Wetenschap Vandaag | BNR

Een springend gen (jumping gene) is een stukje DNA op een chromosoom, dat in het genoom van plaats kan wisselen. Zo'n gen kan zichzelf copy pasten. Waardoor meerdere afdrukken van hetzelfde gen ontstaan.   De meeste organismen hebben herhalingen in hun DNA, waarvan sommigen springende genen zijn, maar omdat dit niet per se goed is voor een organisme heeft het lichaam ook trucjes om dit tegen te gaan. In ons wordt de hoeveelheid springende genen daarmee rond de 1 procent gehouden.   In een nieuw onderzoek vonden wetenschappers juist voordelen voor het bestaan van springende genen. In een schimmel. Met een hele moeilijke naam: Batrachochytrium salamandrivorans. In die naam hoor je al een beetje welk dier hiervan de dupe is, namelijk: de salamander.   De schimmel heeft het niet alleen op salamanders gemunt: wereldwijd is hij verantwoordelijk voor het infecteren en uitroeien van verschillende amfibiesoorten. Bij salamanders infecteert de schimmel de huid, waardoor nare wonden ontstaan en de salamander het vaak niet overleeft.  Na het uitvoerig in kaart brengen van het genoom van de schimmel zagen onderzoekers dat hij vergeleken soortgenoten een veel uitgebreider genoom heeft, met veel meer van die springende genen erin. Het boek met DNA-codes is in deze schimmel dikker, maar dan wel gevuld met een heleboel identieke pagina's zeg maar. Maar nou lijkt het erop dat door al dat copy pasten ook andere genen – naast de springende genen – extra kopietjes krijgen. Dat moet ervoor gezorgd hebben dat de genen die verantwoordelijk zijn voor het kapotmaken van de huid van salamanders ook een extra duwtje hebben gekregen. Waardoor de schimmel nog dodelijk is voor de beestjes.   Dit trucje is evolutionair nogal voordelig voor de schimmel. De onderzoekers vragen zich nu af of het niet veel vaker voorkomt in de natuur dan we denken en zijn dan ook nog lang niet klaar met hun werk. Lees meer: ‘Jumping genes' help fungus kill salamanders.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een bijzonder iets: iemand doet onverwachts iets waar je lichaam niet per se op zit te wachten en lachend en wurmend ondergaan we het tot we moeten aftikken. Zelfs nog voor iemand begint moeten we er al om lachen. Kinderen en dieren vragen er zelfs om. En ziet een rat iemand het bij een andere rat doen dan ervaart hij zelfs al positieve emoties. Kietelen.   Hij is al van even geleden, maar dat maakt dit onderzoek niet minder leuk. Wetenschappers wilden nou eindelijk eens meer weten over hoe die kietelreactie nou werkt. Dat zochten ze uit door een proefpersoon in een stoel te zetten en die onder armen en voeten te laten kietelen terwijl ze allemaal testen deden met high tech apparatuur. Je moet er maar tegenkunnen.  De onderzoekers zagen een hoop interessante dingen. Al na 300 milliseconden reageert het lichaam met bewegingen van de borstkas en positieve gezichtsuitdrukkingen op de aanraking. 200 milliseconden daarna komt er ook nog eens geluid bij, zoals lachen. Vermoedelijk omdat de fysieke aanraking net iets korter duurt om te verwerken door de hersenen dan de emotie die het oproept.   Maar waarom gebeurt dit dan niet als we onszelf kietelen? Daarvan denken de wetenschappers dat het komt omdat we het niet als bedreiging zien als we het zelf doen. Eerder werd gedacht dat het kwam omdat we het zien aankomen als we onszelf kietelen, maar let maar eens op: zelfs als iemand aankondigt je te gaan kietelen, kun je er echt niet beter tegen als het daadwerkelijk gebeurt. Wat ze ook ontdekten: als je echt heel slecht tegen kietelen kunt moet je zelf meedoen.   Nog lang niet alle vragen zijn beantwoord - waarom we zo positief reageren op deze toch niet hele prettige vorm van aanraking bijvoorbeeld - maar deze kun je alvast uitproberen als je heel kietelgevoelig bent: kietel jezelf terwijl iemand anders het ook doet en je reactie is volgens onderzoek zo'n 25 procent minder heftig. Lees meer: The human tickle response and mechanisms of self-tickle suppression.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ongeveer de helft van de mannen tussen de 40 en 70 jaar heeft weleens of regelmatig last van een erectiestoornis. Zo'n 5 procent heeft na een penisblessure last van de ziekte van Peyronie, wat erg pijnlijk kan zijn en waarbij littekenweefsel het functioneren van de penis vermoeilijkt.   In sommige onderzoeken wordt gekeken hoe het eigen weefsel in zo'n geval hersteld kan worden. Bijvoorbeeld door weefsel van elders in het lichaam te gebruiken op de plek waar de beschadigingen zitten. Maar volgens Chinese onderzoekers werkt dit te vaak niet en dus kwamen zij met een ander idee: kunstmatige weefsel.   Ze ontwikkelden iets wat lijkt op het weefsel dat in de penis een rol speelt bij het krijgen van een erectie en wat niet gevaarlijk zou moeten zijn om in het lichaam tussen ander weefsel te plaatsen. Nu komt kanttekening nummer één bij dit onderzoek: ze zijn het vervolgens in varkens gaan testen.  Daar staat dan vermeld: in varkens met beschadigd weefsel in hun penis, maar dat betekent zoals je zult begrijpen vrijwel altijd dat de dieren die schade niet zelf hebben opgelopen. Dat maakt het bespreken van dit soort onderzoeken moeilijk. Is het zelfstandig kunnen krijgen van een erectie dankzij dit soort uitvindingen het leed van deze varkens waard? Ik zou zeggen van niet. Dan maar wachten tot het op een andere manier getest kan worden.   Maar het werkte wel. Een erectie was met het geïmplanteerde weefsel weer mogelijk. Tenminste: bij deze varkens dan. Was de hele penis daarmee hersteld? Nee. Wat gelijk kanttekening nummer twee is. Vaak zijn er meerdere typen weefsel beschadigd bij dit soort blessures. En ondanks dat het kunstmatige weefsel na een maand nog steeds zijn werk deed en niet werd afgestoten, herstelde omliggend weefsel daarmee niet.   Daar willen ze in vervolgonderzoek verandering inbrengen. Ook denken ze dat het ook op andere plekken in het lichaam, bij andere beschadigingen moet kunnen werken. Wat mij betreft mogen ze die onderzoeken dan lekker op zichzelf uitvoeren, weten we nog sneller of het ook echt voor mensen werkt. Lees meer: An artificial tissue restores erectile function in pigs.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Naturalis had afgelopen jaar een bezoekersrecord. Nooit eerder kwamen er zoveel mensen naar het natuurhistorisch museum. Een pas binnengebrachte gigantische bever was een mooi excuus om ook even langs te gaan. We spraken met hoofdpreparateur Becky Desjardins terwijl het dier van 1.30 meter al klaarlag op de tafel.  Lees hier meer over de bever: Museumbezoekers kijken mee met het opzetten van mega-bever. Vrijdag 6 januari gaan ze weer verder met de preparatie, dus je kunt nog gaan kijken.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een zoetwater planktonsoort ontdekt die niets liever doet dan virussen naar binnen schrokken. Meestal krijgen organismen virussen per ongeluk binnen en zijn ze ongewenst. In sommige gevallen zorgen ze zelfs voor de dood van hun gastheer, terwijl ze zelf in veel ecosystemen amper iemand hoeven te vrezen. Dat zet ze in dat geval bovenaan de voedselketen, dachten we. Maar een microbe genaamd Halteria - die zich met een trilhaarachtig propellertje door het water beweegt - blijkt baas boven baas.  Het is niet het enige diertje dat aan virussen knabbelt in de zoetwateromgeving, maar wel de enige die het als volledige maaltijd gebruikt, zagen onderzoeker van de universiteit van Nebraska in het lab. Ze zagen hoe Halteria ook echt energie haalt uit het eten van een enorm zoetwatervirus. Wil iets tellen als iemands voedsel, dan is dat een voorwaarde. Dit zorgde niet alleen voor gevulde magen. De hele populatie in het lab floreerde door het dieet en werd 15 keer groter in twee dagen.  Het virus dat werd geconsumeerd staat erom bekend dat het in zoetwater groene algensoorten infecteert en ervoor zorgt dat die algen uit elkaar barsten. Daardoor komen allerlei voedingsstoffen, maar ook CO2 in het milieu terecht. Maar bevindt Halteria zich in dezelfde omgeving, dan zou het diertje dat proces weleens tegen kunnen werken, denken de onderzoekers, die nu van mening zijn dat we heel anders moeten gaan rekenen als we naar de koolstofcyclus kijken in dit soort ecosystemen. En zo blijkt nog maar weer eens: net als we denken dat we alles weten... hebben we toch weer iets gemist. Lees meer: The consumption of viruses returns energy to food chainsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Maastricht UMC heeft voor het eerst wetenschappelijk kunnen aantonen dat een gepersonaliseerd voedingspatroon - gebaseerd op iemands stofwisselingsprofiel - tot een betere gezondheid leidt.  In deze audio hoor je Hoogleraar humane biologie Ellen Blaak van het Maastricht UMC. Lees hier meer over het onderzoek: Gepersonaliseerde voeding op basis van stofwisseling beter voor de gezondheid.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een bodembacterie die kan groeien op een mengsel van kooldioxide, zuurstof en waterstof is zo aan te passen dat hij nuttige stoffen produceert, zoals bijvoorbeeld eiwitten. In deze audio hoor je onderzoeker Sandy Schmidt van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij vertelt meer over hoe ver ze nu met het onderzoek zijn en tegen welke uitdagingen ze daarbij aanlopen. Lees hier meer over het onderzoek: Bodembacterie maakt eiwitten en geneesmiddelen van kooldioxide. See omnystudio.com/listener for privacy information.

30 jaar aan data van meer dan 11.000 mensen laat volgens onderzoekers zien dat mensen die genoeg vocht binnenkrijgen langer leven en minder snel last hebben van ziektes. Eerder dit jaar vonden onderzoekers een link tussen een verhoogd natriumgehalte in het bloed en hart- en vaatziekten. Die verhoogde hoeveelheid natrium wordt vaak veroorzaakt door een verlies aan water – door te plassen of te zweten – zonder dat dit verlies met voldoende water wordt aangevuld. In nieuw onderzoek hebben ze die link verder uitgezocht en ze zagen dat deelnemers met een verhoogd natriumgehalte in het bloed meer tekenen van veroudering lieten zien. Hoe hoger dat gehalte, hoe hoger de kans op eerder doodgaan en het ontwikkelen van chronische ziektes, zou blijken.   Nou bewijst de studie nog niet dat er een causaal verband is. Daar wordt in vervolgonderzoek naar gekeken, maar de onderzoekers suggereren al wel dat het voor mensen met een erg hoog natriumgehalte, van 142 millimol per liter of hoger, geen kwaad kan om extra goed op de vochtinname te letten. Hoeveel is dan ook alweer genoeg? Dat verschilt heel erg per persoon en per dag, aangezien je niet elke dag evenveel vocht verliest en ieders lichaam net anders werkt. Onderzoekers zijn het er daarnaast ook nog eens niet over eens hoeveel het gemiddeld zou moeten zijn. Maar minstens 1,5 tot 2 liter per dag is nog steeds een veel gebruikte standaard. Lees meer: Good hydration linked to healthy aging.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kerst is voorbij, het nieuwe jaar is begonnen en dus kun je overal weer stapels weggegooide kerstbomen vinden. Nou zijn er al wel initiatieven om die oude kerstbomen te recyclen in plaats van weg te gooien, maar onderzoekers uit Engeland en Spanje gaan graag nog een stapje verder: zij maken er hernieuwbare brandstoffen van.  In deze audio hoor je onderzoeker James McGregor van de universiteit van Sheffield. Lees hier meer over het onderzoek: Old Christmas trees could be saved from landfill to make renewable fuels. Over het onderzoek met vlieglarven (waar ze in 2019 al een prijs mee wonnen) vind je hier meer: How maggots could help millions.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De klimaatcrisis, oorlogen, ziektes, onrecht en corruptie: het nieuws zit er vol mee. En ondanks dat we dat vaak bekijken of beluisteren vanuit de veiligheid van onze woonkamer en er zelf niet altijd onderdeel van zijn, kan het toch zorgen voor gigantisch veel stress.  Een onderzoekers legt het uit in BBC Science Focus: zelfs als het alleen beelden zijn kan ons lichaam reageren alsof we zelf in een stressvolle situatie zitten. Onze fight or flight reactie gaat aan, ons zenuwstelsel, immuunsysteen en metabolisme reageren. Ons hart klopt sneller, onze handen zweten en cortisol maakt ons lichaam klaar om te handelen.  Nou is een beetje ongemakkelijkheid bij het kijken van zware nieuwsverhalen wellicht de prijs die je betaalt om een goedgeïnformeerde burger te zijn, maar is het een continue stress en krijg je te veel negatief nieuws binnen, dan kan dat zowel je lichamelijke gesteldheid als je levensinstelling negatief beïnvloeden.   Wat kun je er dan het beste aan doen volgens deze onderzoeker? Neem het nieuws tot je in kleine hoeveelheden, laat er een flinke pauze tussen zitten, compenseer door ook positieve berichten op te zoeken of iets te gaan doen waar je blij en ontspannen van wordt.   Oh en ze gaf nog een advies: combineer het kijken van zwaar nieuws niet met eten. Stress binnen twee uur na een maaltijd zou er namelijk voor zorgen dat je lichaam het eten op zo'n manier verwerkt dat je zo'n 104 calorieën bij op kunt tellen. Een keer niet erg, elke dag, tja, dan ga je de stress volgens haar niet alleen voelen, maar ook zien.  Lees hier meer over het werk van neurowetenschapper Lisa Feldman Barrett.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Typen op onzichtbare toetsenborden, een object identificeren alleen door het aan te raken, of handgebaren gebruiken om met een app of ander persoon op afstand te communiceren: het is dankzij onderzoekers van Stanford allemaal weer een klein stapje dichterbij.  Op verschillende manieren wordt geprobeerd om kunstmatige intelligentie en handbewegingen te combineren. Polsbandjes die spieractiviteit meten zijn al getest, of denk bijvoorbeeld aan handschoenen met sensoren erin. Het bleken toch vrij lompe oplossingen, die erg veel dataverkeer nodig hadden en dus vroegen deze onderzoekers zich af of het niet slimmer kon.  Ze ontwikkelden een spray die je - net als zonnebrand – op je hand en arm kunt spuiten. In het goedje bevindt zich een minuscuul elektronisch netwerk dat kan detecteren of de huid oprekt of buigt. Die informatie stelt algoritmes weer in staat om af te lezen welke bewegingen er worden gemaakt. Bijvoorbeeld wat je vingers aan het typen zijn op een geprojecteerd toetsenbord.   De spray voegt zich moeiteloos naar vouwen en rimpels in de huid, is af te wassen met zeep (hoe milieuvriendelijk dat is, is een tweede) en kan verbonden worden via Bluetooth. Volgens de onderzoekers is het ook interessant voor innovaties in de sport, robotica, game industrie en medische behandelingen op afstand. Lees meer: Spray-on smart skin uses AI to rapidly understand hand tasks.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het vormen van weefsel en organen is één van de belangrijkste bezigheden van cellen in de embryonale fase van ons leven. Om deze super ingewikkelde taak voor elkaar te krijgen moeten cellen onderling met elkaar communiceren. Ze gebruiken hier zowel biochemische signalen voor, als mechanische. Je zou het kunnen zien als reuk en tast.  Weten hoe dit allemaal precies werkt leert ons niet alleen meer over de ontwikkeling van embryo's en wat er allemaal fout kan gaan, maar het is ook interessante kennis voor onderzoekers die kijken naar weefselherstel en het kweken van weefsel in het lab. Mechanische input, bijvoorbeeld de structuur van de ondergrond en de aanwezigheid van drukkrachten of vloeistofstromen, is van groot belang voor het gedrag van cellen. Het vertelt ze bijvoorbeeld wanneer ze moeten delen, of ze moeten verplaatsen en zelfs welk type cel ze moeten worden.   Nou is in schaaltjes in het lab al uitvoerig bestudeerd hoe cellen reageren op mechanische signalen, maar nu is het wetenschappers gelukt om dit in een levend embryo te bestuderen. Ze plaatsen een magnetisch druppeltje tussen de bouwende cellen en oefenden daarmee - met behulp van een zorgvuldig gecontroleerd magnetisch veld - een piepklein beetje druk uit. Zo konden ze voelen hoe er werd teruggeduwd.  Wat ze hiermee onder andere konden zien is: wat de cel probeert te voelen in z'n omgeving. Individuele cellen testen constant de structuur als geheel. Is het stijf? Zitten cellen dicht op elkaar gepakt? En dat speelt mee bij hun volgende stap, wat dan weer invloed heeft op de structuur als geheel. De onderzoekers zijn nog lang niet klaar met het bestuderen van deze wisselwerking, maar dat het überhaupt te bestuderen is, in levend weefsel, is al veelbelovend. Lees meer: A glimpse of a cell's sense of touch. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik kwam voorbij een filmpje van de American Chemical Society met de vrij vertaalde titel: waarom antivries van je lijstje af mag als bruikbaar dodelijk gif. Je snapt: dat moest ik even kijken.  Een veel gebruikt bestanddeel van antivries voor in onder andere auto's is ethyleen-glycol: net als ethanol, een alcohol. Op zichzelf bevriest het bij -12, maar in combinatie met water verandert dat. Bij een 50/50 verdeling bevriest het mengsel bijvoorbeeld pas bij -40. Dit komt door de interactie tussen de moleculen van deze twee bestanddelen. Er is te veel actie om te bevriezen (heel kort door de bocht).  Nou kan ons lichaam alcohol over het algemeen goed afbreken. Daar hebben we twee hele handige enzymen voor. Slik je ethyleen-glycol door, dan gaan diezelfde twee enzymen aan het werk, maar in plaats van dat ze dit stofje afbreken naar iets minder giftigs voor het lichaam - wat wel gebeurt na een paar glazen wijn - maken ze er glycolzuur van. En dat is waar het misgaat. Dit hoopt zich op in je lichaam en knoeit met je pH-waarde. Ook zet het processen in gang waarbij hele nare zuren en ophopingen ontstaan die uiteindelijk zorgen voor orgaanfalen. Weken van pijn, mogelijke dood, wil je niet.   Nou is ethyleen-glycol zoet van smaak. Helaas betekende dit in het verleden dat veel dieren en kinderen er graag van drinken als ze er toegang tot hebben. Het betekende ook dat het makkelijk te mixen was met een zoet drankje, zonder dat iemand het merkt. Gelukkig hebben producenten van antivries daar inmiddels wat aan gedaan door een erg bitter stofje toe te voegen aan de mix. Is het daardoor ook minder giftig? Nee. Daarom is het goed dat er gelukkig ook gewerkt wordt aan niet-giftige antivries-alternatieven. Maar heb je het in huis staan en heb je kinderen of huisdieren, zet het dan heel heel erg goed achter slot en grendel.   Lees meer: Time to Strike Antifreeze Off Your List of Usable Poisons.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was een bewogen jaar, zeker ook op wetenschapsgebied. We ontkomen er niet aan om ook in deze rubriek terug te kijken. Wat waren de hoogtepunten? Welke afleveringen werden in 2022 het meest beluisterd? En wie van de presentatoren kent de meeste (enigszins obscure) wetenschapsfeitjes?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cognitieve empathie, of: 'theory of mind', is de mogelijkheid om de emoties van anderen te herkennen en hun perspectief in te schatten. Een test die vaak gedaan wordt om te bepalen in welke mate iemand dit kan is de Eyes Test. Proefpersonen krijgen foto's te zien van alleen mensen hun ogen en moeten dan een woord kiezen dat zo goed mogelijk omschrijft wat degene op de foto denkt of voelt.  Dit onderzoek is vaker gedaan, ook onder grotere groepen, maar nu hebben onderzoekers van de universiteit van Cambridge het echt groots aangepakt. Aan hun studie deden meer dan 300.000 mensen mee uit 57 verschillende landen. Voor het eerst zijn er een flink aantal verschillende etniciteiten en culturele achtergronden meegenomen, net als veel verschil in leeftijd. Deze varieerde tussen de 16 en 70 jaar.  Het onderzoek is onderdeel van een grotere zoektocht naar waarom sommige mensen het zo moeilijk vinden om de gevoelens van anderen in te schatten en de link met bijvoorbeeld autisme. Wat er uit het onderzoek kwam was onder andere dit: vrouwen blijken gemiddeld een stuk beter te scoren op de test. Dit is eerder al wel eens gezien en past bij het idee dat vrouwen empathischer zijn, maar nooit werd het in zo'n groot onderzoek aangetoond.   Het verschil geldt voor veel (namelijk 36) landen en werd gevonden in alle leeftijdsgroepen. In sommige landen scoorden mannen en vrouwen gemiddeld gelijk, maar in geen enkel land scoorde mannen gemiddeld hoger.  En ja: je zou kunnen zeggen: waarom toch die man-vrouw vergelijking? Is dat nog wel van deze tijd? En wat zegt dit nu over een individu? Maar snappen welke biologische- en omgevingsfactoren een rol spelen bij het wel of niet kunnen aanvoelen van anderen – en met zekerheid kunnen aantonen dat die factoren een invloed hebben – blijft belangrijk bij het beter helpen en begrijpen van mensen met sociale stoornissen. Lee meer: Females on average perform better than males on a ‘theory of mind' test across 57 countries.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een nieuwe bloedtest ontwikkeld waarmee Alzheimer al in een vroeg stadium gedetecteerd moet kunnen worden. De onderzoekers hopen dat de test dure hersenscans en pijnlijke ruggenprikken kan gaan vervangen.Lees hier meer: New biomarker test can detect Alzheimer's neurodegeneration in blood. De paper vind je hier: Brain-derived tau: a novel blood-based biomarker for Alzheimer's disease-type neurodegeneration. Over het CRISPR-onderzoek lees je onder andere hier meer: CRISPR vertraagt alzheimer bij muizen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zelfs als twee mensen tijdens de kerstdagen precies evenveel van hetzelfde eten naar binnen hebben gewerkt, kan het zo zijn dat de één die pondjes wel ziet zitten en de ander niet. Hoe kan dat? Onderzoeker Henrik Roager van de Universiteit van Kopenhagen vertelt dat ze wat opvallende dingen zagen toen ze bestudeerden of er een link is tussen hoe de microben in ons spijsverteringsstelsel energie uit eten halen (om hierachter te komen verbranden ze onder andere poep-samples) en gewicht. Namelijk: mensen waarvan de microben veel energie uit het eten halen zijn - in deze studie in ieder geval - ook de mensen met het meeste gewicht. En deze groep heeft tegen verwachting in ook de snelste spijsvertering. Lees hier meer over het onderzoek (waar ook de universiteit van Wageningen aan meewerkte): Some guts are better than others at harvesting energy.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe is complexe spraak ontstaan? Om op die vraag een antwoord te vinden wordt al lange tijd naar apen gekeken. Maar vergelijk je de klanken en roepen van de meeste apensoorten, dan valt op dat daar weinig medeklinkers in te horen zijn. Waar zijn die medeklinkers, die in al onze talen zitten, dan vandaan gekomen?  Gorilla's, chimpansees en bonobo's kunnen wel klanken produceren die lijken op onze medeklinkers, maar het gebruik ervan is maar sporadisch gehoord. Bij enkele groepen, maar niet bij de hele diersoort. Bij orang-oetans is dat anders, deze aapsoort gebruikt veel medeklinker-achtige geluiden om over van alles en nog wat te communiceren en dit is in groepen over heel de wereld gehoord.  Maar waarom dat verschil? Waarom de orang-oetan wel? In een nieuw onderzoek suggereert een wetenschapper die al 18 jaar deze dieren in het wild bestudeert dat het alles te maken heeft met leefomgeving. De orang-oetan brengt namelijk veel meer tijd door in bomen. Dan kun je denken: ah, heeft het iets met naar elkaar roepen te maken? Nee, dat is het idee niet.  Het idee is dat, omdat je in een boom meestal één van je twee handen nodig hebt om je vast te houden, orang-oetans een heleboel moesten oplossen met hun mond. Daardoor zouden ze veel meer controle hebben ontwikkeld over hun lip-, tong- en kaakbewegingen. En dat - denkt deze onderzoeker - zou er weleens voor kunnen hebben gezorgd dat medeklinkers ooit zijn ontstaan.  Lees meer: Orangutan communication sheds light on human speech origins.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit gehoord van de Europasaurus? Het was een grote planteneter met een lange nek die ongeveer 154 miljoen jaar geleden leefde op een klein eilandje in wat nu Duitsland is. Het is familie van de bekende Brachiosaurus en behoort daarmee tot de groep grootste landdieren die ooit op aarde hebben rondgelopen. Tussen de familieleden zitten uitschieters van wel 40 meter in lengte, maar de Europasaurus was met 6 meter een flink maatje kleiner.  Het dier is de eerste dinosoort die dwergvorming liet zien. Waarbij een soort in de evolutie kleiner van stuk wordt. Specifieker gaat het in dit geval om eilanddwerggroei. Andere dieren waarbij dit ook is gebeurd zijn bijvoorbeeld de Sumatraanse tijger en neushoorn van het eiland Sumatra. Ook die zijn in een afgesloten ecosysteem kleiner geworden door de generaties heen.   In een nieuwe studie is gekeken naar gefossiliseerd hersenmateriaal van jonge en volwassen Europasaurussen. Ze maakten een reconstructie van de holtes waarin ooit het brein en binnenoor van het dier moeten hebben gezeten. Het viel de onderzoekers op dat het deel van het binnenoor dat verantwoordelijk is voor het gehoor erg lang was.   Het suggereert dat het dier een erg goed gehoor had en ze vermoeden dat de soort een vorm van groepscommunicatie had waarbij geluid en klank belangrijk waren. Ze zagen ook dat in hele jonge dieren het evenwichtsorgaan al sterk ontwikkeld was. Wat erop kan wijzen dat pasgeboren Europasaurusjes meteen al mee moesten kunnen komen met de kudde. Lees meer: What the inner ear of Europasaurus reveals about its life.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De glaskikker doet zijn naam en superhelden eer aan door zichzelf doorzichtig te maken als hij ergens een dutje aan het doen is. Maar hoe het diertje dit voor elkaar krijgt was lange tijd onbekend. Nu weten we hoe hij dit doet.  Ook als de kikker zijn trucje niet doet is hij al aardig lastig te spotten. Hij is maar een paar centimeter groot, vooral actief in de nacht en met zijn groene kleur valt hij niet op tussen de blaadjes. Maar gaat de kikker slapen, dan zie je hem echt niet meer. De huid en spieren van de kikker worden dan namelijk transparant. Als je heel goed kijkt zie je alleen nog wat botjes, twee ogen en wat vage interne organen.  Makkelijker om erachter te komen hoe de kikker het doet was het niet. Het was een puzzel van jaren, waarbij één van de moeilijkheden was dat de kikker in het lab niet helemaal ontspannen wilde gaan slapen. Toch lukte ze het uiteindelijk om het mysterie te ontrafelen: als de kikker gaat slapen transporteert het dier 90 procent van zijn rode bloedcellen naar zijn lever. Een lever die ook nog eens een spiegelende buitenkant heeft. En voilà: weg is de kikker.   Wordt de kikker actief dan stromen de bloedcellen terug het bloed in. Dat dit allemaal lukt zonden opstoppingen en problemen is behoorlijk indrukwekkend. De onderzoekers hopen nu dat ze met nog wat meer kennis over het mechanisme mensen kunnen helpen met bloedtoevoerproblemen in het vatenstelsel. Lees meer: Glassfrogs hide red blood cells in their liver to become transparent.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijen en wespen gebruiken hun angel om zichzelf en hun kolonie te beschermen. Omdat die angel ooit is ontstaan vanuit de ovipositor - een eierleggend orgaan in vrouwtjesinsecten - ging men er lange tijd vanuit dat de mannetjes niet konden steken. Die hebben immers geen angel.   Je voelt hem al aankomen. Ook omdat het de titel van dit verhaaltje is. Toen een onderzoeker een wespensoort aan het bestuderen was werd ze gestoken door een volwassen mannetjeswesp. Het deed pijn, maar niet zoveel als bij een steek met een angel. Er leek geen sprake te zijn van gifstoffen.  De wesp bleek te hebben gestoken met zijn genitaliën. Overigens niet met het gedeelte dat hij gebruikt voor voortplanting, maar met twee puntige stekels die aan weerskanten van de penis zitten. Uit het onderzoek bleek dat het verdedigingsmechanisme niet even effectief was bij een confrontatie met vijanden als dat van de vrouwtjes, maar het was genoeg om in sommige gevallen weer uitgespuugd te worden door een boomkikker. Lees meer: Male genitalia as an anti-predator defense.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is veel goed nieuws te verwachten op wetenschappelijk gebied in 2023. Wetenschap Vandaag stipt drie ontwikkelingen aan waar Nederlandse wetenschappers zich op verheugen, voor het komend jaar.  In deze rubriek vandaag aandacht voor: Maanreizen, de Einstein-telescoop en, eindelijk: een werkend medicijn tegen de ziekte van Alzheimer. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Net als onze huid zweet, of kippenvel kan krijgen, reageert ook de huid van microben op hun omgeving. Vind je een fossiel van de huid van een microbe, dan kan dat dus iets zeggen over de omstandigheden waarin het lang lang geleden leefde. Om achter die omstandigheden te komen moet de fossiele huid vergeleken worden met die van nu levende bacteriën. Microbiële huiden, membranen genoemd, zijn gemaakt van lipiden - vetmoleculen. Sommige worden al gebruikt om het klimaat in het verleden te reconstrueren, maar ze zijn altijd in mysterie gehuld gebleven, omdat onderzoekers niet wisten welke microben ze nou precies maakten en onder welke omstandigheden. Onderzoek van het NIOZ laat nu zien welke bacteriën deze lipiden maken en ook hoe zij hun lipidehuidje hebben geëvolueerd om zich aan te passen aan veranderingen in het milieu. Daar moesten overigens wel eerst 1850 eiwitten voor worden bestudeerd, maar het is ze gelukt.  Nu ze weten welke bacteriën deze moleculaire bouwstenen vormen en ze ook begrijpen hoe ze dat doen, willen ze uitzoeken hoe de productie van deze moleculen afhangt van omgevingsfactoren als watertemperatuur of zuurgraad. Uiteindelijk moet dit ervoor zorgen dat klimaatverandering nog gedetailleerder gereconstrueerd en voorspeld kan worden. Lees meer: Fossiele bacteriën koppelen aan levende neefjes, helpt bij klimaatvoorspellingen (Nederlandse tekst vind je onderaan).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan kennis vanuit de genetica helpen bij het beter behandelen van mensen met ernstige psychosen? En hoe dan? Daar is in een groot net afgerond onderzoek naar gekeken.  Jurjen Luykx - hij ziet als psychiater patiënten bij GGnet en werkt als onderzoeker bij het Maastricht UMC en ook het UMC Utrecht - vertelt hoe het hebben van een genetisch profiel van de patiënt zou kunnen helpen bij het bepalen van de juiste behandeling en medicatie. Ook vertelt hij meer over wat er uit het onderzoek kwam, waarin onder andere is gekeken of zo'n genetische profiel ook echt genoeg zegt over het ziektebeeld van een patiënt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Malaria niet in de mens, maar in de mug zelf bestrijden: met die nieuwe tactiek hopen onderzoekers van de Universiteit Twente de ziekte - die nog altijd voor enorm veel zieken en doden zorgt- beter aan te kunnen pakken. In deze audio hoor je onderzoeker Jos Paulusse van de Universiteit Twente. Hij vertelt meer over het nanodeeltje dat ze hebben ontwikkeld als vervoermiddel voor medicijnen die hun weg moeten vinden naar de parasiet als hij nog in de mug zit.  Lees hier meer: Nieuwe aanpak in de strijd tegen malaria.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij een deel van de vrouwen met borstkanker is het verwijderen van een gehele borst de beste behandeling. In sommige gevallen, zoals wanneer blijkt dat iemand genetisch een verhoogd risico heeft om borstkanker te krijgen, wordt dit preventief al gedaan. Voor het reconstrueren van de borst na deze behandeling, als die reconstructie gewenst is, zijn er meerdere opties. Waaronder de bekende borstimplantaten, die niet in alle gevallen kunnen en ook niet altijd veilig zijn gebleken. Of het gebruik van huid- en vetweefsel uit de buik. Maar ook deze behandeling heeft nadelen. De operatie duurt lang, zo'n zes tot acht uur, en je houdt er een litteken op je buik aan over. En dus waren onderzoekers van het Maastricht UMC+ benieuwd naar een derde methode: lipofilling. Waarbij een plastisch chirurg vet gebruikt uit bijvoorbeeld de heup, dijbenen of buik en dit injecteert in de borst. Dit wordt al gebruikt voor het opvullen van oneffenheden na een eerdere reconstructie of voor gedeeltelijke reconstructies, maar voor een volledige borstreconstructie was nog niet aangetoond dat het veilig en effectief was.  In onderzoek is nu gekeken naar 91 patiëntes die een reconstructie met eigen vetweefsel kregen en 80 patiëntes die een implantaat kregen. Volgens de onderzoekers waren er geen aanwijzingen dat de behandeling met eigen vetweefsel onveilig was en gaf deze groep na de operatie aan een hogere kwaliteit van leven te hebben. Het Zorginstituut Nederland heeft nu besloten dat de behandeling vanaf 1 januari 2023 - onder voorwaarden - vergoed wordt. Lees meer: Nieuwe methode voor borstreconstructie na onderzoek Maastricht UMC+See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een immuuncel die tot nu toe volledig over het hoofd werd gezien in kankeronderzoek, blijkt mogelijk juist een hele belangrijke rol te spelen bij het aanslaan van immuuntherapie. In deze audio hoor je internist-oncoloog Marleen Kok van het Nederlands Kanker Instituut en onderzoeker Karin Visser, ook van het NKI en het Oncode Instituut. Lees hier meer: Onderbelichte afweercel blijkt belangrijk voor impact immuuntherapie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat niet goed met de vijgenboom. Wereldwijd nemen de aantallen af. Eén van de oorzaken daarvoor is een veelvoorkomende ziekte die wordt veroorzaakt door een schimmel, die weer wordt overgedragen door een kevertje.  Nou draagt dit beestje wel meer schimmelsoorten bij zich en onderzoekers uit Japan waren benieuwd welke daarvan nou echt schadelijk waren. Helaas moesten voor dit onderzoek wel een groot aantal jonge boompjes eraan geloven: ze kregen of één van de schimmels voor hun kiezen, of een combinatie en daarna werd gekeken hoe ziek ze daarvan werden.   De bekendste schimmel deed wat van hem werd verwacht: einde babyboompjes. De andere twee die ze bekeken deden dat niet. Totaal ongevaarlijk. Tenminste: als ze alleen waren. Eén van de andere twee schimmels bleek voor een ravage te zorgen als hij in de buurt van die ene notoire killer schimmel leefde. Ook voor schimmels maakt het – niet geheel verrassend – dus uit met wie je rondhangt.   Volgens de onderzoekers is het belangrijk om deze combi-killers nog veel beter te bestuderen, zodat de vijgenbomen van de toekomst nog beter beschermd kunnen worden tegen aanvallers. Lees meer: Two fungi work together to kill fig trees.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de meeste gevallen zijn het de ouders die de baby's te eten geven. Maar toen onderzoekers een mierenkolonie aan het bestuderen waren, zagen ze iets opmerkelijks. Poppen zijn mieren in hun coconfase. En wat doe je als je een pop bent in een cocon? Vrij weinig. Mieren in deze fase van hun leven staan niet bepaald bekend om hun actieve bijdrage aan het kolonieleven. Ze liggen daar maar een beetje te liggen, dachten we. Maar al die tijd zagen we iets over het hoofd. Iets wat onderzoekers nu toch hebben gespot: mierenpoppen voorzien de hele kolonie van een nutriëntrijke vloeistof. Een soort melk.   Net uitgekomen mierenlarven kunnen niet zonder deze melk, een beetje zoals de meeste zoogdieren iets vergelijkbaars nodig hebben aan het begin van hun leven. Ook de volwassen mieren consumeren het goedje dat door de poppen wordt aangemaakt. En dat moet ook wel, want anders hoopt het op, raakt het beschimmeld en sterven de mierenpoppen.  De onderzoekers willen nu nog dieper duiken in de sociale functie van deze melkkringloop. Zo zou het bijvoorbeeld weleens zo kunnen zijn dat de toegang tot de melk mede bepaalt of een larve een koningin of werkmier wordt. Lees meer: Pupating ants make milk — and scientists only just noticed.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een zachte, vormbare robot, die geen batterij of snoertje nodig heeft om te bewegen, die op moeilijke plekken kan komen, zoals diep in het menselijk lichaam bijvoorbeeld: dat is waar een flink aantal onderzoekers met wisselend succes aan werkt.  Een nieuwe telg van de soft robotics-familie is er eentje die niet veel nodig heeft om te verplaatsen en als hij zich voortbeweegt doen zijn bewegingen denken aan een breakdance optreden. Het robotje is gemaakt van een zachte gummy bear-achtige gel die uitzet en krimpt in reactie op temperatuurwisselingen.  Onderzoekers hebben het voor elkaar gekregen om dat krimpen en uitzetten zo te sturen dat het robotje zich verplaatst met een beweging die sterk lijkt op ‘de worm': een dansbeweging die in het breakdancen voorkomt, maar eigenlijk al is ontstaan in de jaren twintig.  Het zou niet veel moeten kosten om het robotje in grote getallen te produceren en de toepassingen zijn volgens de onderzoekers eindeloos en niet alleen biomedisch. Volgende stap: kijken of de kruipbeweging ook in gang gezet kan worden door veranderingen in stofjes die van nature in ons lichaam voorkomen en kijken of de wormpjes ook voorzien kunnen worden van hele kleine sensoren en cameraatjes. Lees meer: New robot does ‘the worm' when temperature changes.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Boven lang gras uit kunnen kijken, armen gebruiken om voorwerpen te tillen: prima redenen om op twee benen te gaan lopen in plaats van on all fours. Maar veel van onze voorouders leefden grotendeels in bomen en daar is dat dan weer niet het handigst, zou je denken.   Het idee is lange tijd geweest dat we rechtop zijn gaan lopen omdat onze habitat veranderde. Van heel veel bomen, naar meer open vlakte. Dan breng je meer tijd door op de grond is het idee en zijn er andere uitdagingen en dat moet ervoor hebben gezorgd dat we ooit onze knokkels van de grond hebben getrokken.   Om te onderzoeken of hier ook bewijs voor is, bestudeerden wetenschappers wilde chimpansees in het westen van Tanzania. Deze plek ziet er vergelijkbaar uit met de plek waar de eerste mensen hebben rondgelopen. Duizenden observaties werden op beeld vastgelegd om te kijken of deze groep apen inderdaad meer tijd op de grond doorbracht.  En ze zagen..... geen verschil met hun soortgenoten in bosrijke omgevingen. Ze brachten niet meer tijd door op de grond en bewogen zich niet vaker voort op twee benen. Als ze het al deden, dan gebeurde dat vrijwel altijd in de bomen. Uit dit onderzoek komt dus geen duimpje omhoog voor de habitat-theorie dus, toch ook wel tot de verbazing van deze onderzoekers.   De vraag: Waarom zijn we rechtop gaan lopen? Blijft voorlopig dus nog onbeantwoord. Lees meer: Early humans may have first walked upright in the trees. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In het nieuwe hypermoderne Biodesign Lab van de TU Delft werken onderzoekers aan ontwerpen gemaakt van levende organismen. Denk aan een beeldscherm van bacteriën bijvoorbeeld, of groeiende gordijnen die de lucht in je huis zuiveren. En wat dacht je van een bank van schimmel die meegroeit met je gezin en die zichzelf repareert als hij stuk is.  In deze audio hoor je professor Elvin Karana en promovendus Ward Groutars van de TU Delft.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Marsrover Perseverance heeft audio opgenomen van een speciaal weersverschijnsel op de rode planeet. Ook breken er spannende tijden aan voor de rover en de helikopter die hem vergezelt.  In deze audio hoor je Roger Wiens, hoofdonderzoeker en bediener van het SuperCam-instrument op de Mars-rover. Hij vertelt onder andere meer over het belang van de opname die ze hebben gemaakt.  Lees hier meer: NASA's Perseverance Records a Martian Dust Devil. Hier vind je de paper in Nature: The sound of a Martian dust devil. Een blog geschreven door Wiens vind je hier: Experiencing a Dust Devil. Over de barre tocht die eraan zit te komen lees je onder andere hier meer: Nasa's Ingenuity helicopter to fly over the hills of Mars. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op 28 september 2018 werd Sulawesi - één van de eilanden van Indonesië - geraakt door een zware aardbeving met een magnitude van 7.5. Nou was die aardbeving niet geheel onverwacht vanwege de breuken in de platen onder het eiland, alleen de tsunami die kort na de aardbeving volgde wel. Bij dit type breuk, waarbij de platen langs elkaar bewegen en er geen beweging omhoog of omlaag is zou je geen vloedgolf verwachten. Een team onderzoekers onder leiding van de Universiteit Utrecht denkt nu te weten hoe het zit.  In deze audio hoor je aardwetenschapper Taco Broerse van de Universiteit Utrecht. Lees hier meer over het onderzoek: Oorzaak van raadselachtige tsunami bij Sulawesi ontrafeld. De paper vind je hier: A Tsunami Generated by a Strike-Slip Event: Constraints From GPS and SAR Data on the 2018 Palu Earthquake.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zicht, gehoor, reuk, smaak, tast: de vijf zintuigen die iedereen kent. Maar er is een zesde, die minder bekend is: proprioceptie. Daarbij ontvangt ons centraal zenuwstelsel informatie over onze spieren en gewrichten, onze houding en ons plaats in de ruimte.  Dit onbewuste zintuig zorgt ervoor dat we niet tegen dingen aanbotsen en dat we zelfs met ons ogen dicht een kopje koffie naar onze mond kunnen tillen. Kortom: het stelt ons in staat om gecoördineerde bewegingen te maken.   Bij sommige mensen gaat het op dit gebied mis en daarom vonden onderzoekers het belangrijk om beter te begrijpen hoe het netwerk achter proprioceptie werkt. Lange vezels verbinden sensorische zenuwcellen in de ruggengraat met de structuren in ons lichaam die spierspanning en rek registreren. Deze informatie gaat naar het centrale zenuwstelsel van waaruit vervolgens bewegingen worden aangestuurd.   Maar hoe ontstaan die proprioceptie cellen en wat zorgt voor hun unieke connectie met onze spieren en gewrichten? Ze vonden in het onderzoek per spiergroep andere genen die hiervoor verantwoordelijk zijn. Ook zagen ze dat deze al actief zijn in ons embryonale fase. Ze vonden ook genen die achter het eiwit zitten dat beïnvloedt hoe zenuwvezels naar een bepaald punt groeien.  Met deze nieuwe kennis en een hele hoop vervolgonderzoeken hopen de onderzoekers uiteindelijk patiënten met bijvoorbeeld beschadigingen aan de ruggengraat van betere neuroprotheses te kunnen voorzien. Maar ze willen ook de link tussen proprioceptie en veelvoorkomende rug- en heupproblemen verder bestuderen. Lees meer: The genes of the sixth sense.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Schade aan de vaten in onze hersenen kan voor allerlei problemen zorgen. Bijvoorbeeld op het gebied van taal of ons geheugen. Onderzoekers van het UMC Utrecht hebben nu slimme software ontwikkeld waarmee ze aan de hand van hersenscans proberen deze schade te voorspellen. In deze audio hoor je neuroloog en onderzoeker Matthijs Biesbroek en neuroloog in opleiding en promovenda Mirthe Coenen van het UMC Utrecht. Meer informatie vind je hier: Cognitieve problemen voorspellen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl honden tegenwoordig grotendeels gefokt worden op uiterlijke kenmerken, werd er verder terug in de tijd vooral gefokt op gedrag. En dat is volgens een nieuw onderzoek terug te zien in hersenstructuren van honden die vergelijkbare vaardigheden hebben.  Voor de studie is gekeken naar de genen van 4000 honden. Daartussen zaten zowel huisdieren, als half tamme en wilde honden, zoals wolven en coyotes. Ze konden 10 verschillende stammen of lijnen onderscheiden, met elk hun eigen gedragskenmerken en specialisaties, zoals jagen of drijven. Kijk je vervolgens naar hoe de honden er in die verschillende stammen uitzien, dan lijkt lang niet elk ras op elkaar. Dat suggereert dat aan het begin vooral op gedrag en cognitie is gefokt.   Naast vergelijkbare gedragskenmerken zagen ze binnen de verschillende lijnen ook overlap tussen genen die een link hebben met hersenontwikkeling. Zo zagen ze bij schapendrijvers als bordercollies onder andere terug dat het proces dat ervoor zorgt dat neuronen in de hersenen goed op elkaar aansluiten bij deze groep extra sterk was. Sommigen van de hierbij betrokken genen hebben ook een link met angst en moedergedrag. Iets wat er bij muizen voor zorgt dat ze hun jonkies in de buurt houden van het nest. Een nog onbewezen hypothese stelt dat dit de reden is waarom schapendrijvers van nature de kudde bij elkaar willen houden.  Nou is de studie - zoals je merkt – behoorlijk lastig uit te leggen in een minuutje, maar waar de onderzoekers onder andere op hopen, is dat deze nieuwe kennis ons ook wat kan vertellen over de link tussen gedrag en genen bij andere diersoorten – zoals de mens. Lees meer: Canine brain wiring influenced by human-driven breeding practices. En hier: Brains, Brawn or Both: What Drove the Creation of Modern Dog Breeds?See omnystudio.com/listener for privacy information.

525 miljoen jaar oud is het fossiel waarin een bijzondere ontdekking werd gedaan. Al in 1984 werd het gevonden, maar pas nu konden onderzoekers zien wat er echt in verstopt zat.  Het gaat om een fossiel van een wormachtig zeediertje van 1,5 centimeter met allemaal kleine stompe pootjes, een beetje zoals een duizendpoot. In Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Amerika vind je nu nog verre familie, maar het diertje zelf is allang uitgestorven.  Lang werd gedacht dat een brein niet fossiliseert en dat het al helemaal zinloos was om er in een fossiel van zo'n klein diertje naar op zoek te gaan. Inmiddels weten we dat dat wel kan.   In dit nieuwe onderzoek vonden ze niet alleen het kleine breintje van dit wormachtige dier, waarvan ze denken dat het het oudste gefossiliseerde brein ooit gevonden moet zijn, ze vergeleken het ook met de hersenen van nog levende geleedpotigen. Zo zagen ze dat de hersenstructuren en de genen die daar verantwoordelijk voor zijn overeenkomen.   Ze leerden ook nog allerlei andere belangrijke dingen over de evolutie van het zenuwstelsel van het dier. Maar konden dus in ieder geval laten zien dat de blauwdruk van de hersenen in deze groep dieren zijn oorsprong vindt in voorouders die honderden miljoenen jaren geleden over de zeebodem kropen. Lees meer: 525-million-year-old fossil defies textbook explanation for brain evolution.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al eeuwen merken schippers van de wereldzeeën op dat ze de ergste stormen moeten trotseren wanneer ze zich op het zuidelijk halfrond bevinden. Nu denken onderzoekers te weten waarom het daar stormachtiger is dan op andere plekken.  Sinds de jaren tachtig bevestigt ook satellietdata dat de stormen op het zuidelijk halfrond – waar je onder andere Australië en delen van Afrika en Zuid-Amerika vindt - heftiger zijn dan op het noordelijk halfrond. Zo'n 24 procent heftiger, om wat preciezer te zijn.   Onderzoekers van de universiteit van Chicago denken nu een idee te hebben waarom. Ze combineerden hiervoor observaties, bestaande literatuur en klimaatmodellen en vonden twee mogelijke oorzaken.  De eerste: bergketens. Op het noordelijke halfrond vind je er daar veel meer van. Haalden ze die weg in simulaties, dan veranderde dat de luchtstroom en werd het verschil in stormachtigheid op de twee halfronden een stuk kleiner. De andere oorzaak: oceaanstroming. De energie van die stroom verschilt per halfrond. Dat komt omdat deze zinkt in het noordpoolgebied, over de bodem trekt en dan bij Antarctica weer omhoogkomt om daar verder te bewegen aan het oppervlak. Maakten ze die stroom in simulaties gelijk, dan verdween de rest van het verschil in stormachtigheid.  Wat ze ook zagen is dat het verschil toeneemt sinds in de jaren tachtig is begonnen met satellietmetingen. Het zuidelijk halfrond wordt steeds stormachtiger. Die toename konden ze weer linken aan veranderingen in de oceanen. Allemaal kennis die belangrijk is bij het beter inschatten van en voorbereiden op de gevolgen van klimaatveranderingen in de toekomst.   Lees meer: The Southern Hemisphere is stormier than the Northern, and we finally know why.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zijn het oudste DNA ooit op het spoor gekomen. Het geeft ons een kijkje in hoe een stukje van onze planeet er 2 miljoen jaar geleden uitzag. De samples zijn afkomstig uit de Kap København Formatie van Noord-Groenland en laten zien dat daar in die tijd - toen het er zo'n 10 tot 17 graden warmer was - rendieren en knaagdieren leefden, er berken, coniferen en populieren groeiden en er zelfs - tot de verbazing van velen - mammoeten rondliepen. Van dit 2 miljoen jaar oude ecosysteem kunnen we belangrijke dingen leren.  Lees meer: Discovery of world's oldest DNA breaks record by one million years. Of: Oldest-ever DNA shows mastodons roamed Greenland 2 million years ago. Over het vorige record: Million-year-old DNA sheds light on the genomic history of mammoths. Over het (niet) terugbrengen van uitgestorven dieren: Het terugbrengen van uitgestorven dieren: kan het ooit echt? Onwaarschijnlijk. Of: Hoe wetenschappers puzzelen met mammoet-DNA.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij mensen kunnen tegenwoordig amper onze weg vinden als we het zonder GPS moeten doen, maar een heleboel andere dieren hebben daar geen enkele moeite mee.  Neem monarchvlinders bijvoorbeeld, die leggen elk jaar met miljoenen tegelijk meer dan 4000 kilometer af van Noord-Amerika naar Mexico om daar te overwinteren, waarbij ze gebruik maken van het aardmagnetisch veld om hun richting te bepalen. Ook de rode zalm legt gigantische afstanden af, vanuit de open zee, duizenden kilometers tegen de stroom van rivieren in, om vaak maar een paar meter van waar de vis geboren is uit te komen.   Waar onderzoekers verbaasd over waren is dat veel dieren die magnetische signalen gebruiken om te navigeren, zelfs als die signalen verstoord zijn nog hun weg lijken te vinden. Hoe doen ze dat? Vertrouwen ze op andere zintuigen? Zoals zicht en reuk? Of is het misschien nog iets anders, dachten onderzoekers van Duke University.   Met behulp van een migratie-computermodel, waarin ze meerdere mogelijkheden uitprobeerden, zagen ze dat de meest succesvolle dieren bij falende magnetische signalen, de dieren waren die in een groep reisden. Ze zagen ook dat als het aantal dieren in die groep terugliep, het steeds moeilijker werd om de eindbestemming te halen. Bij een populatiekrimp van 50 procent bijvoorbeeld, haalden 37 procent minder dieren het.   Een dergelijke populatiekrimp is ontzettend actueel. Dit werd bij verschillende diersoorten – waaronder de monarchvlinder en rode zalm - al gezien. Dat dit dus ook lijkt te beïnvloeden hoe goed individuen de weg vinden, moet volgens de onderzoekers niet vergeten worden binnen onderzoek naar het beschermen van de biodiversiteit. Lees meer: Traveling With Friends Helps Even Mixed-Up Migrators Find Their Way.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De bekende kattenparasiet toxoplasma - waar je vooral als je zwanger bent ver van uit de buurt moet blijven - blijkt er in wolven voor te zorgen dat ze sneller de leider van een groep worden. Dit heeft zowel gevolgen voor de inrichting van ecosystemen als onderzoek naar gedrag. Onderzoeker Jaap de Roode van Emory University in de VS doet zelf onderzoek naar parasieten en hoe dieren zichzelf daartegen proberen te beschermen. Hij vertelt meer over hoe de parasiet te werk gaat en het belang van deze nieuwe studie. Ook bespreken we hoe toxoplasma zelfs bij mensen kan zorgen voor veranderingen in gedrag. Lees hier meer over het onderzoek onder wolven: A parasite makes wolves more likely to become pack leaders. Het onderzoek van het Amsterdam UMC vind je hier: Kattenparasiet beïnvloedt menselijke hersenen. De Roode hield ook een TED-talk over het onderwerp: How brain parasites change their host's behavior. Hij vroeg zich ook af of de parasiet er misschien voor zorgt dat mensen katten liever vinden: Is there a disease that makes us love cats?See omnystudio.com/listener for privacy information.