Kees de Kort | BNR

Voor de fans van Marco met Boot en Mujagić hebben we iets moois: een Alliantie. In het tweede deel van de Alliantie bespreken we het bijna 160-pagina dikke advies van de oud-ASML-topman Peter Wennink. Daarin doet hij aanbevelingen over waar Nederland in moet investeren om ook in de toekomst een welvarend land te blijven.Drie maanden hield Wennink tientallen rondetafelsessies, sprak hij met duizenden mensen en zette hij het ene na het andere advies op papier. Vanmorgen kwam het rapport daadwerkelijk naar buiten. De hoogste tijd om een Alliantie bij elkaar te roepen. In deze Alliantie - Europa-correspondent Stefan de Vries- Econoom Arnoud Boot- Politiek verslaggever Floor Doppen- Techjournalist Joe van Burik PresentatieThomas van ZijlSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor de fans van Marco met Boot en Mujagić hebben we iets moois: een Alliantie. Begin september gaf demissionair minister van Financiën Vincent Karremans oud-ASML-topman Peter Wennink een opdracht: schrijf een rapport over het Nederlandse investeringsklimaat en het toekomstig verdienvermogen van ons land. Drie maanden hield Wennink tientallen rondetafelsessies, sprak hij met duizenden mensen en zette hij het ene na het andere advies op papier. Het rapport is verschenen en dus is het de hoogste tijd om een Alliantie bij elkaar te roepen. In deze Alliantie - Europa-correspondent Stefan de Vries- Econoom Arnoud Boot- Politiek verslaggever Floor Doppen- Techjournalist Joe van Burik PresentatieThomas van ZijlSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In zijn rapport pleit oud-ASML-topman Peter Wennink voor een betere benutting van het potentieel van de Nederlandse economie, om ‘een sterk land te blijven in een relevant Europa’. Daarvoor zijn volgens hem forse investeringen en een goede politieke regie nodig. Macro-econoom Arnoud Boot ziet daarin kansen voor de toekomstige welvaart. ‘Dit is een belangrijk moment voor Nederland.’ Wat valt je het meest op het rapport? Je komt alles tegen wat ook maar mis is met Nederland. Alles. Elke belemmering – in Wenninks woorden: randvoorwaarden – van het energienetwerk tot stikstof, moet worden aangepakt. Maar is die uitgebreide oplossingsagenda wel nodig? Als al die knelpunten worden aangepakt en als we erin slagen het belastingsysteem effectief te maken, gaat Nederland nog meer als een tierelier lopen dan in de afgelopen twintig jaar. En als je jezelf afvraagt of je in die periode met één Europees land zou willen ruilen, dan is het antwoord eigenlijk gewoon nee. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De rente werd gisteravond door de Fed verlaagd, volgens verwachting met een kwart basispunt. En dat besluit maakt de situatie niet minder chaotisch. ‘Het was allesbehalve een besluit waar iedereen achter stond’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Hoe zie jij dat terug in het besluit zelf? Drie mensen van de twaalf met stemrecht waren tegen, en dat komt niet zo heel vaak voor. En om er nog meer chaos in te brengen: die drie tegenstemmers waren het onderling óók niet eens waarom ze tegen waren. Twee zeiden: wij vinden eigenlijk dat de rente niet omlaag moet, en eentje zei: ik vind eigenlijk dat de rente nóg meer omlaag moet. Dus chaos is misschien een groot woord, maar heel gemoedelijk en heel soepel ging het nou niet bepaald. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Zweedse economie was ooit het slechtste jongetje van de klas, maar inmiddels is het een economie om je vingers bij af te likken. De investeringen in onderzoek en ontwikkeling zijn hoog, de staatsschuld laag en Zweden scoort hoog in ranglijsten van concurrerende economieën. ‘Zweden wijst de weg’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Hoe slecht was de Zweedse economie? Om dat te begrijpen, moeten we terug naar eind jaren tachtig en begin jaren negentig. De economische groei was bijna nul, de inflatie torenhoog, en het land zat midden in een diepe financiële crisis. Banken stonden op omvallen, werkloosheid en begrotingstekort waren hoog terwijl de staatsschuld uit de pan liep. Kijk je nu naar de Zweedse economie, dan is het een compleet ander verhaal. De staatsschuld bedraagt iets meer dan 30 procent van het bbp. Zweden heeft nu een stabiele, sterke en zeer innovatieve economie. Ze hebben er veertig jaar over gedaan om dat te bereiken. Hoe hebben ze dat gedaan? Zweden is door een diep dal gegaan. Veel mensen dachten dat het nooit meer beter zou worden, maar het land heeft nu een van de sterkste economieën van Europa. Dat is het resultaat van hard en langdurig werk – een belangrijke les voor andere EU-landen zoals Frankrijk, Italië en Spanje.In de jaren negentig begon Zweden met hervormingen: investeringen in infrastructuur en meer grip op de overheidsuitgaven. Sinds 1996 geldt een wettelijk plafond: de staat mag een maximaal bedrag uitgeven en moet jaarlijks een begrotingsoverschot realiseren. Dit beleid is consequent volgehouden, met succes, jaar na jaar. Wat heeft dat opgeleverd? Tegenwoordig investeert Zweden jaarlijks meer dan 3 procent van het bbp in onderzoek en ontwikkeling. Dat was ooit de Europese afspraak, maar weinig landen halen dat. Zweden lukt het jaar na jaar. De staatsschuld mag volgens de wet niet hoger zijn dan 35 procent van het bbp, en Zweden blijft ruim onder die grens.Op ranglijsten van de meest innovatieve economieën staat Zweden op nummer twee, en bij de meest concurrerende economieën op nummer acht. Het land heeft tal van toonaangevende innovatieve bedrijven, zoals muziekstreamingdienst Spotify. Stockholm is dit jaar uitgeroepen tot de meest innovatieve regio van Europa.Een kanttekening: Zweden betaalt met de kroon, niet met de euro. Toch werd het land geraakt door de eurocrisis, aangezien de eurozone de grootste handelspartner is. Wat kunnen wij hiervan leren? Er is maar één manier: jezelf regels opleggen om verstandig financieel beleid te voeren en je daar strikt aan houden. Ik had verwacht dat de aanpak van Zweden meer aandacht zou krijgen in het inmiddels beroemde rapport van Mario Draghi. Daarin werd immers dezelfde vraag gesteld die Zweden zich begin jaren negentig stelde: hoe worden we concurrerender? Hoe verbeteren we onze economie?De adviezen in dat rapport staan op veel punten alleen haaks op wat Zweden heeft gedaan. Daarom ben ik benieuwd naar wat op 12 december wordt gepresenteerd door Peter Wennink, voormalig CEO van ASML, met zijn rapport. Eén ding is duidelijk: Zweden wijst de weg. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Amerikaanse president gaat boeren in zijn land een steunpakket van 12 miljard dollar bieden nu zij lijden onder de handelsoorlog. Boeren zitten met de handen in het haar, omdat ze de export van onder meer sojabonen zien instorten. ‘De Amerikaanse regering is erachter gekomen dat wanneer je hoge invoerheffingen gaat introduceren, de rest van de wereld dan ook wel eens terugslaat met dezelfde maatregelen’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Chinese handelsoverschot is dit jaar voor het eerst boven de 1 biljoen dollar uitgekomen. In november steeg de export met 5,9 procent op jaarbasis. Volgens macro-econoom Arnoud Boot laat dat zien hoe sterk China wereldwijd aan invloed wint: ‘Europa moet gaan nadenken over strategische onafhankelijkheid.’ Wat zegt dat over China en de rest van de wereld? Het laat vooral zien dat de wereld uit balans is. China is nog steeds een opkomende economie, ook al ontwikkelt het zich al veertig jaar. Dat het land uitgroeit tot productiemotor van de wereld is logisch, maar dit slaat door. Het overschot ligt rond de 5 procent van het nationale inkomen als je alleen naar goederen kijkt; reken je diensten en toerisme mee, dan blijft er nog steeds twee tot drie procent over. Voor een land van deze omvang is dat enorm. Waarom zorgt dat wereldwijd voor problemen? Omdat de VS de grenzen deels heeft gesloten. De export naar Amerika daalde met zo’n 30 procent, terwijl China tóch exportgroei laat zien. Al die goederen gaan nu dus naar de rest van de wereld. Welke landen merken dat het meest? Europa merkt het sterk: de import uit China stijgt jaar op jaar met ongeveer 14 procent. Maar ook op andere plekken in de wereld gaat het hard. Australië ziet zelfs een importgroei van 30 procent. In Afrika en andere Aziatische landen zijn de percentages lager, maar de groei is duidelijk. Overal ontstaan daardoor afhankelijkheden van Chinese goederen. Waarom is dat problematisch? Omdat blijvende overschotten in de geschiedenis nooit verstandig beleid zijn gebleken voor het land dat ze creëert. En op lange termijn levert het ook problemen op. Daar komt bij dat de Chinese valuta ongeveer twee keer te goedkoop is als je kijkt naar koopkrachtpariteit. Die lage koers wordt kunstmatig in stand gehouden, waardoor China extra aantrekkelijk blijft als handelspartner. Sinds Covid is de munt zelfs nóg goedkoper geworden. Waarom stimuleert China de binnenlandse vraag niet gewoon? Dat zou het logische alternatief zijn, maar dat gebeurt nauwelijks. De consumptie stijgt niet echt, en binnenlandse investeringen zijn vastgelopen, mede door de enorme hoeveelheid lege flatgebouwen. China probeert wel meer sociale zekerheid te creëren zodat mensen durven uit te geven, maar dat heeft nog niet geleid tot meer import of hogere binnenlandse bestedingen. Wat kan Europa doen? Europa kan proberen te voorkomen dat het wordt overspoeld door Chinese goederen, zeker nu Amerika grotendeels is dichtgegaan. Maar Europa moet ook beseffen dat China de rest van de wereld economisch koloniseert. Landen als die in Afrika kopen grote hoeveelheden Chinese goederen, terwijl ze dat eigenlijk niet kunnen betalen. China biedt dan leningen en investeert in infrastructuur, waardoor die landen economisch afhankelijk worden. China bouwt zijn invloedssfeer uit, terwijl Amerika dat op zijn eigen manier ook doet in bijvoorbeeld Latijns-Amerika. Als die twee blokken steeds meer landen aan zich binden, blijft alleen ‘Fort Europa’ over. Europa moet daarom bepalen waar het zelf invloed wil uitoefenen en in welke landen het een voet tussen de deur wil houden. Het gaat om het krijgen van strategische onafhankelijkheid voor Europa. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In het tussenverslag van D66 en CDA worden nog net geen Sinterklaascadeaus uitgedeeld. Maar het is wel duidelijk dat het ontbreekt aan ‘strafmaatregelen’, zegt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Het echte positieve is dat er nagedacht wordt over de toekomst, maar ook dan moet je bereid zijn keuzes te maken.’ Vooral op het gebied van overheidsinvesteringen. Het is pakjesavond, maar de plannen zijn dus duidelijk nog niet rond? Het is goed dat er wordt gekeken naar de lange termijn, in plaats van al dat gerommel op de millimeter. Maar keuzes zijn belangrijk. Voor investeringsuitgaven kunnen we alleen maar applaudisseren, maar al die andere uitgaven (consumptie) zijn slecht. We zien steeds vaker dat de overheidsuitgaven vooral gericht zijn op het genot van de dag: mensen blij maken, zodat je bij de volgende verkiezingen nog wat zetels overhoudt. De overheidsuitgaven worden in toenemende mate consumptief, in plaats van dat ze worden omgebogen naar echte investeringen. Hoe krijgen we dat voor elkaar dan? Dan moet je kijken naar de rol van de overheid en naar de trage doorgroei van kleine bedrijven naar succesvolle middelgrote of grote bedrijven. Die doorgroei is een probleem. De private sector krijgt dat niet alleen voor elkaar; daar heb je de overheid voor nodig. En je hebt een lange adem nodig. Een investeringsinstelling kan daarbij helpen, maar die heeft in deze plannen een erg brede missie meegekregen. Daarnaast wordt ook het Nationaal Groeifonds voortgezet. En dat is gek. Waarom? Het Nationaal Groeifonds was een idee van Wopke Hoekstra en Eric Wiebes, een politiek experiment van twee politici die hun nek wilden uitsteken voor zichzelf en niet zozeer voor het land. Want op het moment dat je zo’n fonds creëert, gaat iedereen eruit graaien. Het is precies andersom gebruikt dan de bedoeling was. En daarmee had het investeringsvehikel Invest-NL geen doel meer. Het Groeifonds en Invest-NL zijn bijna gelijktijdig in het leven geroepen, maar het Groeifonds gaf subsidies die niet terugbetaald hoefden te worden – gratis geld— en had veel meer budget. Dat had nooit gemogen. Maar nu laat je ze toch naast elkaar bestaan. Dat moet worden aangescherpt. En in hoeverre kan de burger worden aangespoord tot meer investeren? Dan moeten we kijken naar box 3. Want in plaats van dat mensen alles op de bank zetten om te sparen, willen we juist dat ze meer gaan investeren. Maar er worden geen lessen getrokken uit de eerdere fouten rond box 3. Nu wordt beleggen vier keer zo zwaar belast als banksparen en worden er fiscale regelingen bedacht om bepaalde beleggingen te stimuleren. Daarmee wordt box 3 opnieuw complexer, en die arme Belastingdienst wordt daardoor verder ondermijnd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De inflatie in de eurozone is in november licht gestegen naar 2,2 procent, meldt het Europese statistiekbureau Eurostat op basis van een voorlopige raming. In oktober was er juist sprake van een lichte daling tot 2,1 procent ten opzichte van de cijfers in september, toen was de inflatie in het eurogebied 2,2 procent. ‘Het inflatiecijfer blijft hoog, hoewel het energiecomponent gedaald is met een half procent’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In Japan stijgt de obligatierente in rap tempo. Inmiddels is de rente op staatsleningen van twee jaar boven de 1 procent gestegen. ‘Ik kan me voorstellen dat dat in Europa niet als wereldschokkend wordt ervaren, maar dat is het wel’, benadrukt macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat de inflatie in november licht gedaald is, vindt macro-econoom Edin Mujagic ‘mooi nieuws’. Maar hij benadrukt dat het geen reden is om te vroeg te gaan juichen. Volgens hem staan alle seinen op rood dat er de komende jaren sprake zal zijn van ‘veel te hoge inflatie’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De wereldpolitiek mag dan zorgen baren, maar de Nederlandse economie draait als een trein, zegt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Vandaag zien we het opnieuw: de industrie verbetert, het ondernemersvertrouwen in de horeca loopt op en eerder werden de economische verwachtingen voor de eurozone zelfs naar boven bijgesteld, waar Nederland bovenaan staat.’ Tegelijk loopt de werkloosheid iets op. Moeten we ons zorgen maken? Nee, helemaal niet. Nederland kent eigenlijk geen werkloosheid meer sinds de jaren 90. Alleen op het moment dat we alle banken laten instorten, dan heel even. We komen permanent mensen tekort, nu én in de toekomst. Door demografische ontwikkelingen zullen we zelfs mensen uit het buitenland moeten halen om bijvoorbeeld de ouderenzorg draaiende te houden. Maar nu ontstaat er eindelijk iets wat lijkt op werkloosheid. Dat klinkt verstorend, maar het gaat om heel kleine aantallen. Er zitten iets meer mensen in de bijstand, dat is individueel heel vervelend, maar economisch gezien is dit gewoon frictiewerkloosheid: er moet altijd iets van werkloosheid zijn, zodat bedrijven überhaupt aan mensen kunnen komen. Het probleem van de afgelopen jaren was labour hoarding: bedrijven durfden niemand te laten gaan, want er was niemand te vinden. Dat heeft geleid tot lage productiviteitsstijging. De VS had minder hoarding, en een hogere productiviteit. Bedrijven moeten mensen weer laten gaan, dan durven andere bedrijven ook mensen te laten gaan, omdat ze weten dat ze andere werknemers kunnen vinden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Tweede Kamer heeft voor 3,5 miljard euro aanpassingen gedaan aan de belastingplannen van het kabinet. En daar is macro-econoom Arnoud Boot opvallend positief over. Laten we beginnen bij de veranderingen in box 3. We gaan naar een systeem toe waar we, als het goed is, vermogenswinsten gaan belasten. Het kabinet wilde het fictieve rendement in box 3 verhogen van 6 naar 7,78 procent, puur om een gat in de begroting te vullen. Maar daar kwam heel veel weerstand tegen. Terecht, want het is volkomen onredelijk. Het is ook goed dat het kabinet nu niet meer wegkomt door een beroep te doen op de tegenbewijsregeling, waarbij beleggers zelf maar moesten aantonen dat ze minder rendement hadden behaald. Nou, daar ben je de hele kerstvakantie mee bezig. Dat we gaan naar het belasten van werkelijk rendement in de toekomst, is helemaal terecht. Als je een tweede huisje hebt of een appartement om te verhuren, dan moet je uiteindelijk, als je het verkoopt, afrekenen over de winst die je hebt gemaakt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De centrale bank vreest dat de hervorming van het Nederlandse pensioenstelsel kan leiden tot de uitverkoop van langlopende obligaties en de ruil van rentederivaten. Maar als de Europese markten zo gevoelig zijn voor alleen ons pensioenstelsel, dan mankeert misschien eerder iets aan die markten zélf, betoogt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Ik hoop dat de pensioenfondsen geen minuut besteden aan deze zorgen van de ECB.’See omnystudio.com/listener for privacy information.

De krimp van de Duitse economie uit het tweede kwartaal heeft zich niet doorgezet, maar er was ook geen groei. De economie is in de afgelopen zes maanden per saldo dus kleiner geworden. ‘Formeel gezien mag je niet spreken van een recessie, maar ik denk dat het wel een beetje zo voelt’, zegt econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De formerende partijen D66 en CDA lijken erop te zinnen om de leennormen van de overheid wat te versoepelen en de staatsschuld te verhogen. Daarmee zouden grote investeringen in de economie makkelijker uitgevoerd kunnen worden. Macro-econoom Edin Mujagic maakt zich ‘grote zorgen’ over de beweegredenen daarachter. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De belangrijkste conclusie uit een nieuw CPB-rapport is dat de motor van de economie al sinds 2007 hapert. Volgens het planbureau komt dat door steeds verdergaande overheidsingrepen, waardoor creatieve destructie wordt onderdrukt. En dat is problematisch, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Wat is er precies aan de hand? In 2007 dreigde de wereldeconomie, en vooral de financiële sector, in elkaar te zakken. Om dat te voorkomen werden allerlei noodmaatregelen genomen. Inmiddels zijn we achttien jaar verder, en kun je met afstand terugkijken. Dat is precies wat het CPB heeft gedaan. Hun conclusie: de economie groeit al sinds 2007 minder hard, omdat die crisismaatregelen nooit echt zijn verdwenen. Wat toen bedoeld was als tijdelijk, is nu een soort standaardbeleid geworden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Centraal Planbureau maakt zich zorgen over bedrijven die, in hun ogen, onterecht in leven blijven, en over nieuwe, gezonde ondernemingen die niet doorbreken. Dat staat in een deze week gepresenteerd rapport. Volgens macroeconoom Arnoud Boot komt dat rapport op een belangrijk moment. ‘De kabinetsformatie is in gang en voormalig ASML-ceo Peter Wennink brengt binnenkort zijn rapport uit.’ Wat zegt het CPB precies? Het CPB waarschuwt, terecht, dat we niet moeten meegaan in al het geklaag van ondernemingen die zeggen steun nodig te hebben. We zijn veel te lang doorgegaan met steun, waardoor bestaande bedrijven overeind blijven en het nieuwe geen kans krijgt. Dat is ook de kernboodschap: innovatie komt van challengers, van nieuwe bedrijven die opkomen. Maar juist die bedrijven worden op allerlei manieren belemmerd. De Europese grenzen en de binnenmarkt zorgen daarbij voor grote problemen, vooral voor kleinere ondernemingen. Er ligt te veel focus op steun voor grote bedrijven, wat veel capaciteit van de economie wegslurpt. Maar grote bedrijven als ASML zijn toch onze trots? We zijn natuurlijk blij dat een bedrijf als ASML zich in Nederland heeft kunnen ontwikkelen. Het bedrijf werd in 1995 door Philips naar de beurs gebracht, waardoor de ‘kleffe deken’ van Philips verdween en ASML zich vrij kon ontwikkelen. Philips was cruciaal voor het opbouwen van de kennisinfrastructuur in Nederland die nodig was om de markt te openen. Dat leidde tot allerlei spin-offs. Nu staat ASML op het hoogtepunt van zijn macht en succes. Maar het project Beethoven is bedoeld voor de hele regio Eindhoven en is geen specifieke steun aan ASML. Dat is iets wat ik steeds moet blijven benadrukken. Dus we hebben de grote bedrijven wel nodig, maar – tot op zekere hoogte? ASML profiteert wel van de verbeterde kennisinfrastructuur. Als we het als steun aan ASML gaan zien, wordt het bedrijf de kleffe deken en komt het nieuwe niet meer boven. Dat is cruciaal. Grote bedrijven hoef je alleen een voorspelbare omgeving te bieden: voorspelbaarheid en consistent overheidsbeleid. Je moet ze niet op allerlei manieren subsidiëren. Die subsidiestroom moet juist naar bedrijven gaan die een hobbel moeten overwinnen en een steuntje in de rug nodig hebben. Voormalige ASML-ceo Peter Wennink komt binnenkort met een rapport. Wat verwacht je daar van? Het is een onafhankelijk rapport van Peter Wennink, maar hij zal zorgvuldig moeten benadrukken dat het innovatieve gehalte van de economie wordt versterkt én dat grote bedrijven voorspelbaarheid nodig hebben. Hij moet duidelijk maken dat het succes van ondernemend Nederland juist voortkomt uit het geven van kansen aan het nieuwe. Kijk naar ASML: zo is dat tot stand gekomen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De notulen van de laatste renteverlaging van de Fed zijn gepubliceerd. Destijds besloot de Fed om de rente te verlagen, maar dat was zeker geen unanieme beslissing. Terwijl het ene bestuurslid de rente ongewijzigd wilde laten, wilde de ander juist de rente verlagen. En weer een ander wilde de rente nóg verder verlagen. Bijzonder, zegt macro-econoom Edin Mujagić: ‘Het is vrij uitzonderlijk dat je drie stromingen in één rentevergadering hebt’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds Trumps Liberation Day is de boodschap duidelijk: importheffingen remmen de groei en stuwen de inflatie, omdat de extra kosten bij de consument belanden. Daarom was macro-econoom Edin Mujagic verrast door een paper van twee economen uit San Francisco. ‘Hun conclusie: hogere heffingen zorgen voor meer werkloosheid, maar verlagen de inflatie.’ Wat zijn dan de verklaringen die deze auteurs geven? Aan de ene kant zeggen ze dat de onzekerheid toeneemt bij extra heffingen. Dat leidt ertoe dat de economische groei omlaaggaat, omdat mensen minder geld spenderen, en dat verlaagt de inflatie. Anderzijds is er het vermogenskanaal: hogere heffingen betekent lagere aandelenkoersen, lagere aandelenkoersen betekent dat mensen zich minder rijk voelen, en als je je minder rijk voelt, geef je minder uit.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gisteren publiceerde De Nederlandsche Bank (DNB) zijn bevindingen over de financiële stabiliteit, en werd duidelijk dat de bank 10 procent gaat bezuinigen op de eigen bedrijfsvoering. Volgens macro-econoom Edin Mujagic is dat een duidelijk teken dat er een nieuwe leider aan het hoofd staat. Waarom is het zo duidelijk dat DNB een nieuwe leider heeft? Dat zie je onder andere aan hoe hij zich de afgelopen tijd heeft uitgelaten over de eurobonds, de gezamenlijke schulden op Europees niveau. Daar is de nieuwe president van DNB, Olaf Sleijpen, behoorlijk kritisch over. Hij zegt: ga daar niet zomaar in mee als Den Haag, want het risico is dat je zo stimuleert om nog meer schulden aan te nemen. Terwijl hij vindt dat de schulden in Europa juist omlaag moeten. Dit zijn dingen waarvan ik denk: hulde, dit geluid hebben we nodig. En waar ik persoonlijk op wacht, is het voorjaar van volgend jaar, wanneer het jaarverslag van DNB verschijnt. Daarin staat een voorwoord van de president, het eerste voorwoord van Sleijpen. Waar ik de afgelopen jaren steeds naar heb gekeken, is: komt het woord geldhoeveelheid, of de groei daarvan, erin voor? De afgelopen jaren was dat vaak nul keer. Ik hoop dat dat volgend jaar anders is. Dat zou laten zien dat hij aandacht heeft voor waar monetair beleid eigenlijk om draait: houd de geldhoeveelheid onder controle.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De deadline voor de omzetting naar het nieuwe pensioenstelsel ligt nog een paar jaar in de toekomst. Toch waarschuwt de speciale regeringscommissaris Transitie Pensioenen Fieke van der Lecq dat veel werkgevers te laat in actie komen. Er doen zich verschillende problemen voor, die volgens macro-econoom Arnoud Boot ‘totaal te verwachten waren’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De deadline voor de omzetting naar het nieuwe pensioenstelsel ligt nog een paar jaar in de toekomst. Toch waarschuwt de speciale regeringscommissaris Transitie Pensioenen Fieke van der Lecq dat veel werkgevers te laat in actie komen. Er doen zich verschillende problemen voor, die volgens macro-econoom Arnoud Boot ‘totaal te verwachten waren’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna tien jaar nadat de Britten voor de Brexit stemden, is eindelijk duidelijk wat de economische impact hiervan was. Zoals al lang en breed duidelijk is, heeft het de Britten niet de economische voorspoed opgeleverd die men soms voorgeschoteld kreeg. Nu is de schade ook becijferd. De economie van het Verenigd Koninkrijk zou zijn 6 tot 8 procent groter zijn als het vertrek uit de Europese Unie niet heeft plaatsgevonden, vertelt macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 43 dagen is de shutdown in de Verenigde Staten achter de rug. President Donald Trump heeft een wet ondertekend waardoor de financiering van de federale overheid weer tot eind januari door kan. Dat is in ieder geval goed nieuws voor de financiële markten, maar de uiteindelijke gevolgen voor de economie zijn nog lang niet duidelijk, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘De overheid gaat weer open, maar je bent er wel zeven weken uit geweest.’ De Amerikaanse overheid gaat weer open, en daar hebben de financiële markten met smart op gewacht. Maar daarmee is de kous nog niet af: het zal even duren voordat alles weer bij het oude is. En de spanning blijft, alleen al door een mededeling van minister van Financiën Scott Bessent dat er de komende dagen een belangrijke aankondiging komt, hoogstwaarschijnlijk over de kosten van levensonderhoud, zegt Mujagic. ‘Heel veel Amerikanen zijn er niet over te spreken dat de boodschappen steeds duurder worden.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

De inflatie bleef in oktober met 3,1 procent op jaarbasis ruim boven de doelstelling van rond de 2 procent. Volgens Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Vrije Universiteit, spelen de uitgaven van onze overheid daar een belangrijke rol in. ‘De Nederlandse overheid geeft eigenlijk veel te veel gas met de begroting.’ Ook gekeken naar de politieke partijen die bezig zijn met ‘elkaar besnuffelen’ in de formatie, ziet Jacobs dat de meeste partijen ook in een komende regeerperiode van plan zijn om flink te blijven besteden. Met als gevolg dus een aanhoudend te hoge inflatie in Nederland. ‘De remweg van inflatie is heel lang, de lonen blijven lang hoog. Dat betekent ook dat op dit moment het monetaire beleid van de ECB voor Nederland te ruim is.’ Het monetaire beleid van de Europese centrale bank is gericht op het gemiddelde van de Eurozone, en daar daalt de inflatie op dit moment richting de 2 procent. ‘Dat betekent dat we in Nederland eigenlijk krapper moeten gaan begroten, en dat zie ik vooralsnog niet gebeuren’, aldus Jacobs. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De opvallend zwakke dollar veroorzaakt steeds meer problemen in het Verenigde Staten. Dat de munt zo slecht ervoor zou staan ten opzichte van de euro is een verrassing, aangezien bij de verkiezing van Donald Trump de dollar juist aan waarde won. ‘De zwakkere munt betekent dat de invoer duurder wordt’, legt macro-econoom Edin Mujagic uit. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds meer bedrijven stoten hun duurzaamheidsplannen af, blijkt uit een analyse van de Financial Times. Door het veranderende politieke tij onder president Donald Trump, zijn bedrijven minder scheutig met het profileren van hun groene ambities, laat staan ervoor te betalen. ‘Groene praatjes verkopen niet meer, het moet concreet zijn’, is volgens macro-econoom Arnoud Boot het positieve ervan. Waarom is dat positief? Het betekent dat duurzaam beleid concreet moet zijn. Dat is de goede kant van het huidige anti-klimaat- en anti-diversiteitsklimaat dat door Trump is aangewakkerd. Alles wat te maken heeft met maatschappelijke doelstellingen, zoals klimaat en diversiteit, vraagt om een helder en overtuigend verhaal. Een organisatie moet duidelijk maken waarom dat belangrijk is. Een bank is geen ‘Moeder Teresa’, maar een commerciële instelling die moet concurreren. Een kleine nichebank, zoals Triodos, kan zich volledig op duurzaamheid richten. Een grote bank kan dat niet op dezelfde manier en moet meebewegen met maatschappelijke ontwikkelingen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek, het CBS, hebben consumenten in september meer geld uitgegeven aan goederen en diensten dan een jaar eerder. Macro-econoom Edin Mujagic ziet een direct verband met stijgende aandelenkoersen op het Damrak. ‘Mensen voelen zich rijk!’ De totale consumptie van huishoudens lag 0,8 procent hoger dan in september 2024, maar in augustus gaven consumenten 1,3 procent meer uit. Goede cijfers, Edin? Ja, en misschien wordt het nog beter. Voor de goede orde: dat cijfer is gecorrigeerd voor inflatie. Het feit dat spullen duurder zijn geworden betekent dus niet dat we daardoor meer hebben uitgegeven — het gaat echt om een stijging van de reële uitgaven. Het cijfer is ook gecorrigeerd voor het aantal koopdagen, want dat verschilt van maand tot maand. Maar het CBS zegt over oktober, waarvan de cijfers nog moeten komen, dat de situatie iets minder ongunstig was om geld uit te geven. Met andere woorden: de kans is groot dat we het winkelgedrag van september gewoon vrolijk hebben doorgetrokken naar oktober en misschien zelfs richting het einde van het jaar. Wat heeft dat met de beurs te maken? Dat heeft te maken met het feit dat de aandelenkoersen zijn gestegen. Dat is ook logisch. Want als je zelf belegt, weet je dat je bij stijgende koersen winst hebt gemaakt en dus meer geld hebt. Maar dat geldt ook voor mensen die níet beleggen. Zij zien in het nieuws dat de aandelenkoersen weer stijgen en dat de AEX in Amsterdam bijna een recordhoogte bereikt. Dat geeft een goed gevoel: blijkbaar gaat het goed met de economie. Een goedgemutste consument geeft nu eenmaal makkelijker geld uit – en dat is precies wat we de afgelopen tijd hebben gezien. En hoe je het ook wendt of keert: onze koopkracht is erop vooruitgegaan. Veel mensen hebben loonstijgingen gekregen die hoger liggen dan de inflatie. Dat zijn allemaal factoren die samenkomen. Ik vind het een belangrijk cijfer, omdat het er hopelijk aan bijdraagt dat we het derde kwartaal met z’n allen snel vergeten. Maar in dat derde kwartaal is onze economie met 0,4 procent gegroeid – dat vergeten we toch niet zo snel? Die groei lag inderdaad hoger dan in de kwartalen ervoor. En toch hoop ik dat we dat kwartaal snel weer vergeten. Want de economische groei in dat kwartaal kwam vooral doordat we meer hebben geëxporteerd en doordat de overheid meer heeft uitgegeven. Van groeiende consumptie en stijgende investeringen was in dit derde kwartaal geen sprake. Bedrijfsinvesteringen waren in dat kwartaal zelfs met bijna 2 procent gedaald. Daarom zeg ik: ja, een mooi cijfer, maar ik hoop vooral dat het CBS straks in de cijfers over het vierde kwartaal zegt dat onze economie niet alleen is gegroeid, maar vooral doordat wij als consumenten meer hebben uitgegeven en bedrijven meer hebben geïnvesteerd. Laten we het hopen inderdaad. Tegelijkertijd zien we berichten over een licht verbeterende arbeidsmarkt. Speelt dat nog een rol? Ja, alleen voor huishoudens is het gevoel vooral belangrijk als het gaat om uitgaven doen. Veel Nederlanders hebben nog steeds het idee dat ze zich geen zorgen hoeven te maken over hun baan. Velen denken: als ik nu een andere baan zou willen, gaat dat misschien niet zo makkelijk als twee of drie jaar geleden, maar echt moeilijk is het ook niet. Dat zorgt voor het gevoel dat de arbeidsmarkt nog steeds met je meewerkt en dat je geen vrees hoeft te hebben voor je inkomen. Als je dat combineert met het feit dat we hopelijk snel een nieuwe regering krijgen, én met stijgende aandelenkoersen waardoor mensen zich rijker voelen, dan staan de sterren goed voor een mooi vierde kwartaal. Hopelijk zó goed dat we het daarna niet meer hoeven te hebben over het derde kwartaal.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Per 1 december stopt de Federal Reserve met het verminderen van beleggingen in obligaties. Oftewel: de Amerikaanse centrale bank brengt de kwantitatieve geldverruiming – quantitative easing – weer op gang, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Sinds 2022 waren ze bezig om dat toch een beetje ongedaan te maken: quantitative tightening. Per 1 december stoppen ze daar weer mee en dat betekent concreet dat de Fed de aflossing van de hypotheken, zo’n 20 à 30 miljard dollar per maand gaat gebruiken om Amerikaanse staatsobligaties te kopen.’ Een komen en gaan van verruimingen dus, zegt Mujagic. Daarom is het handig om een en ander even in perspectief te zetten. In 2020 was de Fed-balans vier keer zo groot als in 2008. Tussen 2020 en 2022 kwam daar nog een factor 2,5 bij en daarna is de centrale bank gaan verkrappen – het ongedaan maken van de kwantitatieve geldverruiming. ‘Zo is tussen 2022 en nu maar liefst een kwart van de balans afgesnoept. Dus om de een of andere reden gaat geld in het systeem pompen veel sneller dan geld úit het systeem halen.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Drie economen, verbonden aan verschillende Amerikaanse universiteiten, hebben onderzocht waar de grens ligt voor de staatsschuld van overheden. Met andere woorden: op welk punt kan een land niet langer wegkomen met de gedachte ‘het komt wel goed’, zelfs niet meer door de rente kunstmatig laag te houden, iets wat economen ‘financiële repressie’ noemen. Uit dat onderzoek trekt macro-econoom Edin Mujagic de conclusie dat de Amerikaanse staatsschuld beter houdbaar is dan die van Europese landen, inclusief Duitsland. Wat zeggen economen en beleidsmakers meestal over staatsschulden? Mede dankzij het werk van Piketty weten we dat beleidsmakers en economen vaak zeggen: ‘Die staatsschuld doet er niet zoveel toe.’ Hun redenering is: zolang de rente die je betaalt over die schuld lager is dan de economische groei, is er niets aan de hand. En daar zit wat in, want als je vanuit de overheid kijkt: economische groei is eigenlijk hetzelfde als de groei van je inkomsten, en de rente is wat je betaalt aan lasten. Als je inkomsten harder stijgen dan je uitgaven, dan is er dus inderdaad geen probleem. En ik zeg niet dat ik me achter Piketty schaar, maar het idee is logisch. We moeten er alleen wel een belangrijke kanttekening bij maken: als we het over rentes hebben, moet je die corrigeren voor inflatie. Dat is cruciaal, want pas dan zie je het echte beeld. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De kennis over schulden is beperkt. Hoewel dat geen nieuws is, bracht een recent onderzoek macro-econoom Edin Mujagic tot nieuwe inzichten. ‘Ik las het en dacht: mijn hemel, het is nog erger dan ik dacht.’ Wat is er precies aan de hand? Er zijn een aantal onderzoekers die in dertien landen, landen met zowel lage als hoge staatsschulden, hebben gekeken hoeveel mensen eigenlijk weten over de schuldniveaus van hun land. En wat blijkt uit dat onderzoek? De meeste mensen hebben maar een zeer beperkte, en vaak ook bevooroordeelde, kennis van schulden en het beleid daaromheen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oud-ASML-baas Peter Wellink is met open ogen in de val getrapt die VNO-NCW-baas Ingrid Thijssen had opgezet, zegt macro-econoom Arnoud Boot: hij liet zich hypnotiseren door de langspeelplaat van de werkgeversorganisatie: bedrijven hebben het oh zo moeilijk, en staan op het punt uit Nederland te vertrekken. Maar Wennink is door demissionair minister van Economische Zaken Vincent Karremans aangesteld als onafhankelijk expert, om invulling te geven aan het rapport van oud-ECB-baas Mario Draghi. Wennink was voortvarend aan de slag met een rapport, dat een bijdrage zou moeten leveren aan de toekomstbestendigheid van de Nederlandse economie. Maar kennelijk voelde hij zich geroepen om alvast een voorschot te nemen op dat rapport, door verschillende Haagse partijleiders een brief te sturen met zijn bevindingen. De oud-ASML-baas heeft daarmee zijn hand overspeeld, vindt Boot. ‘Wennink heeft niet gezegd dat hij onafhankelijk is aangesteld door Karremans.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ondanks dat macro-econoom Arnoud Boot niet heeft kunnen stemmen dit jaar, is hij wel optimistisch over de bestuursmogelijkheden. Volgens hem zijn de politieke partijen het in ieder geval over eens welke maatschappelijke problemen opgelost moeten worden. Hij pleit voor een aanpak vanuit een gedeelde basis en weg van de absolute flanken. Daarnaast moet het regeerakkoord niet absolute oplossingen bevatten, maar zich richten op procesafspraken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl Nederland zich bezighoudt met het laatste verkiezingsnieuws, hield Fed-baas Jerome Powell gisteren ook een rentebesluit. De Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, heeft de rente opnieuw met 25 basispunten verlaagd. Daarmee komt deze nu uit tussen de 3,75 en 4 procent. Macro-econoom Edin Mujagic vindt het opvallend dat de Fed spreekt over een ‘enigszins verhoogde inflatie’ en noemt dat een onderschatting van het probleem. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Internationaal zijn er steeds meer zorgen over de markt voor private leningen. De vrees is dat de schuldenberg zo groot is, dat bedrijven dreigen om te vallen. Onlangs uitte de topman van de Britse centrale bank, Andre Bailey, zijn zorgen. Hij ziet dat de Amerikaanse kredietmarkt ‘zorgwekkende echo’s’ laat horen met die van de financiële crisis, toen er ook een schuldencrisis ontstond. ‘Destijds was dat de aanleiding voor bijna een ineenstorting van de markt en de wereldeconomie’, schetst macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na publicatie van de Amerikaanse inflatiecijfers vorige week was de conclusie: de Amerikaanse Federal Reserve kan de rente weer gaan verlagen. Maar met die conclusie is macro-econoom Edin Mujagic het niet helemaal eens. ‘Blijkbaar is men vergeten – of doet het alsof – dat de doelstelling van de Fed nog steeds 2 procent per jaar is.’ Waarom wordt gezegd dat die weg nu openligt? De inflatie kwam uit op 3 procent, zowel bij de totale inflatie als bij de kerninflatie. Dat was een meevaller, want de verwachting lag op 3,1 procent. Blijkbaar heeft de markt heel weinig nodig om daar een optimistische draai aan te geven. Maar ik vind die conclusie vreemd. Als je doelstelling 2 procent inflatie per jaar is en je zit op 3 procent, dan is dat een aanzienlijke afwijking in de ongewenste richting wanneer we het over geldontwaarding hebben. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Iedereen kijkt naar de Tweede Kamerverkiezingen van woensdag, maar de verkiezingen in Argentinië, waarvan de uitslag gisteren binnenkwam, zijn minstens zo belangrijk, zegt macro-econoom Arnoud Boot. President Javier Milei won daar de tussentijdse verkiezingen. Argentinië verkeert in een diepe economische crisis en Milei probeert herstel mogelijk te maken, maar dat is volgens Boot bijna onmogelijk. De Verenigde Staten bemoeien zich nadrukkelijk met Argentinië, waarom? Door de Amerikaanse wens om dominant te blijven in de Amerika’s, heeft Trump vóór de verkiezingen toegezegd om 20 miljard dollar beschikbaar te stellen, en nog eens 20 miljard via een andere route, om Argentinië te ondersteunen. De grote vraag was of deze Amerikaanse reddingsboei de Argentijnse president Milei zou helpen bij het uitstippelen van zijn economische beleid. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het aandeel vrouwen in het onderwijs blijft stijgen. Uit nieuwe CBS-cijfers blijkt dat inmiddels 88 procent van de leraren in het basisonderwijs vrouw is. Die scheve verdeling lijkt onschuldig, maar is dat volgens macro-econoom Arnoud Boot niet. Bij het management van het hoger onderwijs bijvoorbeeld, ziet hij ook haast uitsluitend nog vrouwen. En hij zou liever zien dat topwetenschappers gewoon in hun senior-onderzoeksposities blijven. Wat zette jou aan het denken in het CBS-rapport? De sterke groei van vrouwen op de arbeidsmarkt leidt op veel plekken tot een scheiding tussen vrouwen- en mannenberoepen. Dat vind ik geen goede zaak. Medische beroepen worden bijvoorbeeld ook vrouwenberoepen, en in het onderwijs is dat al langer zo. In het basisonderwijs is ongeveer 88 procent vrouw, al jaren. Vroeger was dat gelijker verdeeld, maar die balans is verdwenen. En in het voortgezet onderwijs zie je dezelfde ontwikkeling: vrouwen worden ook daar de grote meerderheid.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kiezers zijn bij de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen maar weinig bezig met de stijgende staatsschulden wereldwijd. Toch zou het volgens macro-econoom Edin Mujagic een grote zorg moeten zijn voor bij de stembusgang. Volgens hem zijn we nog altijd niet af van de ‘geldontwaarding’, die komt kijken bij de stijgende staatsschulden wereldwijd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Spanningen zijn wereldwijd de regel geworden, en niet meer zozeer een uitzondering. Dat is de niet al te verrassende conclusie van een jaarlijks rapport van een denktank uit Genève. De hele inrichting van de wereld zoals die na de Tweede Wereldoorlog is opgebouwd staat in feite onder druk, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Ze spreken over fragmentatie van de wereld, en één van de uitingen daarvan is de ruzie tussen de VS en China, waarvan de wederzijdse maatregelen een uitvloeisel zijn.’ Dat heeft zelfs geleid tot grootschalige exportverboden, zegt Mujagic: je mag bepaalde chips niet meer verkopen in China. In een ‘prachtig rapport’ van de Harvard Business School duiken vier economen in die protectionistische tendens op de langere termijn. ‘Op de korte termijn kun je ineens geen spullen meer uit andere landen halen die je nodig hebt voor je eigen productie. Dat raakt je bedrijfsvoering en het leidt tot gedoe. Maar wat zijn eigenlijk de gevolgen daarna, waar over het algemeen wat weinig aandacht voor is?’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

De waardedaling van de dollar ten opzichte van de euro, zo’n vijftien procent dit jaar, maakt het voor Nederlanders wat goedkoper om naar de VS te reizen. En nu het herfstvakantie is, maken veel mensen daar gebruik van. De euro is dus met datzelfde percentage in waarde gestegen tegenover de Amerikaanse munt. ‘Maar dan ligt er één gevaar op de loer: dat er al snel een bruggetje wordt gelegd naar de conclusie dat de euro sterk is’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Waar zit volgens jou het probleem? Nou, er zijn meer munten in de wereld dan de euro en de dollar alleen. Dus als de euro echt op zichzelf sterker was geworden, dan zou je dat ook moeten zien in de waardeontwikkeling van de euro ten opzichte van andere munten. Als ik bijvoorbeeld kijk naar de euro tegenover de Zweedse kroon: daar is de euro zo’n zes procent minder waard geworden. See omnystudio.com/listener for privacy information.