Marella

Follow Marella
Share on
Copy link to clipboard

L’emissiun focusescha e reflectescha in tema. Ella dat in cuc davos las culissas, explitgescha e metta en context, saja quai fenomens novs e nunenconuschents, ubain istorgias che paran a prima vista enconuschentas.

Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR)


    • May 29, 2025 LATEST EPISODE
    • weekly NEW EPISODES
    • 40m AVG DURATION
    • 254 EPISODES


    More podcasts from Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR)

    Search for episodes from Marella with a specific topic:

    Latest episodes from Marella

    #7 Vendetga – in mazzament d'onur

    Play Episode Listen Later May 29, 2025 56:40


    1969 ha in Talian sajettà giu dus umens a Sedrun ord schigliusia. Gieri Venzin ha 20 onns pli tard retschertgà e fatg in film davart il delict. En il «True Crime Grischun» raquinta el da sias retschertgas ch'han manà el fin en la Calabria, per chattar il delinquent. Il 1969 sajetta in lavurer da la Calabria giu a Sedrun dus umens e blessa in terz grevamain. Il motiv saja stà l'onur dad el, da sia famiglia e da sia marusa. El haja numnadamain gì in'amanta a Sedrun durant il temp ch'el era là per lavurar. Formica, co ch'el vegn numnà, possedeva ina pitschna agenda, nua ch'el nudava mintga giada, cura ch'el durmiva cun la dunna «tutto bello» – per il cas che quella vegniss en speranza. Gieri Venzin, autur da film ed istoricher, ha retschertgà avant bundant 20 onns quest cas. En la pli nova episoda da «True Crime Grischun» na raquintainsa betg mo il cas, mabain discurrin era cun l'autur dal film. Gieri Venzin raquinta davart las sfidas da sias retschertgas, da ses viadi en Calabria per chattar il delinquent e co ch'el sez ha udì sco uffant ils tuns dal delict.

    Gendrar?! Battibugl u nova realitad?

    Play Episode Listen Later May 25, 2025 43:42


    L'identitad da gender è insatge cumplex e la summa da numerus facturs (biologics, socials e culturals). En Svizra vivan var 150'000 persunas che sa defineschan sco «nunbinaras» e quellas na sa sentan betg pledentadas, cura ch'ins numna ellas «um» ubain «dunna». Numerusas persunas na sa reconuschan pia betg en quest sistem binar che ha dominà durant tschientaners – in sistem, nua ch'i dat sulettamain dus genders, quai che na correspunda betg a la realitad biopsicosociala. Ma sco adina: cun grondas midadas socialas sa mida era nossa lingua! Ozendi s'etableschan adina dapli pleds che gidan a francar e render visiblas questas identitads da gender: nunbinar, genderfluid, transgender, queer etc. Ma era noss verbs, adjectivs e pronoms ston savens vegnir adattads, sch'ins vul gendrar, qvd. sch'ins vul duvrar ina lingua che reflectescha e pledenta l'umanitad en tut sias fassettas.

    Murdraretsch per incumbensa – part 2

    Play Episode Listen Later May 18, 2025 47:37


    L'um da fatschenta da San Murezzan Martin Staub (50) vegn chattà ils 30 da settember 2003 en in lai da sang sin ses bain d'allevar chavals a la Côte d'Azur.

    #6 Murdraretsch per incumbensa – part 1

    Play Episode Listen Later May 11, 2025 53:13


    L'um da fatschenta da San Murezzan Martin Staub (50) vegn chattà ils 30 da settember 2003 en in lai da sang sin ses bain d'allevar chavals a la Côte d'Azur. Sco ch'i para è el vegnì assassinà là en sia chasa a moda brutala, durant ch'insatgi è rut en. En il rom da las inquisiziuns chatta la polizia dentant indizis ch'insatgi haja planisà il murdraretsch. Las retschertgas mussan che perditgas n'han betg ditg la vardad ed alibis èn vegnids inventads. Quest cas da «True Crime» vegn raquintà en duas parts. En la segunda part raquinta il figl da l'um assassinà, Silvio Staub, co che la famiglia è ida enturn cun il schabetg. Per la famiglia è il murdraretsch stà in schoc. I saja stà in temp difficil. La segunda part vegn emessa en il Radio Rumantsch ils 18 da matg 2025. Ins po dentant tadlar gia ussa tut las episodas sin rtr.ch/truecrime.

    Pasch en Europa – ils 8 matg 1945 en il Grischun

    Play Episode Listen Later May 1, 2025 41:21


    Il victory-day è il di da la victoria dals alliads sur la Germania dals nazis. Cun la capitulaziun da la Wehrmacht tudestga è a fin la Segunda Guerra mundiala en l'Europa. En il Grischun è ils 8 da matg 1945 stà in di sco blers auters, cun ina normalitad dalunsch dals champs da guerra. E tuttina ha la guerra laschà ses fastizs er en nossas vals per las Grischunas ed ils Grischuns, e quai durant 5 onns, 8 mais e 7 dis. Pli ch'ina giada era la guerra avanzada fin davant porta, spetgava la Svizra da vegnir assaglida proximamain – e lura aveva puspè tschessà il privel da guerra acut. Tar il mintgadi da quella giada tutgavan da tuttas sorts temas, ch'èn ids en emblidanza. Per exempel il plan «Wahlen» e ses raziunament da las vivondas, u ils Polacs internads en il Grischun. U era co che tschients da fugitivs èn vegnids sur il cunfin a Martina en l'Engiadina, ed han survegnì albiert en la chasa da scola a Scuol. Questa «Marella» lascha reviver istorgias emblidadas e commoventas che han muventà e fatschentà avant 80 onns. L'emissiun è ina repetiziun ed è vegnida realisada ed emessa l'emprima giada avant tschintg onns.

    Dar latg – tge ch'jau avess gugent savì avant ...

    Play Episode Listen Later Apr 24, 2025 43:58


    Che tezzar in uffant n'è betg adina uschè intuitiv, romantic e simpel, quai san bleras mammas ord atgna experientscha. Persuenter datti strusch in tema ch'occupa ina dunna ch'è vegnida da frestg mamma uschè fitg sco quel dal dar latg. Ch'ins sa prepara sch'ins è en speranza surtut sin la naschientscha e ch'il temp suenter ha plitost segunda prioritad, e che tezzar in uffant n'è betg adina uschè intuitiv, romantic e simpel, quai san bleras mammas mettain ord atgna experientscha. Persuenter datti strusch in tema ch'occupa ina dunna ch'è vegnida da frestg mamma uschè fitg sco quel dal dar latg. En questa Marella udin nus da las experientschas da trais dunnas ch'han tuttas gì sias sfidas cun il dar latg. Sfidas che bleras dunnas pudessan enconuscher u che pudessan inscuntrar mammas frestgas. Nus udin d'ina mamma ch'ha tezzà sur plirs onns. Lura d'ina mamma ch'avess gugent tezzà, ma che n'aveva betg avunda latg. E d'ina mamma ch'è sa decidida sapientiv encunter il dar latg. L'experientscha da la mamma ch'ha gì ina istorgia da tezzar sco or dal cudesch, manca sapientiv. Persuenter vegnan a pled ina cussegliadra da dar latg ed ina istoricra che mettan a lieu l'in u l'auter fatg e mitus. Questa Marella duess dar in'invista en quai che pudess spetgar en quella rusna naira suenter il di X da la naschientscha.

    Segunda primavaira: ina nova amur en la vegliadetgna

    Play Episode Listen Later Apr 16, 2025 43:20


    La primavaira è arrivada e cun ella era er ils splerins en il venter – almain tar intginas ed intgins. L'amur ha savens il num d'esser insatge giuvenil, viv e passiunà. Ma l'amur po era esser calma, profunda e po dar confiert – ed ella n'enconuscha nagina vegliadetgna. Sche persunas s'inamureschan da nov en la vegliadetgna, pon ellas sentir ina segunda primavaira. La nova «Marella» raquinta l'istorgia da dus pèrins che han emprendì d'enconuscher in l'auter suenter esser stads divorziads: Mathilda Derungs ed Alois Carisch da Glion e Karin Luzio-Kopp da Savognin e Roland Guntli da Cunter. Plinavant lascha ella era vegnir a pled Jacqueline Hindelang che sa fatschenta intensivamain cun l'amur en la vegliadetgna.

    Sparì: Nua è Toni da Cuas?

    Play Episode Listen Later Apr 12, 2025 35:11


    La notg dals sis sin ils set da settember 1999 è il mulin a Cuas/Cumpadials brischà dal tuttafatg. Dapi lura è era il cussadent Toni Berther, numnà il Toni da Cuas, sparì. Nus tschertgain respostas. Entras documents da la procura publica va la «Marella» a la tschertga da respostas. Toni Berther n'aveva betg grond contact cun ses convischins ed el viveva ina vita solitaria a l'ur dal vitg. Daco è el sparì e daco è sia chasa brischada quella notg? A pled vegnan il cumandant dals pumpiers da quella giada, Sigis Schmed, l'avugà incumbensà da la cumissiun tutelara, Leo Cathomas, e Marcus Duff ch'ha giu ina colliaziun tras l'agricultura cun Toni Berther.

    «Igl era sco da guardar en in desert – tut era davent»

    Play Episode Listen Later Apr 4, 2025 48:21


    Ils 6 d'avrigl 1975 sa derscha ina lavina sin il vitget dad Acla (Val Medel) e destruescha quel per gronda part. Trais persunas perdan la vita quel di. La «Marella» relata da questas uras d'anguscha, ma raquinta era dal temp suenter la lavina. Sch'ins discurriva gist suenter la catastrofa da «reconstrucziun» e da «return», han quests pleds svelt fatg plazza ad in auter: «dischlocaziun». La maioritad da las famiglias dad Acla ha prendì dimora a Fuorns, ca 1 km da la val viadora. Malgrà questa soluziun «effizienta», «favuraivla» e «logica» laschan blers dad Acla anc ditg encrescher per lur vitget.

    Sin viadi cun il Cussegl federal

    Play Episode Listen Later Mar 28, 2025 47:06


    Sco «palaz da l'aria» è el vegni titulà: il nov jet dal Cussegl federal. Dapi quest onn fa el kilometers en l'aria. 103 milliuns francs ha el custà, e damai procurà per intginas lingias grossas. En il mintgadi è il jet in instrument impurtant da lavur per la regenza Svizra. RTR è sgulà il favrer ensemen cun il minister da l'exteriur Ignazio Cassis en Rumenia, quai a chaschun da l'Emna rumantscha. En questa «Marella» prendain nus quest viadi sco exempel per in da blers ch'in commember u ina commembra dal Cussegl federal fa en uffizi. Nus sclerin las dumondas: Tge signifitgi d'inscuntrar autras culturas? Tge reglas valan a l'exteriur ? Co ir enturn cun pajais ch'han tut autras ideas? Tge èn las sfidas e tge portan tals viadis a la politica Svizra? Nus discurrin dentant era cun il pilot sur da sia lavur e sur da las sfidas da sgular cun cussegliers u cusseglieras federalas d'in lieu a l'auter.

    Arno Caluori: «En nossa galaxia hai 100 fin 200 mia. stailas»

    Play Episode Listen Later Mar 18, 2025 41:45


    En l'univers na datti nagin sura e sut. Telescops volvan e spievlan il maletg. Ma per observar stailas e planets n'emporta quai nagut, di Thorsten Ulm che fa guidas en l'observatori Mirasteilas a Falera.

    En la sumbriva da la pandemia – cumbat infinit cunter long-Covid

    Play Episode Listen Later Mar 13, 2025 42:12


    Entant ch'il mund para dad esser sa revegnì da corona, n'ha la pandemia per millis e millis da persunas mai prendì fin. Ellas cumbattan cunter la lunga sumbriva da corona, cunter long-Covid – sco Myriam Egli da Sagogn. Exact tschintg onns suenter che la Confederaziun ha proclamà il stadi d'urgenza en Svizra raquinta la «Marella» l'istorgia da questa dunna ch'era ina giada coiffeusa ed impressaria activa e plain energia, ma che sto viver oz ina vita fermamain limitada. Che questa istorgia n'è betg in cas singul sa Chantal Britt, presidenta da l'Associaziun long-Covid Svizra, per atgna experientscha. La Marella cun in purtret dad ina malsogna pauc enconuschenta cun in enorm effect sin la vita da las persunas pertutgadas.

    Ospital regiunal Surselva – Era il debachel previsibel?

    Play Episode Listen Later Mar 2, 2025 40:58


    L'Ospital regiunal da la Surselva procura il mument per lingias grassas. U plitost sias cifras cotschnas. Avant dus onns ha l'ospital stuì dumandar las vischnancas in pachet da salvament finanzial da varga tschintg milliuns francs per evitar in concurs. E las vischnancas ch'èn responsablas per il provediment da sanadad en Surselva, sa scagnan dapi lura. Ellas na vegnan betg perina co ch'i duess ir vinavant cun l'ospital e tge prestaziuns che quel duai avair en l'avegnir. Atgnamain è l'Ospital regiunal Surselva ina societad d'aczias che duess far gudogns. Ma l'ospital è lunsch davent d'emplenir sia cassa. Tge è ì crutsch en ils davos 10 onns? La marella examinescha il debachel en il provediment da sanadad e mussa sco l'idea d'in ospital che sa porta sez, è daventada in'illusiun. En quest'emissiun vegnan a pled: · Mathias Bundi, anteriur president dal cussegl administrativ da la Spital regiunal Surselva SA · Thomas Buchli, president dal cussegl administrativ da la Spital regiunal Surselva SA · Gian Arard Melcher, chirurg e cussegliader per ospitals, anteriur commember dal cussegl administrativ da la Fundaziun provediment da sanadad Engiadin'Ota (SGO)

    Ina plazza, ina passiun – ils planespotters da Samedan

    Play Episode Listen Later Feb 23, 2025 34:03


    Lur butin èn jets, lur territori preferì è la plazza aviatica Samedan: ils dus Engiadinais Fabian Walther e Hansjörg Pfäffli s'inscuntran sin l'Engadin Airport a Samedan per observar aviuns. Era la «Marella» ha observà – numnadamain ils dus spotters e lur passiun intergeneraziunala per l'aviatica. La plazza aviatica procura dentant er adina puspè per lingias grossas. Perquai tematisescha la «Marella» il passà e l'impurtanza economica, dat però er in sguard en l'avegnir dad in affar che n'ha betg be ina valur economica, mabain ch'è surtut era d'interess politic per la regiun da l'Engiadin'Ota.

    Café Bundestag – la Germania avant las elecziuns

    Play Episode Listen Later Feb 16, 2025 37:55


    Ils 23 da favrer èn var 60 milliuns Tudestgas ed Tudestgs clamads a l'urna. I vala d'eleger ils represchentants e las represchentantas en il Bundestag, il parlament da la Germania. Il medem mument decidan noss vischins era davart la regenza futura. Suenter che la coaliziun da la SPD, Bündnis 90/Die Grünen e la FDP è dada dapart, han ils conservativs da la CDU e da la CSU bunas schanzas da metter il nov chancelier. En la «Marella» dain nus in sguard sin il sistem electoral da la Germania ed illuminain la situaziun economica dal pajais che ha, sper il tema da la migraziun, in'influenza essenziala sin la decisiun da las electuras e dals electurs. Ultra da quai vegnin nus a discutar davart la relaziun tranter la Svizra e la Germania ch'è marcada d'ina lunga istorgia e che n'è betg adina stada simpla. In auter tema da nossa emissiun è il success remartgabel da la partida «Alternative für Deutschland». Naschida avant dudesch onns sco partida eurosceptica è l'AfD sa sviluppada ad ina partida per part radicala da dretga che pudess tenor retschertgas recaltgar 20 pertschient da las vuschs.

    Tge è bellezza?

    Play Episode Listen Later Feb 9, 2025 40:47


    Bellezza è en l'egl dal contemplader, questa tesa aveva gia l'istoriograf grec Thukydides bun 400 onns avant Cristus. Ma è quai propi uschia? È bellezza propi per mintgin insatge auter e tge è bellezza insumma? Ina marella d'avant 2 onns.

    Lothar Deplazes: in autur e librettist sutvalità

    Play Episode Listen Later Feb 2, 2025 43:09


    Lothar Deplazes (1939–2015) è stà in istoricher medievistic, autur da prosa e lirica, editur da las «Ovras» da ses padrin Gion Cadieli e librettist da trais operas rumantschas. Diesch onns suenter sia mort sa dumonda questa emissiun, schebain ins ha forsa sutvalità sia ovra, perquai che Deplazes era d'in natiral modest ed introvertì e forsa era perquai ch'el ha pir publitgà agens texts cun varga sessanta onns. Il fatg che Lothar Deplazes n'aveva anc mai publitgà agens texts litterars, cura ch'el ha acceptà da scriver il libret da l'emprima opera rumantscha «Il Cerchel magic» cumponida da Gion Antoni Derungs, è en mintga cas ina da las chaussas frappantas en sia biografia professiunala.

    Il banc-pigna – in lieu privà svanescha

    Play Episode Listen Later Jan 26, 2025 37:50


    I dat el en tut las lunghezzas e largezzas pussiblas, da lain u er da crap, per ils ins è el il simbol da la privadientscha, per ils auters in lieu bler memia chaud: il banc-pigna. Quel chattav'ins pli baud en prest mintga stiva en Engiadina – oz è el savens be pli regurdientscha. E quai era in tema gia avant 10 onns, cura che la redactura Anna Caprez ha realisà questa «Marella» – quella giada è ella ida a la tschertga dals fastizs dal banc-pigna ed ha chattà tats che fan sin el lur cupid da mezdi e tattas che stgaudan ils satgets cun crosa da tschareschas. Ella ha però er inscuntrà reglas da la polizia da fieu e la concurrenza dal stgaudament dad ieli e las preferenzas per in cheminé comme il faut. Quai è ina repetiziun da la «Marella – Il banc-pigna» ch'è vegnida realisada ed emessa l'onn 2014. I vegnan a pled diversas persunas sin banc-pigna e da quellas che construeschan bancs e pignas. Quest è ina repetiziun da la Marella «Il banc-pigna» ch'è vegnida realisada ed emessa il 2014.

    WEF: tranter smaladicziun e benedicziun

    Play Episode Listen Later Jan 18, 2025 43:08


    «Nagin commentari», «Igl è difficil» ubain «Jau ditg pli gugent nagut»–- quai èn las respostas ch'ins survegn sin las vias da Tavau, sch'ins dumonda las abitantas ed ils abitants davart il WEF. L'inscunter da l'elita politica, economica e sociala divida la populaziun da Tavau. Tgi fa ina pluna daners cun affittar butias u abitaziuns e tgi sa vilenta da la decadenza. La «Marella» sa fatschenta cun il WEF e sias consequenzas per las abitantas ed ils abitants da Tavau. Nus dain dentant er in sguard sin il mund dal WEF che para ester entamez las muntognas.

    Lavurar sco magistra – in siemi u il cuntrari?

    Play Episode Listen Later Jan 9, 2025 40:34


    En questa «Marella» survegnis Vus in'invista en la lavur d'ina giuvna magistra – e quai cun tut las sfidas e tut ils plaschairs che tutgan tar questa professiun. I va per ils egls dals uffants che traglischan, cura ch'els han chapì insatge fin a las uras stentusas cun la lavur administrativa. Anna Cathomen, la giuvna magistra primara che mussa ses mintgadi, raquinta era da l'integraziun e da sia atgna scolaziun. La fin finala resta la dumonda: è esser magistra ina lavur da siemi u il cuntrari?

    L'onn 2025 en la ficziun

    Play Episode Listen Later Jan 5, 2025 38:04


    La Marella sa fatschenta cun trais ficziuns che giogan en l'onn 2025: in gieu da video, in cudesch ed in film. Sco commember da Swissfuture (la societad svizra per futurologia) è Cla Semadeni stà pront d'analisar cun nus, quant datiers da la realitad ch'elements or da questas ficziuns èn propi. Daventa la China bainprest ina superpussanza globala? Quant datiers essan nus da vesair vehichels autonoms era sin las vias svizras ? Vegni a dar in di turissem spazial, per exempel in hotel da luxus sin la glina? E vegn l'uman in di ad esser sfurzà da bandunar la terra per ir a viver sin in auter planet? In'emissiun plain ficziun e cunzunt plain speculaziun, u sco Cla Semadeni di: «SAVAIR è adina il fauss pled!».

    Betg biblic, betg uffizial, ma fitg popular – ils apocrifs

    Play Episode Listen Later Dec 23, 2024 44:55


    Il parsepen, la staila da Betlehem e la preschientscha d'in bov e d'in asen tutgan tar Nadal sco l'amen en baselgia. Dentant en la Bibla na stat scrit nagut da bovs ed asens che fissan stads da la partida tar la naschientscha da Jesus. Blers dals maletgs ch'èn omnipreschents en il temp da Nadal derivan numnadamain da texts apocrifs, pia texts da las cuminanzas cristianas dals emprims tschientaners cun nums sco il «Protevangeli da Giatgen» ubain «Evangeli dal pseudo-Matteus». Cunquai ch'els n'èn betg part da la Bibla uffiziala, valevan els pli baud per part sco texts stgandelus, vulgars, falsifitgads u schizunt eretics. Quests texts che dattan dentant colur a diversas istorgias en la Bibla han inspirà blers artists, er qua en il Grischun. La Marella sa metta sin ils fastizs dals apocrifs en terra rumantscha, visita baselgias a Savognin ed a Ziràn e dat insaquants schatgs or da las scrittiras apocrifas. Quest è ina repetiziun d'ina Marella dal december 2021.

    In auter mund ch'il rest da l'Engiadina

    Play Episode Listen Later Dec 20, 2024 44:35


    En il vitg mundan da San Murezzan datti tuttas duas varts: quella da las indigenas e dals indigens che sa cruscha cun quella da la glieud ritga e bella. San Murezzan – in dals lieus da vacanzas ils pli luxurius en las Alps – cun ina cuntrada che fascinescha, cun sias muntognas autas, bler sulegl ed in'aria fina. Durant la stagiun auta – surtut sur las Festas – sa mida quest maletg cumplettamain. Il vitg muntagnard cun 5'000 abitantas ed abitants indigens sa transmida en ina pitschna citad da 20'000 persunas. La Marella illuminescha il temp curt avant ch'il grond travasch da Nadal cumenza e fa ina spassegiada durant ina saira tras il vitg. Ils inscunters èn multifars. Dal magister da skis, sur la vendidra da cudeschs fin a l'hotelier che giauda anc ils dis avant las Festas en la bar cun in ami. Durant ils dis da festa vegnan per regla era servidas mangiativas pli spezialas a San Murezzan. Entant che nus giudain magari in filet en pasta u il Fondue Chinoise tradiziunal, datti en ils hotels da quatter e tschintg stailas caviar, peschs custaivels, giomber da mar, conchiglias u era salmun. Enconuschent per vivondas exclusivas è l'interpresa Geronimi Comestibles a San Murezzan ch'i dat entant gia 97 onns. Dapi il 2021 maina l'affar Fabio Tempini. Ina da lur spezialitads è il salmun fimentà. Curt avant il grond travasch da Nadal sto vegnir preparà tut per quels dis intensivs. Per exempel era cun installar l'illuminaziun da Nadal per lung las vias da San Murezzan. En tut vegnan installads 320 sulegls che traglischan la saira en lur furma pompusa. Nus avain però era passentà in di a San Murezzan cun Vera Dillier, la lady da jetset. La Turitgaisa abita dapi 40 onns a San Murezzan ed ha era là ses palpiris. Ella sa senta sco muntagnarda ed ama tuts dus munds. La quietezza durant il temp tranter las stagiuns, però er ils dis ch'ils ritgs e bels sa scuntran a San Murezzan per grondas partis.

    Made in Bangladesch

    Play Episode Listen Later Dec 12, 2024 46:12


    Mattettas che creschan si cun lur mammas en il burdel. Giuvenils che n'enconuschan nagut auter che la vita en il pli grond champ da fugitivs. Ed uffants che lavuran en la fabrica da peschs e gudognan var 10 raps per di. A Bangladesch datti lieus, nua ch'ils uffants n'han nagins dretgs. Impressiuns da quests lieus datti en la «Marella». Quest viadi è vegnì fatg en il rom dal project da la Chadaina da Fortuna che ramassa raps per uffants pertutgads.

    PFAS – il tissi dal tschientaner

    Play Episode Listen Later Dec 8, 2024 45:21


    Dapi passa 70 onns accumpognan nus en noss mintgadi pitschens gidanters chemics che guardan che tut restia pli cumadaivel e simpel per nus. Er uss durant il temp d'advent. U n'è quai betg bel, sch'ils brunslis e milanais na tatgan betg vi da la lastra e sa glischnan en in hui dal palpiri da furnel sin il taglier? E n'è quai betg bel da baiver in punsch chaud or d'in simpel cup da chartun a la fiera da Nadal e d'avair pes chauds e sitgs, malgrà ch'igl è fraid e bletsch? Quels schenis universals invisibels cun il num PFAS han dentant er ina vart stgira che fa a nus pli e pli gronds problems. Quests pitschens gidanters che nus avain creà na van numnadamain betg pli davent. Els èn prest immortals e sa derasan adina pli fitg, er en lieus che nus na vulain betg avair els – sco per exempel en noss'aua, en nossa vivonda ed er en nus. E là tissienta questa substanza chemica adina pli fitg noss corp a moda cronica. Ils PFAS n'influenzeschan betg mo noss ormons, nossa fertilitad e nossas genitalias. Els fan era donn als gnirunchels ed al gnirom, fan che nossa beglia s'inflammescha, augmentan il colesterin e pon la fin finala schizunt era far che nus avain cancer. Quant gravanta che la situaziun è propi, era qua tar nus en il Grischun, e tge che nus pudain far encunter, pudais vus tadlar en la «Marella».

    In stgazi da suns e tuns dad oz per l'avegnir

    Play Episode Listen Later Nov 30, 2024 43:11


    Co tuni en claustra u tge ramurs fa in glatscher che lieua? Artists a la tschertga da tuns che pudessan ir a perder. Martina Berther tschertga tuns en il mintgadi ch'èn forsa gia pers en 100 onns. En in diari auditiv conserva la musicista rumantscha quest stgazi sonor per l'avegnir: tuns dal mintgadi sin l'alp u en la citad, co che ses bab discurra rumantsch u co ch'il mintgadi da las mungias en la claustra da Glion tuna oz. Las ramurs da glatsch ed aua Ludwig Berger lascha entant sfundrar ses microfon en las sfendaglias dal Vadret da Morteratsch per documentar ils suns da sia luentada. Las ramurs en il glatsch, ch'i na vegn insacura betg pli a dar, vul er el conservar per l'avegnir. Els dus han survegnì l'incumbensa – ensemen cun autras artistas ed artists – da scriver ina cumposiziun per il futur. Il project che vul conservar cumposiziuns dad oz en ina capsla da temp e preschentar quellas pir en 100 onns ad in public nunenconuschent sa numna «Zukunftsmusik». La «Marella» accumpogna las artistas ed ils artists a lur tschertga da tuns che van a perder e fa in viadi filosofic en il temp.

    «Il bainstar da l'uffant stat en il center da nossa lavur»

    Play Episode Listen Later Nov 22, 2024 43:40


    100 onns èn passads dapi la fundaziun dal Servetsch Social Internaziunal (SSI ) a Genevra.

    Il culp final

    Play Episode Listen Later Nov 15, 2024 59:16


    Cuira, ils 26 mars 2000. Tuttenina rumpan 17 sajets las fanestras dal restaurant Rosenhügel. Ils tuns vegnan gì d'in balcun da la chasa visavi. In giuven da 21 onns va amoc. En sia abitaziun spetga el cun buis d'assagl e la situaziun na sa lascha quietar. Dus policists vegnan blessads grevamain e las persunas al lieu portan cun sai ina memoria stgira per tut la vita. A fin va l'amoc cun in sajet final. Il giuven vegn sajettà giu da la polizia. En la pli nova episoda dal True Crime Grischun guardain nus sin las istorgias davos il cas: Tgi era il giuven attentader? Daco decid'ins da far in tal crim? Cura dastga il stadi mazzar ina persuna? Co pon ins esser preparà sco policista per ina situaziun uschia extrema? E tge lascha il cas enavos enfin oz? A quellas dumondas giainsa suenter.

    La mort e nus – sch'il prender cumià vegn pli e pli privatisà

    Play Episode Listen Later Nov 10, 2024 37:20


    Rituals da cumià han lur ragischs profundas en nossa cultura. Quant ferm ch'els san gidar tar il dir a dieu, realisar la mort ed ir enturn cun il led as bada savens pir cur ch'ins è pertutgà sezza. Quests rituals tradiziunals èn dentant per svanir. Da diesch sepulturas vegnan fatgas nov cun urna è mo anc ina cun bara. La fin da la vita vegn pli e pli privata. In process, che occupa er a la schurnalista Petra Rothmund. Per ils «Cuntrasts» da RTR è ella sa decidida da prender en maun la camera, documentar ils usits, ch'i dat anc ed observar tge che quels na san betg be effectuar per la singula u il singul, ma er per la cuminanza. En la Marella dad Isabelle Jaeger raquinta l'autura da ses inscunters e sias experientschas per realisar il film «Cumià e cuminanza».

    In magliacudeschs cun trais auturas

    Play Episode Listen Later Nov 3, 2024 43:57


    En il magliacudeschs discurra Esther Krättli cun giasts davart cudeschs che dattan en egl. Giasts en la Marella èn Rico Valär e Gian Peder Gregori. L'autura Flurina Badel raquinta en ses emprim roman «Tschiera» da la necessitad dolurusa da prender cumià d'ina chara persuna e din lieu che n'è betg pli il dachasa d'ina giada. Tema è era il far frunt a la fiera d'immobiglias da luxus che diminuescha adina dapli il dumber d'abitaziuns pajablas. En «Guarda tge schubanza, mettain inemanza!» è l'autura Viola Cadruvi ida a la tschertga da figuras femininas en la litteratura rumantscha. Chattà ha ella rebellas, mammas, ina femme fatale e perfin in um en speranza. Lura vai per in tema spinus: il rumantsch grischun. L'istorgia «Ruschun Grimantsch e Misurana» da Dominique Caglia parta da fatgs reals, ma divertescha cun sia fantasia plain umor.

    Il laresch - attracziun da l'atun d'aur

    Play Episode Listen Later Oct 13, 2024 45:15


    La transfurmaziun da lareschs en differentas colurs è adina puspè fascinanta ed attira ina pluna giasts en la regiun da l'Engiadina. Igl è il mument, cura ch'ils lareschs midan la colur da lur guglias d'in verd stgir en in mellen d'aur e procuran per cuntradas che sumeglian ina surfatscha d'aur. Durant quest temp chatt'ins er plunas da fotografias e clips en las medias socialas. Maletgs, surtut da l'Engiadina, che mussan ils lareschs en lur colur da parada, fotografads amez la cuntrada. Per destinaziuns turisticas ina plattafurma optimala per survegnir reclama gratuita. Il laresch serva, sper il furnir laina per elavurar en differentas modas, er sco ina planta ideala en guauds da protecziun encunter lavinas. Quai grazia a sias ragischs foppas e sia scorsa grossa che protegia la planta er encunter incendis. Dentant vegn il laresch er sfruttà en autras manieras sco la laina lunara, la rascha e finalmain las guglias che sa furman en il lai a las enconuschentas cullas da Segl. «Il laresch è fitg rustical, tegn ora fitg bler, feridas, dirs envierns ed el dovra blera glisch per ch'el po crescher» uschia il selvicultur da S-chanf, Adrian Schorta. Sper el vegnan ulteriurs selviculturs a pled, dentant er persunas dal turissem enfin tar ina dunna da Scuol cun il polesch verd ch'elavura itg da rascha or dal laresch. La «Marella» dat invista en il mund d'in pionier tranter la bostga, raquinta da la vita sexuala dal laresch e declera er daco ch'el è l'unica planta da guglias che sa deliberescha dad ellas avant lenviern.

    Homeschooling – dapli ch'uffants che na van betg a scola

    Play Episode Listen Later Oct 6, 2024 51:12


    Ir a scola cun ina roschada uffants en ina pitschna stanza en la scola dal vitg è out. Tgi chè hip e trendy ha scola a chasa, en las atgnas quatter paraids. Quella impressiun pon ins bain avair cun leger adina puspè las lingias grassas en las medias: linstrucziun a chasa fa il «boomen», las cifras da homeschooling explodeschan schizunt – almain en il chantun da Berna. Dentant co è quai ussa effectivamain cun quest homeschooling en Svizra ed en il Grischun? Èsi propi uschè blers chinstrueschan lur uffants a chasa? Daco fan els quai? E tge pomai vegn in di or da quels uffants? En la «Marella» da questa dumengia mirain nus in zic pli detagliadamain sin quest uschenumnà «boom» da homeschooling en Svizra. E nus visitain duas famiglias en il Grischun chèn sa decidas da far scola a chasa per chapir in zic meglier co che linstrucziun a chasa guarda insumma ora e daco che geniturs fan propi quest sforz.

    Ensolver – il past il pli impurtant dal di?

    Play Episode Listen Later Sep 29, 2024 28:55


    «Culazchun, püschain, solver, cruschina» – uschè differents sco ils terms dals idioms rumantschs, èn ils rituals, ils studis e las directivas davart lemprim past dal di.  «Culazchun, püschain, solver, cruschina» – uschè differents sco ils terms dals idioms rumantschs, èn ils rituals, ils studis e las directivas davart lemprim past dal di. Dal «coffee to go» als ovs sbattids, da la fletta cun meil ad il müesli – L'ensolver è tant individual sco ses mangiaders e sias mangiadras. Sa tracti propi dal past il pli impurtant dal di, sco quai chi vegn propagà da l‘industria da products densolver dapi onns? La scienza dat respostas – differentas respostas. Nus giain a la chatscha da fastizs.

    Il siemi è a fin – ed uss?

    Play Episode Listen Later Sep 22, 2024 42:39


    La carriera sportiva tutga tar il passà. RTR ha discurrì cun trais persunas davart la sfida da chattar in nov senn en la vita. U forsa era ina nova finamira. L'entira vita hai mo dà ina chaussa da la damaun fin la saira: els ed ellas han vivì per la finamira da daventar sportists professiunals e da far gronda carriera. La protagonista ed ils dus protagonists principals da questa «Marella» han fatg lur carriera, han festivà success. En questa emissiun vai dentant per il temp suenter la vita sportiva. I va per la carriera suenter ch'els èn ids per l'emprima giada en pensiun. A pled vegnan l'anteriur skiunz da la cuppa mundiala Franco Cavegn, Corsin Camichel che ha dà var 500 gieus en la pli auta liga svizra da hockey e Seraina Friedli, anteriura golia naziunala da ballape. Els discurran davart las sfidas ed era las schanzas che la fin da la carriera sportiva porta.

    Da la chasa da purs al chastè

    Play Episode Listen Later Sep 15, 2024 36:03


    Tgi che vul bajegiar ubain renovar in bajetg en nossas valladas dovra adina dapli cletg per chattar in object, ma er in budget adina pli grond per pudair cumprar el. Spazi d'abitar è daventà rar. En questa «Marella» guardain nus sin las raschuns e dumandain: tge fa quai cun noss bajetgs e lur substanza? Persunas dal fatg èn perina ch'igl è da princip d'avantatg sche tut las chasas vegnan renovadas e mantegnidas per generaziuns futuras. La dumonda co che quellas renovaziuns duain capitar dat però da discutar. Nus discurrin en questa «Marella» cun differentas partidas involvidas en renovaziuns da chasas istoricas en nossas vischnancas.

    «Quai è in medium ch'entra en mintga stiva»

    Play Episode Listen Later Sep 8, 2024 43:44


    100 onns èn passads, dapi ch'ins ha udì per l'emprima giada rumantsch al radio – la «Marella» dat in sguard sin las entschattas da quest med da massa. «La staziun de radio a Turitg dat oz ina sera taliana e romontscha» annunzia la Gasetta Romontscha dals 11 da settember 1924 – probablamain è quai stada l'emprima giada ch'ins ha udì la lingua rumantscha al radio. En il Fögl d'Engiadina dal settember 1924 pudain nus leger: «Radio ais la parola del momaint. [...] Tuot la pressa svizzra discurrit da quaist enorm e grandius progress modern [...] chi po servir il pajais inter e chi pera già hoz dad esser il centro dad innumerabels apparats collios cun ella, da maniera ch'ella fuorma scu üna granda buocha chi clama tres l'intera Confederaziun.» Per celebrar questa sensaziun «ch'entra en mintga stiva», dat la «Marella» in sguard sin il cumenzament dal far radio per rumantsch; la dependenza tecnica dals studios da Turitg, l'elan che quest med da massa ha survegnì durant ils onns 1930 e 40, la muntada dal radio per l'encletga interidiomatica e las cundiziuns da lavur dals emprims redacturs rumantschs (tenor Tista Murk: «Fich, fich miserablas!»). Quest'emissiun lantscha dal reminent in focus tematic che dura dals 8 enfin ils 14 da settember.

    La pioniera ed il guid da muntogna

    Play Episode Listen Later Sep 1, 2024 38:47


    Elisabeth Main e Christian Klucker n'èn probabel mai s'inscuntrads. Ma els dus colliescha ina gronda fascinaziun per las muntognas grischunas ed in spiert da pioniers. Elisabeth Main (1861 – 1934) era bler dapli ch'ina «Lady» da l'Engalterra, anzi ella era aventuriera, fotografa e ferventa alpinista. Cun rassa e suga ha ella per exempel fatg la primascensiun d'enviern dal Piz Palü. Christian Klucker (1853 – 1928) vala sco in dals guids da muntogna ils pli impurtants da l'Engiadina. El ha manà sur 3'000 turas, senz'in unic accident, da las bleras primascensiuns en Bergiaglia. Tant Christian Klucker sco era Elisabeth Main n'èn betg be ids en muntogna, ma han era scrit cudeschs. L'autobiografia «Erinnerungen eines Bergführers» da Christian Klucker tutga tar ils classichers da la litteratura d'ir en muntogna. Elisabeth Main ha perfin scrit 18 cudeschs – in era davart las muntognas en Engiadina. En questa Marella emprendain nus ad enconuscher ils dus pioniers da las Alps, lur sfidas cun patruns e consorts, ils pregiudizis encunter ina dunna en muntogna e quant svelt che l'aura sa po midar enturn il Piz Bernina.

    Curs rumantsch sursilvan - era Rumantschas e Rumantschs pon profitar

    Play Episode Listen Later Aug 25, 2024 42:38


    Cun 154 participantas e participants ha il Cuors romontsch sursilvan intensiv da la Fundaziun Retoromana pudì sa legrar dad in nov record. Durant duas emnas il fanadur han els pudì emprender rumantsch en otg differents livels. Il livel il pli aut è in'universitad da stad. Era mintga Rumantsch e Rumantscha ha la pussaivladad da profitar, di il directur Conradin Klaiss en la Marella. 

    Esser pultrun: vizi u inspiraziun?

    Play Episode Listen Later Aug 18, 2024 30:55


    D'esser in pultrun u schmarschun n'è oz betg gist in cumpliment. Activitad e dinamica èn las marcas da noss temp. Nus avain agendas plainas e currin sco la lieur cun sia ura da giaglioffa en l'istorgia «Alice in Wonderland». Duvravan ils filosofs grecs anc temp e peda per pensar ed ils muntgs stuevan urar e lavurar per betg pensar, èsi ozendi da lavurar e da gudagnar per valair insatge. E tuttina spustain er nus gugent in u l'auter duair sin il proxim di u sin puschmaun. Tge ha quai da far cun esser pultrun, dependa quai dal caracter, da l'educaziun u mo dal gener da l'incumbensa? Il psicolog e cussegliader d'educaziun Philipp Ramming dat ina vista differenziada sin la pultrunaria. Dal 2007 enfin il 2016 ha RTR emess emna per emna l'emissiun «Forum». Persunas dal fatg or dal champ da la scienza han preschentà, declerà ed analisà fenomens, svilups e dumondas da la vita e da la societad. Pliras da questas analisas ed invistas èn restadas actualas, uschia che nus repetin durant la stad ina selecziun or dals var 500 «Forums». Quest'emissiun dal 2012 è la davosa en nossa seria da stad.

    Nagin'istorgia è innocenta

    Play Episode Listen Later Aug 11, 2024 30:35


    «Nagin'istorgia è innocenta. Tgi che quinta, sa metta en privel. Tgi che tascha, s'isolescha.» Questas frasas marcantas sa chattan en il cudeschs: «Ta salva, la vita cloma», da Boris Cyrulnik. Cyrulnik è nat il 1937 en Frantscha. Sco uffant gidieu ha el survivì la Segunda Guerra mundiala mo cun gronda fortuna. Ses geniturs èn vegnids deportads e mazzads ad Auschwitz. Oz è Boris Cyrulnik neurolog e psichiater. Ses champ spezial è la resilienza, vul dir la capacitad d'in uman da tegnair ora e surviver situaziuns extremas senza ir en paglia vidlonder. Daco han ils ins ina gronda resilienza ed auters betg? Cyrulnik va a maun da sia biografia a la tschertga da respostas, preschentadas qua en in'emissiun da la teologa e scienziada da religiun Chatrina Gaudenz. Dal 2007 enfin il 2016 ha RTR emess emna per emna l'emissiun FORUM. Persunas dal fatg or dal champ da la scienza han preschentà, declerà ed analisà fenomens, svilups e dumondas da la vita e da la societad. Pliras da questas analisas ed invistas èn restadas actualas. Il schaner da quest onn èn vegnids tschentads, en preschientscha da Boris Cyrulnik, a Bordeaux dus «craps da stgarpitsch» en furma d'ina salaschada commemorativa per ils geniturs Nadia ed Aaron Cyrulnik.

    Spassegiada catolica en la Ruinaulta protestanta

    Play Episode Listen Later Aug 4, 2024 30:26


    Vischnancas catolicas sa barattan cun vitgs protestants, vischnancas gualsras cun rumantschas, vitgs bainstants cun auters che ston spargnar. En il Forum dal 2010 ha Pader Clau Lombriser barmier fatg ina spassegiada catolica en il conturn da la Ruinaulta protestanta. Ses viadi maina el da Sagogn sur Flem a Trin, e da là da l'autra vart dal Rain a Versomi, Valendau e Castrisch. A la fin da ses viadi da mirveglias avess pader Clau gì mustgas dad ir ina dumengia a predi – a Valendau. Dal 2007 fin il 2016 ha RTR emess emna per emna l'emissiun FORUM. Persunas dal fatg or dal champ da la scienza han preschentà, declerà ed analisà fenomens, svilups e dumondas da la vita e da la societad. Pliras da questas analisas ed invistas èn restadas actualas, uschia che nus repetin durant la stad ina selecziun or dals var 500 Forums. Il Forum dad oz è vegnì emess l'emprima giada il fanadur 2010.

    Il rir dals filosofs

    Play Episode Listen Later Jul 28, 2024 31:39


    Rir po mintgin! E quel che na po betg rir, fa ina trista figura! Mo i dat bleras modas da rir. Tranter il rir perfid che po cuir al vischin il donn ed il surrir che po perdunar in entiert e qua tras midar il clima ostil en bainvulientscha datti tschients da variantas. Nus essan il pli savens betg ils patruns da noss rir. Mintgatant vegn el sur da nus sco in orcan, e nus stuain rir talmain ch'ins sto quasi sa turpegiar. Mo tuttina: pudair rir da cor, nè quai betg ina da las funtaunas las pli autenticas da nossa cuntentientscha? Dal 2007 fin il 2016 ha RTR emess emna per emna lemissiun FORUM. Persunas dal fatg or dal champ da la scienza han preschentà, declerà ed analisà fenomens, svilups e dumondas da la vita e da la societad. Pliras da questas analisas ed invistas èn restadas actualas, uschia che nus repetin durant la stad ina selecziun dals var 500 Forums. Il 2007 è Iso Camartin sa fatschentà cun las diversas scolas e modas e manieras per daventar ventiraivel.

    Claim Marella

    In order to claim this podcast we'll send an email to with a verification link. Simply click the link and you will be able to edit tags, request a refresh, and other features to take control of your podcast page!

    Claim Cancel