Radio Swammerdam

Hoewel we vaak denken dat we volledig zelfstandig keuzes maken over onze gezondheid, blijkt dat die beslissingen beïnvloed worden door veel meer dan alleen rationele afwegingen. In deze aflevering van Radio Swammerdam gaan presentatoren Max Waterreus en Daniel Teunissen in gesprek met communicatiewetenschappers Saar Mollen en Julia van Weert over wat onze gezondheidskeuzes allemaal beïnvloedt. Daarbij bespreken ze ook hoe nieuwe onderzoeksmethoden, zoals het gebruik van AI en virtual reality, ons steeds beter inzicht geven in hoe mensen informatie verwerken en keuzes maken. Met een column van Jens Rummens.

Wat is manipulatie eigenlijk? Hoe verhoudt het zich tot onze autonomie? En kunnen we ooit echt manipulatievrij leven? Sinds kort beschermt Europese wetgeving ons tegen manipulatie in de digitale wereld. Maar het begrip ‘manipulatie' dat de EU hanteert is nog lang niet uitgekristalliseerd. Filosoof en onderzoeker Marijn Sax dook erin en vertelt ons alles over hoe manipulatie past (of juist niet past) binnen het juridische kader van de EU. En nu we het toch over manipulatie hebben: het is Mei Social Vrij! Mei Social Vrij roept op om sociale media een maand lang volledig links te laten liggen vanwege zorgen om onze mentale gezondheid, maar ook, opnieuw de angst voor manipulatie. Voor sommigen gaat dat niet ver genoeg. In deze aflevering spreken we twee mensen die de smartphone altijd links laten liggen. Zoveel mogelijk socialvrij. Wat kunnen we van hen en Marijn leren over autonomie, druk, en digitale dwang?

In 2017 werden de Oranje Leeuwinnen voor het eerst Europees kampioen: één van de vele aftrappen (en bewijzen) van het toenemende succes van vrouwenvoetbal in Nederland. Maar vrouwen op het veld (in plaats van naast) is niet altijd vanzelfsprekend geweest. Het vrouwenvoetbal in Nederland kent, anders dan het mannenvoetbal, namelijk een vrij korte doch turbulente geschiedenis van komen en gaan: zo werd vrouwenvoetbal in 1935 door de burgemeester van Amsterdam verboden, waarna de KNVB in 1938 volgde met een landelijk verbod op vrouwenvoetbal. Bovendien konden vrouwen pas in 1971 lid worden van de KNVB. Het lijkt zodoende een ontstaansgeschiedenis te hebben die gekenmerkt wordt door weerstand. Waar komt dat precies vandaan, die weerstand? En wat is er in de tussentijd veranderd? In deze uitzending van Radio Swammerdam proberen redacteuren Emerence Kapteijn en Maaike Kooijman antwoorden te vinden op de vraag: wat kan vrouwenvoetbal ons vertellen over de maatschappelijke ontwikkeling van emancipatie en gender (on)gelijkheid? Oud-profvoetballer en hoogleraar Philosophy of Humanity, Culture, and Society (Universiteit Tilburg) Martine Prange vertelt over het Nederlandse vrouwenvoetbal als lens voor emancipatie, met een column van Josephine Feij en een korte reportage over de fanbeweging Ajax Women Fanatics.

Wie spraken er Proto-Indo-Europees? En wordt het Nederlands steeds simpeler? Historische taalkundigen zoeken de oorsprong van alle Indo-Europese talen in een gemeenschappelijke voorouder die zo'n vierduizend jaar geleden werd gesproken. En hoewel deze taal een volledig hypothetische constructie is, spreken zij met zelfvertrouwen over de uitspraak én grammatica van deze verre voorloper van ondermeer het Nederlands, Italiaans, Perzisch en Koerdisch. Momo Schaap spreekt met Yoïn van Spijk, historisch taalkundige en etymoloog, over de geschiedenis van onze taal de grote uitdagingen die werden overwonnen in het bestuderen daarvan. Techniek: Emerence Kapteijn

Plassen doe je elke dag, en als het goed is ook vaker dan één keer. Een gewoonte - of ritueel - dat als alledaagse activiteit niet snel in de (wetenschappelijke) belangstelling staat. In deze uitzending van Radio Swammerdam duikt redacteur Emerence Kapteijn daarom in de wondere wereld van de w(c)etenschap achter, jawel, urine. Kunnen we bijvoorbeeld bepaalde elementen uit onze urine voor duurzaamheidsdoeleinden hergebruiken? En op welke manier kunnen we het urineren terugvinden in ons stedelijk landschap? Chemicus Steven Beijer (Universiteit van Amsterdam) onthult de resultaten van het Lowlands onderzoek ‘We Need Your P(ee)' naar de invloed van drugs en pijnstillers op de winning van fosfaathoudend struviet uit urine. Vervolgens vertelt documentaire fotograaf en samensteller van het boek “Gezeik in Amsterdam” Renzo Gerritsen tijdens een wandeling over de Wallen over de geschiedenis en het verdwijnen van Amsterdamse plaskrullen uit het straatbeeld.

De Varsity is de belangrijkste studentenroeiwedstrijd van het jaar. Een cocktail van traditionele corporale en olympische gemoederen, plus een 'muur van geluid', maakt dat de roeiers meer druk voelen dan bij andere wedstrijden. Helpt zo'n sfeer de roeiers ook harder te roeien? Redacteur Tabe Bakker spreekt met sportpsycholoog dr. Gerald Weltevreden, roeier Mick Makker en trekt eropuit op het terrein van de Varsity zelf. Wat zegt de wetenschap, de roeier en het publiek? Met een column van Job Korte. Met dank aan Momo Schaap voor de techniek.

Het duurzaamheidssprookje by Radio Swammerdam

Nationalistisch vermaak lijkt tandeloos; we grinniken om Frank Lammers als Michiel de Ruyter en Soldaat van Oranje de musical. Maar achter dit simpele vermaak kan een van 's werelds meest verwoestende ideologieën schuilgaan. Momo Schaap spreekt met Joep Leerssen, emeritus hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam, over de geschiedenis van het romantisch nationalisme, hoe het na de Eerste Wereldoorlog undercover ging en nu weer de kop opsteekt. Tweede presentator: Tabe Bakker Techniek: Daniël Teunissen

Met de tand des tijds duiden we aan dat de tijd knagend aan ons bestaan het vergankelijke aantast. Op zoek naar waar dit gezegde zijn oorsprong heeft gevonden, stuit Max Waterreus op verschillende theorieën. De etymologie is interessant, omdat je er ook aan kan zien uit welk taalgebied een woord afkomstig is. Zo is 'radio' een ingeslikte vorm van het Engelse 'radio-receiver', wat weer van 'radius' komt, Latijn voor 'straal'. De etymologie van het gezegde over tanden en tijd brengt ons naar de klassieke oudheid, van Ovidius, via Shakespeare en naar het heden. Tanden en tijd hebben nog veel meer met elkaar te maken. Materiaal dat onder andere wordt gevonden in tanden speelt een sleutelrol in archeologisch onderzoek. Het vertelt ons iets over afkomst, tijdvak, locatie en nog meer. Zoals de etymologie van 'tand des tijds' ons diagonaal door allerlei tijdvakken en plekken meeneemt, zo neemt ook het isotopenonderzoek naar tanden ons door de geschiedenis mee. Met vandaag in de uitzending: dr. Lisette Kootker, specialist in archeologisch en forensisch onderzoek en verbonden aan de VU. Wat vertelt de tand des tijds ons allemaal nu? Met een column van Brechtje Hartong van Ark. Een aflevering van Max Waterreus. Met dank aan Tabe Bakker voor de techniek.

In films en series zijn personages vaak onderdeel van een klein, hecht groepje vrienden dat te pas en te onpas bij elkaar aan de deur staat. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Vriendschappen veranderen of verwateren, mensen verdwijnen of komen onverwacht dichter bij je te staan. Dat fascineert niet alleen redacteur Maaike Kooijman, maar ook de wetenschap. Aristoteles hield zich al bezig met de theorie en praktijk van vriendschappen en vandaag de dag gebeurt dat nog steeds. We praten met hoogleraar sociologie Beate Völker en Anne van der Steen, maker van 'Anne zoekt vrienden', over vriendschap in de hedendaagse maatschappij.

Deze week praten we met Shivant Jhagroe, schrijver, onderzoeker, artiest en universitair docent aan de Universiteit Leiden, over de grenzen van duurzaamheidsdenken. In zijn boek 'Voorbij duurzaamheid. Op weg naar radicale ecorechtvaardigheid' haalt hij de rol van kapitalisme, kolonialisme en sociale uitsluiting aan in de strijd voor een eerlijke toekomst voor onze planeet. Waarom is de huidige benadering van duurzaamheid niet genoeg? En wat moeten we wél doen om echte verandering te bewerkstelligen?

In Amsterdam bezetten kinderen zowel letterlijke als figuurlijke ruimtes die vorm geven aan de levendige, chaotische structuur van de stad. Letterlijk zijn ze aanwezig in parken, speeltuinen of in de bakfiets van hun ouders. Figuurlijk symboliseren kinderen de toekomst van de stad. Net als ouderen, die op hun beurt het verleden representeren, breken zij met de tijd van efficiëntie: snel, sneller, snelst, in het hier en nu. Opgroeien in de stad kent daarom ook z'n gevaren: het zijn de volwassenen in hun auto's en op hun elektrische fietsen die het straatbeeld domineren, daarmee ruimte innemen en dus gezien - of gehoord - worden. Hoe zit het met de plek van het kind in de openbare ruimte? En wat zegt dat over hoe we plaats maken voor de stem van de opgroeiende jeugd in Amsterdam? In deze uitzending van Radio Swammerdam gaat redacteur Emerence Kapteijn (op straat) in gesprek met Michela Grasso, Research Fellow bij het Urban Cycling Institute over opgroeien in een drukke stad, de wisselwerking tussen afhankelijkheid, mobiliteit en kind-zijn, en het geluid van je eerste herinneringen: de A10. Ook komen zes kinderen uit de Amsterdamse kinderraad aan het woord, een gemeentelijk adviesorgaan waarin de representatie van het perspectief van kinderen centraal staat, en leest Jens Rummens een column voor die spreekt tot de verbeelding van het (buiten)spelen. Muziek: Op Een Onbewoond Eiland - Kinderen voor Kinderen. BNNVARA Als Ik De Baas Zou Zijn (Van Het Journaal) - Kinderen voor Kinderen. 1984 BNNVARA Een Been Op De Stoep - Kinderen voor Kinderen. BNNVARA

In de westerse wereld zitten we in een kapitalistische structuur. Op zoek naar vermeerdering. In deze aflevering praat Rijk Landsmeer met Rogier van Reekum over de mitsen en maren van het kapitalisme en hoe we het gevaar daarvan kunnen verminderen met revolutionaire liefde. Rogier van Reekum is universitair docent bestuurskunde en sociologie aan de Erasmus Universiteit en schrijver van het boek: Theorie van de kraal. Kapitaal – Ras – Fascisme Tweede presentatie: Momo Schaap Techniek: Emerence Kapteijn

Een in bloed badende godenzoon en pikante portretten van heiligen – in de late middeleeuwen krijgt christelijke kunst soms een rauw randje, met beeldtenissen die enkel beschreven kunnen worden als body horror of erger. Momo Schaap spreekt met Wendelien van Welie, kunsthistoricus en docent aan de UvA, die in 2020 de publicatie 'Body Language: Het lichaam in de middeleeuwse kunst' en een bijbehorende tentoonstelling verzorgde, over de verassende benaderingen en verborgen symbolen achter afbeeldingen van Jezus, Maria en andere figuren. Met een column door Hannah Jansen. Techniek: Maaike Kooijman

'Ik moet de gebeurtenissen duidelijk maken die van een verlegen, zachtaardig, ijverig en liefhebbend kind dit verlokkende monster hebben gemaakt', schreef Arthur W. in de 19e eeuw naar de Franse arts Henri Legludic. W. werd herhaaldelijk opgepakt voor onder meer travestie. Artsen maakten in die tijd gretig gebruik van literaire bekentenissen als de zijne om hun theorieën over homoseksualiteit te ontwikkelen of staven – én andersom. Zo makkelijk als we nu de letters LHBTI+ van onze tong laten rollen, zo wispelturig was de wetenschap daar lange tijd over. Hoe kwam de kennis rondom homoseksualiteit tot stand, en hoe betrouwbaar was die eigenlijk? Geertje Mak, hoogleraar Politieke geschiedenis van gender in Nederland aan de UvA, en Mary Kemperink, emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de RUG, aan het woord. Presentatie door Maaike Kooijman en met een column van Maaike Brink.

Hoewel populisme vaak wordt gezien als een containerbegrip dat moeilijk te definiëren is, blijft het een centraal thema in de hedendaagse politiek. Hoe komt het dat emoties in het politieke debat zo vaak de overhand krijgen boven argumenten? In deze aflevering van Radio Swammerdam spreekt redacteur Max Waterreus met politicoloog Gijs Schumacher, die onderzoek doet naar de rol van emoties in de politiek, onder andere via het ‘Hot Politics Lab'. Samen met Emerence Kapteijn gaan ze opzoek naar een nieuwe definitie van populisme.

In Nederland is sinds 1 januari 2024 het gebruik van mobiele telefoons niet meer toegestaan op middelbare scholen. Scholen zijn zelf met leraren, leerlingen en hun ouders afspraken gaan maken hoe dit er op hún school precies uit gaat zien. We zijn nu een jaar later en redacteur Daniel Teunissen is benieuwd: Wat zeggen wetenschappers over het nieuwe beleid? En hoe denken de leerlingen zelf hierover?

Hoewel kerst veelal geassocieerd wordt met de warmte en gezelligheid van het samenkomen met familie en vrienden, ervaart niet iedereen kerstmis als the most wonderful time of the year. Kerst kan namelijk ook als eenzaam worden ervaren, of als erg stressvol – bijvoorbeeld door de verhitte gesprekken tijdens het kerstdiner. Op welke wijze (kerst)muziek ons stressgevoel tijdens de niet zo hap-happiest season of all kan reduceren, en hoe vaktherapie zich binnen het domein van de psychologie en de psychiatrie onderscheidt van andere vormen van therapeutische interventies, bespreekt redacteur Emerence Kapteijn in deze kerstspecial van Radio Swammerdam met dr. Martina de Witte (University of Melbourne). Zij onderzoekt zowel de effectiviteit van muziekinterventies als waarom, hoe en wanneer muziektherapeutische interventies effectief zijn. Met een column van Job Korte. De muziek in deze aflevering: I'll Be Home for Christmas – Oscar Peterson [1995, geschreven door: Buck Ram, Kim Gannon, Walter Kent; geproduceerd door: Robert Woods, Elaine Martone; bron: Telarc] Have Yourself a Merry Little Christmas – Oscar Peterson [1995, geschreven door: Hugh Martin, Ralph Blane; geproduceerd door: Robert Woods, Elaine Martone; bron: Telarc] Last Christmas – Wham! [1984, geschreven & geproduceerd door: George Michael; bron: Epic] Ave Maria, D.839 – Andreas Delfs, Renee Fleming, Royal Philharmonic Orchestra [2005, geschreven door: Adam Storck, Franz Schubert, Walter Scott; geproduceerd dood: Chris Hazell; bron: Decca Music Group Ltd.] KERST MET DE FAM – MEROL [2018, bron: AMMEHOELA RECORDS]

Moderne Chinese kunst, we weten er maar weinig over en toch speelt er heel veel. Sjoukje van der Meulen is docent hedendaagse Chinese kunst, met haar bespreken we de grote werken in de hedendaagse Chinese kunst en ons perspectief op het land en de sector. Waarom die best wat genuanceerder mag zijn. Met een column van Thomas Misset. Presentatie door Rijk Landsmeer

Geld; het is in onze levens zó alomtegenwoordig dat het haast lijkt alsof het er altijd al geweest is. Maar geld kwam er niet vanzelf en op een dag zal het misschien weer verdwijnen. Momo Schaap spreekt met Elon Heijmans, historicus en archeoloog, die in zijn boek The Origins of Money in the Iron Age Mediterranean World (2021) de diepe ontstaansgeschiedenis van geld beschrijft als een langdurige economische, sociale én politieke ontwikkeling. Met een column van Jens Rummens. Tweede presentator en techniek: Max Waterreus.

Vanaf jongs af aan wordt ons al verteld dat we zuinig moeten zijn op ons gebit. De glazuurlaag op onze tanden groeit immers niet terug en daarom moeten we goed poetsen. Maar het lichaam heeft ook zelf een systeem wat ons beschermt tegen gaatjes en infectie, namelijk mondvloeistoffen. In deze aflevering praten we over de samenstelling en functionaliteiten hiervan. Max Waterreus sprak met Marja Laine en Toon Ligtenberg over de verschillende functies van speeksel, een slechte adem en boomhars-kauwgom.

Bij het koffieapparaat, in je favoriete serie of door je koptelefoon, in de hedendaagse (pop)cultuur gaat het altijd en overal over de liefde. Het narratief is meestal hetzelfde: mensen in een relatie zijn gelukkig, singles zijn zielig. Juist voor twintigers, waarvoor het pad der liefde regelmatig wordt overwoekerd door onkruid, kan het belangrijk zijn om te investeren in tijd met jezelf. Of zoals Carrie Bradshaw al zei: 'The most exciting, challenging and significant relationship of all is the one you have with yourself'. Lonneke van den berg ontdekte hoe vrijgezel zijn in je jongvolwassenheid je weerbaarder maakt in latere fases van je leven. In deze podcast vertelt ze over de verschillende kenmerken van je twintiger jaren in 2024 en de relatie met 'singlehood'. Hoeveel belang heeft Gen Z bij sex and the city?

Het gefluister dat zich als een lopend vuurtje verspreidt en gewone verhalen in sappige geheimen verandert - iedereen heeft vast weleens met roddelen te maken, of je nu deelneemt aan de conversatie of onderwerp van gesprek bent. Het is de brandstof voor elk drama, het sensationele gerucht dat mensen geboeid houdt; het kan ons verbinden, maar het kan óók de grenzen tussen feit en fictie doen vervagen. In deze aflevering van Radio Swammerdam licht postdoctoraal onderzoeker Terence Dores Cruz (UvA) de functie én het belang van roddelen in zowel gesprekken met vrienden als op de werkvloer met collega's toe. Hoe hangt roddelen bijvoorbeeld samen met reputatievorming, partnerkeuze en samenwerking? Wanneer vinden we een roddel geloofwaardig? En wat zegt dat over ons inlevingsvermogen of ons vertrouwen in anderen? Met een column van Jens Rummens en het nummer "Hendrik Haan" uit Ja Zuster Nee Zuster.

Onderweg naar je werk fietsend langs de beverdammen en meanderende rivieren. Met aan de zijkant enorme holle zomereiken, eekhoorns en vliegende gele kwikstaarten. Of het spotten van een Eland en een Pelikaan onderweg. De natuur in Nederland is niet meer wild, maar dat kan het wel weer worden. Rewilding is de term voor het verwilderen van onze natuur. Rijk Landsmeer praat in deze aflevering over alle ins en outs van Rewilding met buitengewoon hoogleraar Wildlife Ecology and Conservation Liesbeth Bakker en met illustrator en schrijver Jeroen Helmer.

De Amsterdamse beurs, een gebouw waar mensen, goederen en geld van over de hele wereld bijeenkwamen -- mensen, geld en goederen, ja, maar vanaf de zeventiende eeuw was er natuurlijk ook die spiksplinternieuwe financiële innovatie: het aandeel. Er ontstond een handel in immateriële dingen: de windhandel. Momo Schaap spreekt met Inger Leemans, o.a. hoogleraar cultuurgeschiedenis aan de VU, niet zozeer over de technische kant van die aandelen, als wel over de emotionele, fysieke kant ervan. Over het lawaai, de spanning en de geur van de Amsterdamse beurs in de zeventiende en achttiende eeuw. Tweede presentator en techniek: Tabe Bakker

Op een bombardement na, is er niets dat een stad zó snel kan veranderen als een Olympische Spelen. Op welke manier vinden we de spelen van 1928 terug op a.o. Politiek, Sociaal of Architecturaal vlak in het hedendaagse Amsterdam? Sporthistoricus Jurryt van de Vooren vertelt hoe sport een lens kan zijn voor historische context.

'Koopt Nederlandsch Waar, Dan Helpen Wij Elkaar!' - die boodschap verspreidde de in 1915 opgerichte Vereeniging Nederlandsch Fabrikaat. De vereniging verspreidde propaganda, organiseerde fabrieksbezoeken voor kinderen en staan aan de wieg van de jaarbeurs in Utrecht. Joep Onstenk, docent Nederlandse Geschiedenis aan de UvA, onderzocht hun geschiedenis en laat zien dat de vereniging past in een grotere ontwikkeling in de eerste helft van de twintigste eeuw: het ontstaan van de Nederlander als consument, de burgerconsument! Luister nu onze nieuwste aflevering via de #linkinbio

We zijn bijna allemaal opgegroeid met haar melk, ze hoort bij het Nederlandse landschap, ze heeft ons de cappuccino gegeven en Parmezaanse kaas, haar poep vervuilt het grondwater, haar scheten verandert het klimaat. We refereren naar haar met het woord veestapel, maar wie is de koe achter de veestapel? Hoe meer we weer leren over haar hoe meer het schuurt hoe we met haar omgaan. Wij zien de koe als productiedier, maar wat wil die koe zelf?

Vorige week ging Radio Swammerdam over CO2 en de opwarming van de aarde. Nu kijken we naar de relatie tussen die klimaatverandering en onze voedselvoorziening. Als oogsten mislukken door droogtes en overstromingen en de veestapel moet krimpen, heeft iedereen dan straks nog wel genoeg te eten? Redacteur Maaike Kooijman in gesprek met UU-wetenschapper Niko Wojtynia en Milieudefensie-onderzoeker Niels Debonne.

Om de wereldwijde opwarming van de aarde binnen te perken te houden moeten we de uitstoot van broeikasgassen drastisch verlagen en misschien zelfs CO2 uit de lucht halen. Maar hoe doen we dat? Hoe meten we CO2 en wat is de rol van oceanen hierin? Maaike Kooijman en Momo Schaap in gesprek met NIOZ-directeur Han Dolman en hoogleraar atmosfeer, broeikasgassen en klimaat Sander Houweling.

De wondere tonen van jazz op Radio Swammerdam! Invloeden van jazz - en andere delen van Afro-Amerikaanse cultuur - zijn terug te horen in bijna alles wat we vandaag de dag luisteren. Hoe kon muziek uit de marge zo groot worden? Redacteur Maaike Kooijman gaat erover in gesprek met hoogleraar jazz Walter van de Leur, dansschooleigenaar Teodora Kasabova en bigbandleider Chris Muller. Nummers in de uitzending: - Shorty George - Count Basie - Running Around - Chris Muller Big Band - Who Walks In When I Walk Out - Ella Fitzgerald en Louis Armstrong

Radio Swammerdam bestaat 15 jaar! Dat vierden we op maandagavond 3 juni met onze allereerste uitzending met publiek, live vanuit de IJzaal in Pakhuis de Zwijger. Een avond vol lezingen, panelgesprekken, columns en muziek over het thema 'Luisteren naar wetenschap'. Wat verwachten niet-wetenschappers van de wetenschap? Staan we (nog) open voor waarheden die anders zijn dan de onze? En luisteren wetenschappers zélf eigenlijk wel goed genoeg? Met speciale dank aan David Baneke, Sicco de Knecht, Paul Diederen, Chunglin Kwa, Anne Dijkstra, Frank Kupper, Lieven Heeremans, Tamar de Waal, Alexander Bakkes en Pelle Bast als Astronaut.

Op begrafenissen van Sinti komen honderden mensen af, sommige Afro-Surinamers dansen hun overledenen naar het graf, in Mexico vieren ze jaarlijks Día de los Muertos. Hoe gaan mensen om met de dood in verschillende culturen en perioden? Radio Swammerdam-redacteuren Maaike Kooijman en Momo Schaap in gesprek met Karin Anema, schrijver van 'Kraaienmars', en Guus Sluiter, directeur van Museum Tot Zover.

Het Duitse woord ‘Heimweh' is een samenstelling van ‘Heim' (thuis) en ‘Weh' (pijn): het Nederlandse 'heimwee' zou daarom beschreven kunnen worden als het verlangen naar of het gemis van een thuis. ‘Fernweh', daarentegen, is samengesteld uit ‘Fern' (ver) en ‘Weh' (pijn). ‘Fernweh', oftewel ‘vertepijn', kan worden opgevat als het tegenovergestelde van heimwee; het verwijst naar een hunkering of verlangen om ver weg te zijn. Beide woorden geven gemoedstoestanden weer die verbonden zijn met iemands gevoel van plaats, tijd en beweging - het ene is een verlangen om naar (t)huis terug te keren en het andere een verlangen om te verkennen en elders te zijn. Wat is dat eigenlijk, thuis-zijn? Zijn we altijd thuis in het bekende, of kunnen we ons ook een thuis weten in wat we nog niet kennen? In deze uitzending van Radio Swammerdam gaat Emerence Kapteijn tijdens Wijsgerig Festival DRIFT in gesprek met filosoof en schrijfster Joke Hermsen, die onlangs haar filosofische memoir ‘Onder een andere hemel: over heimwee & vertepijn' (2023) schreef. Daarnaast bevat de uitzending twee muzikale tekstfragmenten van de poëtische Neder-indie band Astronaut, afkomstig van hun debuutalbum 'Eeuwig Voor Een Tijdje'. Credits: (eeuwig) - Astronaut (2024) (voor een tijdje) - Astronaut (2024)

Kent u TMF nog? The Music Factory, het Nederlandse antwoord op internationale popzenders als MTV, werd na de start in 1995 al snel immens populair. Vooral onder millennials roept de muziekzender veel nostalgie op. Tegelijkertijd is muziekzender ook de voorloper geweest van huidige ontwikkelingen en media praktijken. Mediawetenschapper Jaap Kooijman onderzocht hoe TMF langzaam een plek vond in het Nederlandse medialandschap, maar uiteindelijk ten onder ging aan nieuwe media. Hoe veroverde TMF een plek op de Nederlandse kabel en hoe verhield de jongerenzender zich tot zijn voorgangers, zoals Veronica? Hoeveel ruimte bood TMF aan jongeren om hun stem te laten horen? In hoeverre was TMF een voorloper voor de huidige mediacultuur? Hij schreef er een boek over: De Muziekfabriek. Jaap Kooijman is universitair hoofddocent Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam.

Wist je dat er tijdens moderne uitvoeringen van Bach en Monteverdi bijna altijd wordt geïmproviseerd? En dat het zo waarschijnlijk meer lijkt op hoe de muziek vroeger klonk, dan bij concerten van vijftig jaar geleden? De term ‘oude muziek' stond oorspronkelijk voor alle muziek die in Europa gemaakt werd tot de barok, rond 1650. Inmiddels kan die van toepassing zijn op alle uitvoeringen waarin geprobeerd wordt om alles zo veel mogelijk te laten klinken zoals in de tijd dat de muziek geschreven werd—en omdat componisten vaak nauwelijks aanwijzingen achterlieten voor hoe men iets moest spelen, moeten moderne muzikanten die zich hiermee bezighouden altijd kunstenaar én wetenschapper zijn. Momo Schaap spreekt met luitist en historicus Arjen Verhage, die onder meer is aangesloten bij ensemble Camerata Trajectina, dat Nederlandse liedjes uit de zestiende en zeventiende eeuw opvoert. Zij hebben het over historisch geïnformeerd musiceren en de muziekcultuur in de Nederlanden tijdens de Tachtigjarige Oorlog, de ‘hoge' en de 'lage'! Tweede presentator en techniek: Max Waterreus.

Steeds meer mensen doen aan mindfulness vandaag de dag. Mindfulness kan zorgen voor meer rust, minder stress en een betere ademhaling en slaap. Minder bekend is dat mindfulness ook steeds vaker wordt ingezet voor medische doeleinden. Zo kunnen therapieën gebaseerd op mindfulness depressies temperen, rust brengen voor mensen met ADHD en dementie klachten doen minderen. Een groep die ook zeer gebaat is bij mindfulness is mensen met een visuele en verstandelijke beperking. Onderzoek toont aan dat mindfulness hun welzijn kan verbeteren. Hoe dat precies zit bespreken redacteuren Roeland Dubèl en Bart Verplanke met Hannelies Hokke, zij is werkzaam als psychomotorisch therapeut voor de Academische Werkplaats Affect-Us, een broedplaats voor praktijkgericht onderzoek die onder meer onderzoek heeft gedaan naar de effectiviteit van mindfulness bij de behandeling van mensen met een beperking. Alles over dit onderzoek en meer kunt u horen in deze podcast!

Zwangeren en baby's met een niet-westerse migratieachtergrond lopen meer risico om tijdens de zwangerschap en baring ziek te worden en te overlijden. Mensen van kleur krijgen vaker een keizersnede die niet nodig is, maar krijgen mínder vaak pijnmedicatie als ze daarom vragen. En de technologie die wordt gebruikt om het zuurstofgehalte te meten, werkt minder goed op de donkere huid. Zomaar wat voorbeelden die verloskundige en postdoctoraal onderzoeker dr. Bahareh Goodarzi noemt in haar boek 'Baren buiten de box', dat eind april verschijnt. Samen met zorgethica Inge van Nistelrooij schoof ze aan in onze studio om te praten over (het onderzoek naar) ongelijkwaardigheid in de geboortezorg. Wie op welke manier dan ook niet aan de heersende norm voldoet, heeft gemiddeld minder goede gezondheidsuitkomsten. Waar komt dat door, maar vooral: wat kunnen we ertegen doen? Een uitzending van Maaike Kooijman.

Zijn nalatenschap is overal in Amsterdam terug te zien, toch weten maar weinig mensen wie hij was. Christiaan Pieter van Eeghen was een negentiende eeuwse zakenman, met oog voor stadsgroei in de breedte. Zo verrijkte hij de stad met het Vondelpark, sociale huurbouw en het prinsengrachtziekenhuis. Ook was hij medeoprichter van zowel het Stedelijk als het Rijksmuseum. Nergens heeft hij zijn naam aangebonden en dat was genoeg reden voor Laura van Hasselt om het boek 'Geld, Geloof en Goede Vrienden' te schrijven. Tot 30 juni is er in het Amsterdam Museum nu ook een tentoonstelling over Van Eeghen te zien. Radio Swammerdam was er bij en maakte een reportage. Max Waterreus sprak op locatie met de Gastconservator Laura van Hasselt, Conservator Maren de Wit, Vormgever Edo Mulder én Directrice Judiekje Kiers.

Welkom bij de rijke geschiedenis van bier. De grootste bierkenner van Nederlands, dr. Leendert Alberts, legt uit waar het beeld van de brouwende monnik vandaan komt, terwijl bier niet bepaald past bij het contemplatieve leven van de monnik. Ook proeven we het 'beste biertje' ter wereld, de Westvleteren 12. Proost! Door Tabe Bakker, co-host Momo Schaap, techniek Emerence Kaptein.

Van wie is de stad? Voor krakers is het antwoord op die vraag helder: van de bewoners! Ook in de Jordaan is er is een erfenis van betaalbaar wonen die we te danken hebben aan krakers. Een voorbeeld van die erfenis is de woning waar redacteur Daniel Teunissen in woont. Deze is in de jaren 80 gekraakt. Hij is benieuwd: zijn de krakers die destijds het huis hebben gekraakt nog te vinden? Hij wil ze namelijk graag bedanken. En wat kunnen we leren van krakers toen en nu?

Radio Swammerdam is hét wekelijkse wetenschapsprogramma op Radio SALTO (99.4FM in Amsterdam en omstreken), elke zondag om 11.00 uur live vanuit Pakhuis de Zwijger. Radio Swammerdam is vernoemd naar natuurwetenschapper Jan Swammerdam (1637 - 1680), die er een rariteitenkabinet in Amsterdam op nahield.

Er bestaat een helder beeld van de wetenschappelijke revolutie als de overwinning van de rede op het dogma van de kerk. Maar de harde tegenstelling tussen religie en wetenschap is veel minder oud dan vaak wordt gedacht en lange tijd zag men twee domeinen die elkaar informeerden en inspireerden. Hoe religieus was Copernicus? En was Galilei een charlatan? Momo Schaap in gesprek met Lieke Wijnia, Hoofd Onderzoek en Bibliotheek bij Museum Catharijneconvent en Geertje Dekkers, wetenschapshistorica en geschiedenisjournalist. Dekkers was gastconservator voor Wijnia's tentoonstelling, De Schepping van de Wetenschap in Museum Catharijnenconvent.

27 miljoen euro: dat is het geld dat de Tweede Kamer vrij gaat maken voor speciale long covid-behandelcentra. Dat geeft hoop voor de ongeveer 90.000 Nederlanders die ernstig worden beperkt door langdurige covid. Tegelijkertijd hebben die nog op te zetten poliklinieken ook een uitdaging: er zijn nog geen behandelingen of medicijnen voor post-covid bekend. Wat weten we nu over de medische oorzaken van post-covid? Waar moeten we zoeken voor oplossingen? En wat kunnen we leren van andere post-infectieziekten? Maaike Kooijman in gesprek met hoogleraar precisiegeneeskunde Anke-Hilse Maitland, longarts Lous Rijssenbeek en Anne Vroegindeweij, die het boek 'De Achterblijvers' schreef over haar ervaringen met long covid.

Het is misschien het beste te vergelijken met het tjirpen van krekels. Een schel geluid, dat in de vorm van een radioflitsen op onze aarde neerdaalt. Ze zijn afkomstig van een ander zonnestelsel, onvoorstelbaar ver weg. De radioflitsen hebben lichtjaren afgelegd en zijn daardoor nog slechts een fractie van wat ze waren, toen ze werden uitgezonden. De radioflitsen kennen een patroon, of juist géén en hoewel we niet zeker weten waar de flitsen vandaan komen, hebben we wel een vermoeden: neutronensterren. Max Waterreus spreekt Radioastronoom Jason Hessels over dit fenomeen

Hoe worden sterren geboren, en wat is de invloed van verschillende stersystemen - een groep van twee of meer sterren die door onderlinge zwaartekracht bij elkaar gehouden worden - op hun levensloop? In deze Radio Swammerdam uitzending gaan Emerence Kapteijn en Max Waterreus in gesprek met sterrenkundige dr. Silvia Toonen (Universiteit van Amsterdam), die zich in haar onderzoek richt op drievoudige stersystemen, hun invloed op stellaire evolutieprocessen, en het belang van dergelijke systemen voor het begrijpen van stellaire geboorte, leven en hun uiteindelijke lot in de kosmos.

Vindt u Valentijnsdag maar commercieel? Dat klopt! Maar feestdagen hebben dat wel vaker, toch geven ze betekenis aan ons leven en de tijd. Hoe werken feestdagen precies? Waar komen ze vandaan en hoe moeten we ze vieren? Antropoloog Irene Stengs vertelt ons hoe het zit, en hoe we onze eigen feestdag kunnen maken: Radio-Swammerdam-Dag!

We horen van alles over de ervaringen van vrouwen tijdens en na een zwangerschap, maar wat gebeurt er in het lichaam én het hoofd van haar partner? En wat is de rol van vaders in de moderne maatschappij? Een uitzending van Maaike Kooijman met aan het woord onderzoeker Renate Buisman, kinderarts en onderzoeker Ineke de Kruijff, en schrijvende vader Sander Voesten. Bestel Sanders boek 'Dubbel gevoel': https://www.boekscout.nl/shop2/boek/9789464891430 Luister de podcast 'Ontroostbaar' over huilbaby's: https://open.spotify.com/show/4pdfETfgKxD0YGFByP58Sy?si=d92d33844347455a Volg Radio Swammerdam op LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/radio-swammerdam/ Volg Radio Swammerdam op X: https://twitter.com/RadioSwammerdam Volg Radio Swammerdam op Instagram: https://www.instagram.com/radioswammerdam

In deze aflevering van Radio Swammerdam staan redacteuren Emerence Kapteijn en Momo Schaap oog in oog met mummieportretten. Dat zijn doorgaans op hout geschilderde portretten die werden gemaakt tijdens de Romeinse periode in Egypte. Nadat het lichaam van de overledene behandeld en ingewikkeld was, werd de beeltenis op het gezichtsgedeelte van de gemummificeerde persoon geplaatst. In de tentoonstelling "Oog in oog: de mensen achter mummieportretten" zijn 38 exemplaren van over de hele wereld te zien. Conservator Collectie Egypte bij het Allard Pierson Ben van den Bercken vertelt ons tijdens een rondleiding door de tentoonstelling over de personen die zich bijna 2000 jaar geleden lieten vereeuwigen, de makers, en de erfgenamen.

De oud-Griekse cultuur wordt beschouwd als fundamenteel voor die van ons, maar hoe gaan we om met de vrijwel volledige afwezigheid van vrouwelijke stemmen uit de oudheid? Jacqueline Klooster, docent aan de Rijksuniversiteit Groningen vertelt over de rol van vrouwen in Griekse mythen en over een immens populair, nieuw genre van romans die deze verhalen hervertellen vanuit hun perspectief. Door Momo Schaap, met dank aan Emerence Kapteijn.

De eerste film waarin de wereld in de zee voor een groot publiek in beeld werd gebracht heette Le monde du silence. De Stille wereld van Jacques Cousteau uit 1956. Mensen kunnen niet goed horen onder water. Heel lang hebben we daarom aangenomen dat het stil is onderwater. In de meeste natuurdocumentaires is ook maar weinig te horen als de camera onder water duikt. Je hoort dan vooral bubbels en misschien wat muziek om een achtervolging spannender te maken. Maar het tegendeel is waar: het is verre van stil onder water. Er is een symfonie van geluiden. Het is er zelfs eerder een herrie. En met schadelijke gevolgen voor de zeedieren. Zelfs op het diepste punt van de oceaan kun je nog het geluid van boten horen. En dat terwijl geluid de belangrijkste vorm van communicatie is voor het onderwaterleven. Wat zijn de bronnen van geluidsoverlast in de zee? En wat betekent al dat lawaai voor vissen en andere zeedieren? In deze aflevering van Radio Swammerdam gaat Daniel Teunissen in gesprek met Niels Kinneging over zijn onderzoek naar geluidsoverlast in de Noordzee en Jeroen Hubert over zijn onderzoek naar de effecten van geluidsoverlast op zeedieren. Ook is er een vooraf opgenomen interview met Hans Slabbekoorn.