Kampus Nauka

Nie tylko sowy i skowronki - o wyrazistości zegara biologicznego Chronotyp to nie wszystko. O nowym wymiarze zegara biologicznego - amplitudzie rytmu okołodobowego oraz o tym, co nasze „górki” i „dołki” energii mogą mówić o osobowości i zachowaniach, opowiada neurobiolożka Patrycja Ściślewska z Wydziału Biologii UW. Rozmawia Marta Boroń

Pisklę Smoka. Nowy rozdział w dziedzinie AI? Kolejne wersje LLM-ów obiecują coraz większą moc obliczeniową i coraz bardziej „ludzkie” odpowiedzi. Ale czy naprawdę stają się mądrzejsze? Polscy naukowcy ze startupu Pathway przekonują, że klucz leży w zdolności do uczenia się na bieżąco — w tak zwanej generalizacji w czasie. O tym, jak działa nowa architektura The Dragon Hatchling i co może zmienić w świecie AI, opowiada CEO Pathway i współtwórczyni projektu Zuzanna Stamirowska. Pyta Maks Walewski

Pośpiech zabija życzliwość? Zwolnij, zanim przestaniesz być miły O tym dlaczego spiesząc się, stajemy się mniej mili i jak pośpiech wpływa na naszą codzienną życzliwość. Czym różni się życzliwość od uprzejmości i dlaczego warto praktykować mindfulness. Opowiada dr Olga Białobrzeska z Centrum Badań nad Relacjami Społecznymi na Uniwersytecie SWPS w Warszawie. Rozmawia Marta Boroń

Prawo sportowe w Polsce. Jakie są najważniejsze kwestie? Przed nami XII Ogólnopolska Konferencja Naukowa Prawa Sportowego "Prawo - Sport - Finanse". Michał Cegielski i Konrad Rychter z Koła Naukowego Prawa Sportowego Ius et Sport zapowiadają to wydarzenie i omawiają najważniejsze kwestie z tej dziedziny. Pyta Kuba Łasicki.

Wielki Głód na Ukrainie. Jak przebiegało stalinowskie ludobójstwo? W latach 1932-33 w wyniku sztucznie wywołanej klęski głodu na Ukrainie zmarło od trzech do prawie czterech milionów osób. Nazywana też Hołodomorem tragedia nie była dziełem przypadku. Jak przebiegały zdarzenia, które do dziś odciskają się w ukraińskiej pamięci? Jakie decyzje do nich doprowadziły i przede wszystkim — kto za nie odpowiadał? Stan wiedzy na temat Wielkiego Głodu przedstawia profesor Uniwersytetu Pomorskiego dr hab. Robert Kuśnierz. Pyta Maks Walewski

Rzeka pełna danych - polski WaterSense z wygraną w Konkursie Nagroda Jamesa Dysona Jak technologia może pomóc w ochronie środowiska? Urządzenie WaterSense, stworzone przez doktoranta Filipa Budnego, bada rzeki i jeziora w czasie rzeczywistym i przewiduje zmiany jakości wody. Jakie możliwości otwiera to rozwiązanie i czy WaterSense ma szansę być standardem w monitoringu wód na świecie? Wreszcie - jak wygląda droga od pomysłu do międzynarodowego wyróżnienia? Opowiada o tym sam autor wynalazku, który zwyciężył w Konkursie Nagroda Jamesa Dysona w kategorii zrównoważonego rozwoju. Rozmawia Marta Boroń

Zaginione — odnalezione. Nowe rękopisy Karola Szymanowskiego w BUW-ie Najpierw długo uchodziły za zaginione. Teraz w Bibliotece Uniwersyteckiej zawitały odzyskane rękopisy Słopiewni, Rymów dziecięcych i Bunte lieder. Jak do BUW-u trafiły autografy Karola Szymanowskiego, a przede wszystkim — kim był uznawany za jednego z najlepszych polski kompozytor? O tym opowiada Piotr Maculewicz, pomysłodawca przedsięwzięcia i kierownik Gabinetu Zbiorów Muzycznych BUW. Pyta Maks Walewski

Młodzi nie oszczędzają na emeryturę. Dlaczego? Raport "Oszczędzanie i inwestowanie na cele emerytalne oczami młodego pokolenia" pokazuje, że doskonała więksość młodych ludzi nie oszczędza pieniędzy na emeryturę. Kuba Łasicki rozmawia z dr Iwem Augustyńskim z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, który stroni od krytyki młodzieży i tłumaczy, z jakimi trudnościami ekonomicznymi mierzy się ta grupa społeczna.

Rosyjskie narracje w polskiej literaturze naukowej? Raport Centrum Mieroszewskiego Rosyjskie narracje mogą ukryć się nawet w naukowych tekstach i raportach. Najnowszy raport Centrum Mieroszewskiego ujawnia, jak często i w jakiej formie przekazy w duchu rosyjskiej propagandy znaleźć można w polskich publikacjach. O wynikach mówi współautor raportu i dyrektor Centrum Mieroszewskiego dr Ernest Wyciszkiewicz. Pyta Maks Walewski

Żaba z charakterem Czy kijanki i żaby mają osobowość? Co oznacza „śmiałość” u kijanek i jak na ich cechy osobowości wpływa środowisko? Dlaczego kijanka po przeobrażaniu w żabę staje się „czystą kartą”? O tym opowiada dr hab. Barbara Pietrzak z Instytutu Ekologii, Zakładu Hydrobiologii UW. Rozmawia Marta Boroń

Wróg, sojusznik, ofiara, świadek. Kryzys migracyjny z perspektywy puszczy Justyna Straczuk i Małgorzata Harasimowicz opowiadają o swoim projekcie, w którym z posthumanistycznej perspektywy opisują kryzys migracyjny na granicy polsko-białoruskiej. Czemu mówiąc o międzyludzkich wydarzeniach warto dostrzec rolę dzikiej przyrody? Jak Puszcza Białowieska wpływa na trwające od lat dramatyczne wydarzenia z okolic Białowieży? Rozmowę przeprowadził Bartosz Pergół.

Czy nowe zmiany w urbanistyce przyniosą wyczekiwany ład przestrzenny? Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego ustąpi wkrótce miejsca Planowi Ogólnemu. O tym co niesie za sobą zmiana jednego dokumentu na drugi, jaka jest między nimi różnica i jakich skutków możemy się spodziewać, opowiada Daniel Piotrowski, prezes Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Urbanistów Polskich. Rozmowę prowadzi Kacper Koźluk.

Czy miłość z internetu jest inna? O relacjach online i offline Jak miejsce, gdzie się poznajemy wpływa na jakość relacji? Rozmawiamy o tym, czy pary z internetu różnią się od tych poznanych tradycyjnie. Dr Marta Kowal z Uniwersytetu Wrocławskiego opowiada o wynikach międzynarodowych badań nad miłością w czasach cyfrowych. Rozmawia Marta Boroń

Co zostanie po lodowcach? Lodowce cofają się w tempie nie pozostawiającym złudzeń co do przyszłości zarówno Arktyki, jak i lubianych przez narciarzy kurortów. Co jednak dokładnie czeka tereny pokryte jeszcze do niedawna grubą warstwą lodu? O przyszłości odsłanianych przez lodowiec skał i arktycznych krajobrazów mówią prof. Maciej Dąbski i Ireneusz Badura z Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych UW, którzy polodowcowe skały badają w ramach projektu grantowego Narodowego Centrum Nauki. Rozmawia Maks Walewski

Gaming a zdrowie psychiczne - o badaniu, które obala stereotypy Czy to game over dla stereotypów o gamerach? O tym, co tak naprawdę mówi nauka o relacji między graniem w gry a zdrowiem psychicznym opowiada dr hab. Łukasz Kaczmarek, profesor Wydziału Psychologii i Kognitywistyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownik Laboratorium Psychofizjologii Gaming &Streaming. Rozmawia Marta Boroń

Czy nowy system kaucyjny w Polsce działa tak, jak powinien, i jakie błędy można było przewidzieć? O kulisach jego wprowadzenia, alternatywnych rozwiązaniach i realnym wpływie na gospodarkę obiegu zamkniętego opowiada dr hab. prof. SGH Zbigniew Grzymała z Instytutu Finansów SGH, prowadzący studia podyplomowe „Menadżer gospodarki cyrkularnej w przedsiębiorstwie”, w rozmowie z Kamilem Kuciem.

Matcha talk, czyli co o tej zielonej herbacie mówi nauka Co tak naprawdę wiemy o matchy? Czy to tylko modny napój z Instagrama, czy proszek o potwierdzonych prozdrowotnych właściwościach? Doktorantka Joanna Kika z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego tłumaczy, czym matcha różni się od zwykłej zielonej herbaty i kawy, jakie związki chemiczne się w niej kryją oraz co mówi nauka o jej wpływie na zdrowie. Rozmawia Marta Boroń

Złamać tabu. Historie polskich dzieci urodzonych z powodu wojny Doktor Jakub Gałęziowski opowiada o temacie tak starym, jak świat - ale do niedawna całkowicie przemilczanym. W książce "Niedopowiedziane biografie" pisze o polskich dzieciach urodzonych z powodu wojny - w skutku przemocy seksualnej, ale i różnych innych relacji intymnych między Polkami a żołnierzami radzieckimi, Niemcami z robót przymusowych czy nawet członkami wojsk alianckich. Warto poznać te historie - i zrozumieć coś więcej o tak, zdawałoby się, oswojonym w Polsce temacie, jak druga wojna światowa. Rozmawiał Bartosz Pergół.

Państwo Piastów wyrosło na handlu niewolnikami Państwo Piastów wyrosło na handlu niewolnikami i rozsypało się już kilka lat po śmierci pierwszego króla ‒ to dzieje częściowo zapomniane, a częściowo nieobecne w szkolnych podręcznikach. Swój wkład w badania nad początkami polskiego państwa wnoszą teraz badacze... błotnistych osadów z dna jezior i zachowanych w nich pyłków roślin. O obrazie wczesnego państwa Piastów w świetle najnowszych badań mówi prof. dr hab. Adam Izdebski, ekolog i historyk z Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Pyta Maks Walewski

Czy AI to rewolucja, którą każdy powinien poznać, czy tylko kolejna bańka technologiczna? O kompetencjach przyszłości, edukacji w erze sztucznej inteligencji i pułapkach samodzielnej nauki mówią Tomasz Cergowski, menedżer programu „Umiejętności Jutra AI” w Google Polska, oraz prof. Bogumił Kamiński, dyrektor AI Lab SGH, w rozmowie z Kamilem Kuciem.

Od cząsteczki do galaktyki - młodzi badacze, wielkie projekty Od pomysłu do naukowych badań. Program „Od cząsteczki do galaktyki” pomaga młodym badaczom rozwijać naukowe marzenia i przekuwać w realne projekty. O tym, jak wygląda aplikacja do programu, na co można przeznaczyć grant i co wyróżnia najlepsze projekty opowiada Joanna Barbrich z Fundacji ORLEN. Rozmawia Marta Boroń.

Czy AI pisze dobre wiersze? Tysiąc małp z maszynami do pisania i nieskończony czas - czy napiszą Hamleta? A może prościej: jeden model AI, krótki czas, a do napisania prosty wiersz. Doktora Maja Stańko-Kaczmarek z Wydziału Psychologii i Kognitywistyki UAM w Poznaniu postanowiła porównać odczucia ludzi na temat wierszy wygenerowanych przy pomocy sztucznej inteligencji i tych napisanych przez ludzi. Ciekawi wyniku? Wpadajcie posłuchać rozmowy Kacpra Koźluka.

Neuronalne podstawy uczenia społecznego Zespół prof. Eweliny Knapskiej z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcellego Nenckiego w Warszawie opublikował pracę tłumaczącą kolejne elementy zjawiska komunikacji społecznej u myszy na najbardziej elementarnym, neuronalnym, poziomie. Pozbawione języka, małe gryzonie, wciąż są w stanie przekazywać sobie niespodziewanie złożone informacje samym zapachem czy zachowaniem. Rozmowę prowadzi Kacper Koźluk

Życie miejskich ptaków Jeśli wziąć pod uwagę długość ich ewolucji, to kilka ostatnich stuleci w dużych miastach jest dla ptaków zupełną nowością. Zmiana środowiska niesie za sobą konieczność dostosowania się do nowych warunków, o których w rozmowie z Kacprem Koźlukiem opowiada Ignacy Stadnicki z Laboratorium Biologii Antropocenu Uniwersytetu Warszawskiego.

Czym dziś jest akademicka tradycja i jak przekuć ją w inspirację do przyszłości? O jubileuszu 120-lecia SGH, refleksjach nad rolą uczelni we współczesnym świecie i znaczeniu hasła „Tradycja, która tworzy jutro” opowiada prof. SGH dr hab. Dorota Niedziółka, prorektor ds. rozwoju, w rozmowie z Kamilem Kuciem.

Ile mamy języków polskich? Skąd się wzięły języki kaszubski, śląski czy wilamowski, i jaka jest ich relacja z językiem polskim? Doktor Artur Jabłoński z Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową Artes Liberales UW opowiada o językach mniejszości narodowych i etnicznych. Rozmowę prowadzi Kacper Koźluk.

Coraz bliżej, ale wciąż daleko. Energia z fuzji jądrowej Kolejny rekord pobity przez reaktor wykorzystujący zjawisko fuzji jądrowej! A jednak do momentu, w którym będziemy mogli produkować dzięki takim reaktorom energię, jeszcze daleko. O technologiach niezbędnych do kolejnych przełomów z dr hab. Agatą Chomiczewską, prof. Instytutu Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy, rozmawia Kacper Koźluk

Europa w gorączce. Raport Copernicus i przyszłość klimatu Tegoroczny raport unijnego programu Copernicus wskazuje, że Europa jest najszybciej ogrzewającym się kontynentem. Średnia temperatura w Europie wzrosła już o 2,4℃ od ery przedprzemysłowej i z pewnością nie jest to koniec ocieplenia. Dlaczego Europa ogrzewa się tak szybko? Jaki jest stan globalnego klimatu i czego spodziewać się w najbliższych dziesięcioleciach? O tym w rozmowie Maksa Walewskiego z dr Aleksandrą Kardaś ‒ fizyczką atmosfery i redaktorką naczelną portalu Naukaoklimacie.pl

Starzejące się społeczeństwo, rosnące koszty i brak systemowych rozwiązań – czy Polska jest gotowa na kryzys opiekuńczy? O realnych i ukrytych kosztach opieki długoterminowej, potrzebie zmiany myślenia i nowych propozycjach dla systemu mówi prof. SGH dr hab. Paweł Kubicki z Katedry Polityki Społecznej, w rozmowie z Kamilem Kuciem.

Co możemy powiedzieć o bioróżnorodności na podstawie tego, czego nie ma? A co gdyby zamiast badać różnorodność żyjących organizmów zbadać brak różnorodności tych organizmów, które mogłyby zamieszkiwać dany obszar? Taki pomysł realizują m.in. badacze z Instytutu Biologii Środowiskowej Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego: dr Iwona Dembicz i dr Łukasz Kozub. Rozmowę prowadzi Kacper Koźluk.

Miłość aż po grób. Etiopska opowieść o nierównościach Czy literatura może doprowadzić do przewrotu? Choć powieść rzadko jest bezpośrednim impulsem do przemian, to krytyczny głos może okazać się rozsadzającym skałę ziarnem. Razem z dr Ewą Wołk-Sore ‒ językoznawczynią i jedyną w Polsce tłumaczką przysięgłą języka amharskiego ‒ zaglądamy na karty powieści, która dotąd jest jedną z najchętniej czytanych po amharsku książek. Pyta Maks Walewski

Skąd komentatorzy polityczni wiedzą jak komentować? O kulisach pracy analityka politycznego rozmawiamy z prof. Wojciechem Rafałowskim z Wydziału Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zanurzamy się w meandry skomplikowanych spraw politycznych, które nie są wcale tak oczywiste, w momencie, gdy dzieją się na naszych oczach. Rozmawia Kacper Koźluk

Jak, za ile i po co zrobić szkolny budżet obywatelski? O nowym badaniu Fundacji Pole Dialogu Jakich inwestycji potrzebują szkolne społeczności - i jak się tego dowiedzieć? Jedną z propozycji odpowiedzi są szkolne budżety obywatelskie, w których uczniowie mogą zaproponować, a potem wybrać, obszar w który ich placówka zainwestuje część swoich środków. Te budżety w Polsce, ale i w innych krajach Europy, badają Anna Pruszyńska i Konrad Wysocki z Fundacji Pole Dialogu. Rozmowę prowadzi Bartosz Pergół

Wszyscy jesteśmy narcyzami? Ig Noblista z UW Humorystyczny odpowiednik nagrody Nobla trafił w tym roku do prof. Marcina Zajenkowskiego z Wydziału Psychologii UW. Badacz wraz z prof. Gillesem Gignakiem (University of Western Australia) analizował wpływ informacji zwrotnej dotyczącej poziomu inteligencji na chwilowy poziom narcyzmu. Z laureatem rozmawiał Maks Walewski.

Jak bronić się przed dezinformacją? Fałszywe, niejasne bądź sprzeczne informacje są bronią. Jak wykorzystują ją w Polsce Rosja i Białoruś? Czy dezinformację można rozpoznać? Jakich narzędzi użyć, by zweryfikować podejrzane informacje? Antymanipulacyjna pigułka wiedzy w rozmowie Maksa Walewskiego z dr. Michałem Markiem, kierownikiem Zespołu Zagrożeń Zewnętrznych Instytutu NASK.

Projektowanie przestrzeni z myślą o osobach z demencją Budujemy rampy, niższe krawężniki i równe chodniki, ale do włączenia do przestrzeni wszystkich grup, np. osób z demencją, musimy jeszcze lepiej zrozumieć ich postrzeganie świata i usunąć wszystkie przeszkody, które ograniczają im możliwość wyjścia z własnego mieszkania. O tym, jak to zrobić dobrze opowiada dr Agnieszka Cieśla z Wydziału Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej. Rozmawia Kacper Koźluk.

Nowe kwantowe oblicze równań Naviera-Stokesa Prof. Miłosz Panfil i Maciej Łebek z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego nadali nowe oblicze równaniom Navier-Stokesa. W mechanice klasycznej -- opisują dynamikę cieczy, w kwatnowym -- dynamikę cieczy... kwantowych, w których ruch jest ograniczony do jednego wymiaru. Rozmowę prowadzi Kacper Koźluk.

Jak sięgnąć po pomoc? Przyznać, że potrzebuje się pomocy, to wielki krok. Ale co zrobić dalej? O praktyce pomocy psychiatrycznej i psychologicznej w Polsce, opcjach na darmowe leczenie i „czerwonych flagach” do unikania w kontaktach ze specjalistami Bartoszowi Pergołowi opowiada Jagoda Hofman-Hutna, lekarka i założycielka projektu edukacyjnego widzialne/niewidzialne

Harmonijna granica między urbanistyką a architekturą Wkomponowanie budynków w istniejącą tkankę miejską czy zaprojektowanie przestrzeni między nimi tak, by wszystko pozostało harmonijne, to nie lada wyzwanie. Zastanawiając się nad granicą wkładu w ten proces ze strony architekta i urbanisty docieramy do wniosku, że nie jest ona tak oczywista. Rozmowę z arch. Piotrem Sawickim prowadzi Kacper Koźluk.

Materiały zmieniające właściwości pod wpływem światła Materiały określane mianem spin‑crossover (SCO) są zdolne do przełączania, pod wpływem światła, konfiguracji elektronów, a wraz z nią cech takich jak kolor, właściwości magnetyczne czy przewodnictwo. O tej niezwykłej technologii, w rozmowie z Kacprem Koźlukiem, opowiada dr Radosław Kamiński.

Co na zlocie polskich astronomów piszczy? Z okazji 200-lecia Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytet Warszawski gości 42. Zlot Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Jakie są dziś najważniejsze problemy polskiej astronomii, a jakie największe powody do dumy? Podczas inauguracji Zlotu dyrektor OA UW, prof. Tomasz Bulik opowiada Bartoszowi Pergołowi o historii Obserwatorium; o sukcesach polskiego projektu badawczego OGLE mówi jeden z jego twórców i tegoroczny laureat Medalu im. Bohdana Paczyńskiego, prof. Michał Szymański. Na koniec relacji prof. Marek Sarna opowiada o wyjątkowym wydarzeniu tegorocznych obchodów - nadaniu jednej z planetoid imienia wybitnego polskiego astrofizyka, Jurka Madeja.

Beton vs. zieleń. Od czego zależy temperatura w mieście? Temperatura w mieście potrafi znacznie różnić się między bliskimi sobie obszarami. Zazielenianie centrum Warszawy ma być jednym ze sposobów walki z upalnymi nocami. Badania w tym zakresie prowadzi m. in. dr hab. Magdalena Kuchcik, prof. IGiPZ, z którą na ten temat rozmawiał Kuba Łasicki.