Gdańskie Wykłady Solidarności

Marek Cichocki analizuje, jak zmienił się świat wokół Polski w ostatnim ćwierćwieczu i próbuje postawić diagnozę. Pytania się mnożą: czy ustrój Polski wyczerpuje swoje możliwości, a może chodzi tylko o sposób definiowania polityki i aktorów na scenie politycznej? A może nastał koniec kontraktu społecznego, który swoje korzenie ma w Solidarności, PRL i Okrągłym Stole? Albo wyczerpuje się paradygmat wartości, który legitymizował przemiany? Wszak taka sugestia koresponduje z wielkimi przemianami Zachodu i Europy, jakimi jesteśmy świadkami.

Andrzej Leder zastanawia się, jak przeszłość ukształtowała współczesną mentalność polskiego społeczeństwa, wpływając nawet na dzisiejsze wybory polityczne.

Europa przypomina coraz bardziej wioskę z filmu Wernera Herzoga „Szklane serce”, w której utracono tajemnicę konstytuującą życie mieszkańców, a prorocy wieszczą nadejście końca świata. Rozpaczliwie poszukujemy kozła ofiarnego, pod ręką mając imigrantów i podejrzliwie spoglądając na muzułmanów. Nie zbudujemy racjonalnego gruntu dla przyszłości okopując się na własnym brzegu. Zdaniem Krzysztofa Czyżewskiego, możemy tego dokonać jedynie wspólnie z innymi, obejmując tu i teraz całe sąsiedztwo i udzielając gościny. W tym stwierdzeniu nie chodzi o doraźne uzasadnienie potrzeby zmierzenia się z wielką falą przychodźców, która wywołała europejski kryzys. Chodzi o odwieczną tajemnicę wspólnoty, która ustanawia się w pełni tylko dzięki obecności obcego. Dlatego „obcowanie”.

Tożsamość, jak twierdzi Szkudlarek za Ernesto Laclau, to proces niemożliwy do spełnienia, ale również niemożliwy do zaniechania, gdyż człowiek nieustannie dąży do osiągnięcia jednoznaczności. Kategorie pojęciowe są społecznymi konstruktami, które zmieniają się w czasie. Proces formowania tożsamości nie może być ujmowany w kategoriach logicznych, tylko środkami retorycznymi. Odgrywają one istotną rolę w dyskursie edukacyjnym i politycznym. Edukacja jest także polem debat politycznych i populistycznych mobilizacji związanych z żądaniami dotyczącymi kształtu całości społeczeństwa, jak i kształtu samego systemu edukacji. Tomasz Szkudlarek jest pedagogiem, profesorem w Zakładzie Filozofii Wychowania i Studiów Kulturowych w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego. Ostatnio realizowane przez niego projekty badawcze dotyczą kulturowych praktyk formowania podmiotu, teorii konfliktu w polityce i edukacji (we współpracy z międzynarodową siecią SCAPE) oraz etycznych i pedagogicznych aspektów teorii tożsamości Laclau. Autor książek takich jak: The Problem of Freedom in Postmodern Education (1993), Media: szkice z filozofii i pedagogiki dystansu (1999), Identity, Popular Culture, Education (2000).

Rewolucje wolnościowe w postaci nowych ruchów społecznych, takich jak Arabska Wiosna i Occupy Wall Street kształtują nową kulturę polityczną. Matynia nazywa je ruchami prefiguratywnymi, które nie kreują rozwiązań politycznych, ale odpowiadają nadchodzącym tendencjom, zmianom form życia społecznego. Nie tworzą trwałych struktur, czego oczekiwałaby od nich opinia publiczna oraz kładą nacisk na działanie, na walkę, a nie konstytuowanie ram organizacyjnych. Te cechy świadczą o słabości ruchów, które zanikają w równie szybkim tempie, w jakim się kształtują nie pozostawiając po sobie wypracowanych programów działania. Elżbieta Matynia jest profesorką socjologii w New School for Social Research w Nowym Jorku, gdzie specjalizuje się w historii idei i socjologii polityki. Jest też dyrektorką Transregional Center for Democratic Studies w New School oraz członkinią redakcji „Social Research”. W swoich najnowszych badaniach skupia się m.in. na wyzwaniach, przed którymi stają nowe demokracje, obciążone dziedzictwem przemocy. Jest autorką m.in. Demokracji performatywnej (2008) oraz An Uncanny Era: Conversations between Václav Havel and Adam Michnik (2014).

Wiek XXI wykreował wiele nowych form mobilizacji społecznych, do których należy m.in. mobilizacja eventowa. Charakteryzuje się ona krótkotrwałym działaniem wydarzeniowym, nieukierunkowanym na konkretne problemy, lecz na atmosferę samej mobilizacji. Misztal nazywa ją także mobilizacją kaskadową przyrównując punktowe formy protestu do fontanny wydarzeń, która cechuje się nagłym wybuchem i równie nagłym zakończeniem. Otwiera ona krótkotrwale możliwości polityczne, które szybko zamykają się przed aktorami społecznymi. Brak regularności w cyklu historycznym prowadzi do sytuacji, w której zmiana społeczna staje się nieprzewidywalna – generuje ona nową strukturę zmiany. Bronisław Misztal jest profesorem socjologii specjalizującym się w problemach zmiany społecznej, ruchów społecznych oraz socjologii polityki, a także konsultantem politycznym oraz analitykiem i komentatorem w zakresie polityki publicznej. Od roku 2012 pełni funkcję Ambasadora RP w Portugalii. Prowadził seminaria nt. demokracji w Birmie, Tunezji, Wenezueli i na Bałkanach, przyczyniając się znacząco do postępu debaty demokratycznej oraz do zmian politycznych. W latach 2007–2009 był szefem Gabinetu Politycznego Ministra Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej i Doradcą Ministra. Autor książek takich jak Aktualność wolności: wybór tekstów (2005), Teoria socjologiczna a praktyka społeczna (2000), Prywatyzacja szkolnictwa wyższego w Polsce: wyzwania w świetle transformacji systemowej (2000).

Przedstawiając ukraiński Euromajdan w kategorii performansu, Bendyk podkreśla znaczenie roli mediów społecznościowych w rozwoju procesu rewolucyjnego. Podczas wykładu mówił o facebookowych bądź też twitterowych rewolucjach, które umożliwiają niemal natychmiastowy kontakt ze światem, ale i obnażają tematy takie jak, tragedie cywilów, a nawet śmierć. Przedstawianie w mediach tragedii rannych wolontariuszy, czy zdjęć ofiar snajperów jest jednym z argumentów na porównywanie Euromajdanu do performansu. Edwin Bendyk jest dziennikarzem, publicystą i pisarzem, dyrektorem Ośrodka Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas, wykładowcą w Centrum Nauk Społecznych PAN. Kierownik działu naukowego w tygodniku „Polityka”. Prowadzi blog „Antymatrix 2”. Autor wielu książek, najnowsza to Bunt Sieci (2012) o protestach anty-ACTA. Z kolei zbiór esejów Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności (2002) uzyskał nominację do Nagrody NIKE 2003.

Ruch społeczny Anty-ACTA jest przykładem nowej formuły działania zorientowanego na szybką realizację celu. Charakteryzuje się natychmiastową mobilizacją, brakiem silnych liderów oraz nietworzeniem struktur, ram organizacyjnych. Płaszczyzny interpretacji nowych ruchów to analiza technologiczna (nowe media), socjologiczna (nowe społeczeństwo) oraz kulturowa (nowa generacja, pokolenie Y). Nowe ruchy społeczne niewątpliwie powiązane są z powstaniem nowego pokolenia, nazywanego Pokoleniem Y, które wyróżnia zastąpienie autorytetów liderami, pojęcia prawdy różnymi punktami widzenia oraz poświęcenia wzajemnością. W pokoleniu Y nie ma reguł, jest natomiast autentyczność. Część wykładu stanowi prezentacja filmu dokumentującego badanie ruchu STOP ACTA. Podczas wykładu Kuczyński zaprezentował także wyniki raportu Obywatele ACTA (2014). Paweł Kuczyński jest doktorem socjologii, współzałożycielem i członkiem Zespołu Analiz Ruchów Społecznych. Pracuje jako menedżer kierując firmą Communication Service, specjalizującą się m.in. w badaniach i konsultacjach społecznych. Za swoją podstawową aktywność zawodową uważa zarządzanie, które doskonalił m.in. w ramach programu szkoleniowego w Harvard Business School. Od wielu lat wykładowca w Collegium Civitas. Skupia się na tematyce ruchów społecznych, był uczestnikiem badań Solidarności jako ruchu społecznego w 1981 roku, zrealizowanych przez zespół Alaina Touraine’a i Jana Strzeleckiego. Autor takich publikacji, jak m.in. W poszukiwaniu ruchu społecznego – wokół socjologii Alaina Touraine’a (1994).

Beck twierdzi, że w ramach nowoczesności nastąpiło pęknięcie. Dzisiejsze czasy niemiecki socjolog nazywa nowoczesnością refleksywną, w której jesteśmy permanentnie konfrontowani ze skutkami unowocześnienia, w tym zwłaszcza ze zjawiskiem ryzyka. Żyjemy w społeczeństwie ryzyka, w którym nieprzewidywalność konsekwencji modernizacyjnych staje się największym wyzwaniem. Beck skupia się na trzech rodzajach dynamiki modernizacji: społeczeństwie, indywidualizacji i kosmopolityzacji, ukazując jak zacierają się różnice pomiędzy państwami oraz jak istotnego znaczenia nabiera indywidualizacja jednostki we współczesnej kulturze. Ulrich Beck (1944–2015) był profesorem socjologii na Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana w Monachium oraz London School of Economics. Uzyskał tytuł doktora honoris causa wielu prestiżowych uniwersytetów europejskich. Redaktor magazynu nauk społecznych „Soziale Welt”. W swoich badaniach Beck skupiał się na teorii modernizacji, socjologii ryzyka, transformacji pracy oraz nierównościach społecznych. W ostatnich latach Beck podejmował temat socjologicznych i politycznych skutków „modernizacji refleksyjnej” i badał złożoność procesu transformacji społeczeństw zglobalizowanego świata, a także aktywnie uczestniczył w debacie dotyczącej nowej tożsamości Europy. W Polsce ukazały się m.in. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności (2002), Modernizacja refleksyjna. Polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym nowoczesności (współautorzy: Anthony Giddens, Scott Lash, 2009), Niemiecka Europa (2013) oraz Miłość na odległość. Modele życia w epoce globalnej (współautorka Elizabeth Beck-Gernsheim, 2013).

Ideał Solidarności był ideałem demokratycznego ustroju, opartego na „państwie prawa” i prawach człowieka i obywatela, ale działającego w oparciu o powszechną debatę społeczną. Według Krzemińskiego działalność związkowa i poza-związkowa, rozwijana w czasie legalnej aktywności NSZZ Solidarność, była wynikiem narodzenia się świadomości obywatelskiej i manifestacją społeczeństwa obywatelskiego. Krzemiński dużą część wykładu poświęcił również zmianom w Kościele katolickim, które objawiają się retoryką wrogości oraz angażowaniem się przez Kościół w działalność polityczną. Ekspansja Kościoła w nowej rzeczywistości ustrojowej oznacza daleko silniejszą pozycję, niż aktora, reprezentującego społeczność religijną katolików. Ireneusz Krzemiński jest profesorem socjologii, kierownikiem Centrum Badania Solidarności i Ruchów Społecznych przy Instytucie Socjologii UW. Członek zarządu Polskiego PEN-Clubu, od 2010 r. członek Rady Gospodarczej przy Premierze RP. Krzemiński jest autorem i redaktorem wielu książek, w tym m.in.: Solidarność. Doświadczenie i pamięć (2010), Czego nas uczy Radio Maryja? Socjologia treści i recepcji rozgłośni (2009), Wolność, równość, odmienność. Nowe ruchy społeczne na początku XXI wieku (2006), Polacy – jesień ̛80 (1983), Co się dzieje między ludźmi? (1992), „Solidarność”. Projekt polskiej demokracji (1997) oraz Solidarność. Niespełniony projekt polskiej demokracji (2013).

Maszyny społeczne to struktury hierarchiczne grupujące ludzi i przejmujące ich życiową energię, aby kontrolować jak największą część przestrzeni publicznej. Najważniejszą cechą strukturalną maszyny społecznej jest jej projekt, który kończy się sukcesem po przejęciu energii życiowej zasobów ludzkich. W maszynach społecznych zminimalizowany jest czynnik osobowy. Postępowanie struktury zbliżone jest do postępowania przywódców, kierujących się trzema typami osobowości: schizotymicznymi, cyklotymicznymi i hybrydalnymi. Jesteśmy pod władzą maszyn społecznych, uczestniczymy w tych strukturach świadomie lub nieświadomie, czy tego chcemy czy nie. Tomasz Polak (wcześniej Węcławski) jest teologiem i filozofem, twórcą i kierownikiem Międzywydziałowej Pracowni Pytań Granicznych UAM w Poznaniu. Do 2007 roku (jako ksiądz katolicki) był profesorem Wydziału Teologicznego UAM, jego dziekanem i prodziekanem. W latach 1997–2003 członek Międzynarodowej Komisji Teologicznej przy watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary. Tomasz Polak zajmuje się historią społeczną wczesnego chrześcijaństwa, krytyką ideologii i fantazmatów. Autor takich książek, jak m.in. Gdzie jest Bóg? Małe wprowadzenie do teologii dla tych, którzy nie boją się myśleć (1992), Wielkie kryzysy tradycji chrześcijańskiej (1999), Królowanie Boga. Jeszcze trzy objaśnienia wyznania wiary Kościoła (2005).

Solidarność była ruchem klasowym, zrodzonym w walce klasy wyzyskiwanych obywateli i pracowników socjalistycznego państwa utrzymywanego mimo gospodarczej niewydolności – dzięki zimnowojennej stabilizacji geopolitycznej świata. Była ruchem społecznym, który metodą prób i błędów, oraz w ogniu walki politycznej ze słabnącym systemem państwowego socjalizmu, wyłonił projekt polityczny. Obecnie obserwujemy duże rozwarstwienie społeczeństwa, a głównymi przyczynami tego zjawiska nie są wcale hierarchie społeczne, czynniki związane z tradycją i urodzeniem, czy poziom dochodów, lecz zjawisko wykluczenia społecznego. Przyszłość solidarności znajduje się w programie stopniowo wyłaniającym się z wczesnych filozofii oraz ruchów ekologicznych, który można nazwać programem zielonego, zrównoważonego rozwoju. Ideałem najchętniej akceptowanym przez obywateli współczesnych złożonych społeczeństw jest zrównoważony rozwój z poszanowaniem praw człowieka oraz, coraz mniej naturalnego, środowiska. Sławomir J. Magala jest ekspertem w dziedzinie zarządzania kompetencjami międzykulturowymi i komunikacyjnymi we współczesnych biurokracjach. Od 1985 roku pracuje na Uniwersytecie Erazma z Rotterdamu, w którym jest profesorem zarządzania międzykulturowego i kieruje zakładem nauk o organizacji i zarządzaniu zasobami ludzkimi Rotterdam School of Management. W centrum jego zainteresowań znajduje się kontrkultura młodzieżowa w Polsce i na świecie, problemy tożsamości w popkulturze oraz kulturowa trwałość instytucji. Magala jest autorem wielu prac z pogranicza filozofii, socjologii i kulturoznawstwa, jak Od hunwejbinów do dyskoteki (1987), Polski teatr studencki jako element kontrkultury (1988), Kompetencje międzykulturowe (2011) oraz Walka klas w bezklasowej Polsce (2012).

Architekci często definiują architekturę jako sztukę kształtowania przestrzeni. Architektura miejska wpływa na jakość życia oraz kształtowanie relacji międzyludzkich. Dominiczak nawiązując do filozofii Emmanuela Levinasa postrzega architekturę w perspektywie dialogicznej. Podstawowym poglądem tej metody projektowania jest pochwała różnorodności świata i architektonicznych różnic jego przestrzeni wnętrz. Projektowanie dialogiczne Dominiczak pokazał na przykładzie rozwiązań urbanistycznych Lizbony, Rzymu, Sztokholmu, Sopotu oraz wybranych dzielnic Gdańska – Przymorza, Chełmu, Głównego Miasta i Stoczni. Obecna kondycja miast jest, w jego przekonaniu, rezultatem sztuki egzystencjalnej samotności, a nie dialogicznego spotkania. Będąca jej rezultatem przestrzeń publiczna pełna różnych indywidualnych auto-ekspresji jest daleka od rozumienia jakości w kontekście perspektywy dialogicznej. Istotą przestrzeni publicznej nie jest wyposażenie jej w różnorodne elementy, ale istotą jest zbudowanie przyjaznej, niekiedy trudnej przestrzeni do tego, by ludzie lubili w niej być. Dominiczak zarzuca funkcjonalizmowi, że utożsamił funkcjonalność z łatwością. Jacek Dominiczak jest architektem i profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, na której prowadzi Pracownię Projektowania Wnętrz Miejskich. Zajmuje się teorią i metodologią projektowania dialogicznego. Jest autorem koncepcji Przestrzeni Dialogicznej (Miasto Dialogiczne, Architektura Dialogiczna) oraz Kodu Tożsamości Lokalnej – narzędzia projektowania miejskiej przestrzeni kulturowej. W 2004 roku reprezentował Polskę na 9. Międzynarodowej Wystawie Architektury organizowanej przez Biennale w Wenecji, podczas której prezentował pracę Delay(er)ing Facade, zbudowaną wspólnie z malarzem video-fresków Dominikiem Lejmanem.

Debata publiczna w Polsce budowana jest na agresywnej retoryce, koncentracji na własnych interesach oraz permanentnym braku autorefleksji partnerów dyskusji. Zniszczenie przestrzeni polskiej rozmowy Śpiewak obrazuje na przykładzie dwóch najbardziej wyrazistych partii polskiej scenie politycznej – Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości. Ci dwaj gracze dominują przestrzeń, wykluczając możliwość zaistnienia nowego politycznego głosu w dyskusji. Podział sfery politycznej ma bardzo głęboki psychologiczny i duchowy wymiar, który przypomina w swoim historycznym wyrazie nie tylko ideowy, ale też bardzo spersonalizowany konflikt okresu międzywojennego między piłsudczykami i endekami. Śpiewak zauważa kontrast polegający na tym, że im elektorat jest słabszy edukacyjnie, dochodowo i oddzielony od centrów medialnych – tym większą wagę przywiązuje do kwestii ideowych (przykład PiS). Natomiast PO jest ewidentnie partią wielkomiejską, partią ludzi lepiej wykształconych i też lepiej zarabiających. Paweł Śpiewak jest socjologiem i historykiem idei. Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kieruje Zakładem Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii UW. Od października 2011 roku dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zajmuje się teorią demokracji, historią myśli politycznej, filozofią społeczną oraz przemianami w Europie Środkowo-Wschodniej. Badacz i popularyzator myśli konserwatywno-liberalnej. Autor prac takich jak Obietnice demokracji (2004), Pamięć po komunizmie (2005), Żydokomuna (2012) i Pięć ksiąg Tory (2012).

Do złej sytuacji na rynku pracy przyczyniają się m.in. źle działające instytucje rynku pracy. Ich niewydolność spowodowana jest brakiem wykwalifikowanych pośredników pracy, zbyt dużą liczbą osób przypadających na doradców zawodowych, małą efektywnością pracy, nadmiernie rozwiniętą biurokracją, jak i istnieniem szarej strefy. Dlatego też szef NSZZ Solidarność uważa, że młodzi ludzie w pojedynkę na rynku pracy nie dadzą rady, więc powinni się organizować i walczyć razem. Według Dudy warto należeć do „Solidarności”, gdyż dzięki wspólnemu działaniu ma się większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy, zyskuje się pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy oraz korzysta z pomocy prawników i związkowych ekspertów. Piotr Duda jest przewodniczącym NSZZ „Solidarność” od października 2010 roku. Członkiem Solidarności został w 1980 roku, kiedy rozpoczął pracę jako tokarz w Hucie Gliwice. W latach 1981-1983 odbył służbę wojskową w 6. Pomorskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej i uczestniczył w misji ONZ w Syrii. Po powrocie kontynuował pracę w Hucie Gliwice. W roku 2002 zwyciężył w wyborach na przewodniczącego Solidarności Regionu Śląsko-Dąbrowskiego i pełnił tę funkcję do 2010 roku.

„Kod genetyczny” nowoczesnej demokracji ukształtowało Oświecenie. To z Oświeceniem związane są idee, a także konkretne dokonania, które nadawały kształt instytucjom i rozwiązaniom tworzącym podwaliny porządku określanego dziś mianem demokracji. Ten oświeceniowy kod genetyczny uległ jednak uszkodzeniu. Kult rozumu zastąpił kult beztroski. Wolność, w coraz większej mierze, kojarzona jest przez obywateli z rozrywką. Powoduje to zaniedbanie sfery publicznej, która w opinii obywateli staje się mniej ważna, w konsekwencji wolność staje się jedynie iluzją, kiedy jesteśmy odseparowani od innych. Filipowicz łączy to również z kryzysem intelektualnym, którego przejawem jest fakt, że nie poszukuje się znaczeń autentycznych, a zastępuje je iluzją słów. Dzięki popkulturze słowo zostało zastąpione obrazem prowadząc tym samym do zaprzepaszczenia sensu demokracji. Stanisław Filipowicz jest profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, filozofem polityki i historykiem myśli politycznej. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Stopień doktora i habilitację uzyskał w dziedzinie nauk politycznych. W swojej pracy badawczej zajmuje się historią idei politycznych, tradycją liberalną, problematyką Oświecenia oraz kryzysem demokracji w epoce nowoczesnej i ponowoczesnej. Wydał książki takie jak Mit i spektakl władzy (1988), O demokracji bez złudzeń i sentymentów (1992), Demokracja. O władzy iluzji w królestwie rozumu (2007), Prawda i wola złudzenia (2011).

Problemem współczesnej sfery publicznej jest niedostatek prawdziwego dialogu, który jest nie tylko formą rozwiązywania konfliktów, ale też generowania nowych potrzeb. Podkreślając znaczenie i rolę dialogu w demokracji Koczanowicz odwołuje się do różnorodnych koncepcji dyskursu społecznego i dialogu, m.in. Jürgena Habermasa, Francisa Galtona i Michaiła Bachtina. Dialog staje się jednocześnie zespołem zobiektywizowanych reguł prowadzenia komunikacji, jak też żywą wymianą idei, myśli, wypowiedzi, która, dzięki chaotyczności i przypadkowości, często wybiega poza obiektywnie istniejące reguły. Najważniejsze dla demokracji jest więc tworzenie warunków, które mogłyby ułatwiać dialog na wszystkich poziomach. To rozumienie, a nie konsensus jest punktem styczności różnych sprzecznych sił, które składają się na demokratyczne społeczeństwo. Leszek Koczanowicz jest profesorem filozofii i wykładowcą wrocławskiego wydziału Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Zajmuje się filozofią polityki, koncepcjami demokracji i etyką polityki. Jego zainteresowania skoncentrowane są wokół filozofii kultury oraz kultury współczesnej i sztuki. Był wykładowcą na State University of New York w Buffalo oraz Columbia University. Wydał m.in. Wspólnota i emancypacje. Spór o społeczeństwo postkonwencjonalne (2005), Polityka czasu. Dynamika tożsamości w postkomunistycznej Polsce (2009), Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach (2011).

Gdy ludzie spotykają się i wspólnie dyskutują, kształtują zdolność do wspólnego działania na podstawie wspólnych zobowiązań, zasad i ideałów, rozwijając tym samym siłę polityczną. Ta siła utworzona jest przez interakcję społeczną i osiągana poprzez wspólne działania, które definiują społeczną sytuację. W zdolności definiowania, określanej przez Goldfarba jako „polityka drobnych spraw”, znajduje się siła stanowienia alternatywy dla istniejącego porządku politycznego. Na przykładzie ruchu Occupy Wall Street oraz polskiej Solidarności Goldfarb opisuje jak dalece codzienne spotkania, rozmowy i działania obywateli stanowią o ich sile politycznej sprzeciwiającej się przymusowi rządzących. Ekspresja życia zaangażowanych ludzi i zdolność wspólnego działania, tworzą na nowo kulturę demokratyczną. Jeffrey C. Goldfarb jest profesorem socjologii New School for Social Research w Nowym Jorku, zajmuje się kulturą polityczną i socjologią mediów. To wieloletni badacz związków kultury i polityki w Europie Środkowej, w tym polskiego teatru studenckiego i opozycji demokratycznej. W swoich najnowszych badaniach skupia się na koncepcji polityki drobnych spraw, pokazując fundamentalną rolę potencjału politycznego, który obecny jest w codziennych kontaktach międzyludzkich. Autor książek The Persistence of Freedom: The Sociological Implications of Polish Student Theater (1980), On Cultural Freedom: An Exploration of Public Life in Poland and America (1983), Polityka małych rzeczy. Siła bezsilnych w mrocznych czasach (2012), Odnowa kultury politycznej. Siła kultury kontra kultura władzy (2012).

Nietypowy charakter ruchu, który przejawiał się ogromnymi rozmiarami mobilizacji i tworzeniem się podmiotowości obywatelskiej to, według Touraine’a, czynnik wyróżniający polską Solidarność na tle innych ruchów drugiej połowy XX wieku. Temat podmiotowości jednostkowej stał się podstawą do sformułowania koncepcji socjologii wolności, która miałaby wyjść naprzeciw potrzebie wypracowania nowego paradygmatu w naukach społecznych. Diametralna zmiana struktury społeczeństw wymaga dziś nowego języka, który dostrzeże siłę pojawiających się nowych aktorów społecznych i moralnej podmiotowości ludzi. Aktorzy ci to rzesze niezadowolonych, które wzięły odpowiedzialność za siebie i za odnowę kultury politycznej w imię prawa do posiadania praw – zgodnie z tezą Hannah Arendt, która dla Touraine’a staje się kluczem interpretacyjnym nowej sytuacji społecznej. Alain Touraine to jeden z najwybitniejszych znawców ruchów społecznych na świecie, twórca i wieloletni dyrektor Centrum Analizy i Interwencji Socjologicznej w paryskiej École des Hautes Études en Sciences Sociales, a także członek zagraniczny Polskiej Akademii Nauk. Jest przedstawicielem socjologii działania i twórcą metody interwencji socjologicznej, w której badacz staje się mediatorem między działaczami badanego ruchu społecznego. Zasłynął m.in. z badań polskiej Solidarności pt. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981 (2010). W ostatnich latach w Polsce opublikowano jego: Samotworzenie się społeczeństwa (2010), O socjologii (2010), Myśleć inaczej (2011) oraz Po kryzysie (2012).

Wiek XXI wykreował wiele nowych form mobilizacji społecznych, do których należy m.in. mobilizacja eventowa. Charakteryzuje się ona krótkotrwałym działaniem wydarzeniowym, nieukierunkowanym na konkretne problemy, lecz na atmosferę samej mobilizacji. Misztal nazywa ją także mobilizacją kaskadową przyrównując punktowe formy protestu do fontanny wydarzeń, która cechuje się nagłym wybuchem i równie nagłym zakończeniem. Otwiera ona krótkotrwale możliwości polityczne, które szybko zamykają się przed aktorami społecznymi. Brak regularności w cyklu historycznym prowadzi do sytuacji, w której zmiana społeczna staje się nieprzewidywalna – generuje ona nową strukturę zmiany. Bronisław Misztal jest profesorem socjologii specjalizującym się w problemach zmiany społecznej, ruchów społecznych oraz socjologii polityki, a także konsultantem politycznym oraz analitykiem i komentatorem w zakresie polityki publicznej. Od roku 2012 pełni funkcję Ambasadora RP w Portugalii. Prowadził seminaria nt. demokracji w Birmie, Tunezji, Wenezueli i na Bałkanach, przyczyniając się znacząco do postępu debaty demokratycznej oraz do zmian politycznych. W latach 2007–2009 był szefem Gabinetu Politycznego Ministra Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej i Doradcą Ministra. Autor książek takich jak Aktualność wolności: wybór tekstów (2005), Teoria socjologiczna a praktyka społeczna (2000), Prywatyzacja szkolnictwa wyższego w Polsce: wyzwania w świetle transformacji systemowej (2000).

Ruch społeczny Anty-ACTA jest przykładem nowej formuły działania zorientowanego na szybką realizację celu. Charakteryzuje się natychmiastową mobilizacją, brakiem silnych liderów oraz nietworzeniem struktur, ram organizacyjnych. Płaszczyzny interpretacji nowych ruchów to analiza technologiczna (nowe media), socjologiczna (nowe społeczeństwo) oraz kulturowa (nowa generacja, pokolenie Y). Nowe ruchy społeczne niewątpliwie powiązane są z powstaniem nowego pokolenia, nazywanego Pokoleniem Y, które wyróżnia zastąpienie autorytetów liderami, pojęcia prawdy różnymi punktami widzenia oraz poświęcenia wzajemnością. W pokoleniu Y nie ma reguł, jest natomiast autentyczność. Część wykładu stanowi prezentacja filmu dokumentującego badanie ruchu STOP ACTA. Podczas wykładu Kuczyński zaprezentował także wyniki raportu Obywatele ACTA (2014). Paweł Kuczyński jest doktorem socjologii, współzałożycielem i członkiem Zespołu Analiz Ruchów Społecznych. Pracuje jako menedżer kierując firmą Communication Service, specjalizującą się m.in. w badaniach i konsultacjach społecznych. Za swoją podstawową aktywność zawodową uważa zarządzanie, które doskonalił m.in. w ramach programu szkoleniowego w Harvard Business School. Od wielu lat wykładowca w Collegium Civitas. Skupia się na tematyce ruchów społecznych, był uczestnikiem badań Solidarności jako ruchu społecznego w 1981 roku, zrealizowanych przez zespół Alaina Touraine’a i Jana Strzeleckiego. Autor takich publikacji, jak m.in. W poszukiwaniu ruchu społecznego – wokół socjologii Alaina Touraine’a (1994).

Przedstawiając ukraiński Euromajdan w kategorii performansu, Bendyk podkreśla znaczenie roli mediów społecznościowych w rozwoju procesu rewolucyjnego. Podczas wykładu mówił o facebookowych bądź też twitterowych rewolucjach, które umożliwiają niemal natychmiastowy kontakt ze światem, ale i obnażają tematy takie jak, tragedie cywilów, a nawet śmierć. Przedstawianie w mediach tragedii rannych wolontariuszy, czy zdjęć ofiar snajperów jest jednym z argumentów na porównywanie Euromajdanu do performansu. Edwin Bendyk jest dziennikarzem, publicystą i pisarzem, dyrektorem Ośrodka Badań nad Przyszłością w Collegium Civitas, wykładowcą w Centrum Nauk Społecznych PAN. Kierownik działu naukowego w tygodniku „Polityka”. Prowadzi blog „Antymatrix 2”. Autor wielu książek, najnowsza to Bunt Sieci (2012) o protestach anty-ACTA. Z kolei zbiór esejów Zatruta studnia. Rzecz o władzy i wolności (2002) uzyskał nominację do Nagrody NIKE 2003.

Beck twierdzi, że w ramach nowoczesności nastąpiło pęknięcie. Dzisiejsze czasy niemiecki socjolog nazywa nowoczesnością refleksywną, w której jesteśmy permanentnie konfrontowani ze skutkami unowocześnienia, w tym zwłaszcza ze zjawiskiem ryzyka. Żyjemy w społeczeństwie ryzyka, w którym nieprzewidywalność konsekwencji modernizacyjnych staje się największym wyzwaniem. Beck skupia się na trzech rodzajach dynamiki modernizacji: społeczeństwie, indywidualizacji i kosmopolityzacji, ukazując jak zacierają się różnice pomiędzy państwami oraz jak istotnego znaczenia nabiera indywidualizacja jednostki we współczesnej kulturze. Ulrich Beck (1944–2015) był profesorem socjologii na Uniwersytecie Ludwika Maksymiliana w Monachium oraz London School of Economics. Uzyskał tytuł doktora honoris causa wielu prestiżowych uniwersytetów europejskich. Redaktor magazynu nauk społecznych „Soziale Welt”. W swoich badaniach Beck skupiał się na teorii modernizacji, socjologii ryzyka, transformacji pracy oraz nierównościach społecznych. W ostatnich latach Beck podejmował temat socjologicznych i politycznych skutków „modernizacji refleksyjnej” i badał złożoność procesu transformacji społeczeństw zglobalizowanego świata, a także aktywnie uczestniczył w debacie dotyczącej nowej tożsamości Europy. W Polsce ukazały się m.in. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności (2002), Modernizacja refleksyjna. Polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym nowoczesności (współautorzy: Anthony Giddens, Scott Lash, 2009), Niemiecka Europa (2013) oraz Miłość na odległość. Modele życia w epoce globalnej (współautorka Elizabeth Beck-Gernsheim, 2013).

Rewolucje wolnościowe w postaci nowych ruchów społecznych, takich jak Arabska Wiosna i Occupy Wall Street kształtują nową kulturę polityczną. Matynia nazywa je ruchami prefiguratywnymi, które nie kreują rozwiązań politycznych, ale odpowiadają nadchodzącym tendencjom, zmianom form życia społecznego. Nie tworzą trwałych struktur, czego oczekiwałaby od nich opinia publiczna oraz kładą nacisk na działanie, na walkę, a nie konstytuowanie ram organizacyjnych. Te cechy świadczą o słabości ruchów, które zanikają w równie szybkim tempie, w jakim się kształtują nie pozostawiając po sobie wypracowanych programów działania. Elżbieta Matynia jest profesorką socjologii w New School for Social Research w Nowym Jorku, gdzie specjalizuje się w historii idei i socjologii polityki. Jest też dyrektorką Transregional Center for Democratic Studies w New School oraz członkinią redakcji „Social Research”. W swoich najnowszych badaniach skupia się m.in. na wyzwaniach, przed którymi stają nowe demokracje, obciążone dziedzictwem przemocy. Jest autorką m.in. Demokracji performatywnej (2008) oraz An Uncanny Era: Conversations between Václav Havel and Adam Michnik (2014).

Ideał Solidarności był ideałem demokratycznego ustroju, opartego na „państwie prawa” i prawach człowieka i obywatela, ale działającego w oparciu o powszechną debatę społeczną. Według Krzemińskiego działalność związkowa i poza-związkowa, rozwijana w czasie legalnej aktywności NSZZ Solidarność, była wynikiem narodzenia się świadomości obywatelskiej i manifestacją społeczeństwa obywatelskiego. Krzemiński dużą część wykładu poświęcił również zmianom w Kościele katolickim, które objawiają się retoryką wrogości oraz angażowaniem się przez Kościół w działalność polityczną. Ekspansja Kościoła w nowej rzeczywistości ustrojowej oznacza daleko silniejszą pozycję, niż aktora, reprezentującego społeczność religijną katolików. Ireneusz Krzemiński jest profesorem socjologii, kierownikiem Centrum Badania Solidarności i Ruchów Społecznych przy Instytucie Socjologii UW. Członek zarządu Polskiego PEN-Clubu, od 2010 r. członek Rady Gospodarczej przy Premierze RP. Krzemiński jest autorem i redaktorem wielu książek, w tym m.in.: Solidarność. Doświadczenie i pamięć (2010), Czego nas uczy Radio Maryja? Socjologia treści i recepcji rozgłośni (2009), Wolność, równość, odmienność. Nowe ruchy społeczne na początku XXI wieku (2006), Polacy – jesień ̛80 (1983), Co się dzieje między ludźmi? (1992), „Solidarność”. Projekt polskiej demokracji (1997) oraz Solidarność. Niespełniony projekt polskiej demokracji (2013).

Maszyny społeczne to struktury hierarchiczne grupujące ludzi i przejmujące ich życiową energię, aby kontrolować jak największą część przestrzeni publicznej. Najważniejszą cechą strukturalną maszyny społecznej jest jej projekt, który kończy się sukcesem po przejęciu energii życiowej zasobów ludzkich. W maszynach społecznych zminimalizowany jest czynnik osobowy. Postępowanie struktury zbliżone jest do postępowania przywódców, kierujących się trzema typami osobowości: schizotymicznymi, cyklotymicznymi i hybrydalnymi. Jesteśmy pod władzą maszyn społecznych, uczestniczymy w tych strukturach świadomie lub nieświadomie, czy tego chcemy czy nie. Tomasz Polak (wcześniej Węcławski) jest teologiem i filozofem, twórcą i kierownikiem Międzywydziałowej Pracowni Pytań Granicznych UAM w Poznaniu. Do 2007 roku (jako ksiądz katolicki) był profesorem Wydziału Teologicznego UAM, jego dziekanem i prodziekanem. W latach 1997–2003 członek Międzynarodowej Komisji Teologicznej przy watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary. Tomasz Polak zajmuje się historią społeczną wczesnego chrześcijaństwa, krytyką ideologii i fantazmatów. Autor takich książek, jak m.in. Gdzie jest Bóg? Małe wprowadzenie do teologii dla tych, którzy nie boją się myśleć (1992), Wielkie kryzysy tradycji chrześcijańskiej (1999), Królowanie Boga. Jeszcze trzy objaśnienia wyznania wiary Kościoła (2005).

Solidarność była ruchem klasowym, zrodzonym w walce klasy wyzyskiwanych obywateli i pracowników socjalistycznego państwa utrzymywanego mimo gospodarczej niewydolności – dzięki zimnowojennej stabilizacji geopolitycznej świata. Była ruchem społecznym, który metodą prób i błędów, oraz w ogniu walki politycznej ze słabnącym systemem państwowego socjalizmu, wyłonił projekt polityczny. Obecnie obserwujemy duże rozwarstwienie społeczeństwa, a głównymi przyczynami tego zjawiska nie są wcale hierarchie społeczne, czynniki związane z tradycją i urodzeniem, czy poziom dochodów, lecz zjawisko wykluczenia społecznego. Przyszłość solidarności znajduje się w programie stopniowo wyłaniającym się z wczesnych filozofii oraz ruchów ekologicznych, który można nazwać programem zielonego, zrównoważonego rozwoju. Ideałem najchętniej akceptowanym przez obywateli współczesnych złożonych społeczeństw jest zrównoważony rozwój z poszanowaniem praw człowieka oraz, coraz mniej naturalnego, środowiska. Sławomir J. Magala jest ekspertem w dziedzinie zarządzania kompetencjami międzykulturowymi i komunikacyjnymi we współczesnych biurokracjach. Od 1985 roku pracuje na Uniwersytecie Erazma z Rotterdamu, w którym jest profesorem zarządzania międzykulturowego i kieruje zakładem nauk o organizacji i zarządzaniu zasobami ludzkimi Rotterdam School of Management. W centrum jego zainteresowań znajduje się kontrkultura młodzieżowa w Polsce i na świecie, problemy tożsamości w popkulturze oraz kulturowa trwałość instytucji. Magala jest autorem wielu prac z pogranicza filozofii, socjologii i kulturoznawstwa, jak Od hunwejbinów do dyskoteki (1987), Polski teatr studencki jako element kontrkultury (1988), Kompetencje międzykulturowe (2011) oraz Walka klas w bezklasowej Polsce (2012).

Architekci często definiują architekturę jako sztukę kształtowania przestrzeni. Architektura miejska wpływa na jakość życia oraz kształtowanie relacji międzyludzkich. Dominiczak nawiązując do filozofii Emmanuela Levinasa postrzega architekturę w perspektywie dialogicznej. Podstawowym poglądem tej metody projektowania jest pochwała różnorodności świata i architektonicznych różnic jego przestrzeni wnętrz. Projektowanie dialogiczne Dominiczak pokazał na przykładzie rozwiązań urbanistycznych Lizbony, Rzymu, Sztokholmu, Sopotu oraz wybranych dzielnic Gdańska – Przymorza, Chełmu, Głównego Miasta i Stoczni. Obecna kondycja miast jest, w jego przekonaniu, rezultatem sztuki egzystencjalnej samotności, a nie dialogicznego spotkania. Będąca jej rezultatem przestrzeń publiczna pełna różnych indywidualnych auto-ekspresji jest daleka od rozumienia jakości w kontekście perspektywy dialogicznej. Istotą przestrzeni publicznej nie jest wyposażenie jej w różnorodne elementy, ale istotą jest zbudowanie przyjaznej, niekiedy trudnej przestrzeni do tego, by ludzie lubili w niej być. Dominiczak zarzuca funkcjonalizmowi, że utożsamił funkcjonalność z łatwością. Jacek Dominiczak jest architektem i profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, na której prowadzi Pracownię Projektowania Wnętrz Miejskich. Zajmuje się teorią i metodologią projektowania dialogicznego. Jest autorem koncepcji Przestrzeni Dialogicznej (Miasto Dialogiczne, Architektura Dialogiczna) oraz Kodu Tożsamości Lokalnej – narzędzia projektowania miejskiej przestrzeni kulturowej. W 2004 roku reprezentował Polskę na 9. Międzynarodowej Wystawie Architektury organizowanej przez Biennale w Wenecji, podczas której prezentował pracę Delay(er)ing Facade, zbudowaną wspólnie z malarzem video-fresków Dominikiem Lejmanem.

Debata publiczna w Polsce budowana jest na agresywnej retoryce, koncentracji na własnych interesach oraz permanentnym braku autorefleksji partnerów dyskusji. Zniszczenie przestrzeni polskiej rozmowy Śpiewak obrazuje na przykładzie dwóch najbardziej wyrazistych partii polskiej scenie politycznej – Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości. Ci dwaj gracze dominują przestrzeń, wykluczając możliwość zaistnienia nowego politycznego głosu w dyskusji. Podział sfery politycznej ma bardzo głęboki psychologiczny i duchowy wymiar, który przypomina w swoim historycznym wyrazie nie tylko ideowy, ale też bardzo spersonalizowany konflikt okresu międzywojennego między piłsudczykami i endekami. Śpiewak zauważa kontrast polegający na tym, że im elektorat jest słabszy edukacyjnie, dochodowo i oddzielony od centrów medialnych – tym większą wagę przywiązuje do kwestii ideowych (przykład PiS). Natomiast PO jest ewidentnie partią wielkomiejską, partią ludzi lepiej wykształconych i też lepiej zarabiających. Paweł Śpiewak jest socjologiem i historykiem idei. Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kieruje Zakładem Historii Myśli Społecznej w Instytucie Socjologii UW. Od października 2011 roku dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego. Zajmuje się teorią demokracji, historią myśli politycznej, filozofią społeczną oraz przemianami w Europie Środkowo-Wschodniej. Badacz i popularyzator myśli konserwatywno-liberalnej. Autor prac takich jak Obietnice demokracji (2004), Pamięć po komunizmie (2005), Żydokomuna (2012) i Pięć ksiąg Tory (2012).

Tożsamość, jak twierdzi Szkudlarek za Ernesto Laclau, to proces niemożliwy do spełnienia, ale również niemożliwy do zaniechania, gdyż człowiek nieustannie dąży do osiągnięcia jednoznaczności. Kategorie pojęciowe są społecznymi konstruktami, które zmieniają się w czasie. Proces formowania tożsamości nie może być ujmowany w kategoriach logicznych, tylko środkami retorycznymi. Odgrywają one istotną rolę w dyskursie edukacyjnym i politycznym. Edukacja jest także polem debat politycznych i populistycznych mobilizacji związanych z żądaniami dotyczącymi kształtu całości społeczeństwa, jak i kształtu samego systemu edukacji. Tomasz Szkudlarek jest pedagogiem, profesorem w Zakładzie Filozofii Wychowania i Studiów Kulturowych w Instytucie Pedagogiki na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego. Ostatnio realizowane przez niego projekty badawcze dotyczą kulturowych praktyk formowania podmiotu, teorii konfliktu w polityce i edukacji (we współpracy z międzynarodową siecią SCAPE) oraz etycznych i pedagogicznych aspektów teorii tożsamości Laclau. Autor książek takich jak: The Problem of Freedom in Postmodern Education (1993), Media: szkice z filozofii i pedagogiki dystansu (1999), Identity, Popular Culture, Education (2000).

„Kod genetyczny” nowoczesnej demokracji ukształtowało Oświecenie. To z Oświeceniem związane są idee, a także konkretne dokonania, które nadawały kształt instytucjom i rozwiązaniom tworzącym podwaliny porządku określanego dziś mianem demokracji. Ten oświeceniowy kod genetyczny uległ jednak uszkodzeniu. Kult rozumu zastąpił kult beztroski. Wolność, w coraz większej mierze, kojarzona jest przez obywateli z rozrywką. Powoduje to zaniedbanie sfery publicznej, która w opinii obywateli staje się mniej ważna, w konsekwencji wolność staje się jedynie iluzją, kiedy jesteśmy odseparowani od innych. Filipowicz łączy to również z kryzysem intelektualnym, którego przejawem jest fakt, że nie poszukuje się znaczeń autentycznych, a zastępuje je iluzją słów. Dzięki popkulturze słowo zostało zastąpione obrazem prowadząc tym samym do zaprzepaszczenia sensu demokracji. Stanisław Filipowicz jest profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, filozofem polityki i historykiem myśli politycznej. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Stopień doktora i habilitację uzyskał w dziedzinie nauk politycznych. W swojej pracy badawczej zajmuje się historią idei politycznych, tradycją liberalną, problematyką Oświecenia oraz kryzysem demokracji w epoce nowoczesnej i ponowoczesnej. Wydał książki takie jak Mit i spektakl władzy (1988), O demokracji bez złudzeń i sentymentów (1992), Demokracja. O władzy iluzji w królestwie rozumu (2007), Prawda i wola złudzenia (2011).

Do złej sytuacji na rynku pracy przyczyniają się m.in. źle działające instytucje rynku pracy. Ich niewydolność spowodowana jest brakiem wykwalifikowanych pośredników pracy, zbyt dużą liczbą osób przypadających na doradców zawodowych, małą efektywnością pracy, nadmiernie rozwiniętą biurokracją, jak i istnieniem szarej strefy. Dlatego też szef NSZZ Solidarność uważa, że młodzi ludzie w pojedynkę na rynku pracy nie dadzą rady, więc powinni się organizować i walczyć razem. Według Dudy warto należeć do „Solidarności”, gdyż dzięki wspólnemu działaniu ma się większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy, zyskuje się pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy oraz korzysta z pomocy prawników i związkowych ekspertów. Piotr Duda jest przewodniczącym NSZZ „Solidarność” od października 2010 roku. Członkiem Solidarności został w 1980 roku, kiedy rozpoczął pracę jako tokarz w Hucie Gliwice. W latach 1981-1983 odbył służbę wojskową w 6. Pomorskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej i uczestniczył w misji ONZ w Syrii. Po powrocie kontynuował pracę w Hucie Gliwice. W roku 2002 zwyciężył w wyborach na przewodniczącego Solidarności Regionu Śląsko-Dąbrowskiego i pełnił tę funkcję do 2010 roku.

Problemem współczesnej sfery publicznej jest niedostatek prawdziwego dialogu, który jest nie tylko formą rozwiązywania konfliktów, ale też generowania nowych potrzeb. Podkreślając znaczenie i rolę dialogu w demokracji Koczanowicz odwołuje się do różnorodnych koncepcji dyskursu społecznego i dialogu, m.in. Jürgena Habermasa, Francisa Galtona i Michaiła Bachtina. Dialog staje się jednocześnie zespołem zobiektywizowanych reguł prowadzenia komunikacji, jak też żywą wymianą idei, myśli, wypowiedzi, która, dzięki chaotyczności i przypadkowości, często wybiega poza obiektywnie istniejące reguły. Najważniejsze dla demokracji jest więc tworzenie warunków, które mogłyby ułatwiać dialog na wszystkich poziomach. To rozumienie, a nie konsensus jest punktem styczności różnych sprzecznych sił, które składają się na demokratyczne społeczeństwo. Leszek Koczanowicz jest profesorem filozofii i wykładowcą wrocławskiego wydziału Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Zajmuje się filozofią polityki, koncepcjami demokracji i etyką polityki. Jego zainteresowania skoncentrowane są wokół filozofii kultury oraz kultury współczesnej i sztuki. Był wykładowcą na State University of New York w Buffalo oraz Columbia University. Wydał m.in. Wspólnota i emancypacje. Spór o społeczeństwo postkonwencjonalne (2005), Polityka czasu. Dynamika tożsamości w postkomunistycznej Polsce (2009), Lęk nowoczesny. Eseje o demokracji i jej adwersarzach (2011).

Gdy ludzie spotykają się i wspólnie dyskutują, kształtują zdolność do wspólnego działania na podstawie wspólnych zobowiązań, zasad i ideałów, rozwijając tym samym siłę polityczną. Ta siła utworzona jest przez interakcję społeczną i osiągana poprzez wspólne działania, które definiują społeczną sytuację. W zdolności definiowania, określanej przez Goldfarba jako „polityka drobnych spraw”, znajduje się siła stanowienia alternatywy dla istniejącego porządku politycznego. Na przykładzie ruchu Occupy Wall Street oraz polskiej Solidarności Goldfarb opisuje jak dalece codzienne spotkania, rozmowy i działania obywateli stanowią o ich sile politycznej sprzeciwiającej się przymusowi rządzących. Ekspresja życia zaangażowanych ludzi i zdolność wspólnego działania, tworzą na nowo kulturę demokratyczną. Jeffrey C. Goldfarb jest profesorem socjologii New School for Social Research w Nowym Jorku, zajmuje się kulturą polityczną i socjologią mediów. To wieloletni badacz związków kultury i polityki w Europie Środkowej, w tym polskiego teatru studenckiego i opozycji demokratycznej. W swoich najnowszych badaniach skupia się na koncepcji polityki drobnych spraw, pokazując fundamentalną rolę potencjału politycznego, który obecny jest w codziennych kontaktach międzyludzkich. Autor książek The Persistence of Freedom: The Sociological Implications of Polish Student Theater (1980), On Cultural Freedom: An Exploration of Public Life in Poland and America (1983), Polityka małych rzeczy. Siła bezsilnych w mrocznych czasach (2012), Odnowa kultury politycznej. Siła kultury kontra kultura władzy (2012).

Nietypowy charakter ruchu, który przejawiał się ogromnymi rozmiarami mobilizacji i tworzeniem się podmiotowości obywatelskiej to, według Touraine’a, czynnik wyróżniający polską Solidarność na tle innych ruchów drugiej połowy XX wieku. Temat podmiotowości jednostkowej stał się podstawą do sformułowania koncepcji socjologii wolności, która miałaby wyjść naprzeciw potrzebie wypracowania nowego paradygmatu w naukach społecznych. Diametralna zmiana struktury społeczeństw wymaga dziś nowego języka, który dostrzeże siłę pojawiających się nowych aktorów społecznych i moralnej podmiotowości ludzi. Aktorzy ci to rzesze niezadowolonych, które wzięły odpowiedzialność za siebie i za odnowę kultury politycznej w imię prawa do posiadania praw – zgodnie z tezą Hannah Arendt, która dla Touraine’a staje się kluczem interpretacyjnym nowej sytuacji społecznej. Alain Touraine to jeden z najwybitniejszych znawców ruchów społecznych na świecie, twórca i wieloletni dyrektor Centrum Analizy i Interwencji Socjologicznej w paryskiej École des Hautes Études en Sciences Sociales, a także członek zagraniczny Polskiej Akademii Nauk. Jest przedstawicielem socjologii działania i twórcą metody interwencji socjologicznej, w której badacz staje się mediatorem między działaczami badanego ruchu społecznego. Zasłynął m.in. z badań polskiej Solidarności pt. Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981 (2010). W ostatnich latach w Polsce opublikowano jego: Samotworzenie się społeczeństwa (2010), O socjologii (2010), Myśleć inaczej (2011) oraz Po kryzysie (2012).

Coraz bardziej realne staje się niebezpieczeństwo negatywnego rozwoju więzi społecznych w Polsce, które Szlendak określa mianem przyszłości niesolidarnej. Wzmacniają go dysproporcje ekonomiczne, rozwój konsumpcjonizmu, istnienie towarzystw wzajemnej adoracji, czy zróżnicowanie stylów życia połączone ze spłaszczonym przeżywaniem świata i zjawiskiem gniazdownictwa – funkcjonowania młodego pokolenia przez długi okres życia w domu rodzinnym. Trudny fundament przyszłości solidarnej mogliby stworzyć tzw. łącznicy, przewodnicy po zróżnicowanych kulturowych i aksjologicznych punktach odniesienia, w które budują mozaikę życia codziennego w Polsce. Tomasz Szlendak, profesor w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Bada przemiany obyczajów w kulturze zachodniej, aktywność kulturalną Polaków oraz biospołeczne uwarunkowania życia seksualnego. W polu jego zainteresowań naukowych znajdują się także psychologia ewolucyjna, kognitywistyka, socjoantropologia relacji płciowych, socjologia kultury i socjologia konsumpcji, które analizował w swoich książkach Leniwe maskotki, rekiny na smyczy. W co kultura konsumpcyjna przemieniła mężczyzn i kobiety (2005), Rozkoszna zaraza. O rządach mody i kulturze konsumpcji (2007), Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie (2010).

Coraz bardziej realne staje się niebezpieczeństwo negatywnego rozwoju więzi społecznych w Polsce, które Szlendak określa mianem przyszłości niesolidarnej. Wzmacniają go dysproporcje ekonomiczne, rozwój konsumpcjonizmu, istnienie towarzystw wzajemnej adoracji, czy zróżnicowanie stylów życia połączone ze spłaszczonym przeżywaniem świata i zjawiskiem gniazdownictwa – funkcjonowania młodego pokolenia przez długi okres życia w domu rodzinnym. Trudny fundament przyszłości solidarnej mogliby stworzyć tzw. łącznicy, przewodnicy po zróżnicowanych kulturowych i aksjologicznych punktach odniesienia, w które budują mozaikę życia codziennego w Polsce. Tomasz Szlendak, profesor w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Bada przemiany obyczajów w kulturze zachodniej, aktywność kulturalną Polaków oraz biospołeczne uwarunkowania życia seksualnego. W polu jego zainteresowań naukowych znajdują się także psychologia ewolucyjna, kognitywistyka, socjoantropologia relacji płciowych, socjologia kultury i socjologia konsumpcji, które analizował w swoich książkach Leniwe maskotki, rekiny na smyczy. W co kultura konsumpcyjna przemieniła mężczyzn i kobiety (2005), Rozkoszna zaraza. O rządach mody i kulturze konsumpcji (2007), Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie (2010)

Solidarność zwyciężyła dzięki nowemu zrozumieniu opozycji w systemie komunistycznym, wielkim wysiłkom, osobistemu świadectwu i niespotykanej mądrości prowadzenia walki bez użycia przemocy. W ostateczności wywalczyła dla Polski system demokratyczny z wszystkimi obecnie przyjętymi na świecie wolnościami, bezpośrednio przyczyniając się do zmiany systemu w całym ówczesnym bloku radzieckim. Klęskę można upatrywać w kształcie wprowadzonej demokracji, a szczególnie w zredukowanej roli partycypacji społecznej. Poza tym związek zawodowy przez wiele lat stawiał reformę polityczną przed obroną interesów swoich członków. Solidarność wygrała i przegrała jednocześnie: Polska nie byłaby tym, czym jest dziś bez Solidarności, ale mogłaby być krajem mniej podzielonym gospodarczo i bardziej spójnym politycznie. David Ost jest profesorem politologii w Hobart and William Smith Colleges w stanie Nowy Jork. Wykładał także w nowojorskiej New School for Social Research oraz wielu uniwersytetach europejskich, w tym na Uniwersytecie Warszawskim i Centralnym Uniwersytecie Europejskim w Budapeszcie. David Ost jest autorem wielu prac poświęconych przemianom w Europie Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem problemu demokratyzacji życia politycznego i społecznego, kondycji kapitalizmu oraz sytuacji na rynku pracy i roli związków zawodowych. Wydał m.in. Klęskę Solidarności (2007) oraz Solidarność a polityka antypolityki (2014).

Solidarność zwyciężyła dzięki nowemu zrozumieniu opozycji w systemie komunistycznym, wielkim wysiłkom, osobistemu świadectwu i niespotykanej mądrości prowadzenia walki bez użycia przemocy. W ostateczności wywalczyła dla Polski system demokratyczny z wszystkimi obecnie przyjętymi na świecie wolnościami, bezpośrednio przyczyniając się do zmiany systemu w całym ówczesnym bloku radzieckim. Klęskę można upatrywać w kształcie wprowadzonej demokracji, a szczególnie w zredukowanej roli partycypacji społecznej. Poza tym związek zawodowy przez wiele lat stawiał reformę polityczną przed obroną interesów swoich członków. Solidarność wygrała i przegrała jednocześnie: Polska nie byłaby tym, czym jest dziś bez Solidarności, ale mogłaby być krajem mniej podzielonym gospodarczo i bardziej spójnym politycznie. David Ost jest profesorem politologii w Hobart and William Smith Colleges w stanie Nowy Jork. Wykładał także w nowojorskiej New School for Social Research oraz wielu uniwersytetach europejskich, w tym na Uniwersytecie Warszawskim i Centralnym Uniwersytecie Europejskim w Budapeszcie. David Ost jest autorem wielu prac poświęconych przemianom w Europie Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem problemu demokratyzacji życia politycznego i społecznego, kondycji kapitalizmu oraz sytuacji na rynku pracy i roli związków zawodowych. Wydał m.in. Klęskę Solidarności (2007) oraz Solidarność a polityka antypolityki (2014).

Kryzys tożsamości polskiego państwa objawia się syndromem „niedokończonego państwa”, które polega na m.in. mechanicznych cięciach w obszarze inwestycji infrastrukturalnych, obniżaniu standardów szczególnie w sferze stosunków pracy i służby zdrowia. Wszystko to przyczynia się do wygaszania zdolności rozwojowych Polski. Staniszkis zwraca uwagę na fakt, iż kryzys jest uwarunkowany przede wszystkim odmiennością kulturową tego regionu Europy – marginalnym wpływem Imperium Rzymskiego, które ukształtowało tożsamość zachodniej Europy. Prowadzi to do różnic w kulturowej wyobraźni – odmiennie przeżywamy siebie i świat, w którym żyjemy, wykorzystując potencjał tradycji tomistycznej. Aspirujemy jednocześnie do budowania wspólnoty opartej na tradycji myślowej nominalizmu, która ukształtowała Zachód. Przezwyciężenie kryzysu nie może polegać na odrzuceniu własnej tradycji, lecz na lepszym zrozumieniu własnej swoistości poprzez uświadomienie sobie kulturowych różnic, których doświadczamy. Jadwiga Staniszkis uznawana jest za opiniotwórczą ekspertkę światowej klasy w dziedzinie socjologii polityki, teorii socjalizmu i postkomunizmu oraz transformacji polityczno-gospodarczej w Europie Środkowo-Wschodniej. W swoich najnowszych badaniach skupia się na problemie globalizacji, słabości instytucji państwowych, zmianach paradygmatu procesu integracji europejskiej oraz zjawisku postpolityki. Autorka książek takich jak Ontologia socjalizmu (1988), The Dynamics of the Breakthrough in Eastern Europe: The Polish Experience (1991), Postkomunizm (2001), Antropologia władzy. Między Traktatem Lizbońskim a kryzysem (2009), czy Samoograniczająca się rewolucja (2010).

Kryzys tożsamości polskiego państwa objawia się syndromem „niedokończonego państwa”, które polega na m.in. mechanicznych cięciach w obszarze inwestycji infrastrukturalnych, obniżaniu standardów szczególnie w sferze stosunków pracy i służby zdrowia. Wszystko to przyczynia się do wygaszania zdolności rozwojowych Polski. Staniszkis zwraca uwagę na fakt, iż kryzys jest uwarunkowany przede wszystkim odmiennością kulturową tego regionu Europy – marginalnym wpływem Imperium Rzymskiego, które ukształtowało tożsamość zachodniej Europy. Prowadzi to do różnic w kulturowej wyobraźni – odmiennie przeżywamy siebie i świat, w którym żyjemy, wykorzystując potencjał tradycji tomistycznej. Aspirujemy jednocześnie do budowania wspólnoty opartej na tradycji myślowej nominalizmu, która ukształtowała Zachód. Przezwyciężenie kryzysu nie może polegać na odrzuceniu własnej tradycji, lecz na lepszym zrozumieniu własnej swoistości poprzez uświadomienie sobie kulturowych różnic, których doświadczamy. Jadwiga Staniszkis uznawana jest za opiniotwórczą ekspertkę światowej klasy w dziedzinie socjologii polityki, teorii socjalizmu i postkomunizmu oraz transformacji polityczno-gospodarczej w Europie Środkowo-Wschodniej. W swoich najnowszych badaniach skupia się na problemie globalizacji, słabości instytucji państwowych, zmianach paradygmatu procesu integracji europejskiej oraz zjawisku postpolityki. Autorka książek takich jak Ontologia socjalizmu (1988), The Dynamics of the Breakthrough in Eastern Europe: The Polish Experience (1991), Postkomunizm (2001), Antropologia władzy. Między Traktatem Lizbońskim a kryzysem (2009), czy Samoograniczająca się rewolucja (2010).

Nierówności dochodowe w Polsce poważnie wzrosły w okresie transformacji i są – na tle rozwiniętych krajów europejskich – bardzo wysokie. Wzrost dysproporcji dochodowych to rezultat takich czynników, jak wzrost różnic w wynagrodzeniach, bezrobocie, system podatkowy, system ubezpieczeniowy, proces prywatyzacji i układy polityczne. Według Bugaja najwięcej i najdalej idących zmian należałoby wprowadzić w systemie podatkowym i ubezpieczeniowym, co pomoże zmniejszyć te dysproporcje. Istotnych zmian powinno się dokonać także w systemie świadczenia usług edukacyjnych i z zakresu ochrony zdrowia. Ryszard Bugaj jest profesorem Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN. Od 1976 był współpracownikiem Komitetu Obrony Robotników i aktywnym działaczem Solidarności. Od roku 1988 członek Komitetu Obywatelskiego, w roku 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu, poseł w latach 1989-1997. Jest autorem wielu prac poświęconych reformom ekonomicznym po roku 1989, jak np. Dylematy finansów publicznych: przekształcenia w gospodarce polskiej (2002), Komercjalizacja opiekuńczego państwa: polskie koncepcje i pierwsze doświadczenia (2003), a także wspomnień O sobie i o innych (2010).

Nierówności dochodowe w Polsce poważnie wzrosły w okresie transformacji i są – na tle rozwiniętych krajów europejskich – bardzo wysokie. Wzrost dysproporcji dochodowych to rezultat takich czynników, jak wzrost różnic w wynagrodzeniach, bezrobocie, system podatkowy, system ubezpieczeniowy, proces prywatyzacji i układy polityczne. Według Bugaja najwięcej i najdalej idących zmian należałoby wprowadzić w systemie podatkowym i ubezpieczeniowym, co pomoże zmniejszyć te dysproporcje. Istotnych zmian powinno się dokonać także w systemie świadczenia usług edukacyjnych i z zakresu ochrony zdrowia. Ryszard Bugaj jest profesorem Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN. Od 1976 był współpracownikiem Komitetu Obrony Robotników i aktywnym działaczem Solidarności. Od roku 1988 członek Komitetu Obywatelskiego, w roku 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu, poseł w latach 1989-1997. Jest autorem wielu prac poświęconych reformom ekonomicznym po roku 1989, jak np. Dylematy finansów publicznych: przekształcenia w gospodarce polskiej (2002), Komercjalizacja opiekuńczego państwa: polskie koncepcje i pierwsze doświadczenia (2003), a także wspomnień O sobie i o innych (2010).