Alle Registers Open

Elsbeth Gruteke gaat in deze aflevering van Alle Registers Open in gesprek met een nestor uit de Nederlandse orgelmuziek: Aad van der Hoeven. Inmiddels is Aad 84 jaar en na een rijke carrière als organist en dirigent doet hij het nu een stukje rustiger aan. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan en dus is Aad vrijwel iedere zondag nog achter het orgel te vinden voor het begeleiden van de eredienst. Zijn geloof is onlosmakelijk verbonden met het muziek maken; in iedere dienst probeert hij muzikaal vorm te geven aan de sfeer en het thema van de samenkomst... Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Elsbeth Gruteke gaat in deze aflevering van Alle Registers Open in gesprek met één van de twee organisten van de Bovenkerk in Kampen: Gerwin van der Plaats. Gerwin is een duizendpoot; naast het geven van orgelconcerten is hij dirigent, heeft hij een geluidsopnamebedrijf, organiseert hij fundraisingbijeenkomsten en doet hij nog veel meer. Gerwin heeft twee missies: het orgel populair maken bij de jeugd en zijn geloof uitdragen door middel van z'n muziek. Voor hem kan de muziek niet zonder het geloof...

Deze keer is Elsbeth Gruteke te gast in het prachtige Heerde op de Veluwe. De Ontmoetingskerk is de plek waar ze organist/pianist/componist Henk van de Maten ontmoet en kennismaakt met het Reil-orgel dat door Henk al lange tijd bespeeld wordt. Henk speelt al orgel vanaf z'n zesde en ging op z'n zeventiende naar het Zwols conservatorium waar hij als hoofdvak orgel en als bijvak piano volgde. Ook het componeren en dirigeren bleken zijn interesse te hebben en dat zorgde ervoor dat Henk inmiddels een veelzijdig musicus is geworden. De zondagse eredienst is voor hem iedere keer weer een hoogtepunt in z'n geloofsleven. Hij zou de muziek absoluut niet willen missen...

In de zevende aflevering van ‘Alle registers open' reist Elsbeth Gruteke af naar Breda. Ze ontmoet daar Aart Bergwerff bij het Hillen-orgel van de Grote of Onze Lieve Vrouwekerk, wat helemaal in de steigers staat, want vlak voor de restauratie. Aart wist al op jonge leeftijd dat hij de muziek in wilde. Het is een instrument dat rijk is aan kleuren. Je hebt als het ware de beschikking over een schilderspalet en je kunt de mooiste (klank-) kleuren mengen. Dat vindt Aart tot op de dag van vandaag een uitdaging en het gebeurt nog regelmatig dat hij nieuwe registercombinaties ontdekt.  Hij schuwt het niet om ook andere muziek op het kerkorgel te spelen en heeft zich erop toegelegd werken uit andere stijlen voor orgel te arrangeren. Zo hoopt hij een breder publiek aan te spreken en het orgel meer onder de aandacht van de mensen te brengen. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open' reist Elsbeth Gruteke naar Leuven in België. Ze ontmoet daar in de Sint-Michielskerk de Italiaanse Francesca Ajossa achter het unieke Contiusorgel.  Francesca volgde muziekonderwijs in Italië. Hoe kwam het dat zij zich in Nederland ging vestigen? Zelf had ze nooit verwacht dat ze binnen de muziek een carrière zou opbouwen. Immers, ook in Italië leeft het idee dat je van muziek niet goed rond kunt komen. Je moet een ‘echte baan hebben', zo wordt er gedacht. Maar toen Francesca besloten had om toch de muziek in te gaan, was de knop definitief om. Ze speelt met hart en ziel en het is haar lust en haar leven. Vooral de brede keuze binnen het muziekrepertoire maakt het orgelspelen zo gevarieerd en dat is iets wat haar boeit en goed bij haar past. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

In deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth in gesprek met organist Peter Eilander.  Ze ontmoet hem in de Eben-Haëzerkerk te Apeldoorn. Peter was nauw betrokken bij de bouw van het Steendam-orgel. Zijn interesse lag al bij de orgelbouw en dit was een unieke kans. Hij vond dit een geweldige periode in zijn leven.  Al op jonge leeftijd wist Peter dat hij organist wilde worden. Zijn hart lag vooral bij de begeleiding van de samenzang. Het beoefenen van het vak kerkorganist is voor hem de ademhaling van zijn bezigzijn in de muziek. Dat is voor hem het belangrijkste onderdeel van zijn werk. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Ditmaal is Elsbeth Gruteke voor ‘Alle registers open' in de Oenenburgkerk in Nunspeet. Daar ontmoet ze Wibren Jonkers achter het Hendriksen & Reitsma-orgel. Naast zijn orgelstudie aan het conservatorium in Amsterdam, studeert hij theologie aan de TUA. Hij hecht grote waarde aan het kerk-muzikale karakter van zijn vak en is actief waar geloof en muziek elkaar ontmoeten. De eredienst is het hart van zijn muzikale werk. Muziek geeft zuurstof aan het geloof omdat er iets gebeurt waaraan je geen woorden kunt geven. Zonder muziek zou Wibren niet kunnen geloven, het maakt hem ontvankelijk. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Elsbeth Gruteke ontmoet in deze aflevering van ‘Alle registers open' Gerben Mourik. Hij is stadsorganist van Oudewater en bespeelt het Kam en Van den Heuvelorgel van de Grote- of St. Michaëlskerk.  Muziek speelt een belangrijke rol in het leven van Gerben. Het lukt hem met moeite om lang op vakantie te gaan, want dan mist hij het orgel. Hij vindt het een indrukwekkend instrument en kan uren op de orgelbank zitten om te improviseren. Hij wil zoveel mogelijk kleuren van het orgel laten horen aan zijn publiek en gaat daarbij een verrassing niet uit de weg. Hij vergelijkt het met een kok die zijn gasten het allerbeste wil voorzetten. Zo probeert hij zijn publiek te trakteren op de mooiste klanken uit het orgel waarop hij speelt en streeft ernaar hen daarvan te laten genieten. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open' reisde Elsbeth Gruteke naar Mijnsheerenland. Daar staat het eerste Bätz-orgel van Nederland. Hier ontmoet ze organist Martien de Vos. Als kleine jongen probeerde Martien zijn broer na te doen die orgelles had. Deze was het grote voorbeeld voor hem. Op zijn negende mocht hij ook op les en sindsdien was hij niet meer van de orgelbank weg te denken.  Hij houdt ervan om de lofzang vorm te geven en daarmee God te eren. Hij vindt het belangrijk dat je met hart en ziel speelt. Het begeleiden van de samenzang moet zorgvuldig gebeuren. Het is een verantwoordelijke functie. Het is mooi om een schakeltje te kunnen zijn in het geheel en het Woord ook via zijn spel muzikaal te ondersteunen

In deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Jos van der Kooy. Hij wist al op jonge leeftijd dat hij organist wilde worden. Jos is van mening dat je als organist het orgel goed moet laten klinken, maar voor hem geldt dat de muziek het hoofdelement moet zijn. Natuurlijk is het orgel fascinerend en heeft het een geschiedenis, maar het is een werktuig om muziek te laten klinken. Het begeleiden van kerkdiensten vindt Jos nog steeds een uitdaging. Hij vindt het bijzonder dat hij als kerkmusicus de toon bij het Woord voegt.  Dat Jos bijzonder getalenteerd is, blijkt wel uit het feit dat hij op diverse terreinen actief is. Hij staat bekend om zijn improvisaties en heeft op diverse conservatoria lesgegeven. Je kunt zeggen dat hij veel heeft bereikt omdat hij zo goed kan multitasken.  Elsbeth Gruteke ontmoet deze veelzijdige musicus bij het Bätz-orgel van de Gotische Zaal van de Raad van State in Den Haag.

Sietze de Vries staat in deze laatste aflevering van het 4e seizoen centraal in ‘Alle registers open'. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Arp Schnitger-orgel van de Martinikerk te Groningen.  In het leven van Sietze draait alles om muziek. Van jongs af aan fascineerde vooral het orgel hem. Hij heeft hele mappen vol met tekeningen van orgels. Je kunt wel zeggen dat hij voor het orgel geboren is.                                                                                    Sietze voelt zich in eerste instantie kerkmusicus. Kerkmuziek is voor hem het begin en het einde van alles. Dat is voor hem het fundament. Hij geniet van het samenspel tussen organist en gemeenteleden. In wezen ‘zing' je samen de liederen. Hij heeft verder internationale bekendheid als orgelimprovisator. Zijn spel spreekt mensen aan en dat maakt hem uniek.

In deze negende aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Laurens de Man. Ze ontmoet hem achter het Witte-orgel in de Janskerk te Utrecht.  Laurens heeft als doel om mensen te laten ervaren hoe geweldig het orgel kan klinken en wat muziek teweeg kan brengen. Elk orgel heeft iets te melden en Laurens probeert dat uit te dragen. Een organist ‘kleurt' het muziekstuk zelf in, dat maakt hem of haar uniek. Het is een zoektocht naar telkens weer andere klankkleuren en het aantal mogelijkheden is ontelbaar. In maart 2024 won hij de Nederlandse Muziekprijs. De jury was vol lof over de organist en was onder de indruk van zijn intelligente virtuositeit.  Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Harm Hoeve wist al op jonge leeftijd dat hij organist wilde worden. Hij was zelfs zo enthousiast dat hij al heel snel zijn eerste orgelconcerten gaf. Hierin werd hij door zijn omgeving gestimuleerd en bijgestaan.  Harm wil graag direct communiceren met zijn luisteraars en ze enthousiast maken voor de prachtige klanken van het orgel. Hij probeert de noten zó tot leven te wekken dat de boodschap van de muziek op een aansprekende wijze overkomt. Zijn orgelspel kenmerkt zich door contrasten en dynamiek. Hij kan buitengewoon uitpakken, maar ook innemend spelen met slechts enkele registers. Elsbeth Gruteke ontmoet hem in deze achtste aflevering van ‘Alle registers open' in de Grote Kerk in Hasselt. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Kees van Eersel staat in deze zevende aflevering van het 4e seizoen centraal in ‘Alle registers open'. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Marcussen-orgel in de Grote of Maria Magdalenakerk te Goes.  Van jongs af aan fascineerden hem de enorme contrasten van een orgel. Hij vond het prachtig dat één persoon het orgel van fluisterzacht, met hele mooie zwevende, serene klanken kon laten veranderen in een orgel met een overweldigend en bulderend geluid. Dat één instrument zo'n groot verschil in kleuren en klanken bevatte vond hij buitengewoon boeiend. Naast kerkorganist heeft Kees opvallende kwaliteiten als koordirigent, componist en improvisator. Maar de begeleiding van de samenzang vormt het hart van zijn werk. Dat is voor hem als kerkmusicus essentieel.

Muziek speelt in het leven van Jan-Willem Jonkman een belangrijke rol. Toen hij als kleine jongen Ton Koopman hoorde spelen, dacht hij: ‘Dat wil ik ook!'. Elsbeth Gruteke ontmoet hem in de Grote Kerk in Epe. Jan-Willem speelt daar regelmatig op het prachtige Abraham Meere-orgel.  De weg om musicus te worden is niet altijd vanzelfsprekend geweest. Na een moeilijke periode in zijn leven heeft hij besloten de studie aan het conservatorium weer op te pakken.  Hij weet dat muziek je tot diep in je ziel kan raken. Het werkt verbindend. Niet alleen met jezelf of andere mensen, maar ook met God. Muziek maakt je ontvankelijk en het laat zien dat we deel zijn van iets groters.  Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke naar de Grote- of Laurenskerk in Weesp. Ze ontmoet daar Christine Kamp die al bijna 30 jaar de organist is van het Bätzorgel.  Muziek is voor Christine altijd heel belangrijk geweest. Het speelde een belangrijke rol binnen haar familie. Naast het orgel bespeelt ze ook nog andere instrumenten. Toch blijft het orgel voor haar een fascinerend instrument. De kerk, het imposante van het orgel maar ook de veelheid aan mogelijkheden boeien haar. Het orgel vindt ze indrukwekkend.  Tijdens het spelen ziet Christine de mooiste kleuren. Dit fenomeen heet synesthesie. Er zijn niet veel musici die dit zullen herkennen, maar voor Christine is dit een prettige bijkomstigheid. 

Voor deze vierde aflevering van dit seizoen van ‘Alle registers open' reist Elsbeth Gruteke af naar de Grote- of Sint Janskerk in Schiedam. Daar ontmoet ze stadsorganist Arjen Leistra bij het Flentroporgel. Op zeer jonge leeftijd was hij al geboeid door dit grote en machtige instrument. Hij was nieuwsgierig wie er toch achter dat gordijntje zat. Dat geheimzinnige boeide hem en liet hem niet meer los. Arjen vindt het belangrijk dat zijn orgelspel iets doet met het publiek. Hij wil zich graag blijven vernieuwen en zoekt altijd naar nieuwe registraties. Maar het hart van zijn werk ligt bij de begeleiding van de gemeentezang. Dit onderdeel van zijn werk vindt hij heel inspirerend. Al vanaf zijn 17e geeft hij orgelles. Hij doet dit met erg veel plezier. Het mooie is dat Arjen ook zelf soms nog van zijn leerlingen leert. Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

In deze derde aflevering van dit seizoen van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke naar de Dorpskerk in Berkel en Rodenrijs. Daar ontmoet ze organist Arjan Breukhoven aan het Knipscheerorgel.  Hij vertelt over de bijzondere manier waarop hij met het orgel kennismaakte. Ook geeft hij ons een kijkje in zijn werkzaamheden als organist tijdens de coronatijd.  Zijn improvisaties worden door het publiek gewaardeerd en herkend. In de loop van de jaren heeft hij een heel eigen stijl ontwikkeld. Arjan heeft een brede repertoirekennis dat gaat van klassiek tot jazz. Dit maakt hem veelzijdig en uniek. Als organist werkt hij ook veel mee aan uitvaartdiensten. Hij vindt het bijzonder dat hij de nabestaanden en de overledene deze laatste eer mag bewijzen.  Wil je meer orgelmuziek beluisteren? Ga dan naar onze speellijst op npoklassiek.nl (https://www.npoklassiek.nl/speellijsten/85f57ccf-5ce4-4dec-9e88-70ca1591f119/de-mooiste-orgelmuziek)

In deze aflevering van ‘Alle registers open' is Dick Sanderman te gast. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Holtgräve-orgel in de Sint-Nicolaas- of Bergkerk in Deventer.  Als kleine jongen was Dick al onder de indruk van het orgel. Hij vond het heel imposant dat je in je eentje zo'n groot instrument kunt bespelen. Zijn muzikale leven is nauw verbonden met de Muziekschool in Rijssen waar hij gedurende 48 jaar in werkzaam was als docent en directeur. Hij is de eerste Nederlandse componist die twee complete koraalboeken plus een serie bewerkingen voor de 150 Psalmen heeft gecomponeerd. Hij wordt daarom ook wel ‘De Worp van de Biblebelt' genoemd.

In deze eerste aflevering van het 4e seizoen van ‘Alle registers open' staat Susanna Veerman centraal. Al op jonge leeftijd wist ze dat ze de muziek in wilde. Ze heeft een gedegen opleiding genoten. Eerst in Rusland en later in Nederland. Ze speelde in eerste instantie piano maar het orgel trok steeds meer haar aandacht.  Susanna houdt van afwisseling. ‘Eigenlijk kom je in elke kerk een ander instrument tegen en dat is telkens weer iets nieuws.' Deze verscheidenheid pas goed bij het karakter van Susanna. Geen sleur maar steeds weer op naar een nieuwe muzikale ontdekkingstocht. Elsbeth Gruteke ontmoet haar achter het Adema/Maarschalkerweerdorgel van de Sint Jacobuskerk te Den Haag.

De tiende aflevering van ‘Alle registers open' is opgenomen in de Grote- of Martinikerk in Sneek.  Elsbeth Gruteke ontmoet daar Bob van der Linde bij het Schnitger Van Dam-orgel. Naast het begeleiden van de samenzang tijdens de kerkdienst, zit Bob ook regelmatig hoog in de toren als beiaardier. Ook is hij actief binnen de theaterwereld. Hij werkt regelmatig samen met het Kunstencentrum Atrium in Sneek. Hij speelt op het orgel balletmuziek waarop balletdansers dansen. Orgel en ballet blijkt een hele goede combinatie te zijn. Het leuke is dat orgelliefhebbers ballet leren waarderen en balletliefhebbers maken op een originele wijze kennis met het orgel. Bob vindt deze samenwerking erg leuk. Het raakt hem elke keer weer als de balletdansers in hun tutu's het podium op komen.

In de negende aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Martin Zonnenberg. Ze ontmoet hem bij het Naber-orgel van de Grote Kerk in Sliedrecht.  Als kleine jongen was hij al diep onder de indruk van het orgel dat hij er hoorde. Later werd hij de vaste organist in diezelfde kerk, inmiddels al 44 jaar. Het leuke en bijzondere is dat hij tot op de dag van vandaag nieuwe dingen ontdekt op dit orgel. Hij begeleidt met heel veel passie de zondagse erediensten. Het raakt hem altijd weer als er door de muziek iets onstaat dat het alledaagse overstijgt.  Martin vindt het heel fijn om mensen enthousiast te maken voor muziek. Dat is z'n lust en z'n leven. 

In de achtste aflevering van ‘Alle registers open' reist Elsbeth Gruteke af naar Nijkerk. Ze ontmoet daar Diederik Blankesteijn bij het Van Deventerorgel van de Grote of Sint Catharina Kerk. Diederik wist al op jonge leeftijd dat hij de muziek in wilde. Zowel de piano als het orgel hebben zijn interesse. In deze aflevering deelt hij met ons zijn liefde voor het orgel.  Het bestaan van een organist is op zich best wel solistisch. Hij vindt het leuk om het geleerde in praktijk te brengen en dus solistisch te werken, maar ook om dingen door te geven aan anderen en met hen in contact te staan. Naast zijn werkzaamheden als organist en muziekdocent, legt hij zich ook toe op het bewerken van muziekstukken die niet specifiek voor orgel zijn geschreven, waaronder de Sonate voor piano van Franz Liszt. 

In deze aflevering van ‘Alle registers open' schuift Elsbeth Gruteke aan bij Jaap Zwart, een kleinzoon van componist Jan Zwart. Ze ontmoet hem bij het Bätz-orgel van de Grote Kerk in Harderwijk.  Jaap wilde niets liever dan de hele dag bezig zijn met muziek. Hij genoot van de schoonheid van de klanken en wist al van jongsaf aan dat hij organist wilde worden. Hij zou niet kunnen bestaan zonder geloof maar ook niet zonder muziek. Lesgeven is Jaap op het lijf geschreven. Zijn motto was: ‘Als een student iets niet kan of niet begrijpt, dan doe ik als docent iets verkeerd'. Deze uitspraak heeft hem ver gebracht. Op alle conservatoria wordt hedentendage gebruik gemaakt van een lesmethode die Jaap heeft bedacht. In deze aflevering van ‘Alle registers open' maken we kennis met deze enthousiaste en veelzijdige organist.

Welke orgels zijn het meest geschikt om de muziek van Bach op te spelen? Volgens organist Jolanda Zwoferink moeten we daarvoor in Midden-Duitsland zijn, maar voor ‘Alle registers open' wil ze graag een opname maken in de Bovenkerk in Kampen. Op dit Hinsz-orgel kun je heel goed werken van Bach spelen. Elsbeth Gruteke ontmoet haar in deze Hanzestad.  Hoewel Jolanda altijd graag binnen de muziek haar brood wilde verdienen, zocht ze toch eerst een baan binnen de gezondheidszorg. Maar het orgel liet haar niet los en uiteindelijk besloot ze de sprong te wagen en er helemaal voor te gaan. Nu is ze al jaren vaste organist van verschillende kerken en in februari 2022 promoveerde ze op ‘het Bach-orgel.' 

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open' reisde Elsbeth Gruteke naar Zaltbommel. Daar staat de imposante Grote of Sint-Maartenskerk met het prachtige Wolfferts-Heijneman-orgel.  Als kleine jongen probeerde hij de organist in de kerk na te doen en speelde met zijn vingertjes op de kerkbank. Hij heeft zichzelf orgel leren spelen en kon nog geen noot lezen. Zijn vader stimuleerde hem om op les te gaan en toch noten te leren lezen. Toen ging er een wereld voor hem open.  Leendert houdt ervan om leiding te mogen geven aan het samen zingen en daarmee God de eer te geven en de lofzang vorm te geven. Hij ziet zichzelf als de muzikale voorganger van de gemeente. Hij heeft in de dienst een bepalende stem door te reflecteren op wat er door de voorganger is gezegd. 

In deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Martin Mans. Al van jongs af aan is hij gefascineerd door het orgel. Zijn ouders hadden een eigen bouwbedrijf en gingen ervan uit dat de zoons het bedrijf zouden gaan overnemen. Hierdoor werd het voor Martin best ingewikkeld om zijn droom na te jagen en de muziek in te gaan. Omdat hij meer bekendheid kreeg en steeds vaker gevraagd werd mee te werken aan koorconcerten, heeft hij na goed overleg met zijn vader en moeder, een carrièreswitch gemaakt. Er ging een wereld voor hem open.  Het grootste doel van Martin is mensen blij te maken met zijn improvisaties op een geestelijke lied. Tijdens het improviseren worden je verstand en gevoel één geheel. Na afloop van concerten of kerkdiensten krijgt hij vaak te horen dat ze zoveel gehad hebben aan het lied dat hij heeft gespeeld. Dat zijn muziek een soort bruggetje is tussen God en de mensen. Hoe mooi is dat!

Leonore Lub staat ditmaal centraal in ‘Alle registers open'. Elsbeth Gruteke ontmoet haar achter het Arp Schnitger-orgel in de Hervormde Kerk van Noordbroek.  Leonore heeft als doel om mensen te laten ervaren hoe geweldig het orgel kan klinken en wat muziek teweeg kan brengen. Zij vindt dat je met noten moet ‘spelen' want dan gebeurt er iets. Zij dirigeert graag haar ‘eigen orkest'. Bij het spelen van een werk speelt muzikaliteit een belangrijke rol. Iedere organist heeft een eigen manier van spelen, dus ook een eigen timing. Het is niet zo dat je alleen de noten van begin tot eind speelt. Een organist ‘kleurt' het muziekstuk zelf in, dat maakt hem of haar uniek. Leonore probeert altijd de vrijheid binnen de strakheid van de maat te benutten en niet heel statisch te spelen wat er staat.  

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke naar de Hersteld Hervormde Kerk in Sommelsdijk. Daar ontmoet ze Rik Melissant, een jonge, talentvolle organist.  In eerste instantie lag het helemaal niet in zijn bedoeling om binnen de orgelwereld zijn brood te gaan verdienen. Hij wilde de gezondheidszorg in. Maar hij was helemaal in de ban van de Amerikaanse organist Cameron Carpenter. Hij zat uren achter zijn keyboard om hem maar een beetje na te bootsen. Op den duur besloot hij toch orgellessen te gaan nemen. Met geen onverdienstelijk resultaat. Hij won concours na concours. ‘Ik moet iets met dat talent', dacht hij. Zo besloot hij het roer in zijn leven om te gooien en ging hij naar het conservatorium in Rottrdam. Dat bleek een groot succes want hij studeerde summa cum laude af. 

Iddo van der Giessen staat in deze eerste aflevering van het 3e seizoen centraal in ‘Alle registers open'. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Van Leeuwen/Kramer-orgel in de Goede Herderkerk te Rotterdam.  Wat hem van jongsafaan fascineerde waren de enorme contrasten van een orgel. Dat het fluisterzacht maar ook donderend hard kan zijn. Het is een zoektocht naar telkens weer andere klankkleuren en het aantal mogelijkheden is ontelbaar. Dat blijft een uitdaging. Hij geniet ook van het samenspel tussen organist en gemeenteleden. In wezen ‘zing' je samen de liederen. ‘Muzikaal reflecteren' noemt Iddo dat. Hij bedoelt ermee dat tekst, orgelspel en liederen een eenheid vormen en elkaar kunnen versterken of ondersteunen. Dat maakt dat hij als kerkmusicus een duidelijke functie in een dienst heeft en dat is voor hem als kerkmusicus erg belangrijk.

Stadsorganist van Doetinchem, Elske te Lindert, kun je wel een muzikale duizendpoot noemen. Ze zingt, ze speelt orgel en ze dirigeert koren en dat alles op hoog niveau. Op de één of andere manier lukt het haar om haar tijd en energie goed te verdelen en dat is knap. Vervelen is er dus niet bij want er is altijd wel iets dat haar aandacht vraagt.  In deze laatste aflevering van dit seizoen vertelt ze Elsbeth Gruteke hoe ze als klein meisje onder de indruk was van het imponerende orgel in haar kerk. Wat dreef haar om orgel te gaan spelen en waarom vindt ze het begeleiden van de gemeentezang zo belangrijk? En waarom Bach bij haar vaak anders klinkt dan bij haar collega-organisten. 

In deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Marco den Toom. Toen hij jong was deed hij een keer mee aan het programma ‘Jong Talent' en daar viel hij op. Hij wist toen nog niet zeker of hij wel organist wilde worden maar nadat hij aanwezig was bij een uitvoering van het optreden van een schoolkoor, was hij verkocht. Hij wilde binnen de muziek zijn brood verdienen! Het begeleiden van koren vindt hij een mooi onderdeel van zijn vak. Ook werkt hij regelmatig mee aan opnames voor ‘Nederland Zingt'.  Hij vindt het mooi om aan de mensen iets van zijn eigen geloof door te mogen geven in zijn orgelspel. Dat geeft zijn werk iets bijzonders. Hij heeft soms niet eens in de gaten dat hij mensen kan raken of bemoedigen. Vaak ontvangt hij naderhand reacties of mailtjes waarin mensen dat laten merken. De opname voor deze aflevering is gemaakt op het één na grootste orgel van Nederland; het Van den Heuvelorgel in de Nieuwe Kerk te Katwijk aan Zee. 

Voor deze aflevering van ‘Alle registers open' reist Elsbeth Gruteke af naar een klein plaatsje in Friesland. Ze gaat naar het mooie Dronrijp en ontmoet daar organist Peter van der Zwaag.  Als kleine jongen wilde hij eigenlijk drummer worden maar een logeerpartij bij zijn oma werd het kantelpunt in zijn leven. Hij hoorde daar orgelmuziek op een cd en die heeft hij werkelijk grijsgedraaid. Hij werd ineens gegrepen door dit prachtige instrument en is er helemaal voor gegaan. Enthousiast vertelt hij over zijn bevlogenheid, de mogelijkheden en onmogelijkheden van het bijzondere orgel in Dronrijp. En over de verdiepende werking die muziek heeft op zijn geloofsleven. ‘Muziek geeft je een glimp van de hemel' aldus Peter en hij zou er niet zonder kunnen.

Het begon allemaal in Kampen waar zijn vader, Willem Hendrik, organist was van de Bovenkerk. Deze was degene die dit orgel op de kaart heeft gezet en het is inmiddels in Nederland een begrip geworden. Daarom gaat Elsbeth Gruteke opnieuw naar deze bijzondere kerk, waar ze in gesprek gaat met Everhard, de derde in lijn van de bekende Zwart familie. Everhard wist al van jongsaf dat hij organist wilde worden. Hij kreeg orgelmuziek met de paplepel ingegoten. Eigenlijk was het nooit onderwerp van gesprek. Vanaf zijn twaalfde kreeg hij al orgellessen van Feike Asma, ongetwijfeld de meest bekende leerling van grootvader Jan. Hoewel Everhard kan putten uit een breed repertoire voelt hij zich geroepen om de Nederlands koraalkunst door te geven. Kenmerkend voor de Jan Zwartschool is dat een koraalbewerking naar de tekst is gecomponeerd.  ‘De kerkdienst is het hart van je muzikale werk. Door de dienst wordt je geloof versterkt en dat probeer je als organist dan weer door te geven in je spel', aldus Everhard. Dat is al jarenlang de missie van de familie Zwart en Everhard draagt hier graag een steentje aan bij. 

In deze aflevering van ‘Alle registers open' maakt Elsbeth kennis met Rien Donkersloot. Ze ontmoet hem achter het Naber-orgel in de St. Joriskerk van Amersfoort. Al op jonge leeftijd was hij gefascineerd door het orgel en hij vertelt hoe hij het heeft leren bespelen. Improviseren is voor hem heel belangrijk. Hoe ontdek je de klankkleur van een orgel en welke prachtige klanken kun je eruit halen? Dat is een boeiend proces omdat je eerst het orgel uitgebreid moet verkennen. Na deze ontdekkingstocht kan hij het unieke van een orgel laten horen en doorgeven aan de luisteraar.

Elsbeth Gruteke gaat voor deze aflevering naar Wageningen en is in gesprek met Gonny van der Maten. Gonny werd al op jonge leeftijd gegrepen door het orgel. De klank, maar ook de harmonieën fascineerden haar. Ze was zeer gedreven en studeerde van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Ze crosste met haar brommertje door Amsterdam en naar Haarlem om concerten te bezoeken en ‘dronk' alles in wat met muziek te maken had. Toen ze vroeger haar kinderen verhalen vertelde vond ze dat zo leuk dat ze zich heeft toegelegd om muziek te combineren met gedichten. Ze volgde stemacteercursussen en geeft regelmatig poëzieconcerten. Daarmee trekt ze door het hele land. Het werk van Gonny van der Maten bestrijkt vele terreinen. Zij is concertorganist, dirigent, cantor-organist en docent. Daarnaast componeert zij. Muziek speelt een hele belangrijke rol in haar leven. 

André van Vliet, onder andere bekend van het EO-programma ‘Nederland Zingt', begeleidt al vanaf zijn 9e de liederen tijdens de erediensten. Hij ziet dit als één van de belangrijkste opdrachten in zijn leven. Hoe dan ook speelt muziek een beslissende rol in zijn leven. Zo hoorde hij als klein jongetje eens zijn vader een werk van Johann Sebastian Bach spelen. Hij was er zó van onder de indruk dat hij, nog voordat hij op orgelles zat, net zolang heeft geoefend tot hij het onder de knie had gekregen. Geloof en muziek zijn voor hem onlosmakelijk met elkaar verbonden. Muziek kan mensen raken op een manier die woorden overstijgt. Bij gebruik van woorden moet de tekst de muziek ondersteunen, dat verdiept zijn geloofsleven. Elsbeth Gruteke maakt in deze aflevering van ‘Alle registers open' kennis met deze enthousiaste en veelzijdige organist.

In deze derde aflevering van ‘Alle registers open' is Elsbeth Gruteke naar de St. Jans Kathedraal in 's-Hertogenbosch afgereisd om kennis te maken met Véronique van den Engh. Toen Véronique een jaar of vijf was wist ze al dat ze organist wilde worden. Ze zat op de orgelbank bij haar oom en scheen toen gezegd te hebben: 'Dit wil ik later ook!' Het orgel bespelen is een rode draad in de familie van Van den Engh. ‘In elke generatie is er wel een organist. Dat is ergens bij de opa van mijn opa begonnen.' Hoewel het motto van Véronique is: ‘Doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg', heeft ze een boeiend en veelzijdig bestaan. Ze is er trots op dat ze het vierhonderd jaar oude orgel van zo'n twintig meter hoog mag bespelen. Ze noemt het ook wel ‘De Nachtwacht van ‘s- Hertogenbosch'. 

Elsbeth Gruteke is voor ‘Alle registers open' afgereisd naar de Evangelisch Lutherse Kerk in Den Haag. Daar maakt ze kennis met Sander van den Houten en het prachtige Bätz-orgel. Wat daarbij belangrijk is? Dat je met ziel en zaligheid speelt. Het orgel leeft en zingt en je kunt er heel veel stijlen op spelen. Dat maakt het bijzonder. Sander raakt er niet op uitgekeken. Het staat niet voor niets op de top 10 lijst van orgels. Deze veelzijdige organist timmert behoorlijk aan de weg. Hij bedenkt op ludieke wijze manieren om nieuw publiek te werven. Zo zijn er stamppotconcerten en ligt er ook een wijnproeverij in het verschiet. Het is iemand bij wie je je niet hoeft te vervelen. Als je goed luistert, hoor je soms een ambulance in zijn spel voorbijkomen. Hij vindt het leuk om grapjes uit te halen. Zijn spel is veelzijdig te noemen. Van Bach naar Gárdonyi, van klassiek naar jazz. 

Ab Weegenaar is ditmaal gast in ‘Alle registers open'. Een bijzonder muzikaal mens met veel talenten. Hij heeft maar liefst twee studies aan het conservatorium afgerond. Naast organist is hij ook fagottist. Een unieke combinatie waardoor Ab een heel eigen stijl heeft weten te ontwikkelen en geleerd heeft een toon te ‘boetseren'. Als klein jongetje was hij al gefascineerd door het orgel. Doordeweeks sloop hij soms stiekem de kerk binnen en speelde dan heel zachtjes op het orgel. Zo bijzonder, zo groots en mysterieus vond hij dat. Ab vindt het leuk om de grenzen op te zoeken en speelt ook graag jazz op het orgel. Orgelspelen is hierdoor nooit saai, niet voor de organist maar ook niet voor de toehoorder. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter het Hinsz-orgel in de Bovenkerk te Kampen.

Midden in het centrum van Delft staat de indrukwekkende Maria van Jessekerk, met een al even imposant Maarschalkerweerdorgel. Dat wordt al sinds 1987 bespeeld door Petra Veenswijk. Zij is te gast in deze aflevering van ‘Alle registers open'. Aanvankelijk was orgel spelen voor haar slechts een van de vele hobby's. Maar telkens opnieuw werd de gedrevenheid aangewakkerd om zich aan de orgelmuziek toe te wijden. Inmiddels is ze een gevierd én geridderd organist. Met Elsbeth Gruteke bespreekt ze de personen en momenten die op haar weg een cruciale rol speelden.

Sommige organisten krijgen de muziek met de paplepel ingegoten. Bij Gert van Hoef was dat niet het geval. Op zijn 13de ontdekte hij dankzij een filmpje op YouTube per toeval zijn passie voor het orgel. Dat vuur is sindsdien blijven branden. In deze aflevering van ‘Alle registers open' vertelt Gert aan Elsbeth Gruteke over de vele facetten die het orgelspelen voor hem heeft. Van het bewerken van geestelijke gezangen tot het spelen van filmsoundtracks en van het begeleiden van kerkdiensten tot het geven van concerten op zijn populaire YouTube-kanaal.

In de tiende aflevering van ‘Alle registers open' schuift Elsbeth Gruteke aan bij niemand minder dan Ton Koopman, een van de bekendste organisten en dirigenten die Nederland op dit moment rijk is. Ze ontmoet hem bij het Müllerorgel van de Waalse Kerk in Amsterdam, de kerk waar Koopman samen met zijn ‘Amsterdam Baroque Orchestra & Choir' alle cantates van Johan Sebastian Bach opnam. Ondanks het feit dat hij een groot deel van zijn professionele leven aan Bach heeft gewijd, staat het voor Koopman als een paal boven water: ‘Bach doet het altijd beter.' De composities van het 18de-eeuwse genie doen hem nog geregeld vol verwondering staan. Voor zichzelf hoopt hij op een bescheiden plaats tussen zijn leerlingen: ‘Ik probeer te begrijpen wat de grote meester wilde.'

In de tiende aflevering van ‘Alle registers open' schuift Elsbeth Gruteke aan bij niemand minder dan Ton Koopman, een van de bekendste organisten en dirigenten die Nederland op dit moment rijk is. Ze ontmoet hem bij het Müllerorgel van de Waalse Kerk in Amsterdam, de kerk waar Koopman samen met zijn ‘Amsterdam Baroque Orchestra & Choir' alle cantates van Johann Sebastian Bach (https://www.nporadio4.nl/componisten/e99952a5-46c4-49cc-9f79-224cd2765754/bach-johann-sebastian) opnam. Ondanks het feit dat hij een groot deel van zijn professionele leven aan Bach heeft gewijd, staat het voor Koopman als een paal boven water: ‘Bach doet het altijd beter.' De composities van het 18de-eeuwse genie doen hem nog geregeld vol verwondering staan. Voor zichzelf hoopt hij op een bescheiden plaats tussen zijn leerlingen: ‘Ik probeer te begrijpen wat de grote meester wilde.'

In deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke in gesprek met Cees-Willem van Vliet. Al van jongs af aan is hij gefascineerd door het spel van de liturgie. Hij geniet van het heen-en-weer tussen de musicus en de gemeente. Het is een vorm van ‘community art' die enorme uitwerking op mensen kan hebben. Dat is voor Cees-Willem belangrijker dan de muziek als zodanig of het instrument op zich: ‘De praktijk van de kerkmuziek is voor mij prioriteit. Het instrumentarium, daar doen we het mee.' Toch is hij niet ontevreden met het Van Vulpen-orgel dat hij als organist van de Bergkerk in Amersfoort tot zijn beschikking heeft. Het is namelijk uiterst geschikt voor de werken van zijn favoriete componist: Johan Sebastian Bach. Diens muziek mist ook op Cees-Willem zelf zijn uitwerking niet: ‘In barre tijden werkt Bach altijd.'

Willem van Twillert is de vaste organist van de Johanneskerk in Amersfoort. Maar voor ‘Alle registers open' wil hij even flink uitpakken. Daarom heeft hij Elsbeth Gruteke uitgenodigd in de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom. Toen hij daar een cd opnam, is Willem als een blok gevallen voor het Ibach-orgel dat er staat. Het is groot, prachtig gerestaureerd én het biedt met 42 registers ruimschoots de mogelijkheid om buiten de lijntjes te kleuren. En dat is wel aan Willem besteed. Waar veel organisten bij het repertoire van de gebruikelijke componisten blijven, ziet hij het als zijn taak om een lans te breken voor onbekendere musici.

Al op haar 13de wist Margreeth de Jong dat het haar roeping was om orgel te gaan spelen. Om deze droom te kunnen verwezenlijken, moest ze zich echter ontworstelen aan het stenggelovige milieu waar ze in was grootgebracht. In deze aflevering van ‘Alle registers open' spreekt Elsbeth Gruteke met haar. Over de strijd die ze heeft moeten leveren, maar ook over het enorme plezier dat ze haalt uit de muziek. En niet alleen uit het spelen. Gaandeweg kwam Margreeth erachter dat ze ook een groot talent heeft voor componeren. Op het orgel van de Nieuwe Kerk in Middelburg laat ze horen wat ze allemaal in huis heeft. Van stevige barok tot swingende jazz.

De langste kerk van Nederland is de Sint Jan in Gouda. Sinds twee jaar is Gerben Budding daar werkzaam als organist. In deze aflevering van ‘Alle registers open' gaat Elsbeth Gruteke met hem in gesprek. Al in de eerste groepen van de basisschool speelde hij denkbeeldig orgel op zijn tafeltje en verzuchtte de juf: ‘Kun je nou helemaal nergens anders aan denken?!' Het was dan ook geen verrassing dat hij daar later zijn beroep van zou maken. Het is een verantwoordelijke functie. In een tijd waarin mensen steeds minder weten van de oude kerkmuziek ziet Gerben het als zijn taak om de rijkdom van deze muzikale traditie voor het voetlicht te blijven brengen. ‘We mogen dit erfgoed niet verkwanselen.'

Al vanaf zijn 14de speelt Simon Stelling op het Steinmeyer-orgel in de Adventskerk in Alphen aan den Rijn. Daar ontmoet Elsbeth Gruteke hem in deze aflevering van ‘Alle registers open'. Ze spreekt met met Simon over de enorme restauratie van het orgel, en hoe het grote concert bij de heringebruikname helaas niet door kon gaan door corona. Maar het gesprek gaat vooral over Simons missie om uit de ivoren toren van de orgelwereld te breken. Overtuigd dat het orgel niet alleen iets is voor een selecte muzikale elite gaat hij met het instrument ‘de boer op'. Een popnummer als You raise me up speelt hij met evenveel genoegen als een werk van César Franck.

Ditmaal is Elsbeth Gruteke voor ‘Alle registers open' in de Grote Kerk van Naarden. Daar maakt ze kennis met Wybe Kooijmans en het 19de-eeuwse Witte-orgel, dat hij al meer dan dertig jaar mag bespelen. Wat daarbij belangrijk is? Dat je er je hele ziel en zaligheid in legt. In navolging van zijn grote voorbeeld Feike Asma probeert Wybe niet alleen goed te spelen, maar vooral ook om zijn publiek te bereiken. Inspiratie is daarbij het toverwoord; wanneer er in en door de muziek iets ontstaat dat het alledaagse overstijgt. Dat kun je niet oproepen én niet tegenhouden, is de ervaring van Wybe. Het beste wat je kunt doen is je openstellen en je goed voorbereiden. ‘Dan ben je er klaar voor om de inspiratie door te geven.'

Cor Ardesch is ditmaal te gast in ‘Alle registers open'. Elsbeth Gruteke ontmoet hem achter de speeltafel van het Kam-orgel in de Grote Kerk van Dordrecht. Het was destijds eigenlijk niet zijn bedoeling om daar te solliciteren, maar toen de vacature in 1998 verscheen, kon hij de verleiding niet weerstaan. De kans was te mooi om te laten lopen. Zo werd hij er eerst kerkorganist, waarna in 2007 de benoeming tot stadsorganist volgde. In de corona-tijd werd daar nog een officieuze titel aan toegevoegd: troostorganist. Muziek kan mensen immers raken op een manier die woorden overstijgt. ‘Muziek laat iets zien van de goedheid van de schepping,' zo citeert Cor een bekend theoloog. ‘En het stemt dankbaar om daar een rol in te mogen vervullen.'