Kees de Kort | BNR

Het Centraal Planbureau maakt zich zorgen over bedrijven die, in hun ogen, onterecht in leven blijven, en over nieuwe, gezonde ondernemingen die niet doorbreken. Dat staat in een deze week gepresenteerd rapport. Volgens macroeconoom Arnoud Boot komt dat rapport op een belangrijk moment. ‘De kabinetsformatie is in gang en voormalig ASML-ceo Peter Wennink brengt binnenkort zijn rapport uit.’ Wat zegt het CPB precies? Het CPB waarschuwt, terecht, dat we niet moeten meegaan in al het geklaag van ondernemingen die zeggen steun nodig te hebben. We zijn veel te lang doorgegaan met steun, waardoor bestaande bedrijven overeind blijven en het nieuwe geen kans krijgt. Dat is ook de kernboodschap: innovatie komt van challengers, van nieuwe bedrijven die opkomen. Maar juist die bedrijven worden op allerlei manieren belemmerd. De Europese grenzen en de binnenmarkt zorgen daarbij voor grote problemen, vooral voor kleinere ondernemingen. Er ligt te veel focus op steun voor grote bedrijven, wat veel capaciteit van de economie wegslurpt. Maar grote bedrijven als ASML zijn toch onze trots? We zijn natuurlijk blij dat een bedrijf als ASML zich in Nederland heeft kunnen ontwikkelen. Het bedrijf werd in 1995 door Philips naar de beurs gebracht, waardoor de ‘kleffe deken’ van Philips verdween en ASML zich vrij kon ontwikkelen. Philips was cruciaal voor het opbouwen van de kennisinfrastructuur in Nederland die nodig was om de markt te openen. Dat leidde tot allerlei spin-offs. Nu staat ASML op het hoogtepunt van zijn macht en succes. Maar het project Beethoven is bedoeld voor de hele regio Eindhoven en is geen specifieke steun aan ASML. Dat is iets wat ik steeds moet blijven benadrukken. Dus we hebben de grote bedrijven wel nodig, maar – tot op zekere hoogte? ASML profiteert wel van de verbeterde kennisinfrastructuur. Als we het als steun aan ASML gaan zien, wordt het bedrijf de kleffe deken en komt het nieuwe niet meer boven. Dat is cruciaal. Grote bedrijven hoef je alleen een voorspelbare omgeving te bieden: voorspelbaarheid en consistent overheidsbeleid. Je moet ze niet op allerlei manieren subsidiëren. Die subsidiestroom moet juist naar bedrijven gaan die een hobbel moeten overwinnen en een steuntje in de rug nodig hebben. Voormalige ASML-ceo Peter Wennink komt binnenkort met een rapport. Wat verwacht je daar van? Het is een onafhankelijk rapport van Peter Wennink, maar hij zal zorgvuldig moeten benadrukken dat het innovatieve gehalte van de economie wordt versterkt én dat grote bedrijven voorspelbaarheid nodig hebben. Hij moet duidelijk maken dat het succes van ondernemend Nederland juist voortkomt uit het geven van kansen aan het nieuwe. Kijk naar ASML: zo is dat tot stand gekomen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De notulen van de laatste renteverlaging van de Fed zijn gepubliceerd. Destijds besloot de Fed om de rente te verlagen, maar dat was zeker geen unanieme beslissing. Terwijl het ene bestuurslid de rente ongewijzigd wilde laten, wilde de ander juist de rente verlagen. En weer een ander wilde de rente nóg verder verlagen. Bijzonder, zegt macro-econoom Edin Mujagić: ‘Het is vrij uitzonderlijk dat je drie stromingen in één rentevergadering hebt’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds Trumps Liberation Day is de boodschap duidelijk: importheffingen remmen de groei en stuwen de inflatie, omdat de extra kosten bij de consument belanden. Daarom was macro-econoom Edin Mujagic verrast door een paper van twee economen uit San Francisco. ‘Hun conclusie: hogere heffingen zorgen voor meer werkloosheid, maar verlagen de inflatie.’ Wat zijn dan de verklaringen die deze auteurs geven? Aan de ene kant zeggen ze dat de onzekerheid toeneemt bij extra heffingen. Dat leidt ertoe dat de economische groei omlaaggaat, omdat mensen minder geld spenderen, en dat verlaagt de inflatie. Anderzijds is er het vermogenskanaal: hogere heffingen betekent lagere aandelenkoersen, lagere aandelenkoersen betekent dat mensen zich minder rijk voelen, en als je je minder rijk voelt, geef je minder uit.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gisteren publiceerde De Nederlandsche Bank (DNB) zijn bevindingen over de financiële stabiliteit, en werd duidelijk dat de bank 10 procent gaat bezuinigen op de eigen bedrijfsvoering. Volgens macro-econoom Edin Mujagic is dat een duidelijk teken dat er een nieuwe leider aan het hoofd staat. Waarom is het zo duidelijk dat DNB een nieuwe leider heeft? Dat zie je onder andere aan hoe hij zich de afgelopen tijd heeft uitgelaten over de eurobonds, de gezamenlijke schulden op Europees niveau. Daar is de nieuwe president van DNB, Olaf Sleijpen, behoorlijk kritisch over. Hij zegt: ga daar niet zomaar in mee als Den Haag, want het risico is dat je zo stimuleert om nog meer schulden aan te nemen. Terwijl hij vindt dat de schulden in Europa juist omlaag moeten. Dit zijn dingen waarvan ik denk: hulde, dit geluid hebben we nodig. En waar ik persoonlijk op wacht, is het voorjaar van volgend jaar, wanneer het jaarverslag van DNB verschijnt. Daarin staat een voorwoord van de president, het eerste voorwoord van Sleijpen. Waar ik de afgelopen jaren steeds naar heb gekeken, is: komt het woord geldhoeveelheid, of de groei daarvan, erin voor? De afgelopen jaren was dat vaak nul keer. Ik hoop dat dat volgend jaar anders is. Dat zou laten zien dat hij aandacht heeft voor waar monetair beleid eigenlijk om draait: houd de geldhoeveelheid onder controle.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De deadline voor de omzetting naar het nieuwe pensioenstelsel ligt nog een paar jaar in de toekomst. Toch waarschuwt de speciale regeringscommissaris Transitie Pensioenen Fieke van der Lecq dat veel werkgevers te laat in actie komen. Er doen zich verschillende problemen voor, die volgens macro-econoom Arnoud Boot ‘totaal te verwachten waren’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De deadline voor de omzetting naar het nieuwe pensioenstelsel ligt nog een paar jaar in de toekomst. Toch waarschuwt de speciale regeringscommissaris Transitie Pensioenen Fieke van der Lecq dat veel werkgevers te laat in actie komen. Er doen zich verschillende problemen voor, die volgens macro-econoom Arnoud Boot ‘totaal te verwachten waren’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna tien jaar nadat de Britten voor de Brexit stemden, is eindelijk duidelijk wat de economische impact hiervan was. Zoals al lang en breed duidelijk is, heeft het de Britten niet de economische voorspoed opgeleverd die men soms voorgeschoteld kreeg. Nu is de schade ook becijferd. De economie van het Verenigd Koninkrijk zou zijn 6 tot 8 procent groter zijn als het vertrek uit de Europese Unie niet heeft plaatsgevonden, vertelt macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 43 dagen is de shutdown in de Verenigde Staten achter de rug. President Donald Trump heeft een wet ondertekend waardoor de financiering van de federale overheid weer tot eind januari door kan. Dat is in ieder geval goed nieuws voor de financiële markten, maar de uiteindelijke gevolgen voor de economie zijn nog lang niet duidelijk, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘De overheid gaat weer open, maar je bent er wel zeven weken uit geweest.’ De Amerikaanse overheid gaat weer open, en daar hebben de financiële markten met smart op gewacht. Maar daarmee is de kous nog niet af: het zal even duren voordat alles weer bij het oude is. En de spanning blijft, alleen al door een mededeling van minister van Financiën Scott Bessent dat er de komende dagen een belangrijke aankondiging komt, hoogstwaarschijnlijk over de kosten van levensonderhoud, zegt Mujagic. ‘Heel veel Amerikanen zijn er niet over te spreken dat de boodschappen steeds duurder worden.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

De inflatie bleef in oktober met 3,1 procent op jaarbasis ruim boven de doelstelling van rond de 2 procent. Volgens Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Vrije Universiteit, spelen de uitgaven van onze overheid daar een belangrijke rol in. ‘De Nederlandse overheid geeft eigenlijk veel te veel gas met de begroting.’ Ook gekeken naar de politieke partijen die bezig zijn met ‘elkaar besnuffelen’ in de formatie, ziet Jacobs dat de meeste partijen ook in een komende regeerperiode van plan zijn om flink te blijven besteden. Met als gevolg dus een aanhoudend te hoge inflatie in Nederland. ‘De remweg van inflatie is heel lang, de lonen blijven lang hoog. Dat betekent ook dat op dit moment het monetaire beleid van de ECB voor Nederland te ruim is.’ Het monetaire beleid van de Europese centrale bank is gericht op het gemiddelde van de Eurozone, en daar daalt de inflatie op dit moment richting de 2 procent. ‘Dat betekent dat we in Nederland eigenlijk krapper moeten gaan begroten, en dat zie ik vooralsnog niet gebeuren’, aldus Jacobs. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De opvallend zwakke dollar veroorzaakt steeds meer problemen in het Verenigde Staten. Dat de munt zo slecht ervoor zou staan ten opzichte van de euro is een verrassing, aangezien bij de verkiezing van Donald Trump de dollar juist aan waarde won. ‘De zwakkere munt betekent dat de invoer duurder wordt’, legt macro-econoom Edin Mujagic uit. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds meer bedrijven stoten hun duurzaamheidsplannen af, blijkt uit een analyse van de Financial Times. Door het veranderende politieke tij onder president Donald Trump, zijn bedrijven minder scheutig met het profileren van hun groene ambities, laat staan ervoor te betalen. ‘Groene praatjes verkopen niet meer, het moet concreet zijn’, is volgens macro-econoom Arnoud Boot het positieve ervan. Waarom is dat positief? Het betekent dat duurzaam beleid concreet moet zijn. Dat is de goede kant van het huidige anti-klimaat- en anti-diversiteitsklimaat dat door Trump is aangewakkerd. Alles wat te maken heeft met maatschappelijke doelstellingen, zoals klimaat en diversiteit, vraagt om een helder en overtuigend verhaal. Een organisatie moet duidelijk maken waarom dat belangrijk is. Een bank is geen ‘Moeder Teresa’, maar een commerciële instelling die moet concurreren. Een kleine nichebank, zoals Triodos, kan zich volledig op duurzaamheid richten. Een grote bank kan dat niet op dezelfde manier en moet meebewegen met maatschappelijke ontwikkelingen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek, het CBS, hebben consumenten in september meer geld uitgegeven aan goederen en diensten dan een jaar eerder. Macro-econoom Edin Mujagic ziet een direct verband met stijgende aandelenkoersen op het Damrak. ‘Mensen voelen zich rijk!’ De totale consumptie van huishoudens lag 0,8 procent hoger dan in september 2024, maar in augustus gaven consumenten 1,3 procent meer uit. Goede cijfers, Edin? Ja, en misschien wordt het nog beter. Voor de goede orde: dat cijfer is gecorrigeerd voor inflatie. Het feit dat spullen duurder zijn geworden betekent dus niet dat we daardoor meer hebben uitgegeven — het gaat echt om een stijging van de reële uitgaven. Het cijfer is ook gecorrigeerd voor het aantal koopdagen, want dat verschilt van maand tot maand. Maar het CBS zegt over oktober, waarvan de cijfers nog moeten komen, dat de situatie iets minder ongunstig was om geld uit te geven. Met andere woorden: de kans is groot dat we het winkelgedrag van september gewoon vrolijk hebben doorgetrokken naar oktober en misschien zelfs richting het einde van het jaar. Wat heeft dat met de beurs te maken? Dat heeft te maken met het feit dat de aandelenkoersen zijn gestegen. Dat is ook logisch. Want als je zelf belegt, weet je dat je bij stijgende koersen winst hebt gemaakt en dus meer geld hebt. Maar dat geldt ook voor mensen die níet beleggen. Zij zien in het nieuws dat de aandelenkoersen weer stijgen en dat de AEX in Amsterdam bijna een recordhoogte bereikt. Dat geeft een goed gevoel: blijkbaar gaat het goed met de economie. Een goedgemutste consument geeft nu eenmaal makkelijker geld uit – en dat is precies wat we de afgelopen tijd hebben gezien. En hoe je het ook wendt of keert: onze koopkracht is erop vooruitgegaan. Veel mensen hebben loonstijgingen gekregen die hoger liggen dan de inflatie. Dat zijn allemaal factoren die samenkomen. Ik vind het een belangrijk cijfer, omdat het er hopelijk aan bijdraagt dat we het derde kwartaal met z’n allen snel vergeten. Maar in dat derde kwartaal is onze economie met 0,4 procent gegroeid – dat vergeten we toch niet zo snel? Die groei lag inderdaad hoger dan in de kwartalen ervoor. En toch hoop ik dat we dat kwartaal snel weer vergeten. Want de economische groei in dat kwartaal kwam vooral doordat we meer hebben geëxporteerd en doordat de overheid meer heeft uitgegeven. Van groeiende consumptie en stijgende investeringen was in dit derde kwartaal geen sprake. Bedrijfsinvesteringen waren in dat kwartaal zelfs met bijna 2 procent gedaald. Daarom zeg ik: ja, een mooi cijfer, maar ik hoop vooral dat het CBS straks in de cijfers over het vierde kwartaal zegt dat onze economie niet alleen is gegroeid, maar vooral doordat wij als consumenten meer hebben uitgegeven en bedrijven meer hebben geïnvesteerd. Laten we het hopen inderdaad. Tegelijkertijd zien we berichten over een licht verbeterende arbeidsmarkt. Speelt dat nog een rol? Ja, alleen voor huishoudens is het gevoel vooral belangrijk als het gaat om uitgaven doen. Veel Nederlanders hebben nog steeds het idee dat ze zich geen zorgen hoeven te maken over hun baan. Velen denken: als ik nu een andere baan zou willen, gaat dat misschien niet zo makkelijk als twee of drie jaar geleden, maar echt moeilijk is het ook niet. Dat zorgt voor het gevoel dat de arbeidsmarkt nog steeds met je meewerkt en dat je geen vrees hoeft te hebben voor je inkomen. Als je dat combineert met het feit dat we hopelijk snel een nieuwe regering krijgen, én met stijgende aandelenkoersen waardoor mensen zich rijker voelen, dan staan de sterren goed voor een mooi vierde kwartaal. Hopelijk zó goed dat we het daarna niet meer hoeven te hebben over het derde kwartaal.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Per 1 december stopt de Federal Reserve met het verminderen van beleggingen in obligaties. Oftewel: de Amerikaanse centrale bank brengt de kwantitatieve geldverruiming – quantitative easing – weer op gang, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Sinds 2022 waren ze bezig om dat toch een beetje ongedaan te maken: quantitative tightening. Per 1 december stoppen ze daar weer mee en dat betekent concreet dat de Fed de aflossing van de hypotheken, zo’n 20 à 30 miljard dollar per maand gaat gebruiken om Amerikaanse staatsobligaties te kopen.’ Een komen en gaan van verruimingen dus, zegt Mujagic. Daarom is het handig om een en ander even in perspectief te zetten. In 2020 was de Fed-balans vier keer zo groot als in 2008. Tussen 2020 en 2022 kwam daar nog een factor 2,5 bij en daarna is de centrale bank gaan verkrappen – het ongedaan maken van de kwantitatieve geldverruiming. ‘Zo is tussen 2022 en nu maar liefst een kwart van de balans afgesnoept. Dus om de een of andere reden gaat geld in het systeem pompen veel sneller dan geld úit het systeem halen.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Drie economen, verbonden aan verschillende Amerikaanse universiteiten, hebben onderzocht waar de grens ligt voor de staatsschuld van overheden. Met andere woorden: op welk punt kan een land niet langer wegkomen met de gedachte ‘het komt wel goed’, zelfs niet meer door de rente kunstmatig laag te houden, iets wat economen ‘financiële repressie’ noemen. Uit dat onderzoek trekt macro-econoom Edin Mujagic de conclusie dat de Amerikaanse staatsschuld beter houdbaar is dan die van Europese landen, inclusief Duitsland. Wat zeggen economen en beleidsmakers meestal over staatsschulden? Mede dankzij het werk van Piketty weten we dat beleidsmakers en economen vaak zeggen: ‘Die staatsschuld doet er niet zoveel toe.’ Hun redenering is: zolang de rente die je betaalt over die schuld lager is dan de economische groei, is er niets aan de hand. En daar zit wat in, want als je vanuit de overheid kijkt: economische groei is eigenlijk hetzelfde als de groei van je inkomsten, en de rente is wat je betaalt aan lasten. Als je inkomsten harder stijgen dan je uitgaven, dan is er dus inderdaad geen probleem. En ik zeg niet dat ik me achter Piketty schaar, maar het idee is logisch. We moeten er alleen wel een belangrijke kanttekening bij maken: als we het over rentes hebben, moet je die corrigeren voor inflatie. Dat is cruciaal, want pas dan zie je het echte beeld. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De kennis over schulden is beperkt. Hoewel dat geen nieuws is, bracht een recent onderzoek macro-econoom Edin Mujagic tot nieuwe inzichten. ‘Ik las het en dacht: mijn hemel, het is nog erger dan ik dacht.’ Wat is er precies aan de hand? Er zijn een aantal onderzoekers die in dertien landen, landen met zowel lage als hoge staatsschulden, hebben gekeken hoeveel mensen eigenlijk weten over de schuldniveaus van hun land. En wat blijkt uit dat onderzoek? De meeste mensen hebben maar een zeer beperkte, en vaak ook bevooroordeelde, kennis van schulden en het beleid daaromheen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oud-ASML-baas Peter Wellink is met open ogen in de val getrapt die VNO-NCW-baas Ingrid Thijssen had opgezet, zegt macro-econoom Arnoud Boot: hij liet zich hypnotiseren door de langspeelplaat van de werkgeversorganisatie: bedrijven hebben het oh zo moeilijk, en staan op het punt uit Nederland te vertrekken. Maar Wennink is door demissionair minister van Economische Zaken Vincent Karremans aangesteld als onafhankelijk expert, om invulling te geven aan het rapport van oud-ECB-baas Mario Draghi. Wennink was voortvarend aan de slag met een rapport, dat een bijdrage zou moeten leveren aan de toekomstbestendigheid van de Nederlandse economie. Maar kennelijk voelde hij zich geroepen om alvast een voorschot te nemen op dat rapport, door verschillende Haagse partijleiders een brief te sturen met zijn bevindingen. De oud-ASML-baas heeft daarmee zijn hand overspeeld, vindt Boot. ‘Wennink heeft niet gezegd dat hij onafhankelijk is aangesteld door Karremans.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ondanks dat macro-econoom Arnoud Boot niet heeft kunnen stemmen dit jaar, is hij wel optimistisch over de bestuursmogelijkheden. Volgens hem zijn de politieke partijen het in ieder geval over eens welke maatschappelijke problemen opgelost moeten worden. Hij pleit voor een aanpak vanuit een gedeelde basis en weg van de absolute flanken. Daarnaast moet het regeerakkoord niet absolute oplossingen bevatten, maar zich richten op procesafspraken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl Nederland zich bezighoudt met het laatste verkiezingsnieuws, hield Fed-baas Jerome Powell gisteren ook een rentebesluit. De Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, heeft de rente opnieuw met 25 basispunten verlaagd. Daarmee komt deze nu uit tussen de 3,75 en 4 procent. Macro-econoom Edin Mujagic vindt het opvallend dat de Fed spreekt over een ‘enigszins verhoogde inflatie’ en noemt dat een onderschatting van het probleem. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Internationaal zijn er steeds meer zorgen over de markt voor private leningen. De vrees is dat de schuldenberg zo groot is, dat bedrijven dreigen om te vallen. Onlangs uitte de topman van de Britse centrale bank, Andre Bailey, zijn zorgen. Hij ziet dat de Amerikaanse kredietmarkt ‘zorgwekkende echo’s’ laat horen met die van de financiële crisis, toen er ook een schuldencrisis ontstond. ‘Destijds was dat de aanleiding voor bijna een ineenstorting van de markt en de wereldeconomie’, schetst macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na publicatie van de Amerikaanse inflatiecijfers vorige week was de conclusie: de Amerikaanse Federal Reserve kan de rente weer gaan verlagen. Maar met die conclusie is macro-econoom Edin Mujagic het niet helemaal eens. ‘Blijkbaar is men vergeten – of doet het alsof – dat de doelstelling van de Fed nog steeds 2 procent per jaar is.’ Waarom wordt gezegd dat die weg nu openligt? De inflatie kwam uit op 3 procent, zowel bij de totale inflatie als bij de kerninflatie. Dat was een meevaller, want de verwachting lag op 3,1 procent. Blijkbaar heeft de markt heel weinig nodig om daar een optimistische draai aan te geven. Maar ik vind die conclusie vreemd. Als je doelstelling 2 procent inflatie per jaar is en je zit op 3 procent, dan is dat een aanzienlijke afwijking in de ongewenste richting wanneer we het over geldontwaarding hebben. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Iedereen kijkt naar de Tweede Kamerverkiezingen van woensdag, maar de verkiezingen in Argentinië, waarvan de uitslag gisteren binnenkwam, zijn minstens zo belangrijk, zegt macro-econoom Arnoud Boot. President Javier Milei won daar de tussentijdse verkiezingen. Argentinië verkeert in een diepe economische crisis en Milei probeert herstel mogelijk te maken, maar dat is volgens Boot bijna onmogelijk. De Verenigde Staten bemoeien zich nadrukkelijk met Argentinië, waarom? Door de Amerikaanse wens om dominant te blijven in de Amerika’s, heeft Trump vóór de verkiezingen toegezegd om 20 miljard dollar beschikbaar te stellen, en nog eens 20 miljard via een andere route, om Argentinië te ondersteunen. De grote vraag was of deze Amerikaanse reddingsboei de Argentijnse president Milei zou helpen bij het uitstippelen van zijn economische beleid. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het aandeel vrouwen in het onderwijs blijft stijgen. Uit nieuwe CBS-cijfers blijkt dat inmiddels 88 procent van de leraren in het basisonderwijs vrouw is. Die scheve verdeling lijkt onschuldig, maar is dat volgens macro-econoom Arnoud Boot niet. Bij het management van het hoger onderwijs bijvoorbeeld, ziet hij ook haast uitsluitend nog vrouwen. En hij zou liever zien dat topwetenschappers gewoon in hun senior-onderzoeksposities blijven. Wat zette jou aan het denken in het CBS-rapport? De sterke groei van vrouwen op de arbeidsmarkt leidt op veel plekken tot een scheiding tussen vrouwen- en mannenberoepen. Dat vind ik geen goede zaak. Medische beroepen worden bijvoorbeeld ook vrouwenberoepen, en in het onderwijs is dat al langer zo. In het basisonderwijs is ongeveer 88 procent vrouw, al jaren. Vroeger was dat gelijker verdeeld, maar die balans is verdwenen. En in het voortgezet onderwijs zie je dezelfde ontwikkeling: vrouwen worden ook daar de grote meerderheid.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kiezers zijn bij de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen maar weinig bezig met de stijgende staatsschulden wereldwijd. Toch zou het volgens macro-econoom Edin Mujagic een grote zorg moeten zijn voor bij de stembusgang. Volgens hem zijn we nog altijd niet af van de ‘geldontwaarding’, die komt kijken bij de stijgende staatsschulden wereldwijd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Spanningen zijn wereldwijd de regel geworden, en niet meer zozeer een uitzondering. Dat is de niet al te verrassende conclusie van een jaarlijks rapport van een denktank uit Genève. De hele inrichting van de wereld zoals die na de Tweede Wereldoorlog is opgebouwd staat in feite onder druk, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Ze spreken over fragmentatie van de wereld, en één van de uitingen daarvan is de ruzie tussen de VS en China, waarvan de wederzijdse maatregelen een uitvloeisel zijn.’ Dat heeft zelfs geleid tot grootschalige exportverboden, zegt Mujagic: je mag bepaalde chips niet meer verkopen in China. In een ‘prachtig rapport’ van de Harvard Business School duiken vier economen in die protectionistische tendens op de langere termijn. ‘Op de korte termijn kun je ineens geen spullen meer uit andere landen halen die je nodig hebt voor je eigen productie. Dat raakt je bedrijfsvoering en het leidt tot gedoe. Maar wat zijn eigenlijk de gevolgen daarna, waar over het algemeen wat weinig aandacht voor is?’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

De waardedaling van de dollar ten opzichte van de euro, zo’n vijftien procent dit jaar, maakt het voor Nederlanders wat goedkoper om naar de VS te reizen. En nu het herfstvakantie is, maken veel mensen daar gebruik van. De euro is dus met datzelfde percentage in waarde gestegen tegenover de Amerikaanse munt. ‘Maar dan ligt er één gevaar op de loer: dat er al snel een bruggetje wordt gelegd naar de conclusie dat de euro sterk is’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Waar zit volgens jou het probleem? Nou, er zijn meer munten in de wereld dan de euro en de dollar alleen. Dus als de euro echt op zichzelf sterker was geworden, dan zou je dat ook moeten zien in de waardeontwikkeling van de euro ten opzichte van andere munten. Als ik bijvoorbeeld kijk naar de euro tegenover de Zweedse kroon: daar is de euro zo’n zes procent minder waard geworden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De toestand bij Nexperia is volgens macro-econoom Arnoud Boot een schoolvoorbeeld van verkeerd industriebeleid door de overheid. Het ministerie van Economische Zaken zegt te staan voor een sterk ondernemingsklimaat in Nederland, maar in de praktijk gaat dat vaak mis, vindt hij. Waarom is Nexperia volgens jou zo’n slecht voorbeeld van industriebeleid? Er spelen twee grote overwegingen. Eén is strategische autonomie: we willen niet afhankelijk zijn van bepaalde productieprocessen in de wereld, omdat we dan klem kunnen komen te zitten. Het andere is dat we als economie productiever moeten worden. We hebben te weinig mensen, en onze welvaart hangt af van productieve investeringen die de productiviteit verhogen. In dat spanningsveld bevindt zich het industriebeleid: hoe je naar industrie en bedrijfstakken moet kijken. En daar komt ook de kwestie-Nexperia om de hoek kijken, waarbij het zeggenschap van een Chinese eigenaar is ontnomen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl het IMF en de Wereldbank bijeen waren in Washington D.C., werd in het Zweedse Stockholm de Nobelprijs voor de Economie uitgereikt, onder meer aan de Franse econoom Philippe Aghion. Macro-econoom Arnoud Boot ziet een verband: ‘Het draait uiteindelijk om de vraag hoe je een economie concurrerender kunt maken.’ Aghion deelt de prijs met Joel Mokyr en Peter Howitt. Volgens de Zweedse Koninklijke Academie van Wetenschappen hebben de drie wetenschappers laten zien ‘hoe innovatie de drijvende kracht is achter verdere vooruitgang.’ Wat heeft dat met de jaarvergaderingen van het IMF en de Wereldbank te maken? Bij die vergaderingen komen beleidsmakers bij elkaar: van centrale bankiers tot ministers van Financiën en academici. In verschillende sessies, online te volgen voor iedereen, werd gesproken over onder meer het slim uitgeven van geld. Daarmee wordt bedoeld investeren in onderwijs en infrastructuur, wat een economie sterker maakt. Ook werden gevaren besproken die productiviteitsgroei bedreigen, zoals kunstmatige intelligentie. En dan kom je uit bij Philippe Aghion. Een uitstekend econoom die altijd benadrukt hoe je een economie concurrerender kunt maken en beter kunt laten functioneren. Hij is ervaringsdeskundige en zegt vooral zijn thuisland Frankrijk níet als voorbeeld te nemen. Hoe moet het dan wél? Twee invalshoeken. De ene komt van de Oostenrijkse econoom Friedrich Hayek, die in 1974 de Nobelprijs voor de Economie kreeg. Hij was een groot econoom en tegenspeler van Keynes. Hayek pleitte voor ‘Let a thousand flowers bloom’ — laat duizend bloemen floreren. Hij bedoelde dat ideeën een kans moeten krijgen en dat je niet alleen de bestaande grote bedrijven moet beschermen met ineffectief industriebeleid. Precies waar Aghion het over heeft. De andere invalshoek kwam van de Deense minister van Economische Zaken tijdens één van de IMF-sessies. Hij zei dat de interne markt versterkt moet worden. Want 800 miljard euro uitgeven aan innovatie is zinloos als we eerst niet de barrières tussen landen opheffen. Kleinere, groeiende bedrijven hebben geen schijn van kans als de interne markt niet goed functioneert. Oftewel: het slim uitgeven van geld. Naar wie moeten we luisteren? Naar alle drie. We moeten luisteren naar Denemarken, naar Hayek, en naar Philippe Aghion, die tegen alle klippen op blijft roepen en blijft hopen op een meer glorievolle Franse economie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn grote risico’s voor het de financiële stabiliteit nu overheden en masse meer geld uitgeven dan dat er binnenkomt aan belastingen. Dat concludeert het Internationaal Monetair Fonds (IMF) op basis van de staatsschulden die naar het hoogste niveau dreigen te stijgen sinds 1948. Volgens het IMF kunnen overheden het geld veel efficiënter inzetten. ‘Daar kan je heel veel geld mee besparen’, ziet ook macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ondanks de handelsoorlog en oplopende geopolitieke spanningen schetst het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een verrassend positief beeld van de wereldeconomie. Dat bleek deze week uit de publicatie van het World Economic Outlook. Toch is er volgens macro-econoom Edin Mujagic weinig reden voor optimisme. ‘Het goede nieuws stopt hier.’ Wat zegt het IMF precies? In het eerste hoofdstuk van de nieuwe economische outlook schetst het IMF zijn visie op de toestand van de wereldeconomie voor dit en volgend jaar. Op het eerste gezicht blijft de wereldeconomie opvallend veerkrachtig: de groei houdt beter stand dan eerder werd verwacht. Toch waarschuwt het IMF dat de fundamenten minder solide zijn dan ze lijken. Onder de motorkap spelen problemen, vooral rond de Amerikaanse importheffingen. De invoering daarvan verloopt traag en onvoorspelbaar: maatregelen worden uitgesteld, aangepast of anders uitgevoerd dan aangekondigd, wat wereldwijd voor onzekerheid zorgt. Welk effect gaat daar van uit? De buffers die bedrijven tot nu toe hebben gebruikt om prijsstijgingen op te vangen, raken langzaam uitgeput. Amerikaanse bedrijven hebben de hogere kosten door de heffingen niet of slechts gedeeltelijk doorberekend aan consumenten. Daardoor konden ze eerder dit jaar goede winstcijfers presenteren en hadden ze voldoende ruimte om voorraden aan te leggen. Die tijdelijke buffer begint nu echter te verdampen. Volgens het Internationaal Monetair Fonds wordt het voor bedrijven steeds moeilijker, vrijwel onmogelijk, om de stijgende kosten niet door te berekenen aan consumenten. De signalen van een verslechterende economie stapelen zich dan ook op. In de Verenigde Staten stijgt de werkloosheid langzaam maar gestaag. Fed-voorzitter Jerome Powell erkende gisteren openlijk dat de Amerikaanse arbeidsmarkt ‘gewoon niet lekker loopt’. Ook de inflatie baart zorgen: in plaats van verder af te koelen, trekt die juist weer aan. Voor 2026 verwacht het fonds dat de wereldeconomie met 3,1 procent zal groeien. Dat lijkt op het eerste gezicht een solide cijfer, maar alles onder de 3 procent voelt in de praktijk als een recessie. Bovendien ligt het groeitempo aanzienlijk lager dan vóór de coronapandemie, toen de wereldeconomie gemiddeld nog met 3,7 procent per jaar groeide. Kunnen we op basis hiervan dan meer renteverlagingen verwachten? Ja, de Federal Reserve heeft daar ook nadrukkelijk op gehint en het IMF baseert de ramingen ook op lagere rentes. Maar het IMF gaat er ook van uit dat de olieprijs volgend jaar blijft dalen. Dat is echter allerminst zeker: de olieprijs kan al door kleine schokken snel weer oplopen. Een andere, misschien nog optimistischere aanname is dat de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en andere landen niet verder escaleert, maar dat moeten we ook maar afwachten. Het IMF waarschuwt dat deze factoren - olieprijzen, handelsspanningen en juridische onzekerheid rond tarieven – steeds sterker kunnen doorwerken in de wereldeconomie. Dat kan zich onder meer vertalen in aanhoudend hoge inflatie, ondanks mogelijke renteverlagingen door de Fed.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) waarschuwt in de World Economic Outlook (WEO) voor het kostenplaatje van industriepolitiek. Volgens macro-econoom Edin Mujagic moeten politici richting kiezers duidelijk zijn over de gevolgen van protectionistische maatregelen en subsidies. ‘Het kan dan een legitieme politieke keuze zijn van een land om dat beleid te voeren, het IMF waarschuwt voor het prijskaartje, want dat is er wel degelijk.’See omnystudio.com/listener for privacy information.

De handelsoorlog tussen China en Amerika leek even bekoeld. Er was sprake van een bestand, en Xi en Trump zouden elkaar gaan ontmoeten. Maar inmiddels is het vuurtje weer opgelaaid, met dreigingen van importheffingen van honderd procent boven op de bestaande tarieven. ‘En dat is niet verrassend’, zegt macro-econoom Arnoud Boot. Waarom? De strijd tussen de Verenigde Staten en China is een permanente strijd, die verdwijnt niet meer. Trump pakt het wat wispelturiger aan dan zijn voorgangers, maar het conflict zelf is structureel. Op de langere termijn bewegen we naar een wereld die steeds meer gescheiden raakt, met een invloedssfeer van de VS tegenover een invloedssfeer van China. En dat gaat op alle vlakken straks een rol spelen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De doorrekeningen van de politieke partijen zijn door het CPB naar buiten gebracht. Volgens macro-econoom Arnoud Boot bevat het overzicht in elk geval geen absolute dooddoeners. ‘Er is geen partij die zich met deze cijfers níét kan verdedigen’, zegt hij. Toch vallen hem een paar opvallende punten op. Wat is dan het belangrijkste algemene effect dat je ziet? Het CPB heeft deze keer ook gekeken naar de effecten op langere termijn, niet alleen de komende paar jaar. En dan zie je dat maatregelen die meer mensen aan het werk moeten krijgen, zoals het verhogen van de AOW-leeftijd, echt impact hebben. Dat is nadrukkelijk iets wat de VVD doet. Op termijn komt die partij daardoor beter uit de berekeningen, maar dat komt eigenlijk volledig door die ene maatregel: mensen werken langer door. Dat is een duidelijke keuze, maar wel één die andere effecten overheerst. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De arbeidsproductiviteit van de commerciële sector is in 2024 met 0,1 procent gedaald, ten opzichte van een jaar eerder. In 2023 was de daling het grootste na 2009, toen ging de arbeidsproductiviteit met 2 procent naar beneden. Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek. Volgens macro-econoom Edin Mujagic zou het hier met de verkiezingen veel meer over moeten gaan: ‘onze welvaart hangt hiervan af’. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij gebrek aan harde inflatiecijfers moeten de inflatieverwachtingscijfers van de Univeristy of Michigan maar even soelaas bieden. Vorige maand werd nog een inflatie van 3,7 tot 4,7 procent verwacht – zo’n beetje een verdubbeling van het huidige niveau. En deze ‘gewone burgers zijn lang niet de enige Amerikanen die zich bezighouden met het voorspellen van inflatie, zegt macro-econoom Edin Mujagic: economen, analisten, maar zeker ook de mensen in het Fed-bestuur. De regionale Fed in Chicago heeft besloten de verschillende data te bundelen en vergelijken, waarbij extra aandacht werd besteed aan de knip tussen pre-corona en postcorona. En wat blijkt, zegt Mujagic: vóór de coronacrisis zaten de professionals én de Fed relatief goed, terwijl huishoudens geneigd waren de inflatie te overschatten. Maar na de coronacrisis veranderden die verhoudingen aanzienlijk. ‘Volgens de onderzoekers hadden de huishoudens het eigenlijk in de meeste gevallen bij het juiste eind.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als er een Nobelprijs voor politieke instabiliteit zou bestaan, dan zou die zonder enige twijfel naar Parijs gaan’, zegt macro-econoom Edin Mujagić. ‘Want dit jaar is er geen sprake van liberté, égalité, fraternité, maar van liberté, égalité, désordre.’ Volgens hem is het één grote chaos in Frankrijk en dat moet je in het achterhoofd houden als je samen leningen aangaat. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De goudprijs blijft stijgen en nadert vandaag de grens van 4000 dollar per troy ounce, een nieuw record. Volgens macro-econoom Arnoud Boot is dat geen verrassing. Beleggers zoeken opnieuw hun toevlucht tot goud nu overheden diep in de schulden zitten en de onzekerheid over inflatie en rente toeneemt. ‘Mensen durven nauwelijks nog staatsobligaties te kopen. Dan voelt goud veiliger, ook al kun je er eigenlijk niets mee.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het vermogen dat overledenen nalaten, is in vijftien jaar meer dan verdubbeld. Dat bleek deze week uit CBS-cijfers over de periode van 2007 tot 2022. Opvallend is alleen dat de opgehaalde erfbelasting in absolute getallen juist lager is. ‘En dat voor de meest efficiënte vorm van belasting die er is’, zegt macro-econoom Arnoud Boot. Economen zeggen dat vaak. Je ontmoedigt namelijk niks met erfbelasting, terwijl elke andere belasting dat wél doet — ook al is er inderdaad al belasting over betaald. Maar als iemand veel geld heeft verdiend in zijn leven, dan komt dat ook door de kansen die hij of zij heeft gekregen van de maatschappij. Waarom zou dat geld dan volledig voor het nageslacht zijn, en niet deels voor de maatschappij? Dus als we het hebben over ongelijke kansen, dan kan erfbelasting helpen om dat probleem op te lossen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor macro-economen is de eerste vrijdag van de maand vaak spannender dan andere vrijdagen. Op die dag worden namelijk de maandelijkse banencijfers uit de Verenigde Staten gepubliceerd. ‘En ook de Fed vindt die cijfers belangrijk, omdat ze laten zien hoe de Amerikaanse arbeidsmarkt en de economie ervoor staan. Bovendien staat er over vier weken een rentevergadering gepland’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Maar de Fed krijgt die cijfers door de sluiting van de Amerikaanse overheid niet, toch? Nee, de centrale bank is flying blind. Vandaag verscheen op de website van het Amerikaanse Centraal Bureau voor de Statistiek het bericht dat de site tot nader order niet wordt bijgewerkt. Dat heeft met de shutdown te maken. De Fed weet ook niet hoelang het gaat duren, maar de vergadering staat al vast. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst sinds het einde van 2018 beleven Amerikaanse overheidsinstanties en -ambtenaren weer een shutdown. Oorzaak van de sluiting van de overheidsdiensten is dat de Democraten en Republikeinen lijnrecht tegenover elkaar staan bij de begrotingsonderhandelingen, en het geld is simpelweg op. ‘Het is alsof onze koning op de derde dinsdag van september een briefje uit zijn binnenzak haalt, en zegt: ‘Ik heb niets te vertellen, er is geen verhaal’’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De 2 miljard euro die de overheid als subsidie wil verstrekken voor de verduurzaming van Tata Steel is ‘als geld in een zwart gat gooien’. Dat zegt emeritus hoogleraar economie Sweder van Wijnbergen van de Universiteit van Amsterdam. ‘Het lijkt me geen reden om de vlag uit te hangen.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de verkiezingen in aantocht geeft macro-econoom Arnoud Boot een nieuw kabinet vast een duidelijke missie mee: denk aan het ondernemersklimaat. Maar dat betekent volgens Boot vooral koers houden. Want – met enige overdrijving – hebben ondernemers nog liever consistent slecht beleid dan het politieke opportunisme van de laatste jaren. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Verschillende Europese banken waaronder ING hebben zich verenigd in een consortium voor de oprichting van een stablecoin. De digitale munt moet eind 2026 worden uitgebracht. Macro-econoom Arnoud Boot is hiervan niet onder de indruk. ‘Het is geen revolutie.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.