Spegillinn

Það eru tvö ár síðan Grindavík var rýmd. 10. nóvember 2023 bjuggu um 3.800 í bænum. Nú eru á níunda hundrað skráðir með lögheimili í Grindavík þó að þeir hafi ekki allir þar næturstað. Grindavíkurnefndin hefur lagt til að í sveitarstjórnarkosningum í vor verði þeim sem áttu lögheimili í Grindavík þegar rýmt var en hafa flutt sig síðan gefinn kostur á að melda sig inn á kjörskrá í Grindavík frekar en að kjósa þar sem þeir nú búa Tugir og jafnvel hundruð þúsunda Búlgara knúðu í gær ríkisstjórn landsins til þess að standa við loforð sem hún gaf þjóðinni í síðustu viku en sveik skömmu síðar. Búlgaríuforseti segir bara eitt í stöðunni: Afsögn ríkisstjórnarinnar og nýjar kosningar - sem yrðu þær áttundu á rúmum fimm árum. Ríó Tinto, sem á álverið í Straumsvík, hefur stefnt íslenska ríkinu og krafist þess að úrskurður yfirskattanefndar fyrir tveimur árum verði felldur úr gildi. Deilan snýst um þóknun sem álverið hefur greitt móðurfélaginu sínu í hálfa öld.

Gerð hefur verið orkuspá fyrir Ísland af Landsneti, Raforkueftirlitinu og Umhverfis- og orkustofnun. Þegar hún var kynnt var töluvert rætt um takmarkanir í flutningsgetu raforku og jafnvel þótt meira verði virkjað er ekki tryggt að hægt sé að koma orku til notenda. Ragna Árnadóttir forstjóri Landsnets segir að gera þurfi gangskör að því að bæta flutningskerfið, Alda Hrönn Jóhannsdóttir, yfirlögfræðingur lögreglustjórans á Suðurnesjum hefur áhyggjur af börnum sem gæti þurft að vista í lokaðri brottfararstöð við Keflavíkurflugvöll og telur að hálfur milljarður á ári dugi ekki til að reka hana. Hún segir það hins vegar mannúðlegra en að láta fólk hafast við á flugvellinum í marga daga eða sitja í gæsluvarðhaldi.

Öruggt framboð á matvælum er eitt af mikilvægustu hlutverkum stjórnvalda í flestum löndum og á flestum tímum, segir í inngangi að skýrslu Torfa Jóhannessonar doktors í landbúnaði og sérfræðings í fæðuöryggi og byggðamálum, Neyðarbirgðir fyrir íslenska matvælaframleiðslu. Torfi Jóhannesson, sérfræðingur í fæðuörykki og byggðamálum, segir það hafa komið sér mest á óvart hve berskjaldaður orkugeirinn er. Ævar Örn Jósepsson ræðir við Torfa. Kynferðisbrot og fíkniefnabrot eru þeir brotaflokkar sem valda Íslendingum hvað mestum áhyggjum og hafa lengi gert. Refsimatið var lengi framan af ólíkt, fíkniefnadómir þungir og efri rammi lögjafarinnar notaður í dómum fyrir innflutning og dreifingu en neðri mörkin frekar nýtt í kynferðisbrotamálum. Þetta hefur þó eitthvað breyst á seinni árum segir Helgi Gunnlaugsson afbrotafræðingur í viðtali við Önnu Kristínu Jónsdóttur.. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Mark Eldred.

Útlit er fyrir að slagur um oddvitasæti Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík geti orðið býsna harður. Guðlaugur Þór Þórðarson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins og fyrrverandi ráðherra, íhugar alvarlega að gefa kost á sér í leiðtogakjöri flokksins í lok janúar, leiðtogasæti sem Hildur Björnsdóttir, núverandi oddviti, ætlar ekki að gefa svo glatt eftir. Freyr Gígja Gunnarsson fer yfir mögulegan leiðtogaslag sjálfstæðismanna í Borginni. Mikið hefur verið rætt um ofbeldi á Íslandi undanfarin misseri - og ekki síst hafa verið áberandi áhyggjur af hnífaburði ungmenna og hann talinn vaxandi. Alvarlegustu ofbeldismálin, sérstaklega þegar börn eiga í hlut, vekja mikinn ugg og þau hafa verið óvenjutíð undanfarið. Helgi Gunnlaugsson prófessor hefur rannsakað afbrot á Íslandi um áratugaskeið og skrifar í grein í nýjasta hefti Skírnis að brýnt sé að greina þróunina og vandann sem við er að etja - en bendir á að auknar áhyggjur af afbrotum og ofbeldi séu ekki nýtilkomnar og í opinberum gögnum sé ekki að sjá að brotum fari fjölgandi. Anna Kristín Jónsdóttir ræðir við Helga. Þjóðarframleiðsla Evrópusambandsríkjanna vex um tæplega eitt og hálft prósent á næsta ári, og búist er við að verðbólga verði rétt ríflega tvö prósent. Þetta kemur fram í nýrri efnahagsspá sem kynnt var í Brussel fyrir nokkrum dögum. Meðaltalið felur hins vegar talsverðan mun milli ríkjanna og þýskur efnahagur verður áfram í kröggum. Björn Malmquist talar frá Brussel.

Hagsmunagæsla utanríkisþjónustu Íslands og Noregs í tengslum við verndartolla Evrópusambandsins á járnblendi var ein sú víðtækasta sem ráðist hefur verið í. Reyndar þótti embættismönnum ESB framganga vera slík að þeir sáu ástæðu til að kvarta undan henni. Konumorð eru ekki framin í tómarúmi, skrifar Sara Hendriks, framkvæmdastjóri Stefnumótunar Sameinuðu þjóðanna í málefnum kvenna, heldur eru þau oft endapunktur á löngu, samfelldu ofbeldisferli sem getur byrjað með drottnunargirni, hótunum og áreitni, þar á meðal rafrænni. Kynbundið, stafrænt ofbeldi gegn konum er einmitt það sem athyglinni er sérstaklega beint að á alþjóðadegi gegn ofbeldi á konum að þessu sinni. Árið 2025 verður gott ár í íslenskum sjávarútvegi og markmiðið sem fyrr er að reyna að fá sem mest verðmæti út úr hverjum fiski sem veiddur er. Jónas Gestur Jónasson, löggiltur endurskoðandi og meðeigandi hjá Deloitte, fór yfir afkomu í sjávarútvegi á Sjávarútvegsdeginum sem haldinn var í dag. Það eru stórar tölur í uppgjörum fyrirtækjanna, milljarðavelta og umræðan á þá leið að þarna græði menn á tá og fingri.

Það er smám saman að komast mynd á það hvernig flokkarnir í Reykjavík ætla að raða á sína lista fyrir sveitastjórnarkosningarnar í vor. Slagurinn um yfirráðin í borginni er á milli Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar. Eva H. Önnudóttir, prófessor í stjórnmálafræði, telur það ekki skipta sköpum fyrir ríkisstjórnina hverjir fara með völd í þessu langstærsta sveitarfélagi landsins. Friðaráætlun fyrir Úkraínu, sem Bandaríkjaforseti lagði blessun sína yfir, er óþægilega í takt við hugmyndir Rússa að mati Erlings Erlingssonar hernaðarsagnfræðings. Það sé erfitt að upphafspunktur viðræðna sé óskalisti Rússlandsforseta. Hann efast líka um að Rússar myndu samþykkja tillögurnar. Staða Hafrannsóknastofnunar var til umræðu á Alþingi í dag. Sigurjón Þórðarson, þingmaður Flokks fólksins og formaður atvinnuveganefndar, hóf máls á þessum málaflokki og lagði spurningar fyrir atvinnuvegaráðherra. Hann var gagnrýninn í sinni framsögu og velti upp ýsmsum hugmyndum um nýjungar í hafrannsóknum.

250 manns sóttu ráðstefnu í Norðurþingi og heyrðu af áformum um sókn í atvinnumálum og tækifærum til uppbyggingar á Bakka, ráðstefnan var haldin í skugga þess að þrír mánuðir eru síðan næststærsta vinnustaðnum í sveitarfélaginu, kísilveri PCC á Bakka, var lokað. Stefán Ólafsson, prófessor emeritus og sérfræðingur hjá Eflingu segir óeðlilega háa vextir bankanna, miklu frekar en krónan eða verðtryggingu, leiða til þess að fjármagnskostnaður er allt of stór hluti af rekstrarkostnaði íslenskra heimila og fyrirtækja. Þetta sé áfellisdómur yfir íslensku bönkunum, sem liggi eins og blóðsugur á heimilum og fyrirtækjum landsins.

Forsvarsmenn HS Veitna og Bláa lónsins komu af fjöllum þegar þeim barst matsbeiðni frá lögmanni fjármálaráðuneytisins, um kostnað af björgunaraðgerðum í Grindavík og mögulega þátttöku þeirra í þeim. Beiðninni er beint að HS Orku, HS Veitum, Náttúruhamfaratryggingum og Bláa lóninu. Daði Már Kristófersson, fjármálaráðherra, segist ekki vera að rjúfa neina þjóðarsátt um almannavarnir. Afar mikilvægt væri að meta ábatann af aðgerðum gegn eldgosavá þegar kæmi að því að verja hagsmuni Íslands í endurtryggingum á mögulegum tjónum. Ofbeldisbrotum gegn öldruðum hefur fjölgað síðustu ár. Í um helmingi tilfella, þar sem eru náin tengsl milli gerenda og brotaþola, eru það börn sem brjóta gegn foreldri. Þá eru kynjahlutföll í þessum málum nokkuð önnur en almennt gerist í brotum í nánum samböndum. Marta Kristín Hreiðarsdóttir, deildarstjóri hjá lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu, segir fjölgun ofbeldisbrota að vissu leyti í takt við aldurssamsetningu þjóðarinnar. Aukinn ágangur rússneskra úlfa í Noregi og Finnlandi er dæmi um áhrif af innrásarstríði Rússa í Úkraínu. Í Lapplandi hafa á bilinu 30 til 50 úlfar verið skotnir á ári, nærri rússnesku landamærunum, þessa þrjá vetur sem stríðið hefur geisað. Margfalt fleiri en fyrir stríð. Rannsókn á erfðaefni úlfanna sannar að þeir koma frá Rússlandi. Og í Noregi skutu menn um eða yfir 60 úlfa síðastliðinn vetur. Þeir eru reyndar langflestir norskir að ætt og uppruna, en ekki allir.

Utanríkisráðherrar EES ríkjanna verða á morgun í Brussel á fundi ráðherraráðs Evrópska efnahagssvæðisins. Fundurinn er haldinn í skugga þeirrar ákvörðunar um verndarráðstafanir sem Evrópusambandið ákvað á þriðjudaginn. Björn Malmquist fréttamaður ræddi þessi mál við Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur utanríkisráðherra sem kom til Brussel í dag. Seðlabanki Íslands lækkaði í dagstýrivexti um 0,25 prósentustig. Anna Kristín Jónsdóttir leitaði álits Katrínar Ólafsdóttur deildarforseta viðskipta- og hagfræðideildar Háskólans í Reykjavík, á þessari ákvörðun og mögulegum afleiðingum hennar. Ráðuneytisstjóri í forsætisráðuneytinu fundaði með Sigríði Björk Guðjónsdóttur þáverandi ríkislögreglustjóra undir fjögur augu nokkrum dögum áður en hún sagði af sér embætti. Fundurinn var haldinn á heimili ráðuneytisstjórans að loknum vinnudegi. Forsætisráðherra segir ráðuneytisstjórann ekki hafa farið með nein skilaboð frá henni inn á fundinn. Freyr Gígja Gunnarsson fjallar um málið. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kári Guðmundsson

Það hefur komið á óvart hversu hratt aðferðafræðin hjá skipulögðum brotahópum í löndum eins og Svíþjóð, að nota börn og ungmenni til að fremja glæpi, hefur náð til Íslands. Það sem gerist á öðrum Norðurlöndum er að gerast hér, segir Katrín Sif Oddgeirsdóttir, sérfræðingur hjá ríkislögreglustjóra. Freyr Gígja Gunnarsson ræðir við hana. Af fáu hafa Íslendingar meiri áhyggjur en íslenskri tungu. Sama hvert litið er, ógnirnar eru alstaðar, hnignunarmerkin líka og spurningin er ekki hvort, heldur hvenær dánarvottorðið verði gefið út. Í gær, á degi íslenskrar tungu, hlaut Dröfn Vilhjálmsdóttir, safnstjóri skólasafns Seljaskóla verðlaun Jónasar Hallgrímssonar. Hún segir ekkert vanta upp a lestraráhuga barna og ungmenna - hins vegar vanti meira lesefni. Ævar Örn Jósepsson ræðir við Dröfn. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Mark Eldred

Greiningardeild ríkislögreglustjóra gaf í dag út sína fyrstu skýrslu í fjögur ár um skipulagða brotastarfsemi. Hún staðfestir að þessi starfsemi hafi fest sig kyrfilega í sessi hér á landi sem sést kannski best á því að brotahópum hefur fjölgað um helming á áratug; í dag er talið að þeir séu tuttugu - þetta eru mis-fjölmennir og mis-skipulagðir hópar en allir með einbeittan brotavilja; sumir byggja á áralöngum kunningsskap, aðrir tengjast glæpagengjum í öðrum löndum. Þýska hernum er ætlað lykilhlutverk í vörnum Evrópu. Hann er sá stærsti í álfunni og þrjú og hálft prósent af landsframleiðslu Þýskalands fer í varnarmál. Friedrich Merz kanslari vill fjölga í hernum og undanfarið hefur verið tekist á um hvort mögulegt verði að kveðja fólk til herþjónustu og frá og með næsta ári á að spyrja unga þýska karla hvort þeir vilji í herinn. Varnarmálaráðherrann, Boris Pistorius, vill styrkja herinn með sjálfboðaliðum en Merz hefur hallast að herskyldu sem byggist samt á tilviljanakenndum drætti. Pistorius telur að með sjálfboðaliðum sé frekar hægt að velja hermenn á grundvelli getu og færni.

Nýjustu fréttir frá Vesturbakkanum eru ekki góðar: Fjöldahandtökur, stöðugar árásir óg skemmdarverk ísraelskra landræningja og morð ísraelskra hermanna á tveimur börnum. Þetta er daglegt brauð fyrir palestínska íbúa Vesturbakkans, sem Gísli Rafn Ólafsson, framkvæmdastjóri Íslandsdeildar Rauða krossins heimsótti í vikunni. Ævar Örn Jósepsson ræðir við hann. Alþingi samþykkti í síðasta mánuði þingsályktunartillögu um borgarstefnu fyrir Ísland sem stuðlar að þróun og eflingu tveggja borgarsvæða á Íslandi. Annars vegar með því að styrkja höfuðborgina Reykjavík og höfuðborgarsvæðið og hins vegar með því að skilgreina Akureyri sem svæðisborg og efla hana sem slíka. En hvað felst í þessu? Ágúst Ólafsson ræðir það við Ástthildi Sturludóttur, bæjarstjóra á Akureyri. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kormákur Marðarson

Niðurstaða rannsakenda, hér á landi og í Namibíu, er að meintar mútugreiðslur Samherja til namibískra áhrifamanna, séu talsvert hærri en áður hafði verið talið. Þetta herma heimildir fréttastofu. Nú, sléttum sex árum eftir að Kveikur í samstarfi við Wikileaks, Stundina, Al-Jazeera og namibíska dagblaðið The Namibian, fjölluðu fyrst um ásakanir um stórfelld mútubrot tengd starfsemi Samherja í Namibíu, sitja 10 menn í varðhaldi þar ytra og bíða þess að réttarhöld hefjist í máli þeirra. Land við Öskju hefur risið um nærri einn metra frá því landris hófst á ný við eldstöðina fyrir rúmum fimm árum. Haldi þessi þróun áfram gæti endað með eldgosi, en svo gæti allt dottið í dúnalogn og ekkert gerst. Fyrir fáum dögum varð jarðskjálfti í Öskju 3,5 að stærð og þótt það séu kannski ekki fréttir að jarðskjálfti mælist í Öskju, þá eru svo stórir skjálftar ekki algengir þar. Stærsta og öflugasta flugmóðurskip heims, hið bandaríska Gerald R. Ford, lónar nú á Karíbahafinu, undan norðurströnd Suður-Ameríku, með ríflega 4.000 manna áhöfn og tugi orrustuþotna um borð. Þetta risaskip er ekki eitt á ferð, því tugir annarra herskipa - orrustuskipa, freigáta, tundurspilla og minni flugmóðurskip fylgja því hvert sem það fer. Þessi flotadeild bætist við þann fjölda bandarískra herskipa, herþotna og kafbáta sem hafa haldið til í sunnanverðu Karíbahafi að undanförnu, ekki ýkja fjarri Venesúela, og haldið þar uppi mannskæðum árásum á báta meintra fíkniefnasmyglara.

Það væri óheiðarlegt að kalla fyrirhugaðar brottvísunarbúðir eitthvað annað en þvingunarráðstöfun, segir dómsmálaráðherra. Hún telur sig ekki þurfa að hlusta á yfirhalningu frá fínum mönnum í Háskóla Íslands um að hlutirnir séu ekki eins og þeir séu varðandi námsmannaleyfi erlendra nemenda - hún hafi gögn og yfirlýsingar sem sýni að bregðast þurfi við. Bændur, veiðimenn og sumarhúsaeigendur í Borgarfirði eru ósáttir við hvernig Andakílsárvirkjun stjórnar vatnshæð í Skorradalsvatni og rennsli Andakílsár. Þeir kvarta undan blautum túnum, landrofi, öryggi veiðimanna, áhrifum á mannvirki og hvarfi gönguleiða meðfram vatninu. Í dag var tilkynnt að loftlagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna COP 32, sem haldin verður eftir tvö ár, verði í Eþiópíu - en hvar COP 31 verður haldin á næsta ári liggur ekki fyrir enn. Tvö ríki, Ástralía og Tyrkland, bítast nefnilega um hnossið - og ef hvorugt þeirra gefur eftir mun það þriðja neyðast til að gera það. Þetta ríki er Þýskaland - en Þjóðverjar vilja ekki halda ráðstefnuna og gera því allt hvað þeir geta til að leysa þetta óvenjulega vandamál, sem rekja má til regluverksins um val á gestgjöfum.

Sigríður Björk Guðjónsdóttir gekk á fund dómsmálaráðherra í ráðuneytinu við Skúlagötu 4 klukkan eitt í gær. Niðurstaða fundarins var að hún myndi hætta sem ríkislögreglustjóri en yrði í staðinn sérfræðingur í aðgerðum gegn kynbundnu ofbeldi hjá ráðuneytinu. Freyr Gígja Gunnarsson ræddi við Þorbjörgu Sigríði Gunnlaugsdóttur, dómsmálaráðherra. Mikill styr stendur um breska ríkisútvarpið BBC, en um helgina hættu bæði útvarpsstjórinn Tim Davie og fréttastjórinn Deborah Turness og vísuðu til umfjöllunar um fréttaskýringarþáttinn Panorama sem væri farinn að skaða BBC. Stjórnarformaðurinn baðst afsökunar á vinnubrögðunum. Ingibjörg Þórðardóttir fyrrverandi ritstjóri hjá BBC trúir ekki á að þar ríki kerfislæg hlutdrægni en oft sé brugðist seint og illa við þegar mistök eru gerð.

Eftir nærri fimm ára tafir segir forstjóri Landsnets kominn tíma til að ljúka undirbúningi fyrir Blöndulínu þrjú - nýja háspennulínu frá Blönduvirkjun til Akureyrar. Þótt enn sé ósamið við þriðjung landeigenda á línuleiðinni sé eignarnám ekki uppi á borðum. Reyna verði til þrautar að ná samningum. Staða Sigríðar Bjarkar Guðjónsdóttur sem ríkislögreglustjóri virðist vera orðin mjög snúin og hún nýtur ekki trausts formanns fjárlaganefndar. Stjórnarandstaðan ætlar ekki að kveða upp neinn dóm, þá ábyrgð verði dómsmálaráðherra að axla. Losun gróðurhúsalofttegunda er í hæstu hæðum þrátt fyrir áratuga baráttu og vinnu að hinu gagnstæða og fögur fyrirheit ráðamanna um róttækar aðgerðir til að hamla gegn yfirstandandi hlýnun Jarðar og loftslagsbreytingum af mannavöldum.

Þegar Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir, dómsmálaráðherra, fékk fyrst veður af 160 milljóna viðskiptum ríkislögreglustjóra við ráðgjafafyrirtækið Intru ráðgjöf, á mánudagskvöld í síðustu viku, beið hún ekki boðanna. Sigríður Björk Guðjónsdóttir, var kölluð á teppið og langlundargeð ráðherrans var ekki mikið. Eftir fund í ráðuneytinu voru Sigríði gefnir fimm dagar til að svara ítarlegri upplýsingabeiðni um þessi viðskipti. Í millitíðinni fundaði ráðherra aftur með ríkislögreglustjóra til að ræða alvarlega stöðu hennar sem forstöðumanns. Leiðtogar og sérfræðingar alls staðar að úr heiminum safnast nú saman í brasilísku borginni Belém, þar sem þrítugasta loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna hófst í dag með leiðtogafundi. Talað hefur verið um að þetta eigi ekki að vera ráðstefna umræðna og samningaþófs, heldur ákvarðana og aðgerða, því engan tíma sé að missa. Antonio Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, segir enn mögulegt að ná markmiðum Parísarsamkomulagsins um að halda hlýnun Jarðar innan 1,5 gráða umfram meðalhita fyrir iðnbyltingu. Vegurinn yfir Öxi á sunnanverðum Austfjörðum liggur úr Berufjarðarbotni upp á Fljótsdalshérað. Mikilvæg samgönguæð að mati heimamanna fyrir austan, þrátt fyrir að þarna sé hlykkjóttur og ósléttur malarvegur. Þetta er innan við 20 kílómetra leið en nýr Axarvegur myndi stytta hringveginn um tæpa 70 kílómetra miðað við núverandi leið um Austfirði. Öxi er ekki síst mikilvæg leið fyrir íbúa á Djúpavogi eftir myndun sveitarfélagsins Múlaþings og þá sameiningu sem henni fylgdi.

Demókrötum gekk vel í kosningum í Bandaríkjunum í gær. Zohran Mamdami sigraði í borgarstjórakosningum í New York, í Virgíníu vann Abigail Spanberger ríkisstjóraefni þeirra sannfærandi sigur og í New Jersey fékk Mikie Sheriill frambjóðandi demókrata álíka niðurstöðu. Tillaga demókrata um að draga ný kjördæmamörk sem eru talin þeim hagstæð var samþykkt og allt er þetta talið merki um að tæplega einu ári eftir að Donald Trump tók við embætti forseta sé pendúllinn að sveiflast. Er þetta til marks um vinstrisveiflu eða bara óánægju með störf forsetans, Donalds Trump? Anna Kristín Jónsdóttir ræðir við Guðmund Hálfdánarson prófessor. Varað hefur verið við því að líkurnar á röskun svokallaðrar veltihringrásar hafstrauma í Atlantshafi, skammstöfuð AMOC, hafi verið vanmetnar. Sú röskun er rakin til hlýnunar hvorutveggja sjávar og loftslags og bent á að hrun veltihringrásarinnar myndi líklega leiða til mikillar kólnunar á norðurslóðum, þótt áfram hitni annars staðar. Niðurstöður nýlegrar rannsóknar á áhrifum yfirstandandi hlýnunar á djúpsjávarmyndun í norðurhöfum og þar með veltihringrásina, benda hins vegar til að hættan sé mögulega orðum aukin. Rannsóknin var til umfjöllunar á ráðstefnu vísindamanna í Helsinki í október og þar var Halldór Björnsson, fagstjóri loftslagsmála á Veðurstofunni. Ævar Örn Jósepsson ræðir við hann. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kári Guðmundsson

Sviðsstjóri ákærusviðs hjá lögreglunni segir það hafa verið vonbrigði þegar lögreglan fékk ekki heimild hjá dómstólum til að fylgjast með vændisstarfsemi í grónu íbúðarhverfi í Reykjavík. Útlit er fyrir hrun í komu skemmtiferðaskipa til landsins á næstu tveimur árum ef stjórnvöld halda til streitu fyrirhugaðri gjaldtöku á þessi skip. Áhrifanna gætir hjá ferðaþjónustu og hafnarsjóðum sveitarfélaga um allt land. Sums staðar leggjast skipakomur nánast af og tekjutap hafnanna mælist í milljörðum. Svartfjallaland gæti orðið næsta aðildarríki Evrópusambandsins, árið 2027, haldi svo fram sem horfir í aðildarferlinu. Þetta er niðurstaðan í árlegri skýrslu framkvæmdastjórnar ESB um stöðuna í þeim tíu ríkjum sem eru á lista yfir umsóknarríki. Framkvæmdastjórnin segir að Georgía sé nú orðið umsóknarríki aðeins að nafninu til.

Þrátt fyrir að í vopnahléssamkomulaginu sé kveðið á um óhindrað streymi lífsnauðsynlegra hjálpargagna inn á Gaza, þar á meðal grundvallarnæringar fyrir börn sem soltið hafa heilu hungri mánuðum saman, þá er raunveruleikinn annar, segir Birna Þórarinsdóttir framkvæmdastjóri Unicef á Íslandi sem er nýkomin frá Palestínu. Um 100 starfsmenn hjá fimm stærstu sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu hafa verið áminntir fyrir brot í starfi og 20 hefur verið sagt upp að undangenginni áminningu. frá 2022. Nær 18.000 starfa hjá sveitarfélögunum. Undanfarna mánuði hafa á sjöunda tug manna fallið í árásum bandaríska hersins á báta í Karíba- og Kyrrahafi undan ströndum Mexikó, síðast þrír um helgina. Hernaðarviðbúnaður Bandaríkjanna í og við Karíbahaf hefur stóraukist undanfarna mánuði og hefur aldrei verið meiri, Bandaríkjaforseti talar um stríð við eiturlyfjasmyglara en greinendur telja margir að olía sé rótin.

Þing Norðurlandaráðs hefur staðið alla vikuna í Stokkhólmi. Þar er fundað á vettvangi Norðurlandanna, þar með talið Vestnorræna ráðsins sem Lögþing Færeyja, landsþing Grænlands og Alþingi stofnuðu. Jón Gnarr þingmaður Viðreisnar er formaður Vestnorræna ráðsins og sat þingið nú í fyrsta skipti. Hann segir alveg ljóst að pólitísk staða Grænlands sé sterk og að Grænland sé að verða vinsælasta stelpan á ballinu ef sú samlíking sé skoðuð. Sonur Karls Wernerssonar segist hafa lagt traust sitt á föður sinn þegar hann tók við eignarhaldi á einu dýrmætasta félagi hans. Karl segir þrotabú hans gera tilkall til bóta sem hann telur sig eiga inni eftir að hafa afplánað refsingu vegna dóms sem hefur verið hnekkt. Þetta kemur fram í greinargerðum sem skilað var til Héraðsdóms Reykjaness fyrir nokkru og Spegillinn fékk afhentar í vikunni. Sagt var frá ákærunni á hendur Karli, sambýliskonu hans og syni í maí. Gert er ráð fyrir að aðalmeðferðin standi sjö virka daga í mars á næsta ári. Belgía er á góðri leið með að verða að eiturlyfjaríki, segir dómari í Antwerpen í opnu bréfi sem birt var á heimasíðu belgískra dómstóla í gær. Skipulögð glæpasamtök hafa hreiðrað um sig og náð áhrifum í stofnunum ríkisins, þar á meðal dómskerfinu segir dómarinn, sem hefur þurft að fara huldu höfði vegna hótana. Höfnin í Antwerpen er einn helsti áfangastaður eiturlyfja sem smyglað er inn til Evrópu.

Sigríður Björk Guðjónsdóttir, ríkislögreglustjóri var í hópi þeirra forstjóra ríkisstofnana sem fengu dreifibréf frá fjármálaráðuneytinu í ágúst á síðasta ári þar sem stofnanir ríkisins voru beðnar um að forðast alla gerviverktöku; hún væri ólögmæt. Eini starfsmaður Intru ráðgjafar, sem ríkislögreglustjóri var í tugmilljóna viðskiptum við og nánast eini verkkaupi, var með tölvu og netfang hjá embættinu og aðgang að innra neti þess. Ráðherrar hafa kynnt fyrsta hluta aðgerða í húsnæðismálum. Von á öðrum pakka í byrjun næsta árs sem er ætlað er að lækka fasteignaverð og fjölga íbúðum. Rætt við Höllu Gunnarsdóttur formann VR og Ragnar Þór Ingólfsson Flokki fólksins sem leiddi þingmannanefnd um húsnæðismál.

Spegillinn hefur síðustu daga fjallað um umfangsmikil viðskipti ríkislögreglustjóra við ráðgjafafyrirtækið Intru ráðgjöf. Þau hafa verið gagnrýnd og dómsmálaráðherra sagði eftir ríkisstjórnarfund í gær að áferð málsins væri ekki góð. Hún ítrekaði þau skilaboð eftir fund sinn með ríkislögreglustjóra í dag. En hvað segir ríkislögreglustjóri? Freyr Gígja Gunnarsson ræddi ítarlega við Sigríði Björk Guðjónsdóttur. Niðurstöður forsetakosninga í Argentínu um helgina þar sem flokkur forsetans, hægri pópúlistans Javiers Milei, Frelsið fremst fékk 40% atkvæða, komu mörgum greinendanum á óvart að sögn Hólmfríðar Garðarsdóttur prófessors í spænsku. Hún er í Buenos Aires og Anna Kristín Jónsdóttir talaði við hana um úrslit kosninganna. Kosið var um hluta þingmanna og bætti Frelsið fremst verulega við sig, en er þó ekki stærstur flokka á þingi. Hólmfríður telur að óttinn við að Bandaríkjastjórn myndi hætta við björgunarpakka, sem Donald Trump forseti Bandaríkjanna var búinn að lofa, gæti hafa haft mikil áhrif.

Stjórnendaráðgjafinn, sem ríkislögreglustjóri greiddi 160 milljónir fyrir ráðgjafarstörf, var ráðinn tímabundið í fullt starf tveimur dögum eftir að fréttastofa óskaði eftir því að fá afhentar tímaskýrslur og reikninga vegna vinnu hennar fyrir embættið. Ríkisendurskoðandi segir málið bera þess merki að innri endurskoðun og innra eftirlit ríkislögreglustjóra hafi ekki verið eins og lög kveði á um. Nokkrum starfsmönnum ríkislögreglustjóra var sagt upp störfum í gær vegna sparnaðaraðgerða. Forystufólki í sveitarstjórnarmálum á Austurlandi finnst vanta mikið upp á að stjórnvöld meti framlag fjórðungsins í þjóðarframleiðslunni þegar kemur að uppbyggingu innviða. Nærri fjórðungur af útflutningsverðmætum landsins verði til á Austurlandi þótt þar búi innan við þrjú prósent þjóðarinnar.

Ríkislögreglustjóri hefur síðustu fimm ár keypt þjónustu af ráðgjafafyrirtækinu Intru ráðgjöf fyrir 160 milljónir. Hvorki var gerður skriflegur samningur við fyrirtækið né farið í útboð en klukkutímarnir hlaupa á þúsundum. Síðastliðin tvö ár hefur eini starfsmaður félagsins verið nánast í fullu starfi á háu tímakaupi við að flytja embættið, fara í skoðunarferðir í húsgagnaverslanir, panta gardínur, velja sorpflokkunarílát, breyta nöfnum á fundarherbergjum og finna stað fyrir píluspjöld. Flokkur forseta Argentínu vann nokkuð óvæntan sigur kosningum um helgina. Forsetinn er litrík og umdeild persóna sem hefur orðið nokkuð ágengt í baráttu við verðbólgu sem var með himinskautum fyrir nokkrum árum en gagnrýnendur segja árangurinn dýru verði keyptan.

Íslenskt efnahagslíf stendur frammi fyrir nokkrum áskorunum; Norðurál þarf að takmarka sína framleiðslu, Play fór á hausinn og PCC á Bakka hefur ekki verið starfrækt í nokkra mánuði. Fjármálaráðherra var í beinni útsendingu. Það getur verið freistandi fyrir hagsýna Svisslendinga að fara yfir landamærin og næla sér í franskt kjötmeti sem er þar miklu ódýrara. Það getur líka verið dýrkeypt að vera gripinn með góssið, eins og Ævar Örn Jósepsson fjallaði um. Ágúst Ólafsson ræddi síðan við formann Skotveiðifélags Íslands en rjúpnaveiðitímabilið hófst í dag. Nýtt fyrirkomulag var tekið upp fyrrahaust en formaðurinn segir unga fólkið hafa lítinn áhuga á því að arka upp á fjöll með byssu á öxl.

Forstjóri PCC á Bakka segist ekki sjá betur en að versta sviðsmynd varðandi framtíð kísilverksmiðjunnar sé að raungerast. Hann býst ekki við að hægt verði að hefja rekstur aftur fyrr en í fyrsta lagi í lok sumars 2026. Um 20 manns verða við störf á Bakka í vetur. Mikið er rætt um skólamál og ungmenni í fjölmiðlum. Sú umræða er oftar en ekki undir neikvæðum formerkjum en hvað finnst krökkum sem eru að ljúka grunnskóla um hana? Verða þeir varir við ofbeldi í skólum, eru þeir öruggir þar? Símanum er oft kennt um ýmislegt sem miður fer og hafa reyndar verið bannaðir í mörgum skólum. Sakna nemendur þeirra og hvað um einkunnagjöfina?

Gísli Már Gíslason, prófessor emeritus í vatnalíffræði, segir að koma moskító-flugna til landsins yrði líklega ekki jafn óþægileg fyrir landsmenn og þegar lúsmýið nam hér land. Tegundin sé þekkt fyrir að stinga bæði menn og dýr, en sé ekki smitberi lífshættulegra sjúkdóma á norðurhveli jarðar. Ólöf Rún Erlendsdóttir ræðir við Gísla Ísland og Grænland eru nánir grannar en samstarf þeirra og samskipti hafa ekki alltaf verið mikil. Forsætisráðherra og formaður grænlensku landstjórnarinnar skrifuðu í gær undir yfirlýsingu um sameiginlega sýn á framtíð Norður-Atlantshafssvæðisins og að vinna ætti að sjálfbærri efnahagsþróun. Vísuðu þau til samstarfsyfirlýsingar frá 2022 sem ætti að fylgja eftir af auknum krafti. Anna Kristín Jónsdóttir ræðir við Vilborgu Ásu Guðjónsdóttur alþjóðastjórnmálafræðing. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Markús Hjaltason

Leið Lilju Alfreðsdóttur að formannsstóli Framsóknarflokksins er ekki jafn greið og margir telja. Skorað hefur verið á oddvita flokksins í Reykjavík að gefa kost á sér og í einu af höfuðvígjum flokksins renna margir hýru auga til Willums Þórs Þórsson. Tveir þingmenn eru sömuleiðis að þreifa fyrir sér. Fjöldi fólks safnaðist saman við heimili Nicolas Sarkozy fyrrverandi Frakklandsforseta í morgun til að lýsa stuðningi við hann og stappa í hann stálinu þar sem yfirgaf heimili sitt og í fylgd konu sinnar og barna og steig upp í einn margra ómerktra lögreglubíla í mikilli bíla- og mótorhjólalest sem flutti hann í La Santé-fangelsið í París. Nær allir fjölmiðlar í Bandaríkjunum hafa rýmt skrifstofur sínar í varnarmálaráðuneytinu í mótmælaskyni við nýjar reglur. Sigríður Dögg Auðunsdóttir, formaður Blaðamannafélags Íslands, segir aðför Trump-stjórnarinnar að fjölmiðlum minna á þróun mála í Rússlandi eftir valdatöku Pútíns - og að sú aðför hafi byrjað strax í kosningabaráttunni fyrir fyrra kjörtímabil hans.

Vopnahléið sem samið var um 8. október á Gaza hangir nánast á bláþræði - líkt og reyndar framtíð Benjamín Netanjahús á forsætisráðherrastólnum í Ísrael. Bindur vopnahléið og lausn ísraelsku gíslanna í síðustu viku enda á stjórnmálaferil Netanjahús eða styrkir hann. Jón Björgvinsson hefur undanfarnar vikur verið í Ísrael og rætt við stjórnmálamenn og almenning um hvað taki við í stjórn landsins. Fimmtíu ár, hálf öld er síðan konur á Íslandi tóku sér kvennafrí og fylltu miðbæ Reykjavíkur á einum stærsta útifundi Íslandssögunnar. Á föstudaginn er aftur boðað kvennaverkfall til að mæta bakslagi í jafnréttisbaráttunni.

Nánast allir fjölmiðlar sem voru með aðstöðu í varnarmálaráðuneyti Bandaríkjanna og aðgang að fréttafundum þess rýmdu skrifstofur sínar og yfirgáfu ráðuneytið í vikunni. Þannig brugðust þeir við nýjum fjölmiðlareglum ráðuneytisins, sem þeim var gert að samþykkja en hverfa á brott ella. Bubbi skrifaði grein í Morgunblaðið í morgun þar sem hann húðskammaði íslenska stjórnmálamenn fyrir hvernig komið væri fyrir íslenskri tungu og þegar þjóðskáldið byrstir sig leggur þjóðin við hlustir. María Rut Kristinsdóttir og Ingibjörg Isaksen svara fyrir stjórnmálastéttina.

Betur hefði mátt standa að upplýsingagjöf til borgarráðs þegar bensínstöðvasamningar Reykjavíkurborgar við olíufélögin voru samþykktir á tveimur fundum. Allir fulltrúar hefðu þó átt að vera meðvitaðir um að olíufélögin höfðu fjárhagslegan ávinning af samningunum. Margt virðist hins vegar hafa verið óljóst og annað hvorki skoðað né greint nægilega vel. Þetta kemur fram í úttekt innri endurskoðunar borgarinnar á samningunum. Rætt við borgarfulltrúana Einar Þorsteinsson (B), Hildi Björnsdóttur (D) og Líf Magneudóttur (V) um samningana.

Fyrrverandi forstjóri Innheimtustofnunar sveitarfélaganna krefst þess að stofnunin greiði honum rúmar níutíu milljónir. Hann er með réttarstöðu sakbornings í rannsókn héraðssaksóknara sem er á lokastigi. Innheimtustofnun hafnar öllum kröfum og telur forstjórann fyrrverandi hafa valdið henni miklu tjóni með ákvörðunum sínum. Freyr Gígja Gunnarsson reifar málið. Talið er kosta allt að sjö og hálfum milljarði að ráðast í nauðsynlegar endurbætur á raforkukerfinu á Norðausturlandi svo hægt verði að flytja nægt rafmagn til allra byggðarlaga. Núverandi afhendingargeta rafmagns er að mestu uppurin með tilheyrandi áhrifum á orkuskipti, búsetuþróun og atvinnumál, segir Kristín Soffía Jónsdóttir í viðtali við Ágúst Ólafsson. Frétta- og tökumenn bandarísku sjónvarpsstöðvanna ABC, CBS, NBC og CNN og Fox News eru í óða önn að tæma skrifstofur sínar í Pentagon, höfuðstöðvum bandaríska varnarmálaráðuneytisins, sem nú heitir reyndar stríðsráðuneyti. Sama á við um nánast alla aðra fjölmiðla, bandaríska og alþjóðlega, sem voru með aðstöðu í ráðuneytinu. Ástæðan er nýjar reglur ráðuneytisins sem fjölmiðlar telja stjórnarskrárbrot sem heftir getu þeirra til að fylgja grunngildum blaðamennsku og sinna skyldum sínum við almenning. Ævar Örn Jósepsson ræðir við Sigríði Dögg Auðunsdóttur, formann Blaðamannafélags Íslands. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson. Tæknimaður: Mark Eldred.

Þegar Play lagðist á hliðina í lok september óskaði Spegillinn eftir þeim gögnum sem kynnu að hafa verið útbúin í tengslum við fjárhagsvandræði flugfélagsins og gjaldþrot frá forsætisráðuneytinu, fjármálaráðuneytinu, atvinnuvegaráðuneytinu og innviðaráðuneytinu. Ítrekað hafði verið fjallað um fjárhagsvandræði Play í fjölmiðlum en skyndilegt fall kom flestum í opna skjöldu. Nærri tuttugu þúsund farþegar urðu fyrir skakkaföllum þegar ferðum félagsins var skyndilega hætt og sumir urðu að reiða fram háar upphæðir til að komast heim. Árum saman hefur ríkt ósamkomulag um ­skiptingu kvóta úr öllum deili­stofnum uppsjávarfisks sem Íslendingar eiga hlutdeild að, nema loðnu, og jafn lengi hefur verið veitt langt umfram veiðiráðgjöf vísindamanna. Deilistofnar eru fiskistofnar sem Ísland nýtir sameiginlega með öðrum þjóðum og ganga ýmist milli lögsagna ríkjanna eða um alþjóðlegt hafsvæði. Í þessu tilfelli eru þetta makríll, kolmunni og norsk-íslensk síld. Íbúar í Múlaþingi eru ánægðari með aðgengi sitt að stjórnsýslu sveitarfélagsins en íbúar Ísafjarðarbæjar. Þetta sýna tvær nýjar rannsóknir. Þeim var ætlað að leiða í ljós hver væri besta leiðin til að tryggja að enginn verði undir þegar nýtt og öflugra sveitarfélag verður til úr nokkrum minni.

Það var til eilífðar - þangað til það var ekki lengur - þannig mætti ef til vill snara titli bókarinnar It was forever - until it was no more, bók um síðustu ár Sovétríkjanna, eftir rússnesk-bandaríska félagsfræðinginn Alexei Yurchak. Rússneski stjórnarandstæðingurinn Vladimir Kara-Murza segir titilinn lýsa því fullkomlega, hvernig breytingar á rússnesku stjórnskipulagi ganga fyrir sig. Hafrannsóknastofnun kynnti í síðustu viku nýja ráðgjöf um loðnuveiðar og leggur til að afli á vertíðinni verði ekki meiri en 43.766 tonn. Hlutur íslenskra skipa verður þar enn minni, því taka þarf tillit til samninga við Færeyjar, Noreg og Grænland, og þá standa eftir rúm 33 þúsund tonn. Spilafíkn er ekki afþreying sem hefur farið úr böndunum heldur langvinnur sjúkdómur, segir Ingunn Hansdóttir framkvæmdastjóri meðferðarsviðs hjá SÁÁ í grein í Læknablaðinu. Þrátt fyrir það hafi lítið verið fjallað um hana sem heilbrigðisvanda. Rétt eins og skjólstæðingar séu spurðir um áfengisnotkun, nikótínneyslu og hreyfingu, ætti að spyrja um fjárhættuspil. Mikil skömm fylgi því að hafa ekki stjórn á spilamennsku og fæstir nefni vandann þótt hann sé til staðar.

Bæði Héraðsdómur Reykjaness og Landsréttur töldu hendur sínar bundnar í máli palestínsks manns sem héraðssaksóknari ákærði í sumar fyrir að beita eiginkonu sína og börn hrottalegu ofbeldi á Gaza. Málið varpar ljósi á þá flóknu stöðu sem íbúar á Gaza búa við sem líkja má við hálfgerða lögleysu. Öll skilyrði eru til að endurreisa íslenska kræklingarækt, sýni stjórnvöld vilja og stuðning, að mati sérfræðings hjá Hafrannsóknastofnun. Eitt fyrirtæki ræktar núna bláskel hér á landi en þau voru tuttugu fyrir fáum árum. Þá er hvergi fylgst með eiturþörungum vilji fólk tína sér bláskel í matinn. Það vakti mikla athygli að um síðustu helgi fór maður inn í Alþingishúsið við Austurvöll að kvöldlagi um opnar dyr og var þar alla nóttina. Öryggisvörður, sem síðan var sagt upp störfum, varð var við manninn snemma nætur en sannfærðist um að hann ætti þar erindi. Það var ekki fyrr en við vaktaskipti um morguninn sem þingvörður komst að því að maðurinn væri í húsinu og kallaði til lögreglu. Við ræðum öryggismálin við nýjan skrifstofustjóra Alþingis.

Ísraelar hafa hindrað för skipa sem sigla með vistir til Gaza - handtekið fólk um borð og sent svo úr landi. Í morgun fóru ísraelskir hermenn um borð í skipið Conscience sem er hluti af friðarflotanum og handtóku meðal annarra tónlistarkonuna Möggu Stínu. Eru þær handtökur löglegar? Snjólaug Árnadóttir dósent við HR og sérfræðingur í Hafrétti svarar því. Bútasaumur er orð sem Runólfi Pálssyni forstjóra Landspítalans finnst lýsandi um rekstur spítalans á meðan beðið er eftir nýjum. Hann hefur áhyggjur af því að tæki spítalans séu að verða úrelt, fjármagn vanti til að fara í nauðsynlegt viðhald og að Ísland sé smám saman að dragast aftur úr nágrannalöndunum. Freyr Gígja Gunnarsson ræðir við hann. Verð á gulli hefur hækkað hratt og mikið undanfarna mánuði og fór í dag í 4.031 Bandaríkjadal á únsuna, sem er hin staðlaða eining í gullviðskiptum. Þetta er í fyrsta skipti sem verð á gulli fer upp fyrir 4.000 dollara á únsuna, en það hefur hækkað um 50 prósent á hálfu ári. Ævar Örn Jósepsson fjallar um þetta og ræðir við Eld Ólafsson, framkvæmdastjóra gullnámufyrirtækisins Amaroq. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Markús Hjaltason

Fyrri hluti þáttarins verður helgaður því að í dag eru tvö ár frá því að vígamenn Hamas frömdu grimmilega hryðjuverkaárás í Ísrael sem var upphafið að alblóðugasta kaflanum í margra áratuga stríði Ísraela og Palestínumanna. Við fjöllum líka um af hverju Flokkur fólksins hefur skipt um skoðun um bókun þrjátíu og fimm.

Áform um breytingar á leikskólum í Reykjavík voru kynntar í síðustu viku og meðal annars lagt til að vinnutími starfsfólks og dvalartími barna mætist í 38 tímum og ný gjaldskrá verði tekjutengd. Sólveig Anna Jónsdóttir formaður Eflingar segir gefa auga leið að stemma verði saman vinnu og dvalartímann. Ólga og ókyrrð lýsa ástandinu í frönskum stjórnmálum þessi misserin. Um fátt er rætt og ritað af meiri ákefð hér á landi en hnignun íslenskrar tungu og yfirvofandi dauða hennar. Bölmóðurinn er mikill, en Ármann Jakobsson, prófessor og formaður Íslenskrar málnefndar, segir að það sé ekki að öllu leyti slæmt.