In 'Het Spoor Terug' een wekelijkse documentaire van een half uur waarin we verhalen over gebeurtenissen in de vaderlandse geschiedenis, aan de hand van getuigenverslagen.
Grote kans dat je er nog nooit van gehoord hebt: Bellamyanen, de aanhangers van het gedachtegoed van de Amerikaanse schrijver Edward Bellamy. En toch waren er in Nederland vanaf de jaren dertig duizenden Bellamyanen met afdelingen in het hele land. Hun ideaal: een samenleving zonder geld, zonder geweld en met gelijkheid voor iedereen. Programmamaker Katinka Baehr maakte een documentaire op basis van interviews uit twee VPRO-documentaires uit ons archief: de radiodocumentaire 'In de ban van Bellamy's Droom' (https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_381970~in-de-ban-van-bellamy-s-droom-het-spoor-terug~.html) van Geert de Vries uit 1987 en de televisiedocumentaire 'Vergeelde Toekomst' (https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_041641~cherry-duyns-vergeelde-toekomst-lotgevallen-vpro-1979-1uur-4-min~.html) van Cherry Duyns uit 1979.
In de nacht van 23 op 24 januari 1954 treedt de dan al wereldberoemde Amerikaanse jazz-zangeres Billie Holiday op in het Concertgebouw in Amsterdam. Als ze het lied ‘Strange fruit' zingt, over de lynchpartijen in haar thuisland, breekt er in de zaal gelach uit. Holiday verlaat woedend het podium. Het is een dramatisch einde van een toch al dramatisch verlopen dag, waar zij in haar biografie met geen woord over rept. Programmamakers: Hans Hylkema en Rudie Kagie Montage: Jelle Redeker Geluid: Erik Langhout De stemmen zijn van: Gijs Scholten van Aschat Tim de Wit Chris Kijne Atze de Vries en Abdou Bouzerda Eindredactie: Katinka Baehr
Negen op de tien Nederlanders staat op 4 mei op de een of andere manier stil bij Dodenherdenking. Dat blijkt uit het jaarlijkse vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegelijkertijd lijkt de discussie over wat en wie te herdenken dit jaar heviger dan ooit. Denk aan de alternatieve herdenking in Den Haag, waar ook aandacht zal zijn voor de genocide in Gaza. Daar is de hele week al discussie over. Maar strijd om het herdenken is allesbehalve nieuw. Programmamaker Laura Lubbers onderzocht de geschiedenis van die strijd aan de hand van oorlogsmonumenten in Amsterdam. De stad is er mee bezaaid. En ieder oorlogsmonument verbeeldt een ander perspectief op de oorlog. Kunnen we ‘samen' herdenken of is dat altijd al een illusie geweest? De strijd om het herdenken is een documentaire van Laura Lubbers en een co-productie van de VPRO en Prospektor. De documentaire is mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams 4 en 5 mei Comité.
Negen op de tien Nederlanders staat op 4 mei op de een of andere manier stil bij Dodenherdenking. Dat blijkt uit het jaarlijkse vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegelijkertijd lijkt de discussie over wat en wie te herdenken dit jaar heviger dan ooit. Denk aan de alternatieve herdenking in Den Haag, waar ook aandacht zal zijn voor de genocide in Gaza. Daar is de hele week al discussie over. Maar strijd om het herdenken is allesbehalve nieuw. Programmamaker Laura Lubbers onderzocht de geschiedenis van die strijd aan de hand van oorlogsmonumenten in Amsterdam. De stad is er mee bezaaid. En ieder oorlogsmonument verbeeldt een ander perspectief op de oorlog. Kunnen we ‘samen' herdenken of is dat altijd al een illusie geweest? De strijd om het herdenken is een documentaire van Laura Lubbers en een co-productie van de VPRO en Prospektor. De documentaire is mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams 4 en 5 mei Comité. Creatief producent: Eefje Blankevoort Muziek: Rory Ronde Eindmix: Alfred Koster Eindredactie: Katinka Baehr
De podcast is nog maar net af als er een mail komt van Ineke uit Sittard: “Toen ik recent hoorde over deze podcast, wist ik dat ik nog extra informatie voor u heb.” En wat voor informatie! Een vondst. Programmamaker Heleen Hummelen reisde met verteller Lies Schouten af naar Sittard om te gaan kijken. Luister in deze Bonus wat er boven water is gekomen. Zie ook www.vpro.nl/liefstelies
Op 12 december 1935 richtte het naziregime Lebensborn op, een geboorteproject dat moest zorgen voor de toename van het ‘Arische ras'. Vijf jaar lang volgde fotograaf Angeniet Berkers de sporen van dit beladen verleden en sprak de kinderen die er ongevraagd deel vanuit hebben gemaakt. Hoe zag dat programma eruit? En wat betekende het voor de levens van deze mensen? Programmamaker Jakob Koolschijn maakte een documentaire over Lebensborn, gebaseerd op het werk van Berkers.
In 1952 blijkt uit de laatste brieven dat Lies nu eindelijk heeft gekozen. Was dit dan echt de juiste keuze? Was het ‘voor altijd'? Werd Lies gelukkig? Transcribente Lies Schouten-Vossen hoort hoe het verder ging met Lies. En de kinderen van de mannen die ooit zo verliefd waren op Lies ontdekken de brieven van hun vaders. Hoe kijken zij daar tegenaan? Bronnen: Een koffer vol liefde, het geheim van mijn vader, boek van Hella Sloksoede over de brieven van haar vader Joop (Frankie) aan Lies.
In 1952 blijkt uit de laatste brieven dat Lies nu eindelijk heeft gekozen. Was dit dan echt de juiste keuze? Was het ‘voor altijd'? Werd Lies gelukkig? Transcribente Lies Schouten-Vossen hoort hoe het verder ging met Lies. En de kinderen van de mannen die ooit zo verliefd waren op Lies ontdekken de brieven van hun vaders. Hoe kijken zij daar tegenaan? Bronnen: Een koffer vol liefde, het geheim van mijn vader, boek van Hella Sloksoede over de brieven van haar vader Joop (Frankie) aan Lies.
Lies' contract bij het Vrouwen Hulp Korps loopt af in 1949. Een andere plek waar Lies zoveel vrijheid kan krijgen, is moeilijk te vinden. Er is sprake van een verloofde, maar kan hij haar geven wat zij zoekt? Haar Engelse vriendin Kathleen biedt intussen een nieuwe kans op een ander leven. Maar een nare ervaring in de liefde maakt een veilige keuze weer aantrekkelijk. Geeft ze het ja-woord? Wie houdt ze aan het lijntje? En hoe ver zal ze daarin gaan? Millie leeft zich in de brieven van Kathleen in, Milou in die van Riet. Ze verbazen zich over Lies, maar snappen ook hoe moeilijk het is om je eigen weg te gaan. Bronnen: Krabben (2020). Nijgh en van Ditmar, Daan Borrel en Milou Deelen
En weer zijn er nieuwe mannen in het leven van Lies. Ze schrijven gepassioneerde brieven, waarin ze dromen van onvergetelijke liefdesnachten. Er worden logeerpartijtjes gepland. Niet alleen met militair Leendert, maar ook met kunstenaar Dick en boekhouder Theo. De voorlezers van de brieven kunnen zich niet voorstellen dat er geen sprake is van seks. Maar naar wie verlangt Lies? Er moet een knoop doorgehakt, ze kan immers niet eeuwig in het Vrouwen Hulp Korps blijven. Van een keurig Limburgs meisje wordt iets anders verwacht. Bronnen: Brieven (1946). PenGun, Lies V. collectie RegioArchief Gemeente Sittard-Geleen Sporen, Veteranen na hun missie (2023). Volt, Olof van Joolen en Niels Roelen www.dordrechtindeoorlog.nl
Bij de bevrijding van Sittard in 1944 maakt Lies kennis met een Engelse én een Amerikaanse soldaat. Ze willen allebei met haar trouwen. Maar na de oorlog gaat Lies niet naar Londen of de Verenigde Staten. Ze sluit zich aan bij het Vrouwen Hulp Korps, de voorloper van het eerste Nederlandse vrouwenleger. Van daaruit lonkt een avontuur met Frankie, soldaat in ‘de Oost'. Of kiest ze toch voor een liefde dichterbij? En wat speelt er met Pam, die veel meer voor Lies lijkt te willen zijn dan alleen een goede vriendin? Miriam leest Pam's brieven en kan zich inleven in de benauwenis van haar geheim. Bronnen: Vrouwen voor het vaderland. Een gendergeschiedenis van het Vrouwen Hulpkorps en Marine- Vrouwenafdeling (1940-1946) (2018.) Afstudeerscriptie Kim Bootsma
Lies wil weg uit Sittard, maar de oorlog dendert haar leven binnen. In 1942 komt ze in contact met Max en Mia, die in Maastricht in het verzet zitten. Ze zien in haar een zielsverwant en brengen haar in aanraking met boeken, kunst en muziek. Maar Lies krijgt ook hartstochtelijke liefdesbrieven met Duitse poststempels. Hoe valt dat te rijmen? Emile leest de brieven voor en begrijpt het allemaal wel, denkt hij. Martine leest de brieven van Mia en schrikt van wat zij heeft moeten meemaken.
In Sittard is een koffer opgedoken met honderden liefdesbrieven, gericht aan een zekere Lies. Transcribent Lies Schouten-Vossen raakt geïntrigeerd door haar naamgenoot en hoopt meer over haar te weten te komen. In 1940 is Lies 16 jaar en doet ze eindexamen op een door nonnen bestierde MULO in Sittard. Ze schrijft met vriendinnen en experimenteert stiekem met jongens. Haar toekomstperspectief is een kantoorbaantje tot er een man is gevonden om mee te trouwen en kinderen te krijgen. Julia leest de brieven van Lies' vriendin Corrie voor, Flip die van een vriendje. Hoe is het nu om net van school te komen en je eerste ervaringen in de liefde op te doen? Bronnen: Toon, de biografie (2011). Nijgh & van Ditmar, Jacques Klöters.
Op het Sovjet Ereveld in Leusden liggen 865 gesneuvelde Sovjet-soldaten. Decennia lang waren de soldaten identiteitsloos; de familie verkeerde in onwetendheid over hun lot. Totdat een jonge journalist zich het lot van de vergeten Sovjet-soldaten aantrok: gedurende 26 jaar identificeerde Remco Reiding zo'n 250 soldaten. Het bracht hem naar talloze families, verspreid over de voormalige Sovjet-Unie, waar hij werd hij ontvangen als een verloren zoon. Hoe ging die zoektocht in z'n werk? Hoe kwamen deze soldaten destijds in Nederland terecht? En is er nog wel ruimte voor gesneuvelde Sovjet-soldaten in het huidige politieke klimaat? Een verhaal gemaakt door Laura Stek. Foto: Dirk-Jan Visser
Ket van Blokland (83) is geboren als intersekse: haar lichaam heeft mannelijke én vrouwelijke kenmerken. Haar hele leven had ze naar eigen zeggen ‘een slot op de mond'. Ket is niet de enige: van de 200.000 intersekse personen in Nederland treden 50 daarvan daarmee naar buiten. Dat verplichte zwijgen was sinds halverwege de vorige eeuw onderdeel van de medische aanpak ten aanzien van intersekse personen. Na het kiezen van een geslacht en een eventuele operatieve ingreep mocht er nooit meer over worden gepraat. Hoe kijkt Ket van Blokland terug op een leven lang zwijgen? En welke rol speelt haar dagboek in dit verhaal? Research, regie en montage: Lara Aerts, story coach: Eefje Blankevoort, sounddesign en mixage: Huibert Boon, voice over coaching: Katja Prins, original score: Darius Timmer, eindredactie OVT: Laura Stek. Met speciale dank aan Ket van Blokland, Margriet van Heesch, Birgit Reissland (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed), Miriam van der Have (NNID). Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
Nederland is geen land van dandy's, je ziet ze hier weinig. Vroeger iets vaker, Louis Couperus was een dandy, en Lodewijk van Deyssel. Die flaneerden onberispelijk gekleed over straat, spraken in volzinnen en deden alsof dat vanzelf ging. Natuurlijk was dat schijn, het was hard werken. En waarvoor? Voor de Bühne! Een dandy wil schijnen en schitteren. Maar heeft tegelijk een voorbeeldfunctie. Ook nu nog. Dus: wie zijn de dandy's van vandaag? Luister naar ‘De Nederlandse Dandy', een geschiedenis waarvan Marten Minkema verslag doet en waarvan de oorsprong ligt in Londen en Parijs.
Jacob Olie, pionier op het gebied van fotografie en timmerman, legde van 1860 tot 1905 het snelgroeiende Amsterdam vast. Zijn omvangrijke foto-archief is nog altijd van groot belang voor de kennis over de stad. Hoe ging hij te werk met zijn zelfgebouwde camera en wat kwam hij onderweg tegen? Programmamaker Joan Veldkamp maakte de documentaire ‘Amsterdam, de stad van olie' over haar betovergrootvader Jacob Olie. Enkele nummers in de documentaire komen van de elpee Traveller van het Jacob Olie Trio. De violiste woonde in het huis van Olie en het trio zegt over zichzelf dat ze spelen zoals Jacob Olie fotografeerde.
Vanaf 12 februari gaat bij Het Nationale Ballet het programma ‘Jewels' in premiere, met stukken van de Amerikaans-Russische choreograaf George Balanchine. Balanchine staat bekend als de choreograaf die de fysieke grenzen van de danseres tot in het extreme oprekte. Vooral door middel van de inzet van de spits: de balletschoen met harde neus die ballerina's tot feeërieke opperwezens maakte. Maar wanneer zag de spits het levenslicht? Wat betekende dat voor de balletkunst en voor de positie van de ballerina? Laura Stek volgde het spoor van het martelschoentje in ‘Martelwerktuig en heiligdom', eerder uitgezonden in 2019.
Op 1 februari is de nationale herdenking van de watersnoodramp van 1953. Maar dezer dagen wordt ook een andere, lang vergeten watersnoodramp herdacht: De watervloed van februari 1825 waarbij de -toen nog – Zuiderzee door de dijken brak. Nu zijn er wel meer watersnoodrampen geweest, de geschiedenis van Nederland is een opeenvolging van overstromingen... Maar juist de ramp van 1825, komende dinsdag precies tweehonderd jaar geleden is het herinneren waard. Luister maar naar de documentaire ‘De vergeten watersnoodramp van 1825' van programmamaker Katinka Baehr. Meer informatie over activiteiten in Friesland zijn hier te vinden: https://nationaallandschap.frl/watersnood1825/ En over activiteiten in Overijssel hier: https://hetoversticht.nl/actueel/nieuws/379/herdenking-stormvloed-1825
In deel twee van de documentaire ‘De betere bajes' over de Bijlmerbajes horen we mensen die er vast hebben gezeten. De bedoeling van de Bijlmerbajes was dat het menselijker en moderner zou worden dan de bestaande Huizen van Bewaring. Maar niet alle gedetineerden vonden het er prettig. Zelfs de ramen zonder tralies vonden sommige mensen ingewikkeld. En waarom werd de Bijlmerbajes ‘de gaten van Amsterdam' genoemd? ‘De Betere bajes' is gemaakt door Katinka Baehr en eerder uitgezonden in 2003 bij het 25-jarig bestaan van de Bijlmerbajes. De voice-overs werden ingesproken door Astrid Nauta. De Bijlmerbajes bestaat inmiddels niet meer. In 2016 sloten de deuren en twee jaar later werden de torens, op één na, gesloopt. En nu is die plek volop in ontwikkeling. Er komt een woonwijk, veel groen, met creatieve bedrijven en een middelbare school. De naam van de wijk: Bijlmerkwartier. En de'Kalverstraat' waar André van Bolderik het over had, die lange gang waar gedetineerden elkaar tegenkwamen en in drugs handelden... Daar wordt in de keurige wijk ook naar verwezen, want de weg die door de wijk loopt gaat ‘de Verlengde Kalverstraat' heten. (Niet de Kalverstraat, want die hadden ze al in Amsterdam.)
Het was verrassend nieuws: onze gevangenissen zitten zo vol dat gedetineerden een paar dagen eerder naar huis mogen. Er is sprake van code zwart. Er staat geen cel meer leeg. Dat deed ons denken aan hoe er in de jaren zeventig werd gedacht over gevangenissen. Een tijd waarin er vragen werden gesteld bij het hele concept van gevangenissen en Huizen van Bewaring. De Bijlmerbajes in Amsterdam moest de eerste worden van een heel nieuwe manier om mensen op te sluiten: beter, menselijker en moderner. In 1978 werd de Bijlmerbajes geopend. Programmamaker Katinka Baehr maakte in 2003 bij het 25-jarige bestaan een tweeluik over de Bijlmerbajes. Voice-overs: Astrid Nauta
Het Bruine Café: ooit had je ze voor het uitkiezen in elke stad, ieder dorp, tot in het kleinste gehucht; met Perzische kleedjes, biljart en veel donker hout. Die Bruine Kroeg zit nu in de verdrukking, en dat al decennia. Hun aantal slinkt ieder jaar, niet alleen tot verdriet van kroegtijgers met een alcohol-uitdaging, maar van de hele buurt die hun oude vertrouwde ontmoetingsplek met redelijke prijzen plaats ziet maken voor een hippe sappenbar. Wat is het nou precies wat het Bruin Café zo bijzonder maakt? En zijn ze nog te redden? En hoe dan? Daarover in de Spoordocumentaire ‘De Bezielde Bruine Kroeg', waarin Marten Minkema praat met kroegenkenners als Midas Dekkers en met Bruine Kroeg-beschermers die het tij willen keren. Een langere versie van deze documentaire is te vinden in de podcast DOCS.
In de Wieringermeerpolder is in de jaren dertig een poging gedaan een modelsamenleving te creëren zonder zuilen en zo egalitair mogelijk. Misschien was deze egalitaire samenleving de reden dat het verzet er tijdens de bezetting erg actief was en dat er veel onderduikers zaten. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog, op 17 april 1945, kwam een voorlopig einde aan deze samenleving toen de Duitsers een stuk dijk opbliezen en de polder vier meter onder water zetten. De bewoners spanden in allerijl het paard voor de wagen en vluchtten met hun belangrijkste spullen en het vee uit de polder. Er viel één dode: verzetsman en boer Adriaan de Graaf. Maar wat gebeurde er met de onderduikers na de overstroming? En wat bleef er na de oorlog over van de idealen van de polder? In 'Strijd om de droompolder' komen ooggetuigen, allemaal in de tachtig, aan het woord. Verschillende boeren die onderduikers hadden. Een joodse vrouw die als peuter relatief vrij door de polder kon bewegen en de dochter van de verzetsstrijder die als enige de Inundatie niet overleefde.
Waarom praten Friezen zo moeilijk over hun gevoelens? Daar moet een historische verklaring voor zijn. Dat is de premisse van het recent verschenen boek De laatste dagen van de dorpsgek, geschreven door Anne-Goaitske Breteler, cultuurhistorica, antropologe en Friezin. Programmamaker Christianne Alvarado dook in deze geschiedenis van geestelijke gezondheid op het platteland in deze audiodocumentaire, genaamd De Friese Stilte. In deze documentaire wordt gepraat over zelfdoding. Luisteraars die daarover in gesprek willen kunnen anoniem bellen naar 113 of chatten via 113.nl.
In Het Spoor Terug het verhaal van Klaas Jan Bas, drijvende kracht achter de Kereta Buku, de Javaanse boekentrein die begin jaren vijftig het eiland rondreed om boeken tot in de kleinste dorpen te brengen. Bas had kind noch kraai toen hij in 1935 de boot nam naar Batavia, om daar in een boekwinkel te werken voor bijna uitsluitend koloniale, witte clientèle. Dat vond hij niks, de idealistische Bas had veel meer met de Indonesiërs en hun verlangen naar onafhankelijkheid. Hij probeerde te helpen door zoveel mogelijk les- en studieboeken over Java te verspreiden. Eerst met een auto, later met een boekentrein die in een jaar tijd over het hele eiland reed en overal stopte. Of er veel werd verkocht van de boeken in het Engels, Indonesisch en Nederlands is de vraag, want het analfabetisme was groot. Door het Nederlandse koloniale onderwijssysteem kon tachtig procent van de bevolking in 1950 niet lezen of schrijven. Maar de glimmende Kereta Buku met moderne boekhandel aan boord was een symbool van vooruitgang in de jonge Indonesische republiek. De boekentrein van Bas reed drie jaar en is sindsdien vergeten. Maar door het opduiken van een oud fotoalbum en onderzoek van boekhistoricus Eline Kortekaas herleeft deze geschiedenis. Waarvan ook verslag in de Spoor-documentaire Kereta Buku – de Boekentrein van Bas van Marten Minkema in samenwerking met Wilbert van der Heijden. Met medewerking van Mat Wijn en Gerard Walhof. Eindredactie: Laura Stek en Katinka Baehr. Eindmix: Alfred Koster.
Volgend jaar is het 100 jaar geleden dat Jo Van Gogh-Bonger stierf. Weinig mensen kennen haar naam, en dat terwijl zij heeft gezorgd voor de grote bekendheid van Vincent van Gogh. Hoe kreeg Jo Bonger voor elkaar dat deze tot dan toe onbegrepen schilder uiteindelijk wereldfaam genoot. En waarom heeft ze zich haar hele leven ingezet om dit doel te bereiken? “Een ongemeen stoere vrouw” is een documentaire van Stef Visjager van Radiomakers Desmet. Zomer 2025 is de tentoonstelling “Kiezen voor Vincent “ te zien in Het van Gogh museum Amsterdam: een tentoonstelling over Theo, Jo en hun zoon: de Ingenieur De dagboeken van Jo Bonger staan online, evenals alle brieven van Vincent: https://vangoghletters.org/vg/by_period.html https://bongerdiaries.org/introduction De biografie over Jo Bonger van Hans Luijten heet: 'Alles voor Vincent'.
Kees woonde vanaf zijn tweede in een Zeeuws sanatorium vanwege bot-tuberculose. Bijna 5 jaar lag hij daar in een gipsbed en kon hij nauwelijks bewegen. Kees is de oom van programmamaker Jacomien Kodde. Zij maakte de documentaire ‘Horizontaal Leven' waarin ze met Kees teruggaat naar de plek waar als kind zo lang weinig anders mocht doen dan liggen. Deze documentaire is gemaakt tijdens de Oorzaken Podcast Academy, met steun van het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Eindredactie van de Podcast Academy: Tjitske Mussche Eindredactie OVT: Katinka Baehr Muziek: Peter Akkerman Eindmix: Tymen Bergman en Alfred Koster
In de laatste aflevering van deze serie over wederdoper Jan van Leiden horen we hoe hij het tot koning weet te schoppen én hoe hij aan zijn einde kwam. In hoeverre kunnen we Jan van Leiden vergelijken met extremisten uit onze eigen tijd? Deze serie is gemaakt door Max Boogaard, in samenwerking met OPERA2DAY en de Nederlandse Bachvereniging nav de opera ‘De Apocalyps' over Jan van Leiden eerder dit jaar.
Dit is het bizarre, waargebeurde verhaal van wederdoper Jan van Leiden die het van kroegbaas to koning schopte. In deze derde aflevering duiken we verder in het verhaal van Jan van Leiden en de wederdopers van Münster. De wederdopers grijpen de macht in de stad. Nu is het zaak om de stad zo snel mogelijk te zuiveren; iedereen wordt gedoopt. Jan Matthijs bereidt ondertussen een uitval op het leger van de bisschop voor. Want de eindtijd zal op Pasen 1534 aanbreken – of toch niet? Deze podcastserie is gemaakt door Max Boogaard, in samenwerking met OPERA2DAY en de Nederlandse Bachvereniging nav de opera ‘De Apocalyps' over Jan van Leiden eerder dit jaar.
Deze podcastserie vertelt de bizarre geschiedenis van Jan van Leiden, een kroegbaas die het in twee jaar tijd tot een koning weet te schoppen. Deze podcast productie is oorspronkelijk gemaakt door Max Boogaard, in samenwerking met OPERA2DAY en de Nederlandse Bachvereniging naar aanleiding van de opera 'De Apocalyps' over Jan van Leiden eerder dit jaar.
"Jan van Leiden en het einde der tijden' is het krankzinnige verhaal over de wederdoper die het van kroegbaas tot koning wist te schoppen. Programmamaker Max Boogaard maakte de serie voor Opera2Day en de Nederlandse Bachvereniging, naar aanleiding van de opera 'De Apocalyps' over Jan van Leiden eerder dit jaar. Een erg mooie serie die we daarom graag herhaling in OVT.
'Poème Électronique' gaat over de ontstaansgeschiedenis van de elektronische muziek. Die geschiedenis gaat een stuk verder terug dan de meeste mensen weten. Ruim tien jaar voordat Otis Redding zong dat hij on the dock of the bay zat, werd er in het Eindhovense Natuurkundig Laboratorium al volledig elektronische muziek gecomponeerd en opgenomen. De luisteraar wordt in deze documentaire meegenomen naar de jaren '50 van de vorige eeuw, waarin componisten een nieuw hoofdstuk van de muziekgeschiedenis konden openen. De nieuwe machines, die in eerste instantie niet eens waren ontworpen om muziek mee te maken, stelden gerenommeerde componisten in staat om op een helemaal nieuwe manier met geluid en toonopbouw aan de slag te gaan. Het mondde uit in een multimediaspektakel in het Philipspaviljoen op de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1958: Het Poème Électronique. Maker: Wisse Beets Eindredactie: Katinka Baehr Editing: Alfred Koster De muziek die in de documentaire te horen is: Edgard Varèse - Poème Électronique Henk Badings - Kaïn En Abel Kid Baltan - Song of the Second Moon Richard Wagner - Ride of the Valkyries Gottfried Michael Koenig - Klangfiguren II Tom Dissevelt - Vibration Pierre Schaeffer - Étude violette Pierre Schaeffer - Études de bruits Pierre Schaeffer - Étude aux objets Beethoven - Cello Sonata No. 3 in A major Karlheinz Stockhausen - Studie I Kid Baltan - Song of the Second Moon Tom Dissevelt - Syncopation Joop De Knegt - Ik sta op wacht Benjamin Britten - The Young Person's Guide to the Orchestra Edgard Varèse - Deserts Gottfried Michael Koenig - Klangfiguren II
Twee jaar geleden kwam de 22-jarige Iraanse Mahsa Amini om het leven door geweld van de Iraanse zedenpolitie. Het ketende een ongekend protest los, geleid door vrouwen. De wereld keek er met ontzag naar, maar ook met enige verbazing. Want dat Iran een historisch sterke vrouwenbeweging heeft is niet breed bekend. Daar willen twee Iraans-Nederlandse vrouwen verandering in brengen: hoogleraar sociologie aan de VU Halleh Gorashi en universitair docent Internationale Betrekkingen Donya Ahmadi. Luister maar ‘Vrouw Leven Vrijheid: een Iraanse vrouwengeschiedenis', gemaakt door Laura Stek. Het boek van Donya Ahmadi heet ‘A history of the iranian women's rights movement'.
Bij de geschiedenis van de straatbedekking staat zelden iemand stil. Maar nu is daarover en uniek boek verschenen: ‘The Thinking Foot – A Pedestrian Study of Paving' van kunst- en architectuurhistoricus Thomas A.P. van Leeuwen. Het is een unieke studie, omdat Van Leeuwen sporen volgt die anderen niet zien. Bijvoorbeeld het verband tussen de eerste rotondes en hoepeljurken en de gelijkenis van boomzwammen met anti-plasplaten in de stad tegen wildplassers, tot de functie van het plaveisel als tafellaken voor de beschaving. Amsterdam was de eerste geplaveide stad, lange tijd voor Londen en Parijs. En daar hoorde van alles bij, van duizenden lantaarns die de stad vanaf eind zeventiende eeuw verlichtten met een uitgekiend lichtplan en goed georganiseerde brandweer die overal tijdig kon komen, zodat de stad nooit is afgebrand. Van Leeuwen loopt met radiomaker Marten Minkema door de hoofdstad in de Spoor-documentaire ‘Tussen Voet en Aarde'. Ook wandelen ze door Londen, waar Jack de Ripper in de duistere stegen zijn gang kon gaan en het een hele toer was om de modderige en drukke straten over te steken. Bovenal ziet Van Leeuwen bestrating als een graadmeter van de civilisatie: ‘Kijk naar de straat en je weet hoe een maatschappij ervoor staat.' Programmamaker: Marten Minkema
In deze aflevering van het Spoor Terug een documentaire over het begin van de strijd tegen kwakzalvers. Lang was het onderscheid tussen kwakzalvers en echte artsen helemaal niet scherp. Halverwege de 19e eeuw veranderde dat langzaam. In 1881 werd De Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht door de broers Gerard en Vitus Bruinsma. Een van de mensen tegen wie de vereniging zich keerde was Theodorus Stegeman, beter bekend als ‘Het Staphorster Boertje'. Een man voor wie mensen uit het hele land kwamen om genezen te worden. In de documentaire horen we on der meer de achterachterkleinzoon van het Staphorster Boertje en de ere-voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Programmamaker: Katinka Baehr Met dank aan Nicoline Tania en Eric Arends.
De eerste campings begonnen een eeuw geleden uit idealisme. Al snel verschenen er huisjes bij, zodat ook gezinnen mee konden doen zonder dure kampeeruitrusting. Het waren basale onderkomens, met een waterpomp ernaast als toppunt van luxe. Het contrast met het uitgekookte comfort bij het huidige Center Parcs, Landal en Bosrijk van de Efteling is enorm. Daar is het gerief minstens zo groot als thuis, dus wat valt er nog te wensen? Zijn we aangekomen bij het einde van de geschiedenis van het vakantiepark? Met onder anderen Frans Hooykaas van architectenbureau Van den Broek en Bakema - die de typische Sporthuis Centrum-bungalows ontwierp - en Mieke Dings, auteur van 'Tussen Tent en Villa - Het vakantiepark in Nederland 1920-nu'. Samenstelling: Marten Minkema. Deze documentaire is eerder uitgezonden in 2015.
Tip van de redactie: In de vijfdelige podcastserie En niemand bleef onaangeraakt vertellen schrijver Maurits de Bruijn en podcastmaker Randy Vermeulen het liefdesverhaal van Jan en Martin, dat zich afspeelt tijdens de aidscrisis van de jaren 90. De makers zoomen in op het aangrijpende leven van deze twee mannen én vertellen verhalen van anderen waarvan de levens zijn getekend door hiv en aids. Ook onderzoeken ze vanuit hun eigen queer perspectief hoe het stigma en de vooroordelen zich zo hardnekkig hebben kunnen nestelen in de hoofden en harten van de generaties queer mensen die opgroeiden in de schaduw van de epidemie. En niemand bleef onaangeraakt is een productie van Slowpony en de VPRO voor NPO Radio 1, naar een idee van Maurits de Bruijn, Randy Vermeulen en Anna Peeters. De podcast is tot stand gekomen met steun van het NPO-fonds, het Amsterdams Fonds voor de Kunsten, Gemeente Utrecht en Het Blauwe Fonds. Beluister nu de hele serie: https://www.vpro.nl/programmas/en-niemand-bleef-onaangeraakt.html (https://www.vpro.nl/programmas/en-niemand-bleef-onaangeraakt.html)
Voor de familie was het duidelijk: Jan Bokma was de verzetsheld en echtgenote Luciana de huisvrouw. Of zoals hun kleindochter het verwoordt: “Jan was de intellectueel. Hij las de boeken en zij stofte ze af.” Een onverwachte e-mail van de Italiaanse journalist Daniela Tasca, gericht aan de Noémi Prent, achterkleindochter van Jan en Luciana, veroorzaakt een eerste barst in dat beeld. Een documentaire van Noémi Prent en Daniela Tasca. Montage en advies: Sylvana van den Braak. Eindmix en souddesign: Pepijn Buitenhuis. Stemregie: Tom Klaassen en Remy van den Brand. Productie: Marleen Nieuwenhuijse. Eindredactie: Remy van den Brand. Presentatie: Mina Etemad. Deze documentaire werd oorspronkelijk gemaakt voor DOCS, de documentaire-podcast van de publieke omroep onder eindredactie van NTR en VPRO. Met dank aan het Vfonds, het Noord-Hollands Archief & stichting Culturissima.
Het is een van de belangrijkste papiertjes uit ons leven. Als je het niet hebt, ben je onvrij, en sommige zijn meer waard dan anderen. Ik heb het over het paspoort, dat we in de zomer vaak weer gretig uit onze laadjes trekken om op vakantie te kunnen gaan. Naar de zon bijvoorbeeld, als die hier ontbreekt. Het is ook een van de meest geavanceerde ontwerpen in ons dagelijks bestaan. Vandaag herhalen we een aflevering uit de serie Ongesigneerd uit 2018, een podcast over onopvallend design. Ontwerpen waar je vaak niet bij stil staat. Zoals de lantaarnpaal, de stoeptegel, het urinoir, maar ook: het paspoort. Een verhaal met een dubieuze glansrol voor de ambtenaar en collaborateur Jacob Lentz, de bedenker van het bevolkingsregister en het persoonsbewijs. Ongesigneerd werd gemaakt door Tjitske Mussche en Laura Stek
Deze zomer in het Spoor Terug: historische documentaires die niet voor OVT zijn gemaakt maar die we zo mooi vinden dat wij ze ook graag willen laten horen. De eerste is een aflevering van ‘Alles voor de wetenschap', een podcastserie over vergeten vrouwelijke wetenschappers, gemaakt door Edda Heinsman voor de NTR. We hebben gekozen voor afl 3 over Antonia Korvezee, geboren in 1899. Ze was scheikundige en hield zich bezig met een heel nieuw vakgebied: radioactiviteit. Korvezee was zo geniaal dat ze zelfs in het laboratorium van Marie Curie in Parijs mocht komen werken. Maar carrières van vrouwelijke wetenschappers gingen niet over rozen. Dat wordt wel duidelijk uit deze podcastserie en het gold zeker ook voor Antonia Korvezee.
Een epische historische roman vol seks, moordpartijen en machtspolitiek over het leven van een historicus. Kan dat? Ja, als die historicus Claudius heet: de man die in 41 na Christus, na de moord op Caligula, trillend vanachter een gordijn geplukt werd, en tot keizer van het Romeinse Rijk werd gekroond. De Britse schrijver Robert Graves schreef met de fictieve autobiografie Ik, Claudius in 1934 misschien wel de bekendste historische roman aller tijden. Te gast over dit boek zijn hoogleraar Oude Geschiedenis Olivier Hekster en oudheidkundige Willemijn van Dijk, die ook historische romans schrijft over de keizertijd, zoals Het wit en het purper.
Jan Ernst Matzeliger werd in 1852 als tot slaaf gemaakte geboren op plantage Twijfelachtig aan de Cotticarivier in Suriname. En hij eindigde als uitvinder in de Verenigde Staten. Zijn belangrijkste uitvinding: de zwikmachine, een apparaat in de schoenenindustrie waarmee de bovenkant van de schoen aan de zool wordt vastgespijkerd. Twintig jaar geleden maakte programmamaker Katinka Baehr een tweedelige documentaire over Matzeliger: ‘De uitvinder van Twijfelachtig'. Goed te weten: Dat het programma twintig jaar geleden is gemaakt kun je horen aan het taalgebruik. Er zitten woorden in die we nu niet meer zouden gebruiken. Na de documentaire is een interview te horen van Christianne Alvarado met kinderboekenschrijver en uitgever Gerrit Barron. Is er inmiddels meer aandacht voor Matzeliger in Suriname?