Voorproevers

'Arm Vlaanderen' is de lievelingsafsluiter geworden van lezersbrieven en posts op sociale media. Onze leiders? Arm Vlaanderen! Tv programma's? Arm Vlaanderen! De kranten? Arm Vlaanderen! Maar voor historicus Maarten Van Ginderachter is Arm Vlaanderen vooral de periode in de 19de eeuw waarin Vlamingen letterlijk arm en ziek waren. Niet omdat ze achterlijk waren, maar omdat ze verstrikt raakten in een wereldcrisis. Want ja, zijn boek 'Arm Vlaanderen' is een wereldgeschiedenis. Van patat tot polka.

Wat onderscheidt een late vader van een vroege-? Een late vader van een kinderloze man? Een vader-tout-court- van een niét-vader? Word je een ander mens als je een kind krijgt? Hoor je dan plots bij een andere groep? Voelt het voor de vrijgezelle-vriendengroep als een soort van verraad als je naar die van de vaders overstapt? Wat betekent het voor je kind, zo'n oude vader? En wat doet het met jezelf? Hoe bang word je om dood te gaan? Hoe oud wil je worden? Wat is oud genoeg voor je kind?

Op het Film Fest Gent kaapte een bijzondere film de hoofdprijs weg. 'The Voice of Hind Rajab', een kleine film over grote thema's, een waargebeurd verhaal. 29 januari 2024. Vrijwilligers van de Rode Halve Maan ontvangen een noodoproep. Een meisje van zes zit vast in een onder vuur genomen auto onder in Gaza en smeekt om hulp. Terwijl ze proberen haar aan de lijn te houden, doen ze alles wat ze kunnen om een ambulance naar haar toe te sturen. Midden-Oostenkenner Brigitte Herremans bekeek de film.

Stel je voor: je loopt fluitend te flaneren over één of andere Parijse boulevard, alles gaat geweldig. Maar dan word je aangereden. De tijd staat even stil. Je leven voorgoed veranderd in één milliseconde. Het overkwam Kenneth Berth. In plaats van in een hoekje te kruipen ging Kenneth aan de slag met die levensveranderende gebeurtenis en ging praten met lotgenoten. Resultaat: een voorstelling en een nieuwe Radio 1-podcast: 'Aangereden'.

'The Köln Concert' van Keith Jarret is de best verkochte solo jazzplaat ooit. Een liveplaat, opgenomen in Keulen op 24 januari 1975. De film 'Köln75' gaat niet echt over Jarret, en eigenlijk ook niet over dat concert, maar over de achttienjarige Vera Brandes, en hoe die na een hindernissenparcours er toch in slaagde om Jarret om elf uur 's avonds voor een volle Keulse opera te laten spelen. Een film over jeugdige branie, narcistische mannen en een kaduke piano. Pianist Jan Hautekiet ging kijken.

Op Boektopia in Kortrijk praatte Bent Van Looy met schrijver Geert Mak over zijn boek 'Wisselwachter', en met Europees parlementslid Kathleen Van Brempt. 'Wisselwachter' is een boek over twee mannen, hun echtgenotes, en een wereld in brand. Een boek over Amerika én Europa. Over de jaren '30 en '40 maar ook over vandaag.

Voorproevers zendt uit van tussen brieven, aantekeningen en testamenten die u nooit eerder te zien kreeg. Ze komen uit de archieven van het Plantin Moretus Museum en zijn geschreven door de vrouwen van de familie. Ze werpen een nieuw licht op de rol van vrouwen in die tijd: ze waren zàkenvrouwen en hadden behoorlijk wat macht. Waarom hebben we ons al die tijd gefocust op mànnen? Wat zegt dat over ons vandààg, en over de cliché's volgens welke wij (denken niét te) denken? Een absolute must-see.

In 2019 reisde Michael Van Peel met zijn Vespa naar de Noordkaap, 'een parking en een giftshop aan een mistig uiteinde van het Europese continent', maar ook 'een magneet voor mafketels en reizigers'. Over zijn ontmoetingen onderweg schreef hij nadien het boek 'Nordkapp Stories'. In 2025 nam hij opnieuw contact op met de mensen die hij toen ontmoet had. Zijn ze net als de wereld veranderd? Zijn ze nog onderweg of eindelijk ‘thuis' aangekomen? Nu is er een podcast: 'Nordkapp Stories - Revisited'.

Tijdens het leven van journaliste Tine Hens is de biodiversiteit op onze aarde er zwaar op achteruit gegaan. Niet alleen zeldzame soorten verdwijnen, ook wat ooit gewoon was, wordt steeds zeldzamer. Met haar 'Archief van mogelijk verlies' werpt Hens een dam op tegen dit geheugenverlies. Ze haalt herinneringen op aan kieviten, palingen, olmen, spreeuwen, leeuweriken, korenbloemen. Aan sneeuw, gletsjers, vuurvliegjes, stilte en duisternis. Hoe kunnen we dit verlies ombuigen naar herstel en zorg?

Pubers opvoeden, bestaat er een moeilijkere opdracht? Wat met smartphones, sociale media, seks en drugs? Menig ouder zit tijdens die onstuimige tienertijd met de handen in het haar. Hierbij is het goed om weten dat het puberbrein nog in constante ontwikkeling is. In zijn boek 'De flexgeneratie' schetst Peter Adriaenssens wat er tijdens die cruciale jaren in al die jonge hoofden gebeurt. Hij legt hersenontwikkeling uit, en wat de impact op de opvoeding kan zijn.

Is de mens nu nog niet af? Na miljoenen jaren evolutie is er nog altijd veel te wensen over. Survival of the sukkels. En dat is maar goed ook. Onvolmaaktheid is juist onze charme. In zijn nieuwe boek 'Het menselijk tekort' legt bioloog Midas Dekkers uit dat het tekort hetgeen is dat ons menselijk maakt.

In de podcast 'Liefste Lies' slaagt Heleen Hummelen erin om, samen met Wieky de Boer, iemand tot leven te wekken die we enkel uit brieven kennen. In het stadsarchief van Sittard bevindt zich een koffer met honderden brieven, geschreven tussen 1940 en 1952 en allemaal gericht aan één vrouw: Lies. Het blijken liefdesbrieven van meer dan veertig aanbidders te zijn, zowel mannen als een enkele vrouw. Wie was die mysterieuze Lies?

Jan Van Langendonck heeft dappere voorouders. Zowel zijn moeder als zijn grootouders zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Jan zocht en vond een hoop verhalen daaromtrent. Op basis daarvan maakte hij een theatervoorstelling, 'De geheime kamer'. Het nichtje van Jan, Anne-Marie Van Langendonck, woont in Warschau en helpt Oekraïners in nood. Ook zij is dapper. Annemie Peeters wil weten of engagement in bloed kan zitten. In genen. Of in opvoeding. Waarom doe je wat je doet?

Vierendelen, onthoofden, ophangen, op de brandstapel, wurgen. Een beetje beul moest het allemaal kunnen. Toch als hij zich staande wilde houden in de Lage Landen van de zestiende eeuw toen openbare executies de normaalste zaak van de wereld waren. Isabel Casteels onderzocht voor haar boek 'Kronieken van de dood' hoe onze verre voorouders daar over dachten. Hoe ging het er precies aan toe? Wie waren die beulen? En wie stond daar allemaal op het schavot?

Rasit Elibol is een succesvol journalist. Na 25 jaar keert hij terug naar Wormer, het dorp waar hij opgroeide als een van de weinige migrantenkinderen, worstelend met verslavingen en geweld. Nu hij is opgeklommen op de sociale ladder en een geslaagde carrière heeft als schrijver en journalist voelt hij zich opnieuw de buitenstaander. Vanuit dat perspectief reflecteert Elibol op het Nederland van nu.

Het Israëlisch-Palestijns conflict dat de voorbije jaren elke dag het nieuws beheerst is niet begonnen op 7 oktober 2023 met de aanval van Hamas. En is ook niet geëindigd op 13 oktober 2025 met de vrijlating van wederzijdse gijzelaars. Wat zijn de dieperliggende oorzaken en raakt het conflict ooit opgelost? Op die vragen zoekt Midden-Oosten-specialist Inge Vrancken een antwoord in haar boek 'Land van valse beloften'.

Soms lees je over een spectaculaire doorbraak in de wetenschap en als je daar als gelovige in de vooruitgang blij mee bent, is er slecht nieuws: het is niet altijd waar. Er bestaat namelijk zoiets als wetenschapsfraude en wel meer dan je denkt. 'Sloppy science' noemt wetenschapsjournalist Stan van Pelt het. Van selectief shoppen uit meetresultaten tot regelrechte datafabricage, al dan niet uit platte honger naar geld en roem. Hij beschrijft het allemaal in zijn nieuwe boek.

Als je geluk hebt, dan weet je door de titel van een boek al goed waar het over zal gaan: “Je verdiende loon, het eerlijke verhaal over onze portemonnees (en hoe je eruit haalt wat erin zit)” van Malu de Bont is zo'n boek. Dit gesprek zal dus over geld gaan, de redenen waarom je minder hebt dan je zou willen, en manieren om daar iets aan te doen. Niet door in crypto te beleggen of je toekomst te manifesteren, maar op een heel praktische manier.

De associatie met de coronajaren is niét geheel toevallig. Corona was één van de lastigste virussen die wij, bij leven, kennen. Het gooide onze wereld overhoop. Hoe komt het dat we dat niét zagen aankomen? En als we 6 jaar terug zo argeloos waren, hoe groot is dan de kans dat we ons opnieuw laten verrassen? Is ons ministerie van Microbiologische Landsverdeding wel goed uitgerust? En wat houdt ons tegen om dit debat te voeren in vredestijd?

Toen Maaike Leyn vernam dat er in het kleine omkleedkamertje dat ooit bij het dokterskabinet van haar schoonvader hoorde een vreemdsoortig kunstencaberdouche was ingericht door kunstenares Lilliane Vertessen was haar verbeelding zodanig geprikkeld dat ze er meer over moest weten. Sterker nog, een tweedelige podcastreeks over moest maken: 'Het Lilian-eum'. Een verhaal over een intrigerende kunstenares, de Vlaamse kunstwereld van de jaren '80, en over hoe je een kunstwerk weer tot leven wekt.

Kijk in je boekenkast of scroll door je platenlijst, en de kans is groot dat driekwart ervan geïnspireerd is door een gevoel dat ons maar een paar keer in dit leven overkomt, maar er wel behoorlijk op inhakt: liefdesverdriet. Ronald Giphart, schrijver van (liefdes)romans, wou wel eens weten hoe het precies zat met dat liefdesverdriet. Niet in het minst omdat hij er plots zelf door geplaagd werd, in het echte leven. Met inzichten uit wetenschap en poëzie gaat hij liefdesverdriet te lijf.

Iedereen die de weekendbijlages van de kranten openslaat kent het begrip: work-life-balance. Wij rennen als hamsters in een tredmolen, gejaagd, hebberig, gefrustreerd. Moeten we dan minder werken en meer leven? Maar wat als onze hele identiteit aan dat werk is opgehangen? En moeten we wel altijd die balans nastreven? Anna Lillioja schreef er een boek over.

Het begin van de Russische invasie van Oekraïne: iedereen weet nog waar hij of zij op dat moment was. Er waren de tanks, de bommen en al snel: de hel van Azovstal. Over het beleg van dat onderaardse bunkercomplex onder de grootste staalfabriek van het land maakte oorlogsjournalist Joanie De Rijke (samen met Jasper Christiaens) de aangrijpende docureeks '82 dagen in de Hel'. Aan het woord: gewone inwoners van Marioepol, arbeiders van Azovstal en soldaten van het Oekraïense leger.

De personages in het boek van Aline Sax zijn verzonnen. De plaats van actie is dat niet: het verhaal speelt zich af in Ieper en omstreken, in 1919. De oorlog is voorbij. Soldaten dood. Of terug naar huis. Ieper is kapotgeschoten. Het land daarrond, het vroegere front zit vol met oorlogstuig en lijken - daar krijg je zelfs geen aardappel geplant. Toch komen mensen terug. Gevluchten. Soldaten. Pelgrims. Toeristen zelfs. Allemaal hebben ze trauma's te verwerken. Hoe, in godsnaam, doen ze dat?

Ons beeld van de inheemse volkeren van Noord-Amerika wordt nog altijd mee bepaald door Karl May en Walt Disney. Al kreeg historica Katrien Demuynck destijds via de hit 'We were all wounded at Wounded Knee' al een realistischer beeld mee: hoe de kolonisatie sinds 1492 mensen en hun cultuur probeerde uit te wissen. Samen met docent inheemse studies Laura M. Devos schreef ze een boek over het wereldbeeld van die volkeren en wat wij ervan kunnen opsteken als we onze wereld leefbaar willen houden.

De quantumcomputer. Het moet de uitvinding van de eeuw worden, maar voorlopig is het nog wachten op een nuttig exemplaar. In 'De race om het Majoranadeeltje' volgen we wetenschapper Leo Kouwenhoven in zijn zoektocht om de ultieme quantumcomputer te bouwen. Een machine die rekent ‘zoals God', en die ons zal helpen om ons begrip van de wereld te herzien. Maar geld, geopolitieke macht, pionierswerk en wetenschappelijke integriteit staan daarbij op gespannen voet. En wat is het Majoranadeeltje?

'Wel een keuze, geen wens. Wel een wens, geen keuze' zo begint de podcast 'De eierwekker' van Dide Vonk. Vijf afleveringen rond één enkele, schijnbaar eenvoudige vraag: wil ik kinderen? Dide praat met experts, een kinderwenscoach en medetwijfelaars. Over al dan niet een kind baren in de 21ste eeuw.

Deze zomer kon je op festivalweides meisjes spotten in felrode en groene sportshorts, vaak gecombineerd met hoge, zwarte laarzen. Het was een trend, blijkbaar. Maar waar komt zoiets vandaan? Mode is politiek: denken we wel genoeg na over onze kledij en wat we ermee uitdrukken? Wie heeft die kleren gemaakt bijvoorbeeld? Nsimba Valene Lontanga is bezig met welke modetrends er zijn, maar vooral ook waar ze vandaan komen, wie ze bepaald heeft en wat ze vertellen over onze maatschappij.

Hendrik Spiering zet ons in het nieuwe seizoen van de podcast 'Wilde Eeuwen' aan het twijfelen over alles wat we denken te weten over de prehistorie. Een tijd waarin holbewoners elkaar bruut de kop in mepten, waar mensen in slordig gedrapeerde dierenvellen rondliepen en waar er geen cultuur was, toch? Uit - weliswaar schaarse - vondsten blijkt dat er tienduizenden jaren geleden veel meer ‘beschaving' was dan we doorgaans denken.

Zes jaar geleden adopteert Jana een wilde hond uit Spanje. Ze noemt hem Boef en haalt hem naar België. Klinkt simpel. Maar het kost véél geduld om van de mensenschuwe berghond een sociaal huisdier te maken. Einde verhaal? Had gekund. Maar niet met déze hond, want hij slaagt erin om haar nieuwsgierigheid naar zijn vroegere leven aan te wakkeren. Dichter bij de natuur. Jana en haar man Marnix zoeken een huis in een bos in de Franse Pyreneeën en wagen de sprong. Leerling hond wordt leermeester.

Willem Staes is expert Midden-Oosten bij 11.11.11. Het voorbije jaar zocht hij de mensen op achter het grote wereldnieuws. In Gaza, in Libanon, op de Westelijke Jordaanoever, in Tel Aviv, in Syrië. Gevangen in de maalstroom van dit gewelddadige tijdsgewricht. Het resultaat is het boek 'Vuurland' en een gesprek.

Als de bejaarde moeder van Simone de Beauvoir na een val wordt opgenomen in het ziekenhuis is dat het begin van het einde. De altijd zo elegante vrouw verandert algauw in een gebroken vogeltje. Over die laatste maanden schreef de Beauvoir een boek: 'Een zachte dood'. Meer nog dan het relaas van een aftakeling is het een verhaal over opvoeding en over de relatie tussen moeders en dochters. Niña Weijers schreef een essay bij de heruitgave van dit belangrijke boek.

Of Donald Trump nu gek, gestoord, geniaal of misdadig is, Amerika heeft de banden met het oude continent doorgeknipt en dat lijkt definitief. Sneu voor ons zou je denken, maar historicus en kenner en adviseur van de geopolitiek Rob de Wijk ziet vooral kansen. Moet Europa dan vrienden worden met China of Rusland? Of kunnen we het alleen? Veel antwoorden komen aan bod in zijn nieuwe boek 'Amerika en Wij'.

Misschien doet u beroep op een poetshulp, met dienstencheques. Maar dat is in niets te vergelijken met de dienstmeid van 500 of zelfs 100 jaar geleden, aldus Caroline Hanken in haar boek ‘Vrouw en Meid, een geschiedenis van het leven binnenshuis'. Een echte dienstmeid leefde namelijk echt in huis, dag in dag uit samen met de bewoners. Vergeten verhalen over levens van gewone vrouwen die de veranderende verhoudingen in de samenleving weerspiegelen.

Begin jaren '80 rijdt de student slavistiek Johan de Boose op een overvolle nachttrein door Joegoslavië. Wanneer er een man met jagersjas opstapt ontstaat er een handgemeen, chaos. Jaren later, in 1991, als Joegoslavië ten prooi valt aan burgeroorlog, beseft hij dat hij op de trein der geschiedenis zat. Hij besluit ex-Joegoslavië rond te trekken en op zoek te gaan naar waarom het land dat begon als een droom uiteindelijk uiteenviel. Een gebroken spiegel voor Europa? Je leest het in zijn boek.

Jaar en dag was 'De Visscherie' een begrip in Oostrozebeke. Het halve dorp gaf er een bruilofts- of communiefeest. De andere helft schoof wel eens aan. Dat was in de jaren 1970 en 80. 'De Visscherie' werd uitgebaat door de ouders van Els Snick, en toen die op pensioen gingen, startte hun dochter een zoektocht naar eerdere eigenaars en bewoners. Een gesprek over herinneringen aan een pràchtige jeugd in De Visscherie, en over nooit vertelde familie- en oorlogsverhalen, op dezelfde idyllische plek.

Sinds Yoïn van Spijk op school een etymologisch woordenboek in handen kreeg, is hij gefascineerd door taal. En dan vooral door de manier waarop onze taal door de eeuwen veranderd is. In zijn boek 'Die Goeie Ouwe Taal' neemt hij ons mee naar de tijd dat de dieren nog nog Proto-Germaans praatten, onderzoekt hij verrassende verbanden, en steekt hij de loftrompet over onze taal. Over wespen en wepsen, joak en joas, kinderen en schoenen.

Eind negentiende, begin twintigste eeuw, een schilder van het volk, krachtige lijnen, grove vlakken, afgewezen aan de Antwerpse academie. Nee, het gaat hier niet over Vincent Van Gogh, maar over Eugeen Van Mieghem. Die staat vooral bekend als de chroniqueur van de kaaien, de vingervlugge tekenaar van zakkennaaisters en landverhuizers, maar hij was veel meer dan dat. Hij verbeeldde ook de intrede van de moderniteit in Antwerpen, de music-halls en boulevards. Eric Rinckhout schreef zijn biografie.

In veel kunsttakken zijn vrouwen nog altijd dramatisch ondervertegenwoordigd. Vaak wordt daarbij een beetje makkelijk verwezen naar het moederschap. Is dat moederschap de sloophamer van het kunstenaarschap? Of toch vooral een inspiratie? Een motor? En waarom worden moeders vaak als monsters voorgesteld, zeker in horrorfilms als 'Carrie' en 'Rosemary's baby'? Jozefien Van Beek is zelf moeder én maker, ze schreef een boek over de spreidstand tussen kind en kunst.

In 1933 woonde Albert Einstein een halfjaar in De Haan. Dat was niét voor de gezonde zeelucht. Er was geen andere keus; terwijl Einstein op weg was van Amerika naar zijn huis in Duitsland, was Hitler aan de macht gekomen. Einstein, Jood, intellectueel en dus niét graag gezien door Nazi's, vond het veiliger om niét de grens over te steken. Hij kreeg onderdak in het huis van vrienden in De Haan. Arnout Hauben maakte er tv over. Gustaaf Cornelis keek naar 'Interview met de geschiedenis'.

Iedereen krijgt vroeg of laat te maken met verlies. Toch voelt rouwen vandaag vaak eenzaam. De vanzelfsprekende plekken waar we elkaar ontmoetten - het café, de parochie, het cultuurhuis - verdwijnen langzaam uit het straatbeeld. Pieter Deknudt, die met de organisatie Reveil een kleine rouwrevolutie in gang zette, toont aan hoe je rouw opnieuw samen kan beleven.

Eenzaamheid lijkt een van dé problemen van onze tijd: er is een minister van eenzaamheid in de UK er zijn eenzaamheidsactieplannen bij ons en in onze buurlanden. Anja Machielse doet onderzoek naar de complexe aard van eenzaamheid en hoe we daarmee om kunnen gaan. Ze laat zien dat eenzaamheid een krachtige emotie is die ons uitdaagt om na te denken over onze relaties, keuzes te maken en nieuwe wegen in te slaan.