Spegillinn

Samfélagsbreytingar síðustu ára kalla á viðbrögð í fangelsiskerfinu. Landsmönnum og alvarlegum málum hefur fjölgað og fangelskerfið verður að haldast í hendur við það. Dómsmálaráðherra hefur boðað lagasetningu til að koma megi á fót lokaðri brottvísunarstöð og vista útlendinga sem ákveðið hefur verið að skuli yfirgefa landið, í stað þess að vista þá í fangelsum. Birgir Jónasson forstjóri Fangelsismálastofnunar fagnar þessum áformum því vistun í gæsluvarðhaldi sé ekki heppileg. Aðbúnaður í fangelsum sé ekki hugsaður til að vista fólk sem ekki hafi landvistarleyfi.

Áttatíu árum eftir að kjarnorkusprengjum var varpað á Hiroshima og Nagasaki vara sérfræðingar og eftirlifendur við því að kjarnorkuvopnakapphlaupið sé að hefjast á ný, eftir margra ára og áratuga tímabil, þar sem markvisst var unnið að því að fækka kjarnavopnum og draga úr spennu og hættu á notkun þeirra.

Í fyrra komu hátt í hundrað sérfræðingar á vegum GRÓ - þekkingarmiðstöðvar þróunarsamvinnu til landsins. GRÓ starfrækir fjóra skóla, um jafnrétti, jarðhita, landgræðslu og sjávarútveg undir hatti UNESCO, Mennta-, vísinda- og menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna. Nína Björk Jónsdóttir forstöðumaður miðstöðvarinnar segir þetta starf eiga sér langa og merka sögu. Anna Kristín Jónsdóttir ræðir við hana. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Mark Eldred

Bandaríkjaforseti krefst þess af aðildarríkjum NATO að þau verji fimm prósentum af vergri landsframleiðslu til varnar- og öryggismála eins og það er oftast orðað. Bandaríkin voru til skamms tíma nánast eina NATO-ríkið sem lagði meira en tvö prósent af vergri landsframleiðslu til þessa málaflokks, en nú stefna nánast öll aðildarríki Evrópusambandsins og NATO að fimm prósenta markinu. Þetta er rökstutt með vaxandi óvissu og ógnum í heimspólitíkinni almennt og stóraukinni ógn úr austri eftir að Rússar réðust inn í Úkraínu sérstaklega. Og það eru ekki bara Vesturlönd sem margfalda viðskipti sín við hergagnaframeiðendur heimsins, Rússar gera það auðvitað líka og svipaða sögu er að segja af mörgum ríkjum í öllum heimsálfum. En þjóðríki hafa ekki ótæmandi sjóði, sem þýðir að margföldun útgjalda á einu sviði kallar á niðurskurð á öðrum. Þetta hefur ekki síst bitnað á þróunaraðstoð og hvers kyns mannúðar- og hjálparstarfi og svo hafa umhverfis- og loftslagsmál líka orðið illa fyrir niðurskurðarhnífnum, enda sársaukaminna fyrir stjórnmálafólk sem á starfsferil sinn undir velvild kjósenda að skera niður útgjöld til þessara málaflokka en þeirra, sem bitna beint og milliliðalaust á almenningi heimafyrir. Rætt er við Evu Bjarnadóttur, teymisstjóra hjá Unicef á Íslandi, Gísla Rafn Ólafsson, framkvæmdastjóra Íslandsdeildar Rauða krossins og Margréti Sigurðardóttur Blöndal, barnalækni. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kári Guðmundsson

Nýjasta útgáfan af lista Trumps yfir verndartolla á innflutningi varnings frá hátt í eitt hundrað ríkjum til Bandaríkjanna var birt að kvöldi 31. júlí. Í flestum tilvikum hækkuðu tollarnir nokkuð frá því sem áður hafði verið tilkynnt og Ísland er þar ekki undanskilið. Tíu prósenta tollur var lagður á íslenskan innflutning til Bandaríkjanna í apríl, en það er lágmarkstollur á innflutning þangað. Hvorutveggja íslensk stjórnvöld og íslensk fyrirtæki gerðu því skóna að þar með væri málið afgreitt. Trump leggur jú áherslu á að tolla varning frá ríkjum sem selja meira til Bandaríkjanna en þau kaupa af þeim, en þessu er öfugt farið hér. Þess vegna kom það á óvart að tollar á íslenskan varning eiga samkvæmt þessum nýja lista að hækka úr 10 prósentum í 15 prósent. En hvað er til ráða? Og hvers vegna hlaupa kaupahéðnar heimsins enn upp til handa og fóta við hverja tilkynningu Trumps, sem þó skiptir um skoðun oftar en tölu verður á komið? Ævar Örn Jósepsson spurði Gylfa Zoega, hagfræðiprófessor við Háskóla Íslands um þetta. Einnig er rætt við Sigurð Hannesson, framkvæmdastjóra Samtaka iðnaðarins. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kormákur Marðarson

Mælikvarðar á skólastarf eru nauðsynlegir og gagnrýni á það ber að taka alvarlega, svo sem þeirri sem tengist slöku gengi íslenskra nemenda í Pisa prófinu, segir Magnús Þór Jónsson, formaður Kennarsambands Íslands. Þó má ekki láta slík próf stjórna of miklu og forðast verður að festast í ákveðinni bóklegri og afmarkaðri greind, segir Magnús Þór í viðtali við Önnu Kristínu Jónsdóttur. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kormákur Marðarson

Á nýafstaðinni ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um svokallaða tveggja ríkja lausn til að binda enda á áratuga blóðug átök Ísraela og Palestínumanna sagði aðalframkvæmdastjóri samtakanna, Antonio Guterres, að hún væri það eina sem gæti tryggt frið og öryggi þjóðanna tveggja - en um leið fjarlægari en nokkru sinni fyrr. Ólöf Ragnarsdóttir spurði Magnús Þorkel Bernharðsson, prófessor í nútímasögu Miðausturlanda hvort þessi margumtalaða lausn sé yfirleitt enn möguleg. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kormákur Marðarson

Ísraelsher hefur drepið yfir 60.000 Palestínumenn á Gaza frá því að hann hóf árásir sínar 7. október 2024, til að hefna mannskæðrar hryðjuverkaárásar Hamas í Ísrael þann sama dag. Árásir hersins, bæði úr lofti og á jörðu niðri, hafa staðið linnulítið allar götur síðan, ef undan er skilið tveggja mánaða vopnahlé sem hófst 19. janúar og Ísraelar rufu 18. mars. Í mars lokuðu Ísraelar líka á nánast alla aðflutninga hjálpargagna til Gaza, hvort sem það voru matvæli, lækningavörur eða annað, sem þá höfðu reyndar margoft verið takmarkaðir áður. Vegna þessa hefur ítrekað verið varað við yfirvofandi hungursneyð á Gaza og í dag sendi alþjóðlegi samráðshópurinn IPC, sem fylgist skipulega með hungri í heiminum, frá sér skýrslu, þar sem ástandinu þar er lýst sem hungri í sinni verstu mögulegu mynd. Það er í raun lagt að jöfnu við hungursneyð, og matvælaáætlun Sameinuðu þjóðanna segir ástandið ekki eiga sér neina hliðstæðu á þessari öld og minna mest á hungursneyðina í Eþíópíu og Bíafra á síðustu öld. Skýrslur eins og sú sem IPC sendi frá sér í morgun leiða iðulega til þess að auðveldara verður fyrir alþjóðastofnanir og alþjóðleg hjálparsamtök að koma þeim sem svelta til hjálpar. Staðan á Gaza er aftur á móti töluvert frábrugðin því sem slíkar stofnanir og samtök eiga að venjast, segir Gísli Rafn Ólafsson, framkvæmdastjóri Rauða krossins á Íslandi, og Margrét Sigurðardóttir Blöndal barnalæknir segir hungursneyð alltaf bitna verst á þeim sem viðkvæmust eru fyrir, svo sem börnum og öldruðum. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Jón Þór Helgason

Haldinn var aukafundur í mannréttindaráði Reykjavíkurborgar fimmtudaginn 24. júlí. Tilefnið var það sem í fundargerð er kallað nýjar vendinga í umræðunni um stöðu innflytjenda í borginni. Með því er vísað til þess, þegar hópur manna fylkti liði í miðborg Reykjavíkur um næstliðna helgi, allir klæddir samskonar bolum með áletruninni Skjöldur Íslands og þýskum járnkrossi, sem er alþekkt tákn í heimi hægri-öfgahreyfinga. Aðspurðir sögðust þeir vera að „taka stöðuna á leigubílamarkaðnum.“ Af færslum á Facebook-síðu hópsins mátti ráða að þessi stöðutaka hafi einkum beinst að erlendum leigubílstjórum og þá sér í lagi þeim sem ólíkastir eru hinum íslensku Jóni og Gunna í sjón og þá umfram allt dekkri á hörund. Í fundargerð mannréttindaráðs segir að samstarfsflokkar mannréttindaráðs lýsi yfir þungum áhyggjum af því að öfgahópar merktir þekktum fasískum táknum skuli taka sér hlutverk lögreglu og ógna íbúum, einkum íbúum af erlendum uppruna. Fulltrúar minnihlutans taka undir áhyggjur meirihlutans af því að einstaklingar og hópar í samfélaginu taki lögin í sínar hendur og leggja áherslu á að ofbeldisfullir öfgahópar skuli hvorki liðnir né eiga sér samastað í íslensku samfélagi. Alexander Kristjánsson fréttamaður hitti Sabinu Leskopf, formann mannréttindaráðs að máli Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Jón Þór Helgason

Stjórnarandstöðuflokkarnir urðu viðskila við kjósendur sína í afstöðu til veiðigjaldsfrumvarpsins, að mati stjórnmálafræðings. Ný könnun Maskínu sýnir að ánægja með stjórnarandstöðuna hefur aldrei verið minni. Krónan hefur styrkst mikið síðustu mánuði og gengi hennar er i sögulegum hæðum. Almennir borgarar fagna því að innfluttar vörur verða ódýrari en útflutningsfyrirtæki gætu orðið undir í samkeppni, segir hagfræðingur. Það er ekki nóg að Ísraelar leyfi dreifingu matvæla til Gaza úr lofti, segja leiðtogar þriggja stærstu ríkja Evrópu. Þeir segja tímabært að lát verði á mannúðarhörmungunum á Gaza þar sem 90 þúsund þjást af alvarlegum næringarskorti. Fyrirtækið sem byggði nýjan miðbæ á Selfossi á grunni eldri bygginga hefur fest kaup á Landsbankahúsinu í miðbæ Reykjavíkur. Það er ekkert grín að gera stólpagrín að forseta Bandaríkjanna. Afsökunarbeiðni þeirra var tekið með hlátrasköllum og þótti hún ekki trúverðug.

Í ársbyrjun 2022 voru rétt um 100 manns skráðir til heimilis á Bifröst - en þeim fjölgaði umtalsvert þegar stjórnvöld sömdu við háskólann og Borgarbyggð um að opna þar móttökustöð fyrir flóttafólk frá Úkraínu, eftir að Rússar réðust þar inn. Í dag búa þar 305 manneskjur, þar af 228 með úkraínskt ríkisfang. Ekki voru og eru allir jafn sannfærðir um að þetta sé heppilegt athvarf fyrir fólk á flótta undan stríðsátökum. Friðsæld er vissulega óvíða meiri en í uppsveitum Borgarfjarðar, en í þorpinu er litla sem enga þjónustu að fá, það er fjarri öðru þéttbýli og almenningssamgöngur stopular svo vægt sé til orða tekið. Daria Peremot er læknir sem neyddist til að flýja heimili sitt í borginni Kharkiv í Úkraínu 2022 og flúði þá til Íslands. Hún hefur búið á Bifröst allar götur síðan og segir viðbrigðin mikil. Rætt er við hana og fjallað um aðstæður á Bifröst í Speglinum. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Markús Hjaltason

Það líður ekki sá dagur að ekki berist fréttir af grimmdarverkum Ísraelshers gegn almenningi á Gaza , framin að fyrirskipan ísraelskra stjórnvalda, með vopnum og stuðningi frá Vesturlöndum. Ísraelsher hefur drepið nær 60.000 Palestínumenn frá því að nýjasti kaflinn í stríði Ísraela og Palestínumanna hófst í október í fyrra, langflesta almenna borgara og meirihlutann konur og börn. Herinn hikar enda ekki við að gera loftárásir á íbúðahverfi, sjúkrahús, markaði, skóla og jafnvel flóttamannabúðir. Heilu sveitirnar, þorpin, bæirnir og jafnvel borgir eru rýmd, lögð í rúst með sprengjuregni og loks jöfnuð við jörðu með stórvirkum vinnuvélum. Þá vinna Ísraelsstjórn og Ísraelsher að því að svelta alla Gazabúa, óháð aldri, kyni og öðru, með því að hleypa nánast engum hjálpargögnum inn á Gaza og takmarka dreifingu þess litla sem inn fer við örfáar dreifingarstöðvar þar sem herinn ræður ríkjum. Ráðamenn í Ísrael hafa líka viðrað áætlanir um að reisa það sem þeir kalla mannúðarborg á rústum Rafah-borgar syðst á Gaza, þar sem ætlunin er að koma um 600.000 Palestínumönnum fyrir til að byrja með, en fjölga þeim svo í áföngum þar til allir Gazabúar, rúmar tvær milljónir, verði vistaðir þar. Og hér er ekki allt upp talið. Spurt er, eru Ísraelsstjórn og Ísraelsher að fremja þjóðarmorð eða þjóðernishreinsanir gegn Palestínumönnum? Ævar Örn Jósepsson ræðir við Magneu Marínósdóttur alþjóðastjórnmálafræðing. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kormákur Marðarson

Háskólaráðherra finnst hann ekki skulda fyrrverandi stjórnarformanni Kvikmyndaskólans frekari svör og segir niðurstöðu um að veita skólanum ekki háskólaviðurkenningu á sínum tíma hafa verið rétta. Fyrrverandi stjórnarformaður skólans telur skólann hafa staðist úttekt um háskólaviðurkenningu; annað séu rangfærslur um starfsemina. Freyr Gígja Gunnarsson fjallar um þetta og ræðir við Loga Einarsson háskólaráðherra. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kári Guðmundsson

Mikil gosmóða og gasmengun hefur legið yfir stórum hluta landsins í dag og undanfarna daga og hún liggur líka yfir Speglinum. Þótt yfirstandandi eldgos á Sundhnúksgígaröðinni standi betur undir lýsingunni „óttalegur ræfill“ en gosið sem mætur jarðvísindamaður gaf þá einkunn fyrir fjórum árum, þá er mengunin frá því töluvert meiri, víðförlari og þaulsætnari en áður hefur sést frá gosstöðvunum á Reykjanesskaganum. Því er spurt: Eru aðstæður á gosstöðvum eða samsetning kvikunnar eitthvað öðru vísi en í fyrri gosum, eða eru það eingöngu ytri aðstæður sem valda þessu? Katrín Agla Tómasdóttir veðurfræðingur á Veðurstofu Íslands kann svör við því. Ævar Örn Jósepsson ræddi við hana. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kári Guðmundsson

OCHA er stofnun innan Sameinuðu þjóðanna, sem hefur það hlutverk að samræma hjálparstarf á átaka- og hamfarasvæðum, þar sem margar stofnanir og samtök eru að störfum samtímis, auka skilvirkni hjálparstarfsins, bæta dreifingu og forgangsröðun með það fyrir augum að hjálpargögn berist þangað sem þörfin er mest hverju sinni. Hernumdu svæðin í Palestínu; Vesturbakkinn og Gaza, eru á meðal þeirra staða sem OCHA starfar á, undir merkjum OCHA-OPT. Þessi deild stofnunarinnar birtir vikulega samantekt, um stöðu mannúðarmála og helstu atburði sem hafa áhrif þar á. Í Speglinum er rýnt í skýrslu OCHA um vikuna 9. - 16. júlí. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Markús Hjaltason

Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu vill afnema þá vinnureglu að refsing fyrir fyrstu vændiskaup skuli jafnan vera fjársekt og að falla skuli frá ákæru ef vændiskaupandinn fellst á sektargerðina og greiðir hana með skilum. Reglan ætti frekar að vera sú, að ákæra alla sem staðnir eru að vændiskaupum og fara fram á fangelsisdóm, eins og lög leyfa.

Tólfta gosið á Reykjanesskaga hófst í nótt og gýs enn. Í nótt opnaðist sprunga norðaustan við Stóra- Skógfell og úr henni rennur hraun til austurs og vesturs. Benedikt Ófeigsson fagstjóri aflögunarmælinga segir óróa við gosstöðvarnar á Reykjanesskaga fara hægt minnkandi.

Lögregla og tollgæsla á Íslandi tóku á dögunum þátt í umfangsmiklum, alþjóðlegum aðgerðum gegn mansali á vegum Interpol. Europol og Frontex. Í þessum aðgerðum fór lögregla inn í á þriðja tug húsa og heimila og kannaði aðstæður um það bil 250 manns. Af þeim telur lögregla sig vita að 36 séu þolendur mansals, þar af þrjátíu og fjögur þolendur mansals í kynferðislegum tilgangi - það er að segja neydd til vændis. Langflest voru frá Rúmeníu og mikill meirihluti þeirra konur. Einn maður - vændiskaupandi - var handtekinn og gert að greiða sekt. Úti í hinum stóra heimi er mansal, ekki síst í kynferðislegum tilgangi, risastór iðnaður, þar sem fólk gengur bókstaflega kaupum og sölum. Drífa Snædal, talskona Stígamóta, þekkir vel til í þessum málaflokki. Ævar Örn Jósepsson spurði hana, hverju aðgerðir eins og þessar skiluðu. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Kári Guðmundsson.

Mikið hefur gengið á í þinginu undanfarna daga og vikur, stjórnarandstaðan setti á málþóf um veiðigjaldið og svo fór að forseti Alþingis ákvað fyrir helgi að ljúka umræðunni og að gengið skyldi til atkvæða um málið. það svo samþykkt í dag. Stjórn og stjórnarandstöðu sýnist að vonum ekki það sama um þetta.

Umræðan um veiðigjaldsfrumvarp ríkisstjórnarinnar var stöðvuð í morgun af forseta Alþingis. Þetta er í fyrsta skipti síðan 1989 sem þetta er gert og þung orð voru látin falla á Alþingi í framhaldinu. Forsætisráðherra vonaði fram á síðustu stundu að það næðist samkomulag um afgreiðslu málsins en þegar á hólminn hafi verið komið hafi verið nauðsynlegt að sýna að lýðræðið væri að virka

Skömmu fyrir miðnætti í gær sleit Hildur Sverrisdóttir, þingflokksformaður Sjálfstæðisflokksins og fimmti varaforseti Alþingis, þingfundi, án samráðs við forseta Alþingis. Þetta varð til þess að Kristrún Frostadóttir forsætisráðherra flutti sérstakt ávarp við upphaf þingfundar í morgun, þar sem hún sagði nýja og fordæmalausa stöðu komna upp í íslenskum stjórnmálum, þar sem stjórnarandstaðan neitaði í raun að viðurkenna úrslit þingkosninga með því að halda þinginu í gíslingu með lengra málþófi en dæmi séu um í sögunni. Hún lauk svo máli sínu á yfirlýsingu um að hún og ríkisstjórnin hygðust verja Lýðveldið Ísland, stjórnskipan landsins og heiður Alþingis. Stór og þung orð, og umræðan í kjölfarið einkenndist líka af stórum orðum og þungum, þar sem stjórnarliðar hafa gengið svo langt að saka Hildi um atlögu að lýðræðinu og jafnvel líkt þessu við valdaránstilraun, en stjórnarandstæðingar saka stjórnina um yfirgang og skort á samráðs- og samningsvilja. Svona hélt þetta áfram þar til fundi var frestað klukkan fimm, vegna fundar flokksformanna. Ævar Örn Jósepsson ræddi þá stöðu sem uppi er við þau EIrík Bergmann Einarsson prófessor í stjórnmálafræði og Jóhönnu Vigdísi Hjaltadóttur, sem var þingfréttamaður RÚV um margra ára skeið. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Mark Eldred

Þegar Kvikmyndaskóli Íslands var að verða gjaldþrota á vormánuðum vaknaði spurning hjá embættismanni í menntamálaráðuneytinu um hvað ætti að gera við nemendurna? Væri endilega gott að þeir héldu áfram námi sínu undir merkjum Kvikmyndaskóla Íslands? Hvers konar prófgráðu væru þeir að útskrifast með? Hvers virði væri hún og hvað stæði á námskírteininu? Freyr Gígja Gunnarsson kannaði málið. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson

„Það heitir Alligator Alcatraz, sem er afar viðeigandi, því ég kíkti á umhverfið og þetta er ekki staður sem mig langar að fara í útilegu á á næstunni,“ sagði Donald Trump, Bandaríkjaforseti í skoðunarferð um nýjustu fangabúðir Bandarískra yfirvalda fyrir óskráða innflytjendur. Þær eru í sólarríkinu Flórída, á eyju í Everglades, fenjasvæðinu mikla syðst á Flórídaskaganum. Ævar Örn Jósepsson segir frá.

Ríkislögreglustjóri segir engar vísbendingar um að gögnum sé haldið frá Íslandi þótt hér sé ekki starfandi nein leyniþjónusta. Og hún sjái ekki í fljótu bragði ástæðu til að setja á fót slíka stofnun.

Alda Hrönn Jóhannsdóttir, yfirlögfræðingur lögreglustjórans á Suðurnesjum sendi á síðasta ári dómsmálaráðuneytinu nokkur minnisblöð þar sem bent var á gloppur í kerfinu og varað við því að skipulagðir brotahópar hér á landi misnotuðu kerfi landsins, sérstaklega þau kerfi sem fengust við málefni útlendinga. Spegillinn fékk þessi minnisblöð afhent nýverið og Freyr Gígja Gunnarsson ræddi innihald þeirra við Öldu Hrönn. Hún segir erlenda brotahópa nýta sér gloppurnar með ýmsum hætti, enda virðist sumir þessara hópa jafnvel þekkja íslenkt lagaumhverfi betur en þeir sem hér búa. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Jón Þór Helgason

Ríkisendurskoðun birti í gær skýrslu um stöðu Landspítalans þar sem dreginn er upp kunnugleg en um leið alvarleg mynd af stöðunni á stærstu heilbrigðisstofnun landsins; Landspítalanum. Í skýrslunni eru heilbrigðisyfirvöld sökuð um úrræðaleysi þegar kemur að mönnunarvanda spítalans sem er áfram í þeim vanda að of margir sjúklingar hans væru betur settir á hjúkrunarheimili - í þeim efnum er skuldinni skellt á stjórnvöld þar sem áform þeirra um uppbyggingu hjúkrunarrýma hafa engan vegin gengið eftir.

Fólk á ekki að þurfa leggja líf sitt að veði til að sækja sér neyðaraðstoð, en þannig er staðan á Gaza. 170 hjálparsamtök fordæma hvernig hjálpargögnum er dreift og krefjast þess að GHF hætti þar störfum. Það vantar sárlega fólk til starfa í heilbrigðiskerfinu og ekki síst vantar sjúkraliða á Landspítalann. Í nýrri úttekt Ríkisendurskoðunar á spítalnum, mönnun og flæði sjúklinga kemur fram að 50 stöðugildi hjúkrunarfræðinga, 30 stöðugildi lækna, 14 stöðugildi ljósmæðra og um 380 stöðugildi sjúkraliða voru ómönnuð í fyrra. Því miður ekki óvænt tíðindi segir Sandra Franks, formaður Sjúkraliðafélags Íslands.

Kostnaður embættis ríkislögreglustjóra við öryggisgæslu í tengslum við erlend fyrirmenni sem hingað koma nemur 315 milljónum króna frá árinu 2023. Kröfurnar eru sífellt að verða meiri sem meðal annars má rekja til aukinnar óvissu í heimsmálum. Freyr Gígja Gunnarsson ræðir við Sigríði Björk Guðjónsdóttur, ríkislögreglustjóra.

Suðurhluti Evrópu er að skrælna í hitabylgju og hitamet hafa fallið á Spáni og í Portúgal. Um fimmtíu þúsund manns hafa flúið að heiman undan eldum í Izmir héraði í Tyrklandi. Í El Granado, nærri landamærum Spánar og Portúgals, fór hitinn í 46 stig á laugardaginn og hefur aldrei mælst hærri í júní og enn heitara varð í Mora í Portúgal. Hálendisvakt Landsbjargar hófst í gær þegar Björgunarfélag Árborgar hélt á fyrstu vakt sumarsins inn í Landmannalaugar. Margar hálendisleiðir eru enn lokaðar en vegirnir opnast einn af öðrum. Fjallaskálar eru komnir í fullan rekstur og ferðamenn mættir þar sem fært er orðið.

Steingrímur J. Sigfússon sat um áratugaskeið á þingi fyrir Alþýðubandalagið og svo VG. ; ósjaldan ræðukóngur og var forseti Alþingis á árunum 2016 til 21. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem brestur á með löngum umræður undir þinglok og hnikar þeim til. Steingrímur telur að vandann megi rekja til breytinga sem gerðar voru 2007. Vatnsskorturinn á Gaza er kominn á lífshættulegt stig, þar sem einungis 40 prósent drykkjarvatnspósta virka og stór hluti vatnsveitunnar að hruni kominn vegna skorts á eldsneyti. 93 prósent allra heimila bjuggu við vatns-óöryggi um miðjan júní, sem ógnar heilbrigði almennings. Þetta er meðal þess sem má lesa úr vikulegu stöðumati Sameinuðu þjoðanna.

Aðildarríki Atlantshafsbandalagsins, NATO, skuldbinda sig til að verja fimm prósentum af vergri landsframleiðslu til varnar- og öryggismála á ári hverju frá og með 2035 eða fyrr. Yfirlýsing þessa efnis var samþykkt á leiðtogafundi bandalagsins í den Haag í Hollandi 25. júní. Leiðtogar NATO-landanna fagna þessu, aðrir eru gagnrýnni - en allir virðast sammála um að fundurinn og niðurstaða hans marki tímamót. Ævar Örn Jósepsson segir frá. Miklu fleiri konur er karlar hafa lokið háskólamenntun hér og sér ekki fyrir endann á þeim kynjahalla en sambærilegan halla er að finna um allan heim. Hann hefur orðið til á löngum tíma og minnkar ekki fyrr en sókn kvenna í háskólanám mettast segir Jón Torfi Jónasson fyrrverandi prófessor í viðtali við Önnu Kristínu Jónsdóttur. Áætlað er að á bilinu 150 til 200 þúsund lömb með mótstöðu gegn riðuveiki hafi fæðst á nýliðnum sauðburði og hafa þau aldrei verið fleiri frá því aðgerðir gegn riðu hófust. Þá má ætla að um tíu prósent af íslenska fjárstofninum sé kominn með verndandi eða mögulega verndandi gen gegn riðu. Landsáætlun um útrýmingu riðiveiki gerir ráð fyrir að Ísland verði orðið riðulaust eftir tuttugu ár. Ágúst Ólasson ræðir fið Eyþór Einarsson hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins. Umsjón: Ævar Örn Jósepsson Tæknimaður: Mark Eldred

Leiðtogafundur Nato í Haag hefst með formlegum hætti á morgun en í kvöld snæða leiðtogarnir saman kvöldverð. Björn Malmquist er í Haag og hefur fylgst með því sem þar hefur gerst og ræddi líka við forsætisráðherra. Rannsókn lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu á manndrápsmálinu á Edition - hótelinu fyrir tíu dögum er flókin og mörgum mikilvægum spurningum er enn ósvarað. Maðurinn sem var myrtur ásamt dóttur sinni glímdi við alvarlega nýrnabilun og var illa farinn sökum veikinda sinna. Umdeilt þynningarsvæði mengunar umhverfis álverið og málmblendiverksmiðjuna á Grundartanga í Hvalfirði heyrir brátt sögunni til. Það er þó allsendis óvíst hvort kvaðir á jörðum kringum verksmiðjurnar sem banna búsetu, skepnuhald og matvælaframleiðslu falli niður.

Utanríkisráðherra segir fara verði að alþjóðalögum og hugnast ekki að fyrirferðarmeiri ríki gangi ekki af virðingu og varlega um þau. Sjálf hefði hún kosið aðra leið en að ráðast á Íran þótt ekki megi gleyma hver rótin sé. Íran er sagt eiga 400 kíló af 60% auðguðu úrani og hve mikil hætta stafar af því þegar kjarnorkustöðvar eru skotmark loftárása. Ekki hafa komið fram merki um aukna geislun eftir árásirnar en Alþjóðakjarnorkumálastofnunin krefst þess að vopnaviðskiptum linni svo eftirlitsmenn geti gert grein fyrir hvar úranið Þrjú sveitarfélög á norðausturhorninu vilja ræða við forsætisráðherra um hækkun veiðigjalds því margt sé óljóst um áhrifin.

Leiðtogar ríkja í Atlantshafsbandalaginu koma saman á fundi í Haag í Hollandi í næstu viku. Við blasa erfið verkefni; stríðið í Úkraínu hefur geisað í þrjú ár og ógnin frá Rússlandi er mikil. Innan bandalagsins hefur verið tekist á um framlög ríkja til varnarmála og Donald Trump forseti Bandaríkjanna verið óspar á gagnrýni á önnur aðildarríki sem verði að leggja meira til öryggis- og varnarmála. Sóknaráætlun landshluta er eitthvað sem við heyrum oft í fréttum en færri vita sennilega hvað er. Sama er með orðið uppbyggingarsjóður sem styður við verkefni sem falla að sóknaráætlun. Albertína Friðbjörg Elíasdóttir er framkvæmdastjóri Samtaka sveitarfélaga og atvinnuþróunar á Norðurlandi eystra - SSNE. Hún er ein af átta framkvæmdastjórum landshlutasamtaka sveitarfélaga sem sýsla reglulega með málefni í sóknaráætlun. Móðir fimm ára stúlku sem steyptist út í útbrotum á andliti og endaði upp á barnaspítala eftir að hafa gengið með spöng frá Temu í nokkrar klukkustundir segir mikilvægt að fólk geri sér grein fyrir hættunni sem geti fylgt vörunum. Vottanir séu til af ástæðu og afleiðingar geti verið alvarlegar. Umhverfisstofnun hefur marg oft varað við vörum frá kínverskum netsölutorgum en það virðist hafa lítl áhrif á Íslenska neytendur. Dæmi eru um að vörunar innihaldi hundrað sinn­um hærra magn af eiturefnum en lög­legt er.

Það stefnir í tvennar kosningar um sameiningu sveitarfélaga í ár. Sú fyrri er ákveðin í Skorradalshreppi og Borgarbyggð og þá er stefnt að kosningum um sameiningu Dalabyggðar og Húnaþings vestra. Offituaðgerðum hefur snarfækkað á síðustu árum með tilkomu þyngdarstjórnunarlyfja. 2021 voru 1.000 slíkar aðgerðir gerðar en í ár stefnir í að þær verið 150 til 200. Írönsk kona sem búsett er á Íslandi segir Írana þrá frið, mikilvægt sé að gerður sé greinarmunur á fólkinu í landinu og klerkastjórninni sem aðeins brot landsmanna styðji. Stóra spurningin hefur verið hvort Bandaríkin blandi sér í átökin með beinum hætti.

Önnur umræða um veiðigjaldsfrumvarp atvinnuvegaráðherra hófst á Alþingi klukkan þrjú í dag. Þetta er langstærsta málið sem eftir er á þessu þingi og framhald þingstarfa ræðst að miklu leyti af því hvort formenn nái samkomulagi um hvernig það verður afgreitt. Þingflokksformaður Flokks fólksins býst allt eins við að önnur umræða standi í heila viku. Evrópusambandið stefnir að því að skrúfa alveg fyrir gas og olíu sem flutt er frá Rússlandi til aðildarríkja sambandsins - og það stendur ekki til að byrja aftur þótt samið verði um frið í Úkraínu. Tillögur um þetta verða lagðar fram á næstunni - en þrjú ríki innan Evrópusambandsins hafa þegar lýst yfir andstöðu við þessi áform. Fimmtán þúsund eldri borgarar eru með tekjur undir lágmarkstaxta Starfsgreinasambandsins - og nýkjörinn formaður Landssambands eldri borgara segir að það verði að leiðrétta. Þá sé lífeyrir aldraðra langt fyrir neðan lágmarkslaun á vinnumarkaði. Það hljóti samt að fara að birta til, því trúlega hafi flestöll baráttumál aldraðra verið tekin inn í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar.

Rannsókn lögreglu á fjölskylduharmleik á fimm stjörnu lúxushóteli við Austurbakka í Reykjavík teygir sig bæði til Frakklands og Írlands. Henni miðar vel en er á byrjunarstigi. Ekki er útilokað að frönsk yfirvöld sendi hingað lögreglumenn til að fylgjast með rannsókn málsins. Flokkshollusta virðist ekki lengur hafa áhrif á val kjósenda eins og hún gerði, um helmingur kjósenda kaus ekki sama flokk í fyrra og hann gerði í alþingiskosningum 2021. Dettifoss komst nýlega í fréttirnar þegar skriða féll þar og frekara jarðrask uppgötvaðist í kjölfarið. Til að gæta öryggis ferðamanna var leiðum við fossinn lokað tímabundið. Þess utan eru þarna næg verkefni en þrjú til fjögur þúsund gestir skoða Dettifoss á dag.

Í vikunni hefur gustað um flugfélagið Play, forstjórinn ásamt öðrum vill yfirtaka það, skrá það af markaði og skila inn íslensku flugrekstrarleyfi, svo fátt eitt sé nefnt. Efasemdir hafa heyrst um áform yfirtökuhópsins og starfsmennirnir eru uggandi. Einar Örn Ólafsson, forstjóri Play, hefur trú á verkefninu en viðurkennir að eins og staðan sé í dag sé ljóst að hluthafar í Play, meðal annars lífeyrissjóðir og hann sjálfur, tapi peningum gangi yfirtakan eftir. Sögufrægt hótel í miðborg Stokkhólms er fullbókað þessa dagana 12. til 15. júní. Í vikunni vöktu auknar öryggisráðstafanir í kringum Grand Hotel athygli, lögreglubílar og sprengjuleitarhundar voru á ferli en Stokkhólmslögreglan vildi lítið segja annað en að á hótelinu væri einkafundur, allt hótelið bókað vegna hans en ekkert frekara látið uppi. SVT sænska ríkissjónvarpið hafði eftir talsmanni lögreglunnar að von væri á gestum sem hefðu með sér lífverði og eitthvað yrði um lokanir í kringum hótelið. Af þessari blokkbókun hafði frést á vordögum - og svo varð ljóst að Bilderberg-fundur ársins yrði í Stokkhólmi téða daga og birtur listi yfir þátttakendur og umræðuefni á fundinum.

Vörumerkið Stöð 2 heyrir sögunni til, því hefur verið skipt út fyrir Sýn sem verður yfir og allt um kring í rekstri félagsins. Djörf ákvörðun - voru fyrstu viðbrögð hjá doktor í vörumerkjastjórnun. Helmingur allra lóa í heiminum og um þriðjungur spóa verpir á Íslandi og þeim hefur fækkað síðustu ár. Ísland ber ábyrgð á því að vernda þessa stofna og uppbygging þrengir að varplöndum þeirra segir fuglafræðingur. Það herðist á skrúfunnni og tóninum í umræðum hjá þingmönnum á síðustu metrunum, hvað um lýðræðið spyrja þeir.

Eldhúsdagsumræður eru á Alþingi í kvöld og marka alla jafna þinglok - en þau eru ekki í augsýn Fjöldi mála er enní nefnd eftir fyrstu umræðu. Þórarinn Ingi Pétursson, Framsóknarflokki og Lilja Rafney Magnúsdóttir Flokki fólksins eru þó bæði á því að samkomulag náist um þingstörfin það geri það alltaf. Þeim sýnist þó sitt hvoru um eitt stærsta mál þingsins, veiðigjaldið. Víðtækar refsiaðgerðir gegn Rússum, sem vestræn ríki og Evrópusambandið hafa staðið fyrir undanfarin ár, virðast ekki hafa haft þau áhrif sem til var ætlast; það er að setja þrýsting á stjórnvöld í Kreml til að hætta hernaðinum í Úkraínu eða hnika þeim nær samningaborðinu. Nýjasti pakki refsiaðgerða Evrópusambandsins, meðal annars gegn skuggaflotanum svokallaða, var kynntur í gær. Það er hins vegar ekki ljóst hvort stjórnvöld í Bandaríkjunum eða öll ESB-ríkin ætla að spila með eins og þau hafa gert til þessa.

Í minnisblaði setts lögreglustjóra á Suðurnesjum um stöðuna á landamærunum og baráttuna gegn skipulagðri glæpastarfsemi er dregin upp býsna skýr mynd af stöðunni; það vantar menntaða lögreglumenn þar sem embættið hefur að sumu leyti lent undir í samkeppninni við önnur lögregluembætti; Við fjöllum líka um þá ákvörðun Donalds Trump forseta Bandaríkjanna sem sendi þjóðvarðalið og landgönguliða til að kveða niður mótmæli í Los Angels, ákvörðun sem á sér fá fordæmi