Studium Generale UU

Een groeiende groep Nederlanders keert zich af van de overheid en andere instituties. Ze voelen zich machteloos en onderdrukt door de staat. Sommigen weigeren belasting en boetes te betalen, anderen proberen hun contact met de overheid helemaal te verbreken. Hoe ziet deze groep zelfverklaarde ‘autonomen' eruit? Wat beweegt hen? En wat kan de overheid doen om het vertrouwen te herstellen? Een gesprek met rechtswetenschapper Luuk de Boer. 

Nederlandse veiligheidsdiensten waarschuwen al langer voor Russische en Chinese spionageactiviteiten. Die landen zouden het gemunt hebben op technologische kennis van universiteiten en bedrijven. Wat staat er op het spel? Hoe bepaal je wie wel en niet te vertrouwen is? En hoever mag je gaan om kennisdiefstal te voorkomen? We gaan erover in gesprek met inlichtingenexperts Willemijn Aerdts en Eric Schouten. 

Depressie komt veel voor: bijna 1 op de 5 mensen krijgt ermee te maken. Toch slaan de huidige vormen van behandeling niet altijd aan. Psychiater Metten Somers (UMC Utrecht) onderzoekt of psychedelica hier verandering in kunnen brengen. Hoe werkt zo'n behandeling, en wat zijn de voor- en nadelen? Hij legt het je uit.

In de VS is een overdosis door krachtige en verslavende pijnstillers doodsoorzaak nummer één onder jonge mensen. Ook in Nederland schrijven artsen steeds makkelijker zware pijnstillers voor. Hoe komt dat? En wat kunnen we ertegen doen? Apotheker Marcel Bouvy vertelt over de gevaren van pijnstillerverslaving. 

Historian Iva Vukušić talks about the power of criminal courts and tribunals in addressing international injustice. 

‘Nederlanders weer op 1'. Met deze slogan werd de PVV de grootste partij. Asielzoekers, arbeidsmigranten en moslims vormen volgens de partij een bedreiging voor ‘echte' Nederlanders. Dat standpunt is niet nieuw. Waarom stemden kiezers juist nu zo massaal voor radicaal-rechts? En waarom vindt het anti-migratiesentiment in heel Europa zoveel weerklank? Journalist Hasna el Maroudi gaat erover in gesprek met socioloog Marcel Lubbers. 

Van de uitputting en opwarming van de aarde tot het stikstofprobleem: veel van de problemen waar we mee te maken hebben zijn al lang bekend. Toch doen we er nu pas wat aan. Hoe kan dat? Sociaal psycholoog Jan Willem Bolderdijk doet onderzoek naar sociale kantelpunten. Wanneer leidt het duurzame gedrag van een kleine minderheid tot een systeemverandering? 

Hoe verandert AI ons werk? Met arbeidseconoom dr. Emilie Rademakers en arbeidssocioloog prof. Marleen Huysman. 

Hoeveel controle hebben we over onszelf en ons denken? Filosoof dr. Annemarie Kalis over Tolles 'De kracht van het nu'.  

Onderwijswetenschapper dr. Casper Hulshof prikt de onderwijsmythes door.

Waarom komen sommige mensen wel in verzet en andere niet? Met historicus prof. Ismee Tames. 

Wetenschapsfilosoof Stefan Gaillard over het verschil tussen wetenschap en kwakzalverij. 

De afgelopen tijd is duidelijk geworden dat de zorg de patiëntenstroom bijna niet meer aankan. De oplossing ligt voor de hand: we moeten allemaal gezonder worden! Maar hoe doe je dat, als onze gezondheid voor een groot deel beïnvloed wordt door factoren waar we geen of weinig invloed op hebben, zoals luchtkwaliteit of sociaaleconomische achtergrond? Luister naar een gesprek met arts maatschappij & gezondheid dr. Marielle Jambroes (UMC Utrecht), ervaringsdeskundige armoede en sociale uitsluiting Eugenie Mac-nack (UMC Utrecht), en epidemioloog prof. dr. ir. Roel Vermeulen (UMC Utrecht). 

Mensenrechten raken ons allemaal. Of het nu gaat om de vrijheid om verliefd te worden op wie je wilt, of om je mening te uiten. Mensenrechtenverdragen garanderen deze wezenlijke rechten. Maar hoe actueel zijn ze nog in onze snel veranderende wereld? Waarom gaat het toch vaak mis? En wat kun jij er als individu mee? Rechtswetenschapper prof. Antoine Buyse (UU) vertelt waarom we mensenrechten niet voor lief mogen nemen. 

De Barbie-film was dé bioscoophit van 2023. Opiniemakers en recensenten buitelden over elkaar heen. Is het een progressief feministisch relaas? Een roze man-hatende koortsdroom? Of een twee uur durende reclame voor Barbie-producent Mattel? Mediawetenschapper dr. Dan Hassler-Forest (UU) duidt de Barbie-hype. 

Oorlogen worden steeds meer met digitale wapens gevoerd. Naast DDoS-aanvallen en hacks, draait de online strijd vooral om het beïnvloeden van de publieke opinie. Echte informatie en nepnieuws zijn vaak moeilijk te onderscheiden. Hoe beïnvloedt desinformatie het verloop van conflicten? Rusland-expert dr. Mariëlle Wijermars (UM) vertelt over de online dynamiek van Russische desinformatie en hoe Oekraïense burgers tegenmacht organiseren. 

Jongeren lezen steeds minder en slechter. Een kwart van hen haalt zelfs het basisniveau niet. Ook in de rest van de maatschappij neemt de geletterdheid af. De potentiële gevolgen zijn groot. Om mee te komen in de samenleving moet je goed kunnen lezen en schrijven. Wie bijsluiters van medicijnen niet begrijpt, of geen klacht kan indienen bij een onterechte boete, staat al snel aan de zijlijn. Hoe zijn we in deze leescrisis beland? En hoe kan het leesonderwijs beter? Luister naar letterkundige prof. Yra van Dijk. 

A few years ago, philosopher Hanno Sauer (Utrecht University) shocked many of his colleagues by stating that ‘old' philosophy is overrated. He wrote in a much-read article: “We can learn surprisingly little about philosophical problems by studying the works of the ‘great' historical philosophers such as Aristotle, Hegel or Wittgenstein'. When a small Twitter storm arose, he wondered whether he should change his position and in what way. Is the history of philosophy philosophically relevant?

Ons leven barst van de keuzes. Maar hoe vrij zijn we in de beslissingen die we maken? Volgens sommige wetenschappers is de vrije wil een illusie: je omgeving, je opvoeding en je brein sturen je acties, nog voor je je daar zelf van bewust bent. Filosoof Lieke Asma (Munich School of Philosophy) ziet het anders. Dat je onbewuste voorkeuren hebt, betekent niet dat je geen eigen keuzes kan maken. Hoe moeten we vrije wil definiëren?

Volgens het existentialisme is wat je doet bepalend voor wie je bent. Door het idee dat je je eigen leven kunt beïnvloeden ontstaat vrijheid, stelt Sartre. De ideeën van Sarte en de Beauvoir wonnen in de jaren 40 en 50 aan populariteit maar werden daarna ook bekritiseerd. Want hoeveel keuze heb je daadwerkelijk in je leven? In ons digitale tijdperk lijken de mogelijkheden weliswaar eindeloos, maar hoeveel heb je te zeggen over de zaken die er echt toe doen? Volgens dr. Simon Gusman (UU) is die kritiek op het existentialisme onterecht, en kunnen we deze inzichten juist nu goed gebruiken. Hoe helpt deze filosofie ons om de controle terug te winnen over wat echt belangrijk is?

Rede en geloof worden vaak tegenover elkaar gezet: aan de ene kant de atheïstische wetenschapper die de oerknal probeert te bewijzen, aan de andere kant de gelovige die ‘voelt' dat er een goddelijke kracht bestaat. Religie wordt gezien als antwoord op vragen waar de wetenschap niks mee kan, zoals wat de zin van het leven is. Geloof is een kwestie van het hart, wetenschap van het hoofd. Klopt deze tegenstelling wel? Kan het bestaan van God op een logische manier beredeneerd worden? Baseren mensen hun godsgeloof op meer dan slechts een gevoel? Welke rol spelen openbaringen en religieuze ervaringen? En wat als de atheïst moet bewijzen waarom God niet bestaat, in plaats van andersom? Filosoof dr. Rik Peels (VU) legt uit hoe religieuze kennis werkt.

Er is doorgaans geen gebrek aan aandacht voor geweld tégen vrouwen. Maar over geweld dóór vrouwen is veel minder bekend. Toch maken ook zij zich schuldig aan moord en doodslag – 7% van de TBS-patiënten is vrouw. Forensisch psycholoog prof. Vivienne de Vogel (Hogeschool Utrecht) onderzoekt deze groep al meer dan tien jaar. Wat weten we over de motieven en oorzaken van crimineel gedrag door vrouwen? Zijn er verschillen met mannen? En hoe komt het dat vrouwen vaak milder gestraft worden dan mannen?

Zorgeloos op vliegvakantie gaan, een hamburger bestellen of een nieuwe telefoon kopen: voor veel mensen kan dat eigenlijk niet meer. We zijn ons steeds meer bewust geworden van de negatieve impact die ons gedrag heeft op het klimaat en het milieu, en dat creëert veel ethisch ongemak. Filosoof Naomi van Steenbergen (Universiteit Utrecht) worstelt zelf met dat ongemak, en doet onderzoek naar klimaatethiek. Met journalist Julie Blussé bespreekt ze de vraag: hoever strekt je individuele verantwoordelijkheid in tijden van klimaatcrisis?

We denken dat wetenschappers zich met harde feiten bezighouden. Maar de in 2022 overleden filosoof Bruno Latour liet zien dat daar weinig van klopt. Hij observeerde onderzoekers in het laboratorium en concludeerde dat ze geen ontdekkingen doen, maar zelf kennis produceren. Niet alle wetenschappers waren daar blij mee. Zo leek het alsof ze de feiten uit hun duim zogen. Volgens critici ondermijnde Latour met zijn beweringen het gezag van de wetenschap en heeft hij er zo aan bijgedragen dat complotdenkers en klimaatontkenners het tot president kunnen schoppen. Is deze kritiek terecht? Of maakt Latour wel degelijk een onderscheid tussen feit en fictie? Filosoof en Latourkenner dr. Arjen Kleinherenbrink (RU) legt het uit.

We innoveren erop los om efficiënter voedsel te produceren. Door genetische modificatie van landbouwgewassen brengen rijst, mais en tarwe bijvoorbeeld dubbel zoveel op dan vijftig jaar geleden. Volgens innovatiewetenschapper dr. Koen Beumer (UU) is er een keerzijde. Dit soort vernieuwende technologieën worden vrijwel altijd ontwikkeld met een verdienmodel en verspreid in een marktsysteem gericht op het Westen, waarbij er weinig oog is voor de behoeftes en initiatieven in de Global South. Zo kan innovatie ongelijkheid in de hand werken. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat vernieuwing in de voedselindustrie een duurzaam alternatief biedt én de wereldwijde gelijkheid bevordert? In samenwerking met het Copernicus Institute of Sustainable Development & Future Food Utrecht (UU).

Er valt veel aan te merken op onze democratie. Maar in Nederland krijg je in principe wél de vrijheid om uit te vogelen wat voor jou van waarde is. Denker des Vaderlands Marjan Slob vertelt waarom dit volgens haar cruciaal is. Mag je verwachten dat anderen jouw waarden belangrijk vinden, alleen maar omdat zij voor jou belangrijk zijn? Of is er meer nodig – en wat dan? Een verhaal van Denker des Vaderlands Marjan Slob.

De Nederlandse jeugdzorg staat onder grote druk. Te weinig personeel, te veel bureaucratie, en eindeloze wachtlijsten maken dat kinderen en jongeren in psychische nood of onveilige thuissituaties niet altijd de zorg krijgen die ze nodig hebben. Het ene na het andere rapport toont aan dat de kwaliteit achteruit holt. Van overhaaste uithuisplaatsingen tot slechte informatievoorziening. Hoe nu verder? Samen met forensisch orthopedagoog prof. Jessica Asscher(UU), jeugdpsychiater prof. Floortje Scheepers (UMC Utrecht) en jurist dr. Joost Huijer (UU) onderzoeken we hoe Nederlandse jeugdzorg beter kan. Hoe zorgen we dat de belangen van kinderen en jongeren op de eerste plaats komen te staan? Zijn de huidige interventies in de jeugdbescherming wel effectief? Welke rechten en plichten hebben ouders en jongeren eigenlijk? En hoe komt het dat steeds meer kinderen en gezinnen bij jeugdzorg terechtkomen?

Chiara Robbiano (UU) talks about Japanese medieval philosopher Dōgen and his work Mountains and Waters Sutra. How can we value and practice diversity? And why do we need to understand the Self better, in order to do so?  Recorded live from the Utrechtse Dag van de Filosofie (Utrecht Day of Philosophy) 2023.

Luister naar Roos Slegers (Tilburg University) over horror en complottheorieën aan de hand van het werk van fantasyauteur H.P. Lovecraft. Live opgenomen op de Utrechtse Dag van de Filosofie 2023. 

Luister naar Simon Gusman (UU) over avonturenverhalen, en wat Sartre ons daarover leert. Live opgenomen op de Utrechtse Dag van de Filosofie 2023.

Luister naar Willem van der Deijl-Kloeg (Tilburg University) over moraalfilosoof Derek Parfit en zijn werk On What Matters. Zijn er objectieve morele waarheden? Live opgenomen op de Utrechtse Dag van de Filosofie 2023. 

Luister naar Merel Talbi (VU & UvA) over het werk Pedagogiek van de Onderdrukten, van de Braziliaanse onderwijshervormer Paulo Freire. Live opgenomen op de Utrechtse Dag van de Filosofie 2023.

Het is een ongemakkelijke waarheid voor Europa: de vluchtelingen die in de Middellandse Zee verdrinken. Politiek en media spreken van een ‘migratiecrisis', maar de diepere oorzaken ervan worden zelden benoemd. Welk aandeel hebben Europa en westerse multinationals er zelf in? Wetenschapsantropoloog Amade M'Charek van de Universiteit van Amsterdam vertelde op het Betweter Festival waarom je de doden in de Middellandse Zee niet los kunt zien van de westerse aanwezigheid in Afrika.

We don't just receive stimuli from the outside. Signals like hunger, thirst, arousal, or the need to pee come from within. Not everyone is aware of this mind-body connection or well-attuned to it. There are, for example, people who mix up hunger and thirst. Is there a way to increase our awareness of our body's signals? Can you learn to better interpret and understand what you're feeling? Listen to psychologist Jennifer Murphy, who studies the phenomenon of interoception, the sense of what's happening inside our bodies.

Gigantische wachtlijsten, nijpende personeelstekorten en een enorme werkdruk. Het piept en kraakt al jaren in de GGZ. Het probleem: overbehandeling van lichte klachten en onderbehandeling van zware gevallen. Hoe kunnen we zorgen dat de GGZ veerkrachtiger wordt? Luister naar een gesprek met jeugdpsychiater Floortje Scheepers, psychiater Jim van Os en huisarts in opleiding Anneke Monninkhof.

Hannah Arendt's book 'the Origins of Totalitarianism' is one of the most influential books in political philosophy. It's a study of how Nazism and Stalinism could result in the atrocities that marked the 20th century. Philosopher Dorothea Gädeke from Utrecht University was so deeply fascinated by Arendt's thinking that she decided to become a political philosopher herself. She discusses how Arendt's work was shaped by her escape from nazi Germany, how loneliness creates a breeding ground for totalitarian propaganda, and what we can learn from Arendt about modern politics.

Nederlanders geven hun relatie gemiddeld een 8,1. Dat betekent natuurlijk niet dat het vanzelf gaat in de liefde. Waar draait het om in een langdurige liefdesrelatie? Wat kun je doen om je relatie goed te houden? Esther Kluwer, sociaal psycholoog aan de Universiteit Utrecht, geeft een kijkje in de keuken van Nederlandse stellen. Luister naar haar verhaal op het Betweter Festival!

Met Sapiens zette de Israëlische schrijver en historicus Yuval Harari zichzelf in no time op de kaart. Zijn boek over de geschiedenis van de mens wordt wereldwijd geprezen. De kern: het succes van de menselijke soort is te danken aan ons vermogen om collectieve verhalen te vertellen en geloven. Hierdoor kunnen we op grote schaal samenwerken in bijvoorbeeld naties. Maar wat als deze collectieve verhalen steeds meer van elkaar verwijderd raken? Economisch historicus Jan Luiten van Zanden van de Universiteit Utrecht houdt Harari's kijk op 200.000 jaar menselijke samenleving kritisch tegen het licht. Hoe accuraat is Harari's geschiedenis van de mens?

Gewapend met tomatensoep en secondelijm laat een nieuwe generatie activisten van zich horen. Om aandacht te vragen voor de klimaatcrisis bezetten ze snelwegen en besmeuren ze beroemde schilderijen. Volgens voorstanders is dit slechts het begin. Maar tegenstanders spreken van klimaathooligans. Hoever mag je als activist gaan als politieke actie uitblijft? Luister naar een interview met filosoof Mathijs van de Sande van de Radboud Universiteit over burgerlijke ongehoorzaamheid en activisme.

De grondstoffen die we nodig hebben voor onze mobiele telefoons en computer worden vaak illegaal, onder barre omstandigheden in natuurgebieden gewonnen. Is er een manier om onze grondstofhonger op duurzame wijze te stillen? Zodat niet alleen wij, maar ook de mensen die leven van de mijnbouw, ervan profiteren?  Luister naar prof. Marjo de Theije, cultureel antropoloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam. 

Zonnepanelen, windmolens en elektrische auto's: als we de transitie naar hernieuwbare energie willen maken, dan zijn deze producten hard nodig. Maar zijn er wereldwijd wel genoeg materialen beschikbaar voor de massaproductie ervan? En hoe duurzaam is onze grondstofhonger?  Luister naar dr. Benjamin Sprecher, industrieel ecoloog aan de Technische Universiteit Delft. 

Atomen zijn de kleinste deeltjes in je lichaam. Lang voordat ze jou vormden, waren ze sterrenstof. Wat weten we over het ontstaan van deze deeltjes? En wat maakt de verzameling atomen in een menselijk lichaam anders dan die in een stoel?    Fysicus prof. Stefan Vandoren van de Universiteit Utrecht vertelt over de unieke reis van sterrenstof naar levend wezen.

De cijfers liegen er niet om. Bij een heteroseksuele vrijpartij krijgt zo'n 30 procent van de vrouwen een orgasme door penetratie. Van de mannen komt 90 procent klaar. Deze orgasmekloof is volgens psycholoog en seksuoloog prof. Ellen Laan (1962-2022) te wijten aan een algemeen gebrek aan kennis en begrip van vrouwelijke seksualiteit. Laan zette zich in voor meer seksuele gelijkheid en sprak hierover op het Betweter Festival in 2019. Hoe zorgen we ervoor dat mannen en vrouwen evenveel plezier beleven in bed? 

From Snapchat to Instagram stories: videos we post online tell a story about who we are. How do these new forms of self-expression relate to older ones, such as diaries or memoires? Have social media changed the way we see ourselves? Listen to Dr Anna Poletti, literary scholar at Utrecht University.

De politie, de Belastingdienst en het onderwijs liggen sinds de recente antiracistische protesten onder een vergrootglas. Maar hoe zit het met discriminatie in de medische wereld? Een gesprek over de (ir)relevantie van etniciteit en afkomst in de spreekkamer en het lab. Met o.a. kinderarts dr. Jamiu Busari (Maastricht University) en huisarts prof. dr. Maria van den Muijsenbergh (Radboudumc).

To be on or off a list can make a world of difference. Since the 9/11 attacks, blacklists have become an important device in the world's security landscape. From No-Fly lists to ‘kill lists' for drone warfare. Who decides who gets to be listed as a threat? What are the consequences for individuals and organizations? And do these kinds of lists really make the world a safer place?    Listen to Professor Marieke de Goede, political scientist at the University of Amsterdam. 

If you've ever put off an important task, like doing your taxes, by cleaning your kitchen - that's procrastination. You know it's a bad idea to delay, yet you do it anyway. Why do we engage in behavior that has such obvious negative consequences? And what can we do about it?    Listen to a conversation between interviewer Yanti Danoekoesoemo and Professor Joel Anderson, philosopher at Utrecht University. Live from Betweter Festival 2022.

Door de inflatie en stijgende gasprijzen raken steeds meer Nederlanders in financiële nood. Naar schatting zijn er in Nederland 1,4 miljoen mensen die hun huur, hypotheek of energierekening niet kunnen betalen. Wat doet dit met mensen? Waarom is het zo lastig om uit de schulden te komen?      Luister naar een gesprek met prof. Nadja Jungmann, lector Schulden en Incasso aan de Hogeschool Utrecht, en hoogleraar bijzondere aspecten van het privaatrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Ze wordt geïnterviewd door Yanti Danoekoesoemo, live vanaf het Betweter Festival 2022.

Van ‘parttime prinsesjes' tot ‘deeltijd-diva's'. Er zijn talloze termen voor de parttime werkende vrouw. Een oer-Hollands fenomeen dat je in onze buurlanden veel minder ziet. Waarom loopt de arbeidsparticipatie van Nederlandse vrouwen achter? Hoe komt het dat vrouwen die best fulltime willen werken, toch deeltijd aan de slag gaan?      Luister naar een gesprek tussen interviewer Yanti Danoekoesoemo en prof. Tanja van der Lippe, socioloog aan de Universiteit Utrecht. Live vanaf het Betweter Festival 2022.

Een jongen die geslaagd is voor de havo ontvangt 120 euro via de post. Die stort hij op z'n rekening. Maar dat had hij beter niet kunnen doen. Het bedrag wordt teruggevorderd op de bijstand van z'n ouders. Met een boete erbovenop.   Het is een van de vele schrijnende voorbeelden die dr. Thomas Kampen, socioloog aan de Universiteit voor Humanistiek, tegenkwam in zijn onderzoek naar de bijstand. Hoe voorkom je dat de overheid mensen als een nummer behandelt?

In a highly controversial ruling earlier this year, the U.S. Supreme Court ended the constitutional right to abortion. It shows that we shouldn't take reproductive rights – fought for by generations of women activists – for granted. Why do women's bodies continue to be a political battleground?    Listen to a conversation with Dr Lily Frank, philosopher at the Eindhoven University of Technology.