Voorproevers

Vierendelen, onthoofden, ophangen, op de brandstapel, wurgen. Een beetje beul moest het allemaal kunnen. Toch als hij zich staande wilde houden in de Lage Landen van de zestiende eeuw toen openbare executies de normaalste zaak van de wereld waren. Isabel Casteels onderzocht voor haar boek 'Kronieken van de dood' hoe onze verre voorouders daar over dachten. Hoe ging het er precies aan toe? Wie waren die beulen? En wie stond daar allemaal op het schavot?

Rasit Elibol is een succesvol journalist. Na 25 jaar keert hij terug naar Wormer, het dorp waar hij opgroeide als een van de weinige migrantenkinderen, worstelend met verslavingen en geweld. Nu hij is opgeklommen op de sociale ladder en een geslaagde carrière heeft als schrijver en journalist voelt hij zich opnieuw de buitenstaander. Vanuit dat perspectief reflecteert Elibol op het Nederland van nu.

Het Israëlisch-Palestijns conflict dat de voorbije jaren elke dag het nieuws beheerst is niet begonnen op 7 oktober 2023 met de aanval van Hamas. En is ook niet geëindigd op 13 oktober 2025 met de vrijlating van wederzijdse gijzelaars. Wat zijn de dieperliggende oorzaken en raakt het conflict ooit opgelost? Op die vragen zoekt Midden-Oosten-specialist Inge Vrancken een antwoord in haar boek 'Land van valse beloften'.

Soms lees je over een spectaculaire doorbraak in de wetenschap en als je daar als gelovige in de vooruitgang blij mee bent, is er slecht nieuws: het is niet altijd waar. Er bestaat namelijk zoiets als wetenschapsfraude en wel meer dan je denkt. 'Sloppy science' noemt wetenschapsjournalist Stan van Pelt het. Van selectief shoppen uit meetresultaten tot regelrechte datafabricage, al dan niet uit platte honger naar geld en roem. Hij beschrijft het allemaal in zijn nieuwe boek.

Als je geluk hebt, dan weet je door de titel van een boek al goed waar het over zal gaan: “Je verdiende loon, het eerlijke verhaal over onze portemonnees (en hoe je eruit haalt wat erin zit)” van Malu de Bont is zo'n boek. Dit gesprek zal dus over geld gaan, de redenen waarom je minder hebt dan je zou willen, en manieren om daar iets aan te doen. Niet door in crypto te beleggen of je toekomst te manifesteren, maar op een heel praktische manier.

De associatie met de coronajaren is niét geheel toevallig. Corona was één van de lastigste virussen die wij, bij leven, kennen. Het gooide onze wereld overhoop. Hoe komt het dat we dat niét zagen aankomen? En als we 6 jaar terug zo argeloos waren, hoe groot is dan de kans dat we ons opnieuw laten verrassen? Is ons ministerie van Microbiologische Landsverdeding wel goed uitgerust? En wat houdt ons tegen om dit debat te voeren in vredestijd?

Toen Maaike Leyn vernam dat er in het kleine omkleedkamertje dat ooit bij het dokterskabinet van haar schoonvader hoorde een vreemdsoortig kunstencaberdouche was ingericht door kunstenares Lilliane Vertessen was haar verbeelding zodanig geprikkeld dat ze er meer over moest weten. Sterker nog, een tweedelige podcastreeks over moest maken: 'Het Lilian-eum'. Een verhaal over een intrigerende kunstenares, de Vlaamse kunstwereld van de jaren '80, en over hoe je een kunstwerk weer tot leven wekt.

Kijk in je boekenkast of scroll door je platenlijst, en de kans is groot dat driekwart ervan geïnspireerd is door een gevoel dat ons maar een paar keer in dit leven overkomt, maar er wel behoorlijk op inhakt: liefdesverdriet. Ronald Giphart, schrijver van (liefdes)romans, wou wel eens weten hoe het precies zat met dat liefdesverdriet. Niet in het minst omdat hij er plots zelf door geplaagd werd, in het echte leven. Met inzichten uit wetenschap en poëzie gaat hij liefdesverdriet te lijf.

Iedereen die de weekendbijlages van de kranten openslaat kent het begrip: work-life-balance. Wij rennen als hamsters in een tredmolen, gejaagd, hebberig, gefrustreerd. Moeten we dan minder werken en meer leven? Maar wat als onze hele identiteit aan dat werk is opgehangen? En moeten we wel altijd die balans nastreven? Anna Lillioja schreef er een boek over.

Het begin van de Russische invasie van Oekraïne: iedereen weet nog waar hij of zij op dat moment was. Er waren de tanks, de bommen en al snel: de hel van Azovstal. Over het beleg van dat onderaardse bunkercomplex onder de grootste staalfabriek van het land maakte oorlogsjournalist Joanie De Rijke (samen met Jasper Christiaens) de aangrijpende docureeks '82 dagen in de Hel'. Aan het woord: gewone inwoners van Marioepol, arbeiders van Azovstal en soldaten van het Oekraïense leger.

De personages in het boek van Aline Sax zijn verzonnen. De plaats van actie is dat niet: het verhaal speelt zich af in Ieper en omstreken, in 1919. De oorlog is voorbij. Soldaten dood. Of terug naar huis. Ieper is kapotgeschoten. Het land daarrond, het vroegere front zit vol met oorlogstuig en lijken - daar krijg je zelfs geen aardappel geplant. Toch komen mensen terug. Gevluchten. Soldaten. Pelgrims. Toeristen zelfs. Allemaal hebben ze trauma's te verwerken. Hoe, in godsnaam, doen ze dat?

Ons beeld van de inheemse volkeren van Noord-Amerika wordt nog altijd mee bepaald door Karl May en Walt Disney. Al kreeg historica Katrien Demuynck destijds via de hit 'We were all wounded at Wounded Knee' al een realistischer beeld mee: hoe de kolonisatie sinds 1492 mensen en hun cultuur probeerde uit te wissen. Samen met docent inheemse studies Laura M. Devos schreef ze een boek over het wereldbeeld van die volkeren en wat wij ervan kunnen opsteken als we onze wereld leefbaar willen houden.

De quantumcomputer. Het moet de uitvinding van de eeuw worden, maar voorlopig is het nog wachten op een nuttig exemplaar. In 'De race om het Majoranadeeltje' volgen we wetenschapper Leo Kouwenhoven in zijn zoektocht om de ultieme quantumcomputer te bouwen. Een machine die rekent ‘zoals God', en die ons zal helpen om ons begrip van de wereld te herzien. Maar geld, geopolitieke macht, pionierswerk en wetenschappelijke integriteit staan daarbij op gespannen voet. En wat is het Majoranadeeltje?

'Wel een keuze, geen wens. Wel een wens, geen keuze' zo begint de podcast 'De eierwekker' van Dide Vonk. Vijf afleveringen rond één enkele, schijnbaar eenvoudige vraag: wil ik kinderen? Dide praat met experts, een kinderwenscoach en medetwijfelaars. Over al dan niet een kind baren in de 21ste eeuw.

Deze zomer kon je op festivalweides meisjes spotten in felrode en groene sportshorts, vaak gecombineerd met hoge, zwarte laarzen. Het was een trend, blijkbaar. Maar waar komt zoiets vandaan? Mode is politiek: denken we wel genoeg na over onze kledij en wat we ermee uitdrukken? Wie heeft die kleren gemaakt bijvoorbeeld? Nsimba Valene Lontanga is bezig met welke modetrends er zijn, maar vooral ook waar ze vandaan komen, wie ze bepaald heeft en wat ze vertellen over onze maatschappij.

Hendrik Spiering zet ons in het nieuwe seizoen van de podcast 'Wilde Eeuwen' aan het twijfelen over alles wat we denken te weten over de prehistorie. Een tijd waarin holbewoners elkaar bruut de kop in mepten, waar mensen in slordig gedrapeerde dierenvellen rondliepen en waar er geen cultuur was, toch? Uit - weliswaar schaarse - vondsten blijkt dat er tienduizenden jaren geleden veel meer ‘beschaving' was dan we doorgaans denken.

Zes jaar geleden adopteert Jana een wilde hond uit Spanje. Ze noemt hem Boef en haalt hem naar België. Klinkt simpel. Maar het kost véél geduld om van de mensenschuwe berghond een sociaal huisdier te maken. Einde verhaal? Had gekund. Maar niet met déze hond, want hij slaagt erin om haar nieuwsgierigheid naar zijn vroegere leven aan te wakkeren. Dichter bij de natuur. Jana en haar man Marnix zoeken een huis in een bos in de Franse Pyreneeën en wagen de sprong. Leerling hond wordt leermeester.

Willem Staes is expert Midden-Oosten bij 11.11.11. Het voorbije jaar zocht hij de mensen op achter het grote wereldnieuws. In Gaza, in Libanon, op de Westelijke Jordaanoever, in Tel Aviv, in Syrië. Gevangen in de maalstroom van dit gewelddadige tijdsgewricht. Het resultaat is het boek 'Vuurland' en een gesprek.

Als de bejaarde moeder van Simone de Beauvoir na een val wordt opgenomen in het ziekenhuis is dat het begin van het einde. De altijd zo elegante vrouw verandert algauw in een gebroken vogeltje. Over die laatste maanden schreef de Beauvoir een boek: 'Een zachte dood'. Meer nog dan het relaas van een aftakeling is het een verhaal over opvoeding en over de relatie tussen moeders en dochters. Niña Weijers schreef een essay bij de heruitgave van dit belangrijke boek.

Of Donald Trump nu gek, gestoord, geniaal of misdadig is, Amerika heeft de banden met het oude continent doorgeknipt en dat lijkt definitief. Sneu voor ons zou je denken, maar historicus en kenner en adviseur van de geopolitiek Rob de Wijk ziet vooral kansen. Moet Europa dan vrienden worden met China of Rusland? Of kunnen we het alleen? Veel antwoorden komen aan bod in zijn nieuwe boek 'Amerika en Wij'.

Misschien doet u beroep op een poetshulp, met dienstencheques. Maar dat is in niets te vergelijken met de dienstmeid van 500 of zelfs 100 jaar geleden, aldus Caroline Hanken in haar boek ‘Vrouw en Meid, een geschiedenis van het leven binnenshuis'. Een echte dienstmeid leefde namelijk echt in huis, dag in dag uit samen met de bewoners. Vergeten verhalen over levens van gewone vrouwen die de veranderende verhoudingen in de samenleving weerspiegelen.

Begin jaren '80 rijdt de student slavistiek Johan de Boose op een overvolle nachttrein door Joegoslavië. Wanneer er een man met jagersjas opstapt ontstaat er een handgemeen, chaos. Jaren later, in 1991, als Joegoslavië ten prooi valt aan burgeroorlog, beseft hij dat hij op de trein der geschiedenis zat. Hij besluit ex-Joegoslavië rond te trekken en op zoek te gaan naar waarom het land dat begon als een droom uiteindelijk uiteenviel. Een gebroken spiegel voor Europa? Je leest het in zijn boek.

Jaar en dag was 'De Visscherie' een begrip in Oostrozebeke. Het halve dorp gaf er een bruilofts- of communiefeest. De andere helft schoof wel eens aan. Dat was in de jaren 1970 en 80. 'De Visscherie' werd uitgebaat door de ouders van Els Snick, en toen die op pensioen gingen, startte hun dochter een zoektocht naar eerdere eigenaars en bewoners. Een gesprek over herinneringen aan een pràchtige jeugd in De Visscherie, en over nooit vertelde familie- en oorlogsverhalen, op dezelfde idyllische plek.

Sinds Yoïn van Spijk op school een etymologisch woordenboek in handen kreeg, is hij gefascineerd door taal. En dan vooral door de manier waarop onze taal door de eeuwen veranderd is. In zijn boek 'Die Goeie Ouwe Taal' neemt hij ons mee naar de tijd dat de dieren nog nog Proto-Germaans praatten, onderzoekt hij verrassende verbanden, en steekt hij de loftrompet over onze taal. Over wespen en wepsen, joak en joas, kinderen en schoenen.

Eind negentiende, begin twintigste eeuw, een schilder van het volk, krachtige lijnen, grove vlakken, afgewezen aan de Antwerpse academie. Nee, het gaat hier niet over Vincent Van Gogh, maar over Eugeen Van Mieghem. Die staat vooral bekend als de chroniqueur van de kaaien, de vingervlugge tekenaar van zakkennaaisters en landverhuizers, maar hij was veel meer dan dat. Hij verbeeldde ook de intrede van de moderniteit in Antwerpen, de music-halls en boulevards. Eric Rinckhout schreef zijn biografie.

In veel kunsttakken zijn vrouwen nog altijd dramatisch ondervertegenwoordigd. Vaak wordt daarbij een beetje makkelijk verwezen naar het moederschap. Is dat moederschap de sloophamer van het kunstenaarschap? Of toch vooral een inspiratie? Een motor? En waarom worden moeders vaak als monsters voorgesteld, zeker in horrorfilms als 'Carrie' en 'Rosemary's baby'? Jozefien Van Beek is zelf moeder én maker, ze schreef een boek over de spreidstand tussen kind en kunst.

In 1933 woonde Albert Einstein een halfjaar in De Haan. Dat was niét voor de gezonde zeelucht. Er was geen andere keus; terwijl Einstein op weg was van Amerika naar zijn huis in Duitsland, was Hitler aan de macht gekomen. Einstein, Jood, intellectueel en dus niét graag gezien door Nazi's, vond het veiliger om niét de grens over te steken. Hij kreeg onderdak in het huis van vrienden in De Haan. Arnout Hauben maakte er tv over. Gustaaf Cornelis keek naar 'Interview met de geschiedenis'.

Iedereen krijgt vroeg of laat te maken met verlies. Toch voelt rouwen vandaag vaak eenzaam. De vanzelfsprekende plekken waar we elkaar ontmoetten - het café, de parochie, het cultuurhuis - verdwijnen langzaam uit het straatbeeld. Pieter Deknudt, die met de organisatie Reveil een kleine rouwrevolutie in gang zette, toont aan hoe je rouw opnieuw samen kan beleven.

Eenzaamheid lijkt een van dé problemen van onze tijd: er is een minister van eenzaamheid in de UK er zijn eenzaamheidsactieplannen bij ons en in onze buurlanden. Anja Machielse doet onderzoek naar de complexe aard van eenzaamheid en hoe we daarmee om kunnen gaan. Ze laat zien dat eenzaamheid een krachtige emotie is die ons uitdaagt om na te denken over onze relaties, keuzes te maken en nieuwe wegen in te slaan.

Is het nog mogelijk om constructieve en respectvolle publieke debatten te voeren over het klimaat, transgender-atleten of klassenjustitie? Terwijl desinformatie, populisten en internettrollen ons proberen te misleiden, buitelen ook goedbedoelde en redelijke argumenten over elkaar heen in alsmaar chaotischer discussies. Filosoof Simon Truwant zoekt manieren om uit dit kluwen te geraken en het publiek debat te redden.

Neuropsycholoog Erik Scherder pleit al jaren voor meer beweging om onze hersenen in conditie te houden. Het is zowat zijn levenswerk. Met de opkomst van AI dreigen we opnieuw meer gemakzuchtig te worden. Scherder noemt AI daarom Afnemende Intelli­gentie. We zitten massaal voor een scherm, worden mentaal en fysiek steeds minder uitgedaagd. Hoe minder we hoeven te doen, hoe beter, lijkt het. In zijn boek 'Liever moe dan lui' legt hij waarom we daar niet aan mogen toegeven.

Als er talloze generaties aan traumatische herinneringen in ons vastzitten, dan zit er zeker ook een meervoud van generaties aan troost in ons lichaam. Kunnen we van trauma naar troost bewegen? En als dat kan: hoe doen we dat? In 'Zo zingt de pijn' onderzoekt schrijver Aya Sabi of intergenerationeel trauma om te zetten is in intergenerationele troost. Een poëtische, helende zoektocht, uit het hoofd en in het lijf, naar een gevoel van veiligheid in het hier en nu.

Werner Loens is pas gepensioneerd Michelin-inspecteur. Hij schreef een boek over leven en werk. Yannick Vermeire is culinair journalist voor Weekend Knack. Hij las het boek van Loens. Twee kenners van de betere keuken over goed eten en waar je dat kunt leren. Over inspirerende opvoeders. Over aha-ervaringen aan tafel. Over hardwerkende ondernemers in vele restaurants in Vlaanderen. En over het belang van een blikopener.

Lore Dewulf is hoogbegaafd en pedagoog. Vanuit haar praktijk ondersteunt ze hoogbegaafden. Ze schreef een boek over haar eigen ervaringen en die van andere hoogbegaafden. Een poging om te vatten wat dat juist inhoudt, hoogbegaafdheid. Niet als label of diagnose, maar ook niet als privilege of als probleem. Wel als een manier van denken, voelen en ervaren.

De kermis. Je kan er smoutebollen eten, eendjes vissen of eens goed de longen uit je lijf gillen. Maar eind 19de eeuw was de foor bij uitstek de plek om kennis te maken met de wonderen van de wereld. Bezoekers vergaapten zich aan anatomische kabinetten, toverlantaarns en technologische primeurs. Dankzij de expo 'Foorwonder' en het bijhorende boek kan je die fascinerende tijd herbeleven. Nele Wynants en Gitte Samoy van het Science at the fair Project (UA) werkten eraan mee.

In de achttiende eeuw wijdden twee mannen - tijdgenoten en tegenpolen - hun leven aan dezelfde intimiderende taak: het determineren en beschrijven van al het leven op aarde. De Zweed Carl Linnaeus meende dat het leven in keurige, statische categorieën paste. De Fransman Georges-Louis de Buffon zag het leven als een dynamische, altijd veranderende maalstroom aan complexiteiten. Over die botsing van wereldbeelden schreef Jason Roberts een boek, bioloog Hans Van Dyck las het met plezier.

1 op 5 krijgt ooit de diagnose dementie. De ziekte is alsnog niet te genezen. Wie niet wil aftakelen, kan alleen bij vroége diagnose en met 100% wilsbekwaamheid, kiezen voor euthanasie. Jan Ceuleers, vader van Barbara en oud-BRT-baas, maakte vijf jaar geleden die hartverscheurende keuze. Zijn arts in het UZ Brussel was Sebastiaan Engelborghs. Neuroloog en dochter besloten om samen een boek te schrijven over de 14 fronten waarop je je leven kan aanpakken, om de ziekte te (proberen te) voorkomen.

Krantenmaker Peter Vandermeersch heeft een professionele én persoonlijke band met Ierland. Hij woont en werkt er, en heeft Ierse schoonfamilie. Voor dit boek dook hij diep in de geschiedenis, cultuur en paradoxen van het land. Van de barden tot Sinéad O'Connor, van The Troubles tot rugby, van de Diaspora tot de pint in de pub.

Fans van tekeningen met zotte figuurtjes kennen Ilah als de auteur van 'Cordelia', maar haar recentste boek gaat over Japan. Een land waar ze jaarlijks naartoe trekt en dat ze mateloos fascinerend blijft vinden. Voorbij de tempels en de sushi schreef en tekende ze een gids met als titel 'Eerste Hulp bij Japan'. En laat dat nu net zijn wat Bruno Wyndaele nodig had.

Sheila Sitalsing is politiek journalist en gelauwerd columnist, en ook iemand uit een familie met een geheim. Haar moeder begon op haar sterfbed plots over de oorlog te vertellen. Op zoek naar meer informatie ontdekte Sitalsing dat haar opa een NSB-er, een collaborateur was. Dat haar moeder zo'n cruciaal deel van haar familiegeschiedenis had verzwegen was een enorme schok, en zadelde haar met een groot schaamtegevoel op. In haar boek zoekt ze naar manieren om daar mee om te gaan.

In de jaren '80, de 'loden jaren', werd ook België opgeschrikt door bomaanslagen. Zoals die van de CCC, de Cellules Communistes Combattantes. Op 1 mei 1985 gebeurt het onvermijdelijke. Na 26 bomaanslagen, is de 27ste fataal voor twee argeloze brandweermannen. 40 jaar later maakt journalist en criminoloog Paul Ponsaers de balans op van de CCC in zijn boek 'Bloedrood', waar ze vandaan kwamen, wie hen inspireerde, hoe ze radicaliseerden en hoe het nu met hen gaat.

Historica Maartje van der Laak schreef een boek over 'De Duistere geschiedenis van heksenvervolging in de Lage Landen'. En die geschiedenis ìs duister. En als je de afstand in tijd en ruimte wegdenkt, gruwelijk en onmenselijk zelfs. In haar boek geeft Vander Laak de van hekserij beschuldigden, mannen én vrouwen, een gezicht. En peilt ook naar de beweegredenen van de vervolgers.