að undirbúa jarðveginn, því hvernig getum við talað um gerviGREIND, án þess að pæla aðeins í heilanum og hvað hann gerir? Hvernig getum við velt því fyrir okkur hvort að tölva sé með mannlega eiginleika án þess að pæla í heimspeki og þeirri aldargömlu spurningu um hver við séum í raun og veru, og hvað það sé að vera mannleg? Þar á milli höfum við líka pælt í hröfnum og Frakklandi, en það er líka bara til þess að hugsa um eitthvað annað en risastóru spurningarnar. En loks endum við hér, við þröskuldinn á umræðuefni sem er líklegast ein af stærstu spurningum okkar tíma. Gervigreind er allt í kringum okkur, og hefur verið í dágóðan tíma en það er kannski ekki fyrr en fyrst núna þar sem kraftur hennar skín virkilega í gegn og rödd hennar byrjar að heyrast í gegnum allt suðið. Ég fékk til mín Hannes Högna Vilhjálmsson til að lýsa inn í myrkrið með okkur. Umsjón: Atli Már Steinarsson

Við vindum kvæði okkar í kross og prófum eitthvað nýtt í þættinum í þetta skiptið. Ég viðurkenni fúslega að hugmyndin að þættinum er sprottin upp úr eigin áhuga á franska tungumálinu sem ég hef verið að reyna læra með misjöfnum árangri í smá tíma. En hvað sem því líður þá er Frakkland merkilegt land, í nútíma og sögulegu samhengi. Því langaði mig til að vita meira og sannfærði Rósu Elínu Davíðsdóttur til að setjast niður með mér og reyna að pakka þessu saman í einhvern netta yfirferð. Það er ómögulegt að tala um allt, svo við reyndum að einblína á sögu landsins og tungumálsins, hlutverk þess í mannkynssögunni og hvernig landið varð til. Það væri auðveldlega hægt að vera með sérþætti um franska list, matarmenningu eða þar fram eftir götunum en við lítum á þessa þætti, því þeir verða tveir, einn langur og annar styttri, sem inngangspunkt í þekkingu okkar á Frakklandi. Ef okkur langar til að vita meira er internetið vinur okkar eins og alltaf. En þættirnir koma þó ekki með viku millibili, því ég sleppi þeim báðum lausum á sama tíma. Þar sem að fyrri hlutinn fjallar eins og áður sagði um söguna og þar fram eftir götunum, en í þeim seinni pælum við í frönsku þjóðarsálinni, hver hinn týpíski frakki sé og hvert maður ætti að fara ef maður er að hugsa sér að heimsækja landið. Þetta verður allt tilbúið í spilara og hlaðvarpsveitum á sama tíma svo þið getið baðað ykkur í Frakklandi eins og ykkur hentar og/eða lystir. Umsjón: Atli Már Steinarsson

Þá dembum við okkur í meira efni um Frakkland og ef þið hafið hlustað á fyrri þáttinn, sem ég geri nú ráð fyrir að sé líklegast tilfellið fyrst þið eruð mætt hingað þá erum við Rósa Elín búin að fara aðeins yfir sögu landsins, kynnast Jóhönnu af Örk, Napóleon og fleiri áhugaverðum karakterum, ásamt því að heyra af frönsku byltingunni sem hafði áhrif á allan heiminn, upplýsingin sem kom í kjölfarið og í lok þess þáttar vorum við aðeins byrjuð að fara í nútíma samfélag í Frakklandi. Við ætlum núna að halda áfram með nútímann, hvernig borg er París, á maður að fara þangað og kannski ennþá mikilvægara, við hverju á maður að búast, bæði frá landinu og svo fólkinu sem þar býr. Í lokin koma svo smá ráð ef ykkur langar til að ferðast þangað, hvert væri gaman að fara og þar er augljóslega mjög margt mismunandi í boði. Ég ætla því að gerast svo djarfur að gefa sjálfum mér orðið, þar sem ég feta mig í átt að spurningu um muninn á París og restinni af landinu. Umsjón: Atli Már Steinarsson