Heimskviður

Hvað gerist þegar fangar fá að koma saman til að búa til tónlist. Getur það jafnvel stuðlað að jákvæðum breytingum og hjálpað föngum að aðlagast aftur að samfélaginu? Þetta eru vísindamenn við háskólann í Osló í Noregi að rannsaka í þremur löndum, meðal annars á Íslandi. Ingibjörg Sara Guðmundsdóttir ræddi við tvo þeirra og fékk að vita allt um þetta áhugaverða verkefni. Hvað verður til þess að írskur athafnamaður ákveður að helga lífi sínu því að bjarga flækingshundum í Taílandi? Og af hverju hefur starf hans vakið athygli víða um heim? Ólöf Ragnarsdóttir ætlar að segja okkur sögu þessa manns og hunda sem sumir voru nær dauða en lífi en hafa eignast ný heimili víða um heim.

Jarðneskar leifar eþíópísks prins og marmastyttur af sögufrægu grísku hofi eru meðal formninja sem geymdar eru í Bretlandi en eiga uppruna sinn á mun fjarlægari slóðum. Talsverður styr hefur staðið um skil á mununum, sem mörgum finnst að eigi að skila tafarlaust. Söfn heimsins geyma marga muni sem hvílir yfir ára samviskubits í ljósi sögunnar. En þetta er ekki alveg einfalt. Stundum eru rök þeirra sem geyma munina að þau séu að bjarga þeim frá eyðileggingu, sem sannarlega er oft raunin. En það er ekki endilega samasemmerki milli varðveislu um ákveðinn tíma og eign til frambúðar. Birta Björnsdóttir skoðaði málið og ræðir meðal annars við Hörðu Þórsdóttur, þjóðminjavörð. Í síðari hluta þáttarins ætlar Oddur Þórðarsona að greina vegferð eins frægasta sjónvarpsmanns heims, Dr. Phil, inn á hið pólitíska svið. Dr. Phil er hættur að sálgreina gesti í sjónvarpssal og virðist vera að reyna að endurforrita bandarísku þjóðina með pólitískum skilaboðasendingum á nýstofnaðri sjónvarpsstöð sinni, þar sem forseta Bandaríkjanna og forsætisráðherra Ísraels hefur brugðið fyrir, auk fleiri.

Forseti El Salvador, Nayib Bukele, segist vera svalasti einræðisherra heims. Hann hefur gjörbylt landinu á örfáum árum og nýtur fádæma vinsælda. Hann samdi við glæpagengin sem höfðu mikil áhrif og ítök í El Salvador og hefur gert landið með þeim öruggari í heimi, en þar var morðtíðni með því allra hæsta sem gerist. En þetta voru engar töfralausnir. Því nú er að koma í ljós hvað þessir samningar fólu í sér. Bukele hefur fangelsað tugi þúsunda á síðustu árum í nýju risastóru fangelsi sem nefnist CECOT og þannig liggja leiðir hans og Donalds Trump saman. Trump er byrjaður að senda mörg hundruð innflytjendur í fangelsi í El Salvador, án þess að mál þeirra séu tekin fyrir í Bandaríkjunum. Trump er mikill aðdáandi Bukele og má segja að hann dáist að einræðistilburðunum, en báðum hættir þeim til að ganga of langt til þess að ná markmiðum sínum og teygja lög og reglur í allar áttir. Börn, áhrifavaldar og samfélagsmiðlar eru umfjöllunarefni nýrrar heimildarmyndar, í þremur hlutum, sem er ný á streymisveitunni Netflix. Í þáttunum skyggnast áhorfendur inn í margar hliðar samfélagsmiðlanotkunar barna, hvaða áhrif miðlarnir geta haft á líf þeirra og jafnvel hvaða siðferðislegu spurningar vakna í oft grimmum raunveruleika. Hvenær ganga foreldrar of langt í að nýta börn sín til að afla tekna á samfélagsmiðlum og hvenær er friðhelgi barna jafnvel stefnt í hættu með myndbirtingum og fréttum? Því það hefur ekki alltaf góð áhrif á börn að vera í kastljósinu, hvort sem þau biðja um það sjálf eða verða það í gegnum foreldra sína.

Hvað skýrir þá afturför sem hefur orðið undanfarið þegar kemur að réttindum transfólks og hvers vegna er það að gerast núna? Við ætlum að fjalla um réttindi þessa hóps og úr hvaða jarðvegi þetta bakslag sprettur. Hverjir standa í stafni þegar sífellt háværari hatursorðræða í garð trans fólks verður vart á samfélagmiðlum? Og af hverju er verið að setja lög um íþróttaiðkun transfólks? Við fáum til liðs við okkur þrjár konur til að sýna í stöðuna og baksöguna og leita lausna. Í seinni hlutanum ætlar Dagný Hulda Erlendsdóttir að segja okkur skemmtilega sögu. Karlskróna í Svíþjóð var miðdepill heimspressunnar um tíu daga skeið í október 1981. Þá hafði sovéskur kafbátur, sem talið er að hafi borið kjarnorkuvopn, strandað í skerjagarðinum. Þetta var í miðju kalda stríðinu og hefði vel geta orðið til þess að stríð hefði brotist úr milli Svíþjóðar og Sovétríkjanna. Nýlega kom út sænsk sjónvarpsþáttaröð þar sem fjallað er um þetta. Ýmsar kenningar voru um það hvers vegna kafbáturinn strandaði, sú algengasta að hann hafi verið við njósnir. Sjálfir sögðu reyndar Sovétmenn að siglingatækin hafi bilað. Þá voru einhverjir sem töldu að áhöfnin hefði verið drukkin og þá kenningu halda framleiðendur þáttanna, sem heita Whiskey on the Rocks, sig við.

Pólverjar kjósa sér nýjan forseta um miðjan þennan mánuð og það má segja að það séu mikilvægar kosningar fyrir Donald Tusk, sem leiðir ríkisstjórnina, af því að hann lofaði miklu fyrir síðustu kosningar en það hefur gengið hægt að standa við öll kosningaloforðinn, og Tusk hefur oft skellt skuldinni á núverandi forseta, Andrzej Duda, og vonar sjálfsagt að hann fái vinveittari forseta. Þau Björn Malmquist og Margrét Adamsdóttir segja okkur frá frambjóðendum og kosningabaráttunni. Fyrir 35 árum skaust Pamela Anderson fram á sjónvarsviðið sem kyntákn - bæði í tímaritum og sjónvarpsþáttunum um Strandverðina sem slógu í gegn um allan heima. Nú er hún farin að leika aftur í kvikmyndum og hefur meira að segja verið tilnefnd til verðlauna. Það hefur gengið á ýmsu í hennar lífi þess á milli en hún hefur meðal annars notað stöðu sína til að berjast fyrir sínum hugðarefnum, meðal annars dýravernd og frelsun Julian Assange ritstjóra Wikileaks. Hallgrímur Indriðason rýnir í níu líf Pamelu Anderson.

Donald Trump virðist orðið meira alvara um að bjóða sig aftur til forseta Bandaríkjanna á næsta kjörtímabili, þrátt fyrir að stjórnarskráin heimili það ekki. Getur Trump boðið sig fram aftur? Gæti hann orðið einræðisherra Bandaríkjanna? Oddur Þórðarson kynnti sér málið. Dæmi eru um það að glæpagengi nái að leggja undir sig heilu landsvæðin eru þekkt meðal annars frá Suður-Ameríku, þar sem framleiðsla og dreifing á fíkniefnum hefur víða fjármagnað uppreisnar- og glæpahópa. Þegar ógnarstjórn Bashars al-Assads féll í Sýrlandi í desember síðastliðnum blasti við heiminum að Sýrland hafði verið fikniefnaríki, narco state, ríki þar sem stjórnvöld höfðu fjármagnað ríkissjóð að miklu eða mestu leyti með framleiðslu og dreifingu á amfetamíni, eða Captagon. Þróunin í Sýrlandi er vísbending um það hve miklir fjármunir eru á ferð í neðanjarðarhagkerfinu, en líka um það hvernig efnafræðingar eru komnir í lykilhlutverk í framleiðslu á vímuefnum víða um heim. Árni Matthíasson fjallar um málið.

Japan er eitt þriggja ríkja heims sem stunda hvalveiðar í atvinnuskyni. Hin tvö eru Ísland og Noregur. Við ætlum að forvitnast um hvalveiðar Japana og hvort Japanar borði almennt hvalkjöt. Það vakti töluverða athygli í janúar 2023 þegar greint var frá því að tæp tvö þúsund og sex hundruð tonn af íslensku hvalkjöti hefðu verið flutt til Japans. Dagný Hulda Erlendsdóttir ræddi við sérfræðinga og komst að því að stuðningur við hvalveiðar í Japan er ekki endilega byggður á því að fólk vilji borða kjötið, heldur að varðveita menningu. Í síðari hluta þáttarins ætlar Oddur Þórðarson að rýna í gervigreindarkapphlaupið sem er í fullum gangi.

Mannúðarvandi er hvergi meiri en á Gaza og í Súdan. Við förum þangað í Heimskviðum í dag. Helmingur þeirra rúmlega tveggja milljóna sem hafast við á Gaza eru börn. Fleiri en 50 þúsund hafa verið drepin á þeim átján mánuðum sem hafa liðið frá dagsetningunni örlagaríku, 7.október 2023. Greinendur og mannréttindasamtök telja reyndar að mun fleiri séu látin, líklega séu þúsundir líka undir rústunum sem finna má um alla Gaza-ströndina. Fleiri en 15 þúsund hinna látnu eru börn og Gaza er því líklega hættulegasti staður jarðar fyrir börn. Svo förum við til Kartúm, höfuðborgar Súdans, sem var um mánaðamótin frelsuð úr höndum hersveita RSF sem náðu þar yfirráðum 2023. Hershöfðinginn Abdel Fattah al-Burhan hefur síðustu daga farið sigri hrósandi um borgina og sagt að núna sé hún loksins frjáls. Og íbúum sem hafa síðustu mánuði og misseri búið við ofríki og umsátur RSF-sveitanna er létt. En það breytist líklega ekki mikið fyrr en valdasjúkir hershöfðingjar gefa eftir völdin og skref í átt að lýðræði verða tekin. Annars verður bara meira af einræði, ofbeldi og kúgun.

Stríðið í Sýrlandi tók snöggan endi eftir tæplega 14 ár í byrjun desember. Eftir situr þjóð í sárum, helmingurinn á flótta og heil kynslóð sem ólst upp við borgarastríð. Þótt síðustu mánuðir hafi ekki verið friðsamlegir með öllu eru Sýrlendingar farnir að þora aftur heim að vitja heimila sinna. Ólöf Ragnarsdóttir ræddi við mann sem býr hér á Íslandi en er í Sýrlandi núna eftir meira en áratug á flótta. Við heyrum hans sögu. Svo förum við til Úkraínu með Birni Malmquist, en hann fór nýlega til Kyiv og reyndar víðar um Úkraínu. Í borginni Poltava hitti hann Tetiönu Bardinu, sem er aðstoðarborgarstjóri í Poltava. Hún lýsir mannskæðri árás Rússa á skóla í borginni í fyrra og segir erfitt að búa við það að önnur slík árás geti verið gerð á hverri stundu. Björn hitti líka Friðrik Jónsson, sendiherra Íslands í Póllandi og einnig gagnvart Úkraínu. Hann lýsir þeim verkefnum sem Ísland styrkir í Úkraínu. En síðustu þrjú ár hafa íslensk stjórnvöld varið um ellefu og hálfum milljarði króna í stuðning við Úkraínu, rúmlega helmingur þess hefur farið í hernaðarlega aðstoð og hinn helmingurinn í mannúðar- og efnahagslegan stuðning.

Við ætlum heimskautanna á milli í þættinum í dag og einnig að huga að írska tungumálinu. Í síðustu viku bárust fréttir af ásökunum gegn manni sem er í rannsóknarleiðangri þar suðurfrá ásamt öðrum. Hann er sakaður um kynferðisofbeldi og líflátshótanir gegn félögum sínum í rannsóknarleiðangrinum, sem á að standa fram í desember. Okkur langaði að skyggnast betur inn í þennan heim og skoða betur hvaða áhrif algjör einangrun í svona langan tíma getur haft á fólk. Bjarni Pétur ræddi við Ólaf Ingólfsson sem hefur farið í fimm leiðangra á Suðurskautslandið og hann segir að það verði allir pínulítið skrítnir við þessar aðstæður. Getur hip hop bjargað írska tungumálinu? Það er góð spurning og kannski er tríóið Kneecap frá Norður-Írlandi með svarið við því. Írska er að minnsta kosti að ganga í endurnýjun lífdaga í rappi hljómsveitarinnar. Hljómsveitin hefur sagt markmið sitt vera að gera tungumálið aðgengilegra fyrir ungt fólk. En hvað er það við þessa hljómsveit sem hefur vakið nýjan áhuga á tungumálinu? Ingibjörg Sara Guðmundsdóttir ræddi meðal annars við Áine Mangaong tónlistarfræðing um hljómsveitina, af hverju hún er einstök og írska tungumálið. Þá heyrum við í Hallgrími Indriðasyni, fréttamanni, sem hefur dvalið á Grænlandi síðust daga. Það hafa verið viðburðaríkir dagar þar, í gær kynnti ný ríkisstjórn samstarfssáttmála sinn og varaforseti Bandaríkjanna, J.D. Vance, sótti landið heim.

Í þættinum í dag fjöllum við um vafasama viðskiptahætti svissneska fyrirtækisins Nestlé með ungbarnavörur, bæði í nútíð og fortíð. Fyrirtækið framleiðir meðal annars KitKat-súkkulaðið, Nespresso og Smarties en líka matvörur fyrir ungbörn, til dæmis þurrmjólk. Og sums staðar er sykri bætt í þurrmjólkina, og þess ekki getið á umbúðunum. Það er til dæmis gert víða í Afríku. Við rýnum í skýrsluna, „Hvernig Nestlé fær börn í lágtekjuríkjum til að ánetjast sykri.“ Svo snúum við okkur að ástinni á gervigreindaröld. Gervigreindin er heillandi og óhugnaleg á sama tíma. Gervigreindarspjallforrit hafa þróast á ógnarhraða og nú er hægt að eiga samtöl við spjallmenni og jafnvel ástarsambönd. Við heyrum sögu konu sem á í slíku sambandi í þættinum. Sænskir forritarar bjuggu til stefnumótaforrit sem heitir Baibe, þar sem hægt er að mynda ástarsamband við gervigreindina. Róbert Jóhannsson ræddi við annan stofnenda forritsins og prófessor í félagsfræði um hvort gervigreindin sé það sem koma skal þegar ástin og nándin er annars vegar.

Tónlistarmaðurinn og viðskiptamógúllinn P. Diddy á yfir höfðu sér rúmlega fjörtiu ákærur vegna kynferðisofbeldis, mansals, nauiðgana og annars grófs ofbeldis. Réttarhöldin hefjast í byrjun mai. Stór og öflug skaðabótafyrirtæki hafa safnað frásögnum af ofbeldinu úr ýmsum áttum og fengu um 26.000 ábendingar um ofbeldi, flestar í gegnum samfélagsmiðla. Nokkur hundruð þeirra eru metnar trúðverðugar og um fjörtíu mál hafa verið höfðuð. Hóp- eða fjöldamálsóknir af þessu tagi eru algengar í Bandaríkjunum. Hafsteinn Dan Kristjánsson, lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík, segir bæði kosti og galla við málsóknir af slíku tagi. Helstu ókostirnir séu þeir að þær séu mjög timafrekar, sem komi bæði niður á þolendum og gerendum, og að fyrirtækin séu gjörn á að safna fleiri sögum af ofbeldi í hagnaðarskyni.

Project 2025 var mikið í umræðunni í kringum forsetakosningarnar í Bandaríkjunum fyrir áramót. Það er einskonar stefnuskrá næsta íhaldssama forseta. Donald Trump sagðist vita af stefnuskránni en ekkert meira en það en það hefur komið á daginn að hann hefur fylgt mjög mörgu af því sem þar kemur fram á þessum sex vikum sem liðnar eru af forsetatíð hans. Róbert Jóhannsson skoðaði málið og ræddi við eina þeirra sem kom að því að semja Project 2025. Nú er svo komið að eftir áratugi sem fjölmennasta þjóð heims hefur Kínverjum fækkað síðustu ár og um leið horfa þeir fram á svipuð vandamál og önnur þróuð ríki, það er fallandi fæðingartíðni og þjóðin eldist stöðugt með tilheyrandi álagi á Heilbrigðiskerfi og velferðarþjónustu. En hvað orsakaði þessa þróun? Er hún ólík því sem gerist í öðrum ríkjum sem ganga í gegnum efnahaglegan uppgang, og kannski fyrst og fremst: Hvaða áhrif getur þetta haft á Kína og hið þéttriðna net alþjóðavæðingar? Þorgils Jónsson skoðaði málið.

Óskarsverðlaunin verða veitt aðfaranótt mánudags og nú eins og mjög oft áður eiga tilnefndar myndir og sögupersónur sér fyrirmynd og stoð í raunveruleikanum. Við ætlum í þættinum í dag að skoða nokkur slík dæmi í myndum sem eru tilnefndar að þessu sinni. Og þar kennir ýmissa grasa, söngvaskáldið Bob Dylan, háleynilegt páfakjör og ömurlegur aðbúnaður á upptökuheimili í Flórída, er meðal þess sem kemur við sögu í þætti dagsins.

Þjóðverjar ganga að kjörborðinu á morgun. Kosningarnar verða spennandi en þjóðernisflokkurinn Afd verður líklega næst stærstur. Fylgi við hann hefur aukist mikið, sérstaklega meðal ungra karla. Það dugir þó líklega ekki til að flokkurinn komist í stjórn, því hinir flokkarnir hafa flestir sameinast um að vinna ekki með Afd að loknum kosningum. Stjórnarmyndun gæti því bæði orðið flókin og tímafrek. Einræðisherrann Jósef Stalín er einn afkastamesti fjöldamorðingi mannkynssögunnar. Grimmd hans beindist ekki síst að  rússnesku rétttrúnaðarkirkjunni og hann lét handtaka og myrða fjölda patríarka, presta og munka og ríflega 40.000 kirkjur voru lagðar í rúst eða teknar undir aðra stafsemi á stjórnartíma hans. Það skýtur því skökku við að því er nú hreyft í Rússlandi að rétt væri að taka hann í dýrlinga tölu, en rímar reyndar við það á undanförnum árum og áratugum hafa vinsældir Stalíns aukist.

Joensen, Hansen, Jacobsen og Olsen voru algengustu ættar- eða eftirnöfnin í Færeyjum fyrir tíu árum. Núna er þetta að breytast og Færeyingar farnir að gera miklu meira af því að kenna sig við heimahagana. Eða gera eins og Íslendingar og kenna sig við foreldra sína og enda nöfnin á -son eða -dóttir. Við ræðum þessar breytingar við Hönnu í Horni, sendiherra Færeyja á Íslandi, Elsbu Danjálsdóttur, sem vinnur í sendiráðinu, og Pál Björnsson sagnfræðing. Svo fjöllum við um Indland, sem stefnir að því að verða stórveldi 21. aldarinnar. Mikilvægi Indlands alþjóðlega er að aukast og til marks um það var Narendra Modi, forsætisráðherra Indlands, með þeim fyrstu sem Trump Bandaríkjaforseti bauð til sín í Hvíta húsið. En það bíða margar áskoranir heima fyrir þrátt fyrir mikinn uppgang í efnahagslífinu síðustu ár. Við ætlum að fjalla um hvaða leiðir Indverjar geta farið til að þess að verða eitt af farsælustu stórveldum 21. aldarinnar.

Donald Trump er ekki fyrsti forseti Bandaríkjanna sem viðrar hugmyndir um kaup á Grænlandi. Harry Truman vildi kaupa Grænland í upphafi kalda stríðsins og Andrew Johnson skoðaði hugmyndina sömuleiðis á nítjándu öld. En er þá ekki hægt að ekki hægt að líta á hugmyndir Trumps um kaup á Grænlandi með tilvísun í söguna og forvera hans sem höfðu sambærilegan áhuga á þessu nágrannalandi? Guðmundur Hálfdánarson, prófessor í sagnfræði og blaðamaðurinn Árni Snævarr ræða við Birtu Björnsdóttur um sögulegan áhuga Bandaríkjamanna á Grænlandi og hið flókna samband Danmerkur og Grænlands. Undir lok síðasta árs bárust fregnir af því að Rússum hefði borist liðsauki í stríðinu gegn Úkraínu. Norðurkóreskar hersveitir voru mættar á vígvöllinn. Eins og flest allt sem viðkemur einræðisríkinu Norður-Kóreu eru hlutverk og þátttaka þessara hersveita sveipuð leynd. Ólöf Ragnarsdóttir rýndi í það sem hefur þó komið fram og ræddi við Jón Björgvinsson, sem hefur margoft farið á vígvöllinn í Úkraínu.

Áform um þjóðaratkvæðagreiðslu hér á landi um framhald aðildarviðræðna Íslands hafa þegar vakið upp umræðu um kosti þess og galla fyrir okkur að verða hluti af þessu bandalagi. En hvernig er staðan á stækkunarmálum hjá Evrópusambandinu almennt? Nú eru að verða tólf ár síðan nýtt ríki bættist í hópinn og það eru meira en tveir áratugir síðan stóra stækkunin átti sér stað, þegar tíu ríki, flest þeirra í austurhluta Evrópu, fengu inngöngu. Það fækkaði svo auðvitað um eitt, þegar breskir kjósendur samþykktu útgöngu í þjóðaratkvæðagreiðslu árið 2016. Það voru einmitt fimm ár í gær frá því að Bretar gengu endanlega úr Evrópusambandinu. En hvernig standa þessi mál núna og við hverju mætti búast á næstu misserum, fari svo að við ákveðum að halda áfram með viðræður? Björn Malmquist fjallar um málið. Í síðari hluta þáttarins fjöllum við um aldarafmæli tímaritsins The New Yorker. fögnum aldarafmæli tímaritsins The New Yorker. Tímaritið er eitt það mest lesna í heiminum og þykir bæði veita innsýn inn í hugarheim New York-borga og Bandaríkjamanna um leið. Blaðið er frjálslynt í efnisvali sínu, en hampar á sama tíma því sem stendur tímans tönn og margt í blaðinu hefur lítið breyst þau 100 ár sem það hefur verið gefið út. Oddur Þórðarson flettir með okkur í gegnum 100 ára sögu New Yorker og ræðir við Halldór Baldursson, teiknara, sem á risastóra bók með öllum þeim mörgþúsund skrýtlum sem birst hafa í blaðinu.

Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, undirritaði í vikunni vel á annað hundrað forsetatilskipanir. Það gæti átt eftir að reyna á einhverjar þeirra fyrir dómstólum. Og líka hvaða heimildir Trump hefur í embætti sem er alltaf að verða valdameira og valdameira. Í þættinum í dag ætlum við að bera saman síðasta kjörtímabil Trumps og það sem er fram undan núna með Ólafi Jóhanni Ólafssyni rithöfundi og Hilmari Þór Hilmarsyni, prófessor við háskólann á Akureyri, sem ræðir Úkraínustríðið og möguleikann á friðarviðræðum. Hilmar óttast að Úkraínumenn þurfi að gefa eftir land til Rússa, þeir hafi yfirhöndina á vígvellinum og ef það verði samið, þá verði það mikið til á forsendum Rússa. Svo fjallar Hallgrímur Indriðason um andlega heilsu íþróttafólks. Það er aukin vitund um álagið sem fylgir því að vera afreksíþróttamaður og hvaða áhrif það getur haft á íþróttafólk. Hallgrímur talar við Hafrúnu Kristjánsdóttir, sálfræðing og deildarforseta íþróttafræðideildar Háskólans í Reykjavík.

Tvítugur flautuleikari braust inn í náttúruminjasafn í Bretlandi og stal þaðan fjöðrum og fuglshömum af útdauðum fuglum. Þeir voru úr 150 ára gömlu safni manns sem nefndur er faðir lífeðlisfræðinnar. Ránsfenginn ætlaði flautuleikarinn að selja fluguhnýtingarmönnum um heim allan. Úr varð ein undarlegasta glæpasaga síðari tíma. Birta skoðaði málið og ræddi við Kirk Wallace Johnson, bandarískan rithöfund sem skrifaði bók um þessa merkilegu sögu. Þá er einnig rætt við Sigþór Stein Ólafsson, laxveiðileiðsögumann og umsjónarmann hlaðvarpsins Hylurinn.

Forstjóri tryggingafyrirtækis var skotinn til bana úti á götu í New York í Bandaríkjunum í síðustu viku. Morðið hefur vakið mikla athygli og það má segja að það veki athygli á brotalömum í bandaríska heilbrigðiskerfinu. Meintur morðingi var handtekinn í vikunni og morðið og ástæður þess verið mikið í fjölmiðlum alla þessa viku, og má segja að honum hafi verið hampað af mörgum. Aðallega af því að hann er að ráðast á kerfið, heilbrigðiskerfið bandaríska sem svo margir eru ósáttir við og sérstaklega gagnvart tryggingafyrirtækjum, þau græða á tá og fingri á meðan fólkið þarf að greiða fúlgur fjár fyrir heilbrigðisþjónustu. Og það er líka algengt að þeir sem brjóta reglurnar vekja athygli fólks og það vill skilja hvers vegna hann gerir þetta. Af því að þessi maður sem er í haldi, Luigi Mangione, var fyrirmyndarnemandi og fátt sem benti til þess að hann væri líklegur til að fremja morð. Í seinni hluta þáttarins förum við til Stonehenge en fyrr á þessu ári komu fram nýjar upplýsingar um þetta dularfulla og heillandi mannvirki á Salisbury-sléttunni í suðvesturhluta Englands. Upplýsingar sem varpa betra ljósi á uppruna steinanna sem mynda Stonehenge - en vekja líka upp áhugaverðar spurningar um hvernig það var skipulagt og reist fyrir um fimm þúsund árum. Í vísindagrein í Nature er sýnt fram á að einn af lykilsteinunum í þessu mannvirki - Altarissteinninn svonefndi, sem vegur um sex tonn - var fluttur alla leið frá norðurhluta Skotlands, um sjö hundruð og fimmtíu kílómetra leið. Nýjar upplýsingar, sem vekja upp nýjar spurningar. Það er Björn Malmquist sem ætlar að reyna að svara einhverjum þeirra. Eins og til dæmis, hvernig steinninn komst alla þessa leið og hvernig Stonehenge var reist á sínum tíma.

Ótti, reiði og undrun. Einhver þessara tilfinninga, ef ekki allar samtímis, voru allsráðandi í Suður-Kóreu á þriðjudagskvöldið. Noon Suk Yeol, forseti Suður-Kóreu, birtist á sjónvarpsskjám landsmanna klukkan ellefu að kvöldi og lýsti þar yfir herlögum. Hundruð hermanna umkringdu þinghúsið og komu í veg fyrir að þingmenn kæmust þar inn. Bjarni Pétur Jónsson skoðar baksögu þessara óvæntu atburða og fer með okkur til Suður Kóreu. Í síðari hluta þáttarins ætlum við til Kasakstan. Þar eru umdeildar breytingar frá því fyrr á þessu ári farnar að hafa tilsegjanleg áhrif. Já, í mars fækkuðu yfirvöld í Kasakstan tímabeltum landsins úr tvö niður í eitt, og það þýðir að í fjölmennasta hluta landsins dimmir fyrr en áður. Og nú þegar vetur er skollinn á mega Kasakar ekki endilega við meira myrkri og meiri kulda. Úr sér gengið raforkukerfi landsins er síðan líka að sligast undan auknu álagi, sem klukkubreytingin hefur í för með sér. En hvað geta Kasakar gert? Harkað af sér, mótmælt stefnu stjórnvalda eða kannski tekið sér nágranna sína í vesturhluta Kína, Úígúrana, til fyrirmyndar? Oddur Þórðarson fjallar um málið.

Stjórnvöld í Úkraínu hafa skráð tuttugu þúsund börn sem talið er að Rússar hafi numið á brott og send til Rússlands. Samtök og úkraínska ríkið vinna að því að fá börnin til baka. Sum börnin ættleiða rússneskar fjölskyldur - þau sem eldri eru fá herþjálfun og eru látin berjast með Rússlandsher á víglínunni í Úkraínu. Börnin eru látin hafa ný rússnesk fæðingarvottorð og Úkraínuforseti segir þetta hluta af þjóðarmorði Rússa, verið sé að ræna þau því að vera úkraínsk. Þau séu gerð rússnesk. Talsmaður samtakanna Sava Ukraine, sem vinna að því að fá börnin til baka, segir að þetta vera mesta harmleik hennar kynslóðar. Olof Scholz, kanslari Þýskalands, sleit stjórninni í byrjun nóvember eftir miklar innri deilur og boðaði til kosninga. Staða hans er erfið og Jafnaðarmannaflokksins sem hann leiðir líka en það verður ekki kosið fyrr en í lok febrúar og því getur ýmislegt gerst. Hann verður kanslaraefni flokksins en samkvæmt könnunum er ekki líklegt að hann nái að halda áfram. Það er óvenjulegt að þýsk stjórn nái ekki að klára kjörtímabilið. Síðustu fimm forverar hans sátu lengur lengur en eitt kjörtímabil og sumir gott betur en það, en bæði Angela Merkel og Helmut Kohl gegndu þessu embætti í sextán ár.

Í þessum tvöhundruðasta þætti Heimskviða förum við í heimsreisu. Förum hringferð um heimin með öllum góðkunningjum þáttarins og fáum að heyra áhugaverðar fréttir og sögur utan úr heimi. Hnefaleikar gegn sjálfsvígum, bönnuðu bækurnar í Bandaríkjunum, ferfætti aðstoðarborgastjórinn í Lviv, uppgangur satanista í Chile og Idol-stjarnan frá Gaza eru meðal þeirra fjölmörgu sem koma við sögu í þættinum.

Umfangi heimilisofbeldis gegn konum á Bretlandseyjum hefur verið lýst sem neyðarástandi. Talið er að tvær milljónir breskra kvenna verði fyrir einhvers konar ofbeldi á ári hverju. Undanfarin ár er að meðaltali ein kona drepin þriðja hvern dag á Bretlandseyjum. Blaðamaður hjá Guardian, sem hefur tekið saman upplýsingar um kvennamorð það sem af er ári, segir að refsingar við morði innan veggja heimilis séu alla jafna mun vægari en þegar konur eru drepnar á götum úti. Svo heyrum við af heimsókn Björns Malmquist fréttamanns á belgíska náttúruminjasafnið í Brussel þar sem hann stóð augliti til auglitis við síðasta geirfuglinn, sem talið er að hafi verið drepinn í Eldey fyrir rúmum 180 árum - sumarið 1844. Björn talaði við Gísla Pálsson, fyrrverandi prófessor í mannfræði við Háskóla Íslands, sem hefur fjallað ítarlega um sögu og útdauða geirfuglsins. Hann segir geirfuglinn og sögu hans svo mikilvæga því hún sannfærði menn um að aldauði af mannavöldum væri stórt vandamál og því þyrfti að snúa vörn í sókn.

Við ætlum að beina sjónum okkar í þættinum í dag að forsetakosningum sem fóru fram þann 5.nóvember síðastliðinnn. Þar mættust annars vegar auðkýfingur og erfingi viðskiptaveldis, og hins vegar lögræðingur með áherslu á refsirétt og bakgrunn í pólitík. Þarna erum við að sjálfsögðu að tala um nýafstaðnar forsetakosningar í kyrrahafsríkinu Palau, þar sem mágar börðust um embættið. En svo kusu Bandaríkjamenn sér líka forseta í vikunni. Donald Trump verður annar forsetinn í sögunni sem gegnir forsetaembættinu tvisvar, tvö aðskilin kjörtímabil. Við skoðum söguna og fyrstu verkefni Trumps. Heyrum í Ólafi Jóhanni Ólafssyni sem spáir með okkur í spilinn fyrir komandi stjórnartíð.

Shelly Miscavige, einginkona valdamesta manns vísindakirkjunnar og hægri hönd hans, hefur ekki sést í sautján ár og enginn veit hvar hún er niðurkomin nema innvígðir í kirkjunni. Leikkonan þekkta Leah Remini, vinkona hennar, sem hrökklaðist úr Vísindakirkjunni fyrir það að hafa spurt eftir Shelly í brúðkaupi Tom Cruise, berst við kirkjuyfirvöld til að reyna að ná tali af Shelly, en allt kemur fyrir ekki. Það ætlar að reynast stjórnvöldum í Rússlandi erfitt að þagga niður í stjórnarandstæðingnum Alexei Navalny. Eftir að hann var fangelsaður tókst honum að koma texta til lögmanns síns og þeir voru svo birtir á samfélagsmiðlum. Hann lést í fangelsi fyrr á árinu. Þar skrifaði hann ævisögu sína á blöð sem lögmanni hans tókst einnig að koma burt úr fangelsinu. Ævisagan var gefin út á mörgum tungumálum fyrir rúmri viku. Þá má því segja að dauðinn hafi ekki stoppað hann í að koma andstöðu sinni við rússnesk stjórnvöld á framfæri.

Talið er að í fyrra hafi hátt í 13 þúsund börn fengið fangelsisdóma í Rússlandi og fleiri en 100 börn eru á lista rússneskra yfirvalda yfir hryðjuverkamenn. Rússneski blaðamaðurinn Daria Kozlova skrifaði grein fyrir ruv.is um þessi börn. Birta Björnsdóttir ræddi við Dariu um fangelsuðu börnin. Við ræðum sömuleiðis við Önnu Lúðvíksdóttur, framkvæmdastjóra Amnesty á Íslandi. Amnesty International gaf út skýrslu í vor um aðgerðir stjórnvalda gegn börnum sem eru að nýta sér tjáningarfrelsi sitt, allt frá því að taka þátt í mótmælum yfir í að teikna myndir í skólabækurnar sínar til stuðnings Úkraínu eða gegn stríði eða gegn Pútín. Skýrslan tekur saman upplýsingar um hvernig rússnesk stjórnvöld ganga fram gegn þessum börnum og foreldrum þeirra. Undirfatafyrirtækið Victoria's Secret hefur verið í mótbyr síðan 2018 og ekki að ástæðulausu. Fyrirækið hefur verið sakað um illa framkomu við fyrirsætur og að sýna aðeins ofurgrannar og ungar konur í auglýsingum sínum og á tískusýningum. Þá var eigandi fyrirtækisins árum saman náinn vinur kynferðisglæpamannsins Jeffrey Epstein og það hefur vakið ýmsar spurningar. En ástæða þess að við erum að rifja þetta upp er sú að í síðustu viku hélt fyrirtækið stóra tískusýningu í fyrsta sinn í sex ár. Dagný Hulda Erlendsdóttir fjallar um málið.

Við ætlum að fjalla um stríð og frið. Það er víst nóg af því fyrrnefnda sérstaklega eins og við sjáum í fréttum alla daga, bæði í Evrópu og Mið-Austurlöndum. Við heyrum í þremur viðmælendur sem lýsa því hvernig er að búa við stríð og það þekkja þau vel. Þau eru frá Palestínu, frá Líbanon og frá Úkraínu. Ólöf Ragnarsdóttir ræddi við þau öll, og ekki bara um stríð, heldur líka frið og friðarhorfur. Karl þriðji Bretakonungur er kominn til Ástralíu. Opinber heimsókn hans og Camillu drottningar hófst í gær. Þetta er í sautjánda sinn sem Karl ferðast til Ástralíu en þetta er fyrsta heimsóknin frá því hann varð konungur. Líka í fyrsta sinn sem Bretakonungur kemur til Ástralíu og kannski líka í það síðasta, því þessar heimsóknir kóngafólksins vekja alltaf upp umræðuna í Ástralíu, hvort Ástralar þurfi yfir höfuð að vera undir bresku konungsfjölskyldunni. Bjarni Pétur Jónsson fjallar um málið.

Saga Edgar Ochoa er ein nærri átta milljóna sem flóttamenn frá Venesúela hafa að segja af ástandinu í heimalandinu. Hann kom til Íslands fyrir um tveimur árum og hlaut íslenskan ríkisborgararétt nýverið. Hann fór til Venesúela í sumar og tók þátt í forsetakosningum, þar sem kjörstjórn lýsti Nicolas Maduro sigurvegara. Þriðja kjörtímabil hans er nýhafið og má segja að stjórnartíð hans hafi verið ansi stormasöm. Róbert Jóhannsson skoðaði sögu Venesúela og þá staðreynd að júlunum var hleypt af stokkunum þar fyrr en áður til að reyna að friða ósátta íbúa landsins. Fimm milljón Legó-kubbar eða stykki úr Legó-leikfangasettum enduðu í sjónum austur af Bretlandi í febrúar 1997, þegar flutningaskipið Tokyo Express fékk á sig brotsjó og meira en sextíu vörugámar féllu útbyrðis. Næstu vikur og mánuði fóru allskonar Legó hlutir að finnast á ströndum í suðvesturhluta Bretlands og víðar, og reyndar eru þeir enn að dúkka upp. Stóra Legóslysið, eins og þetta óhapp hefur verið kallað, hefur ekki aðeins snert taugar þeirra sem ólust upp við að leika sér að Legói heldur líka beint enn frekar athyglinni að þeim milljónum tonna af plasti sem rekur um heimsins höf. Björn Malmquist segir okkur frá.

Norðurlöndin eru ekki eins náin og þau hafa verið og Grænlendingar og Færeyingar eru fúlir með að vera út undan í norrænu samstarfi. Aukin áhersla hefur verið síðustu ár á Norðurslóðir og málefni Grænlands og því skýtur skökku við að Grænlendingar hafi sagt sig frá norrænu samstarfi. Ekki er víst hvort Múte B. Egede, forsætisráðherra Grænlands, komi á Norðurlandaráðsþingið sem verður haldið í Reykjavík í lok þessa mánaðar. En þar á að reyna að stilla til friðar í norrænu fjölskyldunni. Við fjöllum líka um Líbanon og afleiðingar allsherjarstríðs Ísraels og Hezbollah. Ef það dregst á langinn gæti það haft djúpstæð áhrif á Líbanon og Seerwan Shawqi, sem hefur unnið að flóttamannamálum í Líbanon, segir að svo geti farið að landið verði ekki til í þeirri mynd sem við þekkjum núna. Að lokum er það svo einn vinsælasti sumarsmellurinn í kvikmyndahúsum hér á landi. Spennumyndin Trap. Þó söguþráðurinn sé í anda annarra spennumynda er það kannski á vitorði færri að innblásturinn var ein umfangsmesta lögregluaðgerð sem skipulögð hefur verið í Washington. Fleiri en 100 voru handteknir á einum degi árið 1985, en þetta er enn þann dag í dag ein fjölmennasta fjöldahandtaka í sögu Bandaríkjanna. Og það sem gerir þetta kannski enn áhugaverðara er að margir af lögreglumönnunum sem tóku þátt í aðgerðinni voru klæddir eins og klappstýrur og lukkudýr.

Heimskviður verða helgaðar stríðsátökum í dag. Við fjöllum um átök Ísraels og Hezbollah sem stigmagnast með hverjum deginum. Ísraelsher gerði árásir á höfuðstöðvar Hezbollah í Beirút í gær og segjast undirbúa innrás. Hezbollah ætlar að svara þessum árásum og ljóst að átökin eiga eftir að harðna en óvíst hvort allsherjarstríð brjótist út. Íbúar eru mjög áhyggjufullir og farnir að undirbúa það að flýja komi til átaka. Við ræðum við Veru Knútsdóttir, sérfræðing í öryggis og varnarmálum, og hennar mann Seerwan Shawqi, en bæði hafa bæði búið og starfað í Beirút í Líbanon. Seerwan segir að Hezbollah muni berjast áfram því baráttan sé ástæðan fyrir þeirra tilveru. Þeir hafi undirbúið sig vel og bíði eftir innrás Ísraelshers, þá svari þeir af fullum krafti. Rúm tvö og hálft ár eru liðin síðan Rússlandsher hóf allsherjarinnrás í Úkraínu. Það er viðbúið að margar bækur verði gefnar út um innrásina, enda margir sem lýsa stöðunni í Úkraínu sem mestu hörmungum í Evrópu frá seinni heimsstyrjöld. Rússneski sagnfræðiprófessorinn Sergei Medvedev er þegar búinn að senda frá sér bók sem á ensku kallast A War Made in Russia. Þar skoðar hann aðdraganda innrásarinnar með augum sagnfræðinnar. Hann veltir upp þeirri spurningu hvort allsherjarinnrás í Úkraínu sé stríð Pútíns - eða hvort réttara sé að kalla hana stríð Rússlands. Dagný Hulda Erlendsdóttir ræddi við sagnfræðinginn á dögunum um þessar stóru spurningar, um kalasnikoff-riffla, sem hann segir táknmynd Rússlands samtímans - og um hvernig það er að vera útlægur - en í heimalandinu er Medvedev skilgreindur sem erlendur erindreki. Hann yfirgaf Rússland í mars 2022 og sér ekki fyrir sér að snúa aftur.

Það er sem betur fer ekki víða í heiminum sem konum er bannað með lögum að tala og syngja á almannfæri. En þannig er staðan í Afganistan, nú rétt rúmum þremur árum eftir valdatöku talibana. Ólöf Ragnarsdóttir fjallar um stöðu kvenna í Afganistan sem versnar með hverjum deginum. Hún ræðir meðal annars við Írisi Björgu Kristjánsdóttur sem nýverið sat fund með konum frá Afganistan, konum sem nú hefur verið bannað að tala á almannafæri en berjast fyrir betri framtíð fyrir sig og dætur sínar. Á morgun, 22. september, eru 30 ár síðan fyrsti þátturinn af gamanþáttaröðinni Friends var sendur úr á NBC sjónvarpsstöðinni. Í vor voru 20 ár síðan lokaþátturinn fór í loftið, nánar tiltekið þann 6.maí. Friends eru enn þann dag í dag einir vinsælustu sjónvarpsþættir sögunnar og áhorfið á þá á streymisveitum mikið og stöðugt enn þann dag í dag. Þrátt fyrir vinsældirnar er deilt um það hvort þeir standist tímans tönn. Þá er það aðallega hvernig fjallað var um transfólk og samkynhneigð í þáttunum, en einnig hversu skjannahvít ásjóna þáttanna var. Birta segir okkur nú sögu Friends.

Eitt óhugnarlegasta kynferðisbrotamál síðari tíma er nú fyrir dómi í Frakklandi. Dominique Pelicot er þar á sakamannabekknum en hann hefur játað að hafa síðastliðinn áratuginn byrlað eiginkonu sinni til 40 ára og boðið fjölda manns að nauðga henni. Ofbeldtið tók hann upp á myndbönd og vistaði samviskusamlega í tölvunni sinni með nöfnum gerenda og dagsetningu verknaðar. 83 gerendur eru þarna skráðir, flestir menn sem bjuggu í sama þorpi og hjónin, nágrannar þeirra og fleiri. Flest velta líklega fyrir sér hvernig þetta geti gerst, það er að svo stór hópur í nærumhverfi konunnar taki þátt í svo skipulögðu ofbeldi. Við reynum að leita svara við því. Svo hugum við að kappræðunum sem fóru fram fyrr í vikunni, rýnum aðeins í orðanotkunina. Hvaða orð notuðu Donald Trump og Kamala Harris oftast? Hvernir beittu þau röddinni? Þá heyrum við í vara-utanríkisráðherra Bandaríkjunum, Kurt Campbell, hvernig honum lítist á komandi kosningar. Það eru tískubylgjur í ferðamennsku eins og mörgu öðru sem við tökum okkur fyrir hendur. Ein af þeim nýjustu kemur hins vegar ekki til af góðu. Það er það sem á ensku hefur verið kallað "coolcation" sem á íslensku gæti kallast kælifrí; að velja milt, eða jafnvel kalt loftslag á norðlægum slóðum, í staðinn fyrir að leita suður á bóginn í hita og sól. Þessi tískubylgja hefur verið nokkuð áberandi og var reyndar í fyrra valin ein af þeim markverðari í áhrifamiklu tímariti sem fjallar um ferðamennsku. Við skoðum svöl sumarfrí og framtíð þeirra í þættinum.

Yfirvöld á Ítalíu hófu í síðustu viku morðrannsókn eftir að lúxussnekkjan Bayesian sökk við strendur Sikileyjar. Sjö létu lífið þegar skipið sökk. þar á meðal auðjöfurinn Mike Lynch, annar eigandi snekkjunnar og átján ára dóttir hans. Nú er unnið að rannsókn á flakinu og vonast er til að hún varpi ljósi á það hvað gerðist og hvernig snekkjan sökk, en saksóknarar beina sjónum að þremur úr áhöfninni sem gætu fengið dóm fyrir manndráp af gáleysi. Svo fjöllum við um umdeild áform stjórnvalda í Noregi sem stefna að umfangsmikilli vinnslu málma af hafsbotni. Norðmenn vonast til þess að vinnslan skapi mikil verðmæti en áformin hafa verið gagnrýnd bæði af vísindamönnum og umhverfissamtökum.

Sjötta þáttaröðin af Heimskviðum hefst með samantekt á afar viðburðaríku sumri í Bandarískum stjórnmálum. Á einungis tæpum tveimur mánuðum hefur einum forsetaframbjóðanda verið sýnt banatilræði og tveir hafa dregið framboð sín til baka. Birta og Bjarni Pétur fara yfir atburðarásina og spá í framhaldið. Þá skoðar Arnar Björnsson umhverfisáhrif Ólympíuleikanna, kostnaðinn við að halda slíka leika og hvernig frágangi er háttað eftir stórmót sem þessi.

Við ætlum að byrja í Mexíkó. Þú ræddir í vetur Birta við Azam Ahmed, blaðamann á New York Times, í vetur um bók sem hann skrifaði um sögu Miriam Rodríguez. Hún er frá Mexíkó og dóttur hennar var rænt og hún drepin af mönnum sem tilheyra skipulögðum glæpasamtökum. Hún ákvað að taka málin í sínar hendur og við fjölluðum um sögu hennar en einnig miklum áhrifum glæpagengja í Mexíkó. Þó einhver árangur hafi náðst í að draga úr áhrifum þeirra eru skipulögð glæpasamtök fimmti stærsti atvinnurekandinn í Mexíkó. Um 175 þúsund eru talin starfa innan þeirra vébanda. Dönsk stjórnvöld komu getnaðarvarnarlykkjunni fyrir í líkömum kvenna og stúlkna á Grænlandi, án vitundar þeirra, til að hægja á fólksfjölgun og var tilrauninni lýst sem vel heppnaðri. Formaður mannréttindaráðs Grænlands segir mikilvægt að rannsaka málið ofan í kjölinn og skera úr um hvort þessi mannréttindabrot beri að skilgreina sem þjóðarmorð. Sumar stúlknanna hafi aðeins verið ellefu ára gamlar. Dagný Hulda Erlendsdóttir fjallaði um eitt umdeildasta mál sem hefur komið þar upp í langan tíma.

Sumarheimskviður halda áfram, í dag ætlum við að rifja upp umfjöllun um tvær konur sem hafa mikið verið í fréttum á þessu ári. En á ólíkum sviðum þó, þetta eru Taylor Swift og Caitlin Clark. Sérfræðingarnir í líkja Taylor Swift við Lionel Messi eða við rúllandi snjóbolta sem sífellt hleður utan á sig. Segja hana venjulega stelpu sem mörg geti samsvarað sér við, stelpu sem átti alltaf þennan draum að verða kántrístjarna en er nú skærasta stjarnan af þeim öllum. Tónleikaferðalagið sem hún er nú á hafði merkjanleg áhrif á hagkerfi Bandaríkjanna, hvorki meira né minna. Önnur kona sem hefur verið mikið til umfjöllunar og þá sérstaklega í Bandaríkjunum er körfuboltakempan Caitlin Clark. Hún hefur veirð á vörum allra sem fylgjast með körfubolta og hún er ekki einu sinni byrjuð í atvinnumennsku. Það var Þorgils Jónsson sem sagði okkur frá Clark í apríl síðastliðnum.

Árið 1993 kom út tónlistarmyndband við lagið Runaway Train með bandarísku hljómsveitinni Soul Asylum. Í myndbandinu voru sýndar myndir af börnum sem lýst hafði verið eftir. Mörg þeirra gáfu sig fram í kjölfar sýningar myndbandsins auk þess sem vinsældir myndbandsins skiluðu því að vitað varð um afdrif margra barnanna til viðbótar. Birta fjallaði um þetta áhrifaríka tónlistarmyndband og tók viðtal við söngvara Soul Asylum, Dave Pirner. Við rifjuðum líka upp örlög söngkonunnar Duffy í vetur. Duffy, sem þekktust er fyrir lag sitt Mercy, virtist hafa horfið nær alveg úr sviðsljósinu aðeins örfáum árum eftir að ferill hennar sprakk út fyrir um fimmtán árum. Það sem enginn vissi, og hún opinberaði mörgum árum síðar, var að hún varð fyrir grimmilegri frelsisviptingu og kynferðisofbeldi um nokkurra vikna skeið af. Þessi ömurlega lífsreynsla hafði þau áhrif á Duffy að hún lokaði sig af og það tók hana um áratug að ná bata. Oddur Þórðarson fjallaði um málið.

Indverjar náðu þeim merka áfanga fyrr á þessu ári að verða fjölmennasta þjóð heims. Og það er ekkert smá umstang þegar fjölmennasta ríki heims gengur til kosninga, eins og var raunin nú í vor. Enda tóku kosningarnar margar vikur. Fyrr í vetur fjallaði Guðrún Hálfdánardóttir um Indland í Heimskviðum, svolítið til að gefa innsýn inn í í hvaða umhverfi þessar umfangsmiklu kosningar fara fram. Mörg af efnuðustu löndum heims keppast við að koma á viðskiptum við Indland enda hvergi í heiminum jafn mikill hagvöxtur og þar. Land þar sem upplýsingaóreiða og um leið hatursorðræða í garð minnihlutahópa fær að blómstra og dafna í skugga þjóðernisflokks hindúa. Þá ætlum að huga að fortíðinni og fornminjum, nánar tiltekið hálsmeni úr skíragulli sem fannst í jörðu í Warvíkurskíri í Bretlandi fyrir um fjórum árum. Gullmenið er merkt Hinriki áttunda Englandskonungi og fyrstu eiginkonu hans, hinni spænskættuðu Katrínu af Aragorn. Þau voru gift í yfir tuttugu ár og skilnaður þeirra var afdrifaríkur fyrir breska menningarsögu. Sérfræðingar hjá Þjóðminjasafni Bretlands, British Museum, hafa legið yfir þessum dýrgrip síðan hann fannst og hafa nú rakið uppruna hans til hátíðahalda sem Hinrik áttundi hélt í febrúar annað hvort 1520, eða 1521. Það ríkti svo mikil leynd yfir rannsókninni að Rachel King, sérfræðingurinn sem stjórnaði henni mátti ekki einu sinni segja eiginmanni sínum af þessu. Það var Björn Malmquist sem fjallaði um þetta.

Yfirvöld í einræðisríkinu Sádi-Arabíu eru sökuð um íþróttaþvætti (sportswashing á ensku) með því að setja fjármuni í íþróttir víða um heim til að bæta ímynd sína. Þetta hefur víða heppnast vel frá þeirra sjónarhóli. Eitt dæmi um þetta er að síðasta sumar komu margir af bestu knattspyrnumönnum heims í lið í sádiarabísku deildinni gegn himinháum launum. Sú tilraun virðist ekki ganga vel og farið er að bera á ósætti og jafnvel brotthvarfi leikmanna. Hallgrímur Indriðason skoðaði málið fyrr í vetur. Við fjölluðum í vetur um sögu einnar þekktustu fjölskyldu Noregs, kannski fyrir utan konungsfjölskylduna. Það er Ingibrigtsen fjölskyldan en í henni eru þrír af heimsins bestu hlaupurum og þeir sökuðu á dögunum föður sinn, sem hefur þjálfað þá frá barnæsku, um að beita sig andlegu og líkamlegu ofbeldi frá því þeir voru smástrákar. Lögreglurannsókn stendur nú yfir og þetta hefur klofið fjölskylduna sem norska þjóðin hefur fylgt síðustu ár í sjónvarpsþáttunum Team Ingebrigtsen. Yngsti bróðirinn, Jacob, er einn besti hlaupari sem Norðmenn hafa alið og er mættur til Parísar þar sem hann stefnir að því að verja ólympíumeistaratitilinn í 1500 metra hlaupi og gerir það án pabba síns. Hann var formlega ákærður í vor en meint brot beinast ekki að hlaupabræðrunum heldur yngri systkinum þeirra, sem hann er sakaður um að beita bæði andlegu og líkamlegu ofbeldi. Og það verður líklega réttað í málinu í lok sumars eða í haust. Við rifjum upp baksögu þessa máls.

Í mars voru 20 ár liðin frá mannskæðasta hryðjuverki í Evrópu á þessari öld. Þá voru sprengdar 10 sprengjur í og við Atocha-lestarstöðina í miðborg Madrid, höfuðborgar Spánar. Þessa ódæðis var minnst á Spáni fyrr á þessu ári en atburðurinn markaði djúp sár í spænska þjóðarsál og hafði einnig gríðarleg áhrif á spænsk stjórnmál vegna atburðarásarinnar í kjölfar hryðjuverksins. Jóhann Hlíðar Harðarson rifjaði upp söguna með okkur. Einir vinsælustu sjónvarpsþættir ársins hér á landi eru án efa Netflix þáttaröðin Baby Reindeer. Ólöf Ragnarsdóttir kynnti sér sögu þáttanna og vinsældirnar í Heimskviðum í maí, en þættirnir byggja á sannri sögu eins og flest vita.