Podcasts about Leeuw

En este episodio, exploramos un fenómeno cada vez más inquietante en las consultas y unidades de neurología: el aumento del ictus en adultos jóvenes. A partir de la evidencia más reciente, analizamos cómo los factores de riesgo clásicos están dando paso a nuevos protagonistas del siglo XXI, entre ellos el estrés crónico. Revisamos el papel del ictus criptogénico, las causas vasculares menos conocidas y los mecanismos por los cuales la sobrecarga emocional, laboral o social puede alterar la fisiología cerebrovascular hasta precipitar un evento agudo. También abordamos la diferencia de impacto entre hombres y mujeres, los hallazgos de estudios internacionales como INTERSTROKE y ERICH, y cómo la gestión del estrés debería considerarse una estrategia real de prevención neurológica. Un episodio para reflexionar sobre la relación entre mente, sociedad y cerebro en una generación que vive —y enferma— bajo presión. Referencias del episodio: 1. Behymer, T. P., Sekar, P., Demel, S. L., Aziz, Y. N., Coleman, E. R., Williamson, B. J., Stanton, R. J., Sawyer, R. P., Turner, A. C., Vagal, V. S., Osborne, J., Gilkerson, L. A., Comeau, M. E., Flaherty, M. L., Langefeld, C. D., & Woo, D. (2025). Psychosocial Stress and Risk for Intracerebral Hemorrhage in the ERICH (Ethnic/Racial Variations of Intracerebral Hemorrhage) Study. Journal of the American Heart Association, 14(6), e024457. https://doi.org/10.1161/JAHA.121.024457 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40055853/). 2. Egido, J. A., Castillo, O., Roig, B., Sanz, I., Herrero, M. R., Garay, M. T., Garcia, A. M., Fuentes, M., & Fernandez, C. (2012). Is psycho-physical stress a risk factor for stroke? A case-control study. Journal of neurology, neurosurgery, and psychiatry, 83(11), 1104–1110. https://doi.org/10.1136/jnnp-2012-302420 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22930814/). 3. Gutiérrez-Zúñiga, R., Fuentes, B., & Díez-Tejedor, E. (2018). Ictus criptogénico. Un no diagnóstico. Medicina Clínica, 151 (3), 116-122. https://doi.org/10.1016/j.medcli.2018.01.024 (https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0025775318300770). 4. Khan, M., Wasay, M., O'Donnell, M. J., Iqbal, R., Langhorne, P., Rosengren, A., Damasceno, A., Oguz, A., Lanas, F., Pogosova, N., Alhussain, F., Oveisgharan, S., Czlonkowska, A., Ryglewicz, D., & Yusuf, S. (2023). Risk Factors for Stroke in the Young (18-45 Years): A Case-Control Analysis of INTERSTROKE Data from 32 Countries. Neuroepidemiology, 57(5), 275–283. https://doi.org/10.1159/000530675 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37231971/). 5. Kutal, S., Tulkki, L. J., Sarkanen, T., Redfors, P., Jood, K., Nordanstig, A., Yeşilot, N., Sezgin, M., Ylikotila, P., Zedde, M., Junttola, U., Fromm, A., Ryliskiene, K., Licenik, R., Ferdinand, P., Jatužis, D., Kõrv, L., Kõrv, J., Pezzini, A., Sinisalo, J., … Martinez-Majander, N. (2025). Association Between Self-Perceived Stress and Cryptogenic Ischemic Stroke in Young Adults: A Case-Control Study. Neurology, 104(6), e213369. https://doi.org/10.1212/WNL.0000000000213369 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40043226/). 6. Li, W., Zhang, J., Zhang, Y., Shentu, W., Yan, S., Chen, Q., Qiao, S., & Kong, Q. (2025). Clinical research progress on pathogenesis and treatment of Patent Foramen Ovale-associated stroke. Frontiers in neurology, 16, 1512399. https://doi.org/10.3389/fneur.2025.1512399 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40291846/). 7. Smyth, A., O'Donnell, M., Hankey, G. J., Rangarajan, S., Lopez-Jaramillo, P., Xavier, D., Zhang, H., Canavan, M., Damasceno, A., Langhorne, P., Avezum, A., Pogosova, N., Oguz, A., Yusuf, S., & INTERSTROKE investigators (2022). Anger or emotional upset and heavy physical exertion as triggers of stroke: the INTERSTROKE study. European heart journal, 43(3), 202–209. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehab738 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34850877/). 8. Verhoeven, J. I., Fan, B., Broeders, M. J. M., Driessen, C. M. L., Vaartjes, I. C. H., Klijn, C. J. M., & de Leeuw, F. E. (2023). Association of Stroke at Young Age With New Cancer in the Years After Stroke Among Patients in the Netherlands. JAMA network open, 6(3), e235002. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2023.5002 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36976557/). 9. Wegener S. (2022). Triggers of stroke: anger, emotional upset, and heavy physical exertion. New insights from the INTERSTROKE study. European heart journal, 43(3), 210–212. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehab755 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34850880/). 10. Yaghi, S., Bernstein, R. A., Passman, R., Okin, P. M., & Furie, K. L. (2017). Cryptogenic Stroke: Research and Practice. Circulation research, 120(3), 527–540. https://doi.org/10.1161/CIRCRESAHA.116.308447 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28154102/). 11. Yang, D., & Elkind, M. S. V. (2023). Current perspectives on the clinical management of cryptogenic stroke. Expert review of neurotherapeutics, 23(3), 213–226. https://doi.org/10.1080/14737175.2023.2192403 (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36934333/).

How has the classical music industry approached representation and how has the new music community forged new paths to embrace diverse musics? On tonight's episode of Obbligato on APEX Express, Isabel Li is joined by violinist Shalini Vijayan, who discusses her vibrant career and reflects upon the ways contemporary classical music can build community.  Violinist Shalini Vijayan, deemed “a vibrant violinist” by Mark Swed of the Los Angeles Times is an established performer and collaborator on both coasts. Always an advocate for modern music, Shalini was a founding member and Principal Second Violin of Kristjan Jarvi's Absolute Ensemble, having recorded several albums with them including 2001 Grammy nominee, Absolution. Shalini was also a founding member of the Lyris Quartet, one of Los Angeles' most beloved chamber ensembles. With Lyris, she has performed regularly at Walt Disney Concert Hall on the Green Umbrella series, for Jacaranda Music and helped to found the Hear Now Music Festival in Venice, California, a festival dedicated to the music of living composers in Los Angeles.  Shalini performed for over a decade with Southwest Chamber Music and can be heard on their Grammy nominated Complete Chamber Works of Carlos Chávez, Vol. 3. She has been a featured soloist with the Los Angeles Master Chorale in Chinary Ung's Spiral XII and Tan Dun's Water Passion, including performances at the Ravinia Festival. As a chamber musician, Shalini has collaborated with such luminaries as Billy Childs, Chinary Ung, Gabriela Ortiz, and Wadada Leo Smith on whose Ten Freedom Summers she was a soloist. Shalini joined acclaimed LA ensemble, Brightwork New Music in 2019 and also serves as the curator for Brightwork's Tuesdays@Monkspace series, a home for contemporary music and performance in Los Angeles. As a teacher, she has been on the faculty of the Nirmita Composers Workshop in both Siem Reap and Bangkok and coaches composition students through the Impulse New Music Festival.  Shalini received her B.M. and M.M. degrees from Manhattan School of Music as a student of Lucie Robert and Ariana Bronne. As a member of the New World Symphony in Miami Beach, Florida, Shalini served as concertmaster for Michael Tilson Thomas, John Adams, Reinbert de Leeuw and Oliver Knussen. She was also concertmaster for the world premiere performances and recording of Steven Mackey's Tuck and Roll for RCA records in 2000. Shalini was a member of the Pacific Symphony Orchestra for ten seasons and also served as Principal Second Violin of Opera Pacific. She lives in Los Angeles with her son, husband and two dogs and spends her free time cooking Indian food and exploring the culinary landscape of Southern California.  Check out more of her work at:  https://brightworknewmusic.com/tuesdays-at-monk-space/  https://www.lyrisquartet.com/    Transcript  Opening: [00:00:00] Apex Express Asian Pacific expression. Community and cultural coverage, music and calendar, new visions and voices, coming to you with an Asian Pacific Islander point of view. It's time to get on board the APEX Express.    00:01:03 Isabel Li  You're listening to Obbligato, which is a segment about the Asian American Pacific Islander community, specifically in classical music.  00:01:11 Isabel Li  I'm your host, Isabel Li, and today joining me is Shalini Vijayan, who is a violinist, established performer, and always an advocate for modern music.  00:01:21 Isabel Li  Shalini is also a founding member of the Lyris Quartet, one of Los Angeles most beloved chamber ensembles. With Lyris, she has performed regularly at Walt Disney Concert Hall on the Green Umbrella series for Jacaranda Music, and helped to found the Here and Now Music Festival in Venice, California, a festival dedicated to the music of living composers in Los Angeles. She joined acclaimed LA ensemble Brightwork New Music in 2019, and also serves as the curator for Brightwork's Tuesdays at Monk Space series. She currently lives in Los Angeles with her son, husband and two dogs, and spends her free time cooking Indian food and exploring the culinary landscape of Southern California.  00:02:04 Isabel Li  Well, Shalini, thank you so much for joining me in this conversation today.  00:02:09 Shalini Vijayan  I'm so happy to be with you.  00:02:11 Isabel Li  Awesome. I'd like to just get to know you and your story. How do you identify and what communities do you consider yourself a part of?  00:02:18 Shalini Vijayan  I use the pronouns she, her, and I. Um, I identify as South Asian. I grew up in an Indian family. My parents immigrated to the US in the sixties to teach at medical school. And I grew up with a great deal of Indian culture. And I've spent a lot of time going back and forth to India from the time that I was very young. You know, it's interesting because I feel like in LA, where I live and work specifically, there is so much overlap between all of our different musical communities. You know, I went to school in New York, and I feel like there I was much more, I'm very connected to the new music community in New York and felt really kind of entrenched in that at the time I was there. And after coming to LA, I realized that, um, there are a lot of musicians doing so many different things. That's one of the things I love about Los Angeles, actually. And, you know, I'm definitely very, very rooted in the new music community in LA. And that was where I made my first sort of connections when I first moved to Los Angeles. But I also, you know, worked in an orchestra when I first came to LA. I played in the Pacific Symphony for almost ten seasons, and so I became a part of that community as well. And you know, as the years went on, I also became much more involved in the studio music community of LA studio musicians playing on movie scores, playing on television shows, records, what have you, Awards shows, all sorts of things. And these are all very distinct communities in LA in music. But I see a ton of overlap between all of them. There are so many incredibly versatile musicians in Los Angeles that people are able to really very easily move from one of these groups to the other and, you know, with a great deal of success. And I feel like it gives us so much variety in our lives as musicians in LA, you don't feel like you're ever just in one lane. You can really occupy all these different kinds of spaces.  00:04:23 Isabel Li  Right, yeah. So you're classically trained, from what I know, and you describe yourself as an advocate for modern music. So why modern music?  00:04:33 Shalini Vijayan  That's a great question. I have have had to answer this question quite a bit over the years, especially to non-musicians. And it's always an interesting story for me. You know, as a violinist in particular, you know, we have such a storied history of repertoire and pedagogy, and there is such an incredible, um, library of music that we have access to from the very standard classical repertoire. And there is a great deal to be learned about the instrument and about music from playing all that repertoire. I think at some point when I was in high school, I started to become interested in more modern music. And actually I grew up in Davis in Northern California.   My parents both taught at the university there, at the medical school and in Sacramento. Nearby there was a festival of modern American music that I think still goes on to this day at Cal State University, Sacramento. And it was really a great festival. And at that time, you know, they would bring professional artists, they'd have composers, they'd have commissions, all sorts of things. But at the time that I was like in high school, they also had a junior division to the festival, and I was asked to play a couple pieces in the Festival of, um, Modern Works, and I can't remember at this time what the pieces were, but it left such a huge impression on me. And I think what I really took away from that experience as a kid is that in my studies as a violinist, I was always being asked to sort of live up to this history and this legacy of violin music and violin playing in Western classical music. And it's a very high bar. And it's, um, you know, of course, there's so much great stuff there. But there was something so freeing about playing this music that had either never been played or not been recorded. So there was nothing to reference in terms of listening to a recording, um, and listening to how you, you know, quote, should be playing it that it made me feel, uh, you know, all this, this freedom to really interpret the music, how I felt, rather than feeling like I had to live up to a standard that had been set for me, you know, decades or centuries before. And I think that really something really clicked for me with that, that I wanted to have that kind of freedom when I, when I was playing. And so from there on out, um, you know, when I went to college and I really sought out opportunities in new music as much as I could.  00:07:00 Isabel Li  So you were first exposed to new music when you were in high school. Did that influence your decision to become a musician at all? Or were you already set on becoming a musician and that was just part of what shaped your works over the years.  00:07:15 Shalini Vijayan  I think by that time, I had already decided that I wanted to be a musician. I mean, as you know, so many of us as musicians and I think particularly string players, we decide so young because we start our instruments at such a young age and we start studying so early. Um, that I think by that time I, I had decided I wanted to do music, but this sort of opened another door for me that made me realize that it wasn't just one path in music necessarily. I think it's very easy as a, as a kid and as a violinist to think you admire these great soloists that you see and, you know, people like Perlman and, you know, Isaac Stern, who were the stars of the time when I was growing up. But, you know, you get to be in high school and you realize that hasn't happened yet. It's probably not going to happen. And so, you know, what's then then what's your path forward? How do you find a life in music if you're not going to be one of these stars? And I think, you know, new music really opened up that opportunity for me. And yeah, made me look at things a little differently for sure.  00:08:18 Isabel Li  And currently you're in the contemporary classical music ensemble, Brightwork newmusic, and you curate the ensemble's concert series, Tuesdays @ Monk Space. So how do you go about curating concerts with music by contemporary or living composers? What do you look for?  00:08:33 Shalini Vijayan  Well, right now I'm really focused on trying to represent our new music community in LA at Monk Space, which is such, you know, we have such a diverse community of musicians, not just in the makeup of who the people are making the music or writing the music, but also in just the styles of music. And so I think I try to really represent a very diverse set of aesthetics in our season. Um, you know, everything from, you know, last season we had, uh, Niloufar Shiri, who is a traditional Persian kamancheh player, but she also she can play very in a very traditional way, but she also plays with a jazz pianist. And, you know, it does all this very improvisatory stuff. And, you know, then we would have other programs where everything is very much written out and very through, composed and you know, it's been a very wide variety. And, you know, when I try to build the season, I try to make sure that it's really balanced in terms of, you know, the different types of things you'll be hearing because not every audience member is going to want to engage with every type of music. Um, or, you know, if we if we really stuck to one style and it was just in that language for the whole season, then I feel like we would, you know, alienate potential audience members. But with this, I feel like if we can bring people in for one concert and they're really into it, then hopefully they'll come to something else that is new and different for them and be exposed to something that they may really get into after that. So yeah, I think diversity and variety is really where I try to start from.  00:10:09 Isabel Li  How does that engage the community? Have you observed audience reception to this type of new music when there are composers from all different types of backgrounds?  00:10:20 Shalini Vijayan  Yeah, definitely. I mean, I think that each composer and each artist brings their own community into the space, which and so that's another. I feel like another strong reason why I try to make things very different from concert to concert. And, you know, we have some younger players who come in and bring in, you know, everyone from college students to, you know, their friends and family. And then, you know, really established composers. Like this season we have Bill Roper, who is kind of a legend in the music community in LA. Mult instrumentalist and composer who has been around for decades. And, you know, I think people will come out just because they want to see him and he's such a draw. And, um, you know, I, I also would love to be able to incorporate more world music into the series. Like I said, we did do Niloufar concert, which I felt like I really hoped would like engage with the Persian community in LA as well. And a couple seasons ago we had Rajna Swaminathan, who is, I just think, an incredible artist. Um, she plays mridangam, which is a South Indian percussion instrument, but she also writes for Western instruments, uh, and herself. And we had her and a pianist and then Ganavya, who's a vocalist who's amazing. And, you know, Ganavya had her own following. So we had and Rajna has her own following. So we had a whole full audience that night of people who I had never seen in the space before. And that was for me. That's a success because we're bringing in new friends and new engagement. And, um, I was really excited about that. When I'm able to make those kinds of connections with new people, then that feels like a success to me.  00:12:05 Isabel Li  Certainly.  00:12:06 Isabel Li  Let's hear one of Shalini's performances. This is an excerpt from the 10th of William Kraft's “Encounters”, a duologue for violin and marimba, performed here by Shalini Vijayan with Southwest Chamber Music.  00:12:20 [MUSIC – Encounters X: Duologue for Violin & Marimba]  00:17:18 Isabel Li  An excerpt from William Kraft's Encounters, the 10th of which is called Duologue for Violin and Marimba, that was performed by Shalini Vijayan, the violinist, with Southwest Chamber Music.  00:17:31 Isabel Li  And Shalini is here with me in conversation today. We've been discussing contemporary music and her involvement in the new music scene, specifically in Los Angeles.  00:17:40 Isabel Li  Music is all about community, drawing people together. So going back to how you describe yourself as an advocate for modern music, what are other ways that you have advocated for modern music besides curating the concert series?  00:17:53 Shalini Vijayan  Well, over the years, um, you know, I feel like in all the ensembles I've been in, there's been a real focus on commissioning composers and on performing works that have not been, uh, either performed or recorded before. And I feel like the only way to really get the music out there is to, obviously, is to play it and hopefully to be able to record it. We've worked especially with the lyrics quartet. We've worked with so many young composers in LA either just strictly, you know, contemporary classical composers or even film composers who, um, have works that they'd like to have recorded. And, you know, it's been great to see a lot of those people go on to really amazing things and to be a part of their journey, uh, and to help support them. And, uh, the other thing that the quartet has been heavily involved in and now Bright Work Ensemble has been involved in as well, is the Here Now music festival, which has been going on in LA for well over a decade now. We were involved in the first, um, seasons of that festival. We've been one of the resident ensembles since the very beginning, and that festival is dedicated to the music of LA and Southern California composers. And, um, we have a call for scores every year that we, the four of us in the quartet, are part of the panel that reviews all the scores, along with a lot of our other colleagues, um, who are involved with the festival, and Hugh Levick, who is the artistic director of the festival and has we've worked side by side with him on this for a very long time. And that's also been a fantastic avenue for, um, meeting new composers, hearing new works, having them performed. And the thing I always say about that festival every time it comes around, usually in the spring we have at least three concerts. It's this incredible coming together of the new music community in Southern California, where all these great composers and all these amazing players come together and play these series of concerts, because there's such a vast number of pieces that end up getting programmed. They can't rely on just like one group or one or two groups to play them. So it really pulls in a lot of players from all over town. And I don't know, it always just feels like a really fun time, a fun weekend for all of us to see each other and connect. And, um, and again, just build our community to be even stronger.  00:20:20 Isabel Li  That's really cool. How do you ignite interest in new music? Because this is a genre that I think is slightly underrepresented or just underrepresented in general in both the classical music community and the music industry as a whole.  00:20:35 Shalini Vijayan  That's a great question, and I think it's a really important question for our whole industry and community. How do you engage people in new music and get them into a concert? Um, you know, I think one of the biggest hurdles for classical music in general, I will say, um, when I talk to people about why they don't want to come to a concert or why they don't want to, you know, let's say, go see the LA Phil or, you know, wherever, whatever city they're in, the major cultural music institution. I think there is a misconception generally that, oh, it's, you know, I have to be dressed a certain way or I it's going to be really stuffy. And, um, I, you know, I don't know what to wear or I don't know how I'm supposed to dress or how I'm supposed to act when I'm in the concert. Am I going to clap at the wrong time? You know, is it going to be really long? And, you know, and I and I get it, you know, I mean, I understand why that would be uncomfortable for a lot of people.   And it's not, um, it's something that necessarily everyone has grown up with or that it's been a part of their life. So I think it's really up to us, as you know, when we're on the side of programming concerts or putting together festivals or whatever, um, that we make things more accessible in terms of, um, concert length and interaction with audience. And, um, you know, I think it's I know I've been told so many times and I really think it's important that I think audiences love it when performers talk to them, when they talk about the music and, and set things up for a listener. I think that puts a kind of context on things that makes it so much easier for perhaps a new audience member, someone who's never come to a concert before to feel at ease and feel like, okay, I know what I'm getting into.   One of our, actually our former executive director at Brightwork, Sarah Wass, who was fantastic, and I was very happy to work with when I was just starting out programming, Monk Space had the idea of putting on the program the running time of the pieces, and I think even that is just something that, like, can prepare people for what they're getting into when they're about to listen to something new. And in terms of the music itself, I think that if someone, especially a younger person, doesn't feel like they have any connection to Beethoven or Brahms or Mozart, they might actually feel more connected to someone who is their age or a little older.   Someone who has had similar life experiences to them, or grown up in the same era as them, rather than someone who grew up, you know, in the seventeen hundreds. You know, there can be more of a real connection there, and that that person is writing this music and reflection of their life and their experiences. And, um, you know, again, I think that kind of context is important for a listener. And yeah. And then just lastly, I would say also, I feel like our space at Monk space is very inviting. It's very low key. It's, um, you know, it's casual, it's comfortable. Role. Um, we have, you know, snacks and a bar and, you know, everyone is very relaxed at intermission and has a good time. And I mean, for me, every time we host one of those concerts, I feel like I'm hosting a little party, you know? That's what it feels like for me. And that's what I want it to feel like for the audience as well.  00:23:52 Isabel Li  That brings up a really good point in that new music can make classical music or a new classical music, contemporary music, more accessible to different audiences. And certainly I've definitely heard the complaint from people over the years about classical music being a little too uptight. Would you say that these are two different genres?  00:24:11 Shalini Vijayan  I think that there is overlap, and I think, you know, for an ensemble like ours, like Brightwork, we have chosen to make our focus new music. So that's our thing. That's what we do. Um, and, uh, all of our concerts and our programming reflect that. Very rarely do we do anything that's not considered a contemporary piece. Um, but, you know, if you do look at some of our major institutions, like I think the LA Phil and I think the San Francisco Symphony, um, earlier, you know, like in the nineties under MTT, really started to pave the way for incorporating contemporary music into a standard classical format. And, you know, I think that's been very important. And I think it's really changed the way that orchestras have programmed across the country. And there has been such a nurturing of contemporary music in larger spaces. Now that I think that kind of overlap has started to happen much more frequently. I think that in more conservative settings, sometimes there's pushback against that. And even even, you know, in some of the places that I play, you know, sometimes with with the lyrics quartet, um, we are asked to just purely program standard classical repertoire, and we will occasionally throw in a little short piece, you know, just to try and put something in there, you know, something that's very accessible. Um, and, uh, you know that we know the audience will like so that we can help them, you know, kind of get over that fear of connecting to a newer piece. And I, I think in some ways, that's where the path forward lies, is that we have to integrate those things, you know, in order to keep kind of the old traditions of classical music alive. I think we have to keep the newer tradition alive as well, and find a way to put them in the same space.  00:26:00 Isabel Li  I certainly agree with that.  00:26:01 Isabel Li  Let's hear more of Shalini's work in new music. This is a performance of the first movement of Atlas Pumas by Gabriela Ortiz. Violinist Shalini Vijayan is joined by percussionist Lynn Vartan.  00:26:18 [MUSIC – Atlas Pumas, mvt 1 by Gabriela Ortiz]  00:29:21 Isabel Li  The first movement of Gabriela Ortiz's Atlas Pumas played here by violinist Shalini Vijian, and Lynn Vartan plays the marimba.  00:29:30 Isabel Li  And Shalini is actually joining us here for a conversation about new music, performances, identity, and representation.  00:29:38 Isabel Li  Many Asian American Pacific Islander artists in music have varying relationships between their art and their identity. I was wondering, to what extent do you feel that perhaps your South Asian identity intersects or influences the work that you do with music?  00:29:54 Shalini Vijayan  Growing up, um, you know, I grew up in a in a university town in Northern California and, you know, a lot of highly educated and, you know, kids of professors and, you know, but still not the most terribly diverse place. And then going into classical music. And this was, you know, in the early nineties when I went to college, um, it still was not a particularly it was very much not a diverse place at all. And, um, there certainly were a lot of Asian students at, um, Manhattan School of Music where I did my my studies.   But I would say it was a solid decade before I was ever in any sort of classical music situation where there was another South Asian musician. I very, very rarely met any South Asian musicians, and it wasn't until I went to the New World Symphony in the early late nineties, early two thousand, and I was a musician there. I was a fellow in that program there for three years that I walked into the first rehearsal, and there were three other South Asian, I think, of Indian descent musicians in the orchestra, and I was absolutely blown away because I literally had not, um, other than here and there at some festivals, I had not met any other South Asian classical musicians.   So it was really like that was the hallmark moment for me. It was a really big deal. And coming with my family, coming from India, you know, there is such a strong tradition of Indian classical music, of Carnatic music and Hindustani music. And, um, it's such a long, long tradition. And, you know, the people who have studied it and lived with it are, you know, they study it their whole lives to be proficient in it. And it's such an incredible, incredible art form and something that I admire so much. And I did as a kid. Take a few lessons here and there. I took some Carnatic singing lessons, um, and a little bit of tabla lessons when I was very young. Um, but I think somewhere in middle school or high school, I kind of realized that it was, for me at least, I wasn't, um, able to put enough time into both because both of them, you know, playing the violin in a Western classical style and then studying Indian classical music require a tremendous amount of effort and a tremendous amount of study. And I at that point chose to go with Western classical music, because that's what I'd been doing since I was five years old. But there has always kind of been this longing for me to be more connected to Indian classical music. Um, I'll go back again to Rajna. When I presented Rajna Swaminathan on Monk Space a couple of years ago, it was a really meaningful thing for me, because that's kind of what I'd always wanted to see was a joining together of that tradition, the Indian tradition with the Western tradition. And, um, I'm so happy that I'm starting to see that more and more with a lot of the artists that are coming up now. But at the time when I was young, it just it felt almost insurmountable that to to find a way to bring the two together. And, um, I remember very clearly as a kid listening to this, um, there was an album that Philip Glass did with Ravi Shankar, and I thought that was so cool at the time. And I used to listen to it over and over again because I just again, I was so amazed that these things could come together and in a, in a kind of successful way. Um, but yeah, there is, you know, there there's a part of me that would still love to go back and explore that more that, that side of it. Um, and but I will say also, I'm very happy now to see a lot more South Asian faces when I, you know, go to concerts on stage and in the audience. And, you know, a lot of composers that I've worked with now, um, of South Asian descent, it's been, you know, I've worked with Reena Esmail and Anuj Bhutani and Rajna and, um, there's so many more, and I'm so glad to see how they're all incorporating their connection to their culture to, to this, you know, Western kind of format of classical music. And they're all doing it in different ways. And it's it's really amazing.  00:34:22 Isabel Li  That's fantastic.  00:34:24 Isabel Li  I was wondering if you could maybe describe what this merging or combination of different styles entails. Do you think this makes it more accessible to audiences of two different cultures?  00:34:36 Shalini Vijayan  For me, one example, before I started running the series at Tuesdays at Monk Space, Aron Kallay, who is our Bright Work artistic director, had asked me to come and do a solo show on Monk Space, which I did in November of 2019.  00:34:52 Shalini Vijayan  And at the time, I wanted to commission a piece that did exactly that, that, that, um, involved some sort of Indian classical instrument or kind of the language of Indian classical music. And so I actually did reach out to Reena Esmail, and she wrote me a very cool piece called blaze that was for tabla and violin. Um, and I really had so much fun doing that. And Reena, Reena really has a very fluid way of writing for the violin, which she actually was a violinist, too. So she's she's really good at doing that. But being able to write for any melodic instrument or for the voice, which she does quite a bit as well, and incorporating sort of the tonality of Indian classical music, which obviously has its own scales and, um, has its own harmonic, harmonic world that is different from the Western world, um, but finds a way to translate that into the written note notation that we require as, uh, Western classical musicians. And, you know, I think that's the biggest gap to bridge, is that in Indian classical music, nothing is notated. Everything is handed down in an oral tradition, um, over the generations. And for us, everything is notated. And in Indian classical music, you know, there's much more improvisation. And now, of course, with modern classical music, there now is a lot more improvisation involved. But in our old standard tradition, obviously there isn't. And in the way that we're trained, mostly we're not trained to be improvisers. And um, so it's it was great. She has a great way of writing so that it kind of sounds like things are being tossed off and sounding sounds like they're being improvised, but they are actually fully notated, um, which I really appreciated.  00:36:50 Isabel Li  Yeah.  00:36:51 Isabel Li  So your career has spanned orchestras, recording ensembles, chamber music. Having had so much experience in these types of performance, what does representation in classical music mean to you?  00:37:04 Shalini Vijayan  Well, representation is is very important because we're talking about a tradition that was built on white men from centuries ago, European white men. And and it's again, it's an incredible tradition and there's so much great repertoire. But I'm going to circle back to what you were saying or what you asked me about connecting to audiences and, you know, connecting to audiences with new music. It's I think people like to see themselves reflected in the art that they choose. They choose to consume. And, you know, whether that's movies or television or music, I think that's how you connect with your audience is by being a bit of a mirror.  I think the only way that we can really continue to connect with a diverse audience is by having that type of diverse representation on our stages and on our recordings. And again, also not just the people, but the types of music, too. You know, musical tastes run wide, genres run wide as well. And it's I think It's good for all of us to be exposed to a lot of different kinds of music, to figure out what we connect with the most. And, um, yeah, the only way we can do that is by really, you know, opening our arms to a, a much wider variety of styles of music. And so I, you know, I mentioned improvisation, improvisation earlier. And I think that is something that's now starting to happen so much more in modern classical music. And, you know, I think there's something about the energy that a player has when they're improvising that is maybe not something that an audience member could quantify verbally, but there's a looseness and a freedom there that I think, you know, for a lot of audience members, they probably really can connect to. And, you know, that's a lot of why people go and listen to jazz is because there's so much freedom and there's so much improvisation.   I've been very lucky to be able to work with, um, Wadada Leo Smith, who's a trumpet player and composer. I've worked with him for probably almost ten years now. And um, through Wadada, actually, I have learned to become much more comfortable with improvising on stage and not within a jazz language of any kind or any kind of harmonic structure necessarily, but within the language of his music, which is very unique and very open and very free and, um, but also has a really strong core in its connection to history. And, um, you know, he's written a lot of amazing works about the civil rights movement and about a lot of, you know, important moments in history for our country. And, um, that's been a real learning experience for me to connect with him in that, in that way and learn from him and learn to be more comfortable with improvisation. Because I think growing up, improvisation for me always meant jazz, and that was not a language I was comfortable in. And um, or even, you know, jazz or rock music or folk music or whatever, you know, it was just not something that came naturally to me as a kid to, I mean, I listened to all of it. I listened to everything when I was a kid, but I never played in any of those styles. And I think the older you get, the scarier it gets to start branching out in those ways. But, um, I think, uh, that's been a an incredible, like, new branch of my life in the last decade has been working with Wadada.  [MUSIC – “Dred Scott, 1857,” from Ten Freedom Summers, by Wadada Leo Smith]  00:42:23 Isabel Li  An excerpt of Wadada Leo Smith's music to give you a sense of the jazz influences in these types of contemporary new music pieces that also touch on pieces of history. This was an excerpt from his album, Ten Freedom Summers, which also consists of compositions based on pieces of American history. For example, what we just heard was from a piece called Dred Scott, 1857.  00:42:49 Isabel Li  Now that I realize that we've been having a conversation about new music, I realize that, hmm, when does new music really start? So if you take a look at maybe music history, when does new music really become new music?  00:43:07 Shalini Vijayan  I guess it depends on who you ask, probably. Um, it's it's pretty recent. You know, it has to be really legitimately pretty new. And, um, again, you know, if you ask an audience member, um, and I think of some of my friends or family who are maybe who are not musicians who come to concerts, and I'm always so interested in talking to them and hearing their opinions about things. Um, you know, they will listen to Bartok and say, oh, that sounds like new music to me. But, you know, Bartok, Bartok passed away a long time ago, and it's, you know, and for me, that's more like canon now. You know, that's like now for me, part of the the standard repertoire. But there was a time when Bartok was new music. And I think for, you know, maybe the listeners who are more comfortable with the very diatonic, you know, world of Beethoven, Brahms, Mozart, then something like Bartok really does sound so modern for me. Boy, maybe around the time that minimalism started, you know, John Adams and Steve Reich, Terry Riley, Philip Glass, all of that for me feels like maybe that's the older like the The edge of new music now even though that was that would be the eighties, probably seventies 80s, you know, but that we're talking about like, you know, fifty years ago. So yeah, I mean, it's not that new, but those are all still living composers. So maybe, maybe that's part of what it is for me is that it's the composers of our era, the composers who are alive, who we can communicate with and ask questions of. And, um, you know, at the very least, if you can't talk to John Adams, you can talk to somebody who has worked directly with him and get their impressions of how something should be played, um, as opposed to composers who have been gone for hundreds of years. And you can't have that level of communication with them. I think that, for me is what new music, new music is about. It's about working with living composers and, um, having that type of interaction.  00:45:15 Isabel Li  Yeah. So would the word or the phrase contemporary classical music, be a little oxymoronic in a sense?  00:45:26 Shalini Vijayan  No, I don't think so. I think it's still part of the same tradition. Um, yeah. I really do think it is, because I think there is a lineage there. Um, for a lot of composers, not all of them, um, that I mean, I think particularly if you're writing for, let's say, an orchestra or a string quartet or sort of one of these very standard classical ensembles. Um, even if you're writing in a very new language and you're writing in a very different way, I think there is still a through line to the canon of classical music. I guess for me, new music and classical music are not mutually exclusive. I think they can be the same. So I don't I don't think they're totally different. I think that there is a lot of a lot of overlap.  00:46:16 Isabel Li  For sure, considering how new music fits into the classical music or the classical music industry as a whole. Have you noticed any sorts of shifts in the classical music industry in the past several decades in regards to diversity, equity, inclusion? And have you just noticed any changes?  00:46:35 Shalini Vijayan  I have noticed some changes. I mean, I think that most organizations in this country are making an effort to be more inclusive in their programming now. And, um, you know, another another South Asian composer who I just think is fantastic is Nina Shekhar. And, um, she has had pieces played by the New York Phil for the last couple seasons. I mean, you know, so on on major, major stages, I feel like now I'm seeing more representation and that is definitely Encouraging and, um, you know, uh, same for Anuj and Rajna and Reena. They've all, you know, had their works done by major ensembles. And, um, I think I think there is definitely movement in that direction, for sure. I think it could always be more.   I think also for women and women composers, women performers, I think that has also always been a struggle to find enough representation of women composers and you know, especially if like as I mentioned before, when you're in a situation where an organization asks you to program a concert, like, let's say, for our quartet and wants much more standard repertoire than it does limit you, you know, how because there isn't much from the older canon. You know, there is. You know, there's Fanny Mendelssohn and Clara Schumann and, um, you know, I think in the last five to ten years they've both been played a lot more, which is great. But, you know, I think, uh, there's so many amazing female composers right now that I think are starting to get much more recognition. And I think that just needs to be more, more and more, um, but, uh, you know, that is why, again, like on those programs, sometimes we try to just sneak one modern piece in because it's important for those voices to be heard as well. But yes, I do see some forward movement in that direction with, um, classical programming. And, you know, you just have to hope that the intent is always genuine in those situations. And I think, um, you know, I think that's the most important thing. And giving a platform to those voices is really important.  00:48:59 Isabel Li  How would you go about arts advocacy during this current time when, well, the arts are being defunded and devalued by our current administration and how everything is going on right now?  00:49:10 Shalini Vijayan  Yeah, it's really, really difficult right now. And, um, you know, I think a lot of arts organizations are losing a lot of government funding. Obviously, I know of a couple projects that lost their NEA funding because of DEI, and which is so disheartening. And, um, I think, you know, there's going to be a lot of leaning on private donors to try and, uh, make up that difference or, you know, private foundations to make up the difference in funding, hopefully. And, um, uh, you know, it's yeah, it's scary. It's  a scary time. And I think, you know, even for private funding and, um, private donors, it's, you know, everyone is feeling stressed and feeling concerned about our future right now, just as a country. and there's so much uncertainty. And, um, but I think people who really rely on the arts for all the things that it can provide, you know, an escape and pleasure and, you know, stimulation of a different kind. And especially in a time like this, when you want to be able to get away from maybe what's going on around you, you know, I'm hoping we can find a way to really come together and, um, kind of, you know, rally around each other and find a way to support each other. But, um, I think it is going to be hard for the next few years if we can't find ways to replace that funding that so many people have lost. And I certainly don't think that anyone wants to back away from the progress that's been made with inclusion and representation, you know, just to get funding. So I know we have to be very creative with our path ahead and find a way to, to keep doing what we're doing in this current environment.  00:51:07 Isabel Li  Yeah, on a brighter note, I read about your work with Lyris Quartet earlier this year when you presented a concert with Melodia Mariposa called Altadena Strong with the Lyris Quartet, raising funds for those who have been affected by the LA fires. Can you talk a bit about the power of music? And we're going to end on a stronger note here about the power of music in bringing communities together and accelerating community healing.  00:51:31 Shalini Vijayan  Well, I have to say that concert was really a special one for us. You know, um, so many musicians were affected by the fires in LA. And, you know, I, I've lived in LA for over twenty years now, almost twenty five years and, um, certainly seen my share of wildfires and disasters, but this one hit so much more close to home than any of the other ones have. And, you know, I know at least twenty five people who lost their homes in between the Palisades and Altadena and Altadena in particular.   When I moved to LA, it was a place where a lot of musicians were moving to because you could it was cheaper and you could get a lot of space, and it's beautiful. And, you know, they really built a beautiful community there among all the musicians out there. And it's just heartbreaking, um, to see how many of them have lost everything. And I have to say, Irina Voloshina, who is the woman who runs Melodia Mariposa, and just an amazing violinist and an amazing, wonderful, warm, generous person. You know, she started that series in her driveway during COVID as a way to just keep music going during the pandemic, and it really turned into something so great. And she's, you know, got a whole organization with her now and puts on multiple concerts a year. And when she asked us if we would play that concert for the community in Altadena is, you know, there's no question that we were going to do it. I mean, we absolutely jumped at the chance to support her and support the organization and that community. And people really came out for that concert and were so excited to be there and were so warm and, um, you know, and and she talked to the crowd and really connected with everybody on a very personal level, because she also lost her home in Altadena and, um, you know, it was it was a really meaningful show for all of us. And again, those are the moments where you realize that you can use this art to really connect with people that you may have never met before and show your your love for them, you know, through music, as corny as that may sound, but it's true.  00:53:54 Isabel Li  Yeah, definitely. Well, thank you so much, Shalini, for sharing your visions, your knowledge with new music and community building with us today. Thank you so much for being on Obbligato.  00:54:07 Shalini Vijayan  Thank you so much for having me, Isabel. It was really a pleasure.  00:54:10 Isabel Li  What a wonderful conversation that was with LA-based violinist Shalini Vijayan. If you go to kpfa.org, you can check out more of her work. I put the links to two of her ensembles, Brightwork New Music and Lyris Quartet up on kpfa.org. And thank you for listening to our conversation here on Obbligato on Apex Express.  00:54:32 Isabel Li  We thank all of you listeners out there. Keep resisting, keep organizing, keep creating, and sharing your visions with the world. Your voices are important.  00:54:42 Isabel Li  APEX Express is produced by Miko Lee, Jalena Keane-Lee, Preeti Mangala Shekar, Anuj Vaidya, Swati Rayasam, and Cheryl Truong. Tonight's show was produced by Isabel Li. Thanks to the team at KPFA for their support. Have a great night.  [OUTRO MUSIC]  The post APEX Express – 11.13.25 – Obbligato with Violinist Shalini Vijayan appeared first on KPFA.

Leer samen met Lou en Loulou waarom zelfs de kleinste vrienden een groot hart kunnen hebben, met de fabel van de Leeuw en de Muis. Uitgegeven door Moon Tunes B.V. Spreker: Loulou en Lou

Leer samen met Lou en Loulou waarom zelfs de kleinste vrienden een groot hart kunnen hebben, met de fabel van de Leeuw en de Muis. Bedankt voor het luisteren!

This month we are honored to be joined by Georgia de Leeuw who is a post-doctoral researcher in Human Rights Studies at Lund University. Georgia's research has focused on Swedish mining and steel transition, in which steel is produced with hydrogen instead of coal. We start the conversation talking about Swedish exceptionalism and what this means in relation to mining. This opens into a more general discussion of the colonial project and how it has played out in the Nordic context. Within the Nordic context, while colonialism did not often include crossing an ocean, there has still been intense colonial activity in the north and continuing violations of Indigenous rights. We then continue into discussing the role of techno optimism and how extractivism is framed by industry as a positive project, something that is required for development and survival. Georgia looks at advocates and resistance to mining and green steel through the lens of psychoanalysis. Join us for this amazing conversation!Would you like to learn more about Georgia's work? https://portal.research.lu.se/en/persons/georgia-de-leeuwArtists and other resources mentioned in the show:Reindeer herder and co-author of forthcoming article: Rickard Länta, leading figure in the Sami resistance against mining in Jåhkågasska reindeer herding communityAuthors:Elin Anna Labba, Ann-Helén LaestadiusMovies:Stolen (2024) accessible on Neflix, based on the book by Ann-Helen LaestadiusLet the River Flow (2023)Artists: Anders Sunna, Timimie Märak and Maxida Märak, Sofia Jannok

Gooische Vrouwen is terug op Videoland en binnenkort op tv! In Strikt Privé de podcast bespreken Evert Santegoeds en Jordi Versteegden de reacties op het nieuwe seizoen. Jan Smit ontneemt Paul de Leeuw een mogelijke hit in Beste Zangers. Ondanks de kritiek op HLF8 werkt Johnny de Mol aan een nieuwe talkshow. En: een ontroerend moment tijdens de solotour van Frans Bauer. De volkszanger trok zijn 79-jarige moeder het podium op.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het stroomnet piept en kraakt. In delen van Nederland moet netbeheerder Enexis mogelijk op koude dagen zelfs noodgedwongen de stekker eruit trekken. Ook bedrijven voelen de problemen: sommigen staan al jaren op een wachtlijst voor stroom. En ook uitbreidingsplannen lopen vast in het stikstofdossier. Waar zit de ruimte, en hadden er andere politieke keuzes gemaakt moet worden? Rutger van der Leeuw, algemeen directeur van netbeheerder Enexis, is te gast in BNR Zakendoen. Macro met Mujagić/Boot Elke dag een intrigerende gedachtewisseling over de stand van de macro-economie. Op maandag en vrijdag gaat presentator Thomas van Zijl in gesprek met econoom Arnoud Boot, de rest van de week praat Van Zijl met econoom Edin Mujagić. Ook altijd terug te vinden als je een aflevering gemist hebt. Blik op de wereld Wat speelt zich vandaag af op het wereldtoneel? Het laatste nieuws uit bijvoorbeeld Oekraïne, het Midden-Oosten, de Verenigde Staten of Brussel hoor je iedere werkdag om 12.10 van onze vaste experts en eigen redacteuren en verslaggevers. Ook los te vinden als podcast. Lobbypanel Volgens de ondernemersorganisatie is er een sterker ministerie van economische zaken nodig. En de Europese commissie schiet de staalsector te hulp met nieuwe maatregelen. Dat en meer bespreken we om 11:30 in het lobbypanel met Boris van der Ham, Voorzitter van verschillende belangenverenigingen, zoals de NVBF, de VGN en de VVTP, en voormalig politicus en Nora van Elferen, partner bij EPPA. Luister | Lobbypanel | Zakenlunch Elke dag, tijdens de lunch, geniet je mee van het laatste zakelijke nieuws, actuele informatie over de financiële markten en ander economische actualiteiten. Op een ontspannen manier word je als luisteraar bijgepraat over alles wat er speelt in de wereld van het bedrijfsleven en de beurs. En altijd terug te vinden als podcast, mocht je de lunch gemist hebben. Contact & Abonneren BNR Zakendoen zendt elke werkdag live uit van 11:00 tot 13:30 uur. Je kunt de redactie bereiken via e-mail. Abonneren op de podcast van BNR Zakendoen kan via bnr.nl/zakendoen, of via Apple Podcast en Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het stroomnet piept en kraakt. In delen van Nederland moet netbeheerder Enexis mogelijk op koude dagen zelfs noodgedwongen de stekker eruit trekken. Bedrijven voelen dat aan den lijve: sommigen staan al jaren op een wachtlijst voor stroom. En ook uitbreidingsplannen lopen vast in het stikstofdossier. Waar zit de ruimte, en hadden er andere politieke keuzes gemaakt moet worden? In ‘De top van Nederland’ heeft presentator Thomas van Zijl een uitgebreid gesprek met Rutger van der Leeuw, algemeen directeur van netbeheerder Enexis. Over Enexis Enexis is een van de drie grote netbeheerders in Nederland, met de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel, Noord-Brabant en Limburg in hun portefeuille. Enexis is verantwoordelijk voor het aanleggen, onderhouden en uitbreiden van het regionale elektriciteitsnet, een kerntaak binnen de Nederlandse energie-infrastructuur. Over Thomas van Zijl Thomas van Zijl is financieel journalist en presentator bij BNR. Hij presenteert dagelijks ‘BNR Zakendoen’, het Nederlandse radioprogramma voor economisch nieuws en zakelijk inzicht, waar 'De top van Nederland’ onderdeel van is. Ook is hij een van de makers van de podcast ‘Onder curatoren’. Abonneer je op de podcast Ga naar ‘De top van Nederland’ en abonneer je op de podcast, ook te beluisteren via Apple Podcast en Spotify. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Spreker: Ds. A. den Hartog jr. Tekst: Spreuken 16:14-15, 19:12 en 20:2Thema:  De Koning die ook Leeuw isDatum: 16 juni 2024Locatie: HHG GoesBron: https://www.youtube.com/watch?v=8PfXYBiq0qI ★ Support this podcast ★

In deze nieuwsaflevering dagdromen we nog even terug naar het Efteling Grand Spectacle, doen we verslag van de Efteling Pubquiz en blikken we vooruit naar de Avond van de Vijf Zintuigen. Ook praten we je bij over de vele onderhoudsprojecten in de Efteling en alle andere ontwikkelingen in en rond het park. Daarnaast beantwoorden we weer een paar leuke vragen van luisteraars, hebben we een uitdagende prijsvraag én kan je je inschrijven voor team Kleine Boodschap bij de Villa Pardoes WinterRun! Show notes Villa Pardoes WinterRun - Kleine Boodschap (https://kleineboodschap.com/winterrun) De Buitenwereld 25: Reisgids Thailand (https://kleineboodschap.com/debuitenwereld/2025/9/17/25-reisgids-thailand) Kleine Boodschap Shop (https://kleineboodschap.com/shop) Simulaties (http://www.sprookjes.org/index.php?option=com_content&view=article&id=147&Itemid=41) Efteling | Be a virtual castmember - Play the simulations! (https://www.themagical.nl/category/efteling/) Home | Ride Sims (https://ridesims.com/) Een Spel- Kleur- en Luisteravontuur met Pardoes de Tovernar - Nationaal Archief Educatieve Games (https://nationaalarchiefeducatievegames.nl/archief/een-spel-kleur-en-luisteravontuur-met-pardoes-de-tovernar/) Een Wonderlijk Avontuur met Pardoes de Tovernar - Nationaal Archief Educatieve Games (https://nationaalarchiefeducatievegames.nl/archief/een-wonderlijk-avontuur-met-pardoes-de-tovernar/) Efteling Tycoon - Nationaal Archief Educatieve Games (https://nationaalarchiefeducatievegames.nl/archief/efteling-tycoon/) Bericht door @ringelbergnick.themepark.nu - Bluesky (https://bsky.app/profile/ringelbergnick.themepark.nu/post/3lz53yi2iv32j) Grootste Efteling-show ooit: het Efteling Grand Spectacle (compilatie) - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=m936ty4CVlE) Efteling Grand Spectacle: optredens Bløf, Paul de Leeuw, Guus Meeuwis, Flemming, Davina Michelle... - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=Fwn0BQ_EURc) Is Dit De BESTE SHOW OOIT in De EFTELING?! Grand Spectacle Review - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=aiS6rfVOYEQ) Efteling Pubkwis 2025 - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=xxYvpulVpXs) Hoeveel weet jij écht van de Efteling? Dit waren de pittigste vragen van de Efteling-pubquiz - Looopings (https://www.looopings.nl/weblog/30262/Hoeveel-weet-jij-echt-van-de-Efteling-Dit-waren-de-pittigste-vragen-van-de-Efteling-pubquiz.html) Koets bij EGH - Instagram (https://www.instagram.com/p/DPBIpFmFEK6/) Rooms - An Englishmen's Guide To The Efteling (https://aegtte.weebly.com/rooms1.html) Bijzondere foto's: groot onderhoud voor Efteling-sprookje, poppen worden vervoerd - Looopings (https://www.looopings.nl/weblog/30310/Bijzondere-fotos-groot-onderhoud-voor-Efteling-sprookje--poppen-worden-vervoerd.html) Volk van Laaf - Spotify (https://open.spotify.com/album/5CFkD9DZODJslofKz35PBO) De Laafloop, een audiotour door het Volk van Laaf in de Efteling | Podcast on Spotify (https://open.spotify.com/show/13OfCOD0LX5ne2r7sAIAIt) Efteling podcast: De Laafloop, een audiotour door het Volk van Laaf in de Efteling - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=53AITasGCv4) Nieuwe wegwijspalen helpen je navigeren door de Efteling (https://www.efteling.com/nl/blog/backstage/nieuwe-wegwijspalen-helpen-je-navigeren-door-de-efteling) Ontdek de nieuwe Efteling-recepten bij HelloFresh (https://www.efteling.com/nl/blog/eten-en-drinken/ontdek-de-nieuwe-efteling-recepten-bij-hellofresh) Food Inspiration vanuit Mystique, het fine dining-restaurant van het nieuwe Efteling Grand Hotel - Food Inspiration Podcast | Podcast on Spotify (https://open.spotify.com/episode/74VMXBXpecUHF9MkSyTpbd) Efteling Beelden - AVRI (https://www.avri-tuincentrum.nl/producten/748/efteling-beelden) Cindy op X: 'De december postzegels van #PostNL zullen dit jaar in de #WinterEfteling stijl zijn.' / X (https://x.com/cindy_ve/status/1968969272803094726) Joris en de Draak schitteren in gloednieuwe familiemusical (https://www.efteling.com/nl/blog/nieuws/joris-en-de-draak-schitteren-in-gloednieuwe-familiemusical) Familiemusical: Efteling vertelt... Joris en de Draak (https://www.efteling.com/nl/theater/efteling-vertelt-joris-en-de-draak) Werken bij de Efteling (https://werken-bij.efteling.com/nl/vacatures) #iaapa #levenderfgoed #efteling #innovatie #themaparken | Emile Castelain (https://www.linkedin.com/posts/emile-castelain-221a18231_iaapa-levenderfgoed-efteling-ugcPost-7376726430912618497-aLom/) Efteling deelt unieke beelden van sloop en herbouw Hans en Grietje - Looopings (https://www.looopings.nl/weblog/30311/Efteling-deelt-unieke-beelden-van-sloop-en-herbouw-Hans-en-Grietje.html) Efteling op X: 'Na zijn vakantie in Bosrijk heeft Henk de smaak helemaal te pakken. Dit keer strijkt hij neer in Loonsche Land.' / X (https://x.com/efteling/status/1966049243669385693) 86 jaar, HALLO zeg! Ontmoet onze iconische Bertus in het Efteling Museum! - YouTube (https://www.youtube.com/shorts/UFDPPgDs6Kk) TRAILER - DE CLUB VAN SINTERKLAAS FILM: EEN DOLLE BEESTENBOEL (2025) - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=li_-v8VUTsk) Harmonieorkest Caecilia presenteert: Ode aan Ruud Bos (2025) - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=1nanoC1i_fw) Home - Stichting Telkens Weer Ruud Bos (https://www.ruudbos.nl/) Efteling verfraait toegangsweg: nieuwe decoraties op Europalaan - YouTube (https://www.youtube.com/watch?v=WqraeUanf8Q) Vertraging door dassenburcht: snelheidsbeperkingen op N261 pas vanaf 2026 | Tilburg | (https://www.bd.nl/tilburg/vertraging-door-dassenburcht-snelheidsbeperkingen-op-n261-pas-vanaf-2026~a098335c/)BD.nl (http://BD.nl) RIDES - All product types | Zamperla (https://www.zamperla.com/all-products) HalloWiebe - De Halloweenkomedie voor de hele familie (https://hallowiebe.nl/) 100.000 poppetjes krijgen nieuwe plek: Playmobil-museum van Patric gered - Omroep Brabant (https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/4750196/100000-poppetjes-krijgen-nieuwe-plek-playmobil-museum-van-patric-gered) Home - Appelpop 2025 12 & 13 September (https://appelpop.nl/) Expeditie Drunense Duinen - LEUKER BUITEN (https://www.leukerbuiten.nl/expeditie-drunense-duinen/) Ducktrail | Avontuur tijdens Eendenrally (https://ducktrail.nl/) • • Glaskupan | Netflix (https://www.netflix.com/nl/title/81622643)

Blue Monday – hate to see you like this - Hate to see you like this - 2025 Jay Hooks - Tequila & Bullets – Tequila and Bullits  -  2025 Jose Ramirez band - i'll play the blues for you - live at bluesmoose radio - 17 oktober 2021Sonny Hunt and the Dirty White Boys feat Leif de Leeuw and Rory de Kivit – Cold Hearted Woman - 1 sep 2010 live at Bluesmoose radioSonny Hunt and the Dirty White Boys feat Leif de Leeuw and Rory de Kivit – Hoochie Coochie man - 1 sep 2010 live at Bluesmoose radioSonny Hunt and the Dirty White Boys feat Leif de Leeuw and Rory de Kivit – Cause we've ended as lovers - 1 sep 2010 live at Bluesmoose radioSonny Hunt and the Dirty White Boys feat Leif de Leeuw and Rory de Kivit – Voodoo Chile  - 1 sep 2010 live at Bluesmoose radio

Metal is metal? Zeker niet! Want hoewel de meeste herrie uit het Westen komt, is er ook een levendige Spaanse en Latijns-Amerikaanse scene, met totaal eigen klanken en teksten. Gelukkig weet dubbelbloed Bram 'El Pastuso' Franssen, frontman van ¡Pendejo!, in deze editie van Dood & Verderf deze werelden te combineren én te duiden. Wat metal, wat grindcore, wat stoner, wat punkrock, wat teringherrie. Niets nieuws onder de zon in Dood & Verderf, zou je denken. Maar niets is minder waar. Want in deze editie vertrekken we naar de exotische wereld van de Spaanstalige teringherrie. Live vanaf het festivalterrein van Baroeg Open Air zit ik in de podcastcontainer met Bram ‘El Pastuso' Franssen. Bram, dat is de zanger en trompettist van ¡Pendejo!. En ¡Pendejo!, dat is, en ik citeer, ‘snelle stoner met trompet én trombone, stomp-groovend als een zwaar opgevoerde stoomwals die wordt aangedreven door een megawaterpijp met op smeltend asfalt gekweekte wiet erin'.  Spaanstalige teringherrie dus. We bezoeken daarvoor zo ongeveer elk land in Midden- en Zuid-Amerika, plus nog wat Zuid-Europa, en natuurlijk ons eigen Nederland. Vamos! Vond je dit tof? Abonneer je dan op de nieuwsbrief of de podcast. En ben je al fan? Geef dan een vijf-sterren-rating aan de show op je favoriete podcastplatform, zodat zoveel mogelijke andere mensen de show ook kunnen vinden. Playlist Brujeria - La Migra (cruza la frontera II) (Raza Odiada, 1995) Consulado Popular - Me Mamé (single, 2017) Motosierra - Andate a cagar (Life in Hell, 2006) Luzbel - Por piedad (Luzbel, 2019) ¡Pendejo! - La Reina De La Ametralladora (Volcán, 2023) Bala - Agitar (Maleza, 2021) Avernal featuring Pato Larralde - Solo ante la muerte (Requiem para los Rebeldes Necrologia, Pt. 1) Zwaar Aanbevolen Zatokrev - Pearl Eyes (Bring mirrors to the surface, 2025) Zatokrev, vertelt online magazine Zware Metalen in zijn maandelijkse Zwaar Aanbevolen-tip, is een Zwitserse doom/death/sludge-band en brengt eind deze maand - na zeven jaar afwezigheid - zijn vijfde album op de markt. Bring Mirrors To The Surface verschijnt via het gerenommeerde Pelagic Records en is voer voor fans van Cult Of Luna, Neurosis en Minsk. Redacteur Robert de Leeuw schrijft: "Bring Mirrors to the Surface is een intrigerende comeback-plaat geworden waar je even de tijd en ruimte voor moet nemen. Maar juist dat zijn vaak de releases die uiteindelijk blijven hangen." Lees de recensie op Zware Metalen

Na twee decennia is Ook dat nog! terug op de buis met eclatante cijfers (1.25 miljoen kijkers), maar krijgt het befaamde consumentenprogramma de handen op elkaar van het panel van de AD Media Podcast? ,,Jongens, verzin eens iets nieuws”, verzucht columnist Angela de Jong. Behalve Ook dat Nog! bespreekt het panel van de AD Media Podcast ook de terugkeer van Beau van Ervens Dorens die een sociaal maatschappelijk programma maakt over het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis, dat gespecialiseerd is in kanker. Dit is wat Beau goed kan, niet uit de hoogte, af en toe een vraag en met de juiste toon, zo vindt het panel eensgezind. En Miljoenenjacht? Daar veroverde de winnares zondag meer dan vier ton. Tot ergernis van Angela de Jong worden na de beslissing om te stoppen nog wél koffertjes opengemaakt om te zien ‘waar de bedragen zitten en wat ze eventueel had kunnen winnen’. Zelfs de ´bank´ werd gevraagd welk bedrag ze had kunnen winnen. En in háár koffer zat maar liefst vijf miljoen. ,,Wordt er toch voor gezorgd dat ze met een rotgevoel naar huis gaat”, aldus Angela de Jong. Dan de eerste cijfers van het radioprogramma van Gordon en Froukje de Both op Radio 10. Die dalen (dertien jaar en ouder) geleidelijk na een maand. Maar het geheim van een succesvol radioprogramma is een kwestie van de lange adem, werpt mediaverslaggever Dennis Jansen tegen. De Jong: ,,Zijn jullie verbaasd over zijn slechte cijfers? Iedereen kotst Gordon toch uit.” Voorbij komen Lubach, Het echte leven in de dierentuin en tenslotte de vraag wie Martine van Os moet opvolgen na haar vertrek bij We zijn er bijna. Moet dat Paul de Leeuw worden? Carrie ten Napel? Dionne Stax? Luisteren dus! Naar de wekelijkse AD Media Podcast, waarin columnist Angela de Jong en mediaverslaggever Dennis Jansen alle hoofd-, rand-, en bijzaken bespreken op het gebied van media. De presentatie is in handen van Manuel Venderbos. Gebruik je liever je favoriete podcastsapps via Spotify of Apple? Dat kan! Vind alle onze podcasts op ad.nl/podcasts.Support the show: https://krant.nl/See omnystudio.com/listener for privacy information.

Introductie: Openbaring We zijn aangekomen bij het slotakkoord van de Bijbel: Openbaring. Is het niet fantastisch dat God ons ook verteld hoe het verhaal van God en mens zal aflopen? Openbaring is wel een boek dat soms lastig te begrijpen is. Het zit vol profetieën en beeldspraak. De details kunnen misschien voor verwarring zorgen, maar de hoofdlijn is niet moeilijk te volgen. We bezoeken nog één keer de apostel Johannes, die verblijft op het Griekse eiland Patmos. Jezus verschijnt aan hem en vertelt Johannes om namens Hem brieven aan zeven kerken te sturen. Daarna krijgt Johannes visioenen van de hemel én van de komst van de nieuwe aarde en de nieuwe hemel. God rekent definitief af met het kwaad, vestigt Zijn koninkrijk op aarde en wij die op Hem vertrouwen mogen voor altijd bij Hem zijn.   Openbaring (20 minuten) In onze Bijbel heet dit Bijbelboek ‘Openbaring' of ‘Openbaring van Johannes', maar de oorspronkelijk titel van dit werk is ‘Openbaring van Jezus Christus'. Die naam is veel toepasselijker omdat de tekst weergeeft wat Jezus in verschillende visioenen openbaarde aan de apostel Johannes. Bovendien staat de Messiaanse Koning centraal. Deze was al beloofd aan Adam en Eva nadat zij voor het eerst hadden gezondigd. Hij is de rode draad in alle Bijbelboeken. Johannes schreef Openbaring aan het eind van zijn leven, toen hij verbannen was naar het eiland Patmos. Vermoedelijk ergens tussen de jaren 94 en 96. Keizer Nero was inmiddels gestorven en zijn plaats was ingenomen door keizer Domitian, die evenals zijn voorganger de christenen vervolgde. Aankomende storm Er was zelfs nog meer vervolging op komst en de kerken in Klein-Azië (Turkije) waren niet meer zo sterk als enkele jaren daarvoor. Ze hadden hoop, bemoediging en zelfs correctie nodig om de aankomende storm te kunnen weerstaan. Daarom verscheen Jezus aan Johannes, dicteerde brieven aan de zeven kerken in Klein-Azië en liet hem visioenen zien van de geestelijke werkelijkheid. Openbaring is net als de andere profetische boeken soms moeilijk te begrijpen. Dat komt omdat er veel in beelden wordt gesproken en hoe leg je die uit? Profetieën zijn woorden die rechtstreeks van God komen en bedoeld zijn om mensen te waarschuwen of juist kracht te geven in tijden van wanhoop. Als je Openbaring leest, kun je je daarom beter richten op wat je wel begrijpt, in plaats van op wat je niet begrijpt. En als je de getallen en symbolen wilt bestuderen, kijk dan vooral naar het Oude Testament, want Openbaring zit vol verwijzingen naar het eerste deel van de Bijbel. Code ontcijferen? Veel christenen gaan trouwens op zoek gaan naar een code in Openbaring en proberen die te ontcijferen. Ze proberen erachter te komen welke profetieën al zijn vervuld en welke op het punt staan om vervuld te worden. Ze willen calculeren wanneer Jezus terugkomt. Hierdoor verliezen ze het overzicht en de grote lijn van het boek. Openbaring is namelijk het laatste Bijbelboek, de climax van de hele Bijbel. Het geeft troost, hoop en kracht om vol te houden, zelfs als het moeilijk wordt, zelfs als mensen je niet serieus nemen om je geloof, zelfs als je wordt vervolgd, zelfs als je wordt vermoord. Hou daarom vast aan Gods Woord; dat is Jezus zelf. Helemaal aan het eind vangen we een glimp op van de vervulling van al Gods beloften: dat we op een plaats mogen wonen die nog mooier is dan de Hof van Eden, en dat God dan weer bij ons woont. ‘Iemand die eruitzag als een mens' Johannes opent ‘Openbaring' met een beschrijving van hoe Jezus hem van achteren roept. Als Johannes zich omdraait ziet hij zeven gouden lampenstandaards en ertussendoor loopt ‘iemand die eruit zag als een mens'. (Een lampenstandaard staat symbool voor een kerk.) Jezus draagt Johannes op brieven te schrijven aan zeven gemeenten in Klein-Azië. Het getal ‘zeven' is een belangrijk symbool in de Bijbel. Het is het getal van de ‘volheid' of ‘compleetheid'. Elke kerk die een brief krijgt, heeft zo zijn eigen uitdagingen. Sommige zijn hun liefde voor Christus kwijtgeraakt en lauw geworden. Andere worden zwaar vervolgd door niet-gelovigen. Jezus roept de zeven kerkelijke gemeentes op om trouw te blijven aan Hem en zo de wereld te overwinnen. Wie de wereld overwint, krijgt een beloning. Deze eerste drie hoofdstukken leggen de basis voor de rest van het boek. Hoewel Johannes namens Jezus zeven specifieke kerken aanschrijft, is zijn boodschap relevant voor de hele kerk. De vraag is dus: zal de kerk overwinnen? En waarom is ‘trouw blijven' hetzelfde als ‘de wereld overwinnen'? Die vragen worden beantwoord in de rest van het boek. De gesloten boekrol Johannes krijgt een visioen van Gods troonzaal en gebruikt beelden uit het Oude Testament om de pracht en praal te beschrijven. Om God heen zijn hemelse wezens die roepen hoe heilig God is. Voor de troon werpen 24 oudsten zich neer om God te aanbidden. God houdt een boekrol vast. Deze rol is verzegeld met zeven wassen zegels. In het Oude Testament spraken de profeten hier ook al over en ook Daniël zag deze boekrol al in een visioen. Niemand mag de boekrol echter openmaken. Dat kan alleen gebeuren door iemand die waardig genoeg is. Dan verschijnt er Iemand die dat wel kan. Het is de Leeuw van Juda, de nakomeling van David. De leeuw is een toonbeeld van kracht en David is een militair met talloze overwinningen. Als Johannes zich omdraait om deze ‘leeuw' te kunnen bekijken, ziet hij echter iemand die lijkt op een lam. Een geslacht lam. Met zeven hoorns en zeven ogen. De overwinning is dus behaald door Iemand die zich ter dood liet brengen. Denk ook terug aan het lam dat de Israëlieten moesten slachten in Egypte, zodat de Engel des doods hun huis niet zou aandoen om de eerstgeborenen te doden. Niet voor niets noemde Johannes de Doper Jezus ook wel ‘het Lam van God'. In de hemel wordt God aanbeden, maar ook dit Lam. Het Lam verbreekt uiteindelijk één voor één de zegels. Zeven zegels, zeven bazuinen, zeven schalen In het volgende deel van Openbaring laat Johannes zien hoe drie cycli van zevens elkaar opvolgen. Eerst zeven zegels. Uit het zevende zegel komen zeven bazuinen. Uit de zevende bazuin komen zeven schalen. Iedere cyclus laat zien hoe Gods koninkrijk en Zijn rechtvaardigheid zich in de hemel én op aarde zzullen vestigen. Het zou kunnen dat deze 21 gebeurtenissen elkaar zullen opvolgen, maar het is waarschijnlijker dat iedere cyclus van zeven hetzelfde beschrijft als de twee andere cycli. De uitkomst is namelijk telkens hetzelfde: ze leiden tot het laatste oordeel. Bij het openen van de eerste vier zegels, verschijnt er telkens een ruiter op een paard. Dit beeld komt uit Zacharias 1. De vier ruiters vertegenwoordigen oorlog, verovering, honger en dood. Helaas komen er iedere dag mensen om door oorlogen, veroveringen, honger en andere misstanden. Het vijfde zegel laat de ‘martelaren' zien: de mensen die omgebracht zijn omdat ze Jezus volgen. Zij roepen het uit tot God. Wanneer gaat Hij hun bloed wreken? God antwoordt dat ze nog even geduld moeten hebben. Het is nog niet de tijd, maar Hij legt niet uit waarom niet. De dag van de Heer Maar dan wordt het zesde zegel geopend. Dit is de dag van de Heer, waarover de profeet Joël profeteerde. Er vinden rampen plaats op aarde en de mensen worden bang. Ze roepen uit: ‘Wie kan dit doorstaan?' Het antwoord volgt in Openbaring 7. We zien een engel die 144.000 trouwe volgelingen van God markeert. Dit zegel op het voorhoofd van deze mensen beschermt hen tegen de rampspoed. De 144.000 zijn als het ware een telling van de militaire kracht. Dat kwamen we ook al tegen in Numeri 1. De 144.000 zijn 12.000 soldaten van elk van de twaalf stammen van Israël. Dit is wat Johannes wordt verteld. Maar wat hij ziet, is anders dan wat hij zojuist hoorde. Voor hem staat namelijk een ontelbaar grote menigte bestaande uit mensen van allerlei volken en rassen. Precies zoals God had beloofd aan Abraham. Dit is het leger van God. Ze zijn in wit gekleed, omdat Jezus' bloed hen heeft schoongewassen. Zij zijn de overwinnaars. Niet doordat zij hun vijanden onder de voet hebben gelopen, maar omdat ze trouw zijn gebleven aan Jezus en het evangelie hebben verkondigd. De zevende zegel Dan wordt het zevende zegel verbroken. Er valt een immense stilte in de hemel die een half uur duurt. Zeven engelen krijgen ieder een bazuin, en vuur van het altaar wordt over de aarde uitgeworpen: met donderslagen, bliksemschichten en een aardbeving wordt het einde van de ‘dag van de Heer' ingeluid. Johannes vertelt ons vervolgens wat het blazen op de bazuinen teweegbrengt. Het lijkt erop dat dit geen nieuwe gebeurtenissen zijn, maar meer een andere manier om hetzelfde te zeggen. Nu gebruikt God beelden uit het Bijbelboek Exodus. De eerste vijf bazuinen veroorzaken rampen vergelijkbaar met de plagen die Egypte teisterden. Als de zesde bazuin schalt komen de vier ruiters tevoorschijn die we eerder al zagen bij het openen van de eerste vier zegels. Ondanks alle rampspoed weigeren de mensen te breken met hun zondige levensstijl. Precies zoals de Farao en de Egyptenaren weigerden te luisteren toen zij getroffen werden door de plagen. Twee symbolische visioenen Voordat de zevende bazuin klinkt, krijgt Johannes de door Jezus geopende boekrol. Hij moet deze opeten, maar mag de tekst niet voor zichzelf houden. Hij krijgt de opdra...

Conservative leader Kemi Badenoch wants to end Labour's ban on new oil and gas licences and make North Sea oil and gas a "cornerstone" of the economy.   But what would that mean for net-zero targets?     Kamali Melbourne is joined by our business correspondent Paul Kelso, who breaks down the economic impact it could have, while industry expert Professor Paul de Leeuw tells us how the sector has reacted to the announcement in Aberdeen.  Producer: Soila Apparicio  Editor: Mike Bovill 

Een prentenboek vol 'pure brandweerromantiek' (NRC) Uitgegeven door Moon Spreker: Paul de Leeuw

Urenlang luisterplezier Uitgegeven door Moon Sprekers: Jenny Arean, Noortje Herlaar, Paul de Leeuw

Bij de naam Jaap Spaanderman gaat er misschien niet meteen een belletje rinkelen. Toch hebben de volgende bepalende musici allemaal les gehad van deze pedagoog oa.: Hans Vonk, Reinbert de Leeuw, Ed Spanjaard, Guus Janssen, Jaap van Zweden en Edo de Waart.   Gedraaid in de uitzending:   Felix Mendelssohn - 1e pianotrio/scherzo door Het Concertgebouw Trio Alphons Diepenbrock - Marsuyas (dir. Hans Vonk) W.A. Mozart - Ouverture Die Zauberflöte (dir. Hans Vonk) Richard Strauss - September (dir. Edo de Waart/Charlotte Margiono sopraan) Erik Satie - Les Anges (Reinbert de Leeuw/ Barbara Hannigan) Schubert/De Leeuw - Gute Nacht (Reinbert de Leeuw/Barbara Sukowa) Guus Janssen - Taag Henriëtte Bosmans - Sonate voor cello en piano (Ed Spanjaard/Raphael Wallfish) Henriëtte Bosmans - Tweede Celloconcert (Ed Spanjaard/Raphael Wallfish)

De afgelopen zomer maakten wij in opdracht van de media magazine associatie de serie 'Bakkie Media met Smaakmakers en daar hebben we verschillende lessen uit gehaald. Deze 7 lessen van effectieve storytelling delen we graag met onze luisteraars en kijken we samen met onze special guest Olivier Heimel, creative director bij BusinessWise terug op de prachtige gesprekken die wij hebben gehad. Wat hebben wij geleerd uit de inspirerende koffietafelgesprekken met Ferdi Felderhof (Donald Duck), Xandra Schutte (De Groene Amsterdammer), Pieter Zwart en Freek Jansen (VI), Bram de Leeuw (&C), Irene Smit (FLOW), Kelly Staa (Cosmopolitan) en Marieke 't Hart (VROUW). Je hoort het in deze speciale extra aflevering.

Deze week staan we stil bij de Leeuw energie en de Nieuwe Maan in Leeuw op 24 juli: een uitnodiging om jezelf te laten zien zoals je werkelijk bent: speels, trots, creatief en vrij.In deze aflevering neem ik je mee in de energie van deze maan, de astrologische aspecten (zoals de connectie met Saturnus, Neptunus, Uranus en Pluto), en hoe je deze kunt gebruiken om dichter bij je ware expressie te komen.Ik deel hoe astrologie je kan helpen om een steviger fundament in jezelf te bouwen. Ik deel ook journaling prompts, praktische tips en een ritueel voor de nieuwe maan.Sessie met mij:  www.josieboog.comMeer op Instagram: @josieboogMeer astro?  www.celestemembership.comLaat me weten wat deze aflevering met je doet, en vergeet niet een intentie te zetten bij deze bijzondere maan.

Speellijst Zondag 20 juli 2025 Ivo de Wijs deel 2 Ballade Jan Boerstoel voor Ivo de Wijs 2'15 Eigen opname Ha ha ha je vader (I. de Wijs/J. Stokkermans) Kinderen voor kinderen 2'27 Van cd 2 van de cd-box Alle liedjes van 1980 t,m 2006 VARA VCD 6301117 Tante Cato (I. de Wijs/P. Nieuwint) Jasperina de Jong 3'34 Van de cd De shows uit de jaren 70 EMI 7243 4 95090 2 3 De seizoenen (I. de Wijs/J. Stokkermans) Lieuwe Visser en Jasperina de Jong 3'08 Van de promotie-cd van lang leve de opera In stilte (Bannink/De Wijs) Jelle Leistra 2'05 Eigen opname Denk je dat het goed komt (I. de Wijs/H. Ruiter) Lenette van Dongen 3'30 Van de cd Denk je dat het goed komt WD CD 50 54 31 94-1 Speel (Trad.De Wijs) Di Gojim 2'57 Syncoop 5760 CD 251 Een slapende stad (Brel/De Wijs) Paul de Leeuw 4'56 Van de cd Stille liedjes PCD 496279 2 Leven van de wind (C. Bruni, I. de Wijs/J. Clerc) Wende Snijders 3'27 Van de cd Het verschil BIS 104 Voorjaar (De Wijs/Tiehuis) Frans Smulders 3'45 Van de cd De dichter is een koe, géén varken BGMP 9518 Top (I. de Wijs/R. Laan) Jenny Arean 3'15 Van de cd In concert BIS 099 Speech Ivo de Wijs bij de Hommage Jenny Arean 7'25 AKF 2009 Eigen opname Woorden (Aznavour/De Wijs Jenny Arean 3'12 Van de cd In concert BIS 099

Waar is alle materie uit opgebouwd, en welke wetten volgen die deeltjes om alles op aarde en de rest van het heelal vorm te geven? Wat is antimaterie, en wat heeft quantumtheorie daarmee te maken? In Reis naar de kern neemt Ivo van Vulpen, deeltjesonderzoeker bij CERN in Genève en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, je mee langs al deze grote vragen. Je denkt misschien dat dat ver van je normale belevingswereld afstaat, maar al deze inzichten worden dagelijks gebruikt. Van de GPS op je telefoon, tot de scanners in ziekenhuizen.. Over Reis naar de Kern Na Terug naar de Oerknal met Govert Schilling en Baan door het Brein met Iris Sommer is het nu tijd voor een nieuw avontuur: Reis naar de kern. Een fascinerende duik in de wereld van de allerkleinste deeltjes, waar de allergrootste vragen worden beantwoord. In vijf afleveringen zoomen we in op de wereld van het atoom, de quantummechanica, antimaterie en de ontdekking van het Higgs Boson. Reis naar de Kern is een podcast van BNR. Tekst en presentatie: Ivo van Vulpen. Concept: Connor Clerx. Eindredactie: Annick van der Leeuw. Montage: Gijs Friesen en Connor Clerx. Sounddesign en mixage: Gijs Friesen. Over Ivo Ivo van Vulpen is als deeltjesfysicus werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, het Nationaal Instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) en hij doet onderzoek bij de deeltjesversneller (Large Hadron Collider) bij CERN in Genève. Hij is hoogleraar Wetenschapscommunicatie, in het bijzonder betreffende de natuurkunde, aan de Universiteit Leiden. In 2018 verscheen zijn eerste boek: De melodie van de natuur. Lees ook dit artikel op BNR.nl Transcript aflevering Hoewel die reis naar de wereld van het allerkleinste een avontuur is met een enorm rijk verleden (die ons veel nieuwe inzichten en toepassingen heeft gebracht) is het belangrijk om niet té lang in het verleden te blijven hangen. Laten we de stap maken naar het nu, naar het onderzoek van de 21e eeuw. Wat zijn bijvoorbeeld de laatste grote ontdekkingen geweest en wat zijn de raadsels waar wij als wetenschappers op dit moment van wakker liggen. In de vorige aflevering hebben we het Standaard Model leren kennen, dat bouwwerk dat zowel alle bouwstenen als natuurkrachten bevat. Het blootleggen hiervan is een fe-no-me-nale prestatie, maar hoe mooi en stevig het Standaard Model ook leek, het bleek helemaal geen stevig fundament te hebben en bovendien was het alsof het gebouw er wel stond, maar er geen cement tussen de stenen zat. In deze vierde aflevering van onze reis gaan we op zoek naar dat onzichtbare cement dat de boel bij elkaar houdt. Het blijkt inderdaad te bestaan. Het draait allemaal om het beroemde Higgs-deeltje. Wat maakte dit idee nou zo bijzonder dat wetenschappers van over de hele wereld, in dit geval bij cern, het Europees centrum voor deeltjesfysica, er samen naar op zoek zijn gegaan. En waarom heeft het meer dan 60 jaar geduurd om het te vinden? Natuurlijk was het mooi dat het een Nobelprijs opleverde, maar nog belangrijker voor ons als wetenschappers was dat het ervoor zorgde dat het Standaard Model vanaf dat moment wél stevig stond. Hierdoor veranderde niet alleen de manier waarop we naar de natuur keken, maar het zorgde er ook voor dat we ’s nachts niet meer wakker lagen van de vraag: ‘Hoe zit het nou eigenlijk echt?’. Om het probleem en de oplossing van Peter Higgs beter te begrijpen moeten we eerst kort van het hoofdpad af. We slaan een klein zijpaadje in zodat ik even kort wat kan vertellen over de manier waarop natuurkundigen hun theorieën vormgeven. Als je probeert het gedrag van mensen te begrijpen en te voorspellen dan kom je er snel achter dat dat enorm complex is. Menselijk gedrag hangt van ontzettend veel dingen af zoals leeftijd, geslacht, uiterlijk en karaktereigenschappen, maar ook van de geschreven, en ongeschreven, regels van de cultuur van het bedrijf of land waarin een ontmoeting plaatsvindt. Psychologie is een ingewikkeld en belangrijk vak. Wij natuurkundigen doen hetzelfde, maar dan met de natuur in plaats van de mens. En wij hebben het veel makkelijker dan de psychologen omdat de deeltjes maar een klein aantal eigenschappen hebben en de natuurwetten universeel en onveranderlijk zijn. De taal die wij gebruiken om de regels en het verhaal van de natuur te beschrijven bestaat niet uit woorden en zinnen, maar uit wiskundige formules. Het grote voordeel daarvan is dat het een universele taal is zonder ambiguïteiten. Tegelijkertijd is het ook een taal die weinig mensen buiten de wetenschap beheersen. En dat is jammer, want daarmee blijft de betekenis en schoonheid van het verhaal verborgen. Een voorbeeld: als ik je een Japanse tekst laat zien en je vraag of het een regel is uit de Japanse belastingalmanak, een regel uit een vertaald gedicht van Pablo Neruda of een uit het kinderboek Nijntje aan zee dan zeg je waarschijnlijk ‘Die vraag kan ik niet beantwoorden, want ik kan geen Japans schrift niet lezen.’ Tegelijkertijd weet je ook dat Japanse schoolkinderen de vraag wel kunnen beantwoorden en de regel zonder probleem voor je kunnen vertalen. In het geval van Nijntje is zo’n simpele vertaling genoeg, maar als het een gedicht of verhaal is dan is er meer nodig om door te dringen tot de essentie van wat er verteld wordt: context, cultuur, inzichten. Hetzelfde geldt voor formules. Ook die komen in allerlei soorten en maten: van trivialiteiten tot formulering met onpeilbare dieptes en verborgen inzichten. Om een voorbeeld te geven, pas ja-ren nadat Einstein zijn formules over de zwaartekracht had opgeschreven bleek dat het heelal altijd zou uitdijen en dat er zwarte gaten zouden moeten bestaan. Ook bij de formules van het Standaard Model werd er iets ongemakkelijks zichtbaar. Meer concreet: het bleek dat volgens de theorie deeltjes geen massa mochten hebben. En dat is een probleem. Een heel groot probleem. Deeltjes hebben namelijk gewoon wel massa. Dat zien we elke dag als we op de weegschaal staan, maar iets breder: als deeltjes geen massa zouden hebben dan waren ze in ons heelal nooit samengeklonterd onder invloed van de zwaartekracht tot de sterren en planeten die we nu hebben. En dan waren wij er ook zelf nooit geweest, want in zo’n massaloze wereld beweegt alles met de lichtsnelheid en kunnen atomen niet bestaan. Om een lang verhaal kort te maken: De Britse natuurkundige Peter Higgs ontdekte dat er een manier was om de theorie iets aan te passen zodat deeltjes toch massa konden hebben. Een oplossing die het bouwwerk stevig bij elkaar hield: het onzichtbare cement. De essentie van zijn idee, dat bekend staat als het Higgs mechanisme, is dat de ruimte, het hele heelal dus, gevuld is met iets dat we als mensen niet kunnen ruiken, zien, proeven, horen of voelen, maar waarvan deeltjes wél merken dat het er is. Voor deeltjes is dat Higgs veld net als wat water is voor vissen. Het is overal om ze heen en sommige vissen bewegen makkelijker door het water dan andere. Dat is ook precies wat sommige deeltjes licht maakt en andere zwaar. Een mooie oplossing voor het probleem van massa, …. maar ja, hoe gingen we bewijzen dat dit ook echt waar is. Je kunt natuurlijk van alles verzinnen. De zoektocht naar dit zogenaamde Higgs-veld dat in de lege ruimte verborgen zou zitten had enorm veel voeten in de aarde. Een voorspelling was dat als dit veld inderdaad bestond er in deeltjesversnellers naast alle bekende deeltjes heel af en toe nog één ander deeltje geproduceerd zou worden. Een deeltje met een unieke vingerafdruk. Als dat zo is dan zouden we dat wel kunnen vinden natuurlijk, want laat deeltjes zoeken in botsingen nou net onze core business zijn. Toch zou het nog zo’n vijftig jaar duren voor alle ingrediënten aanwezig waren: deeltjesversnellers met genoeg energie, detectieapparatuur die nauwkeurig genoeg was en, niet onbelangrijk, het samenwerken van duizenden wetenschappers vanuit de hele wereld. Zo’n plek bestaat en rond 2010 viel alles op zijn plek. Dé plek waar deeltjesfysici van over de hele wereld al meer dan vijftig jaar samenkomen om onderzoek te doen naar de wereld van het allerkleinste is cern, het Europees onderzoekscentrum voor de deeltjesfysica in de buurt van Genève. Het is iets meer dan een vierkante kilometer groot en ligt tussen de stad en de laatste uitlopers van het Jura-gebergte. Een plek met een haast mythische status, maar het is tegelijk ook gewoon een Science Park zoals er zoveel zijn in de wereld. Een plek waar elk jaar honderden promovendi opgeleid worden en waar wetenschappers van over de hele wereld samenkomen om, vrij van politiek, samen te werken en te overleggen. Zelf was ik vrij snel verkocht na mijn eerste kennismaking met cern. Ik werd geselecteerd als cern-zomerstudent. Een life changing experience waarbij mijn wereld in één klap groeide van Utrecht en Nederland naar de hele wereld. Elke zomer komen er namelijk vanuit elke land dat aangesloten is bij CERN een paar studenten drie maanden naar Genève om daar les te krijgen van de toppers in het vakgebied en om mee te draaien in een ‘echte’ onderzoeksgroep. Ineens werkte ik in de groep van een vrolijke Noor met een Italiaanse technicus en zat ik in de collegebanken en bij de lunch met studenten uit Noorwegen, Griekenland, Zweden en Portugal warm te eten: Espen, Georgios, Anna en João: de wereld in het klein. Ik vond het schitterend! Studenten die net als ik ook enorm van dat ene stukje natuurkunde hielden waardoor de culturele en taalverschillen als sneeuw voor de zon verdwenen. Voor mij is cern de belichaming van de ongekende mogelijkheden als we wereldwijd samenwerken aan een gedeelde droom. Het heeft daarmee een rol die groter is dan alleen het onderzoek zelf en ik ben altijd enorm trots dat ik daar deel van uit mag maken. Om het Higgs deeltje te kunnen maken, als het überhaupt bestaat natuurlijk, moet je met enorm veel energie deeltjes op elkaar botsen. En dat komt goed uit, want op CERN staat de krachtigste deeltjesversneller op aarde: de Large Hadron Collider, de LHC. Het is een 27 kilometer lange cirkelvormige versneller in een tunnel 100 meter onder de grond. Die tunnel kun je qua grootte goed vergelijken met een metro-tunnel. De protonen zelf draaien in wolkjes in een kleine buis hun rondjes: één buis waarin de protonen linksom draaien en één waarin de protonen rechtsom draaien. Er is een klein stukje waar de protonen een klein zetje krijgen en de rest van de tunnel staat bomvol magneten die zorgen dat de magneten keurig een rondje draaien in hun buis om vervolgens weer terug te komen bij de plek waar we ze nóg een zetje kunnen geven. Als je in die tunnel staat zie je die buizen trouwens zelf niet omdat ze verstopt zitten in grote supergeleidende magneten die allemaal afgekoeld moeten worden tot bijna het absolute nulpunt. Door de tegen elkaar in draaiende wolkjes protonen op sommige plekken in de ring door het oog van een naald te sturen moeten ze haast wel botsen. Het is op die punten dat er nieuwe deeltjes gemaakt worden en het zal jullie niet verbazen dat we op die plekken grote ondergrondse hallen hebben uitgegraven om er onze grote fototoestellen te plaatsen. Ik heb eerder verteld dat we van alle brokstukken die de detector bereiken kunnen achterhalen welk deeltje het was, welke richting hij op vloog en welke energie hij had. We gebruiken die brokstukken vervolgens om, net als paleontologen met dinosaurussen, de zware kortlevende deeltjes die in de botsing gemaakt zijn te reconstrueren. Elk met hun eigen vingerafdruk. In ons geval dus op zoek naar tekenen van het Higgs-deeltje. Zo’n detector om botsingen te bekijken wordt niet door CERN zelf gemaakt trouwens. CERN zelf zorgt alleen voor de versneller en de infrastructuur en het is aan samenwerkingsverbanden tussen universiteiten en onderzoeksinstituten van over de hele wereld om samen zo’n experiment vorm te geven. Het experiment waar ik zelf aan werk heet ATLAS. Het is een van de experimenten die het HIggs deeltje ontdekt hebben en we zijn druk bezig om alle eigenschappen van het HIggs deeltje in kaart te brengen. Zelf ben ik aan het uitzoeken hoe lang het HIggs deeltje zelf eigenlijk leeft. En geloof het of niet, maar vandaag, op de dag dat we dit opnemen, publiceren we ons resultaat, maar dat is weer een ander verhaal. Het ATLAS experiment is een samenwerking tussen een paar duizend wetenschappers en dat zoiets überhaupt bij elkaar blijft is op zichzelf al een klein wonder. Waar een groot bedrijf vaak sterk hiërarchisch georganiseerd is om efficiënt te kunnen opereren moet hier een organisatie van tweeduizend hoogopgeleide mensen opgebouwd worden die in de basis bestaat uit groepen van tien tot twintig personen. Het gaat om een hoop geld en we moeten goed verantwoorden, zowel naar buiten als voor onszelf, hoe we gemeenschappelijke keuzes maken over de technologie en hoe we de data zo goed mogelijk analyseren. Wie wordt de baas en welke bevoegdheden heeft die persoon? cern houdt bij het uitbesteden van werk aan de industrie de verdeling over de landen goed in de gaten zodat die ook profiteren en ook in de experimenten zelf is balans het sleutelwoord. Ook de sociologie is niet triviaal. Want hoe ga je om met cultuurverschillen. Hoe zorg je dat een Japanse promotiestudent ideeën kan uitwisselen en samen kan werken met een senior Duitse professor en hoe laat je mensen ‘constructief’ samenwerken in een zeer competitieve omgeving? Hoe zorg je dat elk land ook een eigen zichtbaarheid en identiteit houdt en hoe ga je de leiderschapsposities invullen? Een strakke hiërarchie is ook niet altijd de meest geschikte opzet. Bij veel deelonderzoeken gaan twee of meer groepen afzonderlijk aan de slag. Dat lijkt zeer inefficiënt, en dat is het inderdaad ook wel, maar door parallel te werken worden fouten vermeden en is zorgvuldigheid gewaarborgd omdat je elkaar zo controleert. Er ontstaan op die manier ook verschillende oplossingen voor specifieke problemen en komen we samen sneller vooruit. Het maakt ook dat er ruimte is voor mensen om een gek idee na te jagen. En vreemd genoeg zijn het vaak die out-of-the-box ideeën die eigenlijk helemaal niet kunnen, die een doorbraak geven en ook weer interessant zijn voor de industrie. Het zijn nieuwe technieken die commercieel vaak nog niet interessant zijn, maar wel een uitdaging vormen en zo een katalysator zijn voor nieuwe ideeën en projecten. Maar hoe vind je dat Higgs-deeltje dan precies? Wat is dan die unieke vingerafdruk waar je naar op zoek bent in die botsingen? De voorspelling zegt dat het Higgs-deeltje, als het bestaat, heel kort leeft en daarna uit elkaar valt in andere deeltjes. Dat kan op verschillende manieren en onze strategie was om ons te richten op twee vrij unieke en zeer duidelijk herkenbare signalen: de specifieke gevallen waarin het Higgs-deeltje uit elkaar valt in vier muon deeltjes of twee lichtdeeltjes. Hoewel dit allebei vrij zeldzaam is, zijn deze makkelijk te herkennen in de detector tussen de miljarden andere botsingen. De kans dat er een Higgs-deeltje gemaakt wordt in een botsing is enorm klein, dus je zult veel botsingen moeten bekijken. Het lijkt zo makkelijk als ik zo opschrijf: zoek naar botsingen met vier muon deeltjes of twee lichtflitsjes en bekijk of je er meer ziet dan je zou verwachten van de voorspelling waarin het Higgs-deeltje niet bestaat. En als je hebt vastgesteld dat er echt een overschot is, overtuig jezelf er dan van dat die ‘extra’ botsingen inderdaad van een Higgs-deeltje afkomstig zijn. Maar dat is nog best tricky. Het aan elkaar knopen van de signalen van de verschillende detectoren, het selecteren van de juiste botsingen en de interpretatie ervan is een karwei dat honderden deeltjesfysici meer dan tien jaar heeft beziggehouden. Zo gebeuren er per seconde zo’n miljard botsingen in de detector, maar je kunt er elke seconde maar zo’n 1000 op de computer opslaan. Hoe maak je elke seconde weer de beslissing welke foto’s je wel en niet bewaart? En hoe zeker weet je dat je geen fout maakt? En hoe zeker weet je eigenlijk dat je echt lichtdeeltjes zit te tellen en niet andere deeltjes die er heel erg lijken en duizenden malen vaker geproduceerd worden. Net als de technologie pusht dit ook de ontwikkeling op het gebied van computertechnologie, algoritmes, data-transfer en data-analyse. De gedistribueerde computing die we nu zo normaal vinden een sterk fundament heeft op CERN en het is niet voor niets dat fabrikanten maar al te graag samenwerken met onze tak van wetenschap bij het testen van nieuwe technologie. In de eerste twee jaar dat de Large Hadron Collider draaide zochten we in de botsingen allerlei combinaties van deeltjes. Werkte onze apparatuur wel zoals we dachten en zagen we de deeltjes terug waarvan we wisten dat we ze zouden maken. Maar de meeste aandacht ging natuurlijk uit naar botsingen met vier muonen of twee fotonen. Het was echt fantastisch toen we merkten dat het leek of er een overschot was aan deze speciale botsingen, al was het wel een zenuwslopende periode. Je moet wachten tot je zeker bent van je zaak (een onterechte claim kost je namelijk je wetenschappelijke reputatie), maar je weet dat er een concurrerend experiment ook druk op zoek is en net zo graag als jij de ontdekking wil claimen. En echt niemand herinnert zich de nummer twee, zeker niet als er onsterfelijkheid op het spel staat. De laatste weken in aanloop naar het grote deeltjes-congres van 2012 waren enorm hectisch. Een van de ontwerpers van het programma dat het mogelijk maakte om alle gegevens te verwerken en te bepalen hoe waarschijnlijk het nou is dat er nou een Higgs-deeltje verborgen zit in de data was mijn kantoorgenoot op het Nikhef hier in Amsterdam, Wouter Verkerke. Hoewel weinig mensen het geloven was het resultaat pas een paar dagen voor de bijeenkomst bekend. Het signaal was er en gaf een consistent beeld. En ook onze concurrent, het CMS experiment, trok dezelfde conclusie: Peter Higgs had gelijk! De lege ruimte was inderdaad niet leeg. Er was een Higgs-veld dat op elke plek in de ruimte aanwezig was en dat deeltjes hun massa gaf. Het mooist werd deze nieuwe realiteit omschreven door Robbert Dijkgraaf die zei: ‘Het is als een vis die ontdekt dat hij in het water leeft’. Kortom, we did it! Een zoektocht van meer dan vijftig jaar afsluiten met de ontdekking van het Higgs deeltje zelf was echt geweldig en het was een onwaarschijnlijk voorrecht om hier deel van uit te mogen maken. De dag na de ontdekking, werden alle natuurkundigen natuurlijk in een roes wakker, maar al snel begon dat wel bekende en irritante knagende gevoel weer op te spelen dat wetenschappers zo eigen is. Want het Higgs-mechanisme verklaart dan wel hoe deeltjes massa krijgen, maar waarom de massa’s zijn wat ze zijn en zo volledig verschillend is een compleet raadsel. Na zo lang geobsedeerd te zijn geweest door de jacht op het Higgs-boson zouden we bijna vergeten dat het lijstje van onbeantwoorde vragen en mysteries in de natuur nog zo veel langer was dan het wel/niet bestaan van het Higgs-boson. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar is alle materie uit opgebouwd, en welke wetten volgen die deeltjes om alles op aarde en de rest van het heelal vorm te geven? Wat is antimaterie, en wat heeft quantumtheorie daarmee te maken? In Reis naar de kern neemt Ivo van Vulpen, deeltjesonderzoeker bij CERN in Genève en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, je mee langs al deze grote vragen. Je denkt misschien dat dat ver van je normale belevingswereld afstaat, maar al deze inzichten worden dagelijks gebruikt. Van de GPS op je telefoon, tot de scanners in ziekenhuizen.. Over Reis naar de Kern Na Terug naar de Oerknal met Govert Schilling en Baan door het Brein met Iris Sommer is het nu tijd voor een nieuw avontuur: Reis naar de kern. Een fascinerende duik in de wereld van de allerkleinste deeltjes, waar de allergrootste vragen worden beantwoord. In vijf afleveringen zoomen we in op de wereld van het atoom, de quantummechanica, antimaterie en de ontdekking van het Higgs Boson. Reis naar de Kern is een podcast van BNR. Tekst en presentatie: Ivo van Vulpen. Concept: Connor Clerx. Eindredactie: Annick van der Leeuw. Montage: Gijs Friesen en Connor Clerx. Sounddesign en mixage: Gijs Friesen. Over Ivo Ivo van Vulpen is als deeltjesfysicus werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, het Nationaal Instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) en hij doet onderzoek bij de deeltjesversneller (Large Hadron Collider) bij CERN in Genève. Hij is hoogleraar Wetenschapscommunicatie, in het bijzonder betreffende de natuurkunde, aan de Universiteit Leiden. In 2018 verscheen zijn eerste boek: De melodie van de natuur. Lees ook dit artikel op BNR.nl Transcript aflevering In een verhaal over de wereld van de het allerkleinste heb je de enorme luxe dat je kunt kiezen uit een lange lijst van belangrijke ontdekkingen, nieuwe inzichten, Nobelprijzen en toepassingen die de basis vormen van onze samenleving. En ook de lijst van beroemde wetenschappers is eindeloos met de ‘onsterfelijken’ als Newton, Einstein en Curie als de wetenschappelijke equivalenten van sporthelden als Messi, Michael Jordan en Femke Bol. Het is verleidelijk om het in een verhaal over de wetenschap alleen te hebben over de succesverhalen. Dat is ook vaak hoe het grote publiek kennis maakt met de wetenschap in kranten en het nieuws. Maar zo’n aaneenschakeling van doorbraken door eenlingen als een ‘logische’ ketting geeft een verkeerd beeld van de wetenschap. Zo werkt het niet. Nieuwe inzichten komen niet spontaan uit de lucht vallen. Ze zijn het resultaat van een lange zoektocht van heel veel mensen. Met veel vallen en opstaan. Sommige ideeën bleken waar en zijn inderdaad gepromoveerd tot natuurwetten, maar de meeste experimenten mislukten of leverden geen nieuwe kennis op en zijn in de vergetelheid geraakt, net als hun bedenkers. De wetenschap draait primair op nieuwsgierigheid en onzekerheid. Zoeken naar antwoorden van dingen die we niet begrijpen. Dat is zo in elke tak van de wetenschap. En dat was honderd jaar geleden zo, dat is nu zo en dat zal altijd zo blijven. In de vorige aflevering hebben we met de ontdekking van het Higgs boson namelijk wel het randje van de kennis bereikt, maar als ik met een schuin oog naar de lijst van open vragen kijk is duidelijk dat het Standaard Model waar ik de afgelopen afleveringen zo hoog van opgaf absoluut niet het laatste woord is wat betreft de werking van de natuur. Dat staan op de rand van de kennis kun je het best voorstellen alsof je in een donkere kamer bent waarin een lamp hoog boven je alleen een cirkel van de vloer zichtbaar maakt. In deze aflevering gaan we het niet hebben over dingen die we al weten, maar juist over de dingen die we niet weten. We gaan dus niet zelfvoldaan vanaf de rand naar het midden van de verlichte cirkel kijken om te vertellen wat we daar allemaal voor moois zien. We draaien ons juist om en kijken samen het donker in en fantaseren over al het moois dat daar nog op ons ligt te wachten. Het onderzoeken van de natuur en het steeds verder verfijnen van ons beeld over hoe de natuur werkt is interessant, maar het draait uiteindelijk om de momenten waar het juist niet lekker past. Het moment dat je iets ziet dat in tegenspraak is met de bestaande natuurwetten. Dingen die helemaal niet mogen, of niet kunnen, dingen die je niet verwacht … en die toch gebeuren. Als we een patroon zien dat niet voorspeld wordt en waar dus wel iets achter moet zitten. Sommige van deze anomalieën zijn als het dorpje van Asterix en Obelix waarvan het maar niet lukt om het te veroveren. Verklaringen bedenken vereist creativiteit en gaat vaak samen met de introductie van nieuwe concepten, nieuwe principes, nieuwe krachten of nieuwe deeltjes. En dat is nog helemaal niet zo makkelijk. Het vraagt een enorme creativiteit, talent en durf om een schets te maken van een wereld die nog niemand heeft gezien. En van al die ‘kaarten van de nieuwe wereld’ die worden bedacht kan er natuurlijk op zijn hoogst maar één waar zijn. Maar ja, welke? Wat we wel zeker weten is dat er genoeg dingen zijn die we nog niet weten. Dat zijn de problemen en raadsels waar ik en mijn collega’s van wakker liggen. Dat vertelt ons dat er nog enorm veel te ontdekken is daar in dat donker buiten die verlichte cirkel. Neem bijvoorbeeld het probleem van donkere materie. Want hoewel we vaak pretenderen dat we precies weten waar alles in het heelal uit op is gebouwd (sterren, planeten, gaswolken, zwarte gaten etc.), weten we ook dat voor elke kilo die we kennen er zo’n vijf kilo van spul, stof, ‘iets’ is dat we niet kennen. En omdat we niet weten wat het is noemen we het maar ‘donkere materie’. Het is een vreemde situatie, want het betekent dat we echt het overgrote deel niet kennen. Wat het extra interessant maakt is dat we weten dat het niet een van de deeltjes is die we al kennen. Maar ja, wat is het dan wel? En als we het over onzichtbare massa hebben, dan moet ik ook maar gelijk doorpakken en eerlijk bekennen dat we de helft van het heelal kwijt zijn. Er is namelijk geen anti-materie in het heelal te vinden. En dat is vreemd, want in onze theorie zijn materie en antimaterie altijd keurig in evenwicht. Als we op cern een nieuw deeltje maken, dan wordt er ook altijd een antideeltje gemaakt. Vijf deeltjes, dan ook vijf anti-deeltjes etc. Maar waar is dan die anti-materie dan gebleven? Was er bij de oerknal dan misschien toch een klein overschot van materie, of gedragen ze zich toch niet pre-cies hetzelfde. Of zijn we de helft gewoon ‘kwijt’? Belangrijk om te weten, want zonder die asymmetrie was ook alle materie verdwenen en waren we er niet eens geweest. Naast het probleem van de donkere materie en de verdwenen anti-materie zijn er ook nog de meer existentiële ‘waarom’-vragen. In het Standaard Model hebben alle deeltjes keurig hun plek, maar waarom zijn er eigenlijk drie families van deeltjes? Waarom niet gewoon ééntje? Daarmee kun je immers alle atomen maken, dus waar heb je de rest dan nog voor nodig? En over het Higgs deeltje gesproken: we weten nu dat deeltjes massa hebben, maar waarom hebben ze de massa die ze hebben? Er is geen enkel mechanisme dat dat patroon verklaart, maar iets moet die massa’s toch gezet hebben. Hoewel we nog geen antwoorden hebben, hebben we de afgelopen jaren natuurlijk niet stilgezeten. We hebben nagedacht over mogelijke verklaringen (nieuwe deeltjes, nieuwe krachten en nieuwe fenomenen) en hebben experimenten bedacht om die te onderzoeken: Zoals hopelijk al duidelijk is geworden zijn wij wetenschappers een enorm optimistisch volkje en we zijn er dan ook heilig van overtuigd dat we in de komende jaren de antwoorden gaan vinden op een aantal van de grote vragen. Nederland is een belangrijke speler en we doen mee met onderzoek op de gekste plekken: bij het onderzoek naar kosmische neutrino’s vanaf de bodem van de Middellandse Zee, bij experimenten bij de deeltjesversneller in Genève en de zoektocht naar zoeken naar de minieme signalen van de zwaartekrachtsgolven geproduceerd door botsende zwarte gaten en neutronensterren. We kunnen uren praten over de verschillende ideeën, maar ik denk dat het verstandig is om te kiezen voor een insteek waarbij we focussen op één onderwerp. Ik kan me goed voorstellen dat je ook meer zou willen weten over extra ruimte-dimensies, het samensmelten van krachten of het bestaan van een spiegelwereld, maar dat kunnen we op een ander moment doen. Nu zoomen we in op een van de meest prangende vragen: het mysterie van de donkere materie. Er zweeft dus, blijkbaar, meer materie in het heelal rond dan we kunnen zien (de donkere materie) en de vraag of dit een nieuw deeltje is of dat het toch anders zit is, is een van de grootste open vragen in de natuurkunde. Een van de aanwijzingen dat er iets niet klopt is bij de rotatie van sterren in sterrenstelsels. Dankzij Newton weten we al honderden jaren precies hoe zware objecten bewegen met als beroemdste voorbeeld het draaien van de planeten om de zon in ons eigen zonnestelsel. Zelfs als je de zon niet zou kunnen zien zou je uit de draaiing van de planeten kunnen afleiden dat de planeten om iets zwaars heen draaien en ook hoe zwaar dat object is. Triviaal en die methode zou ook net zo goed moeten werken bij het draaien van sterren in sterrenstelsels. Maar tot ieders verbazing bleek dat er helemaal niets van klopte. We kunnen alle sterren in het midden van de sterrenhoop goed zien, maar die hebben samen niet genoeg massa om de grote snelheid van de sterren aan de rand te verklaren. Er moet dus massa zijn die we niet kunnen zien. De laatste jaren is er nog meer indirect bewijs gekomen. Het eerste element dat gemaakt werd in het vroege heelal was waterstof. Dat is vervolgens, onder invloed van zwaartekracht, langzaam gaan samenklonteren tot objecten als sterren, planeten en grotere structuren. Daar is verder niets magisch aan, maar volgens computersimulaties gaat dat samenklonteren veel en veel langzamer dan we zien in ons eigen heelal. Maar, en nu komt het, als je in je simulaties net doet of die donkere materie er is, dan trekken dingen elkaar meer aan (er is immers meer massa) en dan blijkt dat je in de simulaties optijdschalen van de leeftijd van ons heelal wel precies dezelfde structuren terugvindt als die we nu zien. Dit is dus een extra aanwijzing dat er donkere materie aanwezig is in ons heelal Even voor de duidelijkheid: dit is dus niet iets dat niet helemaal klopt, maar er is iets dat helemaal niet klopt. Dus, nog een keer expliciet: er is in het heelal blijkbaar ongeveer vijf keer meer materie dan we kunnen zien. En al die onbekende materie is niet opgebouwd uit de bouwstenen en deeltjes die we hier op aarde kennen. Maar wat is het dan wel? De oplossing lijkt zo makkelijk: bedenk-gewoon-een-nieuw-deeltje! Dat is toch precies wat jullie deeltjesonderzoekers de hele dag doen toch? Tsja, was het maar zo makkelijk. Dit nieuwe deeltje moet niet alleen massa hebben, elektrisch neutraal zijn en bijna geen interactie hebben met gewone materie (dat zijn de eigenschappen die we indirect hebben achterhaald), maar net zoals je bij een puzzel er niet ‘zomaar’ een extra puzzelstukje bij kan stoppen als de puzzel al af is, geldt dat ook voor een extra deeltje dat ingepast moet worden in het Standaard Model. Alle aanwijzingen voor het bestaan van donkere materie, hoe sterk ze ook zijn, zijn indirect en over de hele wereld is er een race ontstaan tussen wetenschappers om als eerste het directe bewijs van het bestaan van een donkere materie deeltje aan te tonen. Een van de eerste opties waar je misschien aan denkt nu je dat verhaal over het Higgs-deeltje kent is dat we misschien zelf donkere materiedeeltjes kunnen maken in de deeltjesbotsingen op CERN. Goed idee en daar hebben we ook zeker naar gezocht, maar helaas is er geen enkele aanwijzing dat we die deeltjes ook gemaakt hebben. Maar niet getreurd. Naast het zelf produceren van de donkere materiedeeltjes in het laboratorium zijn er ook andere manieren om ze te detecteren. Als er namelijk echt donkere materie in het heelal rondzweeft dan is het waarschijnlijk dat het zich ook in ons zonnestelsel bevindt. En omdat we als aarde door de ruimte vliegen, zullen we continu door die zwerm van donkere materiedeeltjes heen bewegen. Daar merken we verder niks van omdat donkere materie bijna geen interactie heeft met gewone materie en dus door steen heen beweegt op dezelfde manier als wij door de lucht. En toch is er een kans dat zo’n deeltje, heel af en toe, een atoomkern raakt. Die kans is echt extreem klein, maar ja, als er een kans is, hoe klein ook, dan zullen experimenteel natuurkundigen iets bedenken om er toch iets van te maken. En dat hebben ze gedaan. Het plan klinkt enorm simpel, maar is onwaarschijnlijk complex om uit te voeren. Ik neem je even mee in de gedachtengang. Als een atoom geraakt wordt door zo’n deeltje waar de donkere materie uit bestaat dan ontstaan er elektrisch geladen brokstukken die met behulp van een elektrisch veld naar een speciale detector gestuurd worden waar ze een klein stroompje veroorzaken. Zo kunnen we donkere materie dus ‘zien’. De kans dat een deeltje botst, hangt samen met de grootte van de atoomkern dus je wilt grote atomen gebruiken. Zware atomen. Maar ja, je wilt ook dat de brokstukken door de stof heen kunnen bewegen op weg naar de detector en dat kan weer alleen in een gas of een vloeistof. Gelukkig bestaat er in de natuur een compromis en collega’s van mij hebben besloten vloeibaar xenon te gebruiken. Een vat met ongeveer tweeduizend kilo om precies te zijn. Met zo’n detector (het vat met xenon) hoeft je in principe alleen maar te wachten om te kijken hoeveel botsings-signalen je ziet terwijl de aarde door die zwerm donkere materie vliegt. Als je uitrekent hoeveel botsingen je verwacht te zien dan zie je vrij snel dat het er zelfs in het gunstigste geval maar een handvol per jaar zullen zijn. Dat kan genoeg zijn, maar natuurlijk alleen onder de voorwaarde dat je ab-so-luut zeker bent dat het geen vals signaal is. Daarmee bedoel ik botsingen van deeltjes die we al kennen, bijvoorbeeld door natuurlijke radioactiviteit die voorkomt in de rotsen en het metaal van het vat waarin het vloeibare xenon bewaard wordt of door de kosmische straling uit het heelal. Het eerste probleem kun je omzeilen door ultra-hoge kwaliteitseisen te stellen aan het materiaal dat onderdeel vormt van de detector. Een verkeerde lijm die toevallig een spoortje radioactieve stoffen bevat kan al funest zijn voor het slagen van het experiment. Lastig, maar dat heb je zelf in de hand. Een lastiger probleem is de straling die vanuit de ruimte op de aarde botst. Om je experiment daarvoor af te schermen zou je eigenlijk honderden meters steen nodig hebben. Onmogelijk dus. Nou ja, onmogelijk? Heel lastig, maar niet onmogelijk. Je zou ook honderden meters onder de grond een experimentele ruimte kunnen maken om dat vat neer te zetten. Dit kan niet in Nederland zelf, maar er zijn op de wereld genoeg plekken waar dat wel kan; verlaten mijnen of bergen waar we een tunnel doorheen hebben geboord. Het klinkt als iets uit een James Bond film, die ruimtes zo groot als een kathedraal uitgehakt in de rots onder een berg, maar ze bestaan echt. Het valt bijna niemand op, maar als je door de Frejus-tunnel in Frankrijk of in de buurt van Rome bij Gran Sasso door de tunnel rijdt, dan is er in het midden van de tunnel een korte vluchtstrook met een slagboom en een poort die toegang geeft tot een weg die iets dieper de berg in leidt. Een weg die toegang geeft tot een ondergronds experimenteel laboratorium; een plek waar je afgeschermd van de kosmische straling onderzoek kunt doen en toch toegang hebt tot computerapparatuur, elektriciteit, gassen, koeling, enzovoort. Dat is dan ook de plek waar mijn collega’s hun vat hebben neergezet en waar ze op zoek zijn naar dat signaal van een botsend donkere-materiedeeltje. Nederland heeft een belangrijk aandeel in dat experiment en als we inderdaad door een zwerm donkere materiedeeltjes vliegen en als de massa en eigenschappen van dat deeltje een beetje gunstig zijn dan heeft dit type experiment een goede kans om het te vinden. Dat zou fantastisch zijn. Niet alleen omdat we dan eindelijk alsmensheid weten wat donkere materie is, maar ook omdat ik het mijn collega’s zo zou gunnen omdat ik weet hoe hard ze eraan werken om het tot een succes te maken. We zijn bijna aan het eind van onze serie gekomen. Ik heb je in grote stappen meegenomen in de zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur. We hebben gezien dat het een avontuur is met wetenschappers vanuit de hele wereld en dat technologische ontwikkelingen ons steeds weer in staat hebben gesteld om dieper en dieper door te dringen in de materie. De natuur heeft ons bij elke nieuwe stap steeds meer van haar geheimen prijsgegeven en ons steeds weer verbaasd met de meest wonderlijke fenomenen. Veel van de inzichten hebben via toepassingen ook weer hun weg teruggevonden naar de samenleving. Er is nog zoveel te ontdekken en mijn collega’s en ik denken elke dag na over nieuwe detectoren en nieuwe manieren om nog verder door te dringen in de materie. Op zoek naar antwoorden. Die zoektocht stopt nooit. Naast onderzoek doen proberen we jullie te vertellen over alles wat we ontdekt hebben en de dingen waar we nog van dromen. Die verbinding tussen samenleving en de wetenschap lukt dankzij kranten, podcasts, social media en mensen als Jim Jansen die met het tijdschrift New Scientist en hun events wetenschappers een podium bieden om over hun onderzoek te vertellen. De reis is dus nog lang niet ten einde. En omdat we een groot aantal jonge wetenschappers hebben boordevol ideeën en energie stappen we elke dag weer vol goede moed vanuit de cirkel van de bestaande kennis het donker in. Op zoek naar verborgen werelden en de antwoorden op de grote vragen. Denk er zelf ook eens over na, want we kunnen alle hulp gebruiken. Avontuur!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar is alle materie uit opgebouwd, en welke wetten volgen die deeltjes om alles op aarde en de rest van het heelal vorm te geven? Wat is antimaterie, en wat heeft quantumtheorie daarmee te maken? In Reis naar de kern neemt Ivo van Vulpen, deeltjesonderzoeker bij CERN in Genève en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, je mee langs al deze grote vragen. Je denkt misschien dat dat ver van je normale belevingswereld afstaat, maar al deze inzichten worden dagelijks gebruikt. Van de GPS op je telefoon, tot de scanners in ziekenhuizen.. Over Reis naar de Kern Na Terug naar de Oerknal met Govert Schilling en Baan door het Brein met Iris Sommer is het nu tijd voor een nieuw avontuur: Reis naar de kern. Een fascinerende duik in de wereld van de allerkleinste deeltjes, waar de allergrootste vragen worden beantwoord. In vijf afleveringen zoomen we in op de wereld van het atoom, de quantummechanica, antimaterie en de ontdekking van het Higgs Boson. Reis naar de Kern is een podcast van BNR. Tekst en presentatie: Ivo van Vulpen. Concept: Connor Clerx. Eindredactie: Annick van der Leeuw. Montage: Gijs Friesen en Connor Clerx. Sounddesign en mixage: Gijs Friesen. Over Ivo Ivo van Vulpen is als deeltjesfysicus werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, het Nationaal Instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) en hij doet onderzoek bij de deeltjesversneller (Large Hadron Collider) bij CERN in Genève. Hij is hoogleraar Wetenschapscommunicatie, in het bijzonder betreffende de natuurkunde, aan de Universiteit Leiden. In 2018 verscheen zijn eerste boek: De melodie van de natuur. Transcript aflevering Je kunt prima honderd jaar oud worden en onbevangen door het leven stappen zonder je ooit af te vragen hoe je eigenlijk elektriciteit maakt, waarom glas wel doorzichtig is en steen niet, hoe de zon aan haar energie komt of hoe het überhaupt mogelijk is dat er zoiets bestaat als een heelal. Maar als je die vraag eenmaal hebt gesteld en op zoek gaat naar het antwoord blijkt er bijna altijd een fascinerende wereld achter schuil te gaan. Al die kennis over hoe de natuur zich gedraagt hebben we als mensheid in de geschiedenis stukje bij beetje verzameld. Hoewel deze zoektocht wordt gedreven door pure nieuwsgierigheid, hebben de meeste nieuwe inzichten en de nieuwe technieken die ontwikkeld moesten worden om het antwoord te vinden ook steeds weer hun weg gevonden naar ons dagelijks leven. Sterker nog, ze vormen zonder dat veel mensen dat beseffen, de basis van onze moderne maatschappij: zonder relativiteitstheorie geen GPS, zonder quantummechania geen computerchip, zonder anti-materie geen PET scan om tumoren te localiseren … en zonder deeltjesversnellers geen manier om kwaadaardige tumoren te bestralen. Het zoeken naar antwoorden op deze grote ‘waarom-vragen’ is absoluut niet makkelijk. De natuur geeft haar geheimen namelijk niet zomaar prijs en het heeft generaties wetenschappers enorm veel bloed, zweet en tranen gekost om de natuur haar geheimen te ontfutselen. Dat doen we door haar gedrag in detail te bestuderen, patronen te herkennen en zo stap voor stap door te dringen tot de plek waar het antwoord verborgen ligt. Die onbedwingbare drang om steeds weer grenzen te verleggen is een menselijke eigenschap die we heel goed kennen uit de sport en van ontdekkingsreizigers uit een ver verleden. En hoewel het vaak de woorden ‘groter’, ‘hoger’ en ‘sneller’ zijn die we associëren met vooruitgang is er ook een groep wetenschappers die juist de uitdaging zoekt in precies het tegenovergestelde: ‘klein, kleiner, kleinst’. Het is een internationale groep wetenschappers, waar ik er ook een van ben, die in onderzoeksinstituten en laboratoria over de hele wereld op zoek zijn naar de elementaire bouwstenen van de natuur. Waar is alle materie toch uit opgebouwd? En welke wetten volgen die deeltjes om alles op aarde en de rest van het heelal vorm te geven? Deze fascinerende zoektocht naar de fundamenten van de natuur is het onderwerp van deze podcast. Ik ben Ivo van Vulpen, een Nederlandse deeltjesonderzoeker verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en het onderzoeksinstituut Nikhef. In de eerste vier afleveringen ben ik je gids op weg naar het randje van de kennis en vertel ik je hoe het ons in de afgelopen honderd jaar gelukt is om steeds weer een diepere laag bloot te leggen; in een wereld die letterlijk heel dichtbij is, maar die zo klein is dat we het niet met onze ogen kunnen zien. Ik vertel over de fascinerende ontdekkingen die we gedaan hebben. Ik ga bijvoorbeeld vertellen dat net zoals kinderen met een paar legoblokjes de meest fantastische bouwwerken kunnen maken, ook de natuur, met al haar complexiteit, van sterren en planeten, tot en met de microfoon waar ik nu in praat ook is opgebouwd uit maar een handjevol bouwstenen. In de vijfde en laatste aflevering vertel ik wat er nog te ontdekken is. En hoe we van plan zijn die antwoorden te vinden. Deze tak van de wetenschap staat ver af van het clichébeeld dat mensen vaak hebben van onderzoekers als wereldvreemde zonderlingen in een stoffig laboratorium. Het is een wereldwijde onderneming waarin wetenschappers uit bijna alle landen van de wereld samenwerken, samen moeten werken in grote experimentele onderzoekscentra zoals het Europees centrum voor deeltjesfysica, CERN in Genève. Zulke samenwerkingsverbanden zijn verre van triviaal. Natuurkundigen kunnen enorm eigenwijs zijn en om dan ook nog eens natuurkundigen uit verschillende landen met elkaar samen te laten werken is op het eerste gezicht een ideaal scenario voor problemen. En toch lukt het ons. Maar hoe dan? Uiteindelijk blijkt de sleutel te liggen in het feit dat we een gedeelde droom hebben. We delen die universele en on-be-dwing-bare nieuwsgierigheid, die honger naar antwoorden op de mysteries die we niet begrijpen. Vanuit Nederland doen veel universiteiten mee in dit avontuur en er is zelfs een nationaal instituut: het Nikhef, het Nationaal instituut voor subatomaire fysica in Amsterdam. Maar laten we niet langer om de materie heen draaien en de diepte in duiken. Om achter de natuurwetten te komen is er maar één mogelijkheid: je moet je de natuur ‘ondervragen’. De natuur praat natuurlijk niet letterlijk terug, maar je kunt wel dingen uitproberen en kijken wat er gebeurt. Kinderen doen dat automatisch. “Hoe reageren mijn ouders als ik heel hard ga gillen in een supermarkt en doet het echt pijn als ik mijn vinger in de vlam hou?”. Hoewel ik uit eigen ervaring kan vertellen dat ouders niet altijd hetzelfde reageren, werkt de natuur volgens ijzeren principes en altijd hetzelfde: de natuurwetten. Door patronen te ontdekken in gedrag dringen door tot de onderliggende mechanismes. En dat werkt net zo goed bij menselijk gedrag als bij de wereld van het allerkleinste. Grenzen verleggen is niet makkelijk en het is goed om voor we in de wereld van het allerkleinste duiken eerst te laten zien hoe ingewikkeld het is om patronen te vinden en welke interessante gevolgen het kan hebben als het je lukt om een onderliggend mechanisme bloot te leggen. Eerst over het proces van patronen herkennen. Stel je nou eens voor dat je een buitenaards wezen bent dat naar onze planeet komt en dat je gevraagd wordt om de spelregels van het spel voetbal te achterhalen. Er is wel een eis die je taak extra lastig maakt: je mag zoveel wedstrijden bekijken als je wilt, maar je mag niemand iets vragen. Je komt er dan vast vrij snel achter dat het spel zich afspeelt binnen de witte lijnen van een rechthoek, dat er twee teams zijn van 11 spelers, dat er na 45 min gewisseld wordt van speelhelft en dat het doel is om zoveel mogelijk doelpunten te maken. Maar waarom heeft één speler een andere kleur dan zijn teamgenoten en mag hij de bal wél in zijn handen pakken? En hoe kom je erachter wie die twee mensen zijn die langs de lijn met een vlag heen en weer rennen en zul je ooit de regels van buitenspel ontdekken? Dat kán wel, maar is niet gemakkelijk. Precies zo werkt het ook met het ondervragen en bekijken van de natuur. Niemand zegt hierbij trouwens dat de spelregels logisch moeten zijn. Sterker nog, de natuurwetten zijn niet logisch. Geen enkele. De quantummechanica en de relativiteitstheorie, die we later tegen zullen komen, zijn vreemd en bizar en daarmee in zekere zin analoog aan de buitenspelregel in het voetbal. Absurd, maar wel een realiteit. En als je die regel eenmaal geaccepteerd hebt is het daarna logisch wat je ziet gebeuren. Het zoeken naar en herkennen van patronen is niet alleen aan wetenschappers voorbehouden natuurlijk. Biologen en boeren weten bijvoorbeeld al heel lang dat eigenschappen van dieren en organismes worden doorgegeven aan nakomelingen. Een bekend voorbeeld is bijvoorbeeld het gegeven dat de oogkleur van een kind bepaald wordt door de oogkleur van de ouders. Deze kennis over het overerven van eigenschappen wordt ook in de landbouw gebruikt bij het veredelen van gewassen en selecteren van bepaalde eigenschappen zoals resistentie voor ziektes of aanpassen aan specifieke omstandigheden als droogte of zout. We zien dus dat de natuur op een bepaalde manier werkt, maar niet hoe het werkt. Ergens in elk mens is dus blijkbaar informatie over de oogkleur opgeslagen, maar waar dan? Uiteindelijk is het pas in de jaren zestig van de vorige eeuw gelukt die vraag te beantwoorden toen wetenschappers Crick, Watson en Franklin (die laatste wordt helaas vaak, al dan niet per ongeluk, vergeten in de rij van ontdekkers) erin slaagden de dubbele helixstructuur van het menselijk DNA te ontdekken. Daar bleek alle genetische informatie opgeslagen te zijn en bracht ons naar het hoe en waarom. Die genetische informatie blijkt opgeschreven in een taal die maar uit vier bouwstenen bestaat, de nucleotides C, T, G en A. Een taal met maar vier letters dus! Ongelooflijk, als je bedenkt dat we in onze eigen taal 26 letters hebben als bouwstenen van woorden. Als mensheid zijn we druk bezig die taal van het DNA te verkennen. We leren zo niet alleen waar informatie verborgen over de oogkleur, maar ook over aanleg voor specifieke ziektes, en kunnen dat hopelijk ook weer gebruiken om die te voorspellen en te voorkomen. Deze succesverhalen zijn mooi, maar het is goed om te beseffen dat de wetenschap vaak een verhaal is van enorm veel frustratie, van verkeerde paden inslaan en hopeloos verdwalen. Maar af en toe lukt het om ineens een stap te maken. Door een briljant inzicht van een individuele wetenschapper die ineens op een helder moment als eerste het patroon doorziet, of door een nieuwe techniek die een nieuwe wereld blootlegt. De ruimte voor wetenschappers om af en toe een zijpad in te slaan om een gek ideeën na te jagen is een cruciaal element van onderzoek doen. Als er nooit een vreemde snuiter was gaan experimenteren met elektriciteit hadden we nu nog steeds alleen maar kaarsen gehad in plaats van elektrische lampen. Hetzelfde geldt voor LED lampen natuurlijk, maar ook in de medische wereld zijn voorbeelden te vinden zoals de ontdekking van penicilline. In het dagelijks leven gebruiken we onze ogen, neus, oren, mond en handen om de wereld om ons heen waar te nemen. Ontzettend handig, maar hoe goed onze zintuigen ook zijn, ze zijn niet perfect. We weten bijvoorbeeld dat er toonhoogtes zijn die ons oor niet kan opvangen maar die honden prima kunnen horen. Dat betekent dus dat er dus wel eens een fantastische wereld vol schitterende muziek en geluiden om ons heen zou kunnen zweven die voor ons verborgen blijft omdat ons lichaam simpelweg tekortschiet. Hetzelfde geldt voor licht. Ook daarvan weten we dat er kleuren zijn die wij als mens niet kunnen zien. Zo kunnen bijen ultraviolet licht zien die zorgt dat ze makkelijk bloemen kunnen vinden. Maar hoewel ons lichaam soms tekortschiet, zijn we als mensen wel enorm inventief. We hebben manieren gevonden om deze verborgen werelden hoorbaar en zichtbaar te maken er zo in rond te lopen. Dat geldt ook voor de wereld van het allerkleinste. Elke ontdekkingstocht staat of valt met de juiste uitrusting. Als je naar de Noordpool wilt heb je meer aan warme kleren en een slee met honden dan aan een pak van Hugo Boss en een BWM. En wil je naar Mars, dan heb je een raket nodig. En bij onze reis, het afdalen in de wereld die nog kleiner is dan het DNA, heb je een deeltjesversneller nodig. Al lang geleden ontdekten mensen dat je door een ingenieuze combinatie van lenzen objecten die ver weg waren ‘dichterbij’ kon halen: de telescoop. Toepassingen te over, van scheepsvaart, oorlog, en het bestuderen van wilde dieren tot de astronomie zoals bijvoorbeeld de ontdekking van de ringen van Saturnus door onze eigen Christiaan Huygens. Maar ook ‘de andere kant op kijken’ lukte: de microscoop. We kennen allemaal het beroemde voorbeeld van Antoni van Leeuwenhoek die de wereld van bacteriën ontdekte. En hoewel mensen in de eeuwen erna steeds betere lenzen leerden maken, weten we dat je met een microscoop nooit objecten zult kunnen bekijken die kleiner zijn dan ongeveer een miljoenste meter. Dat is een factor duizend kleiner dan een potloodstreep en zo klein dat we er ons niets meer bij voor kunnen voorstellen, maar de vraag was waarom een microscoop dan niet meer werkt? Als mens zien we dingen omdat licht afketst van voorwerpen en in onze ogen terechtkomt. Nou ketst licht alleen af van voorwerpen die groter zijn dan het licht zelf (dat is een natuurkunde-feitje dat u even van me aan moet nemen), en omdat het licht dat we met onze ogen kunnen registreren ongeveer een miljoenste meter is betekent dat die afmeting het kleinst is dat we kunnen zien. Een fundamentele horde dus, maar gelukkig betekent dat niet dat je bij de pakken neer moet gaan zitten. Het betekent alleen dat je met de technieken die je op dat moment hebt, niet vastloopt. Je moet dus iets slims bedenken. Iets nieuws. Net zoals je bij een ontdekkingstocht een boot nodig hebt als je bij een rivier komt of een ladder als je over een muur heen moet klimmen. En dat is gelukt. De truc is ‘om te kijken zonder je ogen te gebruiken’. Ook met je ogen dicht kun je nog prima het verschil voelen tussen een mes en een vork en in de wetenschap hebben we een soortgelijke methode ontwikkeld om objecten af te tasten. We gebruiken daarbij alleen niet onze vingers, maar gebruiken kleine knikkers (kleine deeltjes eigenlijk) die we op het voorwerp afschieten om vervolgens te kijken hoe deze knikkers afketsen. De manier waarop dat gebeurt vertelt ons namelijk iets over de vorm en eigenschappen van een voorwerp. Dat knikkers anders afketsen van een basketbal dan van een fiets zal duidelijk zijn, maar als je alleen de afgeketste knikkers zou mogen bekijken kunt je je voorstellen dat het heel lastig is om te achterhalen dat het een fiets was waar de knikkers vanaf zijn geketst in plaats van een bureaustoel. Laat staan dat we kunnen herkennen of het een oma-fiets of een racefiets was. Maar het kan wel. Lastig. HEEL lastig! Maar niet onmogelijk. En dat is precies wat we doen als deeltjesfysici. Die knikkers zijn daarmee de vingers waarmee we de wereld aftasten. Ik gebruik hier voor het gemak het beeld van knikkertjes omdat we dat allemaal herkennen, maar eigenlijk zijn het kleine deeltjes. Hoe kleiner die knikkertjes zijn, hoe kleiner de structuren waar ze van afketsen en hoe kleiner de details zijn die we kunnen waarnemen. Een van de gekke dingen die we ontdekt hebben is dat hoe harder een knikkertje of deeltje beweegt, hoe kleiner die wordt. En dat is dan ook de belangrijkste taak van een deeltjesversneller: kleine deeltjes maken. Het sterkste vergrootglas dat we hebben op de wereld is dan ook de grote deeltjesversneller in Genève, de Large Hadron Collider. Daarmee kunnen we structuren van een miljoenste van een miljoenste van een miljardste meter bekijken. Dat is weer zo’n getal waarvan het moeilijk is een idee te vormen, maar laat ik proberen je een idee te geven van hoe klein dat is. We kennen vast allemaal maanzaad dat soms op witte bolletjes zit en we hebben allemaal weleens een dag doorgebracht in een bloedhete auto op weg naar onze vakantiebestemming in Frankrijk. Stel nou eens dat je heel Frankrijk bedekt met maanzaad, dus van Lille tot de Pyreneeën en van Nice tot Quiberon. Eén zo’n maanzaadje ten opzichte van de oppervlakte van Frankrijk is dezelfde fractie als het kleinste brokstukje dat we kunnen bestuderen tot een meter. Waanzinnig! Naast de materie aftasten heeft een deeltjesversneller nog een tweede feature. Het blijkt namelijk dat je in een deeltjesversneller de energie van de botsende deeltjes kunt gebruiken om ook zelf nieuwe deeltjes te maken. Natuurlijk moeten we al die afgeketste kogeltjes en nieuwe deeltjes ook kunnen opvangen en dat doen we met behulp van deeltjesdetectoren. Dat zijn een soort grote fotocamera’s die ook, zo zullen we zien, in ziekenhuizen gebruikt worden. Daar ga ik in de volgende aflevering meer over vertellen. Overal op de wereld zijn internationale samenwerkingsverbanden op zoek naar antwoorden op de grote onbegrepen vragen uit de natuur. Dat doen ze niet alleen met behulp van de deeltjesversneller op CERN in Genève, maar ik heb ook collega’s die met behulp van een vat vloeibaar gas (Xenon voor de liefhebbers) onder een berg in Italië op zoek zijn naar donkere materie en weer andere collega’s die een fototoestel zo groot als een kubieke kilometer aan het bouwen zijn op de bodem van de Middellandse Zee om te zoeken naar zogenaamde neutrino’s die vanuit het heelal komen en dwars door de aarde vliegen. Bij veel van die onderzoeken spelen Nederlandse onderzoekers een belangrijke rol. Onderdeel van die groep nieuwsgierige natuurkundigen die af en toe ineens linksaf slaan terwijl iedereen rechtdoor loopt. Dromers en avonturiers. Ik ga je in de komende afleveringen meenemen op onze ontdekkingstocht. In de volgende aflevering leren we de wereld van het atoom kennen via de quantummechanica, de atoomkrachten en het besef dat alles op aarde maar uit drie stukjes blijkt te zijn opgebouwd. In de afleveringen daarna hebben we het over het beroemde Standaard Model, exotische zaken als anti-materie en kernkrachten en het dagelijks leven op CERN. En natuurlijk komt ook de ontdekking van het Higgs boson voorbij, een ontdekking die een paar jaar geleden de Nobelprijs heeft gekregen en waar ik en mijn collega’s enorm trots op zijn. En als ik mijn werk een beetje goed doe, dan vind jij het aan het eind van aflevering vier ook volkomen terecht. Zoals beloofd probeer ik ook om bij elke nieuwe stap verder de diepte in (de stap naar nog kleinere structuren van de materie) te laten zien op welke manier de kennis weer in ons dagelijks leven terugkomt. En we sluiten de serie af met de grote open vragen, de mysteries, de vragen waar nog geen antwoord op is. De mysteries waar we als natuurkundigen van wakker liggen. En waar een antwoord op moet zijn. Maar waar dan? De natuurkunde is niet klaar. Kortom: avontuur!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar is alle materie uit opgebouwd, en welke wetten volgen die deeltjes om alles op aarde en de rest van het heelal vorm te geven? Wat is antimaterie, en wat heeft quantumtheorie daarmee te maken? In Reis naar de kern neemt Ivo van Vulpen, deeltjesonderzoeker bij CERN in Genève en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, je mee langs al deze grote vragen. Je denkt misschien dat dat ver van je normale belevingswereld afstaat, maar al deze inzichten worden dagelijks gebruikt. Van de GPS op je telefoon, tot de scanners in ziekenhuizen.. Over Reis naar de Kern Na Terug naar de Oerknal met Govert Schilling en Baan door het Brein met Iris Sommer is het nu tijd voor een nieuw avontuur: Reis naar de kern. Een fascinerende duik in de wereld van de allerkleinste deeltjes, waar de allergrootste vragen worden beantwoord. In vijf afleveringen zoomen we in op de wereld van het atoom, de quantummechanica, antimaterie en de ontdekking van het Higgs Boson. Reis naar de Kern is een podcast van BNR. Tekst en presentatie: Ivo van Vulpen. Concept: Connor Clerx. Eindredactie: Annick van der Leeuw. Montage: Gijs Friesen en Connor Clerx. Sounddesign en mixage: Gijs Friesen. Over Ivo Ivo van Vulpen is als deeltjesfysicus werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, het Nationaal Instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) en hij doet onderzoek bij de deeltjesversneller (Large Hadron Collider) bij CERN in Genève. Hij is hoogleraar Wetenschapscommunicatie, in het bijzonder betreffende de natuurkunde, aan de Universiteit Leiden. In 2018 verscheen zijn eerste boek: De melodie van de natuur. Transcript aflevering Als je gaat vertellen over de zoektocht naar de bouwstenen van de natuur kunnen we het best starten bij het moment dat iedereen ziet als de start van de reis: het jaar 1912 als het ons voor het eerst lukt om een plaatje te maken van een atoom. Die stap levert een schat aan informatie op en maakt dat we in één klap ons beeld van hoe de natuur werkt compleet moeten herzien. We leren bijvoorbeeld dat alles op aarde uiteindelijk maar uit drie unieke bouwsteentjes bestaat. En we leren dat de logica die de natuur volgt op die piepklein schaal to-taal anders is dan die van onze wereld als mensen. We zien dingen die helemaal niet zouden moeten kunnen volgens alles wat we tot dan toe dachten. Deeltjes blijken op meerdere plekken tegelijk te kunnen zijn en we ontdekken verborgen eigenschappen en nieuwe krachten. Kortom, het hele bouwwerk moet op de schop. En hoewel de zoektocht naar de logica en fundamenten achter deze nieuwe realiteit tot op de dag van vandaag voortduurt geef ik in deze aflevering ook een paar voorbeelden van hoe de inzichten al een toepassing hebben gevonden: niet alleen in de werking van een computerchip of de quantumcomputer, … maar diep in het atoom vonden we ook een manier om onszelf als mensheid te vernietigen. Het onderwerp van deze aflevering is de atoomrevolutie. Maar laten we starten waar we nu zijn: op straat, in de studio, in de auto of waar je deze podcast dan ook beluistert. Als je om je heen kijkt zie je dat de wereld is opgebouwd uit een groot aantal verschillende materialen: de stof van de stoel waarin je zit, de bakstenen van het gebouw waar je langsloopt of het keramiek van de beker waar je je koffie uit drinkt. Op school hebben we geleerd dat er zo’n kleine honderd elementaire bouwstenen zijn, de elementen, waarvan het kleinste ondeelbare brokje een atoom wordt genoemd. Er zijn in de natuur stoffen zoals zuurstof en ijzer die opgebouwd zijn uit één type atoom, in dit geval zuurstofatomen of ijzeratomen, maar er zijn ook veel stoffen waarvan de kleinste unieke bouwsteen een combinatie is van verschillende atomen. Zo’n bouwsteen noemen we een molecuul. Een bekend voorbeeld is bijvoorbeeld water (dat is een combinatie is van 2 waterstofatomen en 1 zuurstofatoom), maar ook suiker, alcohol en DNA zijn ingewikkelde combinaties van atomen van verschillende elementen. Als je wilt begrijpen waarom stoffen hun eigen unieke eigenschappen hebben is het cruciaal om hun bouwstenen te begrijpen. Maar dat gaat niet zomaar. De natuur geeft haar geheimen namelijk niet zomaar prijs. Atomen zijn meer dan een miljoen keer kleiner dan het kleinste voorwerp dat je met je oog kunt zien en het lijkt dan ook een onmogelijke opgave deze wereld te leren kennen. Dé grote truc om dingen zo klein als een atoom in kaart te brengen hebben we in de vorige podcast al kort besproken. In essentie komt het erop neer dat je iets kunt leren over een object door te bestuderen hoe andere deeltjes er vanaf ketsen. Dat is simpeler gezegd dan gedaan, maar in 1912 was het uiteindelijk Ernest Rutherford die het voor het eerst voor elkaar kreeg. Deze aflevering heeft best veel technische elementen, maar ik ga ze toch benoemen, omdat het een belangrijke stap is en de start van al het moderne deeltjesonderzoek. Ik hoop dat het me lukt je er veilig langs te loodsen. Daar gaan we. Die Ernest Rutherford vuurde deeltjes met grote snelheid af op een heel dun laagje goudatomen, iets dat je het best kunt voorstellen als een vel aluminiumfolie, maar dan van goud. En als ik grote snelheid zeg dan bedoel ik niet 200 of 300 km/uur, maar net iets minder dan een miljard kilometer per uur. Om te kijken waar al die afgeketste deeltjes terecht kwamen had hij een scherm gemaakt dat een lichtflits gaf als er een deeltje op viel. To-taal onverwacht bleek dat sommige deeltjes gewoon bijna recht terugkwamen. Na wat puzzelen bleek dat de enige manier om dat te verklaren was als er in een atoom een kei-harde pit zou zitten. En na alle metingen geanalyseerd kwam inderdaad het bekende beeld van een atoom naar voren zoals we dat op de middelbare school leren en het plaatje van een atoom dat Google of ChatGPT je geeft: Atomen bestaan uit een piepkleine zware atoomkern met een positieve lading Om de atoomkernen draaien lichte elektronen in vaste banen rondjes Elke elektronenbaan heeft een maximum aantal elektronen Omdat we dit beeld kennen klinkt het niet heel spectaculair, maar in die tijd was het revolutionair! Zo‘n atoom kon namelijk helemaal niet bestaan volgens de toen bekende natuurwetten. Het eerste probleem met dit beeld is dat volgens de theorie elektronen helemaal geen rondjes rond de kern mochten draaien. Dat klinkt gek, want de beweging van een deeltje dat om iets zwaars heen draait lijkt precies hetzelfde als de beweging van een planeet die om de zon draait. En dat begrijpen al een paar honderd jaren tot in groot detail dankzij de wetten van Newton. Maar er is wel een cruciaal verschil: een elektron is elektrisch geladen en de theorie van de elektromagnetische kracht zegt dat zulke deeltjes energie verliezen als ze om iets heen draaien. Een elektron in een atoom zou dus energie verliezen en binnen een fractie van een seconde op de kern storten. En zelfs als elektronen om de een of andere onverklaarbare reden al keurig rondjes draaien, waarom dan alleen op bepaalde afstanden? Daar is geen en-ke-le reden voor. Het model van een atoom dat uit de experimenten tevoorschijn kwam, kon volgens de theorie dus helemaal niet bestaan. In zo’n situatie waarin theorie en experiment met elkaar in tegenspraak zijn, delft de theorie meestal het onderspit. Ook in het geval van de elektronen, die vrolijk hun rondjes draaiden. Het was duidelijk dat we iets over het hoofd zagen. Maar wat dan? In de zoektocht naar een verklaringen voor het atoomprobleem zou uiteindelijk de Deense natuurkundige Niels Bohr de impasse doorbreken met een net zo vreemd als briljant idee. Hij stelde voor, - en let op, dit is volledig uit de lucht gegrepen - dat voor elektronen alleen een combinatie van de snelheid en hun afstand tot de atoomkern toegestaan was. Namelijk alleen als het pre-cies een veelvoud was van een klein brokje basis-energie: ℏ. We zeggen dan ook dat de combinatie van snelheid en afstand gequantiseerd is. En omdat snelheid en afstand gekoppeld zijn legt deze eis daardoor een snoeiharde restricties op aan de plek waar elektronen hun rondjes mogen draaien. Met die nieuwe regel kon Bohr ineens niet alleen de stabiele banen verklaren, op precies dezelfde plek als we in het experiment zagen, maar ook nog eens met de juiste energie. Super! Opgelost dus, al wist niemand waarom die quantisatie er was. In de jaren erna is er een veel complexer theoretisch bouwwerk ontstaan rond dit idee: de quantummechanica. Het klassieke beeld van een elektron als een bolletje dat rondjes draait om de kern is vervangen door een elektron als golf en een wolk van waarschijnlijkheden. Een van de vele bizarre gevolgen van de theorie is dat deeltjes op meerdere plekken tegelijk kunnen zijn. Dat klinkt als waanzin en kan haast niet waar zijn. Maar het bleek te kloppen, net als bij alle andere experimenten die de bizarre voorspellingen van de quantumtheorie gingen controleren. De theorie hield moeiteloos stand en is nu een van de belangrijkste pijlers waar de moderne natuurkunde op rust. Een van de vragen die de quantummechanica niet beantwoordde was de vraag waarom er een maximum aantal elektronen is per baan. Kortom, waarom zitten de eerste twee elektronen van een stof als Lithium gezellig bij elkaar in de eerste baan en zit dat derde elektron in zijn eentje een stuk verderop waar hij veel minder sterk vastgebonden zit aan de kern? Belangrijk om te weten, want dat losse derde elektron maakt dat Lithium (een metaal) zich chemisch volstrekt anders gedraagt dan Helium (een gas). Ook hier werd weer een merkwaardige oplossing gevonden door een andere wetenschapper, Pauli, die net als Bohr ook de volstrekt arbitraire eis oplegde dat geen twee elektronen in het atoom hetzelfde mogen zijn. Twee jonge Leidse promotiestudenten theoretische natuurkunde - Samuel Goudsmit en George Uhlenbeck verzonnen (of ontdekten, het is maar hoe je het wilt zien) precies 100 jaar geleden dat elektronen een verborgen eigenschap hadden. Elektronen kwamen in twee smaken en de analogie die daarbij vaak gebruikt wordt is het beeld dat elektronen kunnen draaien: en wel linksom óf rechtsom. Als je van veraf kijkt zie je het verschil helemaal niet tussen een linksom en rechtsom draaiende bal en pas als je het aanraakt voel je dat er toch een verschil is. Met dat nieuwe idee pasten er dus ineens wél twee elektronen in de eerste baan (een linksom-draaiend en een rechtsom-draaiend elektron zijn immers niet hetzelfde), maar die derde ‘mag’ er niet meer bij want ja, dan zou hij hetzelfde zijn als een van de andere elektronen die er al waren. En dat mag niet volgens de nieuwe eis … en dus moet hij wel een stuk verderop gaan zitten. Hebben we hier in de praktijk nou wat aan? Zeker! Absoluut! Het quantummechanisch gedrag van deeltjes is cruciaal om materiaaleigenschappen te begrijpen en dat is weer belangrijk voor de bouwstenen van een computerchip. En ik nodig je uit om een dag door te brengen zonder daar gebruik van te maken en daarna eens een schatting te maken hoe belangrijk dat is voor de Nederlandse economie. De eigenschap spin wordt ook gebruikt in MRI scans in ziekenhuizen. En die wonderlijke voorspellingen van de quantummechanica dat een deeltje twee verschillende eigenschappen tegelijk kan bezitten en dat het op een mysterieuze wijze verstrengeld kan zijn met een ander deeltje, vormt de basis van de quantumcomputer. Die quantumcomputer, als hij er eenmaal is, zal ons ongekende nieuwe mogelijkheden geven en het is dan ook niet vreemd dat er in veel landen stevig in geïnvesteerd wordt. Ook in Nederland. Kortom, ‘quantum is overal’ en gaat in de toekomst een nog veel enorm belangrijke rol spelen in onze maatschappij. Het is goed om te zien dat er collega’s zijn, zoals bijvoorbeeld Julia Cramer die bij de Universiteit Leiden onderzoek doen naar hoe we ook de maatschappij mee kunnen nemen in deze ontwikkelingen en professor Margriet van der Heijden die bij de Technische Universiteit Eindhoven werkt aan de dialoog met de samenleving over de natuurkunde in brede zin. Na het succes van Rutherford was het een kwestie van tijd voordat de techniek zou verbeteren en we ook de atoomkern zelf zouden kunnen bestuderen. Dat duurde even, maar begin jaren dertig ging het ineens heel erg snel. Zowel in het Verenigd Koninkrijk als in de Verenigde Staten lukte het om deeltjes genoeg energie mee te geven zodat ze de atoomkern konden raken. Een experimentele prestatie van wereldformaat die de onderzoekers de Nobelprijs opleverde en die bekend staat als ‘het splijten van het atoom’. Ik maak even wat reuzenstappen, maar toen het stof neerdaalde bleek de atoomkernen inderdaad piepklein te zijn en opgebouwd uit twee bouwstenen: positief geladen protonen en ongeveer evenveel neutrale neutronen, elk ongeveer 2000 keer zo zwaar waren als een elektron. Een atoom bestaat dus uit een aantal dicht opeengepakte protonen en neutronen in de kern en daaromheen op grote afstand wolken van elektronen om het atoom neutraal te houden. En omdat dit geldt voor alle atomen betekent dit dus dat alles op aarde, en sterker nog, ook alle sterren en andere planeten in het heelal, zijn opgebouwd uit maar drie bouwstenen. Als je Helium wilt maken heb je twee protonen, twee neutronen en twee elektronen nodig en als je goud wilt maken dan pak je ‘gewoon’ 79 protonen, 118 neutronen en 79 elektronen. Het heelal als een puzzel met maar drie verschillende stukjes: ongelooflijk! Maar, het zal eens niet, het leverde ook weer een hoofdpijndossier op. Hoe kan zo’n atoomkern namelijk überhaupt bestaan? Die positief geladen protonen zitten superdicht bij elkaar als als ze dezelfde lading hebben zouden ze elkaar heel hard af moeten stoten. En waarom blijven die neutrale neutronen eigenlijk bij elkaar zitten? De enige oplossing, weer een noodgreep, was om een nieuwe kracht te verzinnen. Een nieuwe natuurkracht die tegelijkertijd heel sterk moet zijn (namelijk sterker dan de elektromagnetische kracht), maar die buiten de atoomkern weer alle kracht verliest (omdat anders de hele wereld zou samenklonteren tot één grote atoomkern). Het werd snel duidelijk dat de energie waarmee neutronen en protonen elkaar aantrekken in de kern, de zogenaamde bindingsenergie, afhangt van het aantal protonen en neutronen. Er bleek on-voor-stel-baar veel energie opgeslagen te zijn in atoomkern en we ontdekten dat het energie op kan leveren als atoomkernen samensmelten of juist splitsen. Dit inzicht gaf ons niet alleen antwoord op de vraag hoe de zon aan zijn energie kwam, maar gaf ons als mensheid ook de mogelijkheid om onszelf te vernietigen met atoombommen. Om deze kernfusie en kernsplijting beter te begrijpen is het handig om, gek genoeg, een link te maken met het bedrijfsleven. We weten dat het voor grote bedrijven op een gegeven moment efficiënter wordt om op te splitsen in kleinere eenheden. De meerwaarde van het bij elkaar blijven weegt dan niet meer op tegen de flexibiliteit en energie die in kleinere eenheden te behalen is. Er is soms een klein zetje nodig om de splitsing in gang te zetten, maar de kosten en het juridisch gedoe betalen zich enorm snel terug. Voor kleine bedrijven geldt juist precies het tegenovergestelde. Want waar de winst voor grote bedrijven te vinden is in opsplitsen, is het voor kleine bedrijven juist verstandig om te fuseren. Natuurlijk moet er eerst geïnvesteerd worden in het proces, maar daarna levert het nieuwe energie en winst op. Gek genoeg blijken voor atoomkernen precies dezelfde wetmatigheden te gelden: het levert energie op als grote atomen splitsen (kernsplijting) en voor kleine atomen als ze fuseren (kernfusie). Eerst splijten: Alle protonen en neutronen bij elkaar houden in grote atoomkernen kost veel meer energie dan de situatie waarin je hetzelfde aantal verdeelt over twee kleinere atomen. Grote atoomkernen zoals Uranium splitsen dan ook maar al te graag, al is daar soms een klein duwtje voor nodig. Bij die splitsing komt energie vrij die in kerncentrales weer gebruikt wordt om water te verwarmen tot stoom … dat weer gebruikt wordt om met behulp van een turbine elektriciteit op te wekken. Bij sommige splijtende atoomkernen blijken neutronen vrij te komen die precies genoeg energie hebben om andere atomen ook het zetje geven om te splijten … waarbij natuurlijk weer neutronen vrijkomen etc. Het idee van een kettingreactie en toepassing in een bom ligt dan voor de hand en dat werd de start van een ongekende wapenwedloop die binnen een paar jaar de atoombom opleverde via het beroemde Manhattan-project. Fuseren: Bij kleine atoomkernen werkt het dus precies andersom. Daar levert het dus juist energie op door samen te smelten. Maar omdat de kernen elektrisch geladen zijn en elkaar afstoten als ze bij elkaar in de buurt komen gebeurt dat samensmelten alleen op plekken waar het erg warm is waardoor de atoomkernen enorm snel bewegen en elkaar dus wel kunnen raken (net zoals twee magneten wel op elkaar kunnen als je maar hard genoeg drukt). Een van die warme plekken is het centrum van onze zon waar het een paar miljoen graden is. Hoewel we al duizenden jaren weten dat de zon elke dag opkomt, wist tot de ontdekking van de atoomkern gek genoeg niemand waar de zon zijn energie vandaan haalde. En nee, zelfs Albert Einstein niet. De brandstof van de zon, waterstof, is ook hier op onze planeet ruim voorradig, dus het is niet gek dat mensen nadenken over kernfusie hier op aarde. Dat kan, maar blijkt een enorme technologische uitdaging te zijn i.v.m. de temperaturen van miljoenen graden die nodig is. Lastig dus, …. maar niet onmogelijk en natuurkunde-collega's vanuit de hele wereld werken samen in grote onderzoeksprojecten om het voor elkaar te krijgen. Ook Nederlanders! Sterker nog, we hebben een apart instituut in Nederland: DIFFER in Eindhoven. Ik kan me heel goed voorstellen dat het je nu een beetje duizelt na verhalen over de quantumcomputer en de kernkrachten. Hopelijk ben je er nog. Al die nieuwe inzichten hebben zowel de wetenschap als de maatschappij ingrijpend veranderd. En hoewel veel raadsels nu opgelost waren, levert deze nieuwe theorie ook weer nieuwe vragen op. Zijn die protonen en neutronen dan echt de kleinste bouwstenen van de natuur? En wat zit er nou achter die rare wetten van de quantummechanica? Een extra punt van zorg is dat de quantumtheorie niet in overeenstemming lijkt met die van de zwaartekracht. We missen dus iets. Maar er was meer vreemds. Veel meer. In het onderzoek naar straling uit de ruimte zagen we deeltjes die geen proton, geen neutron en geen elektron waren. Maar dat waren de enige deeltjes die er waren hadden we net geleerd. Wat is dat nou weer? In de decennia erna leerden we zelf deeltjes maken door protonen op elkaar te schieten in deeltjesversnellers en de ontdekkingen zouden elkaar enorm snel opvolgen, wat uiteindelijk leidde tot de beschrijving van de kleine deeltjes zoals we dat nu nog steeds hebben: het Standaard Model met drie families van elementaire deeltjes, nog kleiner dan de protonen en neutronen en drie quantumkrachten. Maar genoeg voor vandaag. Die ontwikkelingen bespreken we in de volgende aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Waar is alle materie uit opgebouwd, en welke wetten volgen die deeltjes om alles op aarde en de rest van het heelal vorm te geven? Wat is antimaterie, en wat heeft quantumtheorie daarmee te maken? In Reis naar de kern neemt Ivo van Vulpen, deeltjesonderzoeker bij CERN in Genève en verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, je mee langs al deze grote vragen. Je denkt misschien dat dat ver van je normale belevingswereld afstaat, maar al deze inzichten worden dagelijks gebruikt. Van de GPS op je telefoon, tot de scanners in ziekenhuizen.. Over Reis naar de Kern Na Terug naar de Oerknal met Govert Schilling en Baan door het Brein met Iris Sommer is het nu tijd voor een nieuw avontuur: Reis naar de kern. Een fascinerende duik in de wereld van de allerkleinste deeltjes, waar de allergrootste vragen worden beantwoord. In vijf afleveringen zoomen we in op de wereld van het atoom, de quantummechanica, antimaterie en de ontdekking van het Higgs Boson. Reis naar de Kern is een podcast van BNR. Tekst en presentatie: Ivo van Vulpen. Concept: Connor Clerx. Eindredactie: Annick van der Leeuw. Montage: Gijs Friesen en Connor Clerx. Sounddesign en mixage: Gijs Friesen. Over Ivo Ivo van Vulpen is als deeltjesfysicus werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, het Nationaal Instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) en hij doet onderzoek bij de deeltjesversneller (Large Hadron Collider) bij CERN in Genève. Hij is hoogleraar Wetenschapscommunicatie, in het bijzonder betreffende de natuurkunde, aan de Universiteit Leiden. In 2018 verscheen zijn eerste boek: De melodie van de natuur. Transcript aflevering Tot de jaren dertig was eigenlijk niks aan de hand. De natuurkunde was vrij overzichtelijk. Weer overzichtelijk moet ik natuurlijk zeggen. In de vorige aflevering hadden we het over de atoomrevolutie in die eerste decennia van de 20e eeuw waarin het ons eindelijk lukte om door te dringen tot de wereld van het atoom zelf, die kleinste bouwstenen van alle elementen. Tot de verbazing van wetenschappers bleken alle atomen uit dezelfde drie basisbouwstenen opgebouwd te zijn: protonen en neutronen (die samen de atoomkernen vormden) en de elektronen. Van negentig elementen terug naar drie bouwstenen dus. Heerlijk simpel en overzichtelijk! Alles op orde dus zou je denken. Maar toen gebeurde er iets waardoor we in één klap wisten dat we nog niet op de diepste laag van de kennis waren aangekomen en dat nog een onbekende wereld verborgen lag. In deze aflevering vertel ik jullie over deze verrassing en hoe het ons door ontwikkelingen in de techniek uiteindelijk wél lukte om het fundament van de natuur te bereiken. De neutronen en protonen bleken toen opgebouwd te zijn uit nog kleinere deeltjes, we leerden zelf deeltjes te maken in het laboratorium met behulp van deeltjesversnellers en ze te bestuderen met detectoren. Alles samen noemen we dat het Standaard Model en dat is tot op de dag van vandaag het beste beeld dat we hebben van de wereld op de allerkleinste schaal. En daar zitten gekke dingen bij hoor: deeltjes die dwars door de aarde kunnen vliegen bijvoorbeeld en magische dingen als anti-materie. Om deze stappen te begrijpen is het handig om je voor te stellen dat de ontdekking van het atoom net zoiets is aanspoelen op een onbekend eiland, waarna je, uit nieuwsgierigheid, gaat proberen dat eiland verder in kaart te brengen. Op het eiland bevindt zich een dicht oerwoud en terwijl je er steeds dieper en dieper in probeert door te dringen, bijvoorbeeld langs een rivier weet je niet of dat bos zich nog tientallen kilometers zo uit zal strekken en of er überhaupt nog wel iets anders te vinden zal zijn dan dezelfde bomen, vruchten en dieren die je van thuis kent. Maar als er dan ineens een bootje de rivier af komt zakken of als je een dier ziet dat je nooit eerder hebt gezien dan weet je gelijk dat je niet alleen bent en dat er meer dingen verborgen zijn. Precies zo'n situatie hadden we in de deeltjesfysica. Tijdens het onderzoek naar atoomkernen en radioactiviteit bleek gek genoeg dat er ook een bron van straling aanwezig was in een ruimte als er helemaal geen radioactieve stoffen in de buurt waren. Het idee was dat dat veroorzaakt werd door radioactieve stoffen in de aarde zelf. Best logisch en dus ‘case closed’ zou je denken, maar dan heb je net even buiten de koppigheid van de natuurkundigen gerekend. Er is er namelijk altijd eentje die het zeker wil weten en die naar de top van de Eiffeltoren gaat om te kijken of daar inderdaad minder straling is of in een luchtballon stapt om nog hoger te meten. Dat is allebei echt gebeurd! En maar goed ook, want het bleek dat de straling helemaal niet afnam hoe hoger je kwam. het werd juist sterker. De straling kwam dus niet uit de aarde, maar uit de ruimte! Blijkbaar worden we op aarde blijkbaar dus gebombardeerd door deeltjes uit het universum. Die botsen hoog in de lucht op zuurstofatomen en produceren daar een soort lawine van deeltjes waarvan sommigen lang genoeg leven om het aardoppervlak te halen. Die deeltjes waren dus de bron van die mysterieuze straling waar we naar op zoek waren. Dat onderzoek naar deze zogenaamde kosmische stralen is nog steeds een belangrijk onderzoeksgebied, maar daar gaat het nu even niet om. Mensen onderzochten om welke deeltjes het nou precies ging door de sporen van de deeltjes zichtbaar te maken, net zoals de sporen die vliegtuigen hoog in de lucht produceren, en door te kijken hoe ze reageerden als ze op andere materialen botsten. Zoveel mogelijkheden waren er niet, want we kenden immers maar drie verschillende deeltjes. Tot hun verbazing zagen ze dat het deeltjes waren die wel elektrisch geladen waren, maar geen proton waren …. en ook geen elektron. Een nieuw deeltje dus dat ongeveer tweehonderd keer zo zwaar bleek te zijn als een elektron. Het kreeg een eigen naam: het muon. Een onverwachte gast. Niet echt nodig, maar dat maakt niet uit. Het is net als gekleurde hagelslag en dure sportwagens. Niet echt nodig, maar het maakt de wereld wel een stuk leuker. Als kosmische stralen op dunne materialen vallen, blijken er nog veel meer nieuwe deeltjes te ontstaan. Sterker nog, een hele dierentuin vol nieuwe deeltjes. Fascinerend, maar het onderzoek was erg onhandig, want je was volledig overgeleverd aan wat de ruimte je gaf. Gelukkig lukte het ons dankzij twee technieken om zelf de regie in handen te krijgen: 1) de deeltjesversneller (om zelf deeltjes te kunnen maken in deeltjesbotsingen) en 2) de deeltjesdetector om alle deeltjes zichtbaar te maken die in die botsingen werden gemaakt. Dit zijn de twee elementen die we tot op de dag van vandaag nog steeds gebruiken om de natuur op de kleinste schaal te bestuderen. Alleen steeds een stukje geavanceerder. Eerst de deeltjesversneller. Dat we zelf deeltjes kunnen maken is een cruciale ontdekking geweest. De bekende formule van Albert Einstein E=mc2 betekent namelijk niet alleen dat je massa kan omzetten in energie (dat was de basis van de kernenergie en het branden van de zon uit de vorige aflevering), maar het werkt ook de andere kant op; als je maar genoeg energie bij elkaar brengt kan je daarmee ook zelf massa creëren: nieuwe deeltjes dus. In een deeltjesversneller geven we deeltjes, bijvoorbeeld protonen, energie door ze een klein zetje te geven. Daarna gebruiken we magneten om ze af te buigen en ze door een holle buis in een heel grote cirkel weer terug te leiden naar de plek waar we ze een zetje gaven … om ze vervolgens opnieuw een duwtje te geven. Als je dat heel vaak herhaalt krijgen deeltjes een enorm hoge snelheid en energie en als je ze daarna op elkaar laat botsen kun je al die bewegingsenergie gebruiken om nieuwe deeltjes te maken. Het voordeel is dat we zo deeltjes in een gecontroleerde omgeving kunnen maken. De ontwikkeling van de deeltjesversnellers ging heel snel: steeds meer energie en steeds meer botsingen. Op dit moment is de krachtigste deeltjesversneller op aarde de Large Hadron Collider op CERN, het Europees centrum voor de deeltjesfysica. Dan de deeltjesdetector. Om te begrijpen wat er in een botsing gebeurt is het cruciaal dat je de botsing kunt ‘fotograferen’. Dat is niet zo makkelijk, want ik zeg wel fotograferen, omdat we dat allemaal kennen uit onze eigen belevingswereld, maar een normale fotocamera kan alleen maar licht zien en helemaal geen andere deeltjes. De meeste deeltjes in de botsing leven trouwens ook veel te kort om te zien. We hebben een manier bedacht die je kunt vergelijken met die van het bestuderen van voetstappen in de sneeuw. Als ik je een foto laat zien van een spoor van voetstappen in de sneeuw dan vind je het vast gek als ik je vraag of het een auto, een konijn of een mens is geweest die deze sporen heeft achtergelaten. ‘Een mens natuurlijk’ zeg je dan. En als je de foto in meer detail bekijkt kun je vast nog veel meer achterhalen. Je ziet bijvoorbeeld of het één persoon was of twee, of het een kind was of een volwassene en nog veel meer. In een deeltjesdetector doen we eigenlijk precies hetzelfde. Als een deeltje door een detector heen beweegt laat het daar ook een karakteristieke afdruk achter, net als die voetstappen in de sneeuw. Het gaat hier te ver om de details te bespreken, maar door deeltjes door verschillende detectielagen te laten bewegen, die elk een specifieke eigenschap vastleggen, kun je van alle deeltjes hun type, richting en energie vastleggen. En hoewel het strikt genomen niet klopt is het prima om er over na te denken als een ‘foto’ van de botsing. Dat doe ik zelf ook. Maar het is wel echt ingewikkeld. Er zijn een miljard botsingen per seconde en in elke botsing zijn vaak wel honderd(en) deeltjes. Ontzettend moeilijk dus, … maar niet onmogelijk als je samenwerkt met slimme en creatieve mensen van over de hele wereld. Veel van de nieuwe deeltjes die gemaakt worden in de botsing leven veel en veel te kort om onze detector te bereiken. Het einde van het leven klinkt dramatischer dan het is, maar deeltjes kunnen uit elkaar vallen in een mix van andere deeltjes. Om toch iets te leren over die wereld die al lang verdwenen is, gebruiken we dezelfde truc die paleontologen gebruiken. De wereld die zij bestuderen, die van dinosauriërs, is ook al 65 miljoen jaar geleden verdwenen en toch verschijnen er wekelijks boeken over verschillende soorten dino’s en hun eigenschappen. Dat kan omdat er dingen bewaard zijn gebleven, hun botten, en door die weer in elkaar te zetten kunnen ze die wereld reconstrueren. Een super slim idee en wij deeltjesfysici doen hetzelfde. Wij gebruiken de ‘stabiele’ deeltjes (de deeltjes die lang genoeg leven om ze te zien in onze detectoren) om te herleiden wat er in de botsing gebeurd is. Hebben we nou wat aan die deeltjesversnellers en detectoren of zijn het speeltjes van jullie wetenschappers? Zeker! Er zijn zelfs duizenden deeltjesversnellers in de wereld. Bijvoorbeeld in ziekenhuizen. Helaas kent bijna iedereen wel iemand die kanker heeft en bestraald wordt, maar bijna niemand weet waarmee mensen dan eigenlijk bestraald worden. Meestal zijn röntgenstralen met heel veel energie het meest geschikt en om die te maken heb je een deeltjesversneller nodig. Net als bij de productie van ‘gewone’ röntgenstralen komt de straling vrij als deeltjes versneld worden en op een plaatje worden geschoten. Zonder deeltjesversneller geen kanker-bestraling dus, en daarom heeft elk groot ziekenhuis deeltjesversnellers. En de detectoren zelf dan? Laat ik ook daar weer een toepassing in het ziekenhuis pakken. We kennen allemaal de röntgenfoto. De straling zelf zie je niet, maar die gaat wel dwars door je spieren en vet heen, maar niet door je botten. Als je het licht opvangt aan de andere kant van je lijf kun je op de foto daarom heel goed de botten zien. En dus zien of er een breuk is. Of niet. Als je een scherpere foto wil kun je meer licht gebruiken, maar dat is niet zonder gevaar. Het is niet voor niks dat iedereen de kamer uitgaat in het ziekenhuis of bij de tandarts als er een röntgenfoto gemaakt wordt. De straling richt namelijk veel schade aan op zijn weg door je lichaam. Een andere oplossing om een betere foto te maken is door de fotografische plaat zelf beter te maken. Dit is net zoiets als het vergroten van het aantal pixels bij een digitale camera. En elke verbetering in de gevoeligheid zorgt ervoor dat met dezelfde hoeveelheid straling een betere foto gemaakt kan worden. Voor een enkele foto zal dat niet veel uitmaken, maar voor een zogenaamde ct-scan (dat is ongeveer het equivalent van tweehonderd foto’s tegelijk) betekent zou zoiets een enorme gezondheidswinst voor patiënten kunnen betekenen. Net als aan het begin van de twintigste eeuw toen men alle atomen rangschikte en in detail onderzocht om uiteindelijk te ontdekken dat ze allemaal opgebouwd waren uit dezelfde drie bouwstenen gebeurde hier eigenlijk weer hetzelfde. In deeltjesbotsingen was er een hele dierentuin aan deeltjes tevoorschijn gekomen, maar toen het stof neerdaalde bleken al die deeltjes ook weer combinaties te zijn van maar aan handvol elementaire bouwstenen. Het proton en neutron bleken bijvoorbeeld opgebouwd te zijn uit zogenaamde up-quarks en down-quarks. Samen met het elektron waren dat de bouwstenen van alle stabiele materie. Ze vormen samen de zogenaamde eerste familie, maar er hoort nog een vierde familielid bij: het neutrino. Een deeltje waar ik verder niet veel over zal zeggen, maar dat geproduceerd wordt in radioactieve processen en dat bekend staat als ‘spookdeeltje’ omdat het zonder probleem dwars door de aarde heen kan vliegen. Belangrijker is om te vertellen dat er van elk van deze vier deeltjes twee kopieën bestonden, twee kopieën met meer massa’s en die bovendien maar kort leefden. Dat gekke muon bijvoorbeeld, het zwaardere zusje van het elektron waar de hele zoektocht mee begon, heeft in tegenstelling tot het elektron niet het eeuwige leven, maar leeft maar een miljoenste seconde. Uiteindelijk bleken er 12 elementaire deeltjes te zijn, netjes gerangschikt in drie families van elk vier deeltjes. Deze deeltjes, samen met de regels over de manier waarop ze met elkaar communiceren (elkaar aantrekken, afstoten of in elkaar versmelten) vormen samen het beroemde Standaard Model. Dit Standaard Model vormt op dit moment het fundament van onze kennis over de opbouw van alle materie. Er is géén diepere laag. Dit is het. Het is een fantastisch en complex wiskundig bouwwerk waarmee we bijna alle deeltjes-fenomenen die we zien kunnen verklaren, maar tegelijkertijd zijn er ook frustrerende open vragen en mysteries. Waarom zijn er bijvoorbeeld drie families en niet gewoon één en waarom hebben de deeltjes zulke enorm verschillende massa en lukt het niet om de zwaartekracht een plekje te geven in de theorie? Dat allemaal in de volgende afleveringen. We wandelen nu in grote stappen door het bos heen recht op het doel af, maar voor we afsluiten wil ik nog even een klein zijpaadje inslaan en iets zeggen over iets is dat als totale science-fiction en magie bekend staat onder het brede publiek terwijl het voor deeltjesfysici de gewoonste zaak is van de wereld is: anti-materie. Komt ie! Toen de quantummechanica nog in de kinderschoenen stond bleek het lastig om de nieuwe theorie te combineren met de relativiteitstheorie. Enorm frustrerend, maar uiteindelijk lukte het de Engelsman Paul Dirac. Hij vond een formule die hem in staat stelde de bewegingen van het elektron in die rare quantumwereld te voorspellen. Het werkte allemaal fantastisch, maar zijn nieuwe theorie voorspelde dat er ook zoiets als een anti-elektron zou moeten bestaan (een positron voor de liefhebbers). Een deeltje dat even zwaar zou moeten zijn als een elektron, maar dan positief geladen. Hoewel er op zich niks mis is met het voorspellen van een nieuw deeltje (doe wat je niet laten kan), maar het leek naïef, omdat er geen en-kel experiment was dat zo’n anti-elektron had gezien. Gelukkig voor Dirac werd het positron vrij snel na zijn voorspelling ontdekt in het onderzoek naar kosmische stralen. En weer door Carl Anderson, de man die ook het muon deeltje had ontdekt. ‘Some guys have all the luck’. Later zou blijken dat inderdaad elk deeltje zijn eigen anti-deeltje heeft en het vormt daarmee ‘gewoon’ de helft van de bouwstenen van het Standaard Model. Rondom antimaterie hangt een zweem van mysterie. Er is op aarde namelijk alleen materie en geen antimaterie en ook in de rest van het heelal lijkt het niet voor te komen. HOE kan dat nou? Een van de bijzondere aspecten van deeltjes en antideeltjes is ook dat ze kunnen samensmelten als ze elkaar tegenkomen, maar dat geeft gelijk de vraag waarom er dan überhaupt nog materie over is in het heelal als ze bij de oerknal in even grote hoeveelheden gemaakt zijn? Het mechanisme dat deze asymmetrie veroorzaakt is nog steeds een van de grootste raadsels van de deeltjesfysica. Voor jou als luisteraar is het vast krankzinnig om te beseffen dat iets zo exotisch als anti-materie, iets waar je misschien tot 5 minuten geleden nog nooit van had gehoord, toch een toepassing heeft gevonden. Dat is zo namelijk. Het is niet in de vorm van een bom zoals in het boek het Bernini-mysterie van Dan Brown, maar juist om levens te redden in het ziekenhuis. Daar worden de twee lichtflitsen die gemaakt worden als een positron een elektron elkaar tegenkomen gebruikt om tumoren te lokaliseren. Laat me uitleggen hoe we dat doen. Bij patiënten wordt eerst een radioactieve stof geïnjecteerd die heel slim aan een (suiker)molecuul wordt gehangen zodat het zich via het bloed naar de tumor toe beweegt. Er wordt een speciaal atoom gebruikt dat positronen uitstraalt als straling, antimaterie dus. En dat positron zal, zodra het vrijkomt, vrijwel gelijk met een elektron samensmelten omdat die immers overal in het lichaam zitten. Daarbij worden dan twee lichtdeeltjes gemaakt die in tegenovergestelde richtingen dwars door het lichaam naar buiten schieten. En die kun je zien met een fotocamera. Als je dus ongeveer tegelijkertijd twee lichtdeeltjes ziet die in tegengestelde richting uit het lichaam komen, dan weet je dat er op de lijn tussen de twee camera’s een positron en een elektron zijn samengesmolten .. en dat zich op die lijn dus de tumor bevond. Als je ook nog nauwkeurig de aankomsttijd van de flitsen meet dan weet je ook waar de tumor precies zit. Omdat er bij de injectie een groot aantal radioactieve atomen wordt gebruikt en de lichtdeeltjes steeds in een willekeurige richting uitgezonden worden dan kunnen we zo een driedimensionaal beeld van de tumor maken. Antimaterie in ziekenhuizen om tumoren op te sporen; wie had dat ooit gedacht! En sterker nog, ik heb vandaag ook verteld dat als je een tumor blijkt te hebben we daarna weer een deeltjesversnellers nodig hebben om de tumoren te bestralen en te vernietigen. Deeltjesfysica redt levens! Met alle elementaire deeltjes en de krachten die vertellen hoe ze bewegen en met elkaar communiceren hebben we het fundament van de natuur gevonden: het Standaard Model. Tegelijk zijn er nog grote open vragen. Een van de grootste tekortkomingen was dat deeltjes in de theorie geen massa konden hebben. En dat is jammer, want a) deeltjes hebben wel massa en b) als deeltjes geen massa hebben zullen ze niet samenklonteren tot sterren en planeten en waren wij er dus ook nooit geweest. Een mogelijke oplossing, bedacht door een jonge Britse theoretisch natuurkundige, was de start van een zoektocht die 50 jaar zou duren. Daarover meer in de volgende aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Over &C als challenger-merk en de kracht van branded contentWat zorgt ervoor dat &C als klein merk een van de belangrijkste uitdagers is geworden van grote uitgeverijen als Hearst, LINDA. en Roularta? Wat is hun succesformule waarmee ze al jaren hoge ogen gooien op het gebied van branded content?Wat heeft Bram de Leeuw geleerd van de New York Times? En in hoeverre komen de merkwaarden van &C overeen met de persoonlijkheid van Chantal Janzen? Met welke ideeën onderscheidt het merk &C zich in de markt? En is er sprake van een Bram-effect?Deze serie wordt mede mogelijk gemaakt door de Magazine Media Associatie (MMA), dé brancheorganisatie voor multimediale magazinemerken in Nederland.https://mma.nl/

Les flors de la senyora Dalloway. Crítica teatral de l'obra «The Hours», de Michael Cunningham. Traducció de Servaas Goddijn. Adaptació d'Eline Arbo, Peter van Kraaij, Bart Van den Eynde. Dramatúrgia: Bart Van den Eynde. Intèrprets: Marieke Heebink, Jesse Mensah, Chris Nietvelt, Ilke Paddenburg, Hanna van Vliet, Steven Van Watermeulen. Escenografia: Pascal Leboucq. Vestuari: Wojciech Dziedzic. Il·luminació: Varja Klosse. Espai sonor: Thijs van Vuure. Ajudant de direcció: Daniël ‘t Hoen. Equips tècnics i de gestió de la companyia. Cap de producció: Inge Zeilinga. Cap tècnic: Stijn van der Leeuw. Tècnics: Thijs Veerman, Yannick Bruine de Bruin, Olga Liashkova, Rinse de Jong, Nelis Meijer, Wouter Pieters, Renée Faveere, David Logger. Caracterització: David Verswijveren. Sastreria: Farida Bouhbouh. Subtítols: Erik Borgman. Publicitat: Julia Rachman. Producció: Internationaal Theater Amsterdam (ITA). Equips tècnics i de gestió del TNC. Direcció Eline Arbo. Festival Grec 2025. Sala Gran, Teatre Nacional de Catalunya, Barcelona. Del 4 al 6 de juliol del 2025. Veu: Andreu Sotorra. Música: Mrs. Dalloway: In the garden. Interpetació: Chris Worsey, Ian Burdge, John Mecalfe, Louisa Fuller, Max Richter i Natalia Bonner. Composició: Max Richter. Àlbum: Mrs. Dalloway, 2002.

Vandaag staat er een bijzondere componist centraal in Vrije Geluiden: Jasmine Karimova. Zij won afgelopen jaar de Keep an Eye Productie Award en kreeg daarmee ruimte om een gloednieuwe muzikale ervaring te ontwerpen voor festival Wonderfeel. Deze nieuwe voorstelling - Boomverzen - maakt ze samen met haar 9-jarige zusje Mira en het is niet de eerste keer dat ze samen een voorstelling maken, dus we kunnen vast een stukje van hun vorige samenwerking horen. Naast de muziek die Jasmine zelf schrijft brengt ze ook een heerlijk lijstje favorieten mee.   Gedraaid deze uitzending: Judith Bingham - She walks in beauty like the Night Jasmine Karimova - In want to Jasmine Karimova - Mia en de Leeuw (fragment) Purcell - Now does the glorious day appear Caroline Shaw - The Beech Tree Judith Bingham - The Drowned Lovers Jasmine Karimova - Everything is going to be all right Meredith Monk - Biography Meredith Monk - St. Peterburg Waltz 

In deze podcast ontdek je: - de kwaliteiten van Leeuw als ondernemer- typische valkuilen- praktische tips - journaling vragenLees hier alle info na: https://www.danielapreviti.com/post/leeuw-in-je-bedrijfBoek hier je Biotensor sessie bundel om o.a. je authentieke zelf te kunnen en mogen zijn:https://www.danielapreviti.com/biotensorBoek hier je ⁠⁠⁠⁠Intuïtieve Astrologie Business Reading⁠⁠⁠⁠:Boek hier je Solar return reading: ⁠⁠⁠⁠https://www.danielapreviti.com/solarreturnreading⁠⁠⁠⁠Boek hier je Synastry reading: ⁠⁠⁠⁠https://www.danielapreviti.com/synastryreading⁠⁠⁠⁠Download hier je gratis astrologie gids:⁠⁠⁠⁠https://www.danielapreviti.com/astrologiegids⁠⁠⁠⁠Boek hier je gratis match call voor mijn coachingstraject i.c.m. biotensor: ⁠⁠⁠⁠https://www.danielapreviti.com/coaching⁠⁠⁠⁠Wil je nog meer over astrologie, spiritualiteit & mindset leren op mijn Instagram account? ⁠⁠⁠⁠https://www.instagram.com/danielapreviti_/⁠⁠⁠⁠ Vind je eigen astrologie chart: ga naar ⁠⁠⁠⁠www.astro.com⁠⁠⁠⁠klik op “charts & calculations”klik op “extended chart selection”en hier mag je je geboorte gegevens invoeren (incl. exact geboorte tijdstip)

Steven over zijn slechtste shows, optreden in bejaardenhuizen, bekogeld worden met bier, de vraag of hij liever grappen maakt of goochelt en nog heel veel meer.De aflevering met Tineke Schouten vind je hierDe aflevering met Paul de Leeuw vind je hierDe aflevering met Theo Maassen vind je hierMeer over Steven vindt je hierSteun ElektraVind je Elektra leuk, steun dan de podcast eenmalig of doe een maandelijkse donatie voor afleveringen zonder onderbreking via elektrapodcast.nl/steun-elektraMeer over WouterWil je meer weten over Wouter, de host en maker van Elektra? Kijk dan op woutermonden.nlKom kijken bij mijn voorstelling! Tickets en info vind je hier https://www.woutermonden.nl/speellijstNieuwsbriefMeld je aan voor de nieuwsbrief en krijg één keer per maand de laatste updates. https://www.woutermonden.nl/nieuwsbrief/Probeer PodimoPodimo is de enige podcastapp die podcastmakers een kleine vergoeding per download betaalt. Spotify, Apple Podcasts en andere betalen helemaal niks. Steun makers en luister via Podimo.Podimo gratis proberen? Gebruik deze link https://share.podimo.com/s/GJnTBzKdKijk Elektra op YoutubeBijna alle afleveringen van Elektra Podcast staan mét beeld op Youtube. Klik hier om ze te bekijkenWord ook een huizenruiler, kijk op https://www.homeexchange.com/?sponsorkey=wouter-4af2f

De tentoonstelling Het komt allemaal goed in de Antwerpse Keizerskapel brengt kunst en muziek samen in een theatrale setting. Schrijver-zanger Rick de Leeuw liet zich inspireren door twaalf kunstwerken uit de collectie van The Phoebus Foundation en schreef er teksten en liedjes bij. Kunsthistorica dr. Katharina Van Cauteren biedt de context, zodat beeld en woord elkaar op verrassende wijze versterken.Gratis te bezoeken tot 30 september 2025.www.phoebusfoundation.orgEen initiatief van The Phoebus Foundation SON met steun van de bedrijven van de groep Katoen Natie - Indaver en uitgeverij Hannibal Books.

Chris is op bedrijfsuitje geweest naar het Duitse Hillesheim. Daar is namelijk een Krimihotel én een Kriminalhaus. Vooral dat laatste wordt door Chris als een waar paradijs ervaren. In de serie 'Audio uit De Theatercollectie' zoomen we deze keer met Milco Feijnenbuik in op de musical Foxtrot uit 1977. En Chris belt met Paul de Leeuw die in de versie van 2001 speelde. Dit is het Instagram-account van Man met de microfoon. Wil je lid worden of een eenmalige donatie doen via petjeaf.com dan kan dat: hier Eenmalig overmaken kan ook naar: NL37 INGB 0006 8785 94 van Stichting Man met de microfoon te Amsterdam. Wil je adverteren, dan kun je een mailtje sturen naar: adverteren@dagennacht.nlSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Op haar zeventiende werd Tineke Veenstra ernstig chronisch ziek. Met haar levensverhaal Puur Goud laat ze je zien dat je allang puur goud in handen hebt. Uitgegeven door Palmslag Spreker: Barbara de Leeuw

Laurens en Stefan gaan verder. Weer rode koontjes, want Lau had gefietst, en was eigenlijk nog best wel moe van de premiere van gisteravond - het is en blijft immers Meimaand Filmmaand.Hoe dan ook, over de Giro: de algemene conclusie is dat er veel gebeurt deze Giro, maar er is nog niks gebeurt. Ayuso krijgt een tikkie van Roglic, Roglic vandaag eentje van Ayuso, maar echt groots is het nog niet. Maar toch, het was wel al Grande Casino natuurlijk, de afgelopen dagen: 1,2,3-tjes voor Nederland, Mads die zichzelf aan z'n haren de berg over trekt, Groves die z'n eerste overwinning van het jaar pakt. Heerlijk, maar het wordt allemaal nog veel heerlijker.En hoe zat het ook alweer met die afsnijroute van de Leeuw? Je hoort 't allemaal in de Live Slow Ride Fast podcast!

De bende van 5 op avontuur. Uitgegeven door LuisterEffect Spreker: Barbara de Leeuw

Paul de Leeuw is misschien wel de bekendste Nederlander ter wereld. Maar wie is hij echt? Themafeest zocht het uit. (*Dit is een niet-geautoriseerde biografie)

In this episode, Sarah and Will chat to Josh de Leeuw from Vassar College and the creator of jsPsych. We chat about the history of jsPsych, the unseen process behind creating open-access scientific software, and the current challenges facing software developers in the open scholarship movement. jsPsych is a javaScript framework for creating online experiments, and is always looking for people to contribute to the codebase: https://jspsych.org. Follow Josh de Leeuw on Bluesky: https://bsky.app/profile/joshdeleeuw.bsky.social

Heftig tot ondragelijk Uitgegeven door LuisterEffect Spreker: Barbara de Leeuw

Er breekt een periode van vertragen en herontdekken van de relatie met jezelf. Venus retrograde nodigt uit tot zelfreflectie en realisatie.De laatste retrograde was eind juli tot begin september van 2023 in het sterrenbeeld Leeuw. Dit keer worden er hele andere thema's aangeraakt. Venus staat voor liefde, verbinding, geld en schoonheid.Een retrograde is een periode waarin je gedwongen wordt om naar binnen te kijken. Ja, gedwongen inderdaad, om te kijken naar je eigen patronen en ervaringen uit het verleden rondom deze thema's.In deze aflevering leer je hoe je deze periode juist kunt gebruiken om nog meer over jezelf te leren met betrekking tot relaties, geld en sensualiteit.❤️‍

Voor wereldverbeteraars van 10 jaar en ouder die van een spannend verhaal houden Uitgegeven door LuisterEffect Spreker: Barbara de Leeuw

JAACAP January 2025: Contributing Editor Dr. Apurva Bhatt interviews Dr. Anne E. de Leeuw on a study that found women with a migration background reported more stress during pregnancy and more autistic traits in their children six years later than mothers without a migration background.

Mars retrograde in Leeuw en Kreeft 7 december - 24 februari 2025 Dit is altijd een hele interessante tijd om meer te leren over je eigen patronen rondom actie nemen en in beweging zijn. Mars in Leeuw zit vol passie en enthousiasme, maar in retrograde kan het zich ontpoppen tot een aandachtsgeile puber die met zo min mogelijk moeite zo veel mogelijk gedaan wil krijgen. Deze podcast is de opname van de Mars retrograde Masterclass die voor de leden in de Cosmic Confirmation App zit, en nu voor jou beschikbaar is. Ik ben van mening dat iedereen deze informatie kan gebruiken. Luister naar deze masterclass en leer hoe jij jouw verhouding tot productiviteit en actie. Wil je meer leren over hoe je kunt spelen met de energie van de kosmos en je kunt laten inspireren. Dit gaat je een hoop frustratie schelen

Erja Lyytinen – Dust my broom - 20 years of bluesrock - live at tavastia - 2024 Leif de Leeuw band – Lone Star - Mighty Fine - 2024 BJ Baartmans & Wild Verband – Cry  - A pawnshop love affair – 2025Nienke Dingemans – Last Train to Brooklyn -  Ain't no Hollywood girl – 2024Tommy Castro  The Painkillers - Woke Up And Smelled The Coffee - SINGLE – 2024Bintangs – Heaven is nowhere -  Heroes, Beggars and Kings - 2024 Otis Rush – Gambler's BluesT-Bone Walker – How long Blues Chris Rea – Deep winter blues - Blue Guitars - Album 07 (Blues Ballads) – 2005Ronnie Baker Brooks – My Boo - Blues In My DNA - 2024 

Verknipt: RTL Boulevard bespreekt een juicy verhaal over één van de eigen medewerkers (relatieperikelen van Rob Goossens) en censureert zichzelf in opdracht  van de hoofdredacteur achteraf, door verschillende quotes over een kersverse andere RTL-collega (Linda de Mol) uit het programma te knippen. De officiële reden: 'dit was redactioneel niet zo voorbereid'. Angela de Jong voelde die zelfcensuur aankomen: ‘Het was al wel langer duidelijk dat RTL Boulevard tegenwoordig kruipt voor Linda de Mol!' Iets 'eruit knippen' is wel een thema in deze podcast. De mannen van Even Tot Hier hadden de mogelijkheid om een onhandige uitdrukking in combinatie met een rolstoeldarter eruit te knippen, maar deden dat niet. En dat siert ze. God zij dank waren ze niet live op zaterdagavond en konden ze de streakende Stoute Piet alsnog onherkenbaar blurren. Mediajournalist Dennis Jansen heeft de persoon in kwestie gesproken. (Te horen in deze podcast!) Angela de Jong: ‘Nooit gedacht dat deze ervaren journalist nog eens in z'n string op nationale tv zou verschijnen.' Ook Paul de Leeuw zit met Ranking the Stars in het thema. De makers zijn van plan om deelnemers achteraf de mogelijkheid te bieden om er iets uit te knippen. Selly, De vrouw van Beau van Erven Dorens, knip(per)t twee keer met haar ogen en haar bekende man begint weer een nieuw avontuur. Dit keer met een kajak over de Canadese rivier de Yukon. En presentator Manuel Venderbos en mediaverslaggever Dennis Jansen gaan in de bonusaflevering ná de eindtune nog (te lang) door over Johnny de Mol, Van Kooten & De Bie en Kraantje Pappie. Dat had er achteraf gezien misschien beter uitgeknipt kunnen worden.  Luister zelf maar even! Naar de wekelijkse AD Media Podcast, waarin TV-columniste Angela de Jong, mediaverslaggever Dennis Jansen en presentator Manuel Venderbos alle hoofd-, rand-, en bijzaken bespreken op het gebied van radio en televisie.  Support the show: https://krant.nl/See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de podcast ‘Stoere Kerels' bespreken BD-clubwatchers Dolf van Aert en Job Willemse wekelijks het wel en wee van Willem II. In aflevering 12 gaat het over de thuisnederlaag tegen FC Twente én de bekerontsnapping tegen SC Genemuiden. Belgast is oud-speler Michael de Leeuw, die zaterdag voor eventjes terug was in Tilburg.Beluister al onze podcasts: https://www.bd.nl/podcastSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Kevin Burt - jagermeister song - live at bluesmoose radio 23-10 2019Rob Orlemans & HPM - BluesMoose Blues & HellhoundKris Barras band - Born under a bad sign - live in Bluesmoose café – 24-06- 2015Jade MacRae - Evil Gal Blues - Live at Bluesmoose Radio - 8 september 2021Altered five blues band - Angel of Mercy - live at bluesmoose radio 22 mei 2018Sonny Hunt Rory de Kiviet en Leif de Leeuw  - 1 sep 2010 Bluesmoose cafeRyan McGarvey – BLUE EYED ANGEL BLUES – LIVE at Bluesmoose radio – 11 juni 2011

Double saison episode in the middle of summer? Yes please! We love saison beers. They hit even better during the summer. Light, funky and super easy to drink, saison is a perfect summer beer. Hill farmstead Anna with Motueka is a farmhouse ale made with wildflower honey and dry-hopped with Motueka. We follow that up with a saison from France.  Wilde Leeuw and Brasserie La Malpolon teamed up to create Saison Brett Rhubarabe. Northern France grows lots of rhubarb. Naturally it fits perfectly with a saison. Why aren't there more rhubarb saisons on the market? #beer #craftbeer #drinks #saison #farmhouseale #hillfarmstead 

With guests today located across all different time zones, welcome back to a truly international episode of L.I.F.T.S, a bite-size dose of the Latest Industry Fitness Trends and stories hitting the headlines and stirring up debate.   In this week's episode, ahead of FIBO and the European Health Futures Forum (EHFF), hosts Matthew Januszek, Co-Founder of Escape Fitness and Mo Iqbal, Founder & CEO of SweatWorks, are joined by Jennifer Halsall-de Wit, a member of EuropeActive's Inclusion Advisory Board, and Beau de Leeuw, a transgender advocate. Through their work, both of our guests' pioneer diversity, equity and inclusion research in the European fitness sector in order to empower everybody to achieve their full potential by uncovering hidden barriers, biases and systemic hurdles obstructing progress.  In this LIFTS, we discuss some topics that are really sparking debate including: ●       Planet Fitness revoking a woman's membership after she photographed a transgender member in the locker room. ●       Inclusivity versus privacy in fitness environments. ●       Safety for trans and non-binary individuals within gyms. ●       Cases where situations have been exploited and politized unnecessarily. ●       How the younger generations are redefining the process. ●       The need to make uncomfortable decisions in order to progress.       ●       The media scrutiny of Andrew Huberman, his private life and cancel culture. ====================================================== Subscribe to our YouTube channel and turn on your notifications so you never miss a new video when it's published: https://www.youtube.com/user/EscapeFitness Shop gym equipment: https://escapefitness.com/shop View our full catalog:  https://escapefitness.com/support/catalog https://escapefitness.com/support/catalogue  ====================================================== Facebook: https://www.facebook.com/Escapefitness Instagram: https://www.instagram.com/escapefitness Twitter: https://www.twitter.com/escapefitness LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/escapefitness/   0:00 Intro 2:52 Planet Fitness's policy amidst locker room issue 9:56 Gender identity and locker room comfort levels 11:22 Safety for trans and non-binary individuals 13:07 Gender-neutral changing rooms 15:00 Safety, culture and identity in a diverse society 21:26 Inclusivity in gyms and gender identity 25:05 Inclusivity in fitness industry and cancel culture 29:18 Media scrutiny of a public figure's private life