Podcasts about platona

Piše Marija Švajncer, bereta Eva Longyka Marušič in Igor Velše. Odlika esejev Borisa Šinigoja v knjigi Novemu Orfeju naproti je avtorjevo veliko poznavanje filozofije in teologije, občudovanja vredna sta poliglotstvo in bogastvo virov. Poglavitna naravnanost knjige, ki jo avtor sam predstavlja kot esejistično potovanje, pa so iskrena vernost, predanost Bogu in spodbujanje bralk in bralcev, da bi s srcem začutili moč duhovnosti in prihod Novega Orfeja – Kristusa. Avtor pravi: »V tem duhu želijo pričujoči eseji pričevati zanj, ki se ne razodeva le na skrivnem v utišanju srca kot odločilna Beseda človeškega življenja, temveč tudi sredi sveta v na novo prebujenem duhovnem posluhu kot Novi Orfej, rečeno s Klementom Aleksandrijskim, ki z novo pesmijo spodbudi odrešilna spreobrnjenja številnih duš ter na novo preobrazi in medsebojno uglasi prvine celotnega kozmosa.« Šinigoj v treh esejističnih sklopih po poteh filozofije, filokalije in filharmonije, se pravi dejavne ljubezni do Modrosti, Lepote in Ubranosti, kaže pot k poslednji Resnici in odrešilni Ljubezni v padlem svetu, ki po njegovem mnenju čedalje bolj tone v zlo. »Ljubezen, ki nas z blagim spevom Novega Orfeja nepreslišno kliče k spreobrnjenju, da iz pobeljenih grobov vstanemo v novo Življenje onkraj smrti.« Sleherno avtorjevo miselno iskanje, pa naj se vrača v antiko ali se srečuje s sodobno filozofijo, poezijo in glasbo, se izteče v bližino Božjega obličja; ali bolje, Šinigoj ni iskalec, temveč je svoj smisel že našel, saj je Bog tako ob njem kot v njem. Bog kot Ljubezen, tako občuti, ničesar ne vsiljuje, ampak zgolj neizmerno potrpežljivo ljubi človeka in stvarstvo. Šinigoj samega sebe uvršča med današnje filozofe, čeprav v njegovem prizadevanju prevladuje teološka misel. Najtežji vprašanji zanj sta skrivno sobivanje in medsebojni odnos Božje Previdnosti ter človekove svobodne presoje in izbire. V svojo duhovno držo vključuje molitev in slavljenje. Prihod Novega Orfeja bi se moral uresničiti kot novo rojstvo krščanskega humanizma. Današnji svet Šinigoj vidi kot kibernetsko združevanje organskih in biomehatroničnih prvin, v tem dogajanju pa pogreša vzgojo duha. Čas je po njegovem mnenju duhovno izpodjeden, pri pojmovanju pravičnosti in morale prevladuje zgolj juridično pojmovanje. Vpraša se, kako sredi zapeljivih napevov koristoljubja in uspavajočega ponavljanja sloganov pridobitništva prebuditi usnuli um sodobnega človeka, in ponudi odgovor, da bi morali obnoviti duhovno vzgojo in oblikovati novega človeka z zgledovanjem po rešilnem in nesmrtnem Kristusovem evangeljskem liku. Boris Šinigoj piše tudi o odgovornosti do drugih ljudi, sočutju, smrti, grehu, odrešitvi in vstajenju. Pri tem se navezuje na Boetija, Platona, Aristotela, Kierkegaarda, Lévinasa, Wittgensteina in številne druge filozofe, pozornost namenja slovenskim avtorjem, med njimi prezgodaj umrlemu Miklavžu Ocepku, izhaja pa tudi iz prevajalskih, miselnih in uredniških opusov Primoža Reparja in Gorazda Kocijančiča. Kot mnogim drugim se tudi njemu zdijo zavezujoča duhovna spoznanja Dostojevskega iz romana Bratje Karamazovi. Ozre se po Bibliji, saj so v njej, kot je zapisal Lévinas, zbrane vse temeljne stvari, ki so morale biti izrečene, zato da bi človeško življenje imelo smisel. Biblijske osebnosti odstirajo transcendenco. Religioznim vidikom je podrejena tudi glasba. Slišati jo je kot premagovanje časa in oglašanje večnosti. Šinigoj omeni zaprtje družbe in onemogočanje javne glasbene dejavnosti v koronskem času. Slovenska filharmonija je tedaj pripravila nastop manjše glasbene zasedbe. Izvajalci, tako instrumentalisti kot pevci, so si morali nadeti črne maske in biti primerno oddaljeni drug od drugega. »Petje z udušljivimi maskami na ustih je nedvomno podvig brez primere v vsej zgodovini glasbe.« In še: »Kako naj polni duševne bolesti z masko na ustih še pojemo psalme, ne da bi udušili glasbeno Muzo, ki nas osvobaja predsmrtnega strahu?« Šinigojevi eseji v knjigi Novemu Orfeju naproti so napisani v privzdignjenem slogu, izbranih in poetičnih besedah, mnogo pojmov pisec zapisuje z veliko začetnico in tako poudarja njihov pomen. Kljub osebnemu odnosu do verskih vprašanj je večina esejev napisana na visoki teoretični ravni, poznavalsko in poglobljeno, ter opremljena tudi z znanstvenim aparatom, zato bi jih bilo mogoče v marsičem imeti za znanstvene razprave. Zlasti srečavanje z afganistansko glasbo, proučevanje njenega razvoja in vplivov nanjo je vsebinsko pomembno, inovativno in objektivno. V teh zvokih se razodeva posebna lepota. Pisec spremne besede Alen Širca ima besedila Borisa Šinigoja za nekakšen anarhokrščanski manifest za avtentično krščansko premišljevanje filozofije, duhovnosti, poezije in predvsem glasbe. Šinigoj je tudi izvrsten glasbenik in odličen izvajalec na historičnih strunskih glasbilih.

Kultūras rondo sākam jaunu sadaļu „Iepazīstam tekstus”. Saruna par mūsdienu kontekstu Timotija Snaidera darbā „Par tirāniju” un Platona darbā „Valsts”. Diskutē tulkotāja Ieva Lešinska, filozofs Artis Svece un vēsturnieks Mārtiņš Mintaurs. „Ja neviens no mums nav gatavs mirt par brīvību, tad mēs visi mirsim tirānijā.” Ar šādiem vārdiem savu grāmatu noslēdz vēsturnieks, domātājs publiskais intelektuālis Timotijs Snaiders. Viņa darbs „Par tirāniju: divdesmitā gadsimta divdesmit mācības” latviešu valodā iznāca 2017. gadā un joprojām skaudri sasaucas ne tikai ar tiem notikumiem, kas šobrīd risinās pasaules politiskajā arēnā, bet arī ar to, ko domājis un sarakstījis sengrieķu filozofs, matemātiķis un rakstnieks Platons. "Tas, no kā viņš brīdināja tolaik un kas varbūt tā gluži nepiepildījās Trampa pirmās prezidentūras laikā, tas šobrīd piepildās, godīgi sakot, diezgan tādā satraucošā veidā," vērtē Ieva Lešinska. "Un es domāju, ka viena no galvenajām lietām, kas notiek, ir... es atceros, ka tajā grāmatā viņš brīdina no diktatūras, tā teikt, apsteigšanu. Tu dari kaut ko, pirms tev tas ir jādara, tāpēc ka tu jau steidzies, ne gluži pakalpot, tomēr izdarīt tā, lai būtu pareizi un mierīgi. Un tas nu gan notiek, cik es varu spriest no Amerikas preses un arī pat no sociālajiem medijiem." "Šobrīd vēsture ir diezgan akadēmiska disciplīna. Bet kopš vēstures sākumiem tā vienmēr ir kalpojusi sabiedrībai, politiķiem kā tāda pieredzes krātuve, kuru tu izmanto, lai saprastu mūsdienas," norāda Artis Svece. "Es domāju, ka tas vēstures uzdevums nekur nav pazudis. Un tiešām akadēmiskajos pētījumos varbūt mazlietiņ kaut kur tas aizmirstas, bet es domāju, tieši tāpēc mums vēsture ir vajadzīga un Snaiders šajā ziņā dara to, ko jebkuram publiskajam intelektuālim vajadzētu darīt." Kas padara Snaideru aktuālu tieši Baltijā? "Tas pats, kas Snaideru un šo grāmatu "Par tirāniju" aktuālu vispār šodien politikā. Un mums - tāpēc, ka Snaiders, šķiet, labāk pazīst tieši Austrumeiropas situāciju," atzīst Mārtiņš Mintaurs. "(..) Patiešām, pārlasot šo grāmatu šīs dienas sarunas, man arī ir pavisam cita sajūta nekā tad, kad es to lasīju pirmo reizi, kad šī grāmata iznāca, un es to iegādājos. Tad likās, jā, protams, tā tāda trauksmes celšana un vajag brīdināt, bet 2017. - 2018. gadā man tas šķita mazāk aktuāli, nezinu, droši vien dažādu iemeslu dēļ, nekā tas  šķiet šodien. Jo šodien tā situācija tiešām ir, jāteic, ļoti tuvu tam, par ko Snaiders raksta, un to tiešām var izmantot kā rokasgrāmatu, lai saprastu tās situācijas, kādas veidojas patlaban, un to mehānismu, to loģiku, kāpēc mēs dzirdam prezidenta Trampa otrajā termiņā šādus tekstus, kāpēc ir šāda attieksme pret globālo ekonomisko sistēmu. Pilnīgi it kā neracionāla. Bet Snaiders jau par to raksta, jau citējot pašu Trampu, ka vislabākā situācija ir tad, kad mēs graujam kaut kādas esošas struktūras, un tad mēs parādīsim galarezultātā savu diženību, varenību vai ko nu mums kuro reizi vajadzēs parādīt. Un jāteic, ka tas, ko Snaiders šajā grāmatā nosaucis par fašisma atgriešanos vai fašisma politiskās prakses parādīšanos no jauna, tas tagad mūsu acu priekšā arī notiek šādā formātā." Artis Svece atzīst, ka Timotija Snaidera darbs ir ļoti laikmetīgs brīdinājums, "proti, mēs dzīvojam tieši tajā laikā, kad šī grāmata būtu laiku pa laikam jācaurskata". Ieva Lešinska mudina lasīt vēl arī citas grāmatas, tai skaitā citas Timotija Snaidera grāmatas, kuras arī ir tulkotas latviski. Piemēram, "Asinszeme", "Melnā zeme". "Tur ir divas lietas, kas mums šobrīd ir svarīgas un kas ir arī Snaidero grāmatas nodaļu nosaukumi - "Saglabāt mieru tad, kad notiek neiedomājamais" un "Nepakļauties priekšlaikus". Tāpēc tas ir svarīgs," bilst Mārtiņš Mintaurs.    

Piše Tatjana Pregl Kobe, bereta Eva Longyka Marušič in Igor Velše. Za razvoj pesniškega jezika Zorana Pevca velja, da je njegova idejna struktura podobna. Nikoli se ni odrekel zavezanosti filozofiji in duhovnim razmislekom, prav tako kot je v njegovi poeziji vselej dosledno navzoče samoizpraševanje. Ocene vsake njegove nove pesniške zbirke navajajo, da gre za nadaljevanje in nadgraditev avtorjevega dosedanjega opusa, ki jemlje iz postmodernističnih in metafizičnih širjav. Vsekakor drži, da se pesnik Zoran Pevec, samohodec, ozira za vedno novimi interpretacijami, izpeljanimi kot enovita celota na podlagi ideje, ki ga vznemiri in ji nato sledi. Vsaka njegova knjiga poezije je enota zase, vse so konceptualno zgrajene na osnovi ene, vodilne ideje, kar razkrivajo že premišljeni naslovi zbirk. Če preskočimo prve knjige Orbis pictus (1986), Zapisi pozabljenih (1996), in Pod silikonskim nebom (2000) ter v zbirki Moški v sobi (2004), začinjeni z rahlo samoironijo, prisluhnemo pesnikovi vsakodnevnosti, preverjanju dvomov in lucidnemu samoizpraševanju, se presenečeni znajdemo v svojevrstnem monologu pesniške zbirke V neki točki (2006), v kateri se Pevec že počasi odreka realnemu. Tako je tudi v neki točki skoraj dve desetletji pozneje kot Edvard Kocbek pesem strnil v preobsežnosti jezika, / v kamen in v nočno hišo / brez oken, brez oči. Radikalna sprememba sledi v zbirki To ni Michel Foucault (2014) z jasno, bolj poetično kot filozofsko aluzijo na Magrittovo slavno sliko To ni pipa, pri čemer gre za razglabljajoč odnos med besedo in vizualnostjo kot prevaro. Pomenski okvir zbirke V sobi na osnovi naslova ni tako berljiv, a tudi te pesmi temeljijo na berljivih podobah in prispodobah, gradijo na odsevanju sodobnega sveta na odblesku preteklosti, se potapljajo v paradokse in praznino različnih časovnih obdobij ter pristajajo v sedanjosti. Še dlje nazaj, k izvoru zahodne misli, k Sokratu in k osvoboditvi od primarnega strahu pred fizično smrtjo je pozivala zbirka z naslovom Kako postati nihče (2018) in podnaslovom melete thanatou, ki je hkrati naslov sklepne pesmi v knjigi. Naslov napeljuje bralca na budistično nirvano, na popolno izpraznjenost. V najnovejši zbirki V sobi pa Pevec, kot pesnik Louis Zukofsky, zapiše: »Lahko se je ločil od sebe, / od poezije nikoli.« Zbirke z začetka dvajsetih let so Pevčevo premočrtno smer še utrdile. Zbirka Na objektivističnem stolu (2021) je zgoščeno razmišljanje, ki na različne načine zaznamuje položaje sodobne družbe, mitsko preteklost in poezijo iz različnih zornih kotov. Za pesniško zbirko Beckett – moj advokat (2022) pa je značilna izgubljenost posameznika v razčlovečenem svetu, v katerem išče lastno identiteto. V njej je Beckett kot advokat ves čas absurdno navzoč med pesnikovimi verzi kot predstavnik nekdanjega, ne tako kaotičnega sveta. Srhljivo ironična verza zadnje pesmi »problem smrti je le umrljivost / sicer pa bi menda kar šlo,« se ujemata tudi z zaključki posameznih družbenokritičnih pesmi, ki niso optimistični. A vendar! V zbirki V sobi Pevec kot Hegel v iskanju lastne neskončnosti ve, da je pisanje poezije ustvarjanje lastnega sveta z besedami, ki zavzeto čakajo – ne na Godota, temveč na lastno razsvetljenje. V tem kontekstu je kot logična nadgradnja dosedanjih zbirk poezije nastajala tudi zbirka pesmi V sobi. Iteracija besedne zveze v sobi je slogovna figura, ki določa ritem pripovedi. S ponavljanjem istih besed v prvi vrstici vsake pesmi Pevec razkriva podobe kot v filmu, kader za kadrom, pri čemer so pomembne njegove posamične poante in razmisleki ob njih, s katerimi posega v njihovo intimo, se z lucidnimi pomisleki tihotapi v njihova sporočila in jih vpenja v samosvojo celoto. Ni presenetljivo, da je za sogovornike izbral štiriindvajset pesnikov, petnajst pesnic, osem filozofov, Platona, ki ni sedel v sobi / temveč v skupnosti Akademije , / na prostem, tri glasbenike, dve pevki in enega pevca ter celo mističarko. Izbral je torej petinpetdeset avtorjev in avtoric različnih umetniških glasov ter jih bralcu v uvodnih verzih predstavil najprej kot poročevalec, v nadaljevanju pa vanje rafinirano vpleta svoja osebna, poetična in filozofska gledišča. Gre torej za premišljeno izbrana intimna vabila, objektiven odnos do izbranih 'gostov v sobi' in subjektiven pogled nanje. Bolje rečeno – za lastno razčiščevanje bivanja v svetu, ki je, kakršen je. V vsaki pesmi je pesnik hkrati biograf in avtobiograf in ravno ta dvojnost je dramaturško privlačna. Jasna in premočrtna je od trenutka, ko se je Zoran Pevec domislil, kako bi prek izbrancev ubesedil svoje stanje duha, svoj lirično-filozofski pogled na svet. Zbirka V sobi ni razdeljena na cikle ali posamezne dele. Pesmi, ki niso enako dolge, gradijo kratki verzi, prefinjeno izpiljeni v tekoči pripovedi brez kitic. Začetek je navadno pripovedno umirjen, nekako na sredini pa se skoraj vsaka pesem prelomi v dramatično poved, ki se navezuje na izbrančeve osebne in umetniške značilnosti, ter se navadno zaključi s pesnikovim povzetkom, razmislekom, komentarjem, poglobljeno poanto. Drzno preigravanje med komentiranjem in vključevanjem pesnikovega eksistencialnega in filozofskega razmišljanja bralca ves čas 'drži v šahu'. Kakšen je Pevčev na prvi pogled prepoznaven upesnjeni svet, se izriše že v vizualni podobi med plešočimi listi spominov, v nadrealistični fotografiji Mana Raya, na drevesu spoznanja, ki mu je zmanjkalo figovih listov, v zadetku tarče natančno v sredino črnega centra, med Kooningovimi in Pollockovimi slikami v newyorškem muzeju moderne umetnosti, na livadi marjetic, kjer vsakdo govori vsakomur, na vrtu, kjer angel hodi v krogu, prekrit z lučjo in temo, ter v temnih sanjah in besedah mraka na osamljenih ustih in v sanje zaviti pisani blazini na armaturi življenja. Prispodobe v zaključkih pesmi so paradoksalne, abstraktne, in celo slavospevne, pomensko se vedno navezujejo na izbranega obiskovalca sobe: »Iz antičnih spisov preberemo, / da je bil Platon njegov učenec / in tako je menil tudi naš največji pesnik, / ko je dejal, / da bi vsak Tomaž hotel biti Šalamun.« Poezija je najbolj izčiščena, izpiljena raba jezika, kjer je vsaka najmanjša beseda pomembna. Zoran Pevec se pri luščenju bistva in plastenju lastnega lirskega nagovora tega v celoti drži. Portreti z njegovimi komentarji so asketsko zgoščeni, iskrivi in poglobljeni. Nobena beseda ni odveč in nič ne manjka.

Piše Majda Travnik Vode, bere Igor Velše. Milan Knep, trenutno tajnik Škofijskega katehetskega urada pri ljubljanski nadškofiji, je leta 2020 po več kot štiridesetih letih raznovrstnega duhovniškega delovanja in potem ko je svoja razmišljanja objavljal v različnih medijih – tudi v oddaji Duhovna misel na Prvem programu Radia Slovenija – izdal knjižni prvenec Eseji o križu letos pa so jim sledili še Eseji o vstajenju. Kot v spremni besedi piše Tadej Rifel, sta po avtorjevih besedah kljub nekajletnemu časovnemu razmiku »zbirki dopolnjujoči, kajti krščansko oznanilo je celota le, če se križ nadaljuje z vstajenjem.« Poleg vsebine, ki jo avtor umešča nekoliko stran od prevladujočega družbenega in kulturnega diskurza, ki ga po njegovem mnenju zaznamujeta odsotnost metafizičnega in tragični svetovni nazor, je zanimivo tudi formalno ozadje dvainpetdesetih esejev v zbirki, ki jih je avtor večinoma izpeljal iz specifične žanrske oblike – katoliške pridige ali homilije. Za prvo in hkrati najznamenitejšo pridigo v zgodovini velja Jezusov govor na gori blizu Galilejskega jezera, vendar gre tudi sicer za zelo staro polliterarno obliko, v katero je pravzaprav že od začetka vtisnjen esejistični format – kljub temu, da je pridiga namenjena širšemu občinstvu, esej pa velja za poudarjeno intimno oziroma zasebno zvrst. Pridiga je tudi drugi, najbolj znani brižinski spomenik (z znamenitim začetkom: Če bi naš ded ne grešil…), ki velja za izvrsten primer srednjeveške retorike. V Evropi pa so najbrž najbolj prepoznavne in še danes pomembne pridige Mojstra Eckharta s konca 13. in začetka 14. stoletja, ki se prav tako zlahka berejo kot vrhunski eseji. Knepovi Eseji o vstajenju vznikajo iz volje po preseganju običajnega tragičnega obzorja pričakovanja, kamor se po avtorjevih besedah vpisuje velika večina novoveške in sodobne umetnosti, filozofije in kulture – in sicer z obratom v krščansko oziroma biblično izročilo. Kot lahko opazujemo, je krščanstvo tako v Evropi kot pri nas že dolgo v zatonu, pri čemer ne gre samo za afere, ki usodno pretresajo cerkvene strukture, ampak – kot lahko na primer beremo v pred kratkim izdanem brezkompromisnem, razgaljajočem eseju Chantal Delsol –, za konec krščanske civilizacije kot take. Kljub vtisu skorajšnjega pogorišča pa lahko vidimo tudi, da v krščanstvu še vedno vztraja veliko vernikov in duhovnikov ¬– morda tudi zaradi Jezusove obljube, da bo s svojo Cerkvijo ostal do konca sveta. Tako tudi Knep, čeprav si ne zatiska oči pred stvarnostjo, v svoja nazorsko, duhovno, psihološko in filozofsko izjemno široko zarisana besedila ne pripušča malodušja. Njegovi eseji – kratki, a od začetka do konca izpeljani v žlahtni filozofski maniri in retorično brezhibni – odpirajo probleme in jih s pomočjo Svetega pisma dialektično razrešujejo in zapirajo, pri čemer ima vselej zadnjo besedo nekaj, kar je že zdavnaj izginilo iz moderne filozofije – duh oziroma presežno. Čeprav je bila, kot v enem svojih zadnjih intervjujev skorajda presenečeno ugotavlja Jürgen Habermas, filozofija dolgo skoraj istovetna s teologijo, se je ta povezava že davno izgubila – morda je bila ravno ta metamorfoza eden od zgodnjih znanilcev zatona krščanske civilizacije. In na čem sloni sodobna filozofija, če se ne sprašuje več o absolutni resnici, biti, poslednjih rečeh, telosu? Alain Badiou v spisu Manifest za filozofijo iz leta 1989, razbere in nato brez sence dvoma – kot rečeno, gre za manifest –, ugotovi, da je sodobna filozofija pogojena s štirimi »generičnimi postopki resnice«: politiko, znanostjo, umetnostjo in ljubeznijo. Čeprav zadnji pojem, ljubezen, na videz dopušča večsmerne interpretacije, med njimi na nobeni instanci ni predvidena konkretna transcendenca, kakršno je nekdaj predstavljal krščanski Bog. Zaradi tega in neštevilnih drugih podobnih dogodkov se zdi krščanska filozofija stvar preteklosti. Vendar nas ravno besedila, kakršna so Knepovi eseji, drobna, a prepričana, argumentirana in nagovarjajoča, prisilijo, da se vprašamo, ali je res tako? Knep, ki se je v duhovniški karieri največ ukvarjal z mladinsko in zakonsko pastoralo, namreč s pomočjo svojih svetopisemskih navdihovalcev, prerokov Izaija, Jeremija, Siraha in apostolov Pavla, Janeza in Jezusa, vsakič znova ubesedi katerega od ključnih problemov zdajšnjosti; bodisi smrt in naš odnos do nje, odmiranje življenjskega smisla, vzgojo otrok in medgeneracijske odnose bodisi družbeno stvarnost. Osvetljuje jih iz perspektive slehernika, v katerega se vsakič znova postavi, nato pa tematiko sistematično razčleni in obdela iz vseh običajnih zornih kotov – le da na koncu iz široko razgrnjenih aporij ne izide kot tragični poraženec, ampak kot zmagovalec. Njegova besedila tako res postanejo eseji o vstajenju – seveda le, če sprejmemo njihovo krščansko logiko. To, kar Knepu daje odločilno prednost, je namreč za marsikoga nezamisljivo, saj avtor svoje razpravljanje vsakič znova subtilno privede do točke nič oziroma do točke, kjer je potrebna totalna odpoved razumu in predaja štafete duhu. Ravno tu je kleč: potem ko je ob nekem problemu v razpravo kompetentno pritegnil in obdelal na primer Hegla, Spinozo, Fichteja, Platona ali katerega od principov sodobne psihologije ali psihoterapije, na koncu vso skrbno predstavljeno argumentacijo izpusti in se vrže v prazno, saj iskreno verjame, da bo tako storil največ in najhitreje. Da je predaja duhu kraljevska pot do rešitve. Čeprav je zbirka Eseji o vstajenju kristocentrična in je njeno gravitacijsko jedro Kristusovo odrešenjsko poslanstvo, se poleg Kristusa avtorjev največji zgled zdi apostol Pavel s svojim neutrudnim evangelizatorskim žarom. Pravzaprav so katoliški duhovniki danes v podobnem položaju, kot je bil nekoč Pavel: Kristusa oznanjajo v skorajda povsem poganskem svetu. S svojimi esejističnimi razmišljanji Milan Knep to počne samozavestno in zavezujoče.

V zadnjih desetletjih se Bližnji vzhod in muslimanski svet soočata z različnimi političnimi, družbenimi in ekonomskimi izzivi, vključno z vojnimi posegi in okupacijo, ki so posledica vmešavanju tujih sil v regijo. Bližnji vzhod se pogosto označuje za »sektaško« regijo, medtem ko se Evropa še zmeraj sooča s pritoki migrantov iz Bližnjega vzhoda in Severne Afrike. Politični in medijski krogi te procese pogosto povezujejo z rasizmom in islamofobijo, v veliko manjši meri pa s strpnostjo in sobivanjem, med zgodovinsko povezanima svetovoma, namreč Evropo in islamom. Za ta dva svetova pogosto uporabljamo dva nasprotujoča si oziroma neenaka pojma, namreč »Zahod« ali »Evropa«, ki označuje zgodovinsko-geografsko področje in pa »islam«, ki označuje versko področje. Po mnenju filozofa Kwameja Anthonyja Appiaha, prva zabeležena uporaba besede za Evropejce kot osebe izhaja iz zgodovine konfliktov. V latinski kroniki napisani leta 754 v Španiji, avtor zmagovalce Bitke pri Toursu imenuje »Europenses«, Evropejci. Torej, ideja »Evropejca« se je najprej uporabila za razlikovanje med kristjani in muslimani. Poleg tega je pri konceptu Zahod zelo težko ločiti njegov metafizični in geografski pomen, saj se je začel uporabljati potem, ko je krščansko-teološko paradigmo izpodrinilo bolj sekularno razumevanje modernosti. Naproti krščanski Evropi se je hitro označilo tako imenovano »ozemlje islama« ali dār al-islām. Moderna ideja o »zahodu« kot kulturni dediščini, pa se pojavi šele proti koncu 19. stoletja. Regija, ki ji pod skupnim imenovalcem pravimo »muslimanski svet«, je problematičen pojem, saj izhaja iz kolonialnega pogleda, ki muslimanske države vidi kot domnevno kulturno-politično enoto. Potemtakem ni presenetljivo, da so številni zahodni učenjaki v svojih diskurzih opredelili islam kot vero, v skladu s prevladujočim krščanskim ali še natančneje protestantskim razumevanjem tega pojma. A glede na to, da sta bila oba svetova med seboj povezana, je skoraj nemogoče govoriti o enoplastni in enodimenzionalni evropski identiteti, namreč judovsko-krščanski. Dejstvo, da Aristotela in Platona ni mogoče popolnoma razumeti, ne da bi poznali tudi klasično arabsko-islamsko filozofijo Ibn Sine ali velike komentarje Ibn Rušda, in da se zlitje neoplatonizma in ideje o enosti Boga v islamu (tawḥīd) kaže tudi v krščanski sholastiki, potrjuje tezo, da sta Aristotel in Platon zaradi izjemnega vpliva, ki sta ga imela na muslimanske filozofe, s filozofskega vidika tudi islamska misleca. In obratno – znanstvena paradigma muslimanskih učenjakov, ki so v srednjem veku predstavili znanstveno metodo in spojili filozofijo in teologijo, so prispevali k nastanku humanizma in renesanse. Tako imenovani Zahodni svet je torej vpet v znanstveno-filozofske strukture islamske misli. Ponovno odkritje grške filozofije in umetnosti v predmoderni Evropi se je zgodilo v prevajalskih centrih, ki so grške filozofe prevajali najprej v arabščino in nato stoletja pozneje v latinščino. V tem smislu je filozofija al-Kindija, al-Farabija, Ibn Sine (Aviccena), Ibn Tufayla, Ibn Rušda (Averroesa), al-Gazalija, in drugih pomembna tudi za razumevanje moderne zahodne filozofije, saj je bila arabsko-islamska filozofija ena glavnih poti, po kateri je celoten Aristotelov opus prišel v Evropo. Potemtakem lahko trdimo, da se splošna zgodovina človeštva ne more zapisati brez prispevkov islamske kulture in filozofije ter vpliva, ki sta ga imela na proizvodnjo znanja v zgodnji moderni Evropi.

Stāsta muzikoloģe Iveta Grunde  Kopš 1975. gada 1. oktobra visa pasaule svin Starptautisko Mūzikas dienu. Jau 1949. gadā UNESCO dibināja Starptautisko Mūzikas padomi (IMC), kas laika gaitā sazarojusi vairāk nekā tūkstoš organizācijās apmēram 150 valstīs. Izprotot mūzikas lomu, neizprotami likās, ka šīs profesijas pārstāvju godināšana palikusi pabērna lomā. Šo kļūdu vajadzēja labot.  Sengrieķu valodā vārds "mūzika" nozīmē "mūzu māksla". Un zinām, ka mūzas piesauc kā iedvesmotājas un ideju radītājas. Vienkāršojot, mūziķis ir profesija, kas kalpo un iedvesmo. Bet kalpot nav viegli: ir jāatsakās no lielas daļas sava ego vēlmēm, bet kā vārdā? Visticamāk, tā ir mūziķu neizskaidrojamā misijas apziņa būt tiem, kas dāvā transcendentālo, pārpasaulīgo. Šādi ideālisti bijuši visos laikos: viens no šādiem cilvēkiem 20. gadsimtā bija ebreju izcelsmes amerikāņu vijolspēles meistars Jehūdi Menuhins (Yehudi Menuhin; 1916–1999), kura vārds neatņemami saistīts ar Starptautiskās Mūzikas dienas svinībām. Jau četru gadu vecumā, nespējot no tēva dāvinātās lētās, neskanīgās vijolītes izvilināt daiļu skaņu, viņš to saplēsa. Nākamie iegādātie instrumenti gan atsaucās jaunā mākslinieka pirkstu spēlei. Tēva rūpes par Jehūdi profesionālo izaugsmi bija tik lielas, ka zēna rokās nonāca lociņš ar zelta apkalumu. Tiesa gan, vecākiem nezinot, Jehūdi kādā Rumānijas tirgū pēc koncerta to iemainīja pret milzīgu zemeņu grozu...  Pēc viņa debijas Berlīnē 1929. gadā, kur skanēja Baha, Bēthovena un Brāmsa koncerti Bruno Valtera vadībā, pie trīspadsmitgadīgā zēna pienāca Alberts Einšteins un sacīja: "Mans dārgais Jehūdi, šodien jūs sniedzāt man kādu mācību. Redzu, ka brīnumi turpina notikt. Mūsu dārgais vecais Jahve vēl aizvien darbojas!" (Jahve senebreju valodā – ķēniņš, radītājs.)  Pieaugot un kļūstot par sava laika vadošo vijolnieku, Jehūdi Menuhins patiešām uzsāka savu Kalpotāja darbu.  Otrā Pasaules kara laikā viņš sniedza koncertus amerikāņu, angļu, franču karavīriem. Pēc kāda koncerta Parīzē, atpakaļceļā uz Angliju, viņa lidmašīna avarēja, bet Menūhins izdzīvoja. Pat tāds notikums viņu neatturēja tās pašas dienas vakarā ierasties Londonā, lai uzstātos BBC radio raidījumā.  Pēc kara ar saviem koncertiem viņš pildīja miera un izlīguma nesēja funkcijas. Kopā ar Bendžaminu Britenu pianista lomā viņi uzstājās Bergenes-Belzenes (Bergen-Belsen) koncentrācijas nometnes holokaustā izdzīvojušajiem. Saprazdams, ka ar saviem koncertiem viņš var mēģināt dziedināt arī Vācijas kara izpostīto pilsētu iedzīvotāju dvēseles, viņš devās pildīt šo misiju. Hamburgā reiz atkal sāka skanēt Mendelszona Vijolkoncerts, kas kopš 1933. gada nebija atskaņots. Taču šie koncerti vācu tautai un uzstāšanās kopā ar vācu diriģentu Vilhelmu Furtvengleru (Wilhelm Furtwängler; 1886–1954), kurš vadīja "Berlīnes filharmoniķus" arī nacistu varas laikā, daļai cilvēku nebija pieņemami un saprotami. Menuhina pirmā vizīte Izraēlā saistījās pat ar draudiem uzspridzināt koncertzāli, kurā viņš uzstāsies. Bet viņa vijole tomēr tur skanēja! Arī 1950. gada koncerti Dienvidāfrikā bija izcilas drosmes paraugs. Tad, kad šajā zemē vēl pilnā sparā plosījās aparteīds, viņš uzstāja, ka spēlēs kā balto, tā melnādaino klausītāju auditorijai, tās nešķirojot. Šīs darbības rezultāts nesa augļus. Pēc 46 gadiem netālu no Johanesburgas Menuhins vadīja Hendeļa "Mesijas" atskaņojumu. Visi kora dziedātāji bija melnādainie.  1952. gadā viņa kalpošana nonāca arī līdz Indijai. Tur koncertos savāktie līdzekļi tika ziedoti šīs zemes badacietējiem. Pēc 15 gadiem kopā ar izcilo indiešu sitāras spēles meistaru Ravi Šankaru viņš uzstājās ANO koncertā ar nosaukumu "Rietumi satiekas ar Austrumiem", tādējādi brucinot kultūras atšķirību mūrus. 1972. gadā, kad Jehūdi Menuhins jau bija Starptautiskās Mūzikas padomes priekšsēdētājs, viņš ar runu uzstājās Maskavā. Brežņevisma ēras ziedu laikā Menuhins uzdrošinājās asi kritizēt šīs zemes valdību par tās attieksmi pret disidentiem, kā piemēram, Mstislavu Rostropoviču un Aleksandru Solžeņicinu. Avīze "Pravda" ("Patiesība") gan šo patiesību noklusēja. Tas, ka mūziķi arvien vairāk kļuva par personībām, kuru viedokļos ieklausās, bija acīmredzami. Tādēļ jau 1973. gadā Lozannā, kur notika ANO 15 Ģenerālās asamblejas tikšanās, Menuhins kā Starptautiskās Mūzikas padomes (IMC) priekšsēdētājs ierosināja atzīmēt Mūzikas dienu. Tieši viņa rosība un formulētie svētku mērķi panāca to, ka jau pēc diviem gadiem, 1975. gada 1. oktobrī, pasaule sāka atzīmēt Starptautisko Mūzikas dienu.  Ja ieklausāmies sengrieķu domātāja, filozofa un matemātiķa Platona teiktajā, kļūst skaidrs, kas ir mūzikas spēks: "Mūzika dod dvēseli visumam, spārnus prātam, lidojumu iztēlei un dzīvi it visam." Lai skaisti svētki mūzikā!

Piše Bojan Sedmak, bereta Lidija Hartman in Bernard Stramič. Dragan Petrovec spada med pisce, ki so začeli izdajati knjige okoli svojega petdesetega leta. Prve s področij, ki jih je moral obvladati kot doktor prava, kriminolog, penolog, sodni tolmač, profesor, raziskovalec in še kaj, kar pritiče tovrstnemu praktiku in strokovnjaku z ugledom zavzetega intelektualca. Slednje je v svojih šestdesetih letih potrjeval v izdajah zbranih kolumn Stopinje upora (2021) in Ljubiti morilca (2023), v katerih je izkazoval sposobnost za humanistično kritiko družbenih prismodarij in anomalij. Na začetku svojih sedemdesetih pa je začel nizati umetnostna besedila; enaindvajsetim zbranim zgodbam v zbirkah Fanči s psihiatrije in še hujše zgodbe (2016) in Pismo nigerijske vdove (2018) je dodal še dvajset v najnovejši knjigi Brodolom. Ljubeznive šaljive pripovedi so bile objavljane na začetkih slovenske epike že od Jurčiča naprej, v prejšnjem stoletju pa jih je umestil v stalnico kratke proze Fran Milčinski. Drago Petrovec narodnemu klasiku ni blizu le po poklicni usmeritvi, ampak je avtorju kratkočasnih zgodbic, Fridolina Žolne, Muhoborcev in drugih ponarodelih naslovov podoben tudi po prvoosebni obdelavi snovi. V vseh objavljenih zgodbah v treh knjigah je brez izjeme udeleženec v pripetljajih avtobiografsko sam. In to, na kakšen način se v njih razgrinja, ni zanimivo toliko zaradi obravnavanih motivov kot bolj zaradi humorja, s katerim hudomušno ne prizanaša niti sebi. Humoreske se po površnem vtisu uvrščajo med lahkotne oblike komike, ni pa jih lahko podajati tako, da pritegnejo bralstvo. Pisec mora imeti v značaju nekaj vedrega, spravljivega in razumevajočega za vse, kar vzame v obdelavo. Satira je praviloma ostra in brezobzirno nekaj ali nekoga zbode ali celo boleče zareže v meso kot sarkazem. Ironija v svoji dvoumnosti vsebuje možnost, da tistemu, ki jo uporablja, ni povsem jasno, s čim bega svoje žrtve. Groteska pretirava s karikiranim pačenjem snovi in likov, parodija je parazitski žanr – humoreska pa načeloma ni satira, groteska ali parodija. Zaradi blagosti je morda manj odmevna kot bolj napadalne vrste komike, včasih pa tudi zvrstno vprašljiva, če je preveč podobna razširjeni šali, anekdoti ali dnevniškemu zapisku, Petrovčevo pisanje se tovrstnim zdrsom uspešno izogiba in en način je s pomočjo navezovanja na imena slavnih ustvarjalcev, s katerimi je opremljen načitan izobraženec. V naslovnem besedilu Brodolom se spopada z burjo na morju opremljen z nanašanjem na Platona, na Klapkovo povest Trije možje v čolnu, da o psu ne govorimo in na Melvillov roman Moby Dick ter je že s to citatnostjo odmaknjen od vsake šale. Morda je anekdotičnosti še najbližje prvo besedilo Martinovo, ko se avtor sooča z vozniškim alkotestom, o katerem je bilo izpričano že veliko zabavnega. A njegovo bistvo ni, da avtor vozi že petdeset let, pa še nikoli ni pihal in da mora zdaj to opraviti domala pred dovozom do svoje hiše – kliše je obdelan v svojevrstnem jezikovnem slogu, glavni kvaliteti teh kratkih zgodb. Ta kakovost ne temelji v pomenskem nonsensu iz kanonskih Butalcev, torej v domeni besednih iger, ampak deluje na ravni stavkov, zapičenih v butaste dogodke, ki zadevajo razumnega človeka. Splošno prepoznavne teme, kot so vozniški izpiti, novoletne zaobljube, kulinarične posebnosti, rajske počitnice, volilne kandidature, enološke ocene, pretirane cene, oglasne prevare, poroke, porodi in mnoge druge vsakdanjosti, so predstavljene z blagohotnostjo, ki jo preveva avtorjevo razumevanje človeških slabosti in prestopkov, bržkone pridobljeno tudi s poklicnimi izkušnjami. Odstavki vsebujejo poznavalske podrobnosti z različnih področij, posredovane brez pokroviteljstva, duhovito v absurdnih kontekstih, prevladujoče v stilu gasilca iz Plešaste pevke: »Pristnost, sama pristnost! Nič literature,!« Ali kot pisec v uvodu k svoji prvi zbirki navaja nabor lastnih dogodivščin: »Vse prvoosebno pisane zgodbe, še bolj nezgode, so se mi resnično pripetile. Bil sem nadzornik planiških poletov, čeprav le nekaj ur; za nekaj dni sem si uspel priboriti status samohranilca; povsem blizu sem bil zaporu zaradi prekratkega imena, drugič spet zaradi poskusa ropa; zaradi ene same čisto malo prehitre vožnje po prazni avtocesti pa že z eno nogo v njem: Bil sem že napol utopljen, pa potem še dosti bolj zgubljen v zračnih višavah; v restavraciji, kjer so se mize šibile od dobrot, bi me pustili shirati od lakote, čeprav sem bil pripravljen plačati vse, kar bi mi ponudili. Ne nazadnje, bil sem prvi Slovenec na enoletnem porodniškem dopustu, zaradi česar sem zamudil del izobraževanja za komandose v teritorialni obrambi.« In tako naprej prek Pisma nigerijske vdove do Brodoloma, kjer se pojavlja kot kandidat za predsednika, uporabnik očesnih leč ameriške izdelave, prostovoljec ob poplavah, prevajalec pri sklenitvi zakonske zveze, povzročitelj karambola, kandidat na izpitu prve pomoči, naslovnik alternativne medicine … V vsem tem poskuša najti pozitivnost, brez razjedajoče ironije in satirične zbadljivosti, zadovoljivo poln svojih domislic tudi ne potrebuje porogljivega posnemanja ali posmehljive predelave drugih. Postavljanje svojega jaza v ospredje pripovedi je človeško, prečloveško, a zlahka zapade v stanje, ki se mu je načrtno izmikal Flaubert, ko je v maniri objektivnega realizma poskušal sebe čim bolj izločati iz izraženega. Petrovec ima za takšno zasičenost varovalko – suvereno se zna posmehniti neumnostim lastnega ega, kar je dodana vrednost vsakega iskrenega smeha. V tem je tudi priznanje osebne krhkosti, ki ga ni sposoben vsak in najbrž dozori v modrost z dolgostjo življenjskih poti. Preprosto povedano s piščevimi besedami: »Na zrela leta menda telo potrebuje več topline vseh vrst.« Z dodatkom: »Nekaj takega čutim tudi sam, kar pomeni, da je v dvoje treba najti prijeten in s soncem obsijan kotiček.« V to dvojino je zajeta pisateljeva žena, priča mnogih avtorjevih zabavnih zmot in zablod. Potrpežljivo ga opomni, da če gleda mestni ognjemet na TV z zamikom, tega ne more hkrati videti z okenske police, omaro pa spretno razstavi hitreje, kot mož preuči njeno trhlost. Druga stalna podpornica Petrovčevih humoresk je ilustratorka njegovih knjig Milanka Fabjančič. Na naslovnicah zbirk je upodobljen avtor v situacijah iz svojih tekstov; na eni hoče prevzeti nakupovalni voziček starejši gospe, Klotildi Shiessengruber, nosilki železnega križca za obrambo domovine, medtem ko ta maha po njem s torbico; na drugi je s šopom bankovcev in računalniško miško stisnjen med afriško matrono in agenta FBI, na tretji se v čolnu brani pred nevihto, tako da nad glavo vihti paški sir. Na vseh pa je narisan kot dolgin s postavo povprečno podhranjenega etiopskega maratonca z obveznimi brki in brado. Petrovčeve humoreske nimajo brade, vedno znova so sveže nabrite, primerne ne samo za lahkotno poletno branje, ampak tudi za jesensko premišljevanje o življenju, ko je to predvsem smešno.

Jaunais mākslinieks Kristians Fukss izmanto rotaļīgu pieeju, lai runātu par nopietnām lietām. Par to varam  pārliecināties, aplūkojot viņa jaunāko instalāciju „Istaba Nr. 6” galerijā ALMA. Mākslinieks turpina instalāciju ciklu, ko  aizsācis 2021.gadā. Jaunākā izstāde balstīta Platona nozīmīgākajā darbā „Valsts”. Trīs lielizmēra skulptūrās ietverts Platona sabiedrības dalījums filozofos, sargos-kareivjos un amatniekos. Ar mazāka izmēra skulptūrām ir mēģināts meklēt tikuma jēdzienu mūsdienu sabiedrībā. Galerijas centrālo sienu tātad apvij skautu mezgli sienas ciļņa vietā, pie sienas pulkstenis ar Mikipeli, kurai skrienot cipari virpuļo ap savu asi. Mikipele Kristiana darbos ienākusi kopš pirmās izstādes Ojāra Vācieša muzejā. Tagad tās ir trīs lielizmēra skulptūras, kurās atveidota Mikipele dažādās pozās, bet podestus veidojis Kristiana tēvs.  Vizuālās komunikācijas nodaļas absolvents Kristians Fukss nupat ieguvis maģistra grādu, un ekspozīcija galerijā ALMA iekļauta Latvijas Mākslas akadēmijas diplomandu izstādē. Izstāde būs skatāma līdz 9.augustam.

Piše Tatjana Pregl Kobe, bereta Ana Bohte in Igor Velše. Ali lahko poezija prinaša aluzijo na likovnost? Se ta njena posebnost nanaša na mimezis, torej na oponašanje, posnemanje, predstavljanje narave kot najvišji princip poezije, tako razumljen od Platona dalje? In nasprotno: je lahko likovno delo poezija? Če knjiga ponuja literarno in likovno vsebino ali prinaša prehajanje enega k drugemu, ob njej nehote pomislimo na besede starogrškega lirika Simonida, da je »slikarstvo nema poezija in poezija govoreče slikarstvo«. Tak je, recimo, izbor pesmi Tomaža Šalamuna v knjigi Šepetanja (2017), ki jih je po njegovi smrti zdaj tudi že pokojna soproga Metka Krašovec oplemenitila s svojimi risbami, s čimer je nastala enovita umetnina. Je interakcija med Jesihovo poezijo in Bratuševo likovnostjo v knjigi Tudi enako močna, le na drug način? Če prisluhnemo še renesančnemu Leonardu, da je »slikarstvo poezija, ki se vidi in ne sliši, ter poezija slikarstvo, ki se sliši in ne vidi«, je to morda res. Poezija Milana Jesiha v knjigi Tudi je dovolj nazorna in slikovita, raznolika in dramatična, da ob njej ni pričakovati ilustrativne spremljave. Pri soavtorstvu Mirka Bratuše v knjigi ne gre za ilustracije pesmi, čeprav se pri nekaterih to enostavno 'posreči', temveč za – ponekod bolj, drugje komajda – sozvenenje s pesnikovo poezijo, večinoma pa za kiparjevo lastno poetiko. Za njegov samostojni prispevek, kar v kolofonu enakovredno zapisani imeni ob naslovu Tudi tudi oznanjata. Čeprav, če smo natančni, priznajmo, da pesnikovo ime na naslovni strani pričakovano izstopa – in tako prvenstveno napoveduje branje poezije. Pesnikovih 82 osemvrstičnic se giblje od humornih, satiričnih do refleksivnih pesmi na njegov že preverjeni način: dve kitici po štiri verze s samosvojo različico jambske strukture. Fluidnost poezije se sreča s plastično snovnostjo kiparja Mirka Bratuše: med pesmi so razvrščeni barvni kolaži fotografij detajlov kipov, ki zaživijo in na novo upravičujejo svoj obstoj na štirih dvostranskih slikovnih postajah. Sprva so drobne figure umeščene na zemeljsko rdečerjavih tonih, dodana modra spremlja stilizirane podobe čebel, medene barve na koncu se prilegajo satovju. Eksistencialno sporočilo dominantnih, ritmično smiselno razporejenih kiparskih detajlov je nedvoumno, kar pa ne velja za 39 risb različnih barv, ki živijo vsaka zase. A vse skupaj se le kaže kot celovita vizualna pripoved. Milan Jesih je eden najpomembnejših sodobnih slovenskih ustvarjalcev kot pesnik, dramatik, avtor radijskih iger, pisec za otroke, prevajalec. V njegovi poeziji se ves čas prepletajo jezikovna igra, zvočnost, ironija, satira in parodija. Razvojni lok njegove poezije se je začel že s prvo zbirko Uran v urinu, gospodar! v času ustvarjanja avantgardistične modernistične generacije s konca šestdesetih in začetka sedemdesetih let, in predstavlja eno temeljnih zbirk slovenskega pesniškega modernizma. Kot tudi njegov aktivni odnos do sočasnega dogajanja v svetu, kar zanj še vedno velja. Prelomna je zbirka Soneti, ki je bila deležna največ kritik in razprav, kar le potrjuje njeno pomembnost. Soneti drugi in Jambi nadaljujejo okvir te Jesihove značilnosti pesnjenja. Domišljijski svet skozi podobe iz sanj preseva metaforično bogati zbirki Tako rekoč in Mesto sanj (2007), še globlje je ta zaznava med doživetim in izsanjanim pričujoča v zbirki Lahkoda (2013). Pesniška zbirka Maršal (2017) vsebuje 88 pesmi v jambskem enajstercu, osredotočenih na eno osebo – maršala, a zgodba kljub asociaciji na starost maršala Tita ob njegovi smrti nima realne podlage. Kot je razložil sam pesnik: »Nič več ne vem kot bralci. Kar je napisano, drži, kar si pa zraven mislim, si mislim tako, kot si lahko še kakšen drug bralec.« Kajpak ta izjava ne velja le za to pesniško zbirko! Zbirka Namreč (2021) z osemvrstičnicami – v maniri dveh rimanih jambskih četverostišij – prinaša grozljive, zabavne in frivolne pesmi. Prav tako svež in uživaško presenetljiv je v zadnji zbirki Tudi, kjer nastopajo različni ljudje, časi in nameni v vsakdanjih, smešnih, absurdnih, bizarnih in najrazličnejših liričnih prigodah, kamor se nesramežljivo tihotapijo tudi kletvice in Jesihove značilne nenavadne besedne skovanke. Zahtevna zgradba verzov vodi bralca od kraljične v stopničastem gradu, od koder se sliši državna himna, mimo ležernih sprehodov po Kranju, Celju, Bovcu in Kinšasi, prek zvonjenja, s katerim se še poglablja tišina, ali mu sporoča, da »Ponoči v duhu se po vaših špajzah / lahkoda klati kakšen komunajzar«, ali opozarja, da tujka vleče »na kolescih kovček / v neizprosno smer železniške postaje« in tako naprej do zadnje osemvrstičnice: »Lepo je, kadar konj debelo prdne, … – da padajo za nama bukve trdne … pa jutro utemni se od božje volje / pa po obritem svetu piš zdivja se / pa s hkratnim gromom blisk se skolje / pa se naliv utrga za vse čase«. Kako bohoten svet besed, v katerem skrit je zvit pomen, ki ga likovna spremljava dela še bolj radoživega, skrivnostnega in pomenljivega! Mirko Bratuša se uvršča med prepoznavne slovenske sodobne kiparje, pri čemer izstopa z raznolikim izborom kiparskih tehnik in materialov. Je avtor več javnih plastik in spomenikov, s katerimi spreminja ustaljene predstave o spomeniškem kiparstvu do te mere, da nekatera njegova dela označujejo kar za protispomenike. Večinoma je njegovo izzivalno ustvarjanje sprejeto navdušeno ali odklonilno, nikoli ravnodušno: kot tak se 'v branje' ponuja tudi njegov zelo oseben in odkrit prispevek v knjigi Tudi kot samostojna celota ali – kljub vsemu – sozveneča spremljava poezije. Že od Bratuževih prvih kiparskih del je zanj značilno, da hoče komunicirati s pogledi, njihovim zakrivanjem, lovljenjem, spogledovanjem in celo dotikanjem, redkeje pa postavi na ogled svoje najintimnejše stvaritve, krhke zapise, risbe, skice in trenutne vtise iz beležnice, prenekatere opremljene z intimnimi opazkami in datumi. Izhajajoča iz postmodernistične tradicije se nekatera njegova dela asociativno dotikajo predmetne realnosti, vsebinsko pa se nanašajo na metaforične pomene, pri čemer kipar sporočilo večkrat nadgradi s satiričnostjo in duhovitostjo, mestoma celo hedonizmom. Prav v teh značilnostih gre iskati vodilno interakcijo med avtorjema knjige, ki na ta način vsak po svoje nenavadno, s presenetljivi preobrati in dvoumni pomeni hedonistično plemenitita skupno poetično-vizualno knjigo Tudi.

Zapraszam do kontynuacji stoickiej podróży po świecie Platona. W tym odcinku poznacie moją wykładnię platońskiej koncepcji miłości, owoc mojego wieloletniego obcowania z tym filozofem i jego „Ucztą”. Na pewno znajdziecie tu wiele zaskakujących was twierdzeń, bo prawdziwy Platon odbiega od wielu podręcznikowych wykładni. Zapraszam do słuchania. Artykuł #112 – Platon, miłość i stoicy, cz.2 pochodzi z serwisu Ze stoickim spokojem.

W dzisiejszym odcinku zapraszam słuchaczy i słuchaczki w podróż. Wyruszamy poza obszar filozofii stoickiej, po której się zazwyczaj poruszam i odwiedzamy świat Platona, a w tym świecie region o nazwie miłość. Na wyprawę zabieramy oczywiście ze sobą mistrzów stoickich, którzy nam będą po drodze objaśniać podobieństwa i różnice między filozofią Platona a stoicyzmem. Zapraszam do […] Artykuł #111 – Platon, miłość i stoicy, cz. 1 pochodzi z serwisu Ze stoickim spokojem.

Platon to jeden z najwybitniejszych myślicieli starożytności. Jego poglądy filozoficzne wielokrotnie dotykały tematów politycznych. Grek dokonał oceny najlepszych i najgorszych ustrojów i stworzył nawet własną wizję Państwa Idealnego. Jak w jego analizie wypadła demokracja, timokracja,, arystokracja, oligarchia i tyrania? Tego i wielu innych rzeczy dowiecie się z tego podcastu.

Dawniej pojęcie piękna należało do kanonu cnót moralnych a ideał człowieka oparty był o regułę kalos kagathos - piękny i dobry. Z kolei u Platona spotykamy piękno jako jedną z najwyższych wartości, które łączy się nie tylko z dobrem, ale także prawdą. Dlaczego piękno było tak ważne dla starożytnych greków? Czy dzisiaj jesteśmy w stanie zrozumieć antyczne ideały? O tym porozmawiamy z Profesorem Piotrem Augustyniakiem Goszczący w studio obraz to “Marabut” autorstwa Adelajdy Kot Projekt powstał przy wsparciu: ArtInfo.pl, Exadel, Fundacja Rodziny Staraków, YES Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. „No to pięknie!” to cykl rozmów z ekspertami w których poszukiwać będziemy odpowiedzi na pytanie czym jest piękno. Wspólnie z postaramy się stawić czoło pytaniom o ewolucyjną naturę piękna, jego kontekst kulturowy, uniwersalne czy też subiektywne kryteria. Projekt realizowany we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie

Wykład filozofa, prof. Bogdana Dziobkowskiego w ramach XXV Festiwalu Nauki w Warszawie [25 listopada 2021 r.] Zdecydowana większość z nas zgodzi się z twierdzeniem, że Pegazy nie istnieją. Inaczej mówiąc, uznamy, że zdanie „Pegaz nie istnieje” jest zdaniem prawdziwym. Powstaje tu jednak pewien problem. Jeżeli Pegazów nie ma, to tym samym słowo „Pegaz” nie odnosi się do żadnego obiektu. Jak w takim razie zdanie, które zawiera w podmiocie ten termin może być prawdziwe? Skoro Pegazy nie istnieją, w jaki sposób możemy orzec o nich, że nie istnieją? Willard Van Orman Quine problem ten – towarzyszący filozofom od czasów Platona – nazwał „zagadką niebytu”. Wydaje się, że niebyt w jakimś sensie musi być, bo inaczej powiedzenie, że go nie ma byłoby nonsensem. Celem wystąpienia jest analiza kilku klasycznych rozwiązań tego problemu. Zastanowimy się, czy Pegazom, mięsożernym krowom, obecnemu królowi Polski, okrągłym kwadratom itp. nie powinniśmy jednak przypisać jakiegoś rodzaju istnienia. Prof. Bogdan Dziobkowski - filozof, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, prodziekan Wydziału Filozofii UW, redaktor naczelny „Przeglądu Filozoficznego”, członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Zajmuje się historią filozofii analitycznej, filozofią języka oraz metafilozofią. Wraz z Jackiem Hołówką zredagował książki: „Panorama współczesnej filozofii” (2016), „Marksizm. Nadzieje i rozczarowania” (2017), „Filozofia religii. Kontrowersje” (PWN 2018), „Filozofia prawa. Normy i fakty” (PWN 2020). Znajdź nas: https://www.youtube.com/c/WszechnicaFWW/ https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/ https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka https://wszechnica.org.pl/ #festiwalnauki #niebyt #filozofia #pegaz

Czy mamy prawo wychowywać? O sprzecznościach nowoczesnej edukacji - wykład dr. hab. Jana Rutkowskiego, Kawiarnia Naukowa 1a, Wawerskie Centrum Kultury, 11 czerwca 2015 r. https://wszechnica.org.pl/wyklad/czy-mamy-prawo-wychowywac-o-sprzecznosciach-nowoczesnej-edukacji/ Czy mamy prawo wychowywać? Dotychczas tego prawa nie kwestionowano. Obecnie się nad tym zastanawiamy - mówił podczas swojego wykładu w Kawiarni Naukowej 1a dr hab. Jan Rutkowski. Wystąpienie specjalisty w zakresie filozofii wychowania było poświęcone rozdarciu pomiędzy tradycyjną funkcją wychowania, które stawia sobie za cel ukształtowanie człowieka wedle wybranych wzorców, a współczesną kulturą Zachodu, która zdaniem prelegenta unika wartościowania. A więc ujmując to obrazowo, postawę erudyty i nieuka może uznać za równouprawnioną. Jan Rutkowski w trakcie swojego wykładu przedstawił proces, który w jego opinii doprowadził do przewartościowania myślenia o fukcjonowaniu człowieka w społeczeństwie, co jednocześnie zmieniło podejście do jego wychowania. Jak stwierdził, od czasów Platona do ery nowożytnej dominowała koncepcja, że prawa moralne są stałe i niepodlegające ludzkiej woli. Jednocześnie państwo miało być polem do realizacji dobrych uczynków. Działanie we wspólnocie miało czynić człowieka lepszym. Powyższe podejście zaczęto kwestionować od czasów Machiavalliego, gdy za słuszne moralnie zaczęto uważać nie to, co zgodne z uznanymi od wieków prawami moralnymi, ale to co służy do realizacji celu. Wedle tej koncepcji nie jest nieetyczne złamanie przysięgi, jeśli prowadzi do realizacji konkretnego interesu. Jednocześnie funkcję państwa zredukowano do zaspojania życiowych potrzeb jego obywateli, pozbawiając istnienie go moralnego seansu. Wedle tej tej koncepcji, nawet państwo diabłów może być dobrze urządzone - cytował Rutkowski słowa Kanta. Zdaniem prelegenta, ta druga koncepcja tworzy obecnie fundament kultury politycznej Zachodu. Jeśli opowiemy się jedynie za tradycją nowożytną, sens formowania człowieka stanie pod znakiem zapytynia - mówił Rutkowski. Aby bowiem wychowanie miało sens, musimy uznać istnienie niezależnego od nas wzorca. Jeśli stwierdzimy, że wartości można wybierać dowolnie, wtedy wychowanie będzie traktowane jako arbitralne narzucanie czyjejś wizji. - Uważam, że nie tylko mamy prawo wychowywać, ale mamy wręcz obowiązek wychowywać. Ale szczególnie dzisiaj ten obowiązek wychowania wymaga pewnej odwagi - mówił prelegent. Jeśli mówimy, że wszystko jest konwencją, że wszystko jest względne, i nie ma żadnej naturalnej hierarchii ludzkich aktywności, to sądzę, że w dłuższej perspektywie wychowanie rozumiane nie tylko jako przekazywanie użytecznych umiejętności, tylko jako kształcenie, kształtowanie, formowanie nie ostanie się, bo ostać się nie będzie mogło - stwierdził Rutkowski na zakończenie swojego wystąpienia. dr hab. Jan Rutkowski – pedagog, doktor habilitowany nauk społecznych w zakresie pedagogiki, specjalista w zakresie filozofii wychowania, pedagogiki ogólnej, filozofii politycznej, etyki oraz wychowania moralnego, wykładowca Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Zakładu Pedagogiki Ogólnej i Filozofii Edukacji na tejże uczelni. Znajdź nas: https://www.youtube.com/c/WszechnicaFWW/ https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/ https://anchor.fm/wszechnicaorgpl---historia https://anchor.fm/wszechnica-fww-nauka https://wszechnica.org.pl/ #kawiarnianaukowa #wychowanie #rozwój #dzieci #dziecko #pedagogika #edukacja #historia

Platon, Annunaki i Marta.  Taka sytuacja: wakacje, festiwal, wchodzę do zamkowej kaplicy, a tam – kosmici. Dwoje. Dwie. Dwa. Nie wiadomo czy te istoty akurat zwracają uwagę na płeć, Wiadomo za to, że najpierw pojawiły się w ludzkiej głowie. Konkretnie w głowie Marty. Nieśmiało zaznaczam, że Platon nam przypominał, że wszystko co mamy tu w realu jest reprezentacją tego, co znaleźć można w świecie idei. Nikt nie udowodni, że jakaś idea nie może przejawić się w realu. No.     Najpierw przedstawi się Marta – w dźwięku ;)   Teraz pora na skrót z Platona - główne założenia:     Świat  stanowi odbicie prawdziwej rzeczywistości   Rzeczywistość  ziemska stanowi cień wiecznego świata idei.   Miłość  zmysłowa jest szczeblem dla miłości nadzmysłowej, czyli pięknej  duszy, idei piękna.   Idee,to niezmienne i doskonale pierwowzory wszystkich rzeczy.   Poznawanie  to w istocie przypominanie sobie tego, co widziała kiedyś dusza w  świecie idei.   A teraz pora przypomnieć,że artyści, tacy zdolni ale i niezwykle wrażliwi na rzeczywistość cieni sprowadzają na ziemię kształty niesamowite, piękne i działające na patrzących.  I oto nasza próba wyjaśnienie jak to działa. Jak można ściągnąć na tę planetę kosmitów, zostawić ich w kaplicy i wzruszyć tym sporą grupę człowieczych istot.   Rozmowa w dźwięku  Tak, ludzie są niesamowicie wrażliwi. Tak to widzę. Tak to oglądam. Choć zdaje sobie sprawę z istnieniach tych niewrażliwych. Tych mniej oglądam. Zaś pracy Marty obejrzałam oglądać na Zamku Sarny, niedaleko Nowej Rudy, to w ramach festiwalu góry literatury. Martę bez trudni znaleźć można na insta,Martha Mulawa

Simpozij sodi med najzanimivejša in najvplivnejša dela grškega filozofa Platona iz 4. stol. pr. Kr. Pomenljivo ime dialoga, ki v grščini pomeni »skupno pitje«, nas namesti na večerno zabavo, na kateri so izbrani prijatelji želeli med pitjem in pogovorom proslaviti zmago tragiškega pesnika Agatona. Po pojedini je navadno sledilo slavnostno druženje, ki je imelo tudi religiozne razsežnosti: udeleženci so bogovom darovali vino, sledile so molitve in himne v čast božanstvom, namesto pijančevanja in spolnosti pa so si tokrat gostje privoščili, da bodo izrekali hvalnice Ljubezni, Erosu. Strinjali so se namreč, da obstajajo številne himne, »ki so jih pesniki spesnili v čast mnogim drugi bogovom, Erosu, ki je tako veličasten in pomemben bog, pa med tako številnimi pesniki še nikoli ni nobeden spesnil kakšne hvalnice«. Ker si ga torej še nihče ni drznil počastiti tako, kot si zasluži, bodo zdaj to storili udeleženci simpozija. Prvi je začel pripovedovati Fajdros, ki je trdil, da spada Eros med najstarejše in najčastitljivejše bogove, »dokaz za to pa je dejstvo, da Erosovih roditeljev ni, o njih ne govori nihče, niti preprost človek niti pesnik«. Eros se je namreč po starih predstavah rodil skupaj z Zemljo iz brezoblične gmote, imenovane Kaos. V začetku sveta so bile po predstavah Grkov stvari združene v nekakšno neurejeno zmes in ni bilo jasne ločnice med njimi – prav ta sila ljubezni pa naj bi povzročila, da se je kaos postopno preoblikoval v urejeno celoto ali kozmos, v katerem ima vsaka stvar svojo obliko in svoje mesto. Ker je torej eden izmed najstarejših bogov, »je za nas povzročitelj največjih dobrot«, pravi Fajdros. Eros namreč vodi vse od nepopolnosti k popolnosti, k izpolnitvi potenciala, ki ga ima vsaka stvar in človek v sebi. Prav biti zaljubljen in čutiti vzajemno naklonjenost je zato po Fajdrovem mnenju največje dobro, ki ga človek lahko doživi. Ljubezen je torej tista sila, ki jo mora poslušati in ji slediti, če želi živeti in delati dobro. »Tega, kar mora ljudi voditi vse življenje, če nameravajo lepo živeti, ne morejo niti sorodstvo, niti časti, niti bogastvo, niti nič drugega ustvariti tako lepo kot ljubezen,« je prepričan. Vse omenjene stvari namreč pridejo od zunaj in nas ne usmerjajo vedno na pravo pot, edino ljubezen izhaja iz našega najglobljega bistva in nas vodi k uresničenju lastnega bistva. Če bi v državi prebivali samo zaljubljenci in delovali iz te mogočne sile, bi lahko že v tem življenju poustvarili raj, v katerem bi živeli blažena življenja, konča svojo misel Fajdros. Zato nas Platon v tem premisleku spodbuja, naj zanemarimo strah in pogumno sledimo ljubezni, ki po svoji naravi ustvarja le dobre in lepe stvari in nas bo brez dvoma pripeljala na pravo pot življenja.

Najsłynniejszy polski filolog klasyczny, Tadeusz Zieliński, podczas wykładu wygłoszonego w Petersburgu w 1901 roku, mówił: „Zakorzeniło się społeczeństwie mniemanie, że starożytność jako pierwiastek kultury współczesnej pozbawiona jest wszelkiego znaczenia, gdyż z dawien dawna prześcignęły ją postępy myśli nowoczesnej. Znawca sprawy natomiast powie wam, że nasza kultura umysłowa i moralna nigdy tak blisko świata antycznego nie stała, nigdy go tak bardzo nie potrzebowała. A i my też nigdy tak do jego zrozumienia i przyjęcia nie byliśmy przygotowani jak właśnie w dobie obecnej. Nastręcza się atoli pytanie, w jaki sposób wykształcenie klasyczne wpływa na umysłowe i moralne udoskonalenie ludzkości”.Czy słowa te nie brzmią obecnie równie aktualnie jak 120 lat temu? Czy dziś, w 2023 roku – w świecie pandemii i kryzysów władzy, wielkich migracji i wyniszczających wojen – wartości, jakie niesie ze sobą kultura klasyczna, nie stanowią punktu orientacyjnego jeszcze pewniejszego? Czy  powrotu do źródeł – do wspólnego europejskiego dziedzictwa – nie potrzebujemy bardziej niż kiedykolwiek?„Bardzo istotne jest postawienie pytania o miejsce tradycji antycznej w naszym codziennym myśleniu – mówi prof. Karolina Wigura, publicystka i uczona, historyczka idei. – Jest ono istotne, ponieważ żyjemy obecnie w epoce, która straciła pamięć. My nie pamiętamy nawet własnego kanonu lektur. Kto z nas, po zakończeniu szkoły średniej, zajmuje się jeszcze Kochanowskim albo Rejem? Kto cytuje polskich klasyków myśli albo literatury, występując w radiu albo telewizji? My, historycy idei, jesteśmy wytrenowani w tym, żeby rozmawiać ze zmarłymi. I czy ci zmarli są sprzed dwudziestu lat, czy sprzed dwóch tysięcy lat, to nie ma większego znaczenia. Z nimi się po prostu rozmawia”.Ale rozmowa ze zmarłymi to także rozmowa z przyjaciółmi. Czytając Arystotelesa, Platona, Cycerona czy św. Augustyna, pozostajemy w stałym dialogu z tradycją. Niezależnie od tego, czy rozmowę tę prowadzimy w szkole (na lekcji łaciny czy polskiego), w sali wykładowej czy w przestrzeni publicznej. Dialog ten trwa od kilku tysiącleci, przeżywa, co jasne, lepsze i gorsze momenty, a co jakiś nawet czas – i w takim momencie zdajemy się tkwić obecnie – pojawia się pytanie, czy nie pojawiło się ryzyko trwałego zerwania tego dialogu. Są to zwykle momenty głębokiego kryzysu cywilizacyjnego. W takich chwilach obecność antyku zdaje się istotniejsza niż w czasie pokoju i spokoju. To kryzys bowiem zmusza człowieka do zadawania pytań o sprawy najważniejsze. A do tych należą przecież: sens i cel życia, dziedzictwo i tradycja, istota wspólnoty.Nie chodzi tu bynajmniej o nostalgię. Nie chodzi też o bezcelowe szafowanie nazwiskami, tytułami czy cytatami z dzieł Greków i Rzymian. Tradycja ta jest nie tylko początkiem, ale i wspólną płaszczyzną, szeroką platformą, która daje możliwość porozumienia. „Ludziom, którzy się ze sobą nie zgadzają, którzy reprezentują inne poglądy, którzy mają sprzeczne analizy rzeczywistości, pozwala to znaleźć wspólny grunt” – zauważa Wigura.Idealnie byłoby – choć jest to oczywiście projekt utopijny – gdyby można było powiedzieć: niezależnie od tego, po której stronie jesteśmy i jakie mamy poglądy, wszyscy czytaliśmy Platona i Arystotelesa. Wówczas, mimo że się różnimy, w istocie jesteśmy razem, wszyscy – w Polsce i Europie, w świecie Zachodu – jesteśmy wspólnotą. Bez wspólnej bazy myślowej konstruktywny dialog okazuje się niezwykle utrudniony.Kiedy w rozmowie spotykają się osoby o bardzo różnych poglądach, pewna wspólna baza, a tę stanowi określona edukacja, okazuje się niezbędna. Wigura mówi: „W książce, która napisaliśmy wspólnie z Tomaszem Terlikowskim, Polka ateistka kontra Polak katolik, ponieważ tak bardzo się nie zgadamy, to elementy filozoficzne są w którymś momencie ostatnią deską ratunku: «Zupełnie nie rozumiem, jak ty myślisz o świecie, nie przyjmuję tego sposobu myślenia, ale przynajmniej możemy porozmawiać o tekście, który oboje czytaliśmy i on do nas mówi»”.To, kim jesteśmy i jak myślimy o świecie, stanowi wypadkową wielu czynników. Na naszą samoświadomość składają się długie wieki nawarstwiających się na siebie poglądów, wątków, dzieł. Edukacja klasyczna nie może i nie powinna mieć jednak charakteru ekskluzywnego. Im powszechniejsza jest bowiem znajomość łaciny (jak w ogóle: wiedza), tym cała społeczność silniej stoi na nogach. Wykształcenie klasyczne przekłada się w sposób bezpośredni na inne, bardzo różne obszary życia.Krzysztof Bielawski, hellenista i współprowadzący rozmowę, przypomina: „Był taki eksperyment paręnaście lat temu w edukacji niemieckiej, że zlikwidowano łacinę w szkołach, co oczywiście odbiło się automatycznie spadkiem liczby miejsc na filologii klasycznej, dlatego że nie było potrzeby produkowania tych nauczycieli na potrzeby szkół, ale po pięciu latach, gdy zrobiono badania, okazało się, że ogólne wyniki dotyczące możliwości, umiejętności, abstrakcyjnego myślenia u młodzieży spadły tak gwałtownie, że w ciągu roku przywrócono system nauczania łaciny”.Podobnie było we Włoszech, gdzie badania wykazały, że uczniowie uczący się łaciny znacznie lepiej radzą sobie z matematyką. Nie zmienia to jednak faktu, że edukacja klasyczna jest – w skali europejskiej – w kryzysie. W jednych krajach bardziej, w innych mniej poważnym. Ale kryzys trwa, widzimy go.Dlaczego straciliśmy pamięć? Gdzie jest początek tego procesu? Czy można temu zaradzić, tę pamięć przywrócić?Wigura wskazuje na dwa czynniki: „Jako społeczeństwa ponowoczesne żyjemy w nieustannym «teraz». To się wiąże z technologiami komunikacji, których używamy do tego, żeby ze sobą rozmawiać. W mediach społecznościowych ważne jest już tylko to, co teraz. Zamknięci w tej teraźniejszości zapominamy nie tylko o tekstach klasycznych, ale też o tym, co było rok temu”.Jako drugi czynnik Wigura wskazuje brak dostępu do przekładów tekstów klasycznych. Dzieła Greków i Rzymian przestały stanowić część naszego kanonu lektur. Nowe tłumaczenia powstają rzadko, stare popadają w zapomnienie bądź się dezaktualizują. Podczas gdy w księgarniach w Wielkiej Brytanii, w Niemczech czy we Włoszech Homer, Owidiusz i Cyceron zajmują całe regały, w Polsce są niszą. Odcina to osoby, które nie czytają w językach obcych, od wspólnego dziedzictwa. Cierpią na tym nie tylko miłośnicy antyku, ale też uczeni – literaturoznawcy, historycy, filozofowie, religioznawcy – oraz odbiorcy ich dzieł, odbywa się to więc z ogólną szkodą dla humanistyki. A kondycja, w jakiej znajduje się humanistyka, jest papierkiem lakmusowym stanu danego społeczeństwa. Nie ma silnego państwa bez silnej kultury.„Nie ma dobrych tłumaczeń, bo nie ma filologów klasycznych, a nie ma filologów klasycznych, bo nikt nie chce finansować instytutów filologii klasycznej, dlatego że filolodzy nie produkują tego, co jest postrzegane jako użyteczne dla całej społeczności, co dałoby się przełożyć na punkty, na podstawie których finansowana jest nauka. To jest zaklęte koło i nie wiemy, jak to przerwać” – mówi Bielawski.Z czego wynika kryzys humanistyki? Skąd się bierze przekonanie, że ciekawe i ważne jest tylko to, co nowe? Jak ożywić zainteresowanie antykiem i w jakim celu?

Oto jedno z największych pytań w historii filozofii: czym są pojęcia ogólne? Kiedy na przykład mówimy o krześle – nie żadnym konkretnym, tylko w ogóle jakimś, to o czym tak naprawdę mówimy? A co z pojęciami, które zawsze są abstrakcyjne – np. miłość, wiedza, życie? Czym są obiekty matematyczne, takie jak liczba 3 lub trójkąt równoboczny? To jest właśnie tzw. spór o uniwersalia, jeden z największych problemów metafizyki. W tym odcinku przyjrzymy się jego głównym stanowiskom. Informacje o II Forum Filozofek: https://facebook.com/events/s/ii-forum-filozofek/5958068344215694/ Podcast możesz wesprzeć na Patronite :) O tutaj: https://patronite.pl/filozofiapoprostu/description To niezwykle pomocne i motywujące – dziękuję! :) Zapraszam też na sociale: Instagram: @filozofia_po_prostu https://www.instagram.com/filozofia_po_prostu/?hl=en Facebook: Filozofia Po Prostu https://www.facebook.com/profile.php?id=100068611986622 kontakt: filozofia.po.prostu.podcast@gmail.com Podcast powstaje dzięki niesamowitym Patronom i Patronkom: Ewa Kaliszewska, Bartłomiej Wachacz, Anna Limanowska, Justyna Wydra, Andrzej Manoryk, Pola Weryszko, Adrian Sokołowski, Patryk Neumann, Krzysztof Trela, Mateusz Merta, Mateusz Krawczyk, Krzysztof Trela, Marcin Galusik, Natalia Pietrzak, Michał Semczyszyn, Magda Juraszewska, Piotr Flak, Przemek Łukasiński, Anita Włosek, Ewa Kaminska, Filip Więcek, Piotr Romanowski, Paweł Gliwny, Aggy Dabrowska, Paweł Litwinowicz, Waldemar Wendrowski, Sebastian Cychowski, Michał Bukała, Kuba Dziadosz, Alicja Zielińska, Grzegorz Jot, Magdalena Rutkowska, Agnieszka Myszkowska, Agata Boczkowska, Ewa Glu, Michał Klatka, Beata Kupczyńska, Karol Ciba, Maria Góralska, Sebastian Cichosz, Marta Lankamer, Paweł Jastrzębski, Piotr Juszczyński, Stefan Basista, Ela Petruk, Katarzyna Ergang, Paweł Litwinowicz, Kinga Kasińska, Kinga Kasińska, Jan Nowak, Kosma Fuławka, Czeski Kot, Michał Grązka, Theodor musi, oraz Patroni i Patronki anonimowi. Dziękuję! OPRACOWANIA & ŹRÓDŁA: Po angielsku: M. Loux – „Metaphysics: A Contemporary Introduction” (jest tam świetnie opracowany współczesny problem uniwersaliów w sposób problemowy, czyli skupia się na problemie i argumentach, nie na historii) Internet Encyclopedia of Philosophy – „the Problem of Universals” – https://iep.utm.edu/universa/(krótkie opracowanie problemu) Stanford Encyclopedia of Philosophy – „The Medieval Problem of Universals” – https://plato.stanford.edu/entries/universals-medieval/– (szczegółowe opracowanie średnioweicznego sporu o uniwersalia) Po polsku: Filozofuj! – „Problem uniwersaliów” https://filozofuj.eu/arkadiusz-chrudzimski-spor-o-uniwersalia/(krótki opis problemu i stanowisk) A. Jaroszewska – „Spór o uniwersalia” – file:///Users/user/Downloads/Sp%C3%B3r_o_uniwersalia.pdf(krótki opis problemu, stanowisk i jego historii) T. Tatarkiewicz – „Historia Filozofii” F. Copleston – „Historia Filozofii” W kompendiach historii filozofii na pewno warto zajrzeć w starożytności do rozdziałów o Platonie i Arystotelesie, następnie w średniowieczu do Tomasza z Akwinu i Williama Ockhama. W średniowieczu problem uniwersaliów był bardzo poważnym problemem (jeżeli ktoś z was przygotowuje się do matury lub olimpiady z filozofii [lub jest fascynatem historii tego problemu], należy zapoznać się z przebiegiem tzw. średniowiecznego sporu o uniwersalia). W filozofii współczesnej przede wszystkim: Husserl, Frege, Russel, Popper, Carnap. Przywołane myśli Platona są w: Platon – „Państwo”

"Pie augstā loga" – literatūrzinātnieks Viesturs Vecgrāvis šādu nosaukumu devis monogrāfijai par Jāni Poruku. Viņa interese sākusies, beidzot studijas, taču pa šo laiku daudz kas mainījies, arī pieejami jauni materiāli. Ne tikai asaru un skumju dzejnieks ir Jānis Poruks, bet modernists, kurš pēc studijām Drēzdenē atgriežas Latvjiā, kuru nodarbina Nīčes idejas, Vakareiropas literatūra, mūzika un glezniecība. Kultūras rondo saruna ar literatūrzinātnieku Viesturu Vecgrāfi, kura monogrāfija "Pie augstā loga" iznākusi romānu un monogrāfiju sērijā par latviešu literatūras klasiķiem "Es esmu...". Runājam arī par Ingas Žoludes romānu "Vendenes Lotospuķe". "1981. gada nogalē, kad svinēja P0ruka 110 gadu jubileju, Vilnis Eihvalds ieteica manu diplomdarbu fragmentāri nopublicēt laikrakstā "literatūra un māksla". Var teikt, ka savu literatūrpētnieka karjeru esmu sācis ar Poruku un šeit ir kaut kāds laika nogrieznis vairāk nekā 40 gadu garuma, kurš tagad ir rezultējies monogrāfijā," vērtē Viesturs Vecgrāvis. "Poruks vienmēr ir bijis viens no autoriem, par kuru esmu gribējis rakstīt," atzīst Viesturs Vecgrāvis. Viņam nav bijis šaubu, par ko rakstīs, kad aicināts piedalīties sēriijas "Es esmu..." veidošanā. Viesturs Vecgrāvis: Savā grāmatā lielākoties esmu palicis es tādā tradicionāla pētījuma rakursā viena iemesla dēļ. Es negribēju šo grāmatu veidot pārāk zinātnisku, drīzāk gan tādu populārzinātnisku, un negribēju arīdzan akcentēt, ka es izmantoju kādu atsevišķu metodi. Faktiski mana pieeja Porukam ir tīri psiholoģiska, cenšoties parādīt, ka Poruks kā personība ir daudzdabīgs, daudzveidis, ka nekādā gadījumā nedrīkst viņu interpretēt tā, ka daudzi ir interpretējuši, par sapņu un asaru dzejnieku vai sirdsšķīsto ļaužu un Cibiņa cildinātāju. Poruka devums mūsu rakstniecībā ir krietni vien plašāks, un tieši tāpēc es vēlējos parādīt gan Poruka novitātes tādā estētikas rakursā, runājot par traģisko pasaules izjūtu Poruka darbos. Tiecos parādīt Poruku kā mainīgu personību, kurš piedzīvoja savus optimisma uzplūdus un pretstatā tam nereti nonāca arī dziļā pesimismā, zākājoties pat par sava laika cilvēka aprobežotību, nosaukdams reāli esošo pasauli pat par slimo pasauli. Nu, protams, man likās, ka noteikti ir jāuzsver tas, ko 1953. gadā tādā īsā astoņu lappušu garā apcere par Jāni Poruku bija minējis kultūrvēsturnieks un literatūrvēsturnieks Andrejs Johansons. Proti, Poruks ir tāds savāds vēstnesis no Platona ideju pasaules. (..) Poruks ir ideju rakstnieks, un, ja šo niansi vai šo īpatnību ignorē, tad, protams, Poruks ir jāinterpretē tajā tradicionālajā reālismā un romantismā vai nu sintēzes, vai mijiedarbes rakursā. Bet man likās, ka tas nav īpaši auglīgi. Ka Poruks jāuzskata kā moderns rakstnieks, kurš ir an gandrīz nesaprotamā, neticamā kārtā ievērojis tās jaunā laikmeta parādības un cilvēciskās izpausmes, ko mūsdienās saucam par moderno cilvēku atsvešinātības izjūtām, par cilvēka vientulības izjūtām. Par cilvēka kā tādu garīgu svaidīšanos starp dažādām vērtībām un dažādām orientācijām. Nu, citiem vārdiem, es gribēju parādīt Poruku kā vienu no mūsu modernā laikmetā, varbūt tas skanēs tā saasināti, galvenajiem rakstniekiem un, ja tīri tā hronoloģiski mēs ņemam, tad mūsu pirmo modernistu.    

Jeśli kiedykolwiek chcieliście posiąść ułamek wiedzy, który złamałby arogancję Platona, nadkruszył pychę myślicieli Oświecenia, zabił ćwieka współczesnym akademikom, a nawet wstrząsnął spokojem ducha Papy Arystotelesa – to trafiliście na dobry odcinek! Oto intelektualna broń wykuta z metalu Reardena, która przecina gordyjski węzeł odwiecznego konfliktu: sporu o uniwersalia. Wojny filozofów są równie niszczycielskie i brzemienne w skutkach co konflikty zbrojne. Nawet jeśli w starciach wpływowych myślicieli nie leje się krew, a pól bitew nie zaściełają truchła poległych żołnierzy – to konsekwencje zwycięstwa jednej idei i zepchnięcia w cień innej odbijają się echem nawet stulecia później i rzutują na rozwój cywilizacji. Jedną z najżarliwszych bezkrwawych wojen między filozofami był wielowiekowy spór o uniwersalia – czyli bitwa o zrozumienie natury pojęć, relacji między rzeczywistością a ideami oraz sposób tworzenia i gromadzenia wiedzy przez człowieka. Czym jest spór o uniwersalia i dlaczego jest ważny? Tym zajmiemy się w dzisiejszym odcinku Klasy Atlasa! W ostatnich odcinkach zgłębialiśmy temat tworzenia wiedzy pojęciowej, ale pójdźmy o krok dalej. Czym są pojęcia? Gdzie się znajdują: czy są inherentną częścią bytów w obiektywnej rzeczywistości, istnieją jedynie w oku patrzącego, są umowną konwencją przyjętą przez społeczeństwo czy trzeba ich szukać gdzieś indziej? Jaki jest status ontologiczny pojęć: są realnymi elementami otaczającego nas świata, a może arbitralnymi pomysłami opartymi na skojarzeniach, albo w ogóle wykraczają poza tak rozumianą prostą dychotomię? Kto miał rację w sporze o uniwersalia: Platon? Arystoteles? William Ockham? George Berkeley? Edmund Husserl? A może… nikt z powyższych? Dlaczego spór jest tak ważny, toczył się przez stulecia i nadal rzuca się długim cieniem nie tylko na współczesną filozofię, lecz także na naukę, dyskurs publiczny i potoczne rozumienie świata przez miliardy ludzi? Wreszcie: co na to wszystko Ayn Rand? O tym wszystkim rozmawiają Ziemowit i Mateusz w dzisiejszym odcinku Klasy Atlasa. To piąty odcinek z epistemologicznego bloku tematycznego poświęconego teorii pojęć. Zapraszamy! ________________________________________ życie | rozum | wolność Podoba Ci się nasz content? Wesprzyj nas na Patronite! http://patronite.pl/podcastyatlasa Słuchaj nas na Spotify i innych platformach streamingowych! http://www.podcast.obiektywizm.pl ObiektywizmPL – Polskie centrum sympatyków myśli Ayn Rand --- Send in a voice message: https://podcasters.spotify.com/pod/show/laissezfairepl/message

Fraser, J. T. (1979). Wyjście z jaskini Platona: Naturalna historia czasu. Zagadnienia Filozoficzne W Nauce, 2, 18–39.

Stāsta filosofs un filosofijas žurnāla "Tvērums" galvenais redaktors Toms Babincevs Atgriežos pie Platona dialoga Sofists. Iepriekšējā sērijā jau ieskicēju priekšnosacījumus, kā var domāt galējā pakāpē vispārīgos jēdzienus esamība, kustība, stāja. Laika ierobežojuma dēļ gan palika neizeikts, ka Sofists no šodienas skatpunkta ir stipri interesants arī tādēļ, ka Platons liek sarunas dalībniekiem pievērsties esamībai, vispirms konstatējot vairākas neskaidrības attiecībā uz maldiem, kļūdainību un meliem. Dialogā izskan jautājums, kādos vārdos būtu jāizsakās, lai pasacītu, ka ir kaut kas tāds kā nepatiesi izteikumi, reizē nenokļūstot verbālā konfliktā (Soph. 236e). Citiem vārdiem, ja saku, ka kāds dezinformācijas veterāns izplata viltus ziņas, tad esmu apgalvojis, ka viņa izteikumi ir nepatiesi – tie runā par ko tādu, kā nav, tie izsaka neesošo. Taču konkrētais  dezinformators varētu man iebilst (un to konstatē arī sarunas dalībnieki), ka kaut kas nav īsti kārībā ar šiem maniem apgalvojumiem – proti, esmu par neesošo runājis tā, kā runā par esošo.  Šis secinājums sākas ar pārdomām par to, uz ko ir attiecināms apzīmējums ''tas, kā nav''? (Soph. 237c) Ja izsakām, piemēram, apzīmējumu “kaut kas”, tad šie vārdi vienmēr ir attiecināmi uz kādu priekšmetu – apzīmējums “kaut kas” vienmēr paredz esamību. Paši par sevi (bez atbilstības kādam priekšmetam) šie vārdi vienkārši nav saprotami. (Soph. 237d) Tātad frāzi “tas, kā nav” nedrīkst attiecināt uz kaut ko, uz kādu priekšmetu, jo tādā gadījumā neesošajam tiktu piekabināta esamība, un šādi pat tiktu izteikts, ka neesošais pastāv. Taču mulsums ir vēl dziļāks. Vietniekvārdu ''tas'' attiecina uz ko vienu, bet vietniekvārds “tie” uzrāda daudzskaitli, līdz ar to pati izteiksme ''tas, kā nav'' ir gaužām problemātiska, ciktāl tā piedēvē skaitli kam tādam, ko skaitliskā izteiksmē nav iespējams domāt. (Soph. 238c) Uz to, kā nav, nevar arī neko attiecināt, citādi tas vairs nebūtu nekas — tādēļ, iespējams, labākā taktika ir paklusēt (Soph. 237E). Pasakot jebko par neesošo, tam tiek piedomāta esamība (Soph. 239B). Platonam, starp citu, ir brīnišķīgi asprātīgs risinājums, kā varētu mēģināt labāk domāt par neesošo, taču ļaušu jums ar to iepazīties pašiem. Vienīgi, lai nepaliktu spēcīgā aporijā, pašlaik tikai norādīšu uz filosofa Rūdolfa Karnapa daudz un pamatoti kritizēto, taču samērā vienkāršo risinājumu.  Karnapa uzstādījums ir tāds, ka vārdus nevajadzētu patvaļīgi izmantot — to pielietojums teikumā ir stingri nosacīts. Proti, pat ja izteikumā parādās vārdi, kas ir nozīmīgi, tie var tikt izmantoti nejēdzīgi, piemēram, kā bezjēdzīgajā teikumā ''Cēzars ir un'' – te konjunkcija jeb saiklis “un” nekorekti tiek izmantots kā īpašības vārds. Līdzīgi ir ar neesošo. Pēc Karnapa domām, vārdi “neesošais” vai “Nekas” patiesībā ir loģiskais operators “nav”, kas korektos apstākļos funkcionē, lai noliegtu kādu faktu (piemēram, “Tomam nav autovadītāja tiesību”). Tomēr minētajos piemēros, kur tiek jautāts par frāzi “tas, kā nav” vai par neesošo, operators “nav” tiek nekorekti izmantots kā lietvārds jeb tas ir iemānīts sintaktiskajā pozīcijā, kurai tas neatbilst. Piemēram, aplūkosim šādu teikumu: “Neesošais jeb Nekas ir pastāvošs, ciktāl esamība ir atšķirīga no kustības un stājas.” Šajā teikumā operators “nav” ticis pārvietots uz lietvārda pozīciju, pārtopot par “Neesošo” jeb par “Neko”. Ir noticis loģiskās sintakses nobrukums. Tādēļ vienīgais, ko var iesākt, ir vai nu patiešām klusēt, vai nu norādīt, ka šāda veida izteiksmes konstituē bezjēdzīgu valodas lietojumu. Noslēgumā var gan jautāt Karnapam, vai viņš pats konsekventi ir izmantojis loģisko operatoru “nav” tā korektajā pozīcijā teikumā? Vai arī teorētiska skaidrojuma nolūkā arī Karnaps ir pieļāvis to pašu kļūdu, kuru pārmet citiem? Vai vispār ir iespējams izteikt nosacījumus, kā operators “nav” būtu lietojams teikumā, ja postulē, ka to nedrīkst izmantot kā lietvārdu? Šie jautājumi drīzāk ir retoriski, un metafizisks apgalvojums paģēr metafizisku noliegumu, un dažreiz, noliedzot metafiziskus apgalvojumus, mēdz noliegt jebkādas teorētiskas domāšanas iespējamību. 

Stāsta filosofs un filosofijas žurnāla "Tvērums" galvenais redaktors Toms Babincevs Šajā stāstījumā paspēšu tikai veikt dažus priekšdarbus, kas ļaus pietuvoties Platona dialogā "Sofists" rodamajiem apsvērumiem par esamību kā vispārīgāko jēdzienu, kā šo pieeju nodēvē filosofs Martins Heidegers savā magnum opus "Esamība un laiks". Un, ja var ticēt Heidegeram, Platona risinājums ir teju neatgriezeniski sabojājis Rietumu pasaules domāšanas iespējas. Tātad par to vērts runāt, jo pirmais solis ir problēmas apzināšanās.  Dialogā sarunas dalībnieki visai ātri nonāk pie vispārīgāko jēdzienu kamola – kustības, stājas, esamības, tāpatības un atšķirības (Soph. 250a un 254d – e) –, daļu no tiem pieņemot kā pašsaprotamus un vairāk koncentrējoties uz attiecībām, kas ir spēkā starp tiem. Ieskicēšu, kā iespējams interpretēt kustību, stāju un esamību, raugoties arī uz citos Platona dialogos formulētajām idejām.  Domas gaitu var rekonstruēt, konsekventi veicot jēdzienisku sadalīšanu, salīdzināšanu un pakāpenisku abstrakciju. Piemēram, jau pamatizglītības iestādēs, mācoties bioloģiju, sastopamies ar šādu jēdzienisku dalījumu: Brūnais lācis un polārlācis – dažādās lāču sugas pieder lāču ģintij. "Lāču ģints", protams, ir plašāks un vispārīgāks jēdziens nekā "Brūnais lācis" – Lāču ģints ietver gan Āzijas melnos lāčus, gan polārlāčus, izsakot visām lāču sugām kopīgās īpašības. Ejot soli tālāk, varam salīdzināt lāčus un kaķus. Lācis nav kaķis un kaķis nav lācis, bet gan kaķis, gan lācis ir dzīvnieki. Tātad mums ir vēl plašāks jēdziens "dzīvnieks". Filosofs Hjūberts Dreifus, demonstrējot, kā iespējams nonākt pie esamības kā vispārīgākā jēdziena, sniedz līdzīgu piemēru. Ja aplūko ozolus, kļavas un priedes, var nonākt pie abstraktas vienojošās īpašības kocīgums (treeness). Izsakoties mazāk monstrozi, dažādie koku veidi apkopojami zem jēdziena, nu, vienkārši ''koks''. Un, aplūkojot ''kokus un krūmus, un puķes, mēs varam abstrahēt audzīgumu (plantness)''. Koki, krūmi un puķes pakārtojami jēdzienam "augs". Toties salīdzinot jēdzienus "dzīvnieks" un "augs", ir iespējams abstrahēt vēl plašāku jēdzienu "dzīva būtne", kas aptver tos abus. Augs nav dzīvnieks un dzīvnieks nav augs, taču gan augi, gan dzīvnieki ir dzīvas būtnes. Savukārt, ja papildus apsveram vēl iežus, metālus, u.tml., varam iegūt līdzvērtīgi vispārīgu jēdzienu "nedzīvā daba". Meklējot kopīgo nedzīvajai dabai un dzīvajām būtnēm, var konstatēt, ka dzīvas būtnes mirst, un, pat ja nedzīvā daba rada iespaidu par nemainīgumu, šā vai tā klintis grūst un akmeņi dilst. Jebkurš priekšmets pasaulē ir pakļauts zināmām izmaiņām.  Šajā pavediena punktā, esam nonākuši atpakaļ pie Platona. Viņš sajūtās doto, redzamo pasauli skaidro kā nemitīgi kustīgu, kā vienmēr topošu. (Citiem vārdiem, teju galējas abstrakcijas pakāpē jēdziens "kustība" pauž to īpašību, kas ir kopīga gan dzīvām būtnēm, gan nedzīvajai dabai.) Un kustību Platons salīdzina ar vienlīdz vispārīgu jēdzienu – stāju. Proti, visas kustīgās lietas pasaulē – nedzīvā daba un dzīvās būtnes – ir kustīgas saskaņā ar nemainīgiem, pasauli nosakošiem likumiem, sauksim tos tā. Platona filosofijas kontekstā tās mēdz dēvēt par Idejām (grieķu – eidos, angļu – Form), taču atļaušos ideju mazliet trivializēt. Piemēram, aplūkosim gravitācijas likumu, iztēlojoties klints nogruvumu Alpos un klints nogruvumu Everestā. Vizuāli tās ir dramatiski atšķirīgas norises, taču abi nogruvumi noris saskaņā ar gravitācijas likumu. Pats gravitācijas likums kā tukša formula, kas jāaizpilda ar konkrētiem skaitļiem, ir nemainīgs neatkarīgi no tā, cik liela akmens masa krīt un kur tā piezemējas. Jebkurš akmens, neatkarīgi no tā, uz kuras planētas tas atrastos, darbojas saskaņā ar gravitācijas likumu, arī ja brīvās krišanas paātrinājums, formulu aizpildot, var būt atšķirīgs. Tas ir likums, kas nosaka to, kā priekšmetiem pasaulē ir iespējams kustēties. Šie nebūt nav vārdi, kādos domu formulē Platons, bet būtiskākais ir nonākt pie atziņas, ka līdzās visai kustīgajai, topošajai pasaulei varam domāt nemainīgus likumus, saskaņā ar kuriem pasaule ir kustīga. Šādi esam nonākuši pie divām teju galējā pakāpē vispārīgām kategorijām: kustības un stājas. Sarunas dalībnieki dialogā "Sofists" iet vēl vienu soli tālāk, un postulē pašu, pašu vispārīgāko jēdzienu – esamību, kas iekļauj gan visu kustīgo, gan visu nemainīgo. Kustība nav stāja, un stāja nav kustība, bet tās abas ir esošas (Soph. 250b). Un, būdams jēdziens, kas ietver visu, kas vien ir sajūtams un domājams, – jēdziens "esamība" ir pilnībā tukšs. 

Na pytanie o jakiegoś greckiego filozofa bez zająknięcia wymienicie od razu Platona czy Arystotelesa. A filozofkę? Natalia Waloch i Katarzyna Wężyk w dzisiejszym odcinku cyklu "Herstorie Wysokich Obcasów" przedstawią sylwetkę Hypatii z Aleksandrii. Żyła w burzliwych czasach, kiedy zaogniały się spory między chrześcijanami a wyznawcami rzymskiego panteonu. Cechowała ją sofrozyne, czyli umiejętność znajdowania pośredniej drogi między skrajnościami. Jak to się dla niej skończyło i co Hypatia ma wspólnego ze św. Katarzyną? Zapraszamy, by przenieść się z nami do Aleksandrii w IV w. n.e.

“Adaletsizlik, adalet kurallarının her gün adaletsiz insanlar tarafından fiili olarak ihlal edilmesiyle gelişmez. Gerçek ve potansiyel mağdurlara sırt çeviren pasif vatandaşlar, haksızlığın daha da büyümesine katkıda bulunurlar.” Diyor son yüzyılın düşünürlerinden Judith Shklar. VakıfBank Kültür Yayınları arasında çıkan “Adaletsizliğin Veçheleri” isimli kitabında adalet sorununu, günlük hayatta herkesin başına gelen küçük ve önemsiz olaylara bakarak incelemiş. Aristo'dan Platona oradan da Çicero'ya kadar adalet konusunda kafa yoran düşünür ve filozofların bakış açılarına yer vermiş. «« Yazar, bugünkü küresel adalet modelinin adaletsizliğin etkisiz katılımcılarını değil, yalnızca faillerini dikkate alması yüzünden başarısız olduğunu söylüyor. Pasif adaletsizliğe en net dikkat çeken düşünürün Romalı hukukçu Cicero olduğuna dikkat çekiyor. Karmaşık hale geldiğinde bizzat hukukun kendi adaletsizliklerini doğuracağından endişe eden Cicero şöyle diyordu; “Yapabilme imkânı varken yanlışı engellemeyen veya buna direnmeyen kimse, ülkesini terk etmişçesine bir yanlışın suçlusudur.” Cicero'ya göre pasif adaletsizlik, adil olamamanın ötesinde vatandaşlığın kişisel standartlarının altına düşmektir. «« Romalı hukukçu Cicero'nun fikirlerinden faydalandığı antik dönem filozofu Eflatun veya Platona göre genç bir haydudun yaşlı bir adamı dövdüğünü görüp de müdahale etmeyen sağlam vücutlu insanlar da saldırgan kadar suçludur. Normalde adaletsiz insan etkin olarak yasa ve adetleri ihlal etmek ve haksız davranmak suretiyle bunların altına düşmekle suçlanır. Ancak pasif olarak adaletsiz insan bundan daha farklı davranır, çevresinde olup biten hiçbir şeyi umursamaz, özellikle bir sahtekarlık ve şiddet olayı gördüğünde. Kanunsuz bir eylem veya suçla karşılaştığında, sadece kafasını çevirir. Ama eğer bir devlet memuruysa, o zaman suçu çok ağırdır. Pasif adaletsiz kime denir sorusunun cevabını da filozofumuz şöyle verir; O, her zaman ilk olarak “Hayat adaletsizdir” diyen ve mağdurları görmezden gelen kişidir. «« Adaletsizlik, karakter ve boyutu bakımından eşi benzeri olmayan toplumsal bir kötülüktür. Adaletsiz kimseler, sadece adaletsiz fiillerden doğrudan fayda sağlayanlar değil fakat aralarında hüküm süren adaletsizliğe göz yumanlardır da. Yalnızca yetkililer, suçlular ve düzenbazlar tarafından şehirlerde işlenen adaletsizlikleri değil, aynı zamanda sırf zahmetli bir iş diye suçları ihbar etmeyi, polise haber vermeyi, mahkemelerde ifade vermeyi ve mağdurun yardımına koşmayı reddeden vatandaşların pasif davranışlarının da adaletsizliğe yol açtıkları görülmelidir.

Avtorica recenzije: Marjan Kovačevič Beltram Bralec: Renato HorvatPrevedla Marija Zlatnar Moe; Ljubljana: KUD Logos, 2021Paul Tyson, raziskovalec na Inštitutu za humanistične študije v Queenslandu v Avstraliji, pri svojem delu združuje filozofijo, teologijo in sociologijo. V knjigi Vrnitev k resničnosti nazorno predstavlja zgodovinski prerez dojemanja krščanskega platonizma in njegovo aktualno veljavo. O krščanski metafiziki trdi, da je bila v skladu s Platonovim pogledom na resničnost, a je v prehodu v modernost izgubila svojo prepričljivost. To pa, kljub prevladujoči razsvetljenski miselnosti, po njegovem ne pomeni napredka. Nasprotno, to je redukcija v enodimenzionalno naturalistično razlago resničnosti. Po drugi strani se je tudi krščanstvo oddaljilo od metafizičnih temeljev, zato se zavzema za vrnitev k resničnosti, torej za uveljavitev izhodišč krščanskega platonizma, ki bo izpostavil pristnejši način življenja v času pragmatičnega realizma. Paul Tyson zavrača mit o modernosti, da se od grške in rimske filozofije do Descartesa ni zgodilo nič. Dokazuje, da je maternica modernosti poznosrednjeveška teologija, ki je znova odkrila ideje o tem, kaj je razum, kaj je znanje, kakšno je razmerje med teologijo in filozofijo in kaj je filozofija sama. Po njegovem prepričanju moderna doba nosi frančiškansko zapuščino Dunsa Skota  Vilijema iz Ockhama. Dominikanski brat Tomaž Akvinski pa je postavil razmerje med razumom in vero in trdil da si Božja modrost in človekov razum ne nasprotujeta, saj ni dveh resnic, je ena sama. Moderni nazor po prepričanju Paula Tysona ne bi bil mogoč, če se ločevanje vere od razuma ne bi začelo že v 13. stoletju in če v 17. stoletju ne bi doživelo vrhunca z željo, da bi ločili to, čemur zdaj rečemo »znanstveno spoznanje«, in sicer ne le od teologije, ampak tudi od filozofije. Tako je moderna doba posledica razdvajanja znanja in modrosti na način, da teoretičnemu znanju o naravi daje metodo, ki se šteje za popolnoma neodvisno od verskih oblasti in ki je tudi filozofsko nevtralna, tako da ima znanstvena resnica objektiven odnos do dejstev brez bistvenega razmerja do teoloških in filozofskih pomenov in ne da bi se ozirala na interpretativne avtoritete. Krščanski platonizem je bil predvsem stališče s koreninami v krščanski veri in življenju Cerkve. Prilagajanje in vključevanje združljivih platonističnih idej v krščansko teologijo se je na naraven način zgodilo v prvih stoletjih življenja Cerkve. Platona so pogosto imeli za božansko navdihnjenega poganskega predhodnika krščanske vere, tako da Božja beseda ni bila izgovorjena le v neposrednih teofanijah, ampak tudi z umevanjem. Znotraj krščansko platonističnega razmišljanja je Bog v svoji skritosti vedno navzoč kot večni in umljivi Temelj svojega minljivega stvarstva. Bog je ontološki Vir, iz katerega vse bivajoče stvari dobivajo svoje umljivo bistvo in svoj posebni obstoj. Predstava o ontološkem deležju ima izjemen pomen za naše razumevanje življenja Cerkve in odnosa kristjana do stvarstva. Paul Tyson strne svoje razmišljanje o krščanskem platonizmu s pozivom kristjanom, naj se vrnejo k videnju resničnosti, ki temelji na razodeti resnici pristno duhovne in transcendentno utemeljene narave. Brez takega videnja bomo imeli samo amoralno moč, instrumentalno izkoriščanje in vse hujšo slepoto za dejanske človeške resnice, ki našemu obstoju dajejo smisel in namen. Branko Klun v spremni besedi ugotavlja, da gre v knjigi Paula Tysona Vrnitev k resničnosti za vprašanja, ki so se izoblikovala kot ključna za krščanski metafizični pogled na stvarnost in pri katerih vidimo aktualnost krščanskega platonizma, ter pomenljivo zaključuje z mislijo, da platonizem in krščanstvo danes skupaj kljubujeta ne le zanikanju vsake transcendence, temveč izvotlitvi razumevanja stvarnosti in človekovega življenja v celoti.

Zdecydowana większość z nas zgodzi się z twierdzeniem, że Pegazy nie istnieją. Inaczej mówiąc, uznamy, że zdanie „Pegaz nie istnieje” jest zdaniem prawdziwym. Powstaje tu jednak pewien problem. Jeżeli Pegazów nie ma, to tym samym słowo „Pegaz” nie odnosi się do żadnego obiektu. Jak w takim razie zdanie, które zawiera w podmiocie ten termin może być prawdziwe? Skoro Pegazy nie istnieją, w jaki sposób możemy orzec o nich, że nie istnieją? Willard Van Orman Quine problem ten – towarzyszący filozofom od czasów Platona – nazwał „zagadką niebytu”. Wydaje się, że niebyt w jakimś sensie musi być, bo inaczej powiedzenie, że go nie ma byłoby nonsensem. Celem wystąpienia jest analiza kilku klasycznych rozwiązań tego problemu. Zastanowimy się, czy Pegazom, mięsożernym krowom, obecnemu królowi Polski, okrągłym kwadratom itp. nie powinniśmy jednak przypisać jakiegoś rodzaju istnienia. Prof. Bogdan Dziobkowski - filozof, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, prodziekan Wydziału Filozofii UW, redaktor naczelny „Przeglądu Filozoficznego”, członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Zajmuje się historią filozofii analitycznej, filozofią języka oraz metafilozofią. Wraz z Jackiem Hołówką zredagował książki: „Panorama współczesnej filozofii” (2016), „Marksizm. Nadzieje i rozczarowania” (2017), „Filozofia religii. Kontrowersje” (PWN 2018), „Filozofia prawa. Normy i fakty” (PWN 2020). Znajdź nas: https://www.facebook.com/WszechnicaFWW1/

"Państwo" Platona to wizja idealnego państwa, w którym rządzą filozofowie, pilnują wojskowi, a pracują producenci. Co warto zapamiętać z tego dzieła? Posłuchaj streszczenia i opracowania.

„Chmury” zajmują szczególne miejsce wśród starożytnych tekstów poświęconych Sokratesowi. To jedno z najbardziej znanych dzieł Arystofanesa, który osobę słynnego greckiego filozofa postanowił ukazać w odmienny sposób od pozostałych świadectw starożytności. O komediowym wizerunku Sokratesa, kontekstach jego obecności w polis oraz o nowym tłumaczeniu „Chmur” dyskutować będą znakomici rozmówcy. Serdecznie zapraszamy do udziału w debacie. W debacie udział wzięli: ➤ Dariusz Karłowicz (Teologia Polityczna); ➤ Mikołaj Szymański (Uniwersytet Warszawski); ➤ Olga Śmiechowicz (Uniwersytet Jagielloński, autorka nowego przekładu „Chmur”); ➤ Debatę poprowadzi Tomasz Herbich z Teologii Politycznej. Wizerunek Sokratesa, który wyłania się z tekstu komedii najwybitniejszego greckiego komediopisarza, jest odmienny zarówno od tego, który został utrwalony w dialogach Platona, jak i od obrazu znanego z pism sokratycznych Ksenofonta – autorów najważniejszych świadectw na temat słynnego greckiego filozofa. Podczas gdy np. Platon czynił głównym rozmówcą swoich dialogów Sokratesa dlatego, że zaliczał siebie do grona jego uczniów, a swoją filozofię wiązał bezpośrednio z wpływem, jaki wywarł na niego ateński filozof, Arystofanes sięga do postaci Sokratesa z przyczyn bardziej prozaicznych. Jak zauważa Olga Śmiechowicz w komentarzu opublikowanym w nowym wydaniu „Chmur”, komediopisarz „potrzebował postaci, którą publiczność łatwo będzie mogła zidentyfikować – ekscentrycznego dziwaka zaczepiającego przechodniów, o którym z pewnością krążyło wiele dowcipów”: „Sofiści, których Arystofanes tak zaciekle atakował, udzielali prywatnych lekcji w domach klientów, na ulicach pozostawali anonimowi. Nie zwracali na siebie aż tak dużej uwagi – w przeciwieństwie do Sokratesa obdarzonego osobowością o dużym potencjale komediowym”. *** Nowe tłumaczenie „Chmur” autorstwa doktor Olgi Śmiechowicz, ukazało się staraniem Teologii Politycznej w serii „Biblioteka Klasyczna”. Jest ono poprzedzone obszernym komentarzem naukowym i stanowi istotne uzupełnienie wydanych do tej pory nowych tłumaczeń dzieła Platona i Ksenofonta. Podobnie, jak w innych tomach „Biblioteki Klasycznej” w publikacji oprócz komentarza i polskiego przekładu znajdzie się także grecki tekst dialogu oraz obszerna bibliografia. _______ Debata została dofinansowana ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

Stāsta filosofs Toms Babincevs Filosofija no citām cilvēciskās darbošanās sfērām atšķiras ar to, ka ir nemitīgā sevis pašas iztaujāšanas stāvoklī. It sevišķi 20. un 21. gadsimta zinātnisko atklājumu, tehnoloģiskās attīstības un politisko norišu kontekstā ir visnotaļ daudz spriests par to, kas ir filosofija, kādēļ un kā ar to nodarboties? Un vispār no kurienes kādam radusies vēlme nodarboties ar kaut ko tik dīvainu kā filosofija? Izsakoties Hannas Ārentes garā, ar ko tādu, kas, raugoties no malas, izskatās pēc nelietderīgas un visu lietderīgo problematizējošas nocietināšanās sevī? Visiem zināms, ka, pēc Aristoteļa domām, filosofija rodas izbrīnā. Taču ar to vēl nekas daudz nav pateikts, domu derētu attīstīt. Samērā interesantu un negaidītu priekšstatu var gūt, apsverot dažus motīvus Platona dialogos “Īons” un “Faidrs”. Der gan uzreiz piebilst, ka abi dialogi neveido nekādu saskanīgu idejisku ainu, drīzāk gan šajā stāstījumā, atsperoties no Platona, reflektēšu par laimīgiem saprāta nobrukumiem, kuriem, šķiet, jāpateicas gan par mīlestību, gan par kultūras vēsturi kā tādu. “Īonā” Platons liek Sokratam koncentrēties uz zināšanas un iedvesmas nošķīrumu. Zināšana uzliek milzīgas saistības – zinošs nav tāds, kas zina tikai ko vienu, bet gan tāds, kurš zina veselumu. Piemēram, īsteni zinošs mūzikas lietpratējs ne tikai prot izpildīt kādu vienu vai dažus skaņdarbus, bet gan ir spējīgs atpazīt un kontekstualizēt skaņdarbu veidojošās atsevišķās notis kā konkrētu akordu un skaņkārtu sastāvdaļas, kā arī, apzinoties skaņdarba  sistemātisko ietvaru, ir reflektēti spējīgs no šīm notīm darināt jaunus skaņdarbus vai improvizēt. Zinošajam savas zināšanas objekts ir caurredzams, pārskatāms, atpazīstams neatkarīgi no situācijas un konteksta, kādā tas ir dots. Zināšana paredz spēju atpazīt citus, saistītus piekšmetus (nots, akords, skaņkārta, intervāls – tie veido kopainu). Iedvesma ir kas principiāli atšķirīgs. Iedvesmā var izgaismoties atsevišķais, bet nekad veselais – tad tā pārtaptu par un būtu neatšķirama no zināšanas. Ja zināšana ir konkrēta spēja, tad iedvesma ir neatkarīga no paša, no spējīgā subjekta. Ja zinošais izzina un domā, tad iedvesmoto iedvesma piemeklē, pārņem. Tā ir kā lapsenes dzēliens – dzelonis iedurās pirkstā un nelaimīgajam vairs savs ķermenis visā tā kopumā nav interesants, ir jāremdina sāpes nelaimīgi uzpampušajā pirkstā. Argumenta secinājumu var izdomāt, bet, ja esi iedvesmots, tad tas tevi piemeklē. Subjekts ir zināmā mērā pasīvs attiecībā pret iedvesmas patvaļu un visvaru. Iedvesma subjektu pārņem. Ja zināšana ir sajēga, tad iedvesmā cilvēks pie sajēgas nav. Iedvesmas mirklī cilvēks nav savā prātā. Un tas nemaz nav tik mistiski – piemēram, arī emocijas nav vispirms izdomātas un pēc tam izjustas. Tās ir pēc būtības ārpus prāta. Par tām, protams, var domāt un domas var izrasīt skumjas, bet pašas skumjas nav stingrā nozīmē izdomātas. Zināšana noris prātā un ir prāta vadīta, iedvesma ir ārpus tā. Dialogā “Faidrs” Platona Sokrats, starp citiem jautājumiem, pievēršas arī ārprātam. Par to iespējams runāt divās nozīmēs: kā par slimību un kā par dievišku novirzi no ierastā. Starp dievišķajiem ārprātiem ierindojama dzejnieka iedvesma, pareģa iedvesma, mistēriju priestera iedvesma un, protams, mīlestība. (Starp citu, saka Platons, mīlestība ir vislabākā no ārprātiem). Citējot Platona Sokratu: “... patiesībā vislielākie labumi mums tiek caur ārprātu – tiesa, kad tā ir dievu dāvana.” Ja ārprātu var izprst arī šādā – iedvesmas nozīmē, tad var pamatoti jautāt Platonam, cik gan ļoti filosofija ir no tā attāla? Pati filosofēšana ir jēdzieniskas domāšanas norise, kas tiecas uz zināšanām. Tomēr tā ir noškirama no motivācijas, it sevišķi sākotnējās motivācijas nodoties filosofijai. Un tā nerodas izbrīnā vien. Var izbrīnīties, piesēst, atvilkt elpu un no izbrīna atiet. Turpretī, konstatē Karls Jasperss, filosofiska domāšana un izvaicāšana ir bijusi noturīga gadu tūkstošu gaitā, un filosofijas galu galā nerimstošais dzīvīgums šodienas pasaulē vedina domāt par labu tam, ka cilvēkam ir kāda neapmierināma filosofiska vajadzība. Varbūt dziņa. Domāšana patērē daudz enerģijas un, Ārente pareizi uzsver, ka tā reti kad sniedz kādu stingrā nozīmē lietderīgu rezultātu – tai tas nav nemaz jādara. Un tomēr filosofiski jautājumi aizvien ir aktuāli, pat ja filosofēt neviens nespiež, bez tās pat it kā naktī varētu labāk gulēt. Bez filosofijas varētu iztikt, bet gadu tūkstošu gaitā cilvēki nododas arī filosofijai, nevis tikai uzņēmējdarbībai. Filosofija nerodas izbrīnā vien. Filosofija rodas izbrīnā un ugunīgā iedvesmā. Filosofija rodas izbrīnam piemeklējot dievišķi apdāvinātu ārprātīgo.

W najnowszej odsłonie „Skądinąd” opowiadam o „Kwartecie Aleksandryjskim” Lawrence'a Durrella, jednym z najważniejszych literackich dzieł XX-wiecznej literatury, o którym Peter Pomerantsev napisał, że powinno zaliczać się do ścisłego kanonu najwybitniejszych literackich dokonań wszechczasów. Koncentruję się w szczególności na wątku, o którym sam autor twierdził, że jest dla tej powieści centralny – na wątku miłości. Czym jest miłość zdaniem pisarza, o którym powiada się, że doskonale przewidział i opisał współczesność? Czego o miłości można dowiedzieć się studiując starożytnych gnostyków, Platona oraz prace Zygmunta Freuda, Karen Horney, C.G. Junga i Jamesa Hillmana? O tym i o wielu innych sprawach opowiadam w dzisiejszym odcinku. Owocnego słuchania!

Na pytanie o jakiegoś greckiego filozofa bez zająknięcia wymienicie od razu Platona czy Arystotelesa. A filozofkę? Natalia Waloch i Katarzyna Wężyk w dzisiejszym odcinku cyklu "Herstorie Wysokich Obcasów" przedstawią sylwetkę Hypatii z Aleksandrii. Żyła w burzliwych czasach, kiedy zaogniały się spory między chrześcijanami a wyznawcami rzymskiego panteonu. Cechowała ją sofrozyne, czyli umiejętność znajdowania pośredniej drogi między skrajnościami. Jak to się dla niej skończyło i co Hypatia ma wspólnego ze św. Katarzyną? Zapraszamy, by przenieść się z nami do Aleksandrii w IV w. n.e.

Z cyklu Wielkie Księgi dziś „Timajos", jeden z dialogów Platona. Rozważania na ten temat prowadzą Paweł Grad i Paweł Milcarek, redaktor naczelny kwartalnika „Christianitas".

Język, tak jak pieniądz, podlega inflacji: im więcej słów używamy, tym mniej są one warte. Zwłaszcza kiedy stosujemy słowa–wytrychy albo słowa–pałki: terminy bez precyzyjnego znaczenia, klarownej definicji czy konkretnego desygnatu. A jednymi z takich określeń–pułapek, których warto się wystrzegać i na które należy uważać, są tak zwane „pakiety pojęciowe” („package deal”). Z pakietami pojęciowymi – które mogą być zarówno niezawinionym błędem, jak i celowym nieuczciwym chwytem erystycznym – spotykamy się na każdym kroku. W dzisiejszym odcinku Klasy Atlasa wyjaśniamy, co oznacza pakiet pojęciowy, jak go rozpoznać, dlaczego stanowi problem, jakie przykłady dobrze ilustrują to zjawisko – i wreszcie: jak się z nim uporać. Tak aby nie znaleźć się w sytuacji Platona dającego wykład w Akademii, kiedy wpadł do niego Diogenes z oskubanym kogutem… ale więcej o tym w samym odcinku! Mateusz i Ziemowit zapraszają do oglądania! Zachęcamy do komentowania, zadawania pytań, sugerowania nowych tematów, które według Was powinniśmy podjąć na kanale w przyszłych odcinkach. Zapraszamy do polubienia naszego fanpage'a na Facebooku: https://pl-pl.facebook.com/obiektywizm – oraz obserwowanie naszego profilu na Instagramie: https://www.instagram.com/obiektywizmpl/ Realizacją zajęła się Martyna Domańska. Szczerze polecamy odwiedzenie profilu Martyny na Instagramie: https://www.instagram.com/martidomi/ Logo oraz animację zawdzięczamy naszej graficzce i animatorce Dianie Hudzenko. --- Send in a voice message: https://anchor.fm/laissezfairepl/message

Z cyklu Wielkie Księgi - dziś Timajos, jeden z dialogów Platona. Rozważania na ten temat prowadzą Paweł Grad i Paweł Milcarek, redaktor naczelny kwartalnika Christianitas. „Konwersatorium” na antenie Radia Lublin w każdą niedzielę o godzinie 13.00.

Savu jubilejas - piecpadsmito - sezonu šajā piektdienā, 25. septembrī, Lielajā ģildē atklās kamerorķestris "Sinfonietta Rīga", uz skatuves aicinot godalgoto beļģu vijolnieku, Karalienes Elizabetes un Pētera Čaikovska konkursu laureātu Marku Buškovu. Savā ziņā orķestris jau ir paspējis ieskaņot koncertzāles dēļus šajā sezonā - pagājušajā nedēļā Ventspils koncertzālē "Latvija" kopā ar vācu pianistu Sebastianu Knaueru. Kultūras Rondo pie orķestra "Sinfonietta Rīga"  viesojās aizvadītajā nedēļā, kad orķestris mēģināja kopā ar pianistu Sebastianu Knaueru. Mūziķis līdz šim piedalījies 19 mūzikas albumu ierakstos, no kuriem pēdējie ir prestižo izdevniecību “DECCA” un “Deutsche Gramophon” paspārnē izdotie Bēthovena retāk atskaņotie un tādēļ mazāk zināmie skaņdarbi. Arī pirmoreiz viesojoties Latvijā, Hamburgas pianists klaustītājiem sniedza Bēthovena variācijas, šoreiz komponista Araša Safajana klausījumā. Fragments no orķestra mēģinājuma pirms koncertprogrammas “Šis nav Bēthovens” pasaules pirmatskaņojuma Ventspils koncertzālē “Latvija” aizvadītajā sestdienā. Sebastiana Knauera un Cīrihes kamerorķestra ieskaņoto Araša Safajana variāciju albumu iespējams noklausīties mūzikas straumēšanas lietotnē “Spotify”. Taču nu, no aizvadītajiem notikumiem pārceļamies pie gaidāmajiem, proti, pie šo piektdien paredzētā kamerorķestra “Sinfonietta Rīga” sezonas atklāšanas koncerta. Ar izvēlēto programmu iepazīstina orķestra mākslnieciskais vadītājs un diriģents Normunds Šnē. Koncertā skanēs Leonarda Bernsteina “Serenāde” vijolei un orķestrim pēc Platona darba “Dzīres” motīviem. Dialoga protagonista lomu šajā darbā Normunds Šnē uzticējis prestižā Čaikovska konkursa laureātam, beļģu vijolniekam Markam Buškovam. Tad divi Ludviga van Bēthovena opusi: Ceturtā simfonija Sibemolmažorā op. 60 un uvertīra dziesmuspēlei “Karalis Stefans” op. 117.

Antīkā Grieķija. Platona akadēmija. Un Latvijas Mākslas akadēmijas izstāde "Academia". Līdz 17. novembrim Latvijas Nacionālā mākslas muzeja izstāžu zālē “Arsenāls” skatāma Latvijas Mākslas akadēmijas simtgades izstāde “Academia”. "Nulla dies sine linea" – Ne dienas bez līnijas! Ar šo Latvijas Mākslas akadēmijas (LMA) devīzi 2019. gada laikā tiek realizēti dažādi Mākslas akadēmijas simtgades atzīmēšanas pasākumi. Kā viens no tiem ir unikāla formāta ekspozīcija Latvijas Nacionālā mākslas muzeja izstāžu zālē "Arsenāls" ar neparastu ekspozīciju, ar dārza atmosfēru, ar diskusijām un sarunām. "Studentu darbi ir dzenošā enerģija, ko var sajust jebkurš, kurš te ienāk," atzīst Mākslas akadēmijas rektors Kristaps Zariņš. Izstādes koncepcijas izejas punkts ir Platona akadēmija, kas Antīkajā Grieķijā bija noteikts apmācības modelis filozofijas disciplīnā. Pati akadēmija atradās netālu no Atēnām, un īpaša nozīme te bija brīvajai gaisotnei olīvu dārza ielokā, lai sarunu un viedokļu apmaiņas rezultātā nonāktu pie filozofiskām tēzēm un spriedumiem. Kultūras Rondo izstādi aplūko kopā ar projekta vadītāju Antru Priedi, "spēlējošo treneri" Ojāru Pētersonu, Akadēmijas rektoru Kristapu Zariņu un namdari un projektētāju Raivi Austriņu. "Katru dienu būs kaut kas atšķirīgs," norāda izstādes veidotāji. Kristaps Zariņš atzīst, ka divos līmeņos veidotā izstāde ir kā cilvēka ķermenis - augšā galva, kur rodas idejas, apakšā darbnīca un laboratorija jeb rokas un kājas, ar kurām to īstenot. Tāpat viņš atklāj, ka izstādes koka konstrukcijas nenonāks izgāztuvē, bet no tām būvēs māju, kas nonāks Jāņa Kugas privātmājā Ikšķilē.      

Rim; sredina tretjega stoletja. Zgodovinopisje to obdobje označuje kot čas hude politične in ekonomske krize. Družbeno-politični in upravni sistem, ki ga je ob začetku našega štetja vzpostavil cesar Avgust, je kratko malo razpadel. V vsega 50 letih se je na prestolu zvrstilo več kot 20 cesarjev, ki se – bolj generali kakor prekanjeni politiki ali vešči administratorji – nikakor niso znali soočiti s sredobežnimi silami, ki so gnale cesarstvo narazen, to je: z upori v vojski, upori na podeželju, barbarskimi vdori, padanjem vrednosti denarja, krčenjem rimskega gospodarstva. Morda ni presenetljivo, da se je v teh razmerah tudi duhovno in intelektualno življenje v rimskem cesarstvu v pomembni meri začelo obračati stran od zadev tega sveta. Pa tu ni šlo le za sicer počasi, a vendarle nezadržno naraščajoče število kristjanov, ki so živeli v pričakovanju poslednje sodbe, ampak tudi za vse tiste, ki so odgovore na ključna življenjska vprašanja še naprej iskali v kontekstu poganskih filozofskih tradicij. Ni namreč presenetljivo, da bržčas osrednji filozof tega časa, grško pišoči Plotin, v enem svojih spisov pravi: »In glej življenje bogov ter božanskih in blaženih ljudi: ločitev od preostalih stvari tu spodaj, življenje, ki mu ni več pogodu zemeljska stvar, beg samotnega k Samotnemu.« V očeh sodobnega bralca se te Plotinove besede nemara kažejo kot nekakšna žalostna kapitulacija, bojazljiv umik pred svetom in njegovimi tegobami, a dejstvo je, da se je v Plotinovih delih pravzaprav pisalo novo poglavje zgodovine – Plotinovo branje Platona pa tudi drugih filozofskih šol poganske antike je namreč bistveno zaznamovalo krščansko filozofijo naslednjih tisoč let in več. Zaznamovalo je tudi krščansko, judovsko in islamsko mistiko. Vse to pa najbrž pomeni, da brez Plotina sploh ni mogoče misliti intelektualne zgodovine Zahoda. O čem torej govori Plotin? Katere so ključne kategorije njegove misli? Kako naj, gledano skozi prizmo Plotinove filozofije, človek zgledno živi svoje življenje? – To so vprašanja, ki so nas zaposlovala v tokratnih Glasovih svetov. Odgovore sta nam pomagala iskati klasična filologinja, dr. Sonja Weiss, ki za znamenito Filozofsko knjižnico, ki izhaja pod okriljem Slovenske matice, pripravlja celovit prevod Plotina – ta hip sta za njo približno dve tretjini zahtevne naloge –, in filozof, dr. Marko Uršič, ki nad izdajo Plotinovih Zbranih spisov bdi po uredniški plati, pripisal pa jim je tudi8 spremno besedo. Oddajo je pripravil Goran Dekleva. foto: Plotin (Wikipedia; javna last)

GR - Michael Nevradakis, producer/host of Dialogos Radio, on the "Spilia tou Platona" radio program on ERT Open 106.7 FM in Athens, discussing the suspicious role of Greek diaspora organizations in the Macedonia name issue. In Greek. Aired March 29, 2019.

GR-Michael Nevradakis, producer/host of Dialogos Radio, interviewed on the "Spilia tou Platona" radio program on ERT Open 106.7 FM in Athens, on declassified CIA documents showing that the "Macedonian" language was invented. In Greek. Aired March 8, 2019.

GR - Interview w/ Michael Nevradakis (Dialogos Radio) and Evans Agelissopoulos on ERT Open's "Spilia tou Platona" program, on the silence of Greek diaspora organizations towards the Prespa Agreement, plus Cyprus, Brexit. In Greek. Aired February 22, 2019.

GR - Michael Nevradakis of Dialogos Radio interviewed on "Spilia tou Platona" w/ Periklis Danopoulos, on ERT Open 106.7 FM in Athens, on the UN's Macedonia mediator Matthew Nimetz, his dark past, and his lack of impartiality. In Greek. Aired Feb. 8, 2019.

Uzsākot 14. darbības sezonu, Etīžu teātris NERTEN režisoru un aktieru Svena Kuzmina un Toma Treiberga izpildījumā uzdos un centīsies atbildēt uz mūžam populāro jautājumu: „Kā bija patiesībā?”. Radio NABA ēterā varēs dzirdēt sarunu ar Svenu Kuzminu un Tomu Treibergu. Pasaule ir sarežģīta un daudzveidīga. Tajā nepārtraukti kaut kas notiek, bet mēs, gluži kā Platona alā, pagūstam saskatīt tikai ņirbošas ēnu spēles uz sienām. Taču reizēm cilvēkam izdodas pietuvoties ne tikai notikuma atblāzmai, bet arī pašam notikumam. Un tad izrādās, ka pat visvienkāršākās un ierastākās darbības ir daudz neizprotamākas un absurdākas, nekā varētu domāt.  Jauniestudētajās miniatūrās draugu, komiķu un literātu duets turpinās aizsākto tradīciju – atsakoties no scenogrāfijas un rekvizītiem, vērst visu uzmanību uz darbību, izrādes gaitā padarot skatītāja pieredzi unikālu un neatkārtojamu. Raidījuma turpinājumā klausies sarunu par latviešu kriminālās komēdijas "Kriminālās ekselences fonds" ceļu līdz skatītājiem. "KŪL: Kultūras ūnijas laiks" ir eksperimentāls aktuālās mākslas un dzīves kultūras telpā skaidrojošs un ilustrējošs radio NABA raidījums. Raidījums tiek veidots ar mērķi aplūkot aktuālos kultūras un laikmetīgās mākslas notikumus. Raidījumu atbalsta Valsts Kultūrkapitāla fonds. Raidījumu vada: Anete Enikova.

Zenta Mauriņa: „Daiļums atpestīs pasauli,” tā esmu lasījusi lielākā krievu mistiķa darbos un jaunībā labprāt šo teicienu atkārtojusi. Bet, kopš divi pasaules kari postījuši manu dvēseli, esmu bijusi spiesta ieskatīt, ka nekas nav tik nepastāvīgs kā daiļuma ārējie veidoli. Ienaidnieka gaisa uzlidojumos gadsimteņiem celtās baznīcas sabrūk dažās minūtēs. Savādāk tas ir ar baznīcu mūsu iekšienē, bet iekšējs daiļums ir nešķirams no labā. Daiļlabo, ko senais grieķis apzīmēja ar vārdu kaloskagatos, latvietis apzīmē ar vārdu balts. Tāpat kā senajam grieķi, arī dainu latvietim daiļais ir labs un ļaunais nekad nav daiļš. Latvietis nepazīst skaisto dēmonu, kā, piemēram, slāvi; latviešu velns ir muļķis, neglīts un stulbs, ko zemnieks var piemuļķot un zaķis noskriet. Ziemeļnieka skats ir vērsts uz iekšieni: ne tik daudz vizuāli pievilcīgais kā ētiski vērtīgais saista viņa sirdi, izraisa dievināšanas jūtas. „Šais rindās ir manāma atsauce ne tik vien uz krievu mistiķa darbiem, ko viņa citē, bet arī uz Platona darbiem, kur ļoti izvērsti notiek debates, Platons pieraksta Sokrātam un viņa mācekļiem, kas ir labais, kas ir skaistais, kurš ir labāks par otru, kas ir daiļlabais,” analizē Vaira Vīķe-Freiberga. „Grieķi uzskatīja, ka labajam ir jābūt daiļam. Viņiem tiešām bija sava veida daiļuma kults. Tas iekļāva sevī arī „veselā miesā vesels gars”. Viņiem bija ne tikai vietas, kur filozofi pulcējās un debatēja, bet ģimnāzija ir vieta, kur notika vingrošana. Senie grieķi uzskatīja par ārkārtīgi svarīgu, lai katrs vīrietis varētu savu ķermeni attīstīt pēc iespējas skaistu. Mauriņas izpratnē latviešu jēdziens par baltu apzīmē to pašu ko kaloskagato, kas bija grieķiem Viņai ir arī angļu valodā pieejama eseja, kur viņa apcer vārda balts dažādās nozīmes. Man ir zinātnisks darbs, kur „Saules dainās” esmu analizējusi, kādi semantiskie lauki ap vārdu balts. Un no cita skatu punkta varu tikai apstiprināt, ka šis jēdziens latviešiem ietver ārkārtīgi daudz. Dziļa filozofiska atziņa.   Šomēnes savu 80. dzimšanas dienu svin Vaira Vīķe-Freiberga, un 120. gadskārtā pieminēsim rakstnieci, filozofi un esejisti Zentu Mauriņu. Atzīmējot šīs jubilejas, Adventa laikā līdz pat Ziemassvētkiem, ļausim abām decembra jubilārēm satikties ēterā mūsu ik dienas rubrikā, kurā Vaira Vīķe-Freiberga pārlasīs Zentas Mauriņas esejas

Punktem wyjścia do dyskusji w tym odcinku "Bibliotekarium" była powieść Aldousa Huxleya "Nowy Wspaniały Świat". Marek Żelkowski i Wiktor Żwikiewicz pokusili się jednak również o omówienie przedstawienia utopii i antyutopii w innych dziełach, zahaczając między innymi o Platona. Pod koniec audycji miała miejsce niezwykle interesująca dyskusja ze słuchaczem, który dodzwonił się dokładnie w momencie, gdy gospodarze audycji chcieli się pożegnać i zakończyć odcinek :)

Przez dwa tysiąclecia ludzie bezskutecznie poszukiwali legendarnej Atlantydy. Co jednak z tymi, którzy w tym czasie twierdzili, że ją odnaleźli? Tak naprawdę do tej pory nikomu nie udało się wskazać miejsca które idealnie pasowałoby do opisu Platona. Zamiast tego, mamy teorię na teorii o możliwych lokalizacjach Atlantydy. Ale dlaczego? Skoro wszyscy korzystają z tej samej księgi, to skąd bierze się to przypuszczalne zamieszanie? Czy może to być kwestia zbiorowej błędnej interpretacji przez badaczy, czy też wcześni tłumacze błędnie uchwycili i przekazali zeznania Platona? I co z konfliktem chronologicznym, który występuje w jego zapiskach?Najnowsze badania sugerują, że Atlantyda tak naprawdę znajdowała się w zupełnie innym miejscu niż do tej pory sądziła większość autorów i badaczy. Sprawie przyjrzał się Christos Djonis, autor książki "Uchronia? Atlantis revealed".

Najlepsze z Paranormalium