Radio Horzelnest

In aflevering 73 vertellen Will Roth en dr. Evert-Jan van Leeuwen over de tamelijk onbekende Nederlandse schrijver Carel van Nievelt (1843-1913). Carel van Nievelt was journalist en schrijver van reisverhalen en fantastische literatuur. Zijn spannende en soms huiveringwekkende verhalen staan in de traditie van auteurs als Edgar Allan Poe, Samuel Taylor Coleridge en Nathaniel Hawthorne. Hoog tijd om Van Nievelt aan de vergetelheid te ontrukken! Samen met Vita Luna Jansen, Lucas Gahrmann en Emma Ricketts hebben Will en Evert verschillende korte verhalen van Carel van Nievelt vertaald naar het Engels. Deze vertalingen zullen gebundeld verschijnen in een speciaal nummer van het tijdschrift Canadian Journal of Netherlandic Studies. Ook in het Nederlands is werk van Van Nievelt inmiddels weer makkelijker beschikbaar, zie bijvoorbeeld de e-books van Ontboezemingen en Chiaroscuro. In deze podcast bespreken Will en Evert al enkele van Van Nievelts verhalen, zijn politieke en maatschappelijke betrokkenheid, en hoe het team Van Nievelts werk archaïsch vertaald heeft: met behoud van zijn rijke taal en zijn spitsvondigheden. Veel luisterplezier! . Will Roth is docent Nederlands en Engels aan The British School in The Netherlands, vertaler, en musicus. Tijdens zijn bachelor en master Engelse Taal en Cultuur aan de Universiteit Leiden specialiseerde hij zich in historische literatuur en in literair vertalen. . Dr. Evert-Jan van Leeuwen is universitair docent in Engelse taal, literatuur en cultuur aan het Leiden University Centre for the Arts in Society. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis en ontwikkeling van Gothic, Horror, Noir en Science Fiction van om en nabij 1750 tot het heden. Bij Radio Horzelnest vertelde Evert eerder al over Nathaniel Hawthorne, Edgar Allen Poe en HP Lovecraft (aflevering 4, 13 en 35), en samen met dr. Joeri Pacolet besprak hij bij Radio Horzelnest ook al het werk en leven van Stephen King (aflevering 41). . Afbeelding: bewerking van afbeelding ‘bril met montuur van zilver en groene glazen', ca. 1830 – 1840, uit de collectie van het Rijksmuseum. https://id.rijksmuseum.nl/20066279 Hoofdstukken: 00:00-01:50 - Introductie 01:50-09:20 - Wie was Van Nievelt, en waarom is hij betrekkelijk onbekend? 09:20-16:31 - Een veelzijdige, retro-romantisch schrijver van fantastische reisverhalen 16:31-22:50 - Archaïsch verhalen: het behoud en reproduceren van het wonderlijke van het verleden 22:50-33:27 - Jack Bobson's poolreis 33:27-42:46 - Een oude tabakszak 42:26-58:48 - Chiaroscuro: ouderwetse woorden maar hele moderne ideeën 58:48-01:10:06 - Annus Domini 11000: Van Nievelts blik op de toekomst 01:10:06-01:13:32 - Meer over het vertaalproject

In aflevering 72 van Radio Horzelnest verwelkomt Norbert prof.dr. Rick Honings. Rick Honings is neerlandicus, auteur en Scaliger hoogleraar aan het Leiden University Centre for the Arts in Society (LUCAS). Rick vertelt over zijn nieuwe boek, De ontdekking van Insulinde. Op reis in Nederlands-Indië in de negentiende eeuw, dat in oktober 2023 verscheen bij Uitgeverij Prometheus. In de vroege 19e eeuw, na de overgang van de VOC en de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden werd Indië officieel tot kolonie verklaard. De nieuwe koloniale gebieden trokken tal van reizigers: natuurgeleerden, predikanten, zendelingen, gelukszoekers en later ook toeristen. In De ontdekking van Insulinde bespreekt Rick Honings een brede waaier van de reisverslagen die deze reizigers bijhielden. De taal van deze reisverslagen, van de woordkeuze tot de beeldspraak, leggen de koloniale machtsverhoudingen in Nederlands-Indië bloot. In deze aflevering licht Rick enkele van zijn besprekingen uit: van de verslagen van Duitse botanici tot het verslag van Raden Mas Adipati Arjo Tjondronegoro V (pseudoniem: Poerwolelono). Prof.dr. Rick Honings richt zich in zijn onderzoek, doceren en schrijven op zowel de Nederlandse als de Nederlands-Indische letterkunde en cultuur van de negentiende en twintigste eeuw. In 2011 promoveerde hij op het proefschrift “Geleerdheids zetel, Hollandse Roem!” Het literaire leven in Leiden van 1760 tot 1860. In 2015 werd hij universitair docent Moderne Nederlandse Letterkunde, in 2019 werd hij hoofddocent, en 2020 werd hij benoemd tot Scaliger hoogleraar. Ten aanzien van de Indische letteren verzorgde hij samen met dr. Peter van Zonneveld de redactie voor Een tint van het Indische Oosten. En met dr. Coen van 't Veer en prof.dr. Jacqueline Bel verzorgde hij de redactie van De postkoloniale spiegel. De Nederlands-Indische letteren herlezen. Ook schrijf hij Het land van ‘Oosterzonnegloed'. Sporen van Indië in negentiende-eeuwse schrijversarchieven (2021). Rick Honings is ook hoofdredacteur van het tijdschrift Indische Letteren, en organiseert met Coen van 't Veer De postkoloniale podcast. Inmiddels het reisverhaal over Maleisië dat in deze podcast wordt besproken, op papier en als open access e-book verschenen. Voor dit bijzondere reisverhaal van de Indische schrijfster Dé-Lilah (pseudoniem van Lucy van Renesse), zie: https://www.walburgpers.nl/nl/book/9789464564310/een-indische-vrouw-in-maleisie Afbeelding: Gezicht op een waterval en landweg in Preanger op Java, door Johan Conrad Greive, 1869. Afkomstig uit de Rijksstudio van het Rijksmuseum, Amsterdam. Te vinden op: https://id.rijksmuseum.nl/200464095 Hoofdstukken: 00:00-02:15 - Introductie 02:15-07:40 - Ricks eerste bezoek aan Indonesië 07:40-10:24 - Wat maakt de negentiende eeuw zo'n bijzondere periode in Indonesië? 10:24-17:03 - De wetenschappelijke maar ook economische reis van Caspar Georg Carl Reinwardt 17:03-19:54 - Carl Ludwig Blume op neushoornexpeditie 19:54-27:26 - Een in-bezit-nemende, romantische blik op Java: Franz Wilhelm Junghuhn 27:26-32:36 - Franz Wilhelm Junghuhn's reisverhaal Licht- en schaduwbeelden uit de binnenlanden van Java 32:36-41:10 - Het sensationele maar ook kritische reisverslag van vroege toerist Ida Laura Pfeiffer 41:10-50:01 - Een hybride perspectief op het kolonialisme: het reisverslag van Raden Mas Adipati Arjo Tjondronegoro V (pseudoniem: Poerwolelono) 50:01-59:21 - Het Vidi-project Voicing the Colony: de diversiteit aan stemmen uit het Nederlandse koloniale verleden in Indonesië

In aflevering 71 praat Norbert met beeldend kunstenaar, leerlooier en taxidermist Amber Veel over de cultuurhistorische, ambachtelijke en kunstzinnige kanten van het plantaardig leerlooien. Amber Veel studeerde verpleegkunde, gevolgd door een studie aan de Gerrit Rietveld Academie, met textiel als specialisatie en later nog een studie aan The Royal Drawing School in Londen. Tijdens haar studie koos ze wel een heel bijzonder textiel om kunstzinnige te verkennen: de huid. Amber legde zich toe op het werken met dierlijke huiden en verdiepte zich in het plantaardige leerlooien. Daarmee betrad zij een wereld van weleer. Tot aan het einde van de negentiende eeuw was de leerindustrie de op-een-na grootste industrie van dit land. Bijna elk dorp kende percelen hakhoutbos waar eikenschillers de benodigde looistof verkregen, een zogeheten eekmolen waar het eikenschors werd vermalen en een leerlooierij. Onder titels als ‘Horizon', ‘Schorshuid' en ‘Dermagram' is werk van Ambers hand te zien geweest op verschillende tentoonstelling en exposities in het land. Voor de nieuwe uitbreiding van Artis – Het Groote Museum – maakte ze twee installaties: een taxidermische installatie van een vos, en een grote tekening van wortelnetwerken die in contact staan met een mycelium. Ook verscheen van haar hand het boek ‘Looi Land', prachtig vormgegeven met enkele van haar werken. En een reeks waarin zij tal van persoonlijke, esthetische, ambachtelijke, taalkundige, filosofische snippers heeft verzameld rondom het plantaardige leerlooiproces. Zoals Amber schrijft: “Nergens vind ik het complete verhaal van boom tot leer. Ik vind flarden, schilfers en stronken. Dit boek is een collage van mijn vondsten en ervaringen. Het is een verzameling fragmenten, een wunderkammer, een plek waar je doorheen kunt dwalen.” In dit gesprek neemt Amber ons mee door deze wunderkammer, van de eikenstobbe tot zwemmen met een hertenhuid. Veel luisterplezier! Thumbnail: 'verdwijn-punt' door Amber Veel. Time stamps 00:00-05:35 – Introductie en de oorsprong van Ambers interesse in de huid 05:35-11:35 – Ambers verkenning van de taxidermie en leerlooien in Nederland en in Lapland 11:35-18:19 – Hoe looi je plantaardig? 18:19-26:25 – Schorsgebruik wereldwijd, en sporen van de Nederlandse looicultuur 26:25-31:22 – Het verdwijnen van het plantaardig leerlooien 31:22-41:12 – Plantaardig leerlooien vanaf de prehistorie 41:12-48:43 – Ambers experimenten met verschillende tannines en haar tekeningen 48:43-57:20 – Filosofie van de huid 57:20-01:04:29 – De zintuigelijke ervaring van het looien en leer 01:04:29-01:08:00 – Ambers nieuwe werk

Zon, zee en strand. Dat is de eerste associatie met Cyprus bij de meeste bezoekers. Een enkeling weet het rijke archeologische en historische erfgoed van het eiland te benoemen - het gevolg van de strategische ligging in het oostelijke Middellandse Zeegebied, op het kruispunt tussen Europa, Azië en Afrika. Maar dat Cyprus al 50 jaar een fysiek verdeeld eiland is, met een bufferzone die dwars over dit zonovergoten, maar allesbehalve zorgeloze eiland loopt, dat is veel minder bekend. Sinds de zomer van 1974 is het opgedeeld in een Grieks-Cypriotisch deel in het Zuiden, en een Turks-Cypriotisch deel in het Noorden, met een VN-vredesmacht er tussenin. Dit alles als gevolg van decennialange nationalistische aanspraken en aspiraties van de beide 'moederlanden', Griekenland en Turkije, die uitmondden in etnisch geweld en militaire interventie. In aflevering 70 spreken we met historicus Patrick Gouw over de ontstaansgeschiedenis, de achtergronden en de toekomst van de zogenaamde 'Cyprus-kwestie'. Patrick was in aflevering 23 en 42 te gast om te spreken over de 19e-eeuwse Griekse Onafhankelijkheidsstrijd en de Grieks-Turkse oorlog van de jaren 1919-1922. Veel luisterplezier! Correctie: de staatsgreep en afzetting van Makarios III door EOKA-II vond plaats op 15 juli 1974, op 20 juli viel Turkije Cyprus binnen. De boeken die Patrick aanraadt: De zonsopgang, door Victoria Hislop en Het eiland van de verdwenen bomen, door Elif Shafak. Time stamps 00:00-01:37 – Introductie 01:37-04:48 – Patricks interesse in Cyprus, en sporen van het conflict op het eiland vandaag de dag 04:48-07:27 – Context bij het conflict: de vroegste geschiedenis van Cyprus 07:25-11:31 – De opkomst van het nationalisme in de 19e eeuw 11:31-18:35 – Cyprus als Brits protectoraat: drie grote aanleidingen voor onvrede 18:35-23:30 – De invloed van allianties en beloftes in de Eerste Wereldoorlog 23:30-26:41 – De eerste opstand van de Griekse Cyprioten 26:41-30:36 – De rol van de Griekse burgeroorlog (1946-49) 30:36-35:52 – De jaren vijftig: aartsbisschop Makarios III, en de opstand tegen de Britten ontwaart in een conflict tussen de Griekse en Turkse Cyprioten 35:52-42:29 – De jaren zestig: het uitroepen en opbreken van de Republiek Cyprus, het ontstaan van de groene lijn en de nog altijd lopende VN-missie 42:29-46:45 – Etnische segregatie, de coup op Cyprus door de Griekse Junta 46:45-52:39 – De Turkse militaire interventie in 1974 52:39-56:18 – De totstandkoming van de huidige status quo: verdere etnische segregatie en de uitroep van de TRNC 56:18-01:03:30 – Toetreding tot de EU, het Plan-Annan in 2004 en nieuwe olie op het versteende vuur 01:03:30-01:07:16 – Hoe kijken Griekse en Turkse Cyprioten nu tegen elkaar en het verleden aan? 01:07:16-01:16:00 – Hoe wordt er in 2024 aan beide zijden omgegaan met de nasleep en toekomst van het conflict?

Voor aflevering 69 sprak Norbert met schrijver en journalist Caspar Janssen over zijn boek Aard van het beestje (2023, Atlas Contact). In dit boek bespreekt Caspar honderd diersoorten, elk voorzien van een beeldschone illustratie van beeldend kunstenaar Margot Holtman. Caspar besteedt bijzondere aandacht aan waar een dier geaard is, oftewel de relatie dier en habitat. Dat doet hij niet vanuit zijn leunstoel: vergezeld door onderzoekers, kenners en liefhebbers van onder andere EIS Kenniscentrum Insecten, SOVON Vogelonderzoek, de Vlinderstichting en de Zoogdierenvereniging trekt Caspar erop uit om bekende en onbekende beesten op te zoeken. Zijn bestiarium bevat dieren zoals haas en merel, edelhert en roodborst, oester en paling. Maar ook de snotwolf en wielewaal, kneu en koperwiek, kwabaal en beekprik. Via zijn tochten leren we waarom dieren een bepaalde plaats betrekken en wat hun overleven bevordert en bedreigt. Zijn dierportretten bieden een prachtig venster op de Nederlandse biodiversiteit, dierenwelzijn en een veranderend landschap. In deze aflevering gidst Caspar ons langs de biotopen van onder meer de wielewaal, de Noordzeehouting, de mol, de ortolaan en de grote vuurvlinder. Veel luisterplezier! . Caspar Janssen schrijft over natuur, landschap en mensen voor De Volkskrant. Eerder al verschenen van zijn hand onder meer In de ban van het beest: Nederlandse dieren door de ogen van hun kenners (2017), Caspar loopt: Een voettocht door de landschappen van Nederland (2019) en Het bijenbalkon: Hoe tover je een saai stadsbalkon om tot een insectenparadijs (2022). . Voor meer prachtige illustraties en ander werk van Margot Holtman, zie: https://margotholtman.com/ Time stamps: 00:00-02:04 Introductie 02:04-09:11 Enkele van Caspars meest bijzondere ontmoetingen: de wielewaal en de Noordzeehouting 09:11-13:05 Moeilijk te ontmoeten dieren 13:05-16:46 Caspars ontmoeting met een levende mol, en opheldering van misverstanden over de mol, molshopen, en potgrond 16:46-28:26 Caspars bijenbalkon en de synchroniciteit tussen het uitkomen van bloemen en bijen 28:26-33:34 Waarom zoekt Caspar dieren op in hun natuurlijke habitat? 33:34-39:13 Uitstervende Nederlandse dieren, waaronder de ortolaan 39:13-42:25 Verbeterde omstandigheden voor de boerenzwaluw en de purperslak 42:25-49:37 Caspars wad-excursies en ingrepen voor het behoud of verbeteren van biodiversiteit 49:37-51:16 Nieuwe diersoorten in Nederland en hun invloed op de al aanwezige dieren 51:16-54:19 Een belangrijke bijzondere ontmoeting: de grote vuurvlinder 54:19-01:01:16 Grootste bronnen van bedreiging van flora en fauna in Nederland, en het grote belang van citizen science voor biodiversiteit 01:01:16-01:03:30 Caspars nieuwe project: een boek over de geelgors

In aflevering 68 is boekhistorica Marieke van Delft opnieuw te gast, ditmaal voor een gesprek over de vroegste geschiedenis van de boekdrukkunst, ook wel incunabelistiek. Eerder al was Marieke te gast in aflevering 48 voor een gesprek over Maria Sibylla Merian. Ditmaal hebben we haar uitgenodigd voor een gesprek over haar boekhistorische onderzoek. In 2015 promoveerde Marieke op het proefschrift getiteld: Van wiegendruk tot world wide web: Bijzondere collecties en de vele geschiedenissen van het gedrukte boek. In het gesprek van vandaag willen we vooral stil staan bij het eerste deel van de titel: de wiegendruk of incunabula in het Latijn. Deze term verwijst naar boeken die gedrukt zijn aan het prille begin van de boekdrukkunst, oftewel toen deze kunst nog in de kinderschoenen stond. Het startsein wordt gegeven door Johannes Gutenberg die omstreeks 1450 het drukken met losse letters uitvond en in 1455 zijn bekendste werk voltooide, de befaamde Gutenberg-bijbel. De boekdrukkunst luidt een belangrijke vernieuwing in het boekenbedrijf, maar leunt daarbij in belangrijke mate nog op de handschriften van daarvoor. De incunabelenperiode is een transitie- of overgangsperiode van handgeschreven manuscripten naar gedrukte teksten en afbeeldingen. Zoals Marieke zelf schrijft aan het begin van haar proefschrift: “Het boek zocht in deze tijd nog een vaste vorm vanuit de verschillende functies die het had en heeft: als artefact, als handelsobject en als betekenisdrager.” De zoektocht van het boek staat in deze aflevering centraal. Veel luisterplezier! 00:00-01:53 Introductie 01:53-05:15 Mariekes favoriete wiegendruk/incunabel 05:15-16:33 De wiegendrukkencollectie van de Koninklijke Bibliotheek en de aankoop van het getijdenboek van Wolfgang Hopyl 16:33-25:22 Een kleine geschiedenis ‘letters op papier zetten' en drukkers traceren 25:22-29:47 Papier in de tijd van de wiegendruk: van lompen tot papiermerkje 29:47-35:23 Afbeeldingen drukken in de incunabelenperiode 35:23-41:08 De overeenkomsten tussen handschriften, incunabelen, en websites 41:08–51:00 Mariekes onderzoek naar twee Leidse drukkers: Jan Bouwenszoon en Jan Paets Jacobszoon 51:00–59:37 Mariekes onderzoek naar de Leidse uitgever Pieter vander Meersche 59:37–01:02:00 De vondst van de incunabel ‘Die Hystorie vanden grooten Coninck Alexander,' gedrukt in Delft in 1491. Afbeelding: uitsnede van KW 172 C 21 uit het Getijdenboek van Wolfgang Hopyl. Eigendom van de Koninklijke Bibliotheek, in het publieke domein gebracht via Wikimedia Commons.

In aflevering 67 van Radio Horzelnest spreekt Norbert met filosofen Linde De Vroey (eerder te gast in aflevering 55) en Herbert De Vriese over Walden (1854): het bekende literaire verslag van Henry David Thoreau (1817-1862). Thoreau beschrijft in dit werk de twee ‘Elysische jaren' die hij doorbracht in een zelfgebouwd huis bij het Waldenmeer, in de buurt van Concord, Massachusetts. Thoreau wendde zich tot het woud om terug te keren naar de kern. Waar gaat het eigenlijk om in het leven? Aan het meer hervindt hij zijn levenslust en krijgt hij oog en oor voor de stemmen en wenken van de natuur, die hij op kundige wijze toevertrouwd aan het papier. Meer dan honderdvijftig jaar na het verschijnen blijft Thoreaus boek onverminderd populair – maar ook wel een uitdaging om te lezen. In deze aflevering plaatsen Herbert, Linde en Norbert het denken van Thoreau in de historische en filosofische context, en lichten zij enkele van Thoreaus verrassendste bevindingen uit. Veel luisterplezier! . Herbert De Vriese is professor aan het Centrum voor Europese Filosofie van de Universiteit Antwerpen. In 2011 promoveerde hij aan diezelfde universiteit met een proefschrift getiteld De roes van de kritiek: Bruno Bauer en Die Freien, over de Jong-Hegelianen, een groep Duitse denkers die poogden een praktische invulling te geven aan de filosofie van Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Van zijn hand verschenen, naast verscheidene artikelen, bijdrages voor onder meer de boeken La réalisation de la philosophie à l'époque du Vormärz (PU du Septentrion, 2023) en Filosofie als roeping (Pelckmans, 2022). Met Michiel Meijer stelde hij The Pilosophy of Reenchantment (Routledge, 2021) samen. . Linde De Vroey studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent en wijsbegeerte aan de Universiteit van Antwerpen. Aan die laatste universiteit is zij werkzaam als promovenda bij het departement Wijsbegeerte, waarbij zij zich richt op het thema rewilding en de rol van geschiedenis, traditie en andere culturele aspecten in herwilderingsprojecten. Ook is zij medeoprichter van audiocollectief Wilderhistories. Meer over Lindes onderzoek horen? Luister aflevering 55 van Radio Horzelnest, waarin Linde vertelt over de filosofische implicaties van herwildering. Timestamps 00:00-02:30 Introductie 02:30–05:54 Herberts en Lindes kennismaking met Thoreau en Walden, en de geschiktheid van Walden als inleiding in de filosofie 09:18-22:50 De historische context van Walden: “een modernisering in het kwadraat”. 22:50-30:07 Waarom begint het boek met het hoofdstuk Huishoudkunde? 30:07-41:39 Thoreaus ambigue houding ten aanzien van technologie 41:39-50:40 De verwevenheid van huishoudkunde, ecologie en de klassieke Oosterse en Westerse filosofie en literatuur 50:40-01:05:40 Het hoofdstuk Hogere wetten: de animale en spirituele mens 01:05:40-01:13:49 Ruimte voor de overvloed en de herscheppende kracht van de natuur 01:13:49–01:22:42 Thoreaus liefde voor de ochtend, zijn pioniersgeest en het wildernisideaal 01:22:42-01:28:50 De roeping door de genius in de morgen

In aflevering 66 van Radio Horzelnest schuift bij ons aan journalist en schrijver Sanne Bloemink, voor een gesprek over haar nieuwe boek ‘Pijn – een expeditie naar onbestemd gebied', recent verschenen bij Uitgeverij Pluim. In dit boek komt Sanne pijn onder ogen, vanuit een bijzonder vertrekpunt: haar eigen chronische zenuwpijn. We kunnen voor het woord ‘pijn' vrijwel elk lichaamsdeel plaatsen, van kiespijn en hoofdpijn tot buikpijn of rugpijn. Maar wat is pijn? Op deze vraag geeft Sanne in haar boek tal van antwoorden. Soms heel persoonlijk: "Pijn is boven liggen, in een doffe toestand, terwijl het leven beneden doorgaat," dan weer meer wetenschappelijk of filosofisch: "Pijn is een nociceptieve prikkel door de hersenen geïnterpreteerd en omgezet in een motorische impuls," of "pijn is het ultieme bewijs van de verbondenheid van lichaam en geest." In dit gesprek vertelt Sanne over de vele kanten van pijn en waarom het nog altijd een "onbestemd gebied" betreft. Ook praten we over hoe pijn bezien als complex fenomeen ons een ander perspectief op de menselijke conditie brengt. . Sanne Bloemink werkte in het verleden als advocaat en jurist, maar ontpopte zich later tot schrijver en journalist. Al jaren schrijft ze over uiteenlopende onderwerpen voor tijdschriften en kranten, waaronder De Groene Amsterdammer. Ook verschenen van haar hand meerdere boekbijdrages en boeken, waaronder ‘Happy me' (2012), ‘Diagnosedrift' (2018), ‘De wilde wereld' (2020), en recent dus haar nieuwe boek: ‘Pijn' (2023). TIMESTAMPS 00:00–02:15 Introductie 02:15–05:48 Een ongrijpbare ervaring invoelbaar maken in een boek – hoe begin je daaraan? 05:48–11:11 Acute en chronische pijn, centrale sensitisatie, en waar ‘zit' pijn? 11:11-23:33 Waarom is pijn, ook in de wetenschap, zo'n “onbestemd gebied”? 23:33-32:29 Het belang van pijn voor onze (mede)menselijkheid 32:29-40:45 De universaliteit van, en gedeelde taal voor pijn, en de waarde en zin van kwetsbaar mogen zijn 40:45-51:43 Geestelijke én lichamelijke pijn in het biopsychosociale model en de fenomenologie 51:43-59:54 Het gevaar van het psychologiseren van pijn en het belang van het goede gesprek 59:54-01:05:00 Pijn: een mammoetverhaal, of een wolk

In aflevering 65 van Radio Horzelnest reflecteren samen met techniekfilosoof Julia Rijssenbeek op de synthetische biologie en de vraag: wat is leven? In 1944 houdt de natuurkundige Erwin Schrödinger een voordracht aan Trinity College Dublin met de titel: ‘What is life?' Zijn voordracht is een lang gesponnen antwoord op deze wat-is vraag. Over het meest karakteristieke kenmerk van het leven schrijft hij: “Materie leeft wanneer het doorgaat met ‘iets doen', doorgaat met bewegen, materie uitwisselen met zijn omgeving, enzovoort, en dat voor een veel langere periode dan we zouden verwachten dat een levenloos stukje materie onder soortgelijke omstandigheden ‘doorgaat'.” Schrödingers voordracht bleek revolutionair. Zo beweerde hij ook voor het eerst dat erfelijke informatie lag opgeslagen in een moleculaire structuur, die hij zelf ‘het aperiodieke kristal' noemde, en waarmee hij een wegbereider was van de latere ontdekking van de dubbele helix. Sinds die ontdekking is de met name de genetica en de microbiologie in een stroomversnelling geraakt. In diezelfde stroom duikt nu als nieuw veld de synthetische biologie op, soms beschouwd als een tweede landbouwrevolutie. Waar de eerste revolutie zich richt op de domesticatie van planten en dieren, richt synthetische biologie zich op de domesticatie van de cel en haar onderdelen, met name gericht op voedselproductie, brandstof en medicijnen. Het onderzoek van Julia Rijssenbeek richt zich op de verborgen premissen, denkpatronen en manieren van spreken gebezigd in de synthetische biologie. Tegelijkertijd laat ze zien hoe dit nieuwe onderzoeksveld onze gangbare noties aangaande leven uitdaagt. Hoogste tijd voor een filosofische reflectie op synthetische biologie. . Julia Rijssenbeek is als promovenda verbonden aan de vakgroep filosofie van Wageningen University & Research. In het verleden studeerde ze Filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en filosofie van de economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In haar huidige promotieonderzoek bestudeert ze de filosofische betekenis en ethische implicaties van recente en mogelijk toekomstige ontwikkelingen in de synthetische biologie. Daarnaast werkt Julia als onderzoeker bij FreedomLab Thinktank, een platform waar jonge onderzoekers politieke, technologische en culturele veranderingen proberen te begrijpen. De dansfilm waar Julia aan het einde van het gesprek over verteld gaat 16 maart in première met de titel ‘Cobalt', een samenwerking van Julia, Kim Baraka en Jonas Sacks. TIMESTAMPS 00:00-02:20 – Inleiding 02:20-17:19 – Julia's stage bij Jeantine Lunshof aan het Wyss Institute & Church Lab van Harvard University. Wat is synthetische biologie? en hoe spreken en denken wetenschapper over leven en de relatie tussen leven en techniek? 17:19-22:40 – Machine-ontologie en het machinaal begrepen leven. 22:40-33:29 – Metabolisme, de machine-metafoor en disruptieve techniek. 33:29-45:41 – Synthetische morfogenese, Michael Levin, Xenobots en de samenwerkingvermogens en basale cognitie van cellen. 45:41-57:33 – Hoe daagt de synthetische biologie de techniekfilosofie uit? Gilbert Simondon en de biologische techniekfilosofie, nieuw-materialisme, platte ontologie, levende techniek en technisch leven. 57:33-01:06:27 – Twee wereldbeelden: posthumanisme versus ecomodernisme in het voedseldebat en sciencefiction. 01:06:27-01:10:59 – Verkenning va natuur, techniek en leven in dans, outro

In aflevering 64 van Radio Horzelnest verdiepen we ons in een goeddeels vergeten oorlog om één van de kostbaarste specerijen. Hiervoor schuift voor de tweede keer historicus Tristan Mostert bij ons aan. Eerder in aflevering 16 was hij te gast om te praten over Banda-eilanden en hoe Jan Pietersz Coen daar op bloederige wijze het monopolie op de specerijenhandel in nootmuskaat en foelie vestigt. De verovering van Banda is wellicht de bekendste specerijoorlog die woedt in de zeventiende eeuw, maar zeker niet de enige oorlog. We blijven ditmaal min of meer in dezelfde regio, de Molukken, maar richten ons nu op de centrale en noordelijke eilanden van deze archipel. En we richten ons op een andere specerijplant, de kostbare bloesem van de kruidnagelboom. Onze gast, Tristan, is als historicus gespecialiseerd in de vroegmoderne koloniale geschiedenis van Azië en publiceerde veelvuldig over dit onderwerp. Vorig voorjaar rondde hij zijn promotieonderzoek af en verdedigde zijn proefschrift getiteld: ‘Spice War: Ternate, Makassar, the Dutch East India Company and the Struggle for the Ambon Islands (c. 1600-1656)'. Op indrukwekkende wijze combineert hij hierin de politieke, militaire, economische en ecologische geschiedenis van de Molukken in de zestiende en met name de zeventiende eeuw. Op basis van archief- en literatuuronderzoek reconstrueert Tristan het verloop van de allianties, conflicten, verdragen en de algehele concurrentiestrijd tussen de machtsfacties in dit gebied. Een strijd die uiteindelijk uitmondt in de Grote Ambonse of Hoamoalse Oorlog (1651-1656) en eindigt met het handelsmonopolie op kruidnagel van de VOC. Daarbij laat hij zien dat het verloop van dit monopoliestreven moet worden geduid vanuit een bredere historische context, met voldoende oog voor de andere spelers. Het sultanaat van Ternate, de opkomst van het rivaliserende sultanaat Gowa en de stad Makassar op Zuid-Celebes en de politieke situatie op Ambon en Seram. Veel luisterplezier! TIMESTAMPS 00:00-02:11 – Introductie 04:34-08:38 – Waarom dit proefschrift? Tristans bezoek aan de Molukken & de bergforten op Ambon. 08:38-17:55 – Begin kruidnagelteelt, nageloogst & etnobotanie 17:55-24:47 – Enkele hoofdrolspelers in de specerijoorlogen: Ternate, Tidore, West-Seram (Hoamoal), Makassar, Hitu (Ambon), Hikayat Tanah Hitu en rol van religie in staatsvorming 24:47-31:20 – Portugal, Spanje, Makassar en het sultanaat Goa & de VOC 31:20-40:00 – Monopoliestreven van de VOC en de aankomst Nassauvloot in 1624 40:00-51:07 – Gouverneur Artus Gijsels, milieu-oorlogsvoering & Hongi-tochten 51:07-55:24 – Verzet tegen de VOC, oorlog op Hitu, Kapitan Hitu Tepil en zijn opvolger Kakiali 55:24-01:17:33 – Aan loop naar de Grote Ambonse/Hoamoalse Oorlog, rol van Kimelaha Madjira, Makassar en Arnold de Vlamingh & de vernietiging en ontvolking van Hoamoal. 01:17:33-01:20:19 – Afsluiting

Aflevering 63 van Radio Horzelnest staat in het teken van een gevederde vriend van de mens: de ooievaar (Ciconia ciconia). Hiervoor hebben we schrijver en ooievaarkenner Kester Freriks uitgenodigd. Onlangs verscheen van zijn hand ‘De ooievaar', het laatste nummer in de boekenreeks ‘De Vogelserie', van uitgeverij Atlas Contact. Geen enkel vogel lijkt zich zo diep te nestelen in de Nederlandse cultuur als deze karakteristieke langpoot. Over de vogel doen tal van verhalen, legenden en interessante geschiedenislessen de rondte. Kester dist er een flink aantal op uit de uitgebreide ooievaarsliteratuur. Maar hij staat ook uitvoerig stil bij het leven van de ooievaar, van de nesteldrang, de vliegdrang en de trekdrang naar het zuiden, tot het foerageer-, balts-, en broedgedrag. Je leert de vogel kennen tot in zijn penveren. Als rode draad door het boek, welhaast zo rood als de snavel van de ooievaar, loopt Kesters liefde voor deze vogel in het echt en op schrift. Ook plaats Kester de ooievaar terug in een veranderend Nederlands landschap. Daarmee vertelt hij over een bewogen geschiedenis. Van het vroegere Nederland als ooievaarsland bij uitstek, tot de sterke terugloop in de laat-negentiende en begin twintigste eeuw, het verdwijnen van het laatste wilde broedpaar in 1983 en uiteindelijk de herintroductie en heropleving van de vogel. . Kester Freriks is schrijver en verbonden aan de Boeken- en Cultuurredactie van NRC Handelsblad. Van zijn hand verscheen een flink aantal romans, essays en natuurboeken. Eerder al was hij te gast in aflevering 51 om samen met Martijn Storms te vertellen over hun boek ‘Grensverkenningen'. Ook schreef Kester met regelmaat over vogelkundige of ornithologische onderwerpen. In 2008 verscheen zijn boek ‘De valk. Over valkerij en wilde vogels' en in 2009 het boek ‘Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse vogelsoorten', alle twee bij uitgever Athenaeum – Polak & Van Gennep. TIMESTAMPS 00:00-02:25 – Introductie 02:25-07:47 – Rottige Meente & Kesters ooievaarsnest 07:47-13:52 – Nestgevechten en hofmakerij 13:52-19:36 – Eerste ontmoeting met de ooievaar & ooievaarsdieet 19:36-29:45 – De vlucht van de ooievaar & de trek naar het zuiden 29:45-40:52 – Stadsooievaars, kindjesbrenger & Den Haag 40:52-55:50 – Verdwijning van de ooievaar en herintroductie in Nederland

In aflevering 62 vertelt dr. Annelies Schulte Nordholt over het schrijfproject Lieux, ofwel Plaatsen, van de Franse schrijver Georges Perec (1936-1982). Samen met prof.dr. Manet van Montfrans en promovendus Lingyun Lai organiseert Annelies een voor alle geïnteresseerden toegankelijk congres over dit bijzondere project. Het congres is van 25 t/m 27 januari en vindt plaats in Leiden. Meer informatie over het congres: https://www.universiteitleiden.nl/age.... De Lieux is een groot schrijfproject dat Perec in de jaren zeventig ondernam. In dat project koos Perec plaatsen in Parijs uit die voor hem persoonlijk belangrijk waren, en zes jaar lang schreef hij iedere maand over een van die plaatsen twee teksten: een Réel, een ter plekke geschreven verslag van wat hij op die plaats op dat moment meemaakte, en een Souvenir, waarin hij zichzelf aan het werk zette om herinneringen aan diezelfde plaats op te halen. Samen met de foto's van een bevriende fotografe vormen deze teksten een uniek archief van Parijs in de jaren zeventig, maar ook van de markante geest van Perec. Onlangs zijn alle Réels en Souvenirs voor het eerst voor iedereen toegankelijk gemaakt, in boekvorm, maar ook online. Annelies vertelt in deze podcast over het project, Perecs werkwijze, en haar onderzoek naar Perecs interesse in de retorica, waarover zij in 2022 Georges Perec et ses lieux de memoire: Le projet de Lieux publiceerde. Veel luisterplezier! Voor een digitale wandeling door Perecs Lieux: https://lieux-georges-perec.seuil.com/ TIME STAMPS 00:00-02:25 Introductie 02:25-07:08 Wie was Georges Perec? En Annelies' eigen band met deze markante schrijver 07:08-15:28 Perecs Lieux: een introductie 15:28-24:35 Perecs Lieux en de jaren zeventig: de tijd van conceptual art, sociologische aandacht voor het dagelijks leven – Perecs “ondergewone”. 24:35-28:15 Perecs Lieux en de psychoanalyse 28:15-33:09 De plekken van Perec: van vervallen straten tot de sjieke wijken in Parijs 33:09-38:41 Annelies leest voor uit en vertelt over de serie rondom La rue Vilin 38:41-44:53 De vermenging van privé en collectief geheugen, herinneringen en momentopnamen, in foto's en tekst in de Lieux. 45:57-56:09 Annelies' onderzoek naar Perecs interesse in de retorica, haar boek Georges Perec et ses lieux de mémoire: Le projet de Lieux, en de online publicatie van Perecs Lieux. 56:09-01:01:15 Het congres over Perec eind januari in Leiden, met filmavond: Perecs Les Lieux d'une fugue, de plaatsen van een ontsnapping 01:01:15-01:04:00 De plaatsen van Perec zijn gemeenplaatsen – in Parijs en de retorica, en ook in het collectieve geheugen

In aflevering 61 van Radio Horzelnest schuift wetenschapshistorica en -journaliste Geertje Dekkers bij ons aan voor een gesprek over Antoni van Leeuwenhoek. Afgelopen april 2023 verscheen Geertje's boek ‘Veel, klein en curieus: de wereld van Antoni van Leeuwenhoek' bij Uitgeverij Het Spectrum. Eerder verscheen van haar hand onder meer ‘Waanwijze lasterbende: De geboorte van de wetenschap in acht ruzies' (2018). Als wetenschapsjournaliste schrijft ze voor verschillende tijdschriften en kranten, waaronder Historisch Nieuwsblad, Quest, en de Volkskrant. Naar aanleiding van haar nieuwe boek gaan we vandaag in gesprek over de beroemde Delfste microscopist. Van Leeuwenhoek werkte als lakenkoopman, landmeter, wijnroeier en kamerbeheerder van de Heren Schepenen in de Prinsenstad. Maar hij speelde zichzelf vooral in de kijker met zijn kleinkijkerij. Evenals geleerden en tijdsgenoten zoals Nehemiah Grew, Robert Hooke, Jan Swammerdam en Marcello Malpighi, wendde ook Van Leeuwenhoek zijn onderzoekende oog naar de microwereld. Zijn kleine zelfgemaakte microscoopjes, met enkelvoudige druppelvormige lens ter grootte van een speldenknop, verleende hem toegang tot een wereld die zich pas net ontsloten was, met vergrotingen tot 270 maal. In deze laatste aflevering van 2023 laat Geertje Dekkers je kennismaken met de nalatenschap van Antoni van Leeuwenhoek. Veel luisterplezier! TIMESTAMPS 00:00-03:33 – Introductie 03:33-16:30 – Vroege leven van Antoni van Leeuwenhoek, blauwalg in het Berkelse Meer, lensgebruik in de lakenhandel en uitvinding van de microscoop 16:30-30:37 – Contact Reinier de Graaf, entree bij de Royal Society, Leeuwenhoeks lenzen en preparaten. 30:37-40:37 – Leeuwenhoeks observaties, experimenten en beschrijvingen van de microwereld. 40:37-51:20 – Descartes' deeltjesleer, Leeuwenhoeks grootste blunder, zaadcellen en nog meer experimenten. 51:20-55:56 –Visualizing the Unknown en theoriegeladenheid van de waarneming. 55:56-57:43 – Afsluiting

In aflevering 60 vertelt Martine Berenpas over de filosofie van Emmanuel Levinas (1906-1995). Levinas' leven bestreek bijna volledig de twintigste eeuw: de eeuw van het Stalinisme, de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de Vietnamoorlog, en andere gewelddadige conflicten die van grote invloed waren op Levinas' filosofie en hem aanzetten tot het formuleren van wat wel een ‘ethiek van de Ander' wordt genoemd. In dit gesprek vertelt Martine hoe de oneindige verantwoordelijkheid voor de Ander ons volgens Levinas van de zwaarte van het leven, van ons eigen zijn, bevrijdt. Bovendien zal blijken dat de Ander weliswaar de centrale positie in Levinas' filosofie heeft, maar dat dat niet betekent dat Levinas zich alleen maar met de Ander, en niet met het zelf bezighoudt. Martine Berenpas is docent en promovenda aan het Instituut voor Wijsbegeerte van de Universiteit Leiden. In haar dissertatie verbindt ze het werk van Emmanuel Levinas met de vroege Daoïstische tekst de Dwangze. Martine doceert feministische theorie, Aziatische filosofie, en de mimetische theorie van René Girard, zowel bij het Leiden University College als het Hoger Onderwijs voor Ouderen. Ze publiceerde artikelen en boekbijdragen over Sartre, Girard, en onderwerpen als terrorisme en de ethiek van het martelen, maar ook over gastvrijheid en uiteraard veel over het denken van Emmanuel Levinas. Sinds 2022 vormt zij met Cees Zweistra ook het bestuur van de Levinas Studiekring.

Boven een artikel over een plattelandsarts in Amerika prijkt de titel: “His endless work has its own rewards”. Oftewel, de Sisyfusarbeid van de huisarts komt met zijn eigen beloningen. Ook huisarts en docent dr. Pieter Barnhoorn beschouwt zijn beroep als een titanenklus en toch is er volgens hem niets mooier dan huisarts zijn. Maar hoe wordt je eigenlijk een goede huisarts? Aflevering 59 van Radio Horzelnest gaat over professionaliteit in de zorg en identiteitsvorming bij huisartsen in opleiding. Op 2 februari jongstleden promoveerde Pieter met het proefschrift getiteld: ‘On becoming a GP: professional identity formation in GP residents'. Vrij naar het Nederlands vertaald: ‘Over het worden van een huisarts: professionele identiteitsvorming in huisartsen in opleiding'. In deze aflevering gaan we met Pieter in gesprek over zijn onderzoek en zijn kijk op huisarts-zijn. Pieter reflecteert al langere tijd op zijn leest en probeert daarbij antwoorden te formuleren op de vragen: hoe ga je denken, voelen en handelen als een goede huisarts? Wat is eigenlijk je rol als huisarts? En hoe leid je iemand op als huisarts? Volgens Pieter komen mensen niet alleen bij de huisarts voor medische expertise maar ook voor menselijk contact. Hij breekt een lans voor de waarde van ‘echt contact' en onderstreept daarbij het belang van kritische introspectie en de meerwaarde van literatuur, kunst en poëzie in de professionele identiteitsvorming van de huisarts in spe. Dr. Pieter Barnhoorn studeerde geneeskunde aan de Universiteit Leiden en specialiseerde zich in seksuologie en huisartsengeneeskunde. Tegenwoordig is hij werkzaam als huisarts en tevens als universitair docent bij huisartsgeneeskunde aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Ook is hij voorzitter van de werkgroep professionaliteit bij de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO) en voorzitter commissie professionaliteit, bij het LUMC. Sinds vorig jaar hebben we Pieter ook gevraagd als voorzitter van onze commissie van Studium Generale. Pieter schrijft regelmatig over het thema professionaliteit. Zo werkte hij als coauteur en redacteur aan het boek Professionaliteit in de zorg: Reflecteren op je professie dat verscheen in 2021. Timestamps: 00:00-07:37 – Introductie en Pieters eerst patiëntcontact als huisarts in opleiding. 07:37-19:07 – Waarom een promotieonderzoek naar professionaliteit in de zorg? Patiëntdemonstratie colleges, praktijkervaring professionaliteit. 19:07-31:44 – De menselijke kant van het arts-patiëntgesprek, probleem van toetsing en controle, professionele identiteitsvorming. 31:44-41:14 – Patiëntklachten over professionaliteit, kenmerken van onprofessioneel gedrag. 41:14-58:14 – Relatie tussen opleider en arts in opleiding, generatieverschillen in professioneel gedrag, werk-privé balans, belang van inleving en empathie en echt contact. 58:14-01:25:30 – Het belang van literatuur, muziek en poëzie, Bob Dylan, Judith Herzberg en Gerard Reve.

In aflevering 58 is reisschrijver Alexander Reeuwijk te gast om te praten over zijn nieuwe boek: ‘Oog in oog met de goden. Een zoektocht naar Indiase bronzen en hun makers' (Uitgeverij Querido). In dit boek wordt Alexander als een moderne Pygmalion, uit de verzen van Ovidius, verliefd op een beeld. Een massief brons uit de collectie van het Rijksmuseum met de beroemdste gedaante van de Hindoestaanse god Shiva: de Nataraja. In zijn boek ‘Oog in oog met de goden' bestudeert Alexander met een welhaast mateloze toewijding, nieuwsgierigheid en onderzoekslust de vele facetten van dit beeld. Met de missie het beeld zo dicht mogelijk te benaderen. Op zijn vele zoektochten naar antwoorden over de herkomst, historie en betekenis spreekt hij onder meer conservatoren, indologen, restaurateurs, specialisten, kunsthistorici, beeldenmakers en mensen die zich hard maken voor de Indiase erfgoedzaak. Maar ‘Oog in oog met de goden' is meer dan een biografie van een beeld. De Nataraja wordt in de handen van Alexander tevens tot sleutel van de Indiase cultuur. Het boek is een weerslag van de vele reizen die hij maakte naar Zuid-India, met name de regio Tamil Nadu. Met de pen leidt hij ons rond door tempels en musea, rijden we op twee of vier wielen door het landschap van Zuid-India en bezoeken we onder meer cashewplantages en religieuze festivals. Ook onderzoekt Alexander de geschiedenis van India, met name de Chola-periode, waarin de beroemdste Indiase bronzen zijn vervaardigd, daarbij doet hij ook archiefonderzoek naar oude reisbeschrijvingen, koloniale archeologie en kunst- en antiquiteitenhandel. Als een rode draad door het boek loopt zijn hechte vriendschap met Vasanth een maker en verkoper van bronzen beelden en zijn familie. Via hem en tal van andere ontmoetingen maken we kennis met een land in verandering, een diep religieus land, een land vol sociale, culturele en politieke spanningen, een land van oude gebruiken en tradities en tegelijkertijd vol ingrijpende veranderingen. Alexander schuift aan bij Radio Horzelnest voor een gesprek over zijn nieuwe boek. Alexander Reeuwijk is (reis)schrijver, spreker en onderzoeker met een grote belangstelling voor historische reisboeken, natuurwetenschap en culturele geschiedenis. Inmiddels heeft hij een indrukwekkende publicatielijst op zijn naam met vaak als thema: reizen. Eerder al volgden hij in de voetsporen van de natuurgeleerde Alfred Russel Wallace (zie: Aflevering 5) voor zijn boek: ‘Reizen tussen de lijnen; Dwars door Indonesië met Alfred Russel Wallace' (2013, Atlas Contact). Over zijn reizen door Iran schreef hij op in ‘Achter de sluier het land' (2019, Uitgeverij kleine Uil). Zijn nieuwste boek ‘Oog in oog met de goden' (2023, Querido) is een weerslag van zijn vele bezoeken aan Zuid-India. TIMESTAMPS 00:00-02:26 – Introductie. 02:26-08:50 – Familie van Vasanth, reis naar India, het Indiase landleven. 08:50-22:26 – Nataraja in het Rijksmuseum, praalwagen, Hindoestaanse godenpantheon, nationale & lokale goden, de kosmische dans van Nataraja. 22:26-33:22 – Populariteit van de Nataraja in het Westen, The Dance of Shiva van Coomaraswamy, kunsthandelaar C.T. Loo, materiële geschiedenis van het beeld. 33:22-56:45 – Staphati's, de Master, het maken van een bronzen beeld, traditioneel & modern India. 56:45-01:11:27 – Religieus festival, praalwagens, tempelbezoek, Marius Bauer, een levende religie. 01:11:27-01:21:38 – Reistips, het huwelijk, familiaire & individuele.

In aflevering 57 is Rogier van Vugt te gast voor een gesprek over de Flora van Macaronesië. Rogier is Hoofd Horticultuur bij de Hortus botanicus van de Universiteit Leiden en plantenkenner par excellence. Een van zijn favoriete reisbestemmingen zijn de eilandengroepen die samengebundeld de naam Macaronesië dragen. Hiertoe behoren: de Canarische eilanden, Madeira, de Selvagens eilanden, de Azoren en de verderop gelegen Kaapverdische Eilanden. Wat Rogier naar deze bestemming trekt is de unieke eilandflora. Hier vind je plantensoorten die nergens anders ter wereld groeien. Van reusachtige melkdistels en drakenbloedbomen tot de het liefelijke Madeira viooltje. Bij zijn eilandbezoeken is Rogier bijzonder geïnteresseerd in orchideeën. Macaronesië huisvest verschillende uiterst zeldzame endemische orchideeën. Rogier speurt deze op met hulp van lokale plantenvrienden en legt ze vast voor de wetenschap. Maar deze aflevering gaat over veel meer dan de flora van Macaronesië. Ook andere plantenexpedities, die hij samen met zijn vrouw Petra maakten, passeren ook de revue. En Rogier deelt zijn kijk op problemen rondom invasieve exoten, ontbossing en flora-bescherming. Bovenal wijst hij ons op het belang van botanie. Planten behoren volgens hem tot de hardware van het leven op onze planeet. Bovendien vervelen planten geen minuut, mits je er oog voor krijgt. Het gesprek eindigt wat vreemd! We waren vergeten te vragen waarom Rogier al deze reizen en foto's van bijzondere flora maakt. Na de outro vind je daarom nog ongeveer een kwartier audio als uitsmijter. Veel luisterplezier! Volg zijn Instagram-kanaal (@rogiervanvugt) voor prachtige en informatieve beelden van bijzondere planten of bezoek zijn fotopagina op: pbase.com/rogiervanvut. TIMESTAMPS 00:00-01:56 – Introductie 01:56-12:00 – Canarische eilanden, eerste reizen naar Tenerife, Rogiers liefde voor eilandendemen, drakenbloedboom, Teide en laurierbossen. 12:00-:17:38 – Madeira, belang van Laurierbossen, Levadas, voorbeelden van eilandevolutie, gevolgen van invasieve exoten op eilanden, de hortensiaplaag op de Azoren en de bremplaag op Madeira. 17:38-21:23 – Intermezzo: kritiek op de exotenaanpak in Nederland en Europa. Ook in contrast Azoren, Mallorca 21:23-32:13 – Madeira, lokale plantenkenners, zoektocht naar de zeldzame endemische dennenorchis (Goodyera marcophylla), flora-bescherming op Madeira, wild verzamelen, in cultuur brengen en de Wollemi-den. 32:13-42:05 – horticulturele vondsten, nieuwe endemische soort duizendguldenkruid op de Azoren, endemische Aeonium-soorten, redenen voor fotograferen in de natuurlijke habitat, hoe Rogier planten vastlegt, de bijzondere flora van Mallorca en het geitenprobleem. 42:05-52:34 – Relatie tussen ontbossing en klimaatverandering, de nevelwouden van Maleisië, belang van regenwoud, voorbeeldige natuurbescherming op de Seychellen, Coco de mer en de redding van de Edelweiss. 52:34-01:02:30 – Rogiers volgende reisbestemmingen, vondst van de ‘zeldzaamste' orchidee van Europa, bestuivingsbiologie op eilanden en outro. 01:02:30-01:02:41 – Outro 01:02:41-01:15:35 – Waarom maakt Rogier foto's? planten behoeven ambassadeurs, APG en de dead-horse-arum.

Aflevering 56 van Radio Horzelnest staat in het teken van kleuren. Met kunsthistorica Helen Westgeest praten we over dit alomtegenwoordige, maar toch ook zo ongrijpbare fenomeen. We bespreken kleurgebruik in kunstuitingen door de eeuwen heen: van de rode en gele oker van steentijdrotsschilderingen tot aan kleuren in de digitale omgeving. Helen vertelt over de invloed van mengingen van verf en licht, en over verschillende kleurenhierarchiën en -theorieën. Zo is het bijvoorbeeld geen toeval dat de kleur paars peren al vergezeld vanaf Pompeï, of dat chirurgen groen dragen. Als er iets kleurrijk is, dan zijn wij mensen het zelf wel. Helen vertelt in deze podcast ook over haar onderzoek naar huidskleur in de beeldende kunst: de kunst van het zo goed mogelijk weergeven van die huid, en de wijze waarop kunstenaars de vooroordelen rondom verschillende huidskleuren uitdagen en bevragen. Ook vertelt Helen ons over visual literacy: de kunst van het kijken. Waarom krijgen we wel lees- en rekenonderwijs, maar leren we op school maar zo weinig onderscheiden in alles wat we overal om ons heen aan beeld voorgeschoteld krijgen? Goed nieuws voor wie zich daar zelf in wil bekwamen: i.s.m. andere wetenschappers heeft Helen een gratis te volgen online cursus visual literacy gemaakt! Deze module is nog steeds in ontwikkeling en wordt voortdurend verbeterd. De huidige versie vindt u hier: https://rise.articulate.com/share/Hn3UWxA2VaK6v8C6ty9DnGanB9Ljxluv. Veel luister- én kijkplezier! 00:00-02:31 Introductie 02:27-05:20 Helen's fascinatie voor kleur, en voor paars in het bijzonder 05:20–10:30 Kleurenleer: primaire, complementaire en tertiaire kleuren (in de schilderkunst en commercie) 10:30–16:20 Mengingen van verf, licht en tijd op schilderijen 16:20–24:25 Geen universele taal voor, ideeën over en zicht op kleur 24:25-31:15 Historische en culturele verschuivingen in onze kijk op kleuren 31:08–37:29 Keken ze in Pompeï beter dan wij vandaag de dag? 37:29–43:44 Visual literacy: wat is goed kijken? 43:44–52:58 De veelkleurigheid van mensenhuid door de eeuwen heen 52:58–58:11 Helens nieuwe boek: hoe bevragen hedendaagse kunstenaars vooroordelen rondom huidskleur? 58:26–01:02:54 Huidskleur in Pantone in Angelica Dass' The Colors We Share 01:02:54–01:07:42 De beleving van (verf)huid bij Francis Bacon 01:07:42–01:18:20 Komt een dermatoloog bij de kunsthistorica: visual literacy en simultaan contrast in de geneeskunde

Voor aflevering 55 van Radiohorzelnest daalt filosoof Linde De Vroey af uit de Schotse hooglanden voor een gesprek over haar promotieonderzoek naar zogeheten rewilding of herwilderingsprojecten. De laatste jaren schieten dergelijke projecten als paddenstoelen uit de grond. Herwildering betreft een nieuw stroming in natuurbehoud. Centraal hierbij staat veelal het herstel van natuurlijke processen, vaak via de herintroductie van herwilderde herkauwers en apex predatoren, om zo te komen tot een heropleving van de wilde natuur. In haar onderzoek richt Linde zich op een filosofische analyse van de aannames en soms verborgen premisses van herwildering, met name de verschillende natuur- en mensopvattingen die schuilgaan achter deze trend. Daarnaast richt zij zich ook op culturele kant van herwildering. Hiervoor doet Linde veldonderzoek in Schotland. Ten opzichte van andere landen neemt Schotland een vrij unieke plek in wat betreft herwilderen. Waar deze trend doorgaans gepaard gaat met het uitbannen en uitsluiten van menselijke invloeden, speelt de mens in verschillende Schotse projecten juist een centrale rol. Hier lijkt herwildering naast de restoratie van het Caledonische woud ook te betekenen: het scheppen van een hernieuwde band tussen mens en natuur. Onze gast Linde De Vroey studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent en wijsbegeerte aan de Universiteit van Antwerpen. Aan die laatste universiteit is zij werkzaam als promovenda bij het departement Wijsbegeerte, waarbij zij zich richt op het thema rewilding en de rol van geschiedenis, traditie en andere culturele aspecten in herwilderingsprojecten. Ook is zij medeoprichter van audiocollectief Wilderhistories. TIMESTAMPS 00:00-01:42 – Introductie 01:42-22:27 – Veldwerk in Schotland, Schotse landschap als ecologische ramp, herwilderen van het Caledonische woud en de Gaelic-cultuur. 22:27-34:09 – “re” in “rewilding”, historische aspect van ecologische herwildering, basislijn, problematische relatie tussen mens en wildernis. 34:09-40:35 – “wild” in “rewilding”: invloed van de Romantiek, hang naar het verleden en de hang naar het wilde, beeldvorming van inheemse “natuurvolkeren” en wildernistoerisme 40:35-57:43 – Amerikaanse invloed op het hedendaagse wildernisideaal, frontiers, historische en ahistorische wildernis, Amerikaans kritiek op het dualisme mens en wildernis. 57:43-01:14:00 – Mens-incluis herwilderen in Schotland, taalsporen in het landschap van Glenmoriston en Dundreggan. 01:14:00-01:21:25 – Nostalgie als nieuwe verhaal van thuiskomst.

In aflevering 54 van Radio Horzelnest is journalist en schrijver Marco Visscher te gast. We spreken hem over zijn nieuwe boek: Waarom we niet bang hoeven te zijn voor kernenergie – De emoties en de feiten, verschenen in 2022. Naast een positief pleidooi over kernenergie, verdiept Marco zich in dit boek in de historie achter de splijting van het atoom, kernwapens en kernenergie. Ook verkent hij de opkomende maatschappelijke angsten en het verzet tegen kernwapens, en later kernenergie. Daarbij belicht hij de rol van milieuorganisaties daarin, en het aandeel van de kernrampen bij Tsjernobyl en Fukushima, tot slot, richt hij zich ook op de hedendaagse discussies rondom kernindustrie, kernwapens, kernenergie en kernafval. . Marco Visscher is onafhankelijk journalist en energiedeskundige en van zijn hand verschenen tal van interviews en journalistieke reportages in Nederlandse en Belgische tijdschriften en kranten, waaronder De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, Trouw, De Volkskrant, De Morgen en Humo. Ook schreef hij verschillende boeken en boekbijdrages. Zo publiceerde hij in 2018 het boek ‘De energietransitie: Naar een fossielvrije toekomst, maar hoe?', en was hij medeauteur van het boek ‘Ecomodernisme: het nieuwe denken over groen en groei', dat verscheen in 2016. Alle boeken verschenen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam. Al jaren verdiept Marco zich in thema's als energie en energietransitie, landbouw, duurzaamheid, globalisering, klimaatproblematiek, en wildernis- en natuurdenken, maar ook politieke en maatschappelijke onderwerpen vragen zijn aandacht. Marco werkte ook mee aan de oprichting van de Europese milieuorganisatie, RePlanet en host hij zijn eigen podcast getiteld: “Welkom in het Antropoceen”. TIMESTAMPS 0:00-4:23 – Inleiding & Wat is ecomodernisme? 4:23-16:00 – Recente positieve geluiden en de stand van zaken in de kernenergie. 16:00-33:07 – Angst voor straling, begin van het atoomtijdperk en vaders van de kernfysica 33:07-42:04 – Kernbommen en de kernwapenrace. 42:04-51:00 – Dwight Eisenhower & Atoms for Peace speech, kernenergie in Nederland 51:00-01:02:40 – Eerste protestmars in Nederland, Günther Schwab & Greenpeace. 01:02:40-01:24:45 – Kernrampen, Three Mile Island & Tsjernobyl. 01:24:45-01:32:29 – Komen we de angst voor kernenergie ooit te boven?

In aflevering 53 verkennen we de vroegste bewoningsgeschiedenis van ons land met archeologen Gerrit Dusseldorp en Yannick Raczynski-Henk. Samen schreven zij: ‘De eerste mensen in de Lage Landen' (Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, 2022). Hierin verkennen zij op een speelse en toegankelijke wijze de verschillende facetten van het leven van onze verre voorouders en hun fylogenetische familieleden, die tijdens de prehistorie de Lage Landen aandeden. Eerst leiden ze de lezer langs enkele belangrijke mijlpalen in de ontwikkeling van hun vakgebied. Van lessen uit de evolutieleer en de ontwikkeling van dateringstechnieken tot reconstructies van het voorouderlijke landschap en de meest recente ontwikkelingen in DNA-onderzoek. Bovendien blijken we niet de enige mensachtige die deze contreien bewoonde. We leren over de anatomisch moderne mens maar ook over anders Hollanders van weleer, waaronder de Heidelbergmens en de neanderthaler. Op kundige en komische wijze presenteren de auteurs de nieuwste inzichten in de archeologie en paleoantropologie en daarbij schuwen ze niet om gewaagde hypotheses te delen en halsstarrige mythes de kop in te drukken. Veel luisterplezier! Gerrit Dusseldorp is universitair docent aan de Faculteit Archeologie, Universiteit Leiden. In aflevering 8 was hij al eens te gast om te praten over de stamboom van de mens. Yannick Raczynski-Henk is buitenpromovendus bij dezelfde faculteit. Verder verricht hij onderzoek in Armenië en Georgië, om inzage te krijgen naar de vroegste migraties van hominiden buiten Afrika. Ook is hij buitengewoon bedreven in het analyseren en tekenen van vuurstenenwerktuigen. Hij geeft geregeld cursussen en maakt veel wetenschappelijke illustraties. Ook schreef hij een Engels- en Nederlandstalige handleiding getiteld: ‘Het tekenen van vuurstenen artefacten', verschenen bij Sidestone Press. En hij schreef het boek getiteld ‘Met uitzicht op Ararat', dat in 2020 verscheen bij Brave New Books. Timestamps: 00:00-04:20 – Introductie 04:20-12:27 – Waarom prehistorische archeologie? 12:27-18:50 – Relatie van archeologie met de natuur- en menswetenschappen 18:50-27:00 – Oermensen, belang amateurarcheologie en waarom de Lage Landen 27:00-32:52 – Kort Intermezzo over archeologische illustraties 32:52-52:15 - Chronologie van menselijke bewoning in Nederland 52:15-01:21:40 - Paleodieet, verzamelen en jagen 01:21:40-01:41:33 – Symbiose met de hond 01:41:33-01:44:53 – Outro

Na een korte radiostilte is Radio Horzelnest terug met aflevering 52. Hierin schuift docent en historicus Roderick Nieuwenhuis bij ons aan voor een gesprek naar aanleiding van zijn boek ‘Een simpel leven: Waarom ons verlangen naar eenvoud complexer is dan we denken', bij uitgeverij Ambo|Anthos. ‘Simpel leven' is een kritische verkenning van ons eenvoudsverlangen, waarbij Roderick tal van paden bewandelt door de literatuur, filosofie en het natuurschrijven. Ook zoekt hij veel nationale en internationale kenners op die hem verder op weg helpen. De laatste jaren lijkt minimalisme populairder dan ooit. Tal schrijvers en influencers adverteren het simpele leven, met bijhorende buzzwords zoals ‘ontspullen', ‘tiny house movement' en #vanlife. Ook ons verlangen naar een authentiek leven in de ongerepte natuur is groot. Luxueuze boomhutten en andere glamping-plekken, waar je kan genieten van de grootsheid en verlatenheid van de wildernis, schieten als paddenstoelen uit de grond. Roderick laat zien dat de zoektocht naar een vita simplex geen nieuw verschijnsel is, maar diepe wortels kent. Bovendien blijkt minimalisme vaak veel lastiger in te praktijk te brengen dan gedacht. Kortom, er kleven tal van kritische kanten aan het simpele leven. In deze aflevering staan we uitgebreid stil bij het werk ‘Walden, or Life in the Woods' van Amerikaanse filosoof en eenvoudsprediker Henry David Thoreau, maar ook Frederik van Eedens gelijknamige kolonie. En Roderick reflecteert aan de hand van verschillende films en boeken op onze hedendaagse hang naar eenvoud, nostalgie wildernisverlangen. Roderick is alumni geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Als journalist schreef hij veel bijdrages voor onder meer NRC Handelsblad, De Groene Amsterdammer en The Times Literary Supplement. Tegenwoordig is hij werkzaam als docent journalistiek aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle.

In aflevering 51 van Radio Horzelnest schuiven Kester Freriks en Martijn Storms aan. Met deze twee heren ga ik in gesprek over hun boek: ‘Grensverkenningen. Langs oude grenzen in Nederland' (2022), verschenen bij Athenaeum. Een rijkelijk geïllustreerd met historische kaarten afkomstig uit de zogeheten Collectie Bodel Nijenhuis. De verzamelaar Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis schonk zijn uitgebreide cartografische collectie aan de Leidse universiteit. Tegenwoordig bevindt deze kaartencollectie zich in de Universitaire Bibliotheken Leiden. De hoofdconservator Garrelt Verhoeven benaderde Martijn en Kester met de vraag om een boek te schrijven over deze bijzondere collectie. Martijn selecteerde ruim twintig kaarten, die hij voorzag van een vakkundige beschrijving, en Kester nam de kaarten digitaal ter hand en trok eropuit samen met een archivaris, een burgemeester, een boswachter, een erfgoedkundige en andere mensen om een brug te slaan tussen de oude kaart en het nieuwe landschap. Daarbij legt hij de nadruk op een belangrijk aspect van kaarten: grenzen. Op de kaarten uit de Bodel Nijenhuis Collectie vinden we een keur aan grenzen. Denk aan grenslijnen, waterlinies, staatsgrenzen, dijklichamen en veensloten. Maar ook aan rivier-, erf-, perceel-, turf- en kavelgrenzen met diverse verouderde vlaktematen, zoals morgens, bunders, tienen en roedes. Waar men tegenwoordig droomt van het vervagen en verdwijnen van grenzen, van een grensloze wereld met onbegrensde mogelijkheden, zoekt Kester de grens op en mijmert over haar betekenis en belang. Kester Freriks is auteur van een flink aantal romans, essays en natuurboeken. Hij schreef onder meer: ‘Stilte, ruimte, duisternis' (2018, Athenaeum); ‘Verborgen wildernis' (2010, Singel Uitgeverijen); ‘Langs de IJssel' (2022, Walburg Pers B.V.). Daarnaast is Kester verbonden aan de Boeken- en Cultuurredactie van de NRC. Martijn Storms is conservator Kaarten & Atlassen aan de Universitaire Bibliotheken Leiden. Van zijn hand verscheen een indrukwekkend lijst artikelen en boekbijdrages over historische cartografie. Als hoofdredacteur verscheen van zijn hand ‘Kaarten die geschiedenis schreven: 1000 jaar wereldgeschiedenis in 100 oude kaarten' bij Uitgeverij Lannoo. Timestamps: 00:00-02:35 – Introductie 02:28-04:58 – Collectie Bodel Nijenhuis 04:58-13:57 – Met historische kaarten wandelen door hedendaags Nederland 13:57-26:35 – Historische kaarten van Leiden: Rapenburg 69A en B, en de (na de buskruitramp bewerkte) wandkaart van Johannes Dou en Christiaan Hagen 26:35-35:08 – Het ware Lugdunum: de kaart van Johannes le Francq van Berkhey en de plattegrond van de Brittenburg 35:08-39:23 – Verdwijnend en verschijnend Vlieland, Texel en Eierland 39:23-49:23 – De grenzen van Limburg 49:23-58:33 – De eerste rechte grens ter wereld & de veengebieden 58:33-01:08:26 – Woeste gronden rondom de Lutter Es, meenten & de behoefte aan grenzen 01:08:26-01:18:52 – De kaart van De Zuider Waterlinie, van Eugène-Henri Fricx, van Tholen tot aan de Maas bij Graaf

Voor aflevering 50 van Radio Horzelnest hebben we plantkundige Ive De Smet en kunsthistoricus en musicoloog David Vergauwen te gast, voor een gesprek over de herkomst van enkele welbekende landbouwgewassen. Samen bedachten ze een zeer opmerkelijke en interessante kruisbestuiving tussen twee vakgebieden die doorgaans niets met elkaar vandoen hebben: kunstgeschiedenis en de evolutie en genetica van landbouwgewassen. Ze noemden het nieuwe onderzoeksveld: Art-Genetics, waarbij zij de evolutie van groenten, fruit en granen bestuderen aan de hand van kunst. De herkomst van landbouwgewassen is al langer een onderwerp van veel onderzoek. Ook natuurgeleerden als de Zwitserse botanicus Alphonse Pyramus de Candolle en de beroemde Britse bioloog Charles Darwin bogen zich over dit onderwerp. Maar zij gingen niet te raden bij oude schilderijen, prenten, houtsnijwerk en andere culturele artefacten. Niet alleen zijn groente, fruit en granen al lange tijd een geliefd onderwerp voor bijvoorbeeld stillevens, maar dergelijke kunstwerken bevatten vaak een schat aan informatie. Een prachtige combinatie van kunst en wetenschap en een goede reden voor een gesprek over de herkomst van wortels, aardappels, graan, aardbei en ananas. David Vergauwen is als docent werkzaam bij Artesis Plantijn Hogeschool in Antwerpen en bij het MADOC in Brussel. Ook is hij auteur. Van zijn hand verschenen verschillende boeken, waaronder ‘Maçonnieke chansons in negentiende-eeuws België' verschenen in 2017 en ‘Joseph Ryelandt: Een culturele biografie van een romantisch componist in het fin-de-siècle Brugge' verschenen in 2020. Ive De Smet is hoofddocent aan de Universiteit Gent, en groepsleider bij het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Ive heeft een indrukwekkende lijst van artikelen en boekbijdrages op het gebied van plantgenetica en plantenfysiologie op zijn naam. We zijn zeer verheugd dat ze uit Vlaanderen naar Leiden wilden komen om bij ons aan te schuiven voor een gesprek. Timestamps: 00:00-02:02 – Introductie 02:02-09:15 – Watermeloen & de start van ArtGenetics 09:15-33:00 – Wortel 33:00-58:02 – Aardappel 58:02-01:05:50 – Graan 01:05:50-01:20:15 – Aardbei 01:20:15-01:32:35 – Ananas 01:32:35-01:37:37 – De toekomst van ArtGenetics

In aflevering 49 van Radio Horzelnest is filosoof Gijs van Andel te gast. Al een aantal jaar volg ik, Norbert Peeters, in mijn vrije tijd een Practicum Filosofisch Lezen onder leiding van Gijs en Annelies de Bakker, beiden alumni van het Instituut Wijsbegeerte van onze Universiteit Leiden. Elke maandagavond komen we met filosofie studenten en alumni samen om een filosofische tekst te lezen en te bespreken. Al een tijdlang koester ik de wens om, bij wijze van experiment, te kijken of zo'n leespracticum zich ook laat vertalen naar een podcastgesprek. Doorgaans hebben Rafaëlle en ik hier gesprekken over uiteenlopende onderwerpen: historische gebeurtenissen, romans, wetenschappelijk onderzoek, enzovoort. In deze aflevering wil ik pogen om het over een andere boeg te gooien. De insteek is om geen gesprek te voeren over filosofie maar om een filosofisch gesprek aan te gaan. Gijs stelde voor om daarbij één filosofisch citaat ter hand te nemen, als leidraad voor het gesprek: Im Menschen schlägt die Natur ihre Augen auf und bemerkt, dass sie da ist, toegeschreven aan de Duitse filosoof Friedrich Schelling. Veel luisterplezier! Gijs van Andel (MA) studeerde Geschiedenis en Filosofie aan de Universiteit Leiden. Momenteel is hij werkzaam als docent filosofie in het middelbaar onderwijs. Daarnaast is hij redacteur en bedenker van de website: www.filosofie.xyz. Op deze website vind je tal van vragen, voorbeelden en oefeningen voor onderwijzers en andere geïnteresseerden. De website kan je op weg helpen bij het lezen en schrijven van filosofische teksten, het voeren van een filosofisch gesprek of het geven van een filosofieles.

In aflevering 48 van Radio Horzelnest staat natuurgeleerde en kunstenares Maria Sibylla Merian (1646-1717) centraal. In een aantal afleveringen is haar leven en werk al eens voorbijgekomen. Maar ditmaal staan graag eens wat langer stil bij deze bijzondere vrouw. Hiervoor hebben we te gast boekenhistoricus Marieke van Delft. Marieke werkte 42 jaar bij de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, waarbij ze van 2004 tot 2021 de functie conservator Oude Drukken vervulde. Zij promoveerde in 2014 op het proefschrift getiteld ‘Van wiegendruk tot world wide web, Bijzondere collecties en de vele geschiedenissen van het gedrukte boek'. Inmiddels heeft zij flink wat boeken en artikelen op haar naam staan. Samen met haar echtgenoot, en cartograaf Reinder Storm, schreef zij: ‘De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten' (Uitgeverij Lannoo). Ook verzorgde en bezorgde zij in samenwerking met Uitgeverij Lannoo de heruitgave van enkele bijzondere collectiestukken van de Koninklijke Bibliotheek, zoals facsimile's van ‘Atlas de Wit', ‘De Nederlandsche Vogelen' en ‘Metamorphosis Insectorum Surinamensium' van Maria Sibylla Merian. En Marieke werkte mee aan het boek ‘Maria Sibylla Merian: Changing the Nature of Art and Science' (2022), eveneens verschenen bij Uitgeverij Lannoo. Hiervoor schreef ze een hoofdstuk over Merian in Suriname en probeerde te achterhalen hoe Merian aan haar Surinaamse planten- en insectenkennis kwam. Timestamps: 00:00-01:46 – Introductie 01:46-10:04 – Marieke's werk bij de Koninklijke Bibliotheek. 10:04-13:32 – Eerste kennismaking met Maria Sibylla Merian 13:32-27:30 – Merians vroege jaren en wetenschappelijke interesse 27:30-39:00 – Merian bij de Labadisten, metamorfoseproces, verhuizing naar Amsterdam, wetenschappelijke kennissenkring en Merian als bekwame zakenvrouw 39:00-53:58 - Merians reis naar Suriname 53:58-01:03:04 – Slavernij in Suriname en Merians pauwenbloem 01:03:04-01:11:23 – Merians terugkeer uit Suriname naar Amsterdam, het drukproces en de verkoop van haar werk 01:11:23-01:18:30 – Tsaar Peter de Grote en Mariekes bezoek aan de Meriancollectie in St. Petersburg 01:18:30-01:20:33 – Een nieuw project met Uitgeverij Lannoo

Voor aflevering 47 van Radio Horzelnest verwelkom we dichteres, essayist en vertaler Anneke Brassinga. We zijn zeer verheugd dat ze bij ons wil aanschuiven voor een gesprek over haar vertaling van de klassieker ‘A Passage to India' uit 1924 van de Britse schrijver E.M. Forster. ‘Overtocht naar India' verscheen in 1985 en is in 2019 in hernieuwde uitgave verschenen bij Uitgeverij Athenaeum. In het verleden volgde Anneke Brassinga een opleiding literair vertalen aan de Universiteit van Amsterdam. In 1975 verscheen haar eerste vertaling. Zij vertaalde ‘Burmese Days' van George Orwell. Later koos ze ook werk van onder meer Oscar Wilde, Vladimir Nabokov, Patricia Highsmith, Sylvia Plath, Jean-Jacques Rousseau, Marcel Proust en Jules Verne. Daarnaast maakte Anneke naam met haar eigen proza en vooral ook haar eigen poëzie. Van haar hand verschenen verschillende dichtbundels, waaronder: ‘Aurora' (1987), ‘Thule' (1991), ‘Zeemeeuw in boomvork' (1994), ‘Ontij' (2010), en in 2019 ‘Verborgen tuinen'. Zowel haar vertaalwerk als haar dichtwerk werd meermaals geprezen en bekroond. Zo ontving zij onder meer de Constantijn Huygensprijs en de P.C. Hoofdtprijs voor haar poëzie-oeuvre. Edward Morgan Forster leefden van 1879 tot 1970 en schreef onder meer ‘A Room with a View' (1908), ‘Howards End' (1910) en als laatste boek ‘A Passage to India'. De titel ontleent hij aan een gelijknamig gedicht van Walt Whitman. Hierin bezingt de negentiende-eeuwse Amerikaan de zegening van de moderne beschaving: de opening van het Suezkanaal, de trans-Atlantische telegraafkabel en de transcontinentale spoorweg in de Verenigde Staten. Deze technologische vooruitgang maakt de overtocht naar India nog korter. Net als Columbus ooit zocht naar een kortere overtocht naar de Oost. In zijn techno-optimisme denkt Whitman dat dit de manier is om landen en volkeren dichter bij elkaar in te brengen. Door de afstanden te slechten, kun je de geschillen en vijandigheden beslechten en worden mensen vanzelf humaner naar elkaar. Welnu, Forster toont het tegendeel. De overtocht van Engeland naar India is inderdaad korter dan ooit te voren, tegelijkertijd liggen dankzij koloniale oppressie, vooroordelen en wederzijds onbegrip de volkeren verder uiteen dan ooit. Vooral in Brits-Indië lijken de afstanden tussen mensen welhaast onoverbrugbaar. Timestamps 00:00-02:40 – Introductie 02:40-11:38 – Opleiding tot literair vertalen, Burmese Days & A Passage to India 11:38-20:40 – Begin van A Passage to India, hoe schrijft Forster, ontmoeting Aziz en Mrs. Moore 20:40-36:13 – Tocht naar de Marabarheuvels en de echo 36:13-45:15 – Rechtzaak van Aziz, Adela's biecht en het conflict tussen Aziz en Fielding 45:15-51:05 – Anneke in India 51:05-01:04:06 – Einde van A Passage to India

In aflevering 46 schuift voor de tweede keer bij ons aan: historica Ineke Huysman. Vorige keer sprak ik met haar naar aanleiding van het verschijnen van de brievenbundel Johan de Witt en het Rampjaar. Maar er is een goede reden om haar nogmaals te gast te hebben. Samen met Ad Leerintveld heeft Ineke Huysman nog een prachtige brievenbundel samengesteld. Ditmaal over een andere maar niet minder beroemde Nederlandse staatsman: Constantijn Huygens. Samen kozen zij 38 brieven uit de correspondentie van Huygens. In het boek zien we van elke brief het origineel en de hertaalde transcriptie, en elke brief is voorzien is van een begeleidende tekst geschreven door verschillende historici. De nieuwe brievenbundel draagt de titel: ‘Constantijn Huygens, een leven in brieven' en is verschenen bij uitgeverij Catullus. In deze aflevering praten we over het leven en werk van Huygens, zijn veelzijdige correspondentie netwerk en zijn verschillende bezigheden. Van musiceren, dichten en parfums maken tot het ontwerpen van tuinen en het verzamelen van kunst. Veel luisterplezier! Timestamps: 00:00-02:13 - Introductie 02:13-07:48 - Overeenkomsten en verschillen tussen Huygens en De Witt 07:48-11:01 - Huygens' familie, opvoeding, en huwelijk met Suzanna van Baerle 11:01-14:34 – Secretaris van stadhouder Frederik Hendrik 14:34-24:51 – Correspondentie met invloedrijke vrouwen. 24:51-28:56 – Architectuur: Hofwijck en Den Haag 28:56-32:36 – Musicus, kunstkenner en bekende correspondenten 32:26-34:34 – Alle brieven van Huygens online 34:34-43:48 – Huygens als parfumeur 43:48-47:50 – Meer informatie over de ontsluiting van Huygens' correspondentie

Iedereen weet dat de huid aan de binnenzijde van onze vingertoppen doorsneden is door een patroon van parallel-lopende lijnen die lussen, ovalen, cirkels en spiralen vormen. Deze lijnen noem je papillaire lijnen en de afdruk daarvan is een vingerafdruk. Ook is algemeen bekend dat ieder mens een unieke papillairtekening heeft. Deze uniciteit is zelfs te zien aan je eigen vingers, geen vingertop is gelijk aan de volgende. Bovendien blijven deze papillairtekeningen vanaf de geboorte tot de dood toe onveranderd. Tegenwoordig is de vingerafdruk niet meer weg te denken als identificatiemiddel, als bewijsstuk in justitieel onderzoek of simpelweg om je telefoon te ontgrendelen. Maar dit is een relatief recent inzicht. In de aflevering hebben wij Geertjan de Vugt te gast om te praten over zijn boek ‘Fonkelrozen: Over vingerafdrukken', dat afgelopen februari is verschenen bij Uitgeverij Van Oorschot. Geertjan is schrijver en essayist. In 2015 promoveerde cum laude op het proefschrift getiteld ‘The Polit-Dandy, On the Emergence of a Political Paradigm' bij de studie Comparative Literature aan de Universiteit Tilburg. Zijn proefschrift werd in 2016 bekroond met de Academische Jaarprijs voor beste dissertatie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en verscheen in 2018 onder de titel ‘Political Dandyism in Literature and Art: Genealogy of a Paradigm' bij uitgeverij Palgrave Macmillan. Tegenwoordig is hij werkzaam als coördinator Wetenschap & Kunst bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Ook schrijft hij over poëzie en literatuur voor de Volkskrant. En essays van zijn hand verschenen in tijdschriften zoals De Groene Amsterdammer, De Witte Raaf en De Nederlandse Boekengids. Timestamps: 00:00-02:04 – Introductie 02:04-09:54 – Wat is dactyloscopie? 09:54-20:57 – Fonkelrozen, Jan Evangelista Purkinje 20:57-26:23 – Thomas Bewick & ‘his mark' 26:23-39:02 – Brits-Indië en de dactyloscopie, William James Herschel, Henry Faulds 39:02-56:47 – Francis Galton, antropometrie, Alphonse Bertillon & Bertillonage 56:47-01:16:26 – Chiromantie, Agatha Christie, Charlotte Wolff, handlezen en de psycho-analyse 1:16:12-01:17:41 – Outro

In aflevering 44 vertelt taalwetenschapper Hannah de Mulder over haar onderzoek naar de interactie tussen taal en Theory of Mind. Met Theory of Mind wordt in de psychologie en psycholinguistiek verwezen naar het besef dat andere mensen eigen ervaringen, opvattingen, verlangens en emoties hebben, die sterk kunnen verschillen van onze eigen belevenissen. Met die kennis worden we niet geboren: als kind gaan we er allemaal van uit dat iedereen weet wat wij weten. Op een gegeven moment ontdekken we dat dat niet klopt. Hannah doet onderzoek naar wat er op dat moment van ontwikkeling gebeurt: hoe leren kinderen dat andere mensen een eigen binnenwereld hebben? Hoogstwaarschijnlijk is het geen toeval dat kinderen over het algemeen Theory of Mind ontwikkelen in dezelfde fase waarin het taalvermogen flink toeneemt. Maar beïnvloedt Theory of Mind de taalontwikkeling, of is het juist andersom? Ook praten we over Hannah's onderzoek naar andere invloeden op Theory of Mind. Maakt het uit of je boeketreeksen, romans van Virginia Woolf, de Top Gun films enerzijds en Twelve Years A Slave of Amour anderzijds tot je neemt, of helpt alle fictie bij je inleven in anderen? Wat is de invloed van de sociaal-economische achtergrond op Theory of Mind? En hoe draagt meertaligheid bij aan je inzicht in anderen? Ten slotte geeft deze aflevering een inkijkje in een bijzonder project: Een verhaal in een andere taal/A Tale in Two Tongues. Dit project is erop gericht om de meerwaarde van meertaligheid te laten zien door wetenschappelijke kennis te delen en diverse meertalige voorleesmiddagen te organiseren. Meer informatie: https://www.universiteitleiden.nl/agenda/series/verhaal-in-een-andere-taal. Timestamps 00:00-02:04 Introductie 02:04-08:35 Autootjes in eierdozen en iemand broccoli aanbieden bij de koffie: wat zijn Theory of Mind en False Belief begrip? 08:35-12:31 De eerste ideeën over Theory of Mind: chimpansees en Daniel Denett 12:31-25:15 Expliciete en impliciete Theory of Mind, de watermeloentest en gokspelletjes 25:15-29:38 Kun je een soapdrama volgen zonder taal? En de oorsprong van Hannah's interesse in Theory of Mind 29:38 –32:55 Het verschil tussen Theory of Mind en empathie: pesters hebben ook een sterke Theory of Mind 32:55-40:40 Hannah's promotieonderzoek: het belang van taalontwikkeling voor Theory of Mind 40:40-47:40 Theory of Mind en een mentaal vocabulaire: een werkwoord voor “Ik denk het wel, maar het is niet zo” 47:40-56:23 De invloed van meertaligheid op het ontwikkelingstempo van Theory of Mind 56:23-1:00:29 De invloed van de sociaal-economische achtergrond van kinderen op het ontwikkelingstempo van Theory of Mind 01:00:29-01:09:35 De invloed van films en literatuur op Theory of Mind 01:09:35–01:17:08 De invloed van eudaemonische versus hedonistische belevingen van fictie op Theory of Mind 01:17:08–01:27:40 Het Leiden 2022 project Een verhaal in een andere taal

In aflevering 43 vieren we met letterkundige Annelies Schulte Nordholt het leven en werk van Marcel Proust. Op 18 november 2022 is het 100 jaar geleden dat Proust overleed. De bekendste passage uit zijn omvangrijke roman Op zoek naar de verloren tijd is misschien wel 'het madeleinemoment'. De Verteller nuttigt een brokje van een madeleine cakeje, gedoopt in een lepeltje lindebloesemthee, en beschrijft hoe deze smaaksensatie een herinnering oproept aan een moment dat hij vergeten was, maar dat nu weer tot hem komt omdat hij toen iets zeer vergelijkbaars proefde. De onwillekeurige herinnering, waar het madeleinemoment een voorbeeld van is, vormt een rode draad in Prousts verhaal. Maar Op zoek naar de verloren tijd gaat over nog veel meer: het is ook een verkenning van alle facetten van de liefde, een beschouwend, filosofisch werk over esthetiek en het komen tot het kunstenaarschap, en een scherpe karakterschets van de Franse samenleving in het fin de siècle. In deze aflevering neemt Annelies ons mee in Prousts leven en werk, en bespreekt zij ook twee knappe verfilmingen van (gedeelten van) de drieduizend pagina's tellende roman. 02:36-07:50 Annelies' eigen eerste kennismaking met Proust 07:50-14:30 Wie was Marcel Proust? 14:30-19:22 Is Op zoek naar de verloren tijd een roman, een autobiografie, of een filosofisch essay? 19:22-24:39 Of misschien een bildungsroman, of een esthetische studie? 24:39-31:04 Een knappe visualisering van zelfreflectie: Schlöndorffs verfilming van Een liefde van Swann 31:04-36:00 Le souvenir involontaire: het madeleinemoment en meer 36:00-41:07 Wat bedoelt Proust nu precies met ‘de verloren tijd'? 41:07-48:20 Kunst als remedie tegen de vergankelijkheid: Proust en Vermeers Gezicht op Delft 48:20-59:06 De onwillekeurige herinnering verbeeld: Raul Ruiz' film Le Temps Retrouvé 59:06-1:03:52 Vieringen tijdens het Proustjaar: Studium Generale lezingen en een bijzondere dag in de Muziekhaven te Zaandam met Leo Samama en Maria en Nathalia Milstein.

In aflevering 42 gedenken we met classicus en historicus Patrick Gouw een andere belangrijke episode in de Grieks-Turkse geschiedenis. Afgelopen maandag, 13 september, was het precies een eeuw geleden dat de grote brand van Smyrna woedde. De Klein-Aziatische havenstad aan de Egeïsche Zee stond eeuwen bekend als ‘de parel van de Levant'. Hier vond je naast levendige handel ook een smeltkroes van culturen. In zekere zin vertelt de geschiedenis van Smyrna de geschiedenis van de Turks-Griekse betrekkingen. Na de Eerste Wereldoorlog, waarin de Turken de zijde van de Duitsers hadden gekozen, terwijl de Grieken met de geallieerden meevochten, werd Smyrna – of Izmir, zoals de Turken het noemen – bezet door een Griekse expeditieleger op 15 mei 1919. Dit bleek een belangrijke misgreep van het jonge koninkrijk, want drie jaar later, herovert het Turkse leger onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk de havenstad en neemt wraak op de Grieken. Patrick vertelt over de humanitaire catastrofe die zich voltrekt in Smyrna en plaatst deze historische gebeurtenis in de bredere context van de Grieks-Turkse geschiedenis. Ook ontrukt Patrick de Amerikaanse pastoor Asa Jennings aan de vergetelheid. . Dr. Patrick Gouw is een classicus werkzaam vakreferent voor Archeologie, Geschiedenis, Klassieken en Papyrologie bij de Universitaire Bibliotheken Leiden en als docent aan de Universiteit Leiden. . Timestamps: 00:00-02:15 – Intro & Patricks kennismaking met Smyrna (Izmir) 02:15-07:55 – Voorgeschiedenis en ligging van Smyrna, de Ottomaanse tijd & de Levantijnen 07:55-15:40 – Smyrna als kosmopolitische stad, modernisering & demografie 15:40-23:48 –Balkanoorlogen en de opkomst van nationalisme 23:48-28:40 – De Eerste Wereldoorlog, Megali Idea, President Venizelos 28:40-36:40 – De Griekse inname van Smyrna, Verdrag van Sèvres, de opkomst van Ataturk 36:40-52:30 – De brand Smyrna, geopolitieke veranderingen, terugtrekking van het Griekse leger 52:30-01:02:48 – Humanitaire ramp, evacuatie, Asa Jennings, kapitein Theofanidis, 01:02:48-01:15:20 – Nasleep van de brand van Smyrna en de herdenking

Aflevering 41 is het vierde en laatste gesprek in de reeks over Amerikaans horror. Eerder al bespraken we het werk van Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe en H.P. Lovecraft. Vandaag is, als laatste, de Amerikaanse auteur Stephen King aan de beurt. Daarvoor hebben we twee King-kenners te gast: Joeri Pacolet en Evert-Jan van Leeuwen. Joeri benadrukt in zijn proefschrift dat de boeken van King meer zijn dan populaire pulpachtige pageturners. Al is Amerikaanse sterauteur zelf uiterst bescheiden over zijn literaire kwaliteiten. Hij noemde zijn werk een keer de literaire evenknie van een Big Mac met een grote portie Franse frietjes. Maar daarmee doet de schrijver zichzelf tekort. Dat blijkt onder meer uit de vele accolades die King ontving voor zijn oeuvre. Maar buiten de literaire kwaliteiten van zijn werk, heeft Joeri in zijn promotieonderzoek vooral aandacht voor de constructieve functie die Kings verhalen kunnen hebben om inzage te krijgen in de psychologische ontwikkeling van adolescenten en hun ambivalente belevingswereld. King heeft wel eens geschreven: “Een horrorverhaal maakt weer kinderen van ons. Het is de belangrijkste functie van een horror-roman om alle beschermende lagen af te breken en ons over de grenzen van alle taboes heen naar plaatsen te jagen waar we eigenlijk niet mogen komen.” In deze aflevering staan voornamelijk stil bij de King-klassiekers Salem's lot, Pet sematary, The Shining, The Storm of the Century en Carrie. Stephen King werd op 21 september 1947 geboren als zoon van Donald en Nellie King. Al vanaf zijn tweede jaar wordt hij samen met zijn broer David alleen opgevoed door z'n moeder. Hij studeerde Engels aan de universiteit van Maine en werd later docent Engels op de middelbare school. Al vrij jong begon hij met schrijven, maar had weinig succes. Vier romans en zestig korte verhalen had hij toegestuurd aan uitgevers en per kerende post retour gekregen. Het was de publicatie van ‘Carrie' in 1974 die in één klap een einde maakte aan de armoede en onbekendheid. Na deze bestseller verschenen in een razendsnel tempo ‘Salems lot', ‘The Shining', ‘The Dead Zone', ‘Cujo', en ‘Pet sematary'. En later ook minder griezelige klassiekers zoals ‘Shawshank Redemption' en ‘The Green Mile'. King heeft inmiddels meer dan vijftig ‘bestsellers' op zijn naam staan en veel van zijn werk werd succesvol vertaald naar het filmdoek door regisseurs zoals Stanley Kubrick, David Cronenberg, George Romero en Brian DePalma. Evert-Jan van Leeuwen is literatuurwetenschapper en werkzaam als universitair docent Engelse taal en cultuur bij het LUCAS aan de Universiteit Leiden, en een specialist op het gebied van Amerikaanse en Engelse horror. Onze andere gast, Joeri Pacolet, is werkzaam als filosofiedocent in het voortgezet onderwijs. Daarnaast is ook hij literatuurwetenschapper. In 2016 promoveerde hij op het proefschrift getiteld: ‘Stephen Kings transcendente schrijvers. Een post-Jungiaanse analyse van de ‘puer aeternus' in Kings fictie', waarbij Evert optrad als co-promoter. Later is dit in bewerkte vorm uitgegeven bij Routledge onder de titel: ‘Transcendent Writers in Stephen King's Fiction: A Post-Jungian Analysis of the Puer Aeternus' (2020). Timestamps: 00:00-06:39 – Introductie en eerste kennismaking met King 06:39-14:56 – Salem's Lot: King als de Charles Dickens van de VS. 14:56-40:21 – Pet Sematary: de samenleving en de vervreemding van de dood. 40:21-01:00:00 – The Shining: angsten rondom volwassen worden, vaderschap en de American Dream 01:00:00-01:09:25 – The Shining: het verschil tussen Kings roman en Kubricks verfilming 01:09:25-01:20:43 – Storm of the Century: de schaduwzijde van de gemeenschap 01:20:43-01:31:49 – King en de Bijbel 01:31:49-01:46:31 – Carrie & Christine: King over de American High School cult en lichamelijkheid 01:46:31-02:00:28 – Kings literaire invloed & zijn heruitvinding van zichzelf

Voor aflevering veertig van Radio Horzelnest is er een zuiderbuur op bezoek, de Vlaamse historicus Kristof Smeyers. Met Kristof praten we over zijn boek ‘Raaf: Cultuurgeschiedenis in vogelvlucht' dat onlangs verscheen bij Uitgeverij Ertsberg. De raaf (Corvus corax) is het grootste lid uit de kraaienfamilie. De vogel met haar glanzende zwarte vleugels kan een spanwijdte van zo'n 1,20 meter bereiken. In dit gesprek gaan we in op de rol die de raaf speelt in fabels, mythen en legenden. We bespreken waarom men vroeger deze vogel beschouwde als onheilsbode. En we staan natuurlijk stil bij hun buitengewone intelligentie van de raaf en de terugkeer van de raaf in Vlaanderen en Nederland. Kristof Smeyers is postdoconderzoeker aan de Universiteit Antwerpen bij het Ruusbroec Instituut. Vorig jaar promoveerde hij op het proefschrift getiteld ‘The flesh made word: stigmata in the public sphere in Britain and Ireland, 1830s-1930s'. Ook schreef hij samen met historicus en econoom Erik Buyst het boek ‘Het gestolde land' (2016) over de economische geschiedenis van België. Veel luisterplezier! Timestamps: 00:00-08:15 – Introductie & Kristofs eerste ontmoeting met de raaf 08:15-13:28 – De raaf tussen andere kraaiachtigen in de lage landen 13:28-17:46 – De rol van de raaf in de Bijbel en het Gilgamesj-epos 17:46-23:25 – De raaf bij de Vikingen, Alexander de Grote, en de CIA 23:25-28:30 – Witte raven en de raaf in de rol van de boodschapper 28:30-34:40 – De raaf in Noord-Amerika 34:40-42:18 – De raaf bij de Romeinen 42:18-52:33 – De relatie tussen mens en raaf in moderne tijden 52:33-01:02:51 – Vermenselijkte raven en verraafde mensen 01:02:51-01:05:36 – De herintroductie van de raaf in de lage landen 01:05:36-01:07:58 – Kristofs volgende project

Voor aflevering 39 van Radio Horzelnest spraken we met Caro Verbeek over ons reukorgaan: de neus. Caro is kunsthistorica, curator en universitair docent aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Vorig jaar verscheen van haar hand het prachtige: ‘Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus' bij Uitgeverij Atlas Contact. In dit boek opent Caro een historisch perspectief op de neus waarbij ze aandacht heeft voor de neus in de kunsten, oudheid, literatuur en popcultuur. Ondanks de prominente plek op ons gezicht speelt de neus qua zintuigen vaak een ondergeschoven rol, zeker waar het aankomt op de esthetische beleving. In de kunstbeleving wordt de reuk samen met de smaak vaak tot de lagere zintuigen gerekend en zicht en gehoor tot de hogere. In haar hoedanigheid als curator, onderzoeker en auteur roept Caro op tot een herwaardering van de neus en de olfactorische kant van de esthetische ervaring. Voor verschillende musea organiseerde ze rondleidingen waarin ruiken centraal staat en in 2020 promoveerde ze met haar proefschrift getiteld: Ruiken aan de tijd: De olfactorische dimensie van het futurisme (1909-1942). In deze aflevering spreken we uitgebreid over ons reukorgaan. Welke betekenis kreeg de neus in de klassieke oudheid en de renaissance, welke rol speelde dit orgaan in de schilderkunst, de beeldhouwkunst en de moderne literatuur? Ook praten we over geuren, aroma's, miasma's, reukoffers en andere onderwerpen. Veel luisterplezier! Timestamps: 00:00-01:37 – Introductie 01:37-11:44 13:26 – Neustypen en fysiognomie/gelaatkunde 11:44-15:11 – Vrouwenneuzen in de renaissance en de oudheid 15:11-25:28 – Lorenzo de Medici, Michelangelo en rondleidingen in Florence 25:28-35:21 – Reukvermogen, parfums, miasmatheorie, reukoffers 35:21-47:25 – Olfactorische rondleidingen, Waterloo, zweet en lichaamsgeuren 47:25-01:06:36 – Neus in de literatuur, Proust, Gogol, Collodi en Belcampo

Voor aflevering 38 van Radio Horzelnest worden we geacht en geëerd met de komst van historica Ineke Huysman. Ineke werkt bij het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, op het gebied van elektronische bronontsluiting en automatisering. In deze podcastaflevering gaat zij met ons in gesprek over misschien wel de bekendste politicus die Nederland ooit heeft gekend: Johan de Witt. En dan met name over het laatste levensjaar van Johan en zijn broer Cornelis: 1672. Dit jaar ging de vaderlandse geschiedenisboeken in als het Rampjaar. Donkere wolken pakten zich samen boven de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Volgens een Nederlands gezegde was "het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos". Dit is het moment dat de Republiek tegelijkertijd wordt aangevallen door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. En 1672 is dus ook het sterfjaar van Johan en zijn broer Cornelis. Bij de Gevangenpoort worden de gebroeders overmeesterd door een boze menigte om vervolgens op brute wijze aan hun einde te komen. In 2022 is het precies drie-en-een-halve eeuw dat het Rampjaar begon. Naar aanleiding hiervan heeft Ineke Huysman samen met Roosje Peeters de brievenbundel: ‘Johan de Witt en het Rampjaar' samengesteld. Eerder verschenen van hun hand de bundels ‘Johan de Witt en Engeland' (2019), gevolgd door ‘Johan de Witt en Frankrijk' (2020). Alle drie de brievenbundels zijn uitgebracht door Uitgeverij Catullus. Veel luisterplezier! Timestamps: 00:00–02:27 - Introductie 02:27–09:31 - De jonge Johan: de familie De Witt, een Grand Tour, contact met Christiaan Huygens en Johan's verdiensten als (levensverzekerings)wiskundige 09:31-15:30 - Raadpensionaris van Holland, chevalier van een schertsorde en een gelukkig huwelijk 15:30-22:55 - De familie de Witt en de politieke context: de prinsgezinden en de staatsgezinden, de Vrede van Münster, de Vrede van Westminster en de Akte van Seclusie 22:55-30:15 - Veranderingen in de internationale relaties: de Triple Alliantie tussen Zweden, Engeland en Nederland en het Verdrag van Dover tussen Engeland en Frankrijk 30:15-35:57 - Brieven in zestiende-eeuws geheimschrift 35:57-43:09 - De gebroeders De Witt en de Hollandse Oorlog: het Rampjaar 43:09-47:58 - Gedwongen teruggave van de macht aan stadhouder Willem III 47:58-58:47 - Het gruwelijke einde van de gebroeders de Witt: treurige brieven en de tragische band tussen Johan de Witt en Willem III 58:47-01:10:00 - Het onderzoek naar de grote collectie brieven van Johan de Witt: de redenen achter het grote archief, bijzondere onderzoeksmethoden, en de Johan de Witt zoals hij naar voren komt uit zijn correspondentie

Voor aflevering 37 verwelkomen we wetenschapshistoricus dr. Arjen Dijkstra. Met hem gaan we in gesprek over zijn boek ‘De Hemelbouwer: een biografie van Eise Eisinga' (Uitgeverij Noordboek 2021). Arjen is werkzaam als directeur van het universiteitsmuseum van de Rijksuniversiteit Groningen. Jarenlang deed hij naast zijn vaste baan onderzoek naar de wereldberoemde planetarium- of hemelbouwer: Eise Eisinga (1744-1828). Dit resulteerde in een zeer lezenswaardige biografie. In ‘De hemelbouwer' vertelt Arjen niet alleen over de levenswandel van de Friese wolkammer. Hij plaatst deze figuur op een veel groter doek, waarbij hij met fijne penseelstreken de filosofische, wetenschappelijke, politieke en economische ontwikkelingen schildert, in de overgang van de achttiende naar de negentiende eeuw. Daarmee plaatst Arjen Eise Eisinga in een lange traditie van gedenkwaardige Nederlandse instrumentenmakers en hun speelse fabricaties. Denk bijvoorbeeld aan Simon Stevin en zijn zeilwagen, Cornelis Drebbel en zijn duikboot maar ook aan Theo Jansen en zijn de strandbeesten. Zeven jaar lang werkt Eisinga tijdens zijn snipperuren aan een huiskamerplanetarium aangedreven door één slingeruurwerk. Na de afronding wordt zijn creatie wereldnieuws. In deze aflevering staan we stil bij het leven en werk van Eise Eisinga en de Friese verlichting. Timestamps: 00:00-01:46 – Introductie 01:46-04:15 – Een eerste kijkje in het planetarium en Franeker 04:15-11:31 – Arjens promotieonderzoek en praktische wiskunde in Franeker 11:31-20:01 – Wis- en sterrenkunde in Franeker 20:01-31:32 – Eisinga's opvoeding en wolkammersbedrijf. 31:32-41:39 – Een schijnbare samenstand van planeten 41:39-52:56 – De bouw en de werking van Eisinga's planetarium 52:56-01:01:00 – Orreries en andere planetaria 01:01:00-01:11:35 – De bekendheid van het planetarium: Van Swinden, buitenaardse wezens & beroemde bezoekers. 01:11:35-01:17:00 – Outro

Voor aflevering 36 gaat Radio Horzelnest te water om het leven van sponzen onder de loep te nemen. Als gids op deze onderwaterreis hebben we prof. dr. Nicole de Voogd te gast. Nicole de Voogd is een spongioloog, oftewel een specialist op het gebied van sponzen, en verbonden aan onze universiteit als bijzonder hoogleraar ‘Global change and marine ecosystems'. Daarnaast is zij senior-onderzoek aan Naturalis Biodiversity Center. Vanaf haar zestiende maakt zij al duiktochten. En sinds 1997 gaat Nicole op wetenschappelijke duikexpedities naar onder meer Taiwan, Saudi-Arabië, Indonesië, Singapore en Vietnam. In 2005 promoveerde zij met het proefschrift getiteld: ‘Indonesian sponges, biodiversity and mariculture potential', aan de Universiteit van Amsterdam. In haar wetenschappelijke loopbaan ontdekte en beschreef Nicole ruim tachtig nieuwe sponssoorten voor de wetenschap. Ook gaat Nicole's interesse uit naar de eigenschap van sponzen om stoffen aan te maken die mogelijk bruikbaar zijn voor medicijnen tegen ernstige ziekten, zoals kanker. In deze aflevering staan we stil bij het bijzondere en bizarre leven van sponzen. We hopen dat u na deze aflevering met enig ontzag zal kijken naar deze oudste meercellige dieren en hun betekenis voor het zeeleven. Timestamps: 00:00-08:19 – Inleiding & zoetwatersponzen in de Leidse gracht 08:19-14:16 – Wat is een spons? 14:16-20:54 – De anatomie en fylogenie van sponzen 20:54-31:43 – Habitat, voortplanting en totipotente cellen 31:43-41:40 – De (geschiedenis van de) nutstoepassingen van sponzen en medicinale eigenschappen 41:40-46:35 – Het microbioom van sponzen 46:35-55:32 – Op sponzenexpeditie 55:32-58:15 – De concurrentie tussen sponzen en koralen 58:15-01:04:06 - Vervolgonderzoek en onbekende sponzen in Burgers' Zoo

Precies op de dag dat er hevige stormen en rukwinden raasden over Leiden, namen we een gesprek op met literatuurwetenschapper Evert-Jan van Leeuwen over H.P. Lovecraft. Deze ietwat apocalyptische sfeer paste uitstekend bij deze Amerikaanse horrorauteur. Misschien heb je wel eens gehoord van namen zoals Cthulhu, Dagon, Yog-Sothoth of andere zogeheten “Old Ones” die uit de schaduwen van zijn horrorverhalen treden. Waar voorgangers in griezel- en fantasieverhalen trouw bleven aan de traditionele strijd tussen goed en kwaad, presenteert Lovecraft een ander soort horror. In zijn verhalen wekt hij een stemming van wanhoop, waanzin en doodsangst. Telkens ziet de mens zich geconfronteerd met de nietigheid van zijn bestaan. Zeker wanneer uit de peilloze diepte van de ruimte en de tijd sluimerende monsters ontwaken. Titanische wezens uit andere dimensies die via de scheuren in onze wereld dreigen door te breken. In dit gesprek gaan we in op de relatie tussen Lovecraft en zijn voorgangers Hawthorne en Poe. Ook bespreken we hoe Lovecrafts afkeer van het andere, zijn xenofobie en zijn aartsconservatieve houding doorwerken in zijn horror. En we staan stil bij zijn obsessie met woorden zoals degeneratie, mutatie en variatie en zijn kritische houding ten opzichte van de wetenschap. Maar ook laten we zien dat Lovecraft een belangrijke inspiratiebron is voor het latere horror en sciencefictiongenre. We doen dit aan de hand van vijf verhalen, te weten ‘Color Out of Space', ‘Dagon', ‘Call of Cthulhu', ‘The Dunwich Horror' en ‘Mountains of Madness'. Zodra je je verdiept in de verhalen van Lovecraft merk je al snel hoe invloedrijk zijn schrijven is geweest voor de ontwikkeling van deze genres. Heel wat hedendaagse horror en sciencefiction doet een beroep op primitieve schrifttekens en namen, magische beeldjes, titanische monsters, onderaardse steden en tal van andere typische Lovecraftiaanse verhaalelementen. Veel luisterplezier! Timestamps: 00:00-21:10 – Introductie en invloed van Poe en Hawthorne op Lovecraft 21:10-42:40 – Color Out of Space 42:40-01:00:00 – The Dunwich Horror 01:00:10-01:37:00 – Dagon & Call of Cthulhu 01:36:15-01:56:40 – Mountains of Madness 01:56:40-02:06:47 – Invloed van Lovecraft op Stephen King

In deze aflevering vertelt dr. Alisa van de Haar ons over een historische figuur die de belangrijkste veranderingen in de zestiende eeuw op politiek, sociaal, technologisch, religieus én talig terrein vertegenwoordigt: de Antwerpse schoolmeester en rederijker Peeter Heyns. Heyns had een Franse school voor meisjes uit de gegoede burgerij, die gedurende zijn leven bekend was tot ver buiten Antwerpen. Bovendien creëerde hij als rederijker ook rebusgedichten, een literaire vorm die vandaag de dag niet meer heel bekend is, maar in de zestiende eeuw erg populair was. Ook zal Alisa stil staan bij de vrouwen rondom Peeter Heyns, die zelf ook bij dit meisjesonderwijs betrokken waren, bijvoorbeeld Heyns' vrouw Anna Smits, en zijn oud-leerlinge Magdalena Valery, die een eigen meisjesschool oprichtte in Leiden.

In aflevering 33 hebben wij te gast Claire Weeda, universitair docent bij het Instituut voor Geschiedenis aan onze universiteit. Claire specialiseert zich onder meer in medische kennis, politieke theorieën en etnische stereotypen in de late-middeleeuwen. In 2012 promoveerde zij aan de Universiteit van Amsterdam met het proefschrift getiteld ‘Images of Ethnicity in Later Medieval Europe', dat werd bekroond met de Keetje Hodshon Prijs. In dit proefschrift onderzocht ze een belangrijke verschuiving in het denken over etniciteit in de twaalfde eeuw van West-Europa. Diezelfde thematiek is ook het onderwerp van haar nieuwe boek: ‘Ethnicity in Medieval Europe, 950-1250 - Medicine, Power and Religion' dat in het najaar 2021 verscheen bij York Medieval Press. Tegenwoordig zijn etnische stereotypes vaak het onderwerp van lichtvoetige en soms kwalijke grappen. Wie heeft er bijvoorbeeld nog nooit een Belgenmop gehoord? Ook steekt men graag de draak met de koppigheid Friezen, de gierigheid van Nederlanders, het dronkenschap van de Britten, de nauwgezetheid van de Duitsers en het machogedrag van de Italianen. Deze moppen lijken wellicht uit de lucht gegrepen. Maar Claire laat in haar nieuwe boek zien hoe dergelijke etnische satire eeuwenoude wortels kent. Ook laat zij zien dat etnische stereotyperingen ver voorbij satire gaan. In haar kloeke werk presenteert zij een doorwrochte studie naar de rol en ontwikkeling van etnische stereotypes in de Europese late-middeleeuwen. In deze aflevering staan we stil bij de eerste schriftelijke bronnen van etnische stereotyperingen, de invloed van medische, religieuze en filosofische theorieën op deze stereotyperingen en, tot slot, de rol die deze stereotyperingen spelen in legitimering van machtshiërarchieën en kolonisatie. Timestamps: 00:00-09:00 – Introductie en afbakening van de begrippen etniciteit en etnotype. 09:00-18:34 – Klimaattheorie, humorenleer, en de invloed van migratie op de constitutie 18:34-30:03 – Genealogie van volken, aansluitend bij de Bijbelse geschiedenis 30:03-49:24 – De wisselwerking tussen etnische en raciale stereotyperingen 49:24-50:34 – De invloed van stereotypen op het zelfbeeld van groepsvertegenwoordigers 50:34-01:07:47 – Stereotypen en de humorenleer in retorica, bestuursvormen en gedragsvoorschriften 01:07:47-01:16:36 – Claire's nieuwe onderzoek

Voor de laatste aflevering van het 2021 mochten we een boom opzetten met emeritushoogleraar Pieter Baas, een botanicus gespecialiseerd in systematische en ecologische houtanatomie. In 1962 begon hij hier aan de Leidse universiteit met zijn de studie biologie en promoveerde later cum laude met zijn proefschrift getiteld: ‘Comparative anatomy of Ilex, Nemopanthus, Sphenostemon, Phelline, and Oncotheca'. In 1987 kreeg hij een aanstelling als bijzonder hoogleraar systematische plantenanatomie. Drie jaar later, in 1991 werd hij benoemd tot hoogleraar systematische plantkunde. Tot 2005 was hij wetenschappelijk directeur van het Nationaal Herbarium. En voor zijn plantkundige werk ontving hij meerdere accolades en medailles, waaronder de gouden medaille van de Linnean Society in Londen en Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Tegenwoordig is hij nog steeds werkzaam als erelid in het Nationaal Herbarium Nederland dat inmiddels onder is gebracht in Naturalis Biodiversity Center. Naast een indrukwekkende wetenschappelijke loopbaan met bijhorende publicatielijst, brak hij ook in bestuurlijke zin meermaals een lans voor de botanie. Hout, in al zijn anatomische diversiteit, is een architectonisch wonder van de evolutie. Een team van de knapste architecten en bouwkundig ingenieurs zouden gezamenlijk niet in staat zijn zo'n wonderbaarlijk bouwmateriaal te bedenken als hout. In deze aflevering vertelt Pieter Baas over boombiologie, houttechnologie, houtanatomie, houtherkenning en het belang van houtcollecties. Timestamps: 00:00-05:45 – Introductie en professor Baas' favoriete boom 05:45-11:09 – Het oudste houtmonster uit de collectie van het Rijksherbarium 11:09-17:22 – Ontdekking van het xylarium van Mogami Tokunai en Siebold 17:22-25:00 – Houtmonsterverzamelingen vandaag de dag 25:00-30:12 – De werkpraktijk van een moderne houtanatoom 30:12-33:56 – Forensische houtherkenning en de handel in illegaal hout 33:56-48:38 – Houtanatomie en wat is hout? 48:38-57:52 – Ecologische houtanatomie 57:52-01:04:38 – Professor Baas' visie op de klimaattop doelstellingen om ontbossing tegen te gaan

In aflevering 31 schuift opnieuw bij ons aan dr. Patrick Gouw om te praten over de Romeinse keizer en het zwarte schaap van Huize Flavius: Titus Flavius Domitianus. Patrick is classicus en vakreferent voor Archeologie, Geschiedenis, Klassieken en Papyrologie bij de Universitaire Bibliotheken Leiden. In deze aflevering keren we teruf naar Rome in de eerste eeuw na Christus om een onbekende keizer uit de vergetelheid te ontrukken. Op 17 december opent in het Rijksmuseum van Oudheden, hier aan het Rapenburg, de tentoonstelling: God op aarde – Keizer Domitianus. Ook verscheen onlangs onder gelijknamige titel het boek ‘God on Earth: Emperor Domitian - The re-invention of Rome at the end of the 1st Century' bij uitgeverij Sidestone Press. De inleiding van dit boek neemt je kort mee naar Rome. Vrijwel elke straathoek in het centrum van de Italiaanse hoofdstad herinnert aan een Romeinse keizer. Denk aan de Zuil van Trajanus, het Pantheon van Agrippa, het Mausoleum van Augustus, de thermen van Caracalla en de Domus Aurea van Nero. Maar de naam Domitianus kom je nergens tegen. Terwijl deze laatste telg van het Flavische Huis wel degelijk zijn stempel drukte op Rome. Met Patrick gaan we in gesprek over deze onbekende en ongeliefde keizer. Bronverwijzingen naar de twee voorgelezen citaten: Tacitus, Agricola 45; vertaling Vincent Hunink Plinius de Jongere, Lofdicht op keizer Trajanus 52; vertaling Fik Meijer en Daan den Hengst Timestamps: 00:00-06:03 – Introductie 06:03-13:39 – Domitianus, het zwarte schaap uit de Flavische dynastie: wie waren de Flavii? 13:39-23:58 – Kwaadschrijverij rondom Domitianus' machtsovername 23:58-31:25 – Domitianus' omgang met de Senaat: het doodsdiner 31:25-38:01 – Domitianus' grootschalige bouwprogramma, en wat daar nog van over is in Rome 38:01-47:20 – Domitianus' vernieuwingen op het gebied van sport en volksvermaak 47:20-57:02 – Militaire campagnes in Dacië en Brittannië 57:02-01:08:00 – Paranoia en een persoonlijkheidscultus 01:08:00-01:17:32 – De damnatio van de nagedachtenis van Domitianus

Voor aflevering 30 van Radio Horzelnest hebben wij Hans Mulder te gast. Hans is historicus en conservator natuurlijke historie van de Artis Bibliotheek. In 2019 sloot de bibliotheek haar deuren voor een renovatie. Maar Hans bleef niet op zijn handen zitten en schreef het prachtige boek: ‘De ontdekking van de natuur', dat in 2020 verscheen bij Uitgeverij Terra Lannoo. Het werd bijzonder goed ontvangen en won onlangs de Jan Wolkers Prijs voor beste natuurboek van 2021! Het boek is een bundeling van twintig verhalen waarin Hans laat zien hoe in de loop der eeuwen onze kijk op de natuur is veranderd. De verhalen centreren zich rondom illustere namen uit de wetenschapsgeschiedenis, waaronder Conrad Gessner, Athanasius Kircher, Aldrovandi, Georg Everhard Rumphius, Maria Sibylla Merian. Ook passeren de nodige Nederlanders de revue, zoals Cornelius Nozeman en Antonie van Leeuwenhoek. Elk hoofdstuk is bovendien geïllustreerd met wonderschone afbeeldingen uit de behandelde natuurhistorische werken. In deze aflevering praten we met Hans over enkele toonaangevende verhalen en figuren uit zijn boek. 00:00-03:32 – Inleiding 03:32-07:38 – Een korte geschiedenis van de Artisbibliotheek 07:38-13:56 – Het begrip ‘natuurhistorie', boekdrukkunst en microscopie 13:56-20:01 – De paradijsvogel 20:01-29:04 – De pelikaan en de draak 29:04-35:53 – De natuurwetenschappelijke methode 35:53-42:04 – Spontane generatie 42:04-52:14 – Antonie van Leeuwenhoek 52:14-01:07:30 – Maria Sybilla Merian 01:07:30-01:21:53 – Charles Darwin 01:21:53-01:32:44 – Seksuele selectie

In aflevering 29 schuift bij ons aan schrijver, bioloog en paleontoloog Jelle Reumer. Met hem gaan we in gesprek over zijn boek Natura morte: een korte reis langs paleontologische topstukken (Historische Uitgeverij 2018). Voor dit boek ging hij langs verschillende natuurhistorische musea om telkens één topstuk uit de collectie te bespreken. Met enkele van deze belangwekkende stukken als gids(fossiel) maakt Jelle ons wegwijs in de geschiedenis van de geologie en paleontologie. Ook maken we kennis met illustere natuurgeleerden zoals Johann Jakob Scheuchzer, Leonardo Davinci, Georges Cuvier en Charles Lyell. En gaan we van fossiele spitsmuizen op Mallorca naar klatergouden iguanodons in het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel. Jelle is emeritus hoogleraar vertebratenpaleontologie aan de Universiteit Utrecht, oud-directeur van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam, gastmedewerker bij Naturalis Biodiversity Center en als columnist schrijft hij een wekelijks dierenrubriek voor de krant Trouw getiteld ‘Jelle's weekdier'. Timestamps: 00:00-05:20 – Introductie 05:20-10:23 – Vertebraten paleontologie 10:32-14:20 – Eilandevolutie 14:20-31:18 – Wat is een fossiel? 31:18-37:06 – De mammoetschedel van Heukelum en de hoornpit van de oeros 37:06-50:13 – De ontwikkeling van de geologie en paleontologie bij Buffon, Cuvier en Lyell 50:13-01-03:30 – De Leidse Piet van Eugène Dubois 01:03:30-01:14:31 – De Maastrichtse mosasaurussen 01:14:31-01:24:28 – De iguanodons van het KBIN 01:24:28-01:32:26 – Fossielen uit de steengroeve in Winterswijk

In deze aflevering van Radio Horzelnest pakken we de huifkar en betreden holderdebolder het boerenerf om eens nader kennis te maken met de veevoeding van twee dieren waaraan wij zoveel te danken hebben: varkens en kippen. Daarvoor verwelkomen in de studio dr. ir. Sonja de Vries, diervoedingskundige en universitair docent Dierwetenschappen aan Wageningen Universiteit. Met Sonja praten we over de stoelgang van varkens en kippen, veevoeding, de fysiologie van hun spijsverteringskanalen en de rol die de veehouderij kan spelen in een duurzamere toekomst van de landbouw. Sonja studeerde dierwetenschappen aan Wageningen Universiteit. In 2014 promoveerde zij met het proefschrift getiteld: ‘Fiber fermentation in pigs and poultry – Sense and nonsense of its manipulation'. En in 2017 ontving zij een Veni-beurs om onderzoek te doen naar duurzame diervoeding en specifiek naar de passage van het voer door het maagdarmkanaal van de kip. Hoogste tijd om ons te verdiepen in een tak van wetenschap die van cruciaal belang is voor onze moderne samenleving. Bovendien gaat ook dierenliefde door de maag. Timestamps: 00:00-04:50 – Introductie en diervoeding 04:50-07:02 – Vezelrijke restproducten, schroot, zemelen en vezels 07:02-21:05 – monogastrische dieren & maagdarmkanaal van varkens en kippen 21:05-25:38 – Maagdarmkanaal als tweede brein 25:38-42:21 – Vezelrijk voeding en vezelfermentatie 42:21-52:00 – Dier in de kringlooplandbouw (deel 1) 52:00-58:10 – Varken als modelorganisme voor de mens 58:10-01:07:34 – Dier in de kringlooplandbouw (deel 2)

De eerste aflevering van het nieuwe academische jaar begint met de ogenschijnlijk eenvoudige vraag: wat is een vis? Om deze vraag te beantwoorden schuift wetenschapshistorica Didi van Trijp bij ons aan. Didi is promovenda bij het LUCAS aan onze universiteit. Haar onderzoek maakt deel uit van het NWO project: 'A New History of Fishes: A Long-term Approach to Fishes in Science and Culture, 1550-1880', dat zich richt op de ontwikkeling van ichtyologie, oftewel de studie van vissen, als wetenschappelijke discipline tussen de late zeventiende en vroege negentiende eeuw. Binnenkort verdedigt Didi haar proefschrift getiteld: ‘Captured on Paper: Fish Books, Natural History and Questions of Demarcation in Eighteenth-Century Europe (ca. 1680–1820)'. Met Didi duiken we diep de natuurhistorie in. Waarbij ze begint met het boek De Historia Piscium (1686). Hierin doen de Engelse natuurgeleerden Francis Willughby en John Ray de eerste pogingen om te komen tot een wetenschappelijk toepasbare definitie van de vis. En voorts vertelt zij hoe de classificatie van vissen zich verder ontwikkelt in het werk van de Zweedse natuurgeleerden Peter Artedi en Carolus Linnaeus. Naast de theoretische kant, doet Didi ook de praktische kant van ichtyologie uit de doeken. Hoe bewaarde men vissen voor de wetenschap? En hoe vertaalde men kleuren van vissen naar papier. Tot slot, vertelt Didi welke wetenschapshistorische lessen we kunnen trekken uit oude visboeken en laat zij zien hoe de vraag: ‘wat is een vis?' tot ver in de negentiende eeuw nog voor controverse zorgt.

In de laatste aflevering van dit academisch jaar staat het boek: ‘Guns, Germs & Steel – The Fates of Human Societies' (1997) centraal van de Amerikaanse fysioloog, evolutiebioloog, biogeograaf en milieuwetenschapper Jared Diamond. Voor de bespreking van deze klassieker uit de biologiebibliotheek hebben we Rutger Vos opnieuw bereid bevonden bij ons aan te schuiven. Rutger is evolutiebioloog en bio-informaticus en is werkzaam als universitair docent bij het Instituut voor Biologie en als onderzoeker bij Naturalis Biodiversity Center. Vorige keer bespraken we The Selfish Gene van Richard Dawkins met Rutger. Ditmaal staat Diamond op het menu! Naast zijn wetenschappelijke werk kreeg Diamond vooral bekendheid door een reeks populairwetenschappelijke boeken. Van zijn hand verschenen onder meer The Third Chimpansee (1992), Collapse (2004) en The World until Yesterday (2012). Maar vandaag richten we ons dus op Guns, Germs & Steel dat in 1998 werd bekroond met de Pullitzer Prize. Het boek begint in Papoea Nieuw-Guinea waar Diamond jarenlang ornithologisch onderzoek heeft gedaan. Hier wordt hij geconfronteerd met een vraag van een jonge charismatische Papoea-politicus Yali: Hoe kan het toch dat vrijwel alle cargo (denk aan levensmiddelen, goederen en technologie) afkomstig is uit de Westerse wereld, en niet omgekeerd? Waarom was zijn eigen land qua technologische ontwikkeling tot twee eeuwen terug nog in de steentijd, terwijl andere samenlevingen dit stadium allang gepasseerd waren. Kortom, waarom is de macht en welvaart in de wereld zo ongelijk verdeeld? In ongeveer vierhonderd pagina's probeert Diamond een coherent antwoord te formuleren op Yali's vraag. In zijn boek komt hij tot de conclusie dat het politieke en culturele overwicht dat de West-Europese beschaving heeft verworven, het onvermijdelijke uitvloeisel is van geografische en ecologische omstandigheden. In deze aflevering behandelen enkele thema's uit het boek. We beginnen met een samenvatting voor de luisteraars die het boek niet hebben gelezen. Vervolgens gaan we dieper in op plant- en dierdomesticatie en de invloed van zoönose ziektes op de totstandkoming van globale welvaartsverschillen. Afsluitend stellen we de vraag: hoe staat het nu met Guns, Germs & Steel 24 jaar na dato? Timestamps: 00:00-02:45 – Introductie 02:45-09:00 – Algemene indruk van het boek en Rutgers onderzoek 09:00-27:15 – Synopsis en duiding van de titel Guns, Germs & Steel 27:15-43:37 – Domesticatie van planten 43:37-01:12:24 – Domesticatie van dieren 01:12:24-01:24:27 – Zoönosen en andere germs 01:24:27-01:52:09 – Kritiek op Guns, Germs & Steel

Aflevering 25 van Radio Horzelnest staat geheel in het teken van het tweede kind. Hiervoor schuift bij ons aan journalist en auteur dr. Lynn Berger. We praten over haar boekdebuut ‘De tweede: over de bazige eerste, de rebelse tweede en andere mythes rondom het gezin,' dat in 2019 verscheen bij De Correspondent. Voor haar debuut dook Lynn in de kinderpsychologie, sibling science en de gezinspedagogiek, om hardnekkige vooringenomenheden, angsten en aannames rondom het krijgen van een tweede kind aan de tand te voelen. Waarom besluiten mensen een tweede kind te nemen? En hoe zit het eigenlijk met geboortevolgorde of rivaliteit en jaloezie tussen kinderen? Waar er boekenkasten vol zijn geschreven over het krijgen van een eerste kind, ontdekte Lynn terwijl ze opnieuw in verwachting was dat er nauwelijks boeken bleken te bestaan over het krijgen van een tweede kind. Daar heeft Lynn verandering in gebracht. ‘De Tweede' is een mooie combinatie van persoonlijke ervaringen en een uitvoerige studie van vakliteratuur rondom dit thema. En dat alles op een zeer toegankelijke en open manier geschreven. Binnenkort verschijnt het boek in nieuwe druk, waarbij Lynn de tekst heeft geactualiseerd en een nieuwe epiloog schreef. Lynn Berger schrijft al sinds 2013 voor de Correspondent. Eerst hield ze zich bezig met het thema ‘Cultuur & Clichés' en sinds 2020 richt ze zich op het thema ‘Zorgzaamheid'. Time stamps: 00:00-01:45 - Inleiding 01:45-12:29 - Lynns onderzoek naar cultuurclichés (sleutelwoorden) 12:29-17:54 - (Het ontstaan van) Lynns boek, De tweede 17:54-26:03 - (Mythen rondom) het enig kind 26:03-34:13 - Minder kinderen, meer controledwang o.i.v. experts 34:13-40:40 - Jaloezie en rivaliteit tussen eerste en tweede kinderen 40:40-48:11 - Het geboortevolgorde-effect 48:11-52:42 - Lynns volgende onderzoek: zorgzaamheid

In aflevering 24 van Radio Horzelnest hebben we maar liefst twee wetenschappers te gast: dr. Lauren Fonteyn en promovendus Marten van der Meulen, beiden taalkundigen. Lauren en Marten vertellen in deze aflevering over hun onderzoek naar taalverandering en het effect van taalregels op het taalgebruik in het Nederlands van de twintigste eeuw tot vandaag de dag. Delen van hun onderzoek vallen binnen het vakgebied van de corpus linguïstiek, waar zij in deze podcast een introductie toe geven. Onderzoek binnen de corpus linguïstiek wijst uit dat angst voor taalverloedering van alle tijden is, dat taalverandering normaal is, en ook dat het opleggen van regels verandering niet tegenhoudt. Waarom houden we dan toch zo vast aan die taalregels? Waarom baart de taal van jongeren ons zorgen, of rekenen we mensen af op het weglaten van leestekens in digitale communicatie? Zouden we ook anders tegen taal aan kunnen kijken, en wat levert dat ons dan op? Aan de hand van voorbeelden uit het Nederlands, Engels, en uit de digitale variant van die talen laten Lauren en Marten zien dat geen taalfenomeen hetzelfde is. Veel luisterplezier! Timestamps: 00:00-03:34 - Introductie 03:34-10:25 - Wat is taalverandering, en welke invloed hebben taalregels daarop? 10:25-20:18 - De oorsprong van taalregels: een sociale context 20:18-28:22 - Waarom zijn we zo gehecht aan taalregels? 28:22-41:39 - GIF, de punt en autocorrect in digitale berichten: inzichtelijke voorbeelden van de spanningen tussen taalregelgeving, taalgebruikers en taalbeschouwing. 41:39-48:35 - De puntkomma, vergeetwoorden en beleefdheidsvormen: het toekennen van nieuwe betekenissen aan in onbruik geraakte tekens 48:35-56:08 - Onderzoeksvragen en -methoden in de corpus lingüistiek 56:08-01:07:50 - De flexibiliteit van taalregels onder invloed van andere registers of toonaangevende taalgebruikers 01:07:50-01:13:05 - Het empirisch toetsen van categorische uitspraken in de taalkunde: is de link tussen vorm en betekenis wel echt arbitrair? 01:13:05-01:20:42 - Relativering van zorgen over taalgebruik en oordelen op basis van taalgebruik

In aflevering 23 van Radiohorzelnest spreken we met dr. Patrick Gouw over de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog. Afgelopen maart 2021 was het precies twee eeuwen geleden dat de Grieken in opstand kwamen tegen de Ottomaanse overheerser. Een bloederige onafhankelijkheidsstrijd, die maar liefst acht jaar zou duren, was het gevolg. Patrick vertelt over de historische ontwikkelingen die leidden tot deze onafhankelijkheidsstrijd, over de inmenging en geopolitieke belangen van de Europese grootmachten, de Donauvorstendommen en over de mythevorming die ontstaat rondom de Griekse Opstand. Wat gebeurde er werkelijk in de Griekse Revolutie? Welke rol speelden onder meer Verlichtingsdenken, filhellenisme en de graecomanie? En wie waren bijvoorbeeld de Fanarioten en de kleften? Timestamps: 00:00-03:46 – Introductie 03:46-11:18 – De mythe rondom de Griekse Opstand en bisschop Yermanós van Patras 11:18-15:00 – Vrijheid van religie in het Ottomaanse Rijk, de Millet-i Rûhm 15:00-27:15 – De rol van het verlichtingsdenken en de Donauvorstendommen in de Griekse Opstand 27:15-31:40 – De Peloponnesos als het centrum van de opstand 31:40-39:05 – Graecomanie in West-Europa 39:05-48:25 – Lord Elgin en Lord Byron in Griekenland 48:25-55:48 – De rol van de Kleften in de belegering van Tripolitsa 55:48-01:05:10 – Het conflict tussen de Kleften en de Fanarioten en westerse interventie in Griekenland 01:05:10-01:12:22 – Griekenland, een Bavarokratia 01:12:22-01:18:15 – Berend Botje en de Griekse Opstand 01:18:15-01:21:07 – Herdenking van de Griekse Onafhankelijkheid in 2021