Óli Björn - Alltaf til hægri

Hayek sýndi okkur fram á að upplýsingar í samfélaginu eru alltaf dreifðar – enginn einstaklingur eða stofnun býr yfir allri þeirri þekkingu sem þarf til að taka réttar ákvarðanir í efnahagsmálum. Þekkingin sem einstaklingar búa yfir er oft takmörkuð, brotakennd og jafnvel mótsagnakennd, en samanlagt er þessi dreifða þekking undirstaða skynsamlegra ákvarðana í gegnum frjálst samspil markaðarins. Markaðurinn virkar sem upplýsingakerfi - tryggir flæði upplýsinga. Verð á vöru og þjónustu er uppspretta upplýsinga um skort, eftirspurn og framboð án þess að nokkur hafi heildaryfirsýn. Smásagan Ég blýanturinn eða "I, Pencil", eftir Leonard E. Read, er einföld en áhrifamikil lýsing á undirstöðum frjáls markaðar og mátt dreifðrar þekkingar. Smásagan kom út árið 1958 og af blýanti og útskýrt hið flókna samspil margra án þess að hver og einn hafi heildarskilning eða yfirsýn yfir það sem þarf til að framleiða jafn einfaldan hlut eins og blýant. Ferlið er þó svo flókið að enginn býr yfir nægjanlegri þekkingu, hæfileikum eða aðföngum til að búa til jafn einfaldan og hversdagslegan hlut. Saga blýantsins kennir okkur að virða ósýnilegan en nauðsynlegan vef samstarfs sem hefur gert samfélögum að sækja fra. Ég hvet ykkur til að horfa á nokkurra mínútna myndband sem byggir á smásögunni. Slóðin er hér: https://www.youtube.com/watch?v=IYO3tOqDISE

Vinstri ríkisstjórn þriggja flokka undir forsæti Kristrúnar Frostadóttur minnir æ meira á aðra vinstri stjórn – ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri grænna á árunum 2009 til 2013. Þá lögðu Jóhanna Sigurðardóttir og Steingrímur J. Sigfússon til atlögu við atvinnulífið og millistéttina. Skattar voru hækkaðir og haft í hótunum við undirstöðuatvinnugreinar landsins. Hugmyndafræði vinstri manna hefur því ekkert breyst. Hún byggir á þeirri trú að ríkissjóður sé að „kasta frá sér tekjum“ ef skattar eru ekki hækkaðir. Ekki sé verið að „nýta tekjutækifæri ríkisins“ og ríkissjóður sé að „afsala sér tekjum“ ef skattar og gjöld eru lækkuð.

Hugmyndafræði Trumps á ekkert skylt við hugsjónir Ronalds Reagans sem var forseti Bandaríkjanna 1980 til 1988. Það er umhugsunarvert að báðir skuli tilheyra Repúblikanaflokknum. Ronald Reagan trúði því að Bandaríkin hefðu ekki aðeins hag af frjálsum viðskiptum heldur bæru siðferðilega skyldu til að efla þau milli landa. Reagan var einn helsti talsmaður frjálsra viðskipta meðal stjórnmálaleiðtoga 20. aldar. Hann trúði því að opið og frjálst hagkerfi væri lykill að hagvexti, friði og framgangi frelsis um allan heim. Á meðan hann gegndi embætti reyndi hann að styðja við alþjóðlega viðskiptastefnu sem byggðist á lækkun tolla og aukinni samvinnu milli þjóða. Hann gagnrýndi verndarstefnu og tolla harðlega sem langtímalausn. Að hans mati gerðu slíkar aðgerðir innlendan iðnað veikari og síður samkeppnishæfan. Tolla- og verndarstefna sem Donald Trump hefur kynnt er hluti af vaxandi þjóðernishyggju víða um heim og gengur þvert á hugmyndir baráttumanna frelsis, s.s. Reagans, Friedmans og Hayeks. Þeirra sýn var skýr og rökræn - sýn sem byggir á þeirri einföldu sannfæringu að opið hagkerfi, þar sem fólk fær að versla frjálst yfir landamæri, gagnist öllum til lengri tíma. Fylgjendur Trumps halda því hins vegar fram að tollastefnan sé hluti af stærri sýn — uppstokkun alþjóðlegra viðskiptareglna og endurheimt efnahagslegs fullveldis. En þegar upp er staðið er hætta sú að stefna Trumps sé lítið annað en atlaga að frelsi, öryggi og hagsæld.

Með skipulegum hætti hafa andstæðingar viðskiptafrelsis reynt að grafa undan athafnamönnum með ágætum árangri, ekki aðeins í sjávarútvegi heldur einnig í öðrum greinum. Þeir hafa sáð fræjum tortryggni gagnvart þeim sem stunda atvinnurekstur, gert þá sem hagnast á viðskiptum að skotspæni og táknmyndum hins illa. Skiptir engu hvort um er að ræða dugnaðarforka sem byggt hafa upp glæsileg fyrirtæki í sjávarútvegi eða iðnaðarmenn sem hafa byrjað með tvær hendur tómar en með elju og útsjónarsemi komið á fót traustum og arðsömum fyrirtækjum. Ekki einu sinni litlir sjálfstæðir atvinnurekendur – bakbein frjálsra viðskipta – fá að vera í friði líkt og Samfylkingin hefur sérstaklega hótað. Tilraun ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur og Steingríms J. Sigfússonar, 2009 til 2013, til að knésetja íslenskan sjávarútveg var þáttur í áralangri baráttu vinstri manna gegn frjálsu viðskiptalífi. Margir atorkusamir atvinnurekendur skildu ekki og skilja ekki enn að þegar búið er að koma böndum á „sægreifana“ kemur röðin næst að þeim. Í barnslegu sakleysi sátu þeir þegjandi hjá og nokkrir glöddust yfir því að nú skyldi útgerðin látin „borga“. Nú ætlar vinstri stjórn Kristrúnar Frostadóttur að leggja aftur til atlögðu við atvinnulífið. Nú er ferðaþjónustan í skotlínunni ásamt sjávarútvegi. Sú hætta er raunveruleg að dregið verði úr samkeppnishæfni tveggja mikilvægustu útflutningsgreina okkar, sem eru í harðri alþjóðlegri samkeppni, með ofursköttum. Til skamms tíma munu tekjur ríkisins líklega aukast en til lengri tíma lækka vegna minni umsvifa, lakari afkomu og fækkun starfa. Afleiðingin verður lakari lífskjör okkar allra.

Næstkomandi laugardag taka kjósendur ákvörðun um hvort hér komist til valda vinstri ríkisstjórn eða borgaraleg ríkisstjórn með öflugum Sjálfstæðisflokki. Skoðanakannanir benda til að fyrri kosturinn verði niðurstaðan þar sem Samfylking og Viðreisn taka höndum saman og skjóta einhverju varadekki undir. Við vitum af reynslunni að vinstri stjórn býður alltaf upp á Rússíbanareið fyrir fólk og fyrirtæki.  Með hliðsjón af sögunni og reynslunni af vinstri stjórnum eiga allir kjósendur að vita hvað býður þeirra á komandi kjörtímabili, ef niðurstaða kosninganna verða í takt við skoðanakannanir: Hærri skattar heimilanna Lægri ráðstöfunartekjur launafólks Hærri skattar fyrirtækja Atlaga að einyrkjum og sjálfstæðum atvinnurekendum Stóraukin ríkisútgjöld Auknar millifærslur Stærra og flóknara bákn Endurtekinn ESB-skollaleikur síðustu vinstri stjórnar Samdráttur í atvinnuvegafjárfestingu Minni hagvöxtur Hærri verðbólga Hærri vextir

Það var langt í frá sjálfgefið að ríkisstjórnarflokkarnir þrír, Sjálfstæðisflokkur, Framsóknarflokkur og Vinstri grænir, héldu áfram samstarfi í nýrri ríkisstjórn, eftir að Katrín Jakobsdóttir baðst lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt. Myndun nýrrar ríkisstjórnar er aldrei einföld. Allra síst þegar fulltrúar ólíkra póla í stjórnmálum gerast samverkamenn, jafnvel þótt reynslan af rúmlega sex ára samstarfi sé í mörgu góð. Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar stendur frammi fyrir mörgum áskorunum. Fyrir alla stjórnarflokkana er mikilvægt að þeim verði mætt og að árangur náist á þeim stutta starfstíma sem ríkisstjórnin hefur. Aðeins árangur réttlætir ákvörðun flokkanna um að halda samstarfinu áfram.

Sundrung og skautun vestrænna samfélaga eru ógnir sem fæstir virðast leiða hugann að. Umburðarlyndi á raunverulega í vök að verjast. Óþol gagnvart þeim sem eru á annarri skoðun vex, óþolinmæði og fordómar sundra og grafa undan lýðræði. Eitrið seytlar um æðar háskólasamfélaga, sem áður voru brjóstvörn frjálsra skoðanaskipta. Skautun samfélagsins birtist í áhrifamiklum fjölmiðlum sem er fyrirmunað að fjalla af yfirvegun og sanngirni um mikilvæg samfélagsleg málefni. Hér á Íslandi hefur Ríkisútvarpið verið að breytast í kirkjudeild pólitísks rétttrúnaðar þar sem hlutleysi er fórnarlambið en skattgreiðendur eru neyddir til að borga reikninginn. 

Þegar spurðist út að formaður Samfylkingarinnar telji nauðsynlegt að breyta stefnunni í málefnum hælisleitenda fóru margir af taugum. Stór orð voru látin falla. Svo mikill var pólitíski skjálftinn innan raða Samfylkinga að tveir gamlir formenn töldu sig nauðbeygða til að taka til varna fyrir Kristrúnu. Össur Skarphéðinsson hafnaði því að Kristrún hafi verið að boða stefnubreytingu og í svipaðan streng tók Ingibjörg Sólrún Gísladóttir. Kristrún hafi bara verið með „almennar vangaveltur um ýmsar hliðar þessara mála. Ingibjörg Sólrún hafði hins vegar áhyggjur af því að hinar almennu „vangaveltur“ Kristrúnar væru að ala á sundrungu innan flokksins: „Látum ekki siga okkur hverju á annað.“ Stefnubreyting eða ekki stefnubreyting? Kannski skiptir svarið ekki öllu en hitt er augljóst að Kristrún Frostadóttir talar með allt öðrum hætti en þingmenn og frambjóðendur Samfylkingarinnar hafa gert á undanförnum árum. Og það er lítill samhljómur með orðum Kristrúnar og ályktana flokksins.

Samkvæmt fjárlögum liðins árs var skattgreiðeindum ætlað að greiða Ríkisútvarpinu um 5,7 milljarða króna og á þessu ári um 6,1 milljarð. Þetta þýðir að á ellefu árum hefur ríkismiðilinn fengið í sinn hlut yfir 61 milljarð frá skattgreiðendum með milligöngu ríkissjóðs. Við þetta bætast tekjur af samkeppnisrekstri. Á sama tíma og ríkismiðilinn fitnar líkt og púkinn í fjósinu hans Sæmundar, berjast sjálfstæðir fjölmiðlar í bökkum. Með skipulegum hætti gerir Ríkisútvarpið strandhögg á flestum sviðum fjölmiðlunar, allt frá auglýsingum til dagskrárgerðar og hlaðvarpsþátta.

Alls greiddu einstaklingar um 333 milljörðum króna lægri fjárhæð í tekjuskatt á ellefu ára tímabili (2013-2023) en þeir hefðu greitt ef skatthlutföll og skattareglur hefðu verið óbreytt frá tíð vinstri ríkisstjórnarinnar Samfylkingar og Vinstri grænna 2009 til 2013. Tryggingagjöld hafa lækkað verulega og sama má segja um tolla og vörugjöld, erfðafjárskatt og fjármagnstekjuskatt tekjulægri hópa með verulegri hækkun frítekjumarks. Alls eru þeir skattar sem hafa lækkað nær 128 milljöðrum lægri en þeir væru að óbreyttu. Á móti koma hins vegar ýmsar skattahækkanir alls upp á 43 milljarða króna.  Ekki er hægt að mæla á móti því að frá árinu 2013 hafi töluvert áunnist í að hemja skattagleði ríkisins þetta er þvert á möntru sem jafnvel hægri menn í dygðaskreytingum halda fram. Árangurinn blasir við þegar rýnt er í tölulegar upplýsingar. En jafnvel þótt flest skrefin sem stigin hafa verið síðasta áratuginn séu í rétta átt, stendur sú staðreynd óhögguð að Ísland er háskattaland í alþjóðlegum samanburði. Ég hef verið óþreytandi við að benda á að skattbyrði launafólks og fyrirtækja, hafi bæði áhrif á samkeppnishæfni þjóðarinnar og á lífskjör. Skattaglaðir vinstri menn fara yfirleitt af taugum þegar minnst er á skattalækkanir. Kaldur hrollur fer um þá alla þegar þeir átta sig á því að árangur (ekki nægilega mikill) hefur náðst á síðustu tíu árum við að létta skattbyrðar einstaklinga og fyrirtækja. Með skattalækkunum hafa ráðstöfunartekjur heimilanna aukist og hlutfallslega hefur aukningin verið mest hjá þeim sem lægstu launin hafa.

Pabbi var meðalmaður á hæð, með þykkt hrafntinnu svart liðað hár sem fór ekki að grána fyrr en hann stóð á fimmtugu. Hann var kvikur í hreyfingum enda hjólaði hann alla daga í og úr vinnu, jafnt sumar sem vetur. Pabbi féll frá árið 1991. Aðeins 58 ára gamall. Hann fékk heilablóðfall nokkrum árum áður og var aldrei sami maður. Hann gat sætt sig við hreyfihömlun en aldrei við lömun í tali. Fyrir áfallið var pabbi fljúgandi mælskur – leikari af guðs náð – magnaður ræðumaður – ótrúlegur sögumaður og eftirherma. Hann var maður orðsins. Hann lamaðist á hægri hlið og því varð rithöndin ónýt. Með þrautseigju og meðfæddri þrjósku fór pabbi að skrifa með vinstri hendi, þá 53 ára gamall. En það fór í taugarnar á honum að rithöndin var ekki sú sama fallega sem hann erfði frá afa Jóni og hann náði aldrei sama hraða og áður. Margt í sögu föður míns er hulið.

Af bréfaskriftum Kára er augljóst að það hefur ekki verið einfalt fyrir hann að taka ákvörðun að snúa aftur heim til Íslands. Hann segir móður sinni 25. febrúar 1955 að ekki sé ráðlegt að koma heim að sinni þrátt fyrir atvinnuleysið. Hann vilji vinna sér „inn pening og koma ekki með öllu allslaus heim“. Hann biður móður sína að sýna sér skilning í þessum efnum. Kári viðurkenndi í bréfi til föður síns 15. september 1954 að hann viti ekki hvað bíði hans þegar hann snúi aftur heim en „vera má að ég fái eitthvert það starf, sem mér fellur vel“. Ekki komi annað til greina en fast starf „ella sest ég ekki að á Króknum, sem þó er ósk mín“. Þetta er fjórði hluti frásagnar um tvo æskuvini sem leituðu betra lífs í Kanada 1954/55. 

Eftir því sem líður á dvöl æskuvinanna í „fyrirheitna landinu“ verður tóninn þyngri og greinilegt er að Kanada olli þeim töluverðum vonbrigðum. Kári talar um þetta „óttalega“ land og að engin hætta sé á að Ameríka gleypi hann enda sé hann „fullseigur biti og bragðvondur að auki“. Kári og Haukur voru atvinnulausir í marga mánuði.  Kári tekur fram að þótt ekki hafi allt gengið eftir eins og hann vonaðist til þá beri hann ekki kala hvorki til landsins né fólksins – þvert á móti þyki honum vænt um hvorutveggja. Dvölin í Kanada hafi á margan hátt verið ánægjuleg og ógleymanleg: „Nú í fyrsta sinn hefi ég eiginlega reynt hvað lífið er. Heima lifði maður svo dæmalaust vel að lífið var bara leikur. Það er líka gaman að kynnast framandi fólki og kanna ókunna stigu.“ Þetta er þriðji hluti frásagnar um unga menn frá Króknum sem leituðu fyrir sér í Kanada 1954 og 1955.   

Á fyrstu árum sjötta áratug tuttugustu aldarinnar voru fá tækifæri fyrir unga menn á Sauðárkróki. Það er því skiljanlegt að tveir æskuvinir - Kári Jónsson og Haukur Stefánsson - freistuðu gæfunnar í öðru landi; Kanada. Æskuvinirnir voru fullir tilhlökkunar og bjartsýni þegar þeir héldu utan í júní 1954. Kári segir í bréfi til vinar síns að þeir séu loksins komnir „til fyrirheitna landsins og ég get tekið það strax fram að okkur líkar dvölin vel“: „Fólkið er hér frjálslegt og allir virðast ánægðir. Hirði ég ekki um að lísa því nánar en skal segja þér frá því þegar maður kinnist lífinu nánar. Við lifum hér hinu bezta lífi og V. Íslendingar vilja allt fyrir okkur gera...“ Ekki voru þeir eins hrifnir af New York en þar gistu félagarnir á leið sinni til Kanada og breytti engu þótt þar hafi þeir í „fyrsta sinn séð sjónvarp og fundið bragð af góðum bjór“: „Ekki geðjast okkur af borginni, hún er ekki annað en steinn og stál og efnishyggjan virðist vera að kæfa þann litla vott sem nefna mætti líf.“ Þetta er II. hluti frásagnar af tveimur æskuvinum sem lögðust í víking til Kanada.

Saga af tveimur æskuvinum frá Króknum sem freistuðu gæfunnar í Kanada Árið 1954 ákváðu tveir ungir menn frá Sauðárkróki að freista gæfunnar í öðru landi. Æskuvinir vildu reyna fyrir sér í Kanada. Annar þeirra var pabbi, Kári Jónsson og hinn Haukur Stefánsson.  Fyrir síðustu jól gaf ég út litla bók um þetta ævintýri og leitinni að grænna grasi. Bókin kom út í takmörkuðu upplagi og sendi ég hana ættingjum og nokkrum vinum. Frásögnin – um vonir, væntingar og vonbrigði – byggir á sendibréfum. Annars vegar eru það bréf pabba til foreldra, systur og góðgerðarmanns og bréf þeirra til hans. Hins vegar eru það bréf Hauks til foreldra sinna.  Tilgangurinn með skrifunum var að gefa nokkra innsýn í hugarheim og aðstæður ungra manna á sjötta áratug síðustu aldar. Tækifærin á Íslandi voru takmörkuð, atvinnuástand erfitt og þjóðfélagið í fjötrum opinberra afskipta og hafta. Og líkt og svo oft áður heillaði Vesturheimur. Grasið reyndist hins vegar ekki grænna í nýja heiminum. Í næstu hlaðvarpsþáttum ætla ég að segja þessa sögu og nýta bókina að mestu leyti.

Ég hef lengi haft töluverðar áhyggjur af menntakerfinu og gæði menntunar, allt frá grunnskóla- til háskólastigs. Áhyggjur mínar hafa síst minnkað með árunum og þá sérstaklega þegar kemur að gæðum grunnskólanáms, sem er undirstaða alls annars náms. Hér er ekki við kennara eða foreldra að sakast. Kerfið er brotið. Við Íslendingar rekum einn dýrasta grunnskóla heims. Sem hlutfall af landsframleiðslu verjum við um 2,3% til grunnskólans. Ekkert þróað land ver jafnmiklu og Ísland í rekstur grunnskóla. Árangurinn er hins vegar ekki í samræmi við kostnaðinn. Við stöndum frammi fyrir mikilli áskorun: Að endurskipuleggja grunnskólann og treysta grunn menntunar. Þannig efnum við fyrirheitið um að tryggja börnunum okkar góða menntun og veganesti sem nýtist til allrar framtíðar.

Í mörg ár hef ég skrifað reglulega pistla  í Morgunblaðið – varla er sá miðvikudagur á árinu sem fellur úr. Á árinu 2023 skrifaði ég 48 pistla um margvísleg efni. Skólamál, trúmál, atvinnumál, félagafrelsi, skatta, ríkisrekstur, heilbrigðismál, frelsið sem á í vök að verjast, fjölmiðla, ríkisfjármál, sveitarfélög, loftlagsmál, orkumál, og þannig má lengi telja. Ég ætla að ljúka árinu með að hlaupa yfir tilvísanir í nokkrar greinar í þeirri von að yfirferðin gefi nokkra innsýn fyrir hvað ég stend í stjórnmálum.

Áform um sameiningu MA og VMA byggir á miklum misskilningi. Hér er ekki verið að sameina stjórnsýslustofnanir eða eftirlitsstofnanir ríkisins. Ekki einkynja sýslumannsembætti eða dómstóla, ekki skatt- og tollstjóri, ekki veikburða ríkisstofnanir sem sinna afmörkuðum verkefnum. Nei. Ætlunin er að sameina menntastofnanir, með ólíkar hefðir, uppbyggingu og skipulag náms. Skóla sem byggja á ólíkri hugmyndafræði, sögu og menningu og hafa hvor um sig náð góðum árangri. Skóla sem bjóða nemendum mismunandi nám. Skóla sem eiga samvinnu en keppa engu að síður um nemendur. Skóla sem hafa myndað festu og tækifæri á öllu Norðurlandi. Tveir sjálfstæðir framhaldsskólar á Akureyri eru ekki dæmi um báknið - heldur fjölbreytileika og valmöguleika ungs fólks til menntunar. 

Hvers vegna er ríkisbáknið orðið ófreskja? Þannig spurði Eyjólfur Konráð Jónsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í erindi sem hann flutti árið 1976. Yfirskriftin var „Embættisvaldið gegn borgurunum”. Orðrétt sagði Eykon: „Á því leikur naumast vafi, að útþensla ríkisbáknsins meðal vestrænna lýðræðisþjóða er orðið alvarlegt vandamál, enda má segja að kerfið stjórni sér orðið sjálft — það stjórni mannfólkinu en enginn mannlegur máttur ráði við það, eða eins og einhver sagði: „Kerfið er ófreskja — og ef einhverjir reyna að taka henni taki þá bara hristir hún sig og menn hrökkva af henni."“

Fyr­ir síðustu kosn­ing­ar spurðu nokkr­ir fram­halds­skóla­nem­ar mig: „Hvað ætl­ar þú að gera fyr­ir okk­ur?“ Nem­arn­ir höfðu gengið á milli fram­bjóðenda flokk­anna og krafið þá svara. Og fengið lof­orð – sum stór. „Ég ætla að láta ykk­ur í friði,“ svaraði ég, „en leita allra leiða til að tryggja að þið hafið aðgengi að öfl­ugu mennta­kerfi, þar sem þið getið ræktað hæfi­leika ykk­ar, fundið far­veg fyr­ir það sem hug­ur­inn þráir, – mennta­kerfi sem býr ykk­ur und­ir lífið og gef­ur ykk­ur tæki­færi í framtíðinni. Og ég mun standa við bakið á ykk­ur þannig að þið fáið að njóta hæfi­leika ykk­ar og dugnaðar.“ Unga fólkið var undr­andi yfir svar­inu, enda bjóst það við ein­hverju allt öðru; fyr­ir­heit­um um hækk­un náms­lána, auk­in fram­lög rík­is­ins til fram­halds­skóla og há­skóla eða kannski enn stærri lof­orð. Í mörgu lýs­ir svar mitt grunn­hug­sjón­um mín­um ágæt­lega.

Tíminn og tæknin grafa oft undan lögum – gera þau úrelt, tilgangslaus eða það sem verra er, lögin hamla framþróun samfélagsins. Löggjafinn á þá um tvennt að velja. Annars vegar að fella viðkomandi lög niður og/eða breyta þeim í takt við breytta tíma. Eða hins vegar að þráast við, berja hausnum við steininn og neita að horfast í augu við samtímann og skynja í engu framtíðina. Velji löggjafinn síðari kostinn er hættan sú að virðing fyrir gildandi lögum hverfi, almenningur hunsi lögin og leiti lausna utan hins löglega.

Hún er í Sam­fylk­ing­unni. Ég í Sjálf­stæðis­flokkn­um. Sam­kvæmt bók­staf stjórnmálafræðinn­ar erum við póli­tísk­ir and­stæðing­ar. Þó er fleira sem sam­ein­ar okkar en sundr­ar. Við eig­um meiri sam­leið en ætla mætti af þeirri ein­földu mynd sem stjórn­mála­fræðing­ar og fjöl­miðlar draga gjarn­an upp. Við erum bæði sann­færð um að þrátt fyr­ir ýmsa galla sé ís­lenskt sam­fé­lag gott sam­fé­lag, sem er mótað af sögu og menn­ingu, samofið kristn­um gild­um.

Markmið Sjálfstæðisflokksins er að vinna að framgangi hugsjóna og hafa áhrif á framtíð samfélagsins. Hugsjónum er erfitt að hrinda í framkvæmd án þátttöku í samsteypuríkisstjórn enda hafa kjósendur aldrei veitt stjórnmálaflokki umboð sem dugar til að mynda meirihlutastjórn eins flokks. Einmitt þess vegna höfum við þurft að rækta hæfileikann til að koma til móts við andstæð sjónarmið án þess að missa sjónar á hugsjónum. Forsenda fyrir árangri í samstarfi við aðra flokka í ríkisstjórn er að hafa burði til að gera málamiðlanir. Sá sem ekki getur gert málamiðlun án þess að missa sjónar á hugsjónum er dæmdur til áhrifaleysis. Stjórn­mála­flokk­ur sem berst fyr­ir fram­gangi hug­sjóna – vill hrinda hug­mynd­um í fram­kvæmd – þarf stöðugt að vega og meta með hvaða hætti það er best gert. Fjölmennasti flokksráðsfundur Sjálfstæðisflokksins, sem haldinn var fyrir skömmu, var með skýr skilaboð til ríkisstjórnarinnar. 

Réttur þingmanna til að leggja fram vantraust á einstaka ráðherra eða ríkisstjórn í heild sinni, er ótvíræður. Þennan rétt nýttu fjórir stjórnarandstöðuflokkar undir forystu Pírata 30. mars síðastliðinn. Vonin um að vinna pólitísk strandhögg rættust ekki. Eftir standa stóryrðin líkt og minnisvarði um upphlaup sem engu skilaði.  

Ekki var það til að auka bjartsýni mína á framtíðina sem menntskælings að þurfa að lesa bókina „Endimörk vaxtarins“ eftir nokkra vísindamenn sem kölluðu sig Rómarsamtökin. Boðskapurinn var ekki uppörvandi. Það væri komið að endimörkum hjá mannkyninu, mikilvæg hráefni væru á þrotum og vöxtur efnahagslífsins gæti ekki haldið áfram. Hér eftir yrði mannkynið að læra nægjusemi og láta af neysluhyggju. Með öðrum orðum: Lífskjör mín og minnar kynslóðar yrðu lakari, jafnvel miklu lakari, en foreldra minna.

Það er aldrei einfalt að koma saman fjármálaáætlun til fimm ára en líklega sjaldan flóknara en við ríkjandi aðstæður. Verðbólga er mikil, vextir hafa hækkað verulega, þensla er á flestum sviðum. Við slíkar aðstæður er farið úr öskunni í eldinn ef útgjöld eru aukin umfram vöxt efnahagslífsins. Vandi fjármálaráðherra er sá að þrýstingurinn á aukningu útgjalda er mikill og eru fáir saklausir í kröfugerð um aukna fjármuni til flestra málaflokka. Staðreyndin er að minnsta kosti sú að fjármálaráðherra á ekki marga bandamenn. Þróun síðustu ára, en ekki síst staða í efnahagsmálum um þessar mundir, hefur sannfært mig um nauðsyn þess að lögfesta útgjaldareglu og hafa hana sem meginreglu við stjórn opinberra fjármála. Með slíkri reglu fær fjármálaráðherra beittara verkfæri en áður til að stuðla að ábyrgri stjórn ríkisfjármála sem styður við aukið jafnvægi í þjóðarbúskapnum. 

Einn merkasti fjármálaráðherra Bretlands eftir stríð er fallinn frá. Nigel Lawson var áhrifamesti arkitekt róttækra efnahagsumbóta Margrétar Thatchers á níunda áratug liðinnar aldar. „Vinsæll fjármálaráðherra er ekki að sinna starfi sínu,“ sagði Lawson eitt sinn. Hann var sannfærður um að stjórnmálamaður sem væri tilbúinn til að mæta andúð andstæðinganna, væri stjórnmálamaður sem gæti látið hlutina gerast – komið einhverju til leiðar. 

Ég er oft spurður af ungu fólki sem þyrstir í upplýsingar um hugmyndafræði frelsis, hvar þeirra sé helst að leita. Við sem höfum skipað okkur undir fána frjálshyggjunnar, - trúnna á mátt og getu einstaklingsins og að frumréttur hans sé frelsið, andlegt og efnahagslegt frelsi – erum gæfusöm. Hundruð bóka standa okkur til boða eftir íslenska og erlenda hugsuði. Hayek, Friedman, Sowell, Mill, Popper og Nozicks, svo fáeinir séu nefndir. Ólafur Björnsson, Birgir Kjaran, Jón Þorláksson og Hannes Hólmsteinn Gissurarson hafa hver með sínum hætti lagt mikilvægan skerf inn í íslenska hugmyndabaráttu. Þá er ónefndur Matthías Johannessen, ritstjóri og skáld, en í kistur hans hef ég alltaf leitað – sífellt meira eftir því sem árin líða.

Umsvif ríkisins á innlendum fjölmiðlamarkaði gerir sjálfstæðum fjölmiðlum erfitt fyrir – kippir rekstrargrunni undan sumum miðlum og veikir möguleika annarra. Strandhögg erlenda samfélagsmiðla inn á íslenskan auglýsingamarkað gerir stöðuna enn erfiðari. Ég hef leyft mér að kalla Ríkisútvarpið fílinn í stofunni og það hefur farið fyrir brjóstið á velunnurum ríkisrekstrarins. Magnús Ragnarsson, framkvæmdastjóri miðla hjá Símanum, hefur líkt samkeppnisrekstri ríkisins á auglýsingamarkaði við engilsprettufaraldur. Varnir einkarekinna fjölmiðla eru litlar sem engar. Svo það sé sagt enn og aftur: Jafnræði og sanngirni eru ekki til á íslenskum fjölmiðlamarkaði. Lögvernduð forréttindi ríkisins hafa leitt til þess að sjálfstæðir fjölmiðlar eru flestir veikburða, margir berjast í bökkum og því miður hafa margir siglt í strand. Það er þrekvirki að halda úti einkareknum fjölmiðlum á Íslandi.

Hægt og bítandi hafa stjórnvöld víða um heim takmarkað ýmis borgaraleg réttindi á undanförnum árum. Covid-19 heimsfaraldurinn gaf mörgum skjól eða afsökun til að takmarka frelsi borgaranna enn frekar. Staða mannréttinda í heiminum versnaði nær stöðugt frá árinu 2008 til 2020 á mælikvarða Frelsisvísitölunnar [Human Freedom Index] sem Cato stofnunin í Bandaríkjunum og Fraser stofnunin í Kanada, standa sameiginlega að. Yfir 94% jarðarbúa urðu að sætta sig minna frelsi árið 2020 en 2019.

Fyrir 44 árum kom út bókin Uppreisn frjálshyggjunnar - ritgerðarsafn 15 ungra karla og kvenna sem áttu það sameiginlegt að vera virkir þátttakendur í starfi Sjálfstæðisflokksins. Bókinni var ætlað að vera innlegg í hugmyndabaráttu samtímans og vopn í baráttunni milli stjórnlyndis og ríkishyggju annars vegar og sjálfstæði og frjálshyggju hins vegar.  Þótt bókin beri merki þess tíma sem hún var skrifuð, á hún enn erindi við alla sem láta sig hugmyndabaráttu einhverju skipa. Hún var og er enn brýning fyrir alla sjálfstæðismenn að vera trúir hugsjónum um frelsi einstaklingsins og hvatning til að marka skýra stefnu og verða hreyfing fólks úr öllum stéttum en ekki stofnun sem sækir allt sitt vit til embættismanna.  Að þessu sinni sæki ég í skrif Davíðs Oddssonar, Friðriks Sophussonar og Þorsteins Pálssonar. 

Talsmenn ríkisrekstrar þola illa að bent sé á mikla aukningu ríkisútgjalda á umliðnum árum. Og fátt virðist fara verr í þá en þegar spurt er hvort almenningur fái betri og tryggari þjónustu í samræmi við aukin útgjöld ríkisins. Varðmenn ríkisrekstrar – kerfisins – bregðast hart við þegar reynt er að spyrna við fótunum – koma böndum á aukningu ríkisútgjalda og hærri skattheimtu. Í draumaríki þeirra eru lífsgæði mæld út frá hlutfallslegri stærð þeirrar sneiðar sem hið opinbera tekur af þjóðarkökunni – hversu djúpt er seilst í vasa launafólks og fyrirtækja. Því stærri sneið og því dýpra sem er farið, því betra er samfélagið. Engu skiptir þótt kakan verði sífellt minni og krónunum í vösum launafólks fækki. Hlutfallsleg stærð sneiðarinnar er mælikvarðinn, sem allt miðast við. Þessi hugsunarháttur ríkisrekstrarsinna mun fyrr fremur en síðar leiða okkur í ógöngur og draga úr lífskjörum til framtíðar. Verkefni komandi ára er því ekki að auka enn frekar útgjöld ríkisins, heldur að aukna framleiðni í opinberum rekstri og tryggja aukna hagkvæmni.

Hvernig kennara dettur í hug að setja þekkta hrotta, morðingja og andlýðræðissinna við hlið íslensks stjórnmálamanns er óskiljanlegt nema að tilgangurinn hafi verið sá einn að vekja ákveðin hugrenningatengsl hjá nemendum: Í raun séu hugmyndafræðileg tengsl á milli formanns Miðflokksins og tveggja af verstu illmennum sögunnar. Hitler og Mussolini eru í hópi með Stalín og Maó. Allir áttu þeir blóði drifna slóð og virtu líf einstaklinga að vettugi og fótum tróðu frelsi og lýðræði. Sigmundur Davíð á ekkert skylt við ódæðismennina - allra síst hugmyndafræðilega. Í annarri kennskustofu er Sjálfstæðisflokknum líkt við Þýskaland Hitlers, Gestapo og útrýmingu kynþátta. Forherðingin er fullkomin. Fölsunin og rangfærslurnar eru yfirgengilegar.  Kennsla sem byggir á innrætingu og fölsunum hentar aðeins þeim sem aðhyllast forræðishyggju og ganga á hólm við frjálsa og sjálfstæða hugsun. Innræting og falsanir eiga ekkert skylt við menntun eða gagnrýna hugsun.  

Jólin eru hátíð ljóss og friðar, hátíð gleði, fegurðar og hins sanna og góða. Þegar við fögnum komu frelsarans öðlumst við ró hugans. Helgi jólanna stendur okkur öllum til boða ef við opnum hjartað fyrir ljósinu. Guð hvorki neyðir okkur eða þvingar til að taka á móti Jesú. Hann býður öllum sem vilja leiðarljós kærleika og vonar. Ég óska öllum gleðilegra jóla. 

Lög­gjaf­inn mót­ar lög­in og þær leik­regl­ur sem eru í gildi á hverj­um tíma. For­rétt­indi Rík­is­út­varps­ins og ójöfn og erfið staða sjálf­stæðra fjölmiðla, er ákvörðun sem nýt­ur stuðnings meiri hluta þing­manna. Ég hef orðað þetta þannig að mjúkar hendur og hlýjar faðma Ríkisútvarpið á hverju ári. Þetta sést ágætlega þegar horft er til framlaga ríkisins til ríkismiðilsins sem fjármögnuð eru með útvarpsgjaldi. En þótt erfitt hafi verið að tryggja heilbrigðra rekstrarumhverfi sjálfstæðra fjölmiðla kemur ekki til greina að leggja árar í bát. Í baráttu fyrir framgangi hugmynda, að ekki sé talað um baráttu fyrir tilvist öflugra frjálsra fjölmiðla, er ekki aðeins nauðsynlegt að láta sig dreyma heldur neita að gefast upp.

Þolinmæði kínversku þjóðarinnar gagnvart hörðum sóttvarnaraðgerðum stjórnvalda í baráttu við Covid-19, virðist á þrotum. Eftir tæp þrjú ár af lokunum sem fylgt hefur verið eftir af hörku af lögreglu, þar sem heilu borgirnar eru settar í sóttkví, er mælirinn loksins fullur. Mótmælin sem brotist hafa út síðustu daga eru líklega mesta áskorun sem Xi Jinping forseti hefur staðið frammi fyrir frá því að hann komst til valda árið 2012. Leiðtogar kínverska kommúnistaflokksins hafa alltaf mætt andófi af mikilli hörku. Brotið mótmæli á bak aftur af grimmd alræðisherra. Því miður er líklegt að vestræn stjórnvöld þegi þunnu hljóði þegar mótmæli verða barin niður af þeirri grimmd sem talin er nauðsynleg. Efnahagslegir hagsmunir sem eru undir ráða of miklu. Stjórnvöld á Vesturlöndum tipla á tánum í kringum ráðamenn í Peking – minnast kurteislega á mannréttindabrot kommúnista en aðeins þó þannig að það komi ofbeldisstjórninni ekki illa. Og eftir því sem mikilvægi Kína í alþjóðlegu efnahagslífi eykst hefur ritskoðun kommúnistaflokksins yfir landamæri orðið auðveldari, skilvirkari og áhrifameiri.  

Íslendingar endurheimtu fullveldi frá Dönum 1. desember 1918 á grunni sambandslagasamningsins sem renna skyldi út árið 1943. Strax árið eftir voru samþykkt lög um Hæstarétt Íslands. En ágreiningurinn var hversu langt skyldi ganga í sjálfstæði þjóðarinnar. Bjarni Benediktsson var alla tíð sannfærður um að Íslendingum myndi farnast best ef þeir fengu fullt sjálfstæði frá Dönum enda „reynslan orðið sú, að aukið frelsi hefur ætíð orðið þeim til góðs".  Í tilefni dagsins leita ég í kistur Bjarna Beneditssonar, borgarstjóra, utanríkisráðherra, forsætisráðherra og formanns Sjálfstæðisflokksins. 

Berglind Ósk Guðmundsdóttir þingkona Sjálfstæðisflokksins mælti fyrir þingsályktun þar sem heilbrigðisráðherra var falið að láta Sjúkratryggingar Íslands bjóða út rekstur heilsugæslu á Akureyri. Ég blandaði mér í umræðuna - taldi að ekki væri hjá því komist eftir að hafa fylgst með andsvörum við ræðu Berglindar Óskar, sem var rökföst í öllum sínum málflutningi.  Hér er birt flutningsræða Berglindar Óskar, andsvör sem hún fékk frá þingkonu Vinstri grænna og loks ræða sem ég flutti eftir að hafa hlustað á orðaskiptin.   

Árið 1950 skrifaði dr. Ólafur Björnsson grein í Stefni um sósíalisma og hvers vegna hann snýst í andhverfu hugsjóna sinna. Í stað velmegunar, öryggis, jöfnuðar og lýðræðis komi örbirgð, ójöfnuður og takmarkalaust einræði. Ólafur var prófessor í hagfræði og þingmaður Sjálfstæðisflokksins 1956 til 1971. Hér verður gripið niður í greinina sem á erindi við samtímann með sama hætti og þegar hún var skrifuð. Ólafur var sannfærður um að vanþekking væri besti bandamaður sósíalismans. 

Landsfundir Sjálfstæðisflokksins eru ekki haldnir til að gára vatnið stutta stund heldur til að móta stefnu öflugasta stjórnmálaflokks landsins. Það er einhver ólýsandi kraftur sem leysist úr læðingi þegar sjálfstæðismenn, alls staðar af landinu, koma saman. Ég hef lýst landsfundi sem suðupotti hugmynda og hugsjóna. Andstæðingar Sjálfstæðisflokksins hafa aldrei skilið hvernig tekist hefur að búa til vettvang þar sem samkeppni hugmynda blómstrar með skoðanaskiptum, - þar sem tekist er á um einstök mál af festu, jafnvel hörku en af hreinskilni.

Frumvarp þingmanna Sjálfstæðisflokksins um félagafrelsi á vinnumarkaði hefur valdið titringi meðal margra, jafnt stjórnmálamanna sem forystumanna stéttarfélaganna. Kannski var ekki við öðru að búast en umræðan sem hefur skapast hefur að mestu verið málefnaleg og án stóryrða sem á stundum er gripið til þegar deilt er um þjóðfélagsmál. Rökræðan um félagafrelsi á vinnumarkaði hefur dregið fram hugmyndafræðilegan ágreining sem er og hefur alltaf verið til staðar í íslensku samfélagi. Annars vegar standa þeir sem treysta einstaklingnum til að taka ákvarðanir um eigin hag og hins vegar þeir sem telja nauðsynlegt að hafa vit fyrir einstaklingum – veita honum leiðsögn og leiðbeiningar.

Kórónuveirufaraldurinn en þó einkum innrás Rússa í Úkraínu hafa afhjúpað djúpstæða veikleika í efnahagslífi Evrópu. Sú hætta er fyrir hendi að erfitt verði fyrir ríki Evrópusambandsins [ESB] að vinna sig út úr þeim efnahagsþrengingum sem barist er við. Vandinn virðist krónískur. Hættan er sú að forystufólk ESB velji „auðveldu“ leiðina í örvæntingafullri viðleitni til að vinna gegn þrengingum og versnandi lífskjörum. Á Íslandi segjum við að pissa í skóinn.

Bjarni Benediktsson var einhver áhrifamesti stjórnmálamaður Íslendinga á liðinnni öld. Hann var formaður Sjálfstæðisflokksins, forsætisráðherra, utanríkisráðherra, dómsmálaráðherra og borgarstjóri. Bjarni markaði stefnu landsins í varnar- og öryggismálum - stefnu sem fylgt hefur verið eftir allar götur síðan.  Í tilefni af því að senn líður að landsfundi Sjálfstæðisflokksins leitaði ég í fræðakistur Bjarna og staldraði við hugmyndir hans um hvaða eiginleika stjórnmálamaður þurfi að búa yfir. Kjörnir fulltrúar á þingi og sveitarstjórnum gætu margt lært.

Þingmenn Samfylkingarinnar, Viðreisnar og Pírata hafa lagt fram þingsályktun um að haldin verði þjóðaratkvæðagreiðsla um að taka „upp þráðinn í aðildarviðræðum við Evrópusambandið“. Fyrsti flutningsmaður er Logi Einarsson, formaður Samfylkingarinnar en tillagan er forgangsmál flokksins á þessum þingvetri sem nýlega er hafinn. Logi Einarsson mælti fyrir tillögunni þriðjudaginn 20. september. Ein af þeim spurningum sem hann þurfti að svara en gerði ekki er hvaða þráð eigi að taka upp. Össur Skarphéðinsson, þáverandi utanríkisráðherra og forveri Loga í formannsstóli Samfylkingarinnar, pakkaði aðildarumsókninni ofan í skúffu. Þegar vinstri­stjórn tók við völd­um í fe­brú­ar 2009 fékk Sam­fylk­ing­in al­gjört for­ræði yfir utanríkismálum. Stefn­an var tek­in á Brus­sel. Mik­il­væg hags­muna­mál, þar á meðal ör­ygg­is- og varnarmál, voru sett til hliðar. Allt sner­ist um aðild að ESB. Eft­ir góðan kosn­inga­sig­ur í apríl 2009 herti vinstri­stjórn­in róður­inn. Byggðar voru upp óraun­hæf­ar vænt­ing­ar. Full­yrt var að Ísland fengi sér­staka flýtimeðferð og gæti jafn­vel orðið eitt ríkja Evrópusambands­ins þegar árið 2012. Í stefnuræðu í maí 2009 full­yrti for­sæt­is­ráðherra að aðildarumsókn­in myndi stuðla strax að já­kvæðum áhrif­um á gengi krón­unn­ar og á vexti. Eft­ir því sem aðild­ar­ferl­inu miðaði áfram því meiri yrðu já­kvæðu áhrif­in. Ut­an­rík­is­ráðherra lýsti yfir „diplóma­tísk­um“ sigri eft­ir að ráðherr­aráð ESB samþykkti aðild­ar­um­sókn Íslands í júlí 2009. „Diplómatíski sig­ur­inn“ skilaði engu, allra síst í efna­hags­mál­um og ekkert gekk eftir af þeim fullyrðingum og loforðum sem forsætisráðherra setti fram í stefnuræðunni. 

Í 74. grein stjórnarskrárinnar er öllum tryggt félagafrelsi. Allir eiga „rétt til að stofna félög í sérhverjum löglegum tilgangi, þar með talin stjórnmálafélög og stéttarfélög, án þess að sækja um leyfi til þess“. Skýrt er tekið fram að engan megi „skylda til aðildar að félagi“ en þó megi með lögum „kveða á um slíka skyldu ef það er nauðsynlegt til að félag geti sinnt lögmætu hlutverki vegna almannahagsmuna eða réttinda annarra“. Þrátt fyrir þessi skýru ákvæði stjórnarskrárinnar er félagafrelsið í raun ekki virkt á íslenskum vinnumarkaði.

Ég ætla að ræða um tvennt, sem í fyrstu kann að vera alls ótengt en er að minnsta kosti áhyggjuefni fyrir opið og frjáls samfélag. Annars vegar félagslegan þrýsting á að hafa rétta skoðun og hins vegar skilin milli frétta og afþreyingar eru hægt að bítandi að hverfa og það ógnar því nauðsynlega aðhaldi sem fjölmiðlar verða að veita helstu stofnunum samfélagsins. Þegar sam­fé­lags­miðlar eru orðnir mik­il­væg upp­spretta fjöl­miðla, sem vilja leggja áherslu á frétt­ir og frétta­skýr­ing­ar, er hætt­an sú að þeir fest­ist í berg­máls­helli. Fjöl­miðlung­ar sem lifa og hrær­ast í berg­máls­helli eru ekki lík­leg­ir til að sýna frum­kvæði við frétta­öfl­un eða veita helstu stofnunum samfélagsins aðhald og vera farvegur fyrir skoðanaskipti.

Fátt óttast „kerfið“ meira en nýja hugsun, nýjar aðferðir og frumkvöðla sem bjóða hagkvæmari lausnir sem byggja undir betri þjónustu. Frumkvöðlar brjóta niður múra úreltrar hugsunar og skipulagningar.  „Kerfið" er líkt og þurs sem er tilbúinn til að beita öllum ráðum í misskilinni baráttu við frumkvöðla, til að koma í veg fyrir nýsköpun og er reiðubúinn til að hindra af bestu getu að farvegur fyrir nýja hugsun, nýja nálgun, nýja tækni og hagkvæmari og betri þjónustu myndist.

Það er miður hve marg­ir stjórn­mála­menn veigra sér við að tala með stolti um glæsi­leg fyr­ir­tæki sem byggð hafa verið upp af elju og hug­viti í sjáv­ar­út­vegi og tengd­um grein­um. Hræðslan við að sam­fagna þegar vel geng­ur í sjáv­ar­út­vegi hef­ur náð yf­ir­hönd­inni. Föng­um tor­tryggni og öf­und­ar stend­ur stugg­ur af vel­gengni og dug­mikl­um fram­taks­mönn­um. En það er ekk­ert nýtt. Talsmenn frjáls atvinnulífs verða að spyrna við fótunum.

Allir, óháð því hvar þeir eru í litrófi stjórnmálanna, vilja a.m.k. í orði tryggja jafnræði einstaklinga og fyrirtækja. Það gengur hins vegar misjafnlega að uppfylla fyrirheit um jafna stöðu allra. Raunar hefur löggjafinn gengið þvert á hugmyndir um jafnræði með því að byggja undir forskot og sérréttindi með lögum og reglum.

Almennir félagsmenn verkalýðsfélaga sitja áhrifalitlir hjá þegar formenn eru í illdeilum hver við annan. Að einhverju verður launafólk að horfa í eigin barm. Herskáir verkalýðsleiðtogar hafa ekki síst komist til valda í skjóli þess að yfirgnæfandi meirihluti félagsmanna nýtir sér ekki rétt til að kjósa forystu. Stór hluti launafólks er óvirkur í starfi eigin stéttarfélags og fyrir því kunna að vera margar ástæður. Óháð sundrungu innan Alþýðusambands Íslands er ljóst að komandi kjarasamningar verða flóknir og erfiðir. Og eins og svo oft áður verður þess krafist að ríkisvaldið grípi til aðgerða til að samningar náist. Kröfurnar verða miklar. Aukna skal útgjöld á flestum sviðum, tryggja byggingu þúsunda félagslegra leiguíbúða, og svo framvegis. Listinn verður langur.

Íslendingar, líkt og allar aðrar frjálsar þjóðir, hafa verið minntir harkalega á hve sameiginlegt öflugt varnarsamstarf NATO er mikilvægt. Værukærð, sakleysi eða rómantískar hugmyndir um vopnleysi og friðelskandi heim eru tálsýn sem í gegnum söguna hefur kostað þjóðir sjálfstæði og milljónir manna lífið. Svívirðileg innrás Rússlands í Úkraínu undir stjórn hrotta sem virðir hvorki sjálfstæði þjóða né frelsi einstaklinga hefur leitt vel í ljós hversu berskjaldaðar frjálsar þjóðir geta orðið gagnvart yfirgangi, þegar þær eru efnahagslega háðar þrælmennum. Engu er líkara en að barnaleg stefna helstu ríkja Evrópu í orkumálum hafi fyrst og síðast falist í því að verða stöðugt háðari Rússlandi um olíu og gas.