Voorproevers

AI, we hebben er de mond van vol, hebben al wel eens ChatGPT geprobeerd of gebruiken het zelfs intensief, maar we er zijn ook doodsbang van. Sommigen zien het als het logische gevolg van de industriële revolutie. Anderen zeggen dat die in het niets verdwijnt, in vergelijking met die steeds meer verbazing wekkende capriolen van AI. En dan zijn er nog de regelrechte doemdenkers. Techniekfilosoof Lode Lauwaert schreef met 'AI, wat niemand ons vertelt' een genuanceerd boek.

Jens Dendoncker is veel dingen: stand-up comedian, presentator, én grote fan van kunst. Die laatstgenoemde passie wil hij nu graag met het publiek delen. Hij trekt het land rond met een voorstelling over zijn favoriete kunsthistorische periode: de Romantiek. Verwacht geen grappen maar een 'spreekbeurt' over kunstenaars als Caspar David Friedrich en Eugène Delacroix en tragische figuren als de jonge Werther en Frankenstein. En hij vertelt waarom net die Romantiek met grote R hem zo aanspreekt.

Het gaat niet alleen om de bekende verhalen van seksuele misdrijven. Véél mensen worstelen met seksueel-afwijkende verlangens en -geaardheden. Bijlànge niet de meerderheid gaat over tot ontoelaatbaar gedràg. Hoe kunnen we helpen voorkomen dat mensen die grens overstappen? Zijn wij wel bereid om het taboe mee op te heffen en klaar voor meer nuance in ons oordeel? Het boek is een poging. Het gesprek van Walter Damen en Chris Dillen bij Annemie Peeters een aanzet.

'Gallia est omnis divisa in partes tres...Horum omnium fortissimi sunt Belgae': de beroemde openingszinnen van Julius Caesars 'De Bello Gallico'. Waren die 'oude Belgen' inderdaad dappere vechtersbazen omdat ze het verst van de Romeinse 'beschaving' leefden? Is Caesar een betrouwbare bron? Wat weten we eigenlijk over deze vroege bewoners van ons land? Over hun leven, gewoonten, cultuur. Vragen voor Sien Demuynck, auteur van 'De Galliërs, een geschiedenis van Gallia Belgica en zijn inwoners.'

Ons land, of toch de Euregio Maas-Rijn, is een van de kandidaten om de Einsteintelescoop te vestigen. Die Einsteintelescoop is eigenlijk geen telescoop, maar een uniek ondergronds meetstation dat zwaartekrachtgolven moet detecteren: echo's van zwarte gaten en zelfs de oerknal. Een nieuw venster op het heelal. In hun podcast 'Einsteintelescoop: ET voor de vrienden' vertellen Daniel Mayerson en Bert Vercnocke waarom dit project zo belangrijk is voor ons land, én voor het universum.

Het menselijk lichaam is gemaakt om te bewegen. Miljoenen jaren lang waren onze voorouders voortdurend in beweging. Vandaag zitten we stil, en dat blijft niet zonder gevolgen. In haar boek 'De beweegreden' legt inspanningsfysioloog Eline Lievens (samen met Wim Derave) uit waarom een gebrek aan lichaamsbeweging één van de grootste bedreigingen is voor onze gezondheid, én vertelt hoe kleine veranderingen in onze fysiek activiteit al grote gezondheidsvoordelen kunnen opleveren.

Hoewel we ons niet kunnen permitteren het klimaatprobleem nog langer voor ons uit te schuiven, is er geen nood aan doemdenken. Hannah Ritchie is data-analist aan de Universiteit van Oxford en schreef 'Nog niet te laat, een hoopvolle gids om het klimaatprobleem op te lossen'. In het boek staan 50 vragen en antwoorden. Hoogleraar geografie en klimaatexpert Nicole Van Lipzig (KU Leuven) las het boek en beantwoordt er alvast enkele.

Dendrochronologie, of de wetenschap die jaarringen bestudeert, is ràzend interessant. Dat weet een dendrochronoloog als Valerie Trouet al lang. Maar ook comedian en columnist Michael Van Peel is gepassioneerd door bomen, én door de boeken van Trouet. Haar laatste, 'In de ban van de jaarring', vertelt verhalen over oude bomen overal ter wereld. Bomen die branden en overstromingen overleefden, waarvan de jaarringen geheimen prijsgeven over archeologie, weer én klimaat.

'Waarom politici onze problemen niet kunnen oplossen': dat is de provocerende ondertitel van het boek 'Het betonnen beleid'. Auteur Quinten Jacobs is een jonge jurist met een klare kijk op de werking van de staat. Volgens Jacobs is de beleidsruimte waarmee politici kunnen werken flinterdun. Daarom lijken alle regeringen zo op elkaar en dat is niet goed. Wat zijn de oplossingen om het schip weer te water te krijgen?

In de jaren zeventig was de naam van een feministe een Dolle Mina. Die naam hadden ze zelf gekozen en kwam niet zomaar uit de lucht gevallen. Ze verwezen daarmee naar de oerfeministe Wilhelmina Drucker (1847-1925). Eén van de meest tot de verbeelding sprekende strijders van de eerste feministische golf in Nederland. Geen onbekende in de geschiedenis van de vrouwenbeweging, maar nu is er de definitieve biografie, 'Wilhelmina Drucker. Een vrouw in de oppositie', dankzij Marianne Braun.

Waarom schreef professor Farah Focquaert een boek? Waarom besloot Bruno haar te interviewen? Is dat een eigen keuze? Een geval van vrije wil? Of leidt een complex samenspel van afkomst, opvoeding, cultuur, gewoontes en kosmische toevalligheden tot het feit dat ze tegenover elkaar zitten? Daarover en over veel meer gaat het boek 'Beter leven zonder vrije wil' van Farah Focquaert. Een gesprek over moraliteit, voorbestemming, schuld en boete.

'Arm Vlaanderen' is de lievelingsafsluiter geworden van lezersbrieven en posts op sociale media. Onze leiders? Arm Vlaanderen! Tv programma's? Arm Vlaanderen! De kranten? Arm Vlaanderen! Maar voor historicus Maarten Van Ginderachter is Arm Vlaanderen vooral de periode in de 19de eeuw waarin Vlamingen letterlijk arm en ziek waren. Niet omdat ze achterlijk waren, maar omdat ze verstrikt raakten in een wereldcrisis. Want ja, zijn boek 'Arm Vlaanderen' is een wereldgeschiedenis. Van patat tot polka.

Wat onderscheidt een late vader van een vroege-? Een late vader van een kinderloze man? Een vader-tout-court- van een niét-vader? Word je een ander mens als je een kind krijgt? Hoor je dan plots bij een andere groep? Voelt het voor de vrijgezelle-vriendengroep als een soort van verraad als je naar die van de vaders overstapt? Wat betekent het voor je kind, zo'n oude vader? En wat doet het met jezelf? Hoe bang word je om dood te gaan? Hoe oud wil je worden? Wat is oud genoeg voor je kind?

Op het Film Fest Gent kaapte een bijzondere film de hoofdprijs weg. 'The Voice of Hind Rajab', een kleine film over grote thema's, een waargebeurd verhaal. 29 januari 2024. Vrijwilligers van de Rode Halve Maan ontvangen een noodoproep. Een meisje van zes zit vast in een onder vuur genomen auto onder in Gaza en smeekt om hulp. Terwijl ze proberen haar aan de lijn te houden, doen ze alles wat ze kunnen om een ambulance naar haar toe te sturen. Midden-Oostenkenner Brigitte Herremans bekeek de film.

Stel je voor: je loopt fluitend te flaneren over één of andere Parijse boulevard, alles gaat geweldig. Maar dan word je aangereden. De tijd staat even stil. Je leven voorgoed veranderd in één milliseconde. Het overkwam Kenneth Berth. In plaats van in een hoekje te kruipen ging Kenneth aan de slag met die levensveranderende gebeurtenis en ging praten met lotgenoten. Resultaat: een voorstelling en een nieuwe Radio 1-podcast: 'Aangereden'.

'The Köln Concert' van Keith Jarret is de best verkochte solo jazzplaat ooit. Een liveplaat, opgenomen in Keulen op 24 januari 1975. De film 'Köln75' gaat niet echt over Jarret, en eigenlijk ook niet over dat concert, maar over de achttienjarige Vera Brandes, en hoe die na een hindernissenparcours er toch in slaagde om Jarret om elf uur 's avonds voor een volle Keulse opera te laten spelen. Een film over jeugdige branie, narcistische mannen en een kaduke piano. Pianist Jan Hautekiet ging kijken.

Op Boektopia in Kortrijk praatte Bent Van Looy met schrijver Geert Mak over zijn boek 'Wisselwachter', en met Europees parlementslid Kathleen Van Brempt. 'Wisselwachter' is een boek over twee mannen, hun echtgenotes, en een wereld in brand. Een boek over Amerika én Europa. Over de jaren '30 en '40 maar ook over vandaag.

Voorproevers zendt uit van tussen brieven, aantekeningen en testamenten die u nooit eerder te zien kreeg. Ze komen uit de archieven van het Plantin Moretus Museum en zijn geschreven door de vrouwen van de familie. Ze werpen een nieuw licht op de rol van vrouwen in die tijd: ze waren zàkenvrouwen en hadden behoorlijk wat macht. Waarom hebben we ons al die tijd gefocust op mànnen? Wat zegt dat over ons vandààg, en over de cliché's volgens welke wij (denken niét te) denken? Een absolute must-see.

In 2019 reisde Michael Van Peel met zijn Vespa naar de Noordkaap, 'een parking en een giftshop aan een mistig uiteinde van het Europese continent', maar ook 'een magneet voor mafketels en reizigers'. Over zijn ontmoetingen onderweg schreef hij nadien het boek 'Nordkapp Stories'. In 2025 nam hij opnieuw contact op met de mensen die hij toen ontmoet had. Zijn ze net als de wereld veranderd? Zijn ze nog onderweg of eindelijk ‘thuis' aangekomen? Nu is er een podcast: 'Nordkapp Stories - Revisited'.

Tijdens het leven van journaliste Tine Hens is de biodiversiteit op onze aarde er zwaar op achteruit gegaan. Niet alleen zeldzame soorten verdwijnen, ook wat ooit gewoon was, wordt steeds zeldzamer. Met haar 'Archief van mogelijk verlies' werpt Hens een dam op tegen dit geheugenverlies. Ze haalt herinneringen op aan kieviten, palingen, olmen, spreeuwen, leeuweriken, korenbloemen. Aan sneeuw, gletsjers, vuurvliegjes, stilte en duisternis. Hoe kunnen we dit verlies ombuigen naar herstel en zorg?

Pubers opvoeden, bestaat er een moeilijkere opdracht? Wat met smartphones, sociale media, seks en drugs? Menig ouder zit tijdens die onstuimige tienertijd met de handen in het haar. Hierbij is het goed om weten dat het puberbrein nog in constante ontwikkeling is. In zijn boek 'De flexgeneratie' schetst Peter Adriaenssens wat er tijdens die cruciale jaren in al die jonge hoofden gebeurt. Hij legt hersenontwikkeling uit, en wat de impact op de opvoeding kan zijn.

Is de mens nu nog niet af? Na miljoenen jaren evolutie is er nog altijd veel te wensen over. Survival of the sukkels. En dat is maar goed ook. Onvolmaaktheid is juist onze charme. In zijn nieuwe boek 'Het menselijk tekort' legt bioloog Midas Dekkers uit dat het tekort hetgeen is dat ons menselijk maakt.

In de podcast 'Liefste Lies' slaagt Heleen Hummelen erin om, samen met Wieky de Boer, iemand tot leven te wekken die we enkel uit brieven kennen. In het stadsarchief van Sittard bevindt zich een koffer met honderden brieven, geschreven tussen 1940 en 1952 en allemaal gericht aan één vrouw: Lies. Het blijken liefdesbrieven van meer dan veertig aanbidders te zijn, zowel mannen als een enkele vrouw. Wie was die mysterieuze Lies?

Jan Van Langendonck heeft dappere voorouders. Zowel zijn moeder als zijn grootouders zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Jan zocht en vond een hoop verhalen daaromtrent. Op basis daarvan maakte hij een theatervoorstelling, 'De geheime kamer'. Het nichtje van Jan, Anne-Marie Van Langendonck, woont in Warschau en helpt Oekraïners in nood. Ook zij is dapper. Annemie Peeters wil weten of engagement in bloed kan zitten. In genen. Of in opvoeding. Waarom doe je wat je doet?

Vierendelen, onthoofden, ophangen, op de brandstapel, wurgen. Een beetje beul moest het allemaal kunnen. Toch als hij zich staande wilde houden in de Lage Landen van de zestiende eeuw toen openbare executies de normaalste zaak van de wereld waren. Isabel Casteels onderzocht voor haar boek 'Kronieken van de dood' hoe onze verre voorouders daar over dachten. Hoe ging het er precies aan toe? Wie waren die beulen? En wie stond daar allemaal op het schavot?

Rasit Elibol is een succesvol journalist. Na 25 jaar keert hij terug naar Wormer, het dorp waar hij opgroeide als een van de weinige migrantenkinderen, worstelend met verslavingen en geweld. Nu hij is opgeklommen op de sociale ladder en een geslaagde carrière heeft als schrijver en journalist voelt hij zich opnieuw de buitenstaander. Vanuit dat perspectief reflecteert Elibol op het Nederland van nu.

Het Israëlisch-Palestijns conflict dat de voorbije jaren elke dag het nieuws beheerst is niet begonnen op 7 oktober 2023 met de aanval van Hamas. En is ook niet geëindigd op 13 oktober 2025 met de vrijlating van wederzijdse gijzelaars. Wat zijn de dieperliggende oorzaken en raakt het conflict ooit opgelost? Op die vragen zoekt Midden-Oosten-specialist Inge Vrancken een antwoord in haar boek 'Land van valse beloften'.

Soms lees je over een spectaculaire doorbraak in de wetenschap en als je daar als gelovige in de vooruitgang blij mee bent, is er slecht nieuws: het is niet altijd waar. Er bestaat namelijk zoiets als wetenschapsfraude en wel meer dan je denkt. 'Sloppy science' noemt wetenschapsjournalist Stan van Pelt het. Van selectief shoppen uit meetresultaten tot regelrechte datafabricage, al dan niet uit platte honger naar geld en roem. Hij beschrijft het allemaal in zijn nieuwe boek.

Als je geluk hebt, dan weet je door de titel van een boek al goed waar het over zal gaan: “Je verdiende loon, het eerlijke verhaal over onze portemonnees (en hoe je eruit haalt wat erin zit)” van Malu de Bont is zo'n boek. Dit gesprek zal dus over geld gaan, de redenen waarom je minder hebt dan je zou willen, en manieren om daar iets aan te doen. Niet door in crypto te beleggen of je toekomst te manifesteren, maar op een heel praktische manier.

De associatie met de coronajaren is niét geheel toevallig. Corona was één van de lastigste virussen die wij, bij leven, kennen. Het gooide onze wereld overhoop. Hoe komt het dat we dat niét zagen aankomen? En als we 6 jaar terug zo argeloos waren, hoe groot is dan de kans dat we ons opnieuw laten verrassen? Is ons ministerie van Microbiologische Landsverdeding wel goed uitgerust? En wat houdt ons tegen om dit debat te voeren in vredestijd?

Toen Maaike Leyn vernam dat er in het kleine omkleedkamertje dat ooit bij het dokterskabinet van haar schoonvader hoorde een vreemdsoortig kunstencaberdouche was ingericht door kunstenares Lilliane Vertessen was haar verbeelding zodanig geprikkeld dat ze er meer over moest weten. Sterker nog, een tweedelige podcastreeks over moest maken: 'Het Lilian-eum'. Een verhaal over een intrigerende kunstenares, de Vlaamse kunstwereld van de jaren '80, en over hoe je een kunstwerk weer tot leven wekt.

Kijk in je boekenkast of scroll door je platenlijst, en de kans is groot dat driekwart ervan geïnspireerd is door een gevoel dat ons maar een paar keer in dit leven overkomt, maar er wel behoorlijk op inhakt: liefdesverdriet. Ronald Giphart, schrijver van (liefdes)romans, wou wel eens weten hoe het precies zat met dat liefdesverdriet. Niet in het minst omdat hij er plots zelf door geplaagd werd, in het echte leven. Met inzichten uit wetenschap en poëzie gaat hij liefdesverdriet te lijf.

Iedereen die de weekendbijlages van de kranten openslaat kent het begrip: work-life-balance. Wij rennen als hamsters in een tredmolen, gejaagd, hebberig, gefrustreerd. Moeten we dan minder werken en meer leven? Maar wat als onze hele identiteit aan dat werk is opgehangen? En moeten we wel altijd die balans nastreven? Anna Lillioja schreef er een boek over.

Het begin van de Russische invasie van Oekraïne: iedereen weet nog waar hij of zij op dat moment was. Er waren de tanks, de bommen en al snel: de hel van Azovstal. Over het beleg van dat onderaardse bunkercomplex onder de grootste staalfabriek van het land maakte oorlogsjournalist Joanie De Rijke (samen met Jasper Christiaens) de aangrijpende docureeks '82 dagen in de Hel'. Aan het woord: gewone inwoners van Marioepol, arbeiders van Azovstal en soldaten van het Oekraïense leger.

De personages in het boek van Aline Sax zijn verzonnen. De plaats van actie is dat niet: het verhaal speelt zich af in Ieper en omstreken, in 1919. De oorlog is voorbij. Soldaten dood. Of terug naar huis. Ieper is kapotgeschoten. Het land daarrond, het vroegere front zit vol met oorlogstuig en lijken - daar krijg je zelfs geen aardappel geplant. Toch komen mensen terug. Gevluchten. Soldaten. Pelgrims. Toeristen zelfs. Allemaal hebben ze trauma's te verwerken. Hoe, in godsnaam, doen ze dat?

Ons beeld van de inheemse volkeren van Noord-Amerika wordt nog altijd mee bepaald door Karl May en Walt Disney. Al kreeg historica Katrien Demuynck destijds via de hit 'We were all wounded at Wounded Knee' al een realistischer beeld mee: hoe de kolonisatie sinds 1492 mensen en hun cultuur probeerde uit te wissen. Samen met docent inheemse studies Laura M. Devos schreef ze een boek over het wereldbeeld van die volkeren en wat wij ervan kunnen opsteken als we onze wereld leefbaar willen houden.

De quantumcomputer. Het moet de uitvinding van de eeuw worden, maar voorlopig is het nog wachten op een nuttig exemplaar. In 'De race om het Majoranadeeltje' volgen we wetenschapper Leo Kouwenhoven in zijn zoektocht om de ultieme quantumcomputer te bouwen. Een machine die rekent ‘zoals God', en die ons zal helpen om ons begrip van de wereld te herzien. Maar geld, geopolitieke macht, pionierswerk en wetenschappelijke integriteit staan daarbij op gespannen voet. En wat is het Majoranadeeltje?

'Wel een keuze, geen wens. Wel een wens, geen keuze' zo begint de podcast 'De eierwekker' van Dide Vonk. Vijf afleveringen rond één enkele, schijnbaar eenvoudige vraag: wil ik kinderen? Dide praat met experts, een kinderwenscoach en medetwijfelaars. Over al dan niet een kind baren in de 21ste eeuw.

Deze zomer kon je op festivalweides meisjes spotten in felrode en groene sportshorts, vaak gecombineerd met hoge, zwarte laarzen. Het was een trend, blijkbaar. Maar waar komt zoiets vandaan? Mode is politiek: denken we wel genoeg na over onze kledij en wat we ermee uitdrukken? Wie heeft die kleren gemaakt bijvoorbeeld? Nsimba Valene Lontanga is bezig met welke modetrends er zijn, maar vooral ook waar ze vandaan komen, wie ze bepaald heeft en wat ze vertellen over onze maatschappij.

Hendrik Spiering zet ons in het nieuwe seizoen van de podcast 'Wilde Eeuwen' aan het twijfelen over alles wat we denken te weten over de prehistorie. Een tijd waarin holbewoners elkaar bruut de kop in mepten, waar mensen in slordig gedrapeerde dierenvellen rondliepen en waar er geen cultuur was, toch? Uit - weliswaar schaarse - vondsten blijkt dat er tienduizenden jaren geleden veel meer ‘beschaving' was dan we doorgaans denken.

Zes jaar geleden adopteert Jana een wilde hond uit Spanje. Ze noemt hem Boef en haalt hem naar België. Klinkt simpel. Maar het kost véél geduld om van de mensenschuwe berghond een sociaal huisdier te maken. Einde verhaal? Had gekund. Maar niet met déze hond, want hij slaagt erin om haar nieuwsgierigheid naar zijn vroegere leven aan te wakkeren. Dichter bij de natuur. Jana en haar man Marnix zoeken een huis in een bos in de Franse Pyreneeën en wagen de sprong. Leerling hond wordt leermeester.

Willem Staes is expert Midden-Oosten bij 11.11.11. Het voorbije jaar zocht hij de mensen op achter het grote wereldnieuws. In Gaza, in Libanon, op de Westelijke Jordaanoever, in Tel Aviv, in Syrië. Gevangen in de maalstroom van dit gewelddadige tijdsgewricht. Het resultaat is het boek 'Vuurland' en een gesprek.