Over diepzeediertjes die broeikasgassen eten, immuuncellen die zichzelf opofferen en de zoektocht naar planeten. Over de nieuwste medicijnen, zonnecellen en sensoren. Kortom: hoe werkt de wereld om ons heen en hoe kunnen we hem nog beter maken?
“Kernenergie is veilig!”, “Nee, het brengt enorme risico's met zich mee! En wat te denken van dat afval?!”, “Dat kun je hartstikke veilig opslaan!”, “Maar kernenergie is veel te duur!”, “Nee hoor, en wat als er geen zon en wind is voor doe windmolen en zonnepanelen van jou?!” Kernenergie is terug van weggeweest. Niet alleen op de politieke agenda - het nieuwe kabinet wil niet minder dan 4 nieuwe centrales gaan bouwen - maar ook in het publieke debat. En dat debat is soms even explosief als de bom waarmee het nucleaire tijdperk begon. Voor- en tegenstanders buitelen over elkaar heen met feiten en verwijten over veiligheid, betaalbaarheid, etc. Althans, ieder kamp zégt feiten te gebruiken en verwijten de ander dat juist niet te doen. Kortom, het is hard tegen hard. Maar wie heeft er nu gelijk? Of kun je die vraag helemaal niet - of niet geheel - beantwoorden? Waar eindigen de feiten en beginnen de meningen? Wanneer verandert ‘weten' in ‘vinden' en ‘geloven'? In Splijtstof duiken wetenschapsjournalist Diederik Jekel en presentator & afgestudeerd cultuurwetenschapper Daan Nieber in het kernenergiedebat om deze vragen te beantwoorden. Zonder een kant te kiezen, dat mag de luisteraar zelf doen. Als bèta (Diederik) en alfa (Daan) kunnen zij zowel uitleggen hoe kernenergie werkt als laten zien hoe het verleden ons denken over deze technologie en onze cultuur hebben beïnvloed. Van kernsplitsing voor dummies en Small Modular Reactors tot de invloed van de Simpsons op de publieke opinie en een nucleaire religie om toekomstige generaties te wijzen op het gevaar van kernafval. Het komt allemaal voorbij. In elk van de 8 afleveringen staat een onderdeel van het kernenergiedebat centraal. En Diederik en Daan blijven daarvoor niet alleen in de studio. Verschillende afleveringen beginnen op locatie. Zo laat Diederik Daan in aflevering 2 in een werkende onderzoeksreactor kennis maken met de zogenoemde Cherenkov straling, een mysterieuze blauwe gloed die ontstaat bij een nucleaire kettingreactie onderwater. Voor de aflevering over nucleair afval dalen ze naar een Belgisch onderzoekslab 250 meter onder de grond. En de laatste aflevering trappen ze af in Wunderland Kalkar, een extreem dure kerncentrale net over de grens in Duitsland die uiteindelijk nooit in gebruik werd genomen en verbouwd werd tot pretpark. Want hoe voorkomen we straks niet eindigen met vier peperdure pretparken in Borssele, Terneuzen en op de Tweede Maasvlakte? Door te ontrafelen waar voor- en tegenstanders over botsen, te onderzoeken waar de zekerheid eindigt en onzekerheid begint, kan de luisteraar van Splijtstof uiteindelijk zelf een keuze maken over het nut en de noodzaak van kernenergie. We gaan van kernenergie als ‘splijtstof' naar stof tot nadenken. En hij/zij/hen kan op feestjes en verjaardagen de blits maken met fijne feitjes, wonderbaarlijke weetjes en fascinerende verhalen. Splijtstof is een podcast van BNR. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Vanaf vandaag in je podcastapp: Kuipers en de Kosmos. André Kuipers vertelt zijn onwaarschijnlijke verhaal. Van zijn selectie door de ESA en zijn training in Sterrenstad tot zijn reizen naar het ISS en terugkeer naar de Aarde. Je vindt Kuipers en de kosmos op BNR.nl/Kuipers Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/kuipers-en-de-kosmos-bnr/id1766499928 Spotify: https://open.spotify.com/show/5K0cY1lPTbIQDIKEufTiyV?si=415c57562ecd4fde Kuipers en de Kosmos is een podcast van BNR en QuestSee omnystudio.com/listener for privacy information.
In het Polderlab in Oud Ade werken wetenschappers van de Universiteit Leiden samen met mensen van de WUR, Naturalis, boeren en vrijwilligers. De landbouw zoals we die nu kennen kan niet zo doorgaan: de bodem daalt en daarbij komen veel te veel stoffen vrij die we niet in de atmosfeer willen. Maar hoe moet dat dan? In net Polderlab zoeken ze het uit. Stichting de Buffelbes exploiteert in de polder een voedselbos, er groeien noten, fruit, cranberry's en zelfs hop en rijst. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Sneeuwkrab, of Snow Crab, bekend van het TV programma "The Deadliest Catch", doen het niet goed. Door een onderzeese hittegolf is 90% van de krabben verdwenen. De krabvisserij in Alaska zette tot voor kort 200 miljoewn dollar per jaar om. Dat is nu wel anders. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Onderzoek aan een 6000 jaar oud Hunebed in Spanje, de Dolmen van Menga, leerde wetenschappers dat de mensen in de steentijd over zeer veel technische kennis beschikten. De onderzoekers stelden vast dat de stenen waaruit het monument is opgetrokken met marges van een paar millimeter zijn geplaatst. Ook is de grafkamer aardbevingsbestendig gebouwd. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Er is een virus actief in de Amerika's, het heet Oropouche. De diverse gezondheidsorganisaties maken zich zorgen, de eerste dodelijke slachtoffers zijn al gemeld. Het is wel zo dat maar een klein deel van de besmette mensen ernstige klachten krijgt. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Dat het steeds warmer wordt is vooral in grote steden een probleem. Wetenschappers werken wereldwijd aan technologieën die steden koeler moeten maken. In Nature staat een groot artikel dat een aantal oplossingen op een rij zet. Het artikel heeft de kop: "De coolste wetenschap om hitte in de stad minder gevaarlijk te maken" Sommige oplossingen zijn high tec, zoals nieuwe materialen die in de zomer koelen en in de winter verwarmen, anderen zijn erg simpel; het wit verven van zwart asfalt bijvoorbeeld. See omnystudio.com/listener for privacy information.
De gitarist van Queen, Brian May, is wetenschapper. Hij is astrofyscus, maar ook tuberculose-onderzoeker. Tien jaar keek May naar de oorzaak van Runder Tuberculose. Zijn onderzoek leverde een opvallend resultaat op: Runder TB wordt niet via de lucht verspreid, zoals altijd gedacht. Deze uitkomst kan behoorlijke consequenties hebben en vele dierenlevens redden. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Op dit moment is een van de belangrijkste ruimtemissies ooit onderweg. Het gaat om de JUICE missie naar de ijsmanen van Jupiter. JUICE staat voor: Jupiter Icy Moons Explorer. Doel van de missie: kijken of er onder het ijs op de manen Ganymedes, Callisto en Europa leven mogelijk is. In deze aflevering komen sterrenkundige Rob van den Berg en Astrobioloog Inge Loes ten Kate aan het woord. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Een kamkwal met de naam 'Zeewalnoot' kan zich onder bepaalde omstandigheden verjongen. Noorse onderzoekers lieten de kwallen verhongeren, en het dier bracht zichzelf terug in een jeugdige staat om later, als er ruim voedsel was, gewoon weer volwassen te worden. Dit Noorse onderzoek kan belangrijke inzichten brengen in het proces van veroudering. See omnystudio.com/listener for privacy information.
AI is veelbelovend, maar de introductie van Kunstmatige Intelligentie in ziekenhuizen over de wereld gaat niet zonder slag of stoot. De Mayo Clinic in de Verenigde Staten waarschuwt voor een aantal problemen, zoals 'alarmmoeheid' bij zorgverleners. Ook zijn er ethische vragen bij AI in de zorg. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Muggen zijn veel beter in het zien van infrarood straling dan we dachten. Onderzoekers kwamen erachter dat muggen infrarood kunnen zien vanaf een afstand van zeker 70 centimer, in plaats van de veronderstelde 10 centimeter. Dat komt omdat muggen hun zintuigen combineren: ze nemen warmte, geur en infrarood tegelijk waar en vergroten zo dus hun efficiëntie. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Raketten om satellieten de ruimte in te brengen gebruiken veel vervuilende brandstof en dat kan anders. Spinlaunch, een Californische bedrijf, is druk bezig om satellieten de ruimte in te slingeren met behulp van een supersnel draaiende arm, vergelijkbaar met de middeleeuwse katapulten die gebruikt werden om kastelen te belegeren. In 2026 moeten de eerste kunstmanen rond de aarde worden geslingerd. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Onderzoek aan de langzaamst bewegende onderzeese rug ter wereld, de Gakkelrug, heeft iets onverwachts aangetoond. Volgens de theorie zou de aardkorst bij die onderzeese rug heel gelijkmatig moeten zijn, overal even dik. Maar dat is dus niet het geval: de korst varieert in dikte tussen de drie en negen kilometer. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Bij het NIOZ, het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, wordt al heel erg lang gekeken naar het ons omringende water. Hoe houden we de zee buiten? En hoe doen we dat zonder de bijzondere natuur aan onze kusten de nek om te draaien? En wat is de prijs? De Afdeling Wetenschap van BNR ging op bezoek bij Jim van Belzen, estuariene ecoloog bij de WUR en het NIOZ. In Yerseke, op een steenworp van de Oosterscheldekering.See omnystudio.com/listener for privacy information.
Dit is de laatste aflevering die ik voor jullie maak. Na meer dan 10 jaar vond ik het tijd voor iets nieuws. Via deze weg wil ik iedereen die al die jaren heeft geluisterd bedanken: het was ongelooflijk leuk om verhalen voor jullie uit te zoeken en wat hebben we veel geleerd! Voor deze laatste mocht mijn zesjarige zoontje James het onderwerp bedenken, komt ie: waarom zijn varkens roze? Oké, het is een wat ouder onderzoek, maar daardoor niet minder behulpzaam bij het beantwoorden van deze vraag. Varkens zijn natuurlijk niet allemaal roze, maar dat er überhaupt varkens met deze kleur rondlopen, komt, nouja.. weer eens door ons. In de natuur hebben varkens en hun familieleden camouflagekleuren om begrijpelijke redenen. Vrijwel elke keer als daar een genmutatie zorgt voor een afwijking in die vacht, zeggen de onderzoekers die hier in 2009 al naar keken, overleeft het dier het meestal niet. De afwijkende dieren worden vaker gepakt door roofdieren en zo blijft schutkleur in het wild de gangbare outfit. Maar toen wij zo'n 10.000 jaar geleden varkens gingen fokken, waren het juist die opvallende en kleurrijke afwijkingen die het goed deden. We gingen erop selecteren. Op roze, en wit met zwart en allerlei andere variaties die in het wild niet zouden werken, maar die mensen er leuk uit vonden zien. In dit onderzoek gingen ze ook op zoek naar het genetisch mechanisme hierachter. Daarbij keken ze naar het MC1R-gen in de huidcellen die pigment aanmaken. Het gen bepaalt de balans tussen twee pigmenten: het donkere eumelanine en rood-gele feomelanine. Ook in ons mensen bepaalt die verhouding onze huids- en haarkleur. Ze vonden meerdere mutaties van dit gen in wilde en tamme varkens, maar in de wilde varkens werden die onderdrukt, terwijl ze in de tamme varkens verantwoordelijk waren voor het hebben van een andere kleur vacht. Voor sommige kleurcombinaties waren wel drie mutaties nodig. In het wild hadden deze varianten nooit lang genoeg overleeft om die opstapeling van mutaties bij zicht te dragen. En dus is de conclusie: varkens zijn roze, omdat wij ons er mee gingen bemoeien. Dat was hem voor nu. Blijf nieuwsgierig, blijf vragen stellen, dat heeft deze wereld hard nodig. En wie weet: misschien kan ik het niet laten om in de toekomst toch weer verhalen te maken voor jullie. Op de hoogte blijven kan, via LinkedIn, Instagram, of thesciencesection.com. Het was me een waar genoegen, liefs Karlijn Lees hier meer over het onderzoek: Colourful pigs evolved through farming, not natureSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Een dierentuin is denk ik wel de spannendste plek om dierenarts te zijn. Ik ga langs bij Christine Kaandorp om van haar te horen wat daar allemaal bij komt kijken. Hoe zorg je voor dieren waar niet eens medicijnen voor op de markt zijn? Dieren die zo groot, of gevaarlijk zijn, dat je ze niet even op een onderzoekstafel legt? Wat zijn de meest bijzondere dingen die ze heeft meegemaakt? En hoe krijg je eigenlijk zo'n baan?See omnystudio.com/listener for privacy information.
Met de juiste microscopen en de hulp van algoritmes kunnen we dieper in weefsel kijken dan ooit. Dat maakt het ook mogelijk om de interactie tussen onze immuuncellen en tumorcellen tot op eiwit niveau te bestuderen. Microscopie- en beeldanalyse experts Bram van den Broek en Rolf Harkes van het Nederlands Kanker Instituut leggen mij in hun lab uit hoe ze dat doen en wat de nieuwste ontwikkelingen zijn.See omnystudio.com/listener for privacy information.
Neurowetenschapper Mathilde Kennis, onderzoeker van de Universiteit Maastricht, heeft gekeken naar seksuele opwinding bij transpersonen. Specifiek naar wat er in hun brein gebeurt. Maar waar het gesprek - waar we de tijd voor hebben genomen - uiteindelijk misschien nog wel meer over ging is: aan welk onderzoek hebben transgenderpersonen zelf nou het meest? Met welke vragen zit deze groep en hoe ga je daar als onderzoeker respectvol mee om? Kennis deelt ook haar opgedane inzichten over de neurowetenschap op zich. Want een doorsnee onderzoeker is zij in haar vakgebied niet en dat kan wel eens schuren met hoe andere wetenschappers denken. Haar laatste publicatie vind je hier: Heed lessons from past studies involving transgender people: first, do no harmSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Tourrenners doen het en vissen blijken er nu ook gebruik van te maken: energie besparen door in een groep voort te bewegen. In het geval van de wielrenners scheelt het tegenwind, bij vissen tegenstroom. Je zou denken dat iemand dit al weleens goed had onderzocht, maar deze wetenschappers zeggen de eerste te zijn die het op deze manier hebben aangepakt. Waarom zwemmen vissen in een school? Was dus nog een open vraag. Ja het biedt natuurlijk ook gewoon meer bescherming, maar zou het ook minder energie kosten? Om daarachter te komen bouwden ze in het lab een wildwaterbaan voor vissen, met daarin allerlei slimme camera's, de mogelijkheid om de stroom te sturen en een apparaatje waarmee ze konden meten hoeveel zuurstof de vissen verbruikten. Ze konden hiermee zien dat wanneer de vissen in een groep van acht zwommen, ze 79 procent minder energie verbruikten dan individuele vissen. Of het nou turbulent of kalm water was. Hoe wilder de omstandigheden, hoe dichter ze bij elkaar gingen zwemmen. Bij individuele vissen zagen ze wel een verschil tussen turbulent of kalm water. Zij verbruikten 22 procent meer energie in turbulent water. Het zou dus kunnen dat energiebesparing één van de redenen is geweest waarom vissen überhaupt in scholen zijn gaan zwemmen. Geen gek idee, aangezien deze tactiek in de biologie vaker voorkomt. Zelfs bij spermacellen die onderweg zijn door het voortplantingskanaal, zagen ze in eerder onderzoek al eens. Lees hier meer over het onderzoek: Swimming in Schools May Help Fish Save Energy in Turbulent WatersSee omnystudio.com/listener for privacy information.
De rol van dierentuinen is - terecht - aan het veranderen. Van exotische tentoonstelling, om het zo maar even te zeggen, naar een plek waar naast bezoekers ook veel onderzoekers rondlopen. Een plek waar soortbehoud een steeds grotere rol speelt en dierenwelzijn - voor zover dat in een niet-natuurlijke setting gaat - steeds meer voorop staat. Dat vraagt ook om andere experts. Met één daarvan, dierenwelzijnscoördinator Stephan Lugthart, heb ik afgesproken in Diergaarde Blijdorp. Nou wordt hier ook nog op andere manieren het dierenwelzijn in de gaten gehouden. Door de dierenarts, vanzelfsprekend, maar inmiddels ook steeds meer door onderzoek te doen in het lab. Ook daar neem ik even een kijkje. Want wat wordt daar precies allemaal bestudeerd?See omnystudio.com/listener for privacy information.
Ze worden ook wel extremofielen genoemd: organismen die extreme omstandigheden kunnen overleven, of hier zelfs heel erg goed op gaan. Het beerdiertje is een bekende, maar denk ook aan de beestjes die van hete hydrothermale bronnen hun thuis hebben gemaakt. Of die het goed doen op plekken als Antarctica. Maar nu hebben onderzoekers ze gevonden op een plek waar je ze misschien niet zo snel zou verwachten: ons eigen magnetron. In eerdere onderzoeken werden al gemeenschappen van microben in andere keukenapparaten gevonden. Zoals vaatwassers en koffiemachines. Nu zijn ze ook gevonden in een apparaat waarvan je zou denken dat het echt geen geschikte leefomgeving is. Maar de straling en hitte die ontstaat in een magnetron is dus niet genoeg om bijvoorbeeld bacteriën uit te schakelen. En dat is ook belangrijke informatie als het aankomt op voedselveiligheid. Nou was het geen groot onderzoek, maar de monsters uit 30 magnetrons – sommigen stonden in huishoudens, anderen in gedeelde ruimtes en een paar in labs – zijn wel uitvoerig bestudeerd. Ze ontdekten zo meer dan 100 soorten bacteriën. De meesten afkomstig van ons eigen lichaam. In sommige huishoudmagnetrons groeiden ook wat bacteriën die geassocieerd worden met voedselziektes. Nou is het niet alleen slecht nieuws. Mogelijk zijn deze extreme bacteriën door ronde na ronde straling zo geëvolueerd dat ze iets unieks kunnen, en kunnen we ze inzetten voor het verwerken van gevaarlijke afvalstoffen bijvoorbeeld. Mits er nog flink wat onderzoek wordt gedaan. Maar voor nu is de les in ieder geval: die magnetron kan wel een extra schoonmaakrondje gebruiken bij de meeste mensen. Neem hem het liefst even vaak mee als je aanrecht en andere keukenapparaten, zegt één van de onderzoekers. Lees hier meer over het onderzoek: Your microwave oven has its own microbiomeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Een nieuwe analyse van data die is verzameld door de InSight Mars-lander is het beste bewijs tot nu toe voor het nog steeds aanwezig zijn van vloeibaar water op Mars. Naast wat er vastgevroren zit op de polen. Als deze analyse klopt, dan verandert dat nogal de ideeën over de leefbaarheid van deze planeet. De data werd verzameld in 2022. Het gaat om informatie over de ondergrond, waaronder hoe snel de golven van bevingen door de bodem trekken. Daarmee kan iets worden gezegd over wat die onderweg allemaal tegenkomen en dus ook over de samenstelling. Wat hierover aan gegevens binnenkwam is vervolgens in een geologisch model gestopt. En op basis daarvan zeggen de wetenschappers nu: hier moet haast wel vloeibaar water zitten. Dat zou de beste verklaring zijn voor wat ze op sommige plekken ‘zien zitten' in de bodem. Lees hier meer over het onderzoek: Presence of liquid water most probable explanation for data collected by mars landerSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Onderzoeker Sander van Lopik creëert kraamkamers voor vissen rond Bonaire om zo koraalrifherstel te stimuleren, maar ontwikkelt ook vegan visvoer en nieuwe voedermethodes voor de vissen van Diergaarde Blijdorp. Ik sprak daar met hem af bij het aquarium voor een lesje waterdierenwelzijn. Nu krijgen veel vissen (en andere huisdieren) namelijk nog voedsel op basis van andere vissen. Dat kan en moet anders.See omnystudio.com/listener for privacy information.
Een record is het: 1268 meter. Zo diep hebben onderzoekers de aardmantel in geboord voor een bodemmonster. Dit deden ze in de Mid-Atlantische Rug, een grotendeels onder water liggende bergketen in de Atlantische Oceaan. Het levert gedetailleerde data op over de samenstelling van de mantel en daarmee vertelt het ook iets over het ontstaan van leven op aarde. Veel van wat we weten over het binnenste van de aarde, weten we dankzij rotsen en stenen die van de oceaanbodem zijn gehaald. Maar daaraan valt nog een heleboel niet af te lezen, alleen al door alle extreme invloeden in de diepe oceaan die de van invloed kunnen zijn op de samenstelling. Welke mineralen er op welke plek in de mantel zitten bijvoorbeeld, wat de samenstelling zegt over processen in die mantel, dat soort dingen kun je daaraan niet goed zien. Dat lukt beter als je een holle boor de bodem in krijgt, waarmee je vervolgens een sample van alle lagen door de tijd heen kunt verzamelen. Maar makkelijk is dit niet gebleken. Er worden al tientallen jaren pogingen gedaan. In 2023 lukte het om dieper te boren dan eerder was gelukt en nu zijn ze druk met het bestuderen van de samples. Wat ze al kunnen zien is onverwacht. Veel minder van het mineraal pyroxeen en veel meer magnesium. Dat vertelt ze dat er veel meer smelt plaatsvindt dan voorspelt is op basis van eerder onderzoek. Dat smelten gebeurt als de mantel van de diepere aarde omhoog beweegt richting het oppervlak. En beter begrijpen hoe deze processen werken zegt weer iets over vulkanisme en hoe bijvoorbeeld vulkanen op de oceaanbodem gevoed worden van binnenuit. Wat ze ook konden zien was hoe het mineraal olivijn reageert met zeewater. Een proces waaruit belangrijke moleculen ontstaan die nodig zijn voor leven. Het vermoeden is dat dit proces een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan van dat leven. Ongetwijfeld levert het onderzoek nog meer interessante vondsten op. En daarna is het wachten op de volgende geslaagde boorpoging. Want van hoe meer plekken we deze gegevens hebben, hoe beter we weten hoe het allemaal begon. Lees hier meer over het onderzoek: Record-breaking recovery of rocks that originated in Earth's mantle could reveal secrets of planet's historySee omnystudio.com/listener for privacy information.
In Nijmegen op de Radboud Universiteit werken ze al heel lang aan het verbeteren van zonnecellen. Bijvoorbeeld door de samenstelling van het materiaal te veranderen, of door alternatieven te vinden voor de manier waarop onderdelen aan elkaar vastzitten. Onderzoeker John Schermer vertelt hoe een technologie die ze een tijdje geleden al ontwikkelden en waarmee ze destijds een record haalden, nu interessant aan het worden is voor de ruimtevaart. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Eigenlijk wilden ze weten hoe algen in water hun complexe visdodende giftige stofjes aanmaken, maar wat ze ontdekten was het grootste eiwit ooit gevonden in de biologie. De onderzoekers, die zelf nogal verrast waren door deze Mount Everest onder de eiwitten, gaven het de naam PKZILLA-1. De vorige recordhouder, titine, is een eiwit dat wordt gevonden in ons eigen spieren. Titine is al zo'n 90 keer groter dan een gemiddeld eiwit. En dit nieuwe eiwit is weer 25 procent groter dan titine. Niet alleen de grootte van het eiwit is indrukwekkend. Ook de functie is interessant. Het speelt een belangrijke rol bij de productie van giftige stoffen in de algen. De manier waarop in dit proces stofjes in elkaar worden gezet is uniek. En dat is mogelijk een tactiek die ook gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van nieuwe medicijnen en materialen. Nu ook de genen achter dit mechanisme zijn bestudeerd geeft dat onderzoekers ook houvast in het ontwikkelen van betere manieren om problematische algengroei in water te monitoren. De genen detecteren in plaats van de gifstoffen zou het misschien mogelijk maken om gevaarlijke groei op te merken nog voor er problemen ontstaan. Nu ze dit is gelukt voor één algensoort, hopen ze hetzelfde te kunnen doen voor andere soorten. Als die betere detectie van giftige algengroei lukt, hopen ze dat dit flink wat sterfgevallen onder mens en dier kan schelen in de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Largest protein yet discovered builds algal toxinsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
In deze aflevering krijgen we een mini-college tumorcellen van Roderick Beijersbergen, professor in Functional Genomics en groepsleider op het Nederlands Kankerinstituut. Hij kijkt in zijn onderzoek hoe de behandelingen van verschillende soorten kanker verder verbeterd kunnen worden. Hoe blijf je al die soorten tumorcellen, die steeds maar weer slimme manieren verzinnen om resistent te worden tegen behandelingen, te slim af? Daarbij krijgen ze onder andere hulp van robots die gigantisch veel experimenten tegelijk kunnen doen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
Je hebt planten met doorns en planten met prikkels. Een doorn is een soort aangepast takje van de plant, maar dan met een scherp puntje. Een prikkel is een soort uitgroeisel van de huid van de plant, kort en puntig, met een haarachtig uiteinde. En dat laatste is wat rozen hebben: prikkels, geen doorns. Nou hebben planten prikkels om verschillende redenen. Het kan een verdedigingsmechanisme zijn tegen planteters of andere plantensoorten, maar ze kunnen ook gebruikt worden om water in op te slaan, of ze helpen de plant grip te krijgen bij het klimmen. Prikkels hebben zich in soorten ontwikkeld die slechts verre, of zelfs geen familie van elkaar zijn. Dat noem je convergente evolutie. Het ontstaan van dezelfde functie bij verschillende, niet-verwante groepen. Denk aan vleugels bij verschillende soorten vogels, maar ook vleermuizen en vliegende eekhoorns. Hoe zit dat precies bij prikkelplanten? Zit daar misschien eenzelfde genetisch mechanisme achter? En stel je wilt planten kweken zonder prikkels, kun je die kennis daar dan voor gebruiken? In de afgelopen 400 miljoen jaar zijn in verschillende soorten zowel prikkels ontstaan als weer verdwenen. En het proces erachter is vergelijkbaar, blijkt nu uit een uitgebreid genetisch onderzoek in de familie van de aubergine, aardappel en tomaat. Een gen-familie genaamd LONELY GUY fungeert in veel soorten als een soort manager voor de prikkelige eigenschap. Dit is waarmee de prikkels aan en uit zijn gezet, als het ware, in verschillende soorten in een tijdsspanne van miljoenen jaren. Dat is dus niet alleen belangrijke kennis voor kwekers, het laat ook zien hoe convergente evolutie kan werken. Geen oervoorouder van waaruit alle soorten met prikkels zijn ontstaan, maar een oeroud genetisch mechanisme. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists traced roses' thorny origins and solved a 400 million-year-old mysterySee omnystudio.com/listener for privacy information.
Onderzoekers van de Radboud Universiteit hebben bestudeerd hoe we mentale inspanning ervaren. Ze zagen dat zelfs als mensen zich vrijwillig op denkwerk storten, ze hard nadenken nog steeds onprettig vinden. We ervaren iets vergelijkbaars wanneer we fysiek werk moeten verrichten. Evolutionair gezien is het zo dat onnodige inspanning zo veel mogelijk beperkt moet worden. Dat we moeite hebben met onszelf aanzetten tot sporten is dan ook niet zo gek. Maar hoe dat zit met mentale inspanning wisten we nog een stuk minder goed. In dit onderzoek werd data van mensen uit verschillende landen en uit verschillende beroepsgroepen bestudeerd. Er werd gekeken in hoeverre deze mensen irritatie en frustratie ervaarden tijdens het doen van cognitieve taken. In alle gevallen bleek de mentale inspanning negatieve gevoelens op te roepen. Ook als veel nadenken onderdeel was van iemands opleiding of werk. Voor iedereen lijkt nadenken vervelend. Maar hoe zit het dan met puzzels? Sudoku's? En quizzen? Dat doen toch echt een heleboel mensen voor hun plezier. Nou, dat doen we vooral vanwege de beloning, zegt één van de onderzoekers. Het is niet het nadenken zelf, maar het succes dat daarmee behaald wordt, waar we in dat geval blij van worden. En dat is weer allemaal kennis waar ontwikkelaars van bijvoorbeeld onderwijsmateriaal of nieuwe software meer mee zouden kunnen doen. Hoe zorg je daar voor die beloning? Iets als kunstmatige intelligentie kan in sommige gevallen dat denkwerk van ons overnemen. Maar ja, dan ervaren we ook niet dat fijne gevoel, wanneer we zelf iets hebben opgelost. Ergens hard voor werken, geeft de taak ook meer betekenis. Dat geldt dus voor zowel fysieke als mentale inspanning. En vergeet ook niet dat je hersenen en je spieren aan het werk zetten van invloed kan zijn op hoe goed je in je vel zit en hoe gezond je ouder wordt. Dus prettig of niet, het is de moeite in veel gevallen toch echt wel waard. Ook al is een deel van die beloning er eentje van de langere termijn. Lees hier meer over het onderzoek: Hard nadenken ‘doet pijn'See omnystudio.com/listener for privacy information.
We weten dat kunstmatig licht in steden rommelt met veel biologische processen. Maar nu zeggen wetenschappers een effect te hebben gevonden dat je misschien iets minder snel zou verwachten. Straatlichten die de hele nacht aanstaan, maken de blaadjes aan bomen zo sterk, dat insecten ze niet meer kunnen opeten. Hoe sterker het blad, hoe minder sporen van bladetende insecten, zagen ze aan de ongeveer 5500 blaadjes van twee soorten bomen die ze op verschillende locaties verzamelden en vergeleken. Waarom de blaadjes dit laten zien is nog niet helemaal duidelijk. Mogelijk zorgt het kunstmatige licht voor langere periodes van fotosynthese. Wat uiteindelijk leidt tot de andere structuur. Wel moet nog worden bestudeerd of het echt de sterkte van de blaadjes is die ervoor zorgt dat de insecten er minder van eten. Daar lijkt het wel op, maar het kunstmatige licht zelf heeft waarschijnlijk ook een effect. Meer licht, beter zichtbaar voor vijanden, immers. Ook dat kan het gedrag van insecten beïnvloeden. Maar aangezien het wel duidelijk is dat de sterkte van en voedingsstoffen in bladeren, zeker een rol speelt in ecosystemen, is dit effect van kunstmatig licht belangrijk om verder uit te zoeken, menen deze wetenschappers. We weten nog ontzettend weinig over het effect van verstedelijking op insecten, voegen ze daaraan toe. Hoog tijd om daar wat aan te veranderen. Lees hier meer over het onderzoek: Streetlights running all night makes leaves so tough that insects can't eat them, threatening the food chainSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Een groep wetenschappers zegt bewijs te hebben gevonden voor het veel eerder voorkomen van complexe levensvormen op aarde dan werd gedacht. Dat bewijs zouden ze gevonden hebben diep in rotsformaties in Gabon, Afrika. Daar zouden ze de 2,1 miljard jaar oude condities voor en sporen van dierlijk leven hebben ontdekt. De organismen die daar dan zouden hebben geleefd, zaten wel vast in een binnenzee op een eiland en verspreiden zich niet over de rest van de wereld. Uiteindelijk stierven ze weer uit. Wat het een soort eerste poging tot het ontstaan van complexe levensvormen zou maken. Niet alle wetenschappers zijn het eens met deze theorie. De meesten geloven nog steeds dat dierlijk leven ‘pas' 635 miljoen jaar geleden ontstond. Ook is er nog steeds discussie over of het nou wel of niet om fossielen gaat, die daar in Afrika zijn gevonden. Maar de onderzoekers zeggen dat ze naast die vermeende fossielen in de rotsformatie ook sporen van nutriënten als zuurstof en fosfor hebben gevonden en dat dit het idee ondersteunt dat hier toch echt levensvormen als eencelligen schimmelachtigen zaten. Dat die nutriënten er mogelijk zo vroeg al hebben gezeten, dat geloven ook andere wetenschappers wel, maar zij vinden dat dit nog onvoldoende bewijs is voor leven. Al is de chemische samenstelling van de rotsen wel opmerkelijk voor die periode in de geschiedenis van de aarde. Het laatste woord is hier dus waarschijnlijk nog niet over gezegd, maar bewezen wordt de theorie dus nog niet geacht. Lees hier meer over het onderzoek: Complex life on Earth may be much older than thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Grote moleculen, met daarin duizenden atomen, worden ook wel macromoleculen genoemd. DNA valt hieronder, maar ook eiwitten bijvoorbeeld. Op aarde zijn organische macromoleculen essentieel voor leven. Nou gaan planeetonderzoekers ervan uit dat deze moleculen vanuit chondrieten op planeten terechtkomen. Dat zijn oeroude meteorieten van samengeklonterde kiezels. Maar ja: hoe komen die moleculen daar dan weer terecht? Waar ontstaan ze? Een internationaal team van wetenschappers onder Nederlandse leiding heeft nu een verklaring gevonden. Ze combineerden in een model twee processen die al in het echt zijn waargenomen. Het eerste is dat er in de stofschijf rond een jonge ster, gebieden zijn waar stof en ijs zich ophoopt. Dit noemen ze ook wel een stofval. Het tweede verschijnsel draait om zware bestraling, bijvoorbeeld door sterlicht. Dankzij onderzoek in het lab weten we al dat er in eenvoudige ijsmengsels door die bestraling zeer complexe moleculen van honderden atomen kunnen ontstaan. Stel nou dat er stofvallen zijn die te maken krijgen met gigantisch veel straling, zouden daardoor dan misschien organische macromoleculen van duizenden atomen kunnen ontstaan? Dat is precies wat er uit het nieuwe model kwam. Bij de juiste omstandigheden kunnen in korte tijd – enkele tientallen jaren – op deze manier macromoleculen ontstaan. Nu willen de onderzoekers nog gaan kijken hoe verschillende soorten stofvallen reageren op straling en bewegende stofstromen. Om zo meer te kunnen zeggen over de kans op leven rond verschillende soorten exoplaneten en sterren. Lees hier meer over het onderzoek: Sterrenkundigen verklaren hoe organische macromoleculen worden gevormdSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Onderzoekers hebben een piepklein eencellig organisme en de alg die dit organisme als host gebruikt bestudeerd. Deze symbiose tussen de twee soorten vind je in zoetwater wereldwijd. Het levert bescherming op voor de alg en een makkelijke uitwisseling van voedingsstoffen voor beiden. Maar nu zagen wetenschappers dat wanneer ze het water met 5 graden opwarmden, deze relatie op termijn verstoord raakt. Zowel de fotosynthese - het produceren van energie - als het gebruik van die energie om te groeien stopten volledig. Zonder bruikbare energie voor de host is de symbiose weg en wordt de alg eigenlijk een parasiet. Nou zijn er heel veel van dit soort samenwerkingen in de natuur. Veel ervan zijn enorm belangrijk voor ecosystemen. Zo ontstaat de helft van alle fotosynthese in water dankzij dit soort relaties. Om maar even aan te geven wat de impact zou zijn, als die samenwerking zou stoppen. Iets wat nu al te zien is in verblekende koraalriffen. Hopelijk kunnen beide soorten in dit soort samenwerkingen zich nog enigszins aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Maar of ze dat snel genoeg kunnen is nog maar de vraag. De twee bestudeerde organismen lukte het wel om hun temperatuur aan te passen naar een geschikte temperatuur voor voortplanting, maar zelfs als meerdere generaties werden bestudeerd vonden ze helaas geen bewijs dat ze ook hun relatie konden herstellen. Lees hier meer over het onderzoek: Warming stops tiny organisms working togetherSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Al ontzettend lang bestuderen ze bij het NIOZ – het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee – hoe het ervoor staat met ons zeeleven. Hoeveel van elke soort zijn er? In welke gezondheid verkeren ze? En welke functies hebben al die verschillende organismen binnen ecosystemen? Ik ga langs op Texel, om te beginnen bij microbioloog Judith van Bleijswijk. In het lab bestudeert zij onder andere wat sporen van RNA en DNA in watersamples ons kunnen vertellen over verschillende zeeorganismen. Met visecoloog Anieke van Leeuwen heb ik afgesproken bij één van de visfuiken van het NIOZ. Al zestig jaar gebruiken ze deze toch vrij simpele techniek om zowel individuele vissen te bestuderen, als populaties en ecosystemen te monitoren. See omnystudio.com/listener for privacy information.
Onderzoekers hebben de microscopische structuur van sommige iconische bomen in de botanische collectie van de universiteit van Cambridge bestudeerd en ontdekten zo een geheel nieuw soort hout. Het gaat om het hout van de Liriodendron, familie van de Magnolia, ook wel de Tulpenboom genoemd. De boom kan wel 30 meter hoog worden en blijkt qua celstructuur niet binnen de hardhoutfamilie, maar ook niet bij de zachthoutsoorten te passen. Die celstructuur brachten ze in beeld met een geavanceerde microscopie-techniek, waarmee op nanoschaal naar de opbouw van de secundaire celwand gekeken kon worden in de natuurlijke gehydrateerde staat. Die tweede celwand is verantwoordelijk voor de mechanische sterkte van de cel. De twee nog bestaande soorten van de tulpenboom bleken veel grotere vezels te hebben in deze cellaag dan hun hardhout verwanten. Tulpenbomen groeien snel en zijn zeer effectief in het opslaan van CO2. Die grotere vezels zouden weleens verantwoordelijk kunnen zijn voor die snelle groei en die efficiënte opslag. Er worden om al velden met tulpenbomen aangelegd. Als een soort CO2-opslag plantages. Je zou dus kunnen zeggen dat we dit al wel een beetje wisten. Maar dan nog is het belangrijk om te snappen waarom deze bomen hier zo goed in zijn. En dat weten we dankzij dit onderzoek weer wat beter. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists discover entirely new wood type that could be highly efficient at carbon storageSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Met kunstmatige intelligentie kan tegenwoordig een heleboel moois, maar met sommige aspecten van ons leven hebben algoritmes nogal wat moeite. Zoals wanneer het aankomt op het (eerlijk en rechtvaardig) voorspellen van menselijk gedrag. Kan onderzoek daar iets aan veranderen? Daarover ga ik in gesprek met Gijs van Dijck, hoogleraar aan de universiteit van Maastricht. Hij werkt aan het 'schoonwassen' van AI-modellen en vertelt waar dit idee vandaan komt.See omnystudio.com/listener for privacy information.
Zwavel is essentieel voor alles wat leeft. Het is ook één van de chemische elementen waar DNA uit op is gebouwd. Je vindt het dus op onze planeet, maar ook in gaswolken waaruit planeten ontstaan. Alleen op het moment dat die gaswolken samentrekken om planeten en sterren te vormen, is de meeste zwavel al niet meer te detecteren met een telescoop. Daar missen we dus een stukje kennis. Hoe komt zwavel vanuit zo'n wolk op een planeet terecht? En in welke vorm? Van alle zwavel in de kosmos weten we van slechts 1 procent waar het zich bevindt. Dat kleine beetje wordt meestal gezien in moleculen, zoals zwaveldioxide of waterstofsulfide. Maar waar is de rest? Onderzoekers van HFML-FELIX bij de Radboud Universiteit zagen dankzij simulaties van chemische reacties in planeet- en stervormende gaswolken al dat er ketens en ringen van zwavel kunnen vormen. Bijvoorbeeld de ringvormige zwavelmolecule S8. Maar kan deze vorm van zwavel overleven in het heelal en zo terecht komen op jonge planeten? Om die vraag te beantwoorden, moet je dit soort moleculen eerst kunnen detecteren in zo'n gaswolk. En daar zijn we nu dichterbij. Met behulp van de FELIX-infraroodlaser hebben de wetenschappers voor het eerst de kosmische vingerafdruk vastgelegd van de stabielste (maar nog steeds kwetsbare) zwavelmolecuul S8, en van verschillende kleinere zwavelmoleculen. Hiermee kan de James Webb Space Telescope nu gerichter gaan zoeken naar deze moleculen. Lees hier meer over het onderzoek: Kosmische vingerafdrukken van zwavelringen gevondenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Met een komodovaraan knuffel je niet. Daar blijf je ver bij uit de buurt. Dat weten de meeste mensen denk ik wel. Eén van de redenen hiervoor is hun giftige speeksel en scherpe klauwen, maar vergeet zeker ook hun tanden niet, zeggen wetenschappers. We wisten al dat die scherp en gebogen zijn, maar nu is ontdekt dat ze ook een beschermend laagje ijzer hebben. Waarschijnlijk is dat de reden waarom hun tanden zo scherp kunnen blijven. Iets wat mogelijk ook het geval was voor sommige dino's. Onderzoekers deden deze ontdekking toen ze met de nieuwste technieken naar een bestaand museum exemplaar keken. Of dinotanden dezelfde hoeveelheid ijzer bevatten, en of ook bij hun het ijzer vooral aan de buitenkant zit, dat kunnen ze nog niet zeggen. Dit komt waarschijnlijk door het fossiliseren van de dinotanden, waardoor de chemische samenstelling verandert. Wat ze wel al kunnen zien is dat de structuur van tanden van vleesetende dino's op de snijranden anders is. De onderzoekers hopen dat meer testen met de komodo-tanden andere markers opleveren waarmee toch iets gezegd kan worden over de aanwezigheid van ijzer in fossielen dino-tanden. En dat zou ons weer iets vertellen over hoe deze uitgestorven diersoort leefde en at. Lees hier meer over het onderzoek: Komodo dragons have iron-coated teeth to rip apart their preySee omnystudio.com/listener for privacy information.
Weet je nog? Die tijd waarin we geloofden dat een beetje alcohol misschien wel beter zou zijn dan helemaal geen alcohol? Canadese wetenschappers hebben nog eens goed gekeken naar 107 onderzoeken waarin dit is bestudeerd. En daarin vonden ze nogal wat foute aannames. Hun conclusie: er is geen bewijs dat af en toe drinken beter is voor de gezondheid of levenslengte dan helemaal niet drinken. Wat ging er in die onderzoeken dan mis? Veel van de studies die zeiden dat af en toe drinken beter was, maakten een verkeerde vergelijking, of corrigeerden niet voor sturende factoren. Zo werd alcoholgebruik in het verleden vaak niet meegenomen en werd vooral naar oudere volwassenen gekeken. Maar sommige inmiddels niet-drinkers waren bijvoorbeeld gestopt vanwege gezondheidsklachten. En als je die groep - ex-drinkers met klachten - meeneemt in de vergelijking met gematigde drinkers, tja, dan lijkt het inderdaad al snel of de gematigde groep gezonder is dan de geheelonthouders. In sterkere onderzoeken waarin ook jongere mensen werden meegenomen en waarin werd gelet op vroegere drinkgewoontes, werd dit voordeel dan ook niet gezien. Van af en toe drinken leef je niet langer. Rode wijn voor een lage hartslag en minder hartziektes? Nope. Er bestaat geen veilige of voordelige hoeveelheid alcohol. Niet drinken is het best. En het is aan iedereen zelf om te bepalen of een glas alcohol op zijn tijd het risico wel of niet waard is. Lees hier meer over het onderzoek: The research was wrong: study shows moderate drinking won't lengthen your lifeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
Astronomen hebben met James Webb een planeet gezien die zes keer zoveel massa heeft als gasreus Jupiter. De planeet draait om een ster relatief dicht bij de zon en hij is extreem koud. Sterker nog: als de data klopt zou het de oudste en koudste planeet ooit vastgelegd zijn. Meestal detecteren astronomen exoplaneten doordat ze tussen de aarde en hun ster bewegen. Dit veroorzaakt een dip in het licht van de ster. Dat vertelt onderzoekers van alles over het object dat deze dip veroorzaakt. Wat ook kan is dat wordt gekeken naar zwaartekracht. Een planeet kan daarmee bijvoorbeeld invloed uitoefenen op het gedrag van de ster, en die beweging kan gemeten worden. Een directe waarneming van een exoplaneet, dat is een stuk zeldzamer. Van de exoplaneten die wel op deze manier zijn gezien, is het grootste deel zo heet en fel, dat ze door het licht van hun ster heen te zien zijn. Dankzij de zwaartekrachttechniek was er al een vermoeden dat 12 lichtjaar van de aarde een grote planeet gevonden kon worden. Vervolgens is geprobeerd om die planeet ook te zien met de James Webb telescoop. Het lukte met de instrumenten aan boord om de gloed van de ster weg te werken, zodat de planeet inderdaad zichtbaar werd. Het moet net als Jupiter een gasreus zijn, maar dan wel zes keer zo zwaar. De planeet zit 15 keer verder van zijn ster dan de aarde van de zon en het is er iets boven het vriespunt. Nou zou het nog beter zijn als er meer bewijs was dat het ook echt om een planeet gaat. Bijvoorbeeld een beeld waarop het gevonden stipje zich heeft verplaatst, maar het is zelfs zonder die aanvullende data al een spannende observatie. Mogelijk zijn we hiermee een stap dichterbij het daadwerkelijk zien van dit soort exoplaneten. Lees hier meer over het onderzoek: This glowing speck is a freezing exoplanet six times the size of JupiterSee omnystudio.com/listener for privacy information.
30 liter drinkwater spoelen we hier per persoon per dag door onze toilet. Niet meer van deze tijd, waarschuwen onderzoekers al langer. Maar waarom stoppen we er dan nog steeds niet mee? Ik ga in gesprek met onderzoekers Bas van Vliet, Annemieke ter Heijne en Nora Sutton van de universiteit van Wageningen. Over besparen, hergebruiken, filteren en terugwinnen. En over onze gewoontes. Want zelfs al kan het anders en zijn er alternatieven, dan betekent dat nog niet dat alle gebruikers zomaar af willen stappen van het geliefde flush and forget.See omnystudio.com/listener for privacy information.