Na Marginesach

Dlaczego Francis Ford Coppola to jeden z największych marzycieli w kinie – rozmowa z Janem Dzierzgowskim, tłumaczem książki „Francis Ford Coppola. Rewolucjonista” Sama Wassona. O tym, dlaczego Coppola ma wiele żyć i żyje we własnych opowieściach, po co założył American Zoetrope, co mu dało finansowanie własnych filmów, dlaczego nie lubi „Ojca chrzestnego” i czy to dobrze, że Wasson jako biograf jest zafascynowany reżyserem.

Dlaczego w ciągu ostatnich 150 lat jedzenie stało się… czymś, co nie jest jedzeniem – rozmowa z Anną Brzostowską, tłumaczką książki „Ultraprzetworzeni ludzie” Chrisa van Tullekena. O tym, dlaczego ultraprzetworzona żywność jest taka smaczna, czy ludziom brakuje silnej woli, żeby więcej się ruszać lub mniej jeść oraz o tym, dlaczego warto zacząć dzień od dobrze zbilansowanego śniadania.

Dlaczego warto otaczać się sztuką – rozmowa z Borysławem Czyżakiem o jego książce „Kolekcja. Opowieść o współczesnej sztuce polskiej” oraz o tym, czy fizyka i sztuka mogą się spotkać, co łączy kolorystów z Henrykiem Stażewskim, dlaczego sztuka Erny Rosenstein zyskuje, kiedy poznaliśmy jej biografię i na czyj obraz autor mógłby patrzeć do końca życia.

Na co przez swoje okna patrzyli pisarze i pisarki, których podziwiamy – rozmowa z Marzeną Mróz-Bajon o kolejnej odsłonie jej literackiej odysei. „Domy pisarzy. Odsłona druga” to opowieść o domach, które były świadkami twórczych zrywów, o biurkach, przy których rodziły się nieśmiertelne dzieła, o widokach, które rozpalają wyobraźnię i o otoczeniu, które tchnęło życie w ulubionych bohaterów literackich.

Czemu nie umiemy być szczęśliwi – rozmowa z Izą Klementowską o jej najnowszej książce „Szczęście i inne przypadki. Mikroreportaże”. O tym, czy szczęśliwym się jest czy raczej bywa, dlaczego żyjemy w przeszłości lub planujemy przyszłość, a umyka nam „tu i teraz”, a także czy można nauczyć się bycia szczęśliwym poprzez ćwiczenie.

Niezwykły świat Saamów – rozmowa z Agatą Teperek, tłumaczką książki Tiny Harnesk „Ludzie, którzy sieją w śniegu”. O tym, dlaczego ta powieść została w Szwecji bestsellerem, o saamskich zwyczajach, a także o trudnej historii przesiedleń, która wpłynęła na życie rdzennych mieszkańców Północy i ich potomków.

Dlaczego warto czytać powieści historyczne – rozmowa z Sylwią Trojanowską o jej najnowszej książce „Córki czarnego munduru”. O tym, dlaczego pisanie zawsze zaczyna od zbudowania portretów bohaterek i bohaterów, a na główne postaci wybiera silne kobiety, a także czemu warto poznawać historię swojego miasta i rodziny.

Ikona polskiego wzornictwa – rozmowa z Małgorzatą Czyńską o biografii Julii Keilowej, której metaloplastyka należy do kanonu arcydzieł polskiego wzornictwa. O tym, dlaczego dziś tak niewiele wiemy o artystce, która święciła triumfy w latach 30. XX wieku i tworzyła markę osobistą znaną nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. O zapomnieniu i ponownym odkryciu postaci i twórczości Keilowej oraz o wystawie w Muzeum Warszawy. 

Pollyanna dorasta – rozmowa z tłumaczką Agnieszką Wilgą o drugim tomie kultowej powieści Eleanor H. Porter. Czy Pollyanna nadal wszystkich rozwesela, gra w radość i co czeka ją w Bostonie? A także o tym, czy książka oparła się upływającemu czasowi i wciąż może zachwycać.

To wciąż może być lektura formacyjna – rozmowa z tłumaczką Agą Zano o zbiorze opowiadań Sylvii Plath „Johnny Panika i Biblia Snów oraz inne opowiadania”, a także o tym, jak tłumaczy się klasyczkę, czy Plath może zaskoczyć oraz czy warto ją dziś czytać i kto powinien to robić.

Dialog międzypokoleniowy – rozmowa z Jackiem Góreckim o książce „Michaś. Wywiad rzeka z Michałem Urbaniakiem”, w której autor zdradza, jak wyglądały spotkania ze słynnym jazzmanem, mierzy się z pytaniem o przyszłość jazzu, przygląda się polskiej i zagranicznej scenie muzycznej i zabiera nas w podróż międzygatunkową.

Tygrysie wdowy – rozmowa z Martą Sawicką-Danielak o książce „Oko tygrysa. Opowieść o bestii, którą stworzył człowiek”, w której autorka przygląda się roli i symbolice tygrysa w różnych kulturach, opowiada, kim są „tygrysie wdowy”, a także Indiach mniej znanych i relacji człowieka z przyrodą

Historia sztuki bez mężczyzn – rozmowa z Iwoną Demko - artystką, herstoryczką, profesorką ASP w Krakowie - o książce Katy Hessel i o tym, jak to się stało, że przez wieki w muzeach i galeriach sztuki na całym świecie prace tworzone przez kobiety wynosiły zaledwie kilka procent zbiorów oraz dlaczego tak ważne jest, aby dziś kobiety znalazły się w kanonie sztuki, o której czytamy w podręcznikach. 

Potrzebujemy literatury eskapistycznej – rozmowa z Wojciechem Chmielarzem, który z końcem 2023 roku świętował milion sprzedanych egzemplarzy swoich książek. O tym, dlaczego potrzebujemy literatury, która dostarczy nam rozrywki, z jakich powodów pisarz tak lubi spotkania z czytelniczkami i czytelnikami oraz jak chroni się przed wypaleniem zawodowym.

Czy Tarantino wybiera się na emeryturę? – rozmowa z tłumaczem Janem Dzierzgowskim o książce „Spekulacje o kinie” Quentina Tarantino, w której reżyser dzieli się swoją miłością do dziesiątej muzy, wspomina wielogodzinne dyskusje o filmach, które odbywał tuż po seansach oraz zdradza, jakie tytuły, które oglądał jako dziecko i nastolatek, wpłynęły na jego rozumienie i robienie kina.

Czy są jedne Indie? – rozmowa z Iwoną Szelezińską o książce „Bombaj/Mumbaj. Podszepty miasta”, która jest opowieścią o fascynacji autorki Indiami, niespodziankach, jakie czekają na nas w największym slumsie w Mumbaju, a także wspólną podróżą do miejsc, w których bywał główny bohater powieści „Shantaram”.

Czy jest granica między sztuką a rzemiosłem? – rozmowa z Katarzyną Jasiołek o książce „Tkanina. Sztuka i rzemiosło” i o tym dlaczego tkanina była w PRL-u jedną z niewielu niezależnych form artystycznego wyrazu, kiedy i jak powstała Polska Szkoła Tkaniny oraz dlaczego warto odwiedzić Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.

Dlaczego warto pisać i czytać herstorie? – rozmowa z Sylwią Chwedorczuk o pisaniu biografii zapomnianych i niedocenianych kobiet, potrzebie opowiadania herstorii i o „Małej Serii Biograficznej” wyd. Marginesy.

To osobowości takie jak Zełenski tworzą dziś historię – rozmowa z Piotrem Pogorzelskim o tym, dlaczego gdybyśmy mieli przeczytać tylko jedną biografię Wołodymyra Zełenskiego, to powinna być to właśnie ta autorstwa Simona Shustera i dlaczego nie możemy przestać myśleć, mówić i pisać o wojnie w Ukrainie. 

Legenda, która przyćmiła prozę – rozmowa z Adamem Pluszką o nowym tłumaczeniu prozy Ernesta Hemingway'a, wyzwaniach dla tłumaczek i tłumaczy, dziennikarskim sznycie pisarza i dlaczego warto dziś czytać książki amerykańskiego klasyka.

Emancypantki czy strażniczki patriarchatu? – rozmowa z Martą Strzelecką o książce „Ziemianki. Co panie z dworów łączyło z chłopkami?” o tym, jak rozwijał się system edukacji kobiet w Polsce na przełomie XIX i XX wieku, jak klasy społeczne wpływały na możliwości edukacji oraz jak w ówczesnej rzeczywistości kobiety wspierały się wzajemnie.

„Krew, pot i łzy” – rozmowa z Kają Klimek (Kajutex) o książce „Oscarowe wojny” Michaela Schulmana,czyli historii najbardziej prestiżowej nagrody filmowej, pomyłkach Akademii, dramatach zwycięzców i przegranych, a także kupowaniu Oscarów przez Harvey'a Weinsteina, wieloletnim wykluczaniu z nominacji kobiet, przedstawicieli społeczności LGBTQ+ i mniejszości rasowych.

Panna Krysia z turnusu trzeciego-rozmowa z Joanną Nojszewską o książce „Kobiety, które śpiewały Młynarskiego” o kobietach ważnych w życiu i karierze Wojciech Młynarskiego, artystkach, które dziś nierozerwalnie kojarzone są z tekstami twórcy, ale także o portrecie życia estradowego w czasach PRL-u.

To kobiety tworzą dziś rynek wydawniczy – rozmowa z Hanną Mirską-Grudzińską o tym, jak powstało wyd. Marginesy, jak dziś wygląda rynek wydawniczy i jaki jest udział kobiet w jego tworzeniu, a także o planach wydawniczych na 2024 rok, czyli na jakie tytuły warto w tym roku czekać.

To ona dokonała rewolucyjnego przekładu książek o jednej z najsłynniejszych na świecie bohaterek literackich, znanej wcześniej jako Ania z Zielonego Wzgórza. Narodziła się Anne z Zielonych Szczytów. Anna Bańkowska, doświadczona tłumaczka dokonuje przewrotu, przywołując oryginał i rozprawiając się z pokutującymi dalekimi od tekstu oryginału zmianami. Tak rozpoczyna się nowa przygoda ze znaną literaturą. To nie jedyna rewolucja. Tłumaczka analizuje psychologiczny portret bohaterki, wyprowadzając ją z krainy przesądów dotyczących jedynych "właściwych" zachowań i postaw kobiet w życiu społecznym. Ta sama i zarazem nowa Anne wkracza do literatury, zyskując nowe czytelniczki i czytelników, a także wrogów nowego wizerunku. Wspomniana rewolucja dotyczy też nazw własnych, które zostały przez autorkę nowego przekładu przywrócone i teraz są najbliższe oryginalnym. Porozmawiamy o nowych tłumaczeniach tytułów i dlaczego jeden z nich będzie brzmiał "Anne ze Złotego Brzegu" oraz z jakiego powodu powróci oryginalne drzewo w tytule "Anne z Szumiących Wierzb", a znikną topole. Posłuchajcie tej fascynującej rozmowy o sztuce przekładu. Anna Bańkowska mówi: "Od początku postawiłam sprawę jasno. Chcę odpowiedzieć na postulaty grupy czytelników, których nigdy nie widziałam i ofiarować im nowy przekład". Z gościnią rozmawiała Hanna Grudzińska.

To ona pierwsza w 1896 roku przeprowadziła cesarskie cięcie w polskim szpitalu, wprowadzała zasady aseptyki, które spisała i kolportowała, wiedząc, jak ważne jest, by zasady te stosować ZAWSZE. Ratowała w chorobie, od głodu i upokorzeń. Leczyła wszystkich, ale przede wszystkim biedne, porzucone i osamotnione kobiety. Profesor Ludwik Rydygier mówił: „Precz z Polski z dziwolągiem kobiety lekarza! Niech nam nadal słynie chwała kobiet naszych, którą tak ładnie głosi poeta", a wtórowała mu uważana za jedną z pierwszych polskich feministek Gabriela Zapolska: „Nie chcę kobiet lekarzy, prawników, weterynarzy! Nie kraj trupów! Nie zatracaj swej godności niewieściej”. Wykształciła 340 położnych i 23 lekarzy położników. Opublikowała kilkadziesiąt artykułów medycznych traktujących o metodach leczniczych stosowanych w jej placówce, a także np. o poziomie życia społeczności polskiej na tle Europejczyków. Anna Tomaszewicz. Mówili o niej zgryźliwie „medycynierka”. Po zakończeniu studiów medycznych na Uniwersytecie w Zurychu wraca do Warszawy z zamiarem otwarcia praktyki. Jest utalentowana, pełna zapału, ma na koncie doskonale przyjęte przez środowisko publikacje naukowe, chce pomagać ludziom. Ale Towarzystwo Lekarskie, do którego zgłasza się niedługo po przyjeździe, widzi w niej przede wszystkim kobietę – kogoś, kto nigdy nie powinien leczyć. Anna cały czas jednak uparcie dąży do celu i po to, by nostryfikować dyplom i w końcu móc pracować w zawodzie, gotowa jest udać się choćby do samego cara. Zdobywa uprawnienia i wraca do Polski. Tam jednak nikt nie przyjmuje jej z otwartymi ramionami, a wręcz przeciwnie. Musi wywalczyć każdą najdrobniejszą zgodę, pokonać nie tylko męską niechęć lekarzy, ale też krytykę innych, nawet światłych i postępowych kobiet, sama pracować przy chorych w zasadzie dzień i noc. Ale udaje się! Powieść oparta na faktach to historia pierwszej dyplomowanej lekarki praktykującej na ziemiach polskich. Aby poznać kontekst działań pierwszej pani doktór, Grabowska wplata do powieści historie postaci, które miały przełomowy wpływ na dzieje medycyny: Elizabeth Blackwell, Louisa Pasteura, Wilhelma Röntgena czy Charlesa Darwina, a przede wszystkim historię pierwszej dyplomowanej pielęgniarki Florence Nightingale. Tą książką pisarka i scenarzystka Ałbena Grabowska żegna się z zawodem, pozostając lekarką, bo lekarzem jest się chyba całe życie. „Musiałam napisać tę książkę, musiałam napisać o Annie Tomaszewicz i przywrócić ją zasłużonej pamięci, tak, by nie była anonimowa, by o niej nie zapomniano”- mówi Ałbena Grabowska i tak jak my wszyscy czeka na film o Doktor Annie.

Aracataca czy Macondo? Pierwsze to miasto w Kolumbii. Tam w 1927 roku urodził się Gabriel Garcia Márquez. Drugie, to fikcyjna miejscowość Macondo z jego powieści „Sto lat samotności”. 25 czerwca 2006 odbyło się referendum w sprawie zmiany nazwy miasta Aracataca na Aracataca - Macondo, ale unieważniono je z powodu zbyt niskiej frekwencji. Mieszkańcy nie chcieli jak widać zająć się tą sprawą. Szkoda, bo mimo pięknie brzmiącej nazwy Aracataca - iluż miłośników twórczości Marqueza przybyłoby do Macondo liczniej niż dotychczas. Rozpoczynamy cykl rozmów o domach pisarzy zainspirowany książką Marzeny Mróz-Bajon pod takim właśnie tytułem. Nie zawsze będą to domy, które istnieją, nie zawsze będą to wszystkie domy wybranego pisarza. Czasami będą to domy, czasami miejsca, czasami wspomnienie domu, a czasami to dom właśnie stanie się inspiracją do opowieści. Zawsze jednak będą to miejsca, które autorka odwiedziła, zwiedziła, zobaczyła i opisała. Są tak różne, jak twórczość opisywanych poetów, pisarzy, a czasami po prostu artystów. Czasami nie znajdziemy tych miejsc w przewodnikach, a czasami są tak typowe, że znamy je wszyscy. Czasami sądzimy, że wiemy o nich już wiele, często to jednak mit, bo pokazane z innej strony są dla nas zaskakujące. Czasami spotykamy pisarza, a do domu docieramy dopiero po jego śmierci, czasami nie ma już domu, pozostaje konfrontacja z pamiętnikiem, listem, wspomnieniem. Pierwsza podróż prowadzi do miejsc Gabriela Garcii Márqueza. Zatem pójdźmy jego śladami.

Muza i kreatorka, mistrzyni public relations, promocji i sprzedaży. Bezwzględna i bezkompromisowa. Gala - wielka miłość Dalego, wielka siła Dalego. Fakt, że Dali podpisywał swoje obrazy: „Dali i Gala” tłumaczy wszystko. Prowadziła go za rękę całe dorosłe życie pełniąc wszystkie życiowe funkcje, jakich od niej oczekiwał. Była matką, kochanką, żoną, współpracowniczką, siostrą, oddaną opiekunką. Dziwna i niezwykła, uzależniła Dalego od siebie i nie pozwoliła na malarskie rozproszenie, wiedząc, że ma do czynienia z geniuszem. O Gali opowiada Małgorzata Czyńska, autorka między innymi książki „Kobiety z obrazów” – dziennikarka, pisarka, krytyczka sztuki, prywatnie miłośniczka książek i pięknych rzeczy.

To ona pierwsza w 1896 roku przeprowadziła cesarskie cięcie w polskim szpitalu, wprowadzała zasady aseptyki, które spisała i kolportowała, wiedząc, jak ważne jest, by zasady te stosować ZAWSZE. Ratowała w chorobie, od głodu i upokorzeń. Leczyła wszystkich, ale przede wszystkim biedne, porzucone i osamotnione kobiety. Profesor Ludwik Rydygier mówił: „Precz z Polski z dziwolągiem kobiety lekarza! Niech nam nadal słynie chwała kobiet naszych, którą tak ładnie głosi poeta", a wtórowała mu uważana za jedną z pierwszych polskich feministek Gabriela Zapolska: „Nie chcę kobiet lekarzy, prawników, weterynarzy! Nie kraj trupów! Nie zatracaj swej godności niewieściej”. Wykształciła 340 położnych i 23 lekarzy położników. Opublikowała kilkadziesiąt artykułów medycznych traktujących o metodach leczniczych stosowanych w jej placówce, a także np. o poziomie życia społeczności polskiej na tle Europejczyków. Anna Tomaszewicz. Mówili o niej zgryźliwie „medycynierka”. Po zakończeniu studiów medycznych na Uniwersytecie w Zurychu wraca do Warszawy z zamiarem otwarcia praktyki. Jest utalentowana, pełna zapału, ma na koncie doskonale przyjęte przez środowisko publikacje naukowe, chce pomagać ludziom. Ale Towarzystwo Lekarskie, do którego zgłasza się niedługo po przyjeździe, widzi w niej przede wszystkim kobietę – kogoś, kto nigdy nie powinien leczyć. Anna cały czas jednak uparcie dąży do celu i po to, by nostryfikować dyplom i w końcu móc pracować w zawodzie, gotowa jest udać się choćby do samego cara. Zdobywa uprawnienia i wraca do Polski. Tam jednak nikt nie przyjmuje jej z otwartymi ramionami, a wręcz przeciwnie. Musi wywalczyć każdą najdrobniejszą zgodę, pokonać nie tylko męską niechęć lekarzy, ale też krytykę innych, nawet światłych i postępowych kobiet, sama pracować przy chorych w zasadzie dzień i noc. Ale udaje się! Powieść oparta na faktach to historia pierwszej dyplomowanej lekarki praktykującej na ziemiach polskich. Aby poznać kontekst działań pierwszej pani doktór, Grabowska wplata do powieści historie postaci, które miały przełomowy wpływ na dzieje medycyny: Elizabeth Blackwell, Louisa Pasteura, Wilhelma Röntgena czy Charlesa Darwina, a przede wszystkim historię pierwszej dyplomowanej pielęgniarki Florence Nightingale. Tą książką pisarka i scenarzystka Ałbena Grabowska żegna się z zawodem, pozostając lekarką, bo lekarzem jest się chyba całe życie. „Musiałam napisać tę książkę, musiałam napisać o Annie Tomaszewicz i przywrócić ją zasłużonej pamięci, tak, by nie była anonimowa, by o niej nie zapomniano”- mówi Ałbena Grabowska i tak jak my wszyscy czeka na film o Doktor Annie.

Jaki był widok z okna domu, w którym urodził się Miłosz? Jak wysoka była stodoła, w której Faulkner z butelką bourbona pisał powieści? W jaki sposób układają się po południu promienie słońca w mieszkaniu Kawafisa w Aleksandrii? Marzena Mróz- Bajon pojechała też do hanzeatyckiej Lubeki, po której wąskich uliczkach biegał mały Mann. Do Anchiano, gdzie wciąż stoi dom wielkiego Leonarda da Vinci. Wdarła się podstępem do mieszkania Gombrowicza w Buenos Aires i – całkiem legalnie – do domu Vargasa Llosy w Limie. Spędziła noc w łóżku, w którym umarł Wilde. Aż w końcu dotarła do Macondo – wypranego z barw, ale pełnego motyli miasteczka Aracataca w Kolumbii, w którym Marquez stworzył od nowa świat. Nie ma chyba na świecie nikogo, kto nie miałby swojego ulubionego autora. Jak wygląda jego dom, biurko przy którym pisał, widok z okna, otoczenie? Czy można tam znaleźć ślady bohaterów literackich? Autorka – dziennikarka, podróżniczka, fotografka, redaktorka naczelna magazynu „Business Traveller”, która z okiem przy obiektywie aparatu od lat dokumentuje zmieniający się świat opisała siedemnaście miejsc – domów – przestrzeni życiowej pisarzy podróżując i poszukując ich po całym świecie. Opisała je w bardzo osobisty sposób traktując każde miejsce osobno i osobiście, dając każdej opowieści inną formę i styl. Wiedzie nas po miastach i miasteczkach, po domach zamieszkałych dziś przez spadkobierców lub obecnych domowników nie związanych z pisarzami. Często są to miejsca znane i ogólnie dostępne, a czasami ukryte i w zasadzie nieistniejące. Nie zawsze są to domy, nie zawsze domy te istnieją, ale zawsze jest opowieść, która prowadzi nas wartko, powodując, że nie sposób porzucić lekturę, oderwać się choć na chwilę. Chcemy też tam być! A kiedy już dotrze do takiego domu, przegląda książki w bibliotekach pisarzy, zagląda do biurek i szaf, najchętniej ugotowałaby jakieś skomplikowane dania w ich kuchniach, gdyby tylko potrafiła gotować. Wszystkim, którzy pytają, dlaczego porzuciła domowy porządek, odpowiada za Marquezem: „Wszystko, czym jestem, wzięło się z tamtej podróży”. Nasza gościnią w podkaście „Na Marginesach” jest Marzena Mróz-Bajon, fanka literatury, dyskutująca o niej przy stoliku Henryka Berezy i Janusza Głowackiego w kawiarni Czytelnika. Prywatnie żona reżysera Filipa Bajona.

Kochał ją nad życie. Była jego muzą i inspiracją. Wielbił, namalował na prawie wszystkich obrazach. Mówiła o nim „Najdroższy Pan”, „Panie mój”. Był jej kochankiem i mistrzem starszym o 25 lat. Oboje w związkach małżeńskich, spędzili razem wiele lat. Razem, ale osobno. Mowa o Jacku Malczewskim i Marii, a raczej Kinii, jak prosiła, by ją nazywać, Balowej. Ellenai, Beatrycze czy Salomea na obrazach Malczewskiego mają właśnie jej rysy. Na płótnie „Zauroczenie” Malczewski demonstruje wręcz swoje wielkie przywiązanie do niej, bo to ona właśnie pod postacią rusałki, boginki czy muzy przygrywa artyście na skrzypcach i jest symbolem towarzyszki twórczej drogi. Cały swój wspólny czas korespondowali. Zachowało się ponad sto listów Marii do Jacka, a w nich opis uczuć, nastrojów, pracy, spraw, porad i wzruszeń, przemyśleń, obaw, strachów. To przepiękna i bardzo intymna korespondencja. Maria Bal naprawdę nazywała się Jadwiga Maria z Brunickich Balowa. Pochodziła z Kresów Wschodnich. Urodziła się w 1879 roku w rodzinnym dworze w Zaleszczykach. Słynęła z nieprzeciętnej urody, wielkiego uroku osobistego oraz erudycji. Adam Heydel pisał o niej: „Piękna jak misternie wyrzeźbiony klejnot, jak diament rzucająca świetne, różnobarwne, migocące blaski. (…) Rozjaśniła mu ciemne godziny. Z szumem, pędem, jak meteor wdarła się w jego życie i jak meteor przeleciała, zgasła”. Gościnny dwór Tuligłowy – dom Państwa Balów wiele razy gościł artystę. Tam znajdował schronienie, spokój do pracy, zrozumienie. Miał własna pracownie, w osobnym budynku wybudowanym specjalnie dla niego. Balowie kupowali prace od Malczewskiego i zdobili nimi dom, a po rozstaniu i śmierci artysty Maria wyszukiwała w antykwariatach jego obrazy i tworzyła piękną kolekcję. Po 13 latach z niewiadomych powodów rozstali się na zawsze. „Mistyczna komunia dusz”, jak nazywała ich związek Balowa nie przetrwał. Winą za to obarczał się Malczewski. Pozostały piękne, symboliczne płótna i na nich – nieśmiertelna już – Maria Balowa. O niezwykłym związku Marii Balowej i Jacka Malczewskiego jak zwykle zajmująco i pięknie opowiada Małgorzata Czyńska – autorka książki „Kobiety z obrazów”, ale też dziennikarka, pisarka i krytyczka sztuki. Zapraszamy.

Wracamy. Ciągle wracamy. Czy było dobrze, czy źle i tak wracamy. Przeszłość dla jednych do wspominania dla innych do zapominania - dopadnie nas zawsze. W pewnej chwili, w pewnym czasie. Daniel Wyszogrodzki, dziennikarz, pisarz i wykładowca, fenomenalny tłumacz tekstów piosenek, musicali i biografii muzyków, autor przewodnika po stuleciu musicalu „Ale musicale” zabiera nas na warszawski Plac Leńskiego do lat sześćdziesiątych. Ale symbolicznie, bo każdy z nas ma swój gdyński, beskidzki, gnieźnieński czy jeleniogórski Plac Leńskiego, skądkolwiek jest. Bo tytułowy Plac Leńskiego jest w każdym sercu, w każdym z nas. A łatwiej nam będzie przywołać wspomnienia, gdy poznamy Danka – ucznia praskiej podstawówki, bystrego, ciekawego świata półsierotę, którego kształtują przedwojenne wspomnienia dziadków i bieżące fascynacje wszystkim, co zakazane. Na przemian: partyzanci i hipisi, patriotyzm i onanizm, wczesne lektury i odkrycia muzyczne, ciągły stan zagrożenia ze strony wrogich gitowców i niestrudzone poszukiwanie dorosłości pod sukienkami koleżanek. To wszystko miesza się w barwnej opowieści wypełnionej realistycznym językiem i galerią postaci: kumpli bohatera, koleżanek z wakacji, ojca lekarza, nauczycieli, księdza, a nawet tajemniczego proroka. Wielką nieobecną pozostaje matka. W tej autobiograficznej powieści inicjacyjnej monumentalna, socrealistyczna przestrzeń warszawskiej Nowej Pragi staje się centrum świata, mapą, którą młody bohater stale poszerza w przestrzeni i w czasie. Ożywa park Praski i zoo, Stare i Nowe Miasto oraz stołeczne mosty, którymi przebiegały trasy szczenięcych wypraw pieszych i rowerowych. Jest bazar Różyckiego, są kultowe kina i saturator oraz neon na który z okna swojego pokoju patrzy nasz bohater. Neon mruga napisami: KSIĄŻKI-PŁYTY-OBRAZY-PAPIER. O tej wspaniałej podróży do przeszłości z Danielem Wyszogrodzkim rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

„Woda na młyn Stasia" - myślała pewnie Jadwiga Witkiewiczowa, wkładając papieros do cygarniczki i zaciągając się głęboko dymem. Niewiele jadła, najwyżej jajko czy kawałek twarogu. Była coraz słabsza, coraz chudsza, coraz bardziej schorowana. Dolegało jej serce, przyduszała astma. Papierosów jednak nie mogła sobie odmówić. „Nie wiesz, co robisz, że palisz" - zrzędził Witkacy w listach albo: „Od tego, jak sobie pomyślę, co Ty ze sobą robisz, to mi się zimno robi. To jest po prostu samobójstwo. Cała depresja i brak sił stąd". Tyle lat minęło, a słowa nieżyjącego męża wciąż do niej wracały. Namawiał, żeby chociaż ograniczyła nałóg: „Na moją cześć spróbuj trzy dni" - prosił. On sam co raz to rzucał papierosy i wciąż ją o tym informował. Wiele listów do żony zaczynał od zdania: „Jutro definitywnie przestaję palić". (...) Obiecała mu, że tę korespondencję zachowa tylko dla siebie, że ustrzeże się od ekshibicjonizmu wdów po wielkich mężach. Listów nie spaliła, a po wojnie cały jego dorobek skrzętnie porządkowała i przepisywała. Do końca życia pozostała pod wpływem Stasia. Powtarzała stare dowcipy i powiedzonka, jak mało kto rozumiała jego twórczość, tragizm i poczucie humoru. (...) A ona przecież w swoich wspomnieniach o związku ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem napisała rozbrajająco otwarcie: „Małżeństwo nasze nie było szczęśliwe". (...) Tak, w „Kobietach z obrazów", pisała o nich Małgorzata Czyńska. Nina Witkiewiczowa. Pochodziła z arystokratycznego rodu niemieckich von Unruh. Była córką chrzestną Wojciecha Kossaka, wnuczką Juliusza Kossaka i kuzynką Magdaleny Samozwaniec, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej oraz Zofii Kossak-Szczuckiej. Pobrali się w 1923 roku, ale rozeszli już dwa lata później. Jadwiga stała się powiernicą, przyjaciółką i pełnomocniczką Witkacego. Kontaktowała się z redakcjami czasopism, z wydawcami, osobami, które były właścicielami jego obrazów, kiedy były organizowane wystawy, przepisywała na maszynie jego utwory, robiła korekty artykułów. Była pierwszą czytelniczką większości tekstów literackich i publicystycznych. Pisali do siebie prawie codziennie. To ona ocaliła rękopisy Witkacego zakopując wszystko w pierwszych dniach wojny w piwnicy przy ulicy Brackiej w Warszawie, a listy nosiła zawsze przy sobie, by nie zginęły. Kochała go i rozumiała, wszystko wybaczała. Na nagrobku, który stoi na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku napisano „Wdowa po Witkacym". Piękna, mądra i ... nieszczęśliwa. O burzliwym związku Niny i Stanisława Witkiewiczów opowiada Małgorzata Czyńska – biografka, krytyczka sztuki i pisarka, autorka wspaniałej książki „Kobiety z obrazów".

Komu dom mody Coco Chanel w 2016 roku zadedykował wspaniały zapach „róży, fiołka i irysa pallida, ocieplony benzoiną i bobem tonka”? „Odurzająca aura zapachu przywołuje ekscytującą atmosferę garderoby operowej, wypełnionej naręczami kwiatów oraz pudrową wonią szminki” – piszą projektanci, a wspaniały zapach ukryty w prostym flakonie z napisem MISIA w imieniu kreatorki dedykują fascynującej Misi Godebskiej. „Była świadkiem na ślubie Picassa z Olgą Koklovą i chrzestną matką ich syna. Trzykrotnie zamężna. Emancypantka balansująca na pograniczu skandalu obyczajowego. Dama ze skłonnością do narkotyków, kolekcjonerka dzieł sztuki i natchnienie artystów – Misia” – pisze o swojej bohaterce Małgorzata Czyńska. Królowa francuskich salonów i Paryża belle epoque, muza i mecenaska sztuki, przyjaciółka i protektorka artystów. Portretowana przez Toulouse Lautreca, Renoira, Bonnarda, Picassa. Najbliższa przyjaciółka Coco Chanel i Diagilewa – pomaga i wspiera zdolnych przyjaciół, fascynuje pisarzy i intelektualistów. „Każda kobieta musi kiedyś zdecydować, czy będzie miała osiemnaście, trzydzieści czy osiemdziesiąt lat. Ja zdecydowałam się na trzydziestkę”. Przed Państwem Misia Godebska-Sert. Opowiada Małgorzata Czyńska. A o Misi i innych „Kobietach z obrazów” przeczytamy we wspomnianej książce i posłuchamy w cyklu podcastów „Na Marginesach”. Z autorką rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska. Zapraszamy.

Nie musisz mieć działki, by mieć ogród i zadowolone dziecko. Zmiana, świata, ludzi i zwierząt, zmiana stylu życia i przyzwyczajeń, zmiana diety i środowiska, a nade wszystko docenienie przyrody, świeżego powietrza i własnych możliwości współpracy i współżycia z przyrodą zmieniły nas dorosłych i nasze dzieci wyłącznie na lepsze. Zaczęliśmy doceniać wspólne bycie razem, podglądanie przyrody i działanie na jej i naszą rzecz z korzyścią dla wszystkich. Wspólnie z dziećmi sadzimy zioła w doniczkach, organizujemy hotelik dla pszczół, bo ogrodnictwo może być i dla nas i dla dzieci świetną zabawą. Nawet nie wiemy dla kogo lepszą… Wystarczy bowiem mieć ogródek, balkon lub po prostu parapet i odrobinę cierpliwości, a owoce własnej pracy na pewno przyniosą dzieciakom wiele satysfakcji. To prawdziwa frajda obserwować dzień po dniu, jak rośnie zasadzony przez nas samych kwiat, jeść kanapki z warzywami lub ziołami wyhodowanymi w domu czy przydomowym ogródku, karmić ptaki i poznawać tajemnice przyrody! Każdy, bez względu na wiek, może stać się świadkiem cudów natury, trzeba tylko zakasać rękawy, wsadzić dłonie w ziemię i zacząć odkrywać przebogaty świat wokół nas! W dzisiejszym podcaście wydawnictw Kropka i Marginesy zatytułowanym „Chodź i posadź nam świat w słoiku!” o książce Kirsten Bradley „To pestka, czyli ogrodnictwo dla dzieci”, naszym codziennym życiu w zgodzie z naturą, dobrym żywieniu i wyprowadzce na wieś opowie Małgorzata Jackowska - specjalistka żywienia człowieka i dietetyki, która zajmuje się tematyką żywienia niemowląt, małych dzieci, a prywatnie jest mamą dwóch chłopców i mieszka na wsi. Prowadzi konsultacje, warsztaty i szkolenia, pisze, dział na rzecz dobrego żywienia. Pretekstem do rozmowy jest książka „To pestka” z której dowiemy się, jak dzięki prostym, dostosowanym do wieku dzieci instrukcjom, dziecko nauczy się między innymi uprawiać warzywa w domu, zaprojektować doniczkę, wyhodować w domu zioła, pielęgnować ogród, przechowywać nasiona, zrobić doniczki z gazet, ulepić kule nasienne, wykonać wiatrak, prowadzić dziennik przyrodnika i tak dalej, i tak dalej. To doskonały kurs cierpliwości, antidotum na nudę, a także cenne źródło wiedzy na temat przyrody, które pomaga kształtować proekologiczną postawę od najmłodszych lat. Jeśli chcielibyście poczytać wskazówki i rady Pani Jackowskiej zapraszamy pod adres: malgorzatajackowska.com. Książkę przełożył Adam Pluszka, a z gościnią rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

Obraz „Dziewczyna z perłą” - arcydzieło z 1665 roku, które zachwyca nawet tych stroniących od sztuki pozostaje tajemniczy ze względu na postać kobiety, którą Johannes Vermeer namalował w sposób wyjątkowy i przykuwający uwagę. Do dziś nie wiadomo kim jest kobieta: ukochaną żoną, którą artysta malował wielokrotnie czy może służącą albo przyjaciółką. Film Petera Webbera na podstawie powieści Tracy Chevalier ze wspaniałą rolą Scarlett Johansson w roli służącej, która pozuje wielkiemu mistrzowi dolał oliwy do ognia, bo nie odpowiedział na podstawowe pytanie: kim była piękna Mona Lisa Północy? W podcaście „Na Marginesach”, w kolejnym odcinku cyklu „Kobiety z obrazów” - "Mona Lisa z Północy", Małgorzata Czyńska opowie o Catharinie Bolnes – żonie wielkiego niderlandzkiego malarza Johannesa Vermeera, która była jego modelką, muzą i miłością życia. Portretował ją wiele razy i w różny sposób. Doczekali się piętnaściorga dzieci stąd na wielu obrazach Catharina jest w ciąży, ale zawsze spełniona i spokojna. Trudne życie w domu ojca-potwora i silny charakter matki sprawiły, że małżeństwo z Vermeerem choć nie usłane różami okazało się dobrym, choć krótkim związkiem. Małgorzata Czyńska biografka i pisarka prowadzi nas w historię i czasy XVII wiecznej Holandii do domu artysty w którym mieszka on i tworzy u boku swej pięknej i dobrej żony. Niestety, nie jest to historia z happy endem. Rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska

Dziś opowieść o Fridzie Kahlo. Opowieść Małgorzaty Czyńskiej o Fridzie Kahlo w książce ”Kobiety z obrazów” zatytułowana jest „Strzaskana kolumna”. To najbardziej przejmujący i osobisty obraz malarki zawarty w tej opowieści. „Wszyscy mówili, że jej brwi przypominają skrzydła kosa”. Była piękna i niezwykle utalentowana, ale od wczesnego dzieciństwa chora na polio cierpiała z powodu chromej nogi. 17 września 1925 osiemnastoletnia Frida na skutek zderzenia autobusu i tramwaju uległa wypadkowi i stała się już do końca życia cierpiącą kaleką. Złamała kręgosłup, miednicę, obojczyk i żebra, prawą nogę w jedenastu miejscach, a stalowy uchwyt poręczy autobusu przebił jej podbrzusze i macicę, co przekreśliło szanse na macierzyństwo. W wyniku odniesionych urazów Frida trzy miesiące spędziła w gipsowej zbroi, która unieruchomiła jej ciało. Mimo ogromnego cierpienia i załamania nigdy się nie poddała. Przeszła trzydzieści pięć operacji, mających usprawnić prawą nogę, prawą stopę oraz kręgosłup. Na skutek odniesionych ran i obrażeń nigdy nie doczekała się upragnionego dziecka. Nieprzytomnie zakochana w malarzu Diego Riverze cierpiała z powodu jego zdrad i romansów. Diego w swojej autobiografii podkreślił, że dzień, w którym umarła Frida, był najbardziej tragicznym dniem jego życia i dopiero wówczas zrozumiał, że najwspanialszą częścią jego życia była żona i miłość do niej. Wspaniała twórczość Fridy Kahlo budzi wielkie emocje. Autoportrety, które malowała na łożu boleści nie mają prekursorów, ale wielu naśladowców. Każdy, kto zetknął się z jej twórczością wie o czym mowa, ból i cierpienie są odczuwalne i namacalne, a forma, która kojarzy się z naiwną jeszcze bardziej podkreśla siłę obrazu. O Fridzie w podkaście „Na Marginesach” opowiada Małgorzata Czyńska. Autorka bestsellerowej opowieści o kobietach z obrazów, biografii Mai Berezowskiej, opowieści o kobietach Witkacego, zapomnianych fotografkach czy Tamarze Łempickiej jest dziś jedną z najchętniej czytanych i cytowanych autorek opowieści biograficznych. Przed nami, już za kilka miesięcy nowe książki Pani Małgorzaty, ale dziś nasze serca i umysły niech zajmie piękna, mądra, zdolna lecz bardzo chora, unieruchomiona i cierpiąca Frida Kahlo. Rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska

Dzisiaj w Dniu Dziecka porozmawiamy z Emilią Kiereś o Lapis – miasteczku z białego kamienia w którym zło można zwyciężyć dobrem. To przepiękna baśń bez księżniczki za to z wiedźmą, bez czarodzieja za to z dobrym i honorowym Tobiaszem, bez złej królowej, ale z Poczwarą. To baśń dla dziecka i dorosłego, książka, która sprawi, że dziecko nie zaśnie, a rodzic nie będzie odliczał minut sprawdzając czy już może wyjść z sypialni gasząc światło. To opowieść o miłości, przyjaźni i sile słowa, które szczególnie dziś może przybierać, jak zła czarownica różne postaci. Kiedy po raz pierwszy ujrzałam Lapis, jaśniało w słońcu, misterne jak rzeźba z kości słoniowej. Ogarnął mnie zachwyt (...). Nie wiedziałam wtedy jeszcze, że Lapis jest miastem z legendy, a świetliste mury, które tak mnie zachwyciły, kryją mroczne tajemnice (...). Ta historia ma początek w odległych, legendarnych czasach, dawno, dawno temu, kiedy powstało Lapis i zrodziła się Poczwara. Pewnego dnia wskutek niecnego spisku włodarzy miasta Lapis, życie Tobiasza – młodego architekta o złotym sercu – i jego mądrej, dobrej żony, Elżbiety, wywraca się do góry nogami. Na domiar złego ich ukochane miasto w ciągu jednej nocy zostaje niemal całkowicie zniszczone przez złowrogą siłę, kryjącą się w podziemiach. Pięćdziesiąt lat później do odbudowanego Lapis przybywa Irenka. Ta oczytana, ciekawa świata i nieco zbuntowana dziewczynka postanawia zgłębić tajemnice miasta i dowiedzieć się, dlaczego o pewnych sprawach się tu nie rozmawia. Czy uda jej się rozwikłać wszystkie zagadki? Czy Poczwara to tylko stara legenda? Co się stało z Elżbietą i Tobiaszem i skąd w Lapis latarnia morska, skoro nigdy nie leżało nad morzem? Lapis to pełna przygód i mrocznych tajemnic opowieść o rezolutnej, nieustraszonej dziewczynce, skomplikowanej ludzkiej naturze, samotności, miłości, przyjaźni i odwadze. Przede wszystkim jednak to historia o potędze słowa i o tym, że nie można go lekceważyć, bo bez niego – nic nie ma znaczenia. Książkę napisała Emilia Kiereś, autorka i tłumaczka książek dla dzieci i młodzieży. Napisała ich nieco ponad dziesięć, a przetłumaczyła ponad czterdzieści. Urodzona w Poznaniu, ukończyła filologię polską na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. Lubi czytać, spacerować po lesie, chodzić po górach i piec ciasta. Nie lubi hałasu. Hobbystycznie strzela z łuku i gra na gitarze. Z gościnią rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

„Nikt nie wie, że tu mieszka dziewczynka. Będziesz tu mieszkała jak krasnoludek. Tak mi powiedziała. [...] Nie czułam się smutna. Nie było mi źle. Nie wiedziałam w ogóle, że jest inne życie. Myślałam, że tak to jest. Nigdy nie chciałam wyjść, bo nie wiedziałam, że można wyjść”. W dzisiejszym odcinku specjalnym z okazji Dnia Matki - Agata Tuszyńska, autorka książki „Mama zawsze wraca” opublikowanej w wydawnictwie Dwie siostry opowie o bezgranicznej miłości matki do dziecka i dziecka do matki. Mama zawsze wraca. Jeśli tylko może – wraca. Zosia, córka Natalii i Szymona Zajczyków, była malutkim dzieckiem, gdy wybuchła wojna. Jesienią 1940 roku wraz z rodziną trafiła do warszawskiego getta. By ocalić córkę, Natalia ukryła ją w piwnicy. Dziewczynka spędziła tam długie miesiące tylko z ukochaną lalką, w świecie wyobraźni stworzonym dla niej przez matkę. Nie pamięta muru, głodnych ludzi na ulicach, opasek z gwiazdą Dawida. Pamięta kasztany i listki, które przynosiła jej mama, sanki rysowane węglem na podłodze i odwiedzające ją szczury, których na początku wcale się nie bała. Zosia Zajczyk ocalała, jako jedna z niewielu. Po latach opowiedziała swoją historię. „Mama zawsze wraca” to spisana przez pisarkę i reportażystkę Agatę Tuszyńską opowieść o niezwykłej więzi matki i córki wśród okrucieństwa wojny. Dodatkowy wymiar nadają jej subtelne, poetyckie ilustracje cenionej w Polsce i na świecie artystki Iwony Chmielewskiej. Oparta na wspomnieniach ocalałej z Zagłady, poruszająca historia dziewczynki ukrywanej przez wiele miesięcy na terenie warszawskiego getta. Poetycko zilustrowane świadectwo ocalającej mocy miłości i wyobraźni. Nasza gościnią jest Agata Tuszyńska - pisarka, poetka, reportażystka, tłumaczka, autorka wielu książek biograficznych, m.in. „Singer – pejzaże pamięci”, „Krzywicka – długie życie gorszycielki”, „Oskarżona Wiera Gran”, „Tyrmandowie – romans Ameryki” i autobiograficznych: „Rodzinna historia lęku”, „Wspomnienia z utraty” oraz tej o której rozmawiamy dziś „Mama zawsze wraca”. Z gościnią rozmawiała Hanna Mirska-Grudzińska.

Wydawało się, że nie było niczego prostszego od namalowania czy narysowania świata wokół nas ilustrującego tekst. Było to nie trudne tym bardziej, że świat ten z reguły był wyidealizowany. Ilustratorzy malowali do wesołych wierszyków, bajek czy opowiadań, najczęściej przedstawiając świat wokół dziecka lub z przeszłości, jeśli tekst tego wymagał, ale zawsze w kolorowych barwach, na zielonych łąkach i lasach ze zwierzętami, które przybiegają, by je pogłaskać czy w szkole, gdzie wszystkie dzieci, w czystych i wyprasowanych ubraniach, siedzą uśmiechnięte w ławkach, a łagodna pani nauczycielka przechadza się po klasie z uśmiechem. Był to świat radosny, kolorowy i wesoły, czasami tylko historyczny czy sentymentalno-nostalgiczny. Na kartkach „Misiów”, „Świerszczyków” czy książeczek panował spokój i ład, ludzie byli uśmiechnięci i nawet milicjant czule zwracał uwagę. W dzisiejszym odcinku cyklu podcastu „Na marginesach” poświęconemu polskiej ilustracji powojennej, czyli tzw. polskiej szkole ilustracji porozmawiamy o świecie przedstawionym, zapisie rzeczywistości i aktualiach na ilustracji tamtych czasów. Kto pamięta książkę o czarnej krowie w kroki bordo i namalowane w niej butelki z mlekiem na wycieraczce, a także opisy ilustracyjne pór roku, świąt państwowych, mody, zwierząt, jedzenia czy obrazki dziecięcych zabaw podwórkowych w prasie i książkach dla dzieci. Czy ilustratorzy rzeczywiście odwzorowywali otaczającą ich rzeczywistość? Nie. Okazuje się, że ilustracje nie zawsze opowiadają o życiu bez skazy, a artyści czasami przedstawiają zakamuflowany obraz świata. O przedstawieniu rzeczywistości pożądanej i niepożądanej na ilustracji opowie nasza przewodniczka po cyklu Pani Anna Suwała – absolwentka Wydziału Konserwacji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie. Właścicielka największego w Polsce zbioru ilustracji i wybitna jej znawczyni. Rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska. Ilustracja Ewy Salamon z archiwum Anny Suwały pochodzi z książki Wandy Chotomskiej „Czarna krowa w kroki bordo”.

Gratka dla miłośników grozy, budzący dreszcz powrót do źródeł – trzydzieści dziewięć opowiadań, będących prawdziwą mieszanką wybuchową, która nieustannie zniewala kolejne pokolenia czytelników. Edgar Allan Poe jest prekursorem horroru i opowiadań detektywistycznych. Żył krótko i burzliwie, zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, a osiągnięcia twórcze zmieniły historię literatury. Jego utwory cieszą się niesłabnącą popularnością. Sam Poe silnie oddziałuje na współczesną kulturę, o czym świadczą liczne powieści, filmy, seriale i kreskówki. Jego twórczość inspirowała i nadal inspiruje grafików, malarzy i muzyków. H.P. Lovecraft mówił o nim: „Bóg fikcji literackiej”. Teraz Poe powraca w mistrzowskim przekładzie. Sławomir Studniarz – uhonorowany Nagrodą „Literatury na Świecie” – znakomicie oddaje walory językowe i literackie oryginału. Jest tłumaczem literatury anglojęzycznej i przełożył ponad 40 książek. W pracy naukowej zajmuje się relacją między brzmieniem a znaczeniem w poezji nie tylko amerykańskiej, ale również w wierszach Samuela Becketta. Innym obszarem zainteresowań badawczych jest twórczość Paula Austera. W ostatnich latach opublikował dwie książki: The Time-Transcending Poetry of Edgar Allan Poe, wydaną przez Mellen Press w 2016 roku, a także Narrative Framing in Contemporary American Novels, wydaną przez Cambridge Scholars w 2017. W swoim dorobku ma także liczne artykuły w prestiżowych czasopismach naukowych, między innymi w „Edgar Allan Poe Review”, „The Journal of Beckett Studies”, „Revista de Estudios Norteamericanes”. W roku 2020 został wybrany na członka zarządu amerykańskiego towarzystwa naukowego Poe Studies Association. Z gościem rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

W cyklu „Kobiety z obrazów” zapraszamy Państwa na rozmowę o Tamarze Łempickiej czyli Tamarze Gurwik – Gorskiej, bo tak brzmiało jej prawdziwe imię i nazwisko. Malarka portretów i aktów, arystokratka, skandalistka, ikona ery jazzu i art déco, do dziś fascynuje artystów, a jej tak chętnie dziś kupowane obrazy, są najdroższe na rynku. Artystka i celebrytka, emancypantka szła własną, nie łatwą drogą osiągnęła sukces. Urodziła się w Moskwie w 1898 roku w bogatej rodzinie należącej do elity kulturalnej. W czasie rewolucji październikowej uciekła z mężem, prawnikiem Tadeuszem Łempickim, do Paryża, gdzie zyskała sławę jako twórczyni charakterystycznych portretów i aktów. Prowadziła bardzo aktywne życie towarzyskie, a liczne romanse – zarówno z mężczyznami, jak i kobietami – sprawiły, że małżeństwo zakończyło się rozwodem. Wkrótce wyszła ponownie za mąż za bogatego austriackiego barona Raoula Kuffnera i przeprowadziła się do Stanów Zjednoczonych. Eksperymentowała z formą, między innymi abstrakcją, jednak krytycy zdecydowanie więcej uwagi poświęcali ekscesom jej prywatnego życia niż twórczości, a ona zrezygnowała z wystawiania swoich prac. Zmarła w Meksyku. Dopiero niedawno talent Tamary Łempickiej odkryto na nowo. Zaczęto wymieniać ją wśród wielkich twórców epoki, a jej obrazy zawisły w domach Madonny, Barbry Streisand czy Jacka Nicholsona. To właśnie obraz „La Musicienne” osiągnął na aukcji w Nowym Jorku cenę przekraczającą 9 milionów dolarów, stając się tym samym najdrożej sprzedanym polskim obrazem. O malarce i niezwykłej kobiecie, manipulatorce i świadomej kreatorce własnej marki, która inspiruje do dziś, a wizerunki z jej obrazów przemawiają do nas z okładek zeszytów, serwetek i tapet - opowie Małgorzata Czyńska – jej biografka, a także autorka wielu książek biograficznych, w tym o Tamarze Łempickiej i „Kobietach z obrazów”. O innych artystkach, muzach, malarkach i modelkach opowiemy w naszym cyklicznym podkaście zatytułowanym „Kobiety z obrazów”. Rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

W nowym cyklu podcastu „Na Marginesach” wraz z Anną Suwałą – kolekcjonerką i właścicielką ponad ośmiu tysięcy ilustracji z powojennych książeczek i pisemek dla dzieci i młodzieży porozmawiamy o losach, tajemnicach, warsztacie i ludziach polskiej powojennej ilustracji dla dzieci. Tytuł cyklu „Prosimy nie niszczyć oryginałów” zaczerpnięty został z autentycznego zapisu, pieczątki, jaka stawiana była na odwrociu ilustracji przez wydawnictwo kierujące książkę wraz z oryginalnymi ilustracjami do drukarni. Dzisiaj, kiedy cykl produkcyjny wygląda zupełnie inaczej, a ilustracje prawie zawsze powstają w komputerze artysty ilustratora czy grafika nie ma mowy o takich zapisach. Obrazek, nawet jeśli jest na papierze, zostaje poddany cyfrowej obróbce jeszcze w wydawnictwie, bądź u samego grafika i oryginał nie trafia do drukarni. W pierwszym odcinku cyklu „Przemalować czy odświeżyć” Anna Suwała opowie o zmianach, których dokonywali artyści już po pierwszej publikacji ilustracji czy po wyczerpaniu nakładu książeczki. Z jakiego powodu zmieniano istniejące ilustracje? Czy była to ingerencja cenzury, czy decyzja redaktora, komisji wydawniczej, czy ilustratorki lub ilustratora. Jak poprawiano ilustrację: przemalowywano, zamalowywano czy rysowano nową, inną, ale bardzo podobną tylko ze zmienionym szczegółem? Bywało różnie… Gościnią audycji i cyklu jest Anna Suwała absolwentka Wydziału Konserwacji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie. Specjalizuje się w konserwatorskiej kopii XIX-wiecznego malarstwa, metodyce rozpoznawania falsyfikatów i popularyzowaniu niszowej sztuki polskich twórców, którą także kolekcjonuje. Ma liczne publikacje z tych dziedzin. Jest rzeczoznawcą Ogólnopolskiej Rady Konserwatorów Dzieł Sztuki ZPAP do spraw kopii i Polskiej Izby Artystów Konserwatorów Dzieł Sztuki. Właścicielka największego w Polsce zbioru projektów ilustracji. Przez ponad trzydzieści lat kopiowała oryginały obrazów w Muzeum Narodowym, namalowała ponad 400 kopii. Autorką ilustracji z książki Wandy Chotomskiej "Bocianek" wydanej przez Naszą Księgarnię w 1988 roku jest Maria Uszacka. Z gościnią rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska. cykl „Prosimy nie niszczyć oryginałów” odcinek „Przemalować czy odświeżyć Odc. 56 cykl „Prosimy nie niszczyć oryginałów” odcinek „Przemalować czy odświeżyć – gościni Anna Suwała.

Z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich zapraszamy na spotkanie z Bibliotekarzem. Kto był w bibliotece dawno temu zdziwiłby się, jak wspaniale w nowych czasach, z nowymi trendami i mediami poradziły sobie te wydawałoby się stabilne i nierozwojowe ośrodki wypożyczania książek. Dzisiaj - to wspaniałe i wyspecjalizowane centra kultury, które w zależności od możliwości samorządów i pieniędzy ministerialno-miejskich radzą sobie lepiej lub słabiej, ale radzą sobie. To nie tylko wypożyczalnie książek choć zapewne taki jest ich pierwszy cel. To wypożyczalnie tekstów na różnych nośnikach, to spotkania autorskie, to ośrodki gromadzenia zbiorów, w tym książek, czasopism, gazet, muzyki, filmu i gier. To dyskusyjne kluby książki, to integracja środowisk i miejsca rozrywki dla dzieci i seniorów. To w końcu spotkanie z niezwykle życzliwymi i mądrymi ludźmi, którzy są często pierwszym, a czasami jedynym przewodnikiem dla wielu z nas, tych wszystkich, którzy rozpoczynają lub powracają do spotkania z książką. To także cierpliwi i wyrozumiali towarzysze naszego wolnego czasu. Bo współczesna biblioteka to miejsce dla rodzin, singli, samotnych, starszych, dzieci, młodzieży i naukowców. Dla nas. O współczesnej bibliotece, czytelnikach i miejscu jakim dziś stała się biblioteka, czyli wielkim domu kultury, o wszechstronnej pracy bibliotekarza, zbiorach i nośnikach czytania porozmawiamy, by dowiedzieć się jak bardzo zmieniły się biblioteki od czasu przełomu. Naszym gościem jest Roman Wojciechowski - pełnomocnik programowy dyrektora ds. wdrażania nowych technologii i przestrzeni bibliotecznych w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Cypriana Norwida w Zielonej Górze. Fan nowych mediów i technologii w zastosowaniach bibliotecznych i nie tylko. Autor programu wdrożenia czytników PocketBook jako usługi bibliotecznej w Sopocie i Zielonej Górze. Fan fantastyki i historii, rowerzysta, koneser ciężkiej muzy. Szczęśliwy mąż i ojciec dwóch córek. BIBLIOTEKARZ. Z gościem rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

Pierwsza po wielu latach biografia Gustawa Holoubka. Dlaczego teraz? Bo ciągle żyje w naszej pamięci. Bo był i nadal jest kimś więcej niż wspaniałym aktorem. Bo teraz – bardziej niż kiedykolwiek – ważna jest jego niezłomna postawa etyczna. Zofia Turowska, biografka m.in. Agnieszki Osieckiej, Janusza Majewskiego i Zofii Nasierowskiej, odkrywa nieznane fakty z życia Gustawa Holoubka, analizuje postawy i losy środowiska, a także określone działania Holoubka w kontekście osobistym i politycznym. Zyskała dostęp do rodzinnych dokumentów i archiwum, które nie są dla nikogo dostępne. Porusza wiele ważnych i nieznanych historii i faktów – dotychczas nieomawianych. Gustaw. Opowieść o Holoubku to znaczące sceny z jego życia, to Gustaw na tle historii, we wspomnieniach rodziny, przyjaciół i kolegów, bardziej codzienny niż pomnikowy: mąż, ojciec, dziadek, mądry, uroczy człowiek, zwyczajnie nadzwyczajny przyjaciel, niezwyczajny kibic, kompan do brydża, pokera, niezwykły opowiadacz dykteryjek. Dżentelmen o magnetycznym głosie i uwodzicielskim spojrzeniu. Człowiek mądrego słowa, riposty, dowcipu. Inteligent. Kreował życie, jakiego pragnie. Patrzył do przodu, nie za siebie. To, o czym myślał, pisał, mówił, jest w tej książce najważniejsze i ciągle aktualne. Ma się wrażenie, że Holoubek wcale nie odszedł... Rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

Gratulacje, będziesz miał dziecko! To znaczy – ona jest w ciąży, ale w zasadzie ty też. Przez kolejnych kilka miesięcy czeka cię huśtawka hormonów, masaże pleców i bardzo dużo rozmów o porodzie. Będziesz tatą. Ojcostwo jest tuż za rogiem. Jesteś gotowy? Większość książek o ciąży napisano dla mam, ale ta jest specjalnie dla ciebie, przyszłego ojca i z niej dowiesz się, co przyszły ojciec musi wiedzieć, a nawet nie miał pojęcia, że powinien zapytać. Z humorem (to najlepszy oręż) przeprowadzimy cię przez dziewięć miesięcy radości, podniecenia, strachu, mnóstwa wielkich słów i powiększającego się brzucha, żebyś wyszedł z tej emocjonalnej jazdy gotowy na wszystko, czym rzuci w ciebie noworodek. Jeśli jeszcze nie wiesz, czym jest laktator, po co komuś dziesięć tysięcy pieluch tetrowych rozłożonych w strategicznych punktach domu, dlaczego warto zrobić plan porodu, mimo że trafi on do kosza zaraz po pierwszych skurczach, a do tego zastanawiasz się, czy TENS to nazwa nowej grupy rockowej – teraz masz czas, żeby nadrobić zaległości. O największej zmianie w życiu i międzynarodowym bestsellerze - podręczniku ciążowego survivalu, czyli książce Marka Woodsa „Ciąża dla facetów. Całe dziewięć miesięcy" rozmawiamy z Krystianem Hanke, dziennikarzem Radia 357, tatą Alicji i Tośka, który swoje rodzicielskie doświadczenia opisuje na facebookowym profilu Projekt „Tatowanie" i opowiada o nich w radiowym „Poranku 357". Książkę przełożył Maciej Potulny. Z gościem rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

Ekscentryczna Dora Maar, niezależna Victorine Meurent, tajemnicza Lisa del Giocondo czy twardo stąpająca po ziemi Catherine Bolnes – to tylko niektóre z kobiet kryjących się za dziełami wielkich mistrzów.Tamara Łempicka w czasach największej biedy za sprzedawane obrazy kupowała diamentowe bransoletki. Frida Kahlo nawet przykuta do wózka inwalidzkiego i dręczona bólem brała udział w manifestacjach politycznych. Emilie Flöge przez ponad dwadzieścia lat prowadziła zakład krawiecki, ubierając najzamożniejsze wiedenki. Gala Dali twardo kierowała karierą męża, rozkochiwała też w sobie przeróżnych artystów, często doprowadzając ich do szaleństwa. Antoinette de Wateville o względy i miłość Balthusa musiała rywalizować z własnym bratem, a zaledwie siedemnastoletnia Wally Neuzil dla Egona Schielego porzuciła pracę modelki u Gustawa Klimta. Małgorzata Czyńska, autorka opowieści „Kobiety z obrazów” w swojej wspaniałej książce udziela głosu artystkom, malarkom, muzom i modelkom, a często towarzyszkom życia malarzy. Ukazuje je już nie przez pryzmat ich związków z wielką sztuką, lecz jako osoby z krwi i kości, pełne obaw i emocji, żywe i zaskakująco prawdziwe. Choć pochodziły z różnych czasów, krajów i sfer, zostały uwiecznione na obrazach, które wywarły trwały wpływ na światową sztukę i przeniknęły do zbiorowej świadomości. Muzy wielkich artystów zachwycały nieprzeciętną urodą, imponowały odwagą, gorszyły bezwstydnością. Często były nie mniej fascynujące od płócien, na których je utrwalono. Wspaniałą tę opowieść przygotowała dla nas Małgorzata Czyńska – dziennikarka, pisarka, historyk sztuki, krytyk dizajnu i kuratorka wystaw, stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Swoje pierwsze teksty publikowała w „Wysokich Obcasach”, z którymi współpracuje do dziś, pisuje również do magazynów wnętrzarskich i o sztuce. Ma na koncie dziewięć książek, w tym Kobro. Skok w przestrzeń (2016), za którą otrzymała Górnośląską Nagrodę Literacką „Juliusz” przyznawaną najlepszej książce polskiej, oraz Berezowską. Nagość dla wszystkich (2018) nominowaną do Nagrody im. prof. Jerzego Skowronka, honorowego wyróżnienia w dziedzinie historii i archiwistyki. Z autorką rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

Marek Drelich to zawodowy złodziej, doskonały w swoim fachu. Zawsze skupiony, opanowany, a gdy trzeba – bezwzględny i bezlitosny. Sprawia wrażenie człowieka, którego nie da się zaskoczyć. Ale Drelich ma też drugie oblicze. To facet, który stara się utrzymywać bliskie relacje z byłą żoną i dwójką dorastających dzieci. Do tej pory, dzięki starannie wyznaczanym granicom, udawało mu się te dwa życia trzymać z dala od siebie. Okazuje się jednak, że nie wszystko ma pod kontrolą. Na przedmieściach Gdańska pewien gangster odkrywa długo skrywany sekret swojej żony. Tajemnicę, która wiąże się z Drelichem i która wystawi zarówno złodzieja, jak i jego najbliższych na śmiertelne niebezpieczeństwo. Autorem powieści i gościem podcastu Na Marginesach jest Jakub Ćwiek pisarz, stand-uper, scenarzysta. Debiutował zbiorem opowiadań "Kłamca", który doczekał się pięciu kolejnych tomów i multimedialnego uniwersum. W 2007 roku ukazał się kryminał grozy "Liżąc ostrze", a rok później horror "Ciemność płonie" (aby go napisać, spędził pół roku wśród bezdomnych na dworcu w Katowicach). Stworzył też m.in. czterotomowy cykl "Chłopcy" (2012–2015) oraz dwutomowe "Dreszcz" (2013–2014) i "Grimm City" (2016–2017). Dziesięciokrotnie nominowany do Nagrody im. Janusza A. Zajdla, zdobył ją w 2012 roku. Dla Marginesów napisał thriller "Szwindel" (2019) i "Topiel" (2020), a z Adamem Bigajem "Bezpańskiego. Balladę o byłym gliniarzu" (2018). O "Drelichu" i nowej serii, o walce dobra ze złem i silnych kobietach w powieściach sensacyjnych i kryminalnych z autorem rozmawia Hanna Mirska-Grudzińska.

Wydana po raz pierwszy w 1933 roku „Autobiografia Alice B.Toklas" przyniosła Gertrude Stein natychmiastowy rozgłos i uczyniła z niej postać kultową. Autorka głosem swojej wieloletniej partnerki opowiada nie tylko o ich wspólnym życiu, ale też o zaprzyjaźnionych artystach, wśród których znajdowali się między innymi Pablo Picasso, Paul Cézanne, Guillaume Apollinaire i Francis Scott Fitzgerald. Książka – oprócz sławy – przysporzyła autorce również wielu wrogów. Nie wszyscy dawni znajomi przewijający się latami przez salon przy rue de Fleurus byli zadowoleni ze sposobu, w jaki ich przedstawiła. Niektórzy, jak choćby Henri Matisse czy Georges Braque, podpisali list otwarty – Świadectwo przeciw Gertrudzie Stein – wyrażając swoje oburzenie, a Ernest Hemingway, jeszcze do niedawna przynoszący mentorce wszystkie swoje teksty do oceny, stał się z dnia na dzień jej najzacieklejszym wrogiem i pozostał nim już do końca życia. „Autobiografię Alice B. Toklas" przełożyła wspaniała Mira Michałowska - pisarka, dziennikarka, satyryczka i tłumaczka literatury amerykańskiej (m.in. Ernesta Hemingwaya, E.L. Doctorowa, Gore'a Vidala, Anaïs Nin, Gertrude Stein, Jerzego Kosińskiego, Saula Bellowa, Erskine'a Caldwella czy Agathy Christie). Pisała powieści, książki dla dzieci, felietony, opowiadania oraz sztuki. Przed II wojną światową znalazła się w USA, gdzie szybko została dostrzeżona, stając się pierwszą polską dziennikarką w prasie amerykańskiej. Współpracę tę kontynuowała po wojnie z renomowanym tygodnikiem „The New Yorker". W latach 50. i 60. publikowała na łamach „Przekroju" pod pseudonimem Maria Zientarowa opowiastki z życia dwóch rodzin, z której później powstał serial telewizyjny Wojna domowa. Wszystko to jednak nie oddaje tego, co w Mirze Michałowskiej najważniejsze: była prawdziwą damą, jak mało kto należała do tak dziś pomiatanej elity – była erudytką, doskonale znała języki, umiała gromadzić wokół siebie ludzi kultury, sztuki i polityki, przyjaźniła się z creme de la creme Warszawy, Waszyngtonu, Nowego Jorku, zasiadała przy legendarnym „stoliku" w kawiarni Czytelnika, obok Ireny Szymańskiej, Gustawa Holoubka i Tadeusza Konwickiego. W kraju i – przede wszystkim – zagranicą była niezwykle pomocna polskim dziennikarzom spragnionym informacji i kontaktów. Jej mąż, ambasador Jerzy Michałowski, kiedy przebywał w Polsce, pod pseudonimem Stefan Wilkosz współpracował z „Polityką", był autorem sylwetek wielu polityków, których znał osobiście. Była bohaterką i autorką wielu anegdot. Wspominała, jak kiedyś przyszedł do niej z kwiatami pewien chłopiec, mówiąc: „To pani przetłumaczyła Hemingwaya!". Chłopiec nazywał się Marek Hłasko. Innym razem, w latach 80., była na widowni teatru Ateneum, kiedy do zajętego miejsca zmierzał Jerzy Urban. – Panie ministrze, pan pomylił rząd – powiedziała. O książce w rozmowie z Hanną Mirską-Grudzińską opowiada Anna Dżabagina - historyczka literatury, absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, adiunktka w Instytucie Literatury Polskiej tamże. W ramach programu „Opus" Narodowego Centrum Nauki prowadzi badania poświęcone safickiej twórczości pisarek z obszarów Imperium Rosyjskiego. Publikowała między innymi na łamach „Tekstów Drugich", „Pamiętnika Literackiego" i „Didaskaliów". Wydała edycję debiutanckiego tomu „Głód życia" Eleonory Kalkowskiej oraz biografię Eleonory Kalkowskiej opublikowaną w wydawnictwie Słowo/Obraz/Terytoria.

Skąd się biorą zagraniczne książki na polskim rynku wydawniczym. Z wydawnictw to jasne, ale zanim redaktorzy naczelni umieszczą je w swoich planach wydawniczych musi odbyć się pewien proces nabycia tytułu i pozyskania licencji do wydania. To początek łańcucha wydawniczego i pierwszy etap pracy agenta, który reprezentuje agencję praw autorskich albo autora i jest odpowiedzialny za ewentualnie pozyskanie tytułu do wydania na rynku polskim. Agencji praw autorskich tytułów zagranicznych mamy w Polsce kilka. Jedną z nich jest Agencja Literacka Book Lab, która w tym roku świętuje jubileusz dwudziestopięciolecia. Jej przedstawicielem i naszym gościem w podcaście „Na Marginesach” jest agent literacki Piotr Wawrzeńczyk od dziesięciu lat związany z Book Labem, a dziś w agencji zajmuje stanowisko senior agenta. Jest absolwentem Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego o specjalizacji: negocjacje, mediacje, rozwiązywanie konfliktów. Jako agent literacki reprezentuje czołowych autorów, wydawnictwa i agencje literackie z całego świata, dzięki czemu światowy rynek praw autorskich nie ma przed nim tajemnic. Regularnie bierze udział w branżowych wydarzeniach (targach książki w Londynie, Frankfurcie). Uczestnik fellowshipów dla profesjonalistów z rynku wydawniczego w Jerozolimie (Izrael), Oslo (Norwegia), Stambule (Turcja), Szardży (Zjednoczone Emiraty Arabskie). Bywalec ogólnopolskich festiwali i lokalnych wydarzeń literackich. Swoje wieloletnie doświadczenie pracy z profesjonalistami i ekspertami w Polsce i zagranicą wykorzystuje także konsekwentnie budując listę polskich klientów, będąc ich agentem macierzystym. Autorzy zagraniczni, których książki reprezentuje to między innymi: Neil Gaiman, Maja Lunde, Mariana Enriquez, Martin Caparrós, Javier Marias, Merce Rodoreda, John Steinbeck, Lars Saabye Christensen, Roy Jacobsen i wielu innych. O ciężkiej, 24-godzinnej, ale jedynej i wyjątkowej pracy w agencji literackiej rozmawia z Hanną Mirską-Grudzińską.

Od roku na pewno, a może nawet wcześniej – ruszył rynek sprzedaży dzieł sztuki. Nie ma dnia bez aukcji on line nie tylko dużych domów aukcyjnych, ale i mniejszych antykwariatów. Sztuka sprzedaje się dobrze, a w zaprzyjaźnionej pracowni opraw i ram Mabellini Delio z Piaseczna i Warszawy czas oczekiwania na oprawy bardzo się wydłużył, a pracownia oprawia dzień i noc. Polacy kupują sztukę. Jednak kolekcjonowanie obrazów, rysunków, grafik, ilustracji i plakatów ma tez swoją ciemną stronę. Ta ciemna strona nazywa się falsyfikat i pewnie na skutek podaży wzrósł też popyt na tzw. falsy. Porozmawiamy o odróżnieniu kopii i falsyfikatu trudnym, ale pięknym zawodzie kopistki. Naszym gościem jest Pani Anna Suwała – absolwentka Wydziału Konserwacji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie. Specjalizuje się w konserwatorskiej kopii XIX-wiecznego malarstwa, metodyce rozpoznawania falsyfikatów i popularyzowaniu niszowej sztuki polskich twórców, którą także kolekcjonuje. Ma liczne publikacje z tych dziedzin. Jest rzeczoznawcą Ogólnopolskiej Rady Konserwatorów Dzieł Sztuki ZPAP do spraw kopii i Polskiej Izby Artystów Konserwatorów Dzieł Sztuki. Właścicielka największego w Polsce zbioru projektów ilustracji. Przez ponad trzydzieści lat kopiowała oryginały obrazów w Muzeum Narodowym, namalowała ponad 400 kopii.