Scheppingsdrift

12 september start het derde seizoen van Scheppingsdrift. We gaan weer op zoek naar verrassende perspectieven op Bijbelverhalen, aan de hand van muziek, film, literatuur en beeldende kunst. Samen met Lieke Wijnia, Ab Nieuwdorp en Alain Verheij, duikt Allard Amelink, in onder andere de Exodus, De Verloren Zoon, Ruth en Esther. Nieuw dit seizoen is dat er vanuit Scheppingsdrift nieuwe kunst ontwikkeld wordt. Met dank aan de Vermeulen Brauckman Stichting sluiten we elke aflevering af met een gedicht van aanstormend dichteres Anne Broeksma; daarnaast reflecteert ook illustrator Jedi Noordegraaf elke week op het verhaal - zijn werk voor Scheppingsdrift vind je in de Visie. En heel bijzonder: bij de aflevering over de apostel Paulus brengen we een exclusief verhaal van de winnaar van de P.C. Hooft-prijs 2022, Arnon Grunberg. 

In deze bonusaflevering van Schepppingsdrift duiken we in het thema “vrouwen in de Bijbel”. In de afgelopen twee seizoenen hebben we al vaker besproken hoe vrouwen geportretteerd worden in de Bijbel. Met een vluchtige blik lijkt het alsof er maar twee soorten vrouwen bestaan: heilige maagden en gevaarlijke verleidsters. Maar spreekt de Bijbel wel zo zwart wit? Op welke manier reflecteert kunst hierop? Zien we verschil tussen hoe vrouwelijke en mannelijke kunstenaars vrouwen portretteren? En wat kan het ons leren over hoe we vandaag de dag kijken naar genderverhoudingen? We bespreken dit alles op een locatie die voor dit gesprek gemaakt lijkt: de tentoonstelling Artemisia. Vrouw & Macht in Rijksmuseum Twenthe. Een expositie over de zeventiende-eeuwse vrouwelijke schilder Artemisia Gentileschi. Allard Amelink bespreekt het dit keer met Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht en theoloog en schrijver Alain Verheij. Ab Nieuwdorp is helaas afwezig. In deze aflevering: - Madonna met kind van Artemisia Gentileschi - Ordo Virtutum van Hildegard von Bingen - Ave Maria, O auctrix vite van Hildegard von Bingen - Maria Magdalena van Giovanni Baglione - Maria Magdalena van Orazio Gentileschi - Maria Magdalena van Artemisia Gentileschi (ca. 1630) - O mes soeurs uit Marie-Magdeleine van Jules Massenet  - Susanna en de ouderlingen van Artemisia Gentileschi - Susanna en de ouderlingen van Matteo Loves - Bathseba van Artemisia Gentileschi en Bernardo Cavallino e.a.  - Allegro con Strepito uit Ostersonate van Fanny Mendelssohn - Jaël en Sisera van Artemisia Gentileschi - Judith en Abra met het hoofd van Holofernes van Artemisia Gentileschi (1607/1610) - Judith en Abra met het hoofd van Holofernes van Artemisia Gentileschi (1645/1650) - Kill Bill van Quentin Tarantino - Jaag je ploeg over de botten van de doden van Olga Tokarczuk

In deze laatste reguliere aflevering van dit seizoen gaat het over Petrus, de rots waarop Christus volgens de Bijbel zijn kerk gebouwd heeft. Maar Petrus is toch ook de man die meermaals de plank volledig misslaat en Jezus zelf tot driemaal toe verloochent, door hem in de steek te laten rondom de kruisiging en drie keer te zeggen dat hij niet bij Jezus hoort. Is dat nou een goede rots om op te bouwen? Waarom heeft Petrus toch een vorm van eerherstel gekregen? En wat leert ons, mensen die ook vaak strompelend door het leven gaan, dat over het leven? Allard Amelink bespreekt met Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Overzicht van de kunstwerken die aan bod komen: - Tu es petrus van Paweł Łukaszewski - Jesus Handing the Keys to Peter van Pietro Perugino - Denial of Peter van Georges de la Tour - Petrus aber sass draussen im Palast uit ‘Matthäus Passion' van Johann Sebastian Bach - E non fu il pianto suo rivo o corrente uit ‘Lagrime di San Pietro' van Orlandus Lassus - Stilte van Shusaku Endo - After that He was Risen from the dead uit ‘Saint Peter, An Oratorio' van John Knowles Paine - Brødre (Brothers) van Susanne Bier - Christus en de berouwvolle zondaars van Peter Paul Rubens

Een denker en een doener: Maria en Martha. Martha slooft zich uit in het huishouden als Jezus op bezoek komt, terwijl Maria aan de voeten van Jezus gaat zitten om naar hem te luisteren. Waarom zegt Jezus dat Maria het beste deel heeft gekozen? Zijn het niet de Martha's van deze wereld die de boel draaiende houden? En waarom wordt hun broer Lazarus als eerste mens ooit uit de dood weer opgewekt? Allard Amelink bespreekt het weer met het vaste panel van dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Overzicht van de kunstwerken die aan bod komen: - Christus in het huis van Maria en Martha van Diego Velazquez - Martha and Mary van Joanna Marsh - The Sons of Martha van Joseph Rudyard Kipling  - Babette's Feast van Gabriel Axel - Opwekking van Lazarus van Jan Lievens - Lazarus: Now a certain man was dead uit ‘The Gospel According to the Other Mary' van John Adams  - Opwekking van Lazarus van Vincent van Gogh - Opwekking van Lazarus  van Rembrandt van Rijn - Lady Lazarus van Sylvia Plath - Man feconda di prodigi uit ‘La Risurrezione di Lazzaro' van Antonio Calegari  - Misdaad en Straf van Fyodor Dostojevski

Verleiding ligt overal op de loer: van macht tot geld, van aanzien tot seks. Ook Jezus wordt verleid en wel door de duivel in hoogst eigen persoon. Aan welke verleidingen wordt hij blootgesteld? Hij gaat niet op de verleidingen in, maar is dat eigenlijk wel het goede antwoord? En waar liggen voor ons de verleidingen op de loer? Allard Amelink bespreekt het in deze aflevering van Scheppingsdrift met het vaste panel van dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Overzicht van de besproken kunst: - Christ unser Herr zum Jordan kam van Johann Sebastian Bach - Christ in the Wilderness van Stanley Spencer - De verzoeking op de berg van Duccio di Buoninsegna, - Danse Macabre van Camille Saint Saëns  - Documentaire They sold their souls for rock 'n roll - Podcast Rock my soul van EO en NPO Radio 2 - II. Adagio espressivo uit “Violin Concerto No. 1 in D Major” van Niccòlo Paganini - Ô pure émotion uit “La Damnation de Faust” van Hector Berlioz - Laatste verzoeking van Christus van Nikos Kazantzakis, verfilmd door Martin Scorsese - De Grootinquisiteur van Sevilla uit ‘De Gebroeder Karamazov” van Fyodor Dostojevski - Marina Abramovic, The Artist is Present (2010)

Een stalletje, een os en een ezel, engeltjes, allemaal een Kersttrui aan. Kerst is een gezellig feest. Maar is het Kerstverhaal zelf wel zo gezellig? Eigenlijk is het een heel gevaarlijk verhaal. Het draait om armoede, revolutie en kindermoord. Niet voor niets was de soundtrack van Kerst – en dan gaat het niet over All I want for Christmas - in diverse Zuid-Amerikaanse regimes verboden. Hoe verhoudt de kitscherige kant zich tot de "echte" boodschap van Kerst? En hoe moeten we dan zaterdag aan het Kerstdiner zitten? Allard Amelink bespreekt het met Lieke Wijnia van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Kunst in deze aflevering: - The Greeting van Bill Viola - Visitazione di Carmignano van Jacopo Pontormo - Magnificat anima mea Dominum uit “Magnificat” van Johann Sebastian Bach  - Evangelie volgens Jezus Christus van José Saramago - Pieter Bruegel, Volkstelling te Bethlehem - Rineke Dijkstra, fotoportretten van pas-bevallen moeders (1994): -- Julie, Den Haag, Nederland, 29 februari 1994 -- Saskia, Harderwijk, Nederland, 16 maart 1994 - Le songe d'Hérode uit “L'enfance du Christ van Hector Berlioz - Children of Men van Alfonso Cuarón - La fuga in Egitto uit “Vetrate di chiesa” van Ottorino Respighi - De Val van Albert Camus - A Christmas Carol van Charles Dickens

Kan grote ellende ook iets positiefs betekenen? Jeruzalem wordt veroverd en het volk Israël wordt weggevoerd uit hun eigen land naar het vreemde Babylon: de Babylonische Ballingschap. Een donkere geschiedenis, maar ook cruciaal voor de identiteitsvorming van het Joodse volk. Tal van volken en groepen hebben zich geïdentificeerd met het volk in ballingschap, van de Italianen tot de Rastafari. Op welke manier draagt balling zijn bij aan je groepsidentiteit? En zijn wij uiteindelijk niet allemaal een beetje vreemdeling in deze wereld? Allard Amelink bespreekt het met het vaste panel voor dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. - By the rivers of Babylon van Boney M - Psalm 137 van Jack Body - The mourning Jews in exile van Eduard Bendemann - Jeremia gezeten in de ruïne van Jeruzalem van Eduard Bendemann - De lamentatione uit "Lamentations Ieremia Prophetae" van Alonso Lobo - Va' Pensiero uit "Nabucco" van Giuseppe Verdi - Tentoonstelling Mystiek Moluks in Museum Catharijneconvent - 400 years van Bob Marley - De smidse van Czeslaw Milosz - Essay on Josef Koudelka's Exiles van Czeslaw Milosz - In mijn vaderland van Czeslaw Milosz - The New Colossus van Emma Lazarus - Babel van Alejandro González Iñárritu - Biutiful van Alejandro González Iñárritu

Ouders houden toch onvoorwaardelijk van hun kinderen? Of zit er toch een grens aan die liefde? Absalom vermoordt zijn halfbroer, ontpopt zich tot populist en verjaagt zijn vader David. Vervolgens verkracht hij de bijvrouwen van zijn vader en toch moet David uiteindelijk huilen als zijn zoon om het leven komt. Hoe ver kan je liefde gaan en welke les wil de Bijbel ons hiermee leren? Allard Amelink bespreekt het met Lieke Wijnia van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Kunst in deze aflevering: -       Amnon en Tamar van Giovanni Francesco Barbieri “Guercino”  -       O Seigneur que de gents van Jan Pieterszoon Sweelinck -       The women of Troy van Pat Barker -       Absalom, Absalom van William Faulkner -       Death of Absalom van Marvin Hayes -       "Contro l'empio s'impugi la spada" uit Assalonne van Antonio Caldara -       Absalon, fili mi van Josquin des Prez -       When David heard van Eric Whitacre -       The Fresh Prince of Bel-Air

Je held kan van zijn of haar voetstuk vallen. Maar moeten helden überhaupt wel op voetstukken staan? In deze aflevering gaat het over David. Profetische koning, poeët, reuzendoder David. Jezus wordt “Zoon van David” genoemd. Hij is de held van Israël. Maar er kleven ook wel aardig wat nare dingen aan hem. Verkrachting, moord, getroebleerde relatie met zijn zonen en dochters. Is hij wel zo'n held? En wat zegt het over de heldenverering van andere helden? Allard Amelink bespreekt het wederom met Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. De kunstwerken in deze aflevering zijn: - "The Bird's Song” uit The Pilgrim's Progress van Ralph Vaughan Williams - David et Goliath van Edgar Degas - Hallelujah van Jeff Buckley - Symphonic Poem: Saul en David en Johan Wagenaar - David en Bathseba van Lucas Cranach de Oudere - David et Bethsabee, d'apres Lucas Cranach van Pablo Picasso - Miserere van Gregorio Allegri - The Godfather van Francis Ford Coppola - Geschonden Geweten (The Power and the Glory) van Graham Greene

Deze aflevering gaat over Mozes en ook weer niet. Eigenlijk gaat over een coalitie van verzetsvrouwen. Mozes is een van de belangrijkste Bijbelse helden. Hij is de man van de 10 plagen, hij leidt het volk Israël weg uit Egypte, door de Rode Zee, naar het beloofde land. Maar we gaan het niet hebben over hem. In de schaduw van Mozes, staat een vijftal vrouwen. Vijf vrouwen zonder wie Mozes nooit zijn eerste verjaardag had gehaald: twee vroedvrouwen, een moeder, een zus en een prinses. Allard Amelink bespreekt het in deze aflevering van Scheppingsdrift met het vaste panel van dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Ze bespreken onder meer kunstwerken van Frida Kahlo en Simeon Solomon; muziek van Händel en de onbekende compoinsten Adolph Marx en Arthur Rubinstein; Schindler's List en Das Leben der Anderen; en het boek Alleen in Berlijn van Hans Fallada. En de twee grootste muziekdiva's van de jaren '90 komen voorbij: Mariah Carey en Whitney Houston. Overzicht van de besproken kunst: - 'And the Children of Israel Sigh'd' uit Israel in Egypt van Georg Friedrich Händel - The Mother of Moses van Simeon Solomon - Alleen in Berlijn – Hans Fallada - 'Where do you hurry, mother?' uit Moses van Anton Rubinstein - Schindler's List van Steven Spielberg - Das Leben der Anderen van Florian Henckel von Donnersmarck - 'Was betrübst du dick, meine Seele' uit Mose van Adolph Marx - Prince of Egypt - DreamWorks Animation  - Moses van Frida Kahlo - When you believe van Mariah Carey en Whitney Houston

In deze aflevering een verhaal over religieus vertrouwen. Of gaat het over religieus fanatisme? Abraham wordt gevraagd zijn zoon Isaak te offeren en hij is nog bereid het te doen ook. Gelukkig grijpt God in het verhaal in. Is Abraham een religieuze extremist of kunnen we wat van hem leren? Wat zijn wij bereid op te geven voor een hoger doel? Allard Amelink bespreekt het weer met het vaste panel van dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Ze bespreken onder meer kunstwerken van Caravaggio en Rembrandt; muziek van Benjamin Britten, Bob Dylan en Leonard Cohen; en werken van Søren Kierkegaard en Albert Camus. En ook Game of Thrones komt voorbij. Overzicht van de besproken kunstwerken: - Het offer van Isaak door Ghiberti en Brunelleschi (1401) - Highway 61 Revisited van Bob Dylan - ‘Le ciel par une épreuve tendre' uit Abraham Ou Le Sacrifice d'Isaac van Sébastien de Brossard - Het offer van Isaak door Caravaggio (1603) en Rembrandt (1636).  - 'Et pergentes pariter' uit Sacrificium Abrahae van Marc-Antoine Charpentier - Vrees en Beven van Søren Kierkegaard - 'So Abram Rose' uit War Requiem van Benjamin Britten - Story of Isaac van Leonard Cohen - Break Down van Michael Landy - De rechtvaardigen van Albert Camus

Het is een van de populairste Bijbelverhalen voor kinderen: de ark van Noach. Dick Bruna heeft zijn eigen versie en Playmobil en Fisher-Price hebben speelgoed-arken. Maar is het eigenlijk wel zo'n gezellig verhaal? Wat betekent de zondvloed in deze tijd? En wensen we niet stiekem zelf wel eens een zondvloed, omdat het ook wel heel fijn is om helemaal opnieuw te beginnen? Allard Amelink bespreekt het in deze aflevering van Scheppingsdrift met het vaste panel van dit seizoen: Lieke Wijnia, conservator van het Museum Catharijneconvent in Utrecht; Ab Nieuwdorp, presentator van De Klassieken op NPO Radio 4; en theoloog en schrijver Alain Verheij. Ze bespreken onder meer kunstwerken van Jan Brueghel en Winifred Knights; muziek van Benjamin Britten, Michelangelo Falvetti en Gaetano Donizetti; twee films van Darren Aronofsky; en een roman van Julian Barnes. Overzicht van de besproken werken: - 'Noye, Noye, Take Thou Thy Company ' uit Noye's Fludde van Benjamin Britten - Jan Breughel, The Entry of the Animals into Noah's Ark - ‘Sinfonia di Tempeste' uit Il diluvio universale – Michelangelo Falvetti  - The Deluge, Winifred Knights - Het vlot van Medusa van Théodore Géricault - Noah van Darren Aronofsky - 'Manca il respir' uit Il diluvio universale van Gaetano Donizetti. - Een geschiedenis van de wereld in 10 1/2 hoofdstuk van Julian Barnes - Dee Sitonu a Weti | Stones have Laws door kunstenaarsduo Siebren de Haan en Lonnie van Brummelen  - Mother! van Darren Aronofsky

De Bijbel en kunst. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook in dit nieuwe seizoen gaat Allard Amelink op zoek naar de verhalen die kunstenaars inspireerden tot hun meesterwerken. Aan de hand van beeldende kunst, film, literatuur en muziek duikt hij elke aflevering, samen met een panel van experts in één Bijbelverhaal. Het panel bestaat dit seizoen uit NPO Radio 4-presentator Ab Nieuwdorp, theoloog Alain Verheij en conservator van Museum Catharijneconvent Lieke Wijnia.

Ze is in de loop van de eeuwen verguisd, weggezet als prostitué, gereduceerd tot de draagmoeder van het kind van Jezus. Maar de Bijbel vertelt een ander verhaal over haar: ze is de eerste getuige van de opstanding op Paaszondag. In deze laatste aflevering van dit seizoen hoor je over kunst van Marlene Dumas en Chantal Breukers en werken van Simon Vestdijk en Ida Gerhardt. En dat rond het verhaal van Maria Magdalena.

In deze een-na-laatste aflevering hebben we het over het verhaal van Goede Vrijdag: de kruisiging. Het is een van de meest afgebeelde taferelen ter wereld. Het hangt in kerken, staat langs de kant van de weg en bungelt als sieraad om de nek van rappers – het kruis. Je hoort over films van Monty Python en Mel Gibson en muziek van Felix Mendelssohn en Arvo Pärt. Ga naar www.eo.nl/scheppingsdrift voor meer informatie over de kunst die we bespreken in deze aflevering, plus meer kunstuitingen die horen bij dit verhaal.

In deze aflevering Salomé en Johannes de Doper. Als iemand zegt: “Wat je ook vraagt, ik zal het je geven, al was het de helft van mijn koninkrijk!”, wat vraag je dan? Macht, geld, roem? Of vraag je dan het hoofd van een profeet? We hebben het over schilderijen van Gustave Moreau en Aubrey Beardsley en muziek van Richard Strauss en Terry Riley. Kijk op www.eo.nl/scheppingsdrift voor een overzicht van alle kunst die we bespreken, plus nog meer kunst bij het verhaal van Salomé.

In deze aflevering hoor je over Judith, een verhaal met de perfecte ingrediënten voor spektakel: de mooiste vrouw ter wereld onthoofdt een generaal, die meer wijn had gedronken, dan hij ooit in zijn leven op één dag gedronken had. We hebben het over schilderijen van Artemisia Gentileschi en Rembrandt van Rijn en muziek van Antonio Vivaldi en Arthur Honegger.

Deze aflevering duiken we in het verhaal van Job. Dat Bijbelboek stelt zich de vraag: als God goed is en God almachtig is, waarom is er dan zoveel ellende in de wereld? Je hoort over films van Terrence Malick en de Coen Brothers en boeken van Joseph Roth en Fjodor Dostojevksi. Ga naar www.eo.nl/scheppingsdrift voor meer informatie over de kunst die we bespreken in deze aflevering, plus andere kunstuitingen bij dit verhaal.

Wie niet sterk is, moet slim zijn. Maar wat als je wel heel sterk bent, maar niet heel slim? Daarover gaat het in deze aflevering van Scheppingsdrift, over het verhaal van Simson. Je hoort over muziek van Georg Friedrich Handel en Camille Saint-Saëns en films van Cecil B. DeMille en Marvel.

“Alles waar te voor staat is verkeerd, behalve tevreden”, zegt de tegeltjeswijsheid. En zo heb je dus ook te religieus, dat vindt zelfs de Bijbel. In deze aflevering duiken we in het verhaal van Mozes en het gouden kalf, aan de handen van schilderijen van Emil Nolde en Marc Chagall en romans van Harry Mulisch en Jan Siebelink. Kijk op www.eo.nl/scheppingsdrift voor een overzicht van alle kunst die we bespreken, plus nog meer kunst bij het verhaal van Mozes en het gouden kalf.

De meeste dromen zijn bedrog, maar soms komen dromen écht uit. Alleen moet je vaak wel eerst door een nachtmerrie heen, voordat ze waar kunnen worden. In deze aflevering hoor je over het rags-to-riches-verhaal van Jozef, aan de hand van film en literatuur. We hebben het onder andere over werk van Joost van den Vondel en Thomas Mann en films van George Lucas en Ridley Scott. Ga naar www.eo.nl/scheppingsdrift voor meer informatie over de kunst die we bespreken in deze aflevering.

In deze tweede aflevering hebben we het over de eerste moord in de Bijbel, aan de hand van literatuur en muziek. Je hoort over werken van John Steinbeck en Willem Jan Otten en muziek van Alessandro Scarlatti en Darius Milhaud. Op www.eo.nl/scheppingsdrift vind je een overzicht van de kunst die we bespreken in deze aflevering.

In de eerste aflevering van Scheppingsdrift duiken we aan de hand van beeldende kunst en film in het verhaal van de Zondeval. Je hoort over werken van Masaccio en Grayson Perry en films van David Fincher en Alex Garland. Kijk op www.eo.nl/scheppingsdrift voor een overzicht van alle kunst die we bespreken, plus nog meer kunst bij het verhaal van de Zondeval.