Những vấn đề xã hội Việt Nam và trên thế giới qua lăng kính RFI
Nếu như người xưa tin rằng chuyện gặp gỡ, yêu đương rồi nên vợ nên chồng đều là do “số”, thì đặt trong bối cảnh hiện nay, có lẽ ta phải tự hỏi “số” giờ đây là “số phận” hay là “số hoá” ? Lướt một vòng trên các trang mạng xã hội, không khó để tìm thấy những bài báo, những chia sẻ của người trong và ngoài cuộc về việc sử dụng các ứng dụng hẹn hò, với đủ những ý kiến khen chê, những cái nhìn từ lạc quan đến bi quan. Tuy nhiên, có thể tóm gọn các quan điểm này trong ba từ khoá chính, bao gồm : “giới trẻ”, “tình yêu” và “lừa đảo”. Vậy hôm nay, xin mời quý vị hãy cùng RFI tìm hiểu về những ứng dụng hẹn hò cùng những định kiến về ngành công nghiệp “tình yêu” này.Bùng nổ ngành công nghiệp “tình yêu” 381 triệu người đã và đang sử dụng các dịch vụ hẹn hò qua mạng, theo số liệu năm 2024 của nền tảng thống kê dữ liệu Statista. Các ứng dụng gặp gỡ như Tinder, Bumble hay Badoo cũng thu về số lượt tải khổng lồ, từ khoảng 3 đến 5 triệu lượt mỗi tháng, và đem lại cho ngành công nghiệp này khoảng 3 tỷ đô la trong năm ngoái. Một vài con số trên đây hẳn đã cho thấy cái nhìn tổng quan về sự phát triển của các ứng dụng hẹn hò qua mạng. Về cách thức hoạt động, các ứng dụng này sẽ hiển thị lần lượt các hồ sơ người dùng dựa trên nhiều tiêu chí, nhưng chủ yếu dựa trên mức độ “đồng điệu” giả định được xác định bởi một thuật toán, xét theo giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn, sắc tộc, thu nhập, v.v. Nhờ vậy, người dùng có thể dễ tìm được người tương đồng với mình hơn. Nếu cảm thấy có hứng thú muốn tìm hiểu, người dùng có thể quẹt sang phải còn nếu không họ sẽ quẹt sang trái. Khi cả hai bên cùng quẹt phải, ứng dụng sẽ hiển thị thông báo “match”, và hai người dùng sẽ được kết nối để có thể nhắn tin trò chuyện.Đương nhiên cũng cần nhớ rằng điều mà các chủ doanh nghiệp mong muốn không phải tình yêu cho bạn mà là lợi nhuận cho họ. Ở phiên bản miễn phí, các ứng dụng sẽ chỉ cho người dùng số lần quẹt giới hạn trong 24 giờ, nếu đã hết số lần, hoặc người dùng phải chờ đến hôm sau hoặc phải nạp tiền. Ứng dụng cũng ẩn đi những hồ sơ đã “thích” bạn, hay những hồ sơ được coi là “đẹp”, nằm trong “top 10 tuyển chọn” phù hợp với bạn. Để xem được những hồ sơ này, người dùng phải nâng cấp tài khoản.Trước sự bùng nổ của các ứng dụng hẹn hò qua mạng, có không ít các quan điểm, thậm chí là định kiến được lan truyền rộng rãi nhưng câu hỏi đặt ra là liệu chúng có chính xác? Chỉ người trẻ mới dùng các ứng dụng hẹn hò ? Quan điểm đầu tiên và cũng là phổ biến nhất có thể thấy trên các bài báo hay các bài chia sẻ trên mạng xã hội về việc sử dụng các ứng dụng hẹn hò liên quan đến tuổi tác. Nhiều người tin rằng chỉ có những người trẻ mới tìm tới các ứng dụng này. Tuy nhiên, không chỉ những người trẻ, cả những người đã bước vào tuổi trung niên cũng là một nhóm khách hàng chiếm tỷ lệ không nhỏ trên các nền tảng gặp gỡ. Chẳng hạn trên Tinder, mức tuổi người dùng dao động từ 17 cho tới 84. Để tìm hiểu về sự đa dạng tuổi tác này, RFI Việt ngữ đã có cuộc phỏng vấn với bà Aurore Malet Karas, bác sĩ khoa học thần kinh, chuyên gia tình dục học, tác giả cuốn “Não bộ, tình dục và tình yêu”. Bà Malet Karas cho biết : “Trước hết ta cần biết rằng có hai kiểu ứng dụng. Một là những ứng dụng hướng tới tất cả các đối tượng, hai là những ứng dụng chỉ hướng tới một số nhóm đối tượng cụ thể, dựa theo tuổi tác, cộng đồng hoặc thậm chí là tôn giáo. Trong số các ứng dụng phổ thông, nhiều cái chẳng hạn như Tinder được tạo trong bối cảnh trường đại học nên đa phần người ta nghĩ rằng chúng đều dành cho người trẻ. Tuy nhiên trên thực tế thì trên các ứng dụng này có không ít những người đã khá lớn tuổi, và đặc biệt những người đã ly hôn. Họ tìm tới các ứng dụng này để kết nối với người mới.”Ngoài ra, cũng có những người vì quá bận rộn với cuộc sống cá nhân, có người khác thì mới thay đổi chỗ ở nên không quen ai sống quanh khu của mình. Nhiều người lâu rồi không đi làm quen tìm hiểu ai nên không biết phải bắt đầu như thế nào. Họ lựa chọn các ứng dụng vì nó trực tiếp và nhắm thẳng vào mục tiêu.Chỉ người ngây thơ mới bị lừa ? Theo thống kê của công ty Norton của Mỹ, trung bình khoảng 25% người sử dụng các ứng dụng hẹn hò ở Pháp, Úc, Anh Quốc, Đức, v.v cho biết đã bị lừa đảo tình cảm. Con số này ở Ấn Độ thậm chí còn lên tới 66%. Vẫn theo thống kê này, đối tượng bị lừa đảo tình cảm nhiều nhất là phụ nữ trên 50 tuổi. Không chỉ bị lừa tình, nhiều người còn bị lừa tiền. Ở Việt Nam, báo chí trong nước đã đưa tin về những nạn nhân bị lừa số tiền từ vài trăm triệu, và có trường hợp lên tới hơn 5 tỷ đồng. Còn ở Pháp, một người phụ nữ thậm chí đã mất tới 850.000 đô la vào tay một kẻ mạo danh tài tử Hollywood Brad Pitt. Những vụ lừa đảo như vậy khiến nhiều người tự hỏi tại sao người ta lại có thể tin và chuyển tiền cho những người mình thậm chí còn chưa từng một lần gặp mặt ? Liệu có phải rằng họ quá ngây thơ và cả tin ? Bà Malet Karas chia sẻ : “Lừa đảo là một vấn đề rất phức tạp và ai cũng có thể gặp phải. Thật vậy, ai cũng có thể bị lừa chứ không chỉ những người ngây thơ. Có những người do không quen sử dụng các ứng dụng gặp gỡ nên không nhận ra được những dấu hiệu lừa đảo, chẳng hạn từ cái nhỏ nhất là không phân biệt được những tài khoản ảo với tài khoản thật. Nhưng quan trọng hơn là những hành vi lừa đảo đang ngày càng tinh vi, những kẻ lừa đảo cũng ngày càng chuyên nghiệp hơn.”Giờ đây, những đối tượng lừa đảo không chỉ làm việc một mình mà có khi còn có cả một hệ thống đằng sau để trợ giúp. Các nhóm lừa đảo đã soạn những kịch bản chi tiết, ghi cụ thể ngày, giờ, nội dung tin nhắn cần gửi cho “khách hàng”, với các hình ảnh được hệ thống hoá để chứng minh rằng kẻ lừa đảo làm việc trong các công ty liên doanh, thường xuyên đi công tác nước ngoài, là những doanh nhân thành đạt. Sau đó, nhóm lừa đảo có thể đưa ra nhiều lý do để khiến nạn nhân chuyển tiền cho chúng, như đầu tư vào các sàn tiền ảo, góp vốn làm ăn, hoặc cho vay vì chúng đang cần tiền gấp để thực hiện một dự án đầu tư.Nhưng cũng có khi những kẻ lừa đảo chỉ nhờ nạn nhân đơn giản là nhấp vào một đường liên kết để bình chọn cho một cuộc thi hay tải một ứng dụng trên điện thoại để tiện liên lạc. Với một yêu cầu đơn giản như vậy từ “người yêu”, những người đa nghi nhất hẳn cũng có lúc mất cảnh giác và làm theo, nhất là khi họ đang trong một mối quan hệ gần gũi và tin tưởng. Ngoài ra, theo bác sĩ tâm lý Sébastien Garnero, trả lời trên tạp chí Santé Magazine, nạn nhân còn dễ bị rơi vào bẫy vì những kẻ lừa đảo hay nhắm vào các đối tượng “đang tìm kiếm sự công nhận, tình yêu hoặc đơn giản là một người nào đó ở bên cạnh.” Theo ông, nhiều nạn nhân đang trong tình trạng tâm lý dễ tổn thương như vừa mới ly hôn và vì vậy cần có một điểm tựa tinh thần. Chỉ người “ế” mới tìm tới các ứng dụng này ?Theo kết quả cuộc khảo sát của trường đại học Stanford, trong số 1387 người sử dụng Tinder được hỏi, thì có tới 65,3% khẳng định họ đang có người yêu hoặc thậm chí là đã kết hôn. Điều này hẳn sẽ khiến nhiều người phải ngạc nhiên. Nếu đã có đôi có cặp, vậy họ lên ứng dụng hẹn hò để làm gì ? Thực tế thì người dùng tìm kiếm nhiều thứ hơn là tình yêu. Các ứng dụng đương nhiên hiểu được điều này và họ cũng “không muốn giới hạn khả năng của mình chỉ cho mục đích tìm kiếm nửa kia của mình”, theo nhận định của chuyên gia Malet Karas. Bà giải thích với RFI Việt ngữ :“Trong khoảng thời gian Covid chẳng hạn, nhiều người dùng các ứng dụng hẹn hò chỉ đơn giản để được làm quen, kết bạn với người mới. Điều này có thể thấy thông qua các nghiên cứu, khảo sát được thực hiện trong giai đoạn này. Nói chung là mỗi người lại có một cách sử dụng riêng. Có những người tìm một người bạn đồng hành để xây dựng gia đình. Có những người tìm một người bạn tâm giao. Và bên cạnh đó cũng có nhiều người sử dụng các ứng dụng này để tìm kiếm các mối quan hệ tình dục, tình một đêm. Về phần các ứng dụng, họ rõ ràng cũng không muốn giới hạn khả năng của mình chỉ cho mục đích tìm kiếm nửa kia của người dùng. Họ tạo ra các ứng dụng phổ thông để phục vụ tất cả các mục đích mà người dùng muốn nhắm tới. Người dùng khi đó sẽ phải tự lọc xem mình muốn làm quen với ai, cho mục đích gì. Nhưng cũng có các ứng dụng chỉ tập trung vào từng mục đích chuyên biệt.”Vậy các mục đích chuyên biệt này có thể là gì ? Với những người sinh từ những năm 80 trở về trước, các thể loại mối quan hệ có thể ít đa dạng, cũng như ít phức tạp hơn. Nhưng với Gen Z, thế hệ những người sinh trong khoảng từ năm 1995-2010, thì suy nghĩ của họ về các mối quan hệ rất cởi mở. Hai người ở cạnh nhau có thể là người yêu, có thể là bạn và cũng có thể là “trên tình bạn dưới tình yêu”.Theo nghiên cứu do ứng dụng hẹn hò Happn công bố hồi cuối năm 2024, gần một nửa những người trẻ được hỏi cho biết tình yêu không phải là ưu tiên mà họ tìm kiếm, trong khi 21% sử dụng chúng chủ yếu để kết bạn. Do đó, khi đặt câu hỏi “Bạn mong muốn tìm kiếm điều gì ?” cho người dùng, ứng dụng này đã gợi ý thêm nhiều lựa chọn đa dạng, như : mối quan hệ lâu dài, mối quan hệ ngắn hạn, bạn bè, mối quan hệ mở, mối quan hệ mập mờ, hay quan hệ thể xác, v.v. Để từ đó tìm kiếm các hồ sơ phù hợp cho mục đích của mỗi người dùng.Và thậm chí có người dùng các ứng dụng hẹn hò để kiếm việc. Kênh France Info cho biết từ năm 2021, công ty môi giới việc làm tạm thời Proman đã đi đầu trong phong trào này. Người dùng khi lướt Tinder có thể bắt gặp một hồ sơ với dòng giới thiệu bản thân như : “Anh đã phải lòng em. Scanette đang tìm một nhân viên điều hành sẵn sàng cam kết lâu dài” hay “Bưu kiện cô đơn đang tìm người chuẩn bị đơn và đóng gói”. Khi đó, nếu người dùng quẹt phải, họ sẽ được chuyển hướng đến trang web của công ty tuyển dụng và tất cả những gì bạn cần làm là nộp đơn. Nhờ có tính năng định vị địa lý, một tính năng chủ chốt của Tinder, các công ty tuyển dụng có thể dễ dàng tìm thấy người dùng gần mình. Tóm lại, có thể thấy những định kiến lan truyền rộng rãi ngày nay về các ứng dụng hẹn hò không phải lúc nào cũng chính xác. Không phải chỉ có người trẻ, mà cả những người 40,50 thậm chí ngoài 70 cũng có thể được nhìn thấy trên các ứng dụng. Cũng không phải chỉ có người cô đơn mới lên tìm tình yêu ở đây, bạn có thể bắt gặp cả những người đã có người yêu, thậm chí đã có gia đình. Và cuối cùng, bất kỳ ai cũng có thể trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo trên các ứng dụng gặp gỡ, chứ không chỉ những người ngây thơ. Luôn giữ thái độ tỉnh táo và thận trọng sẽ phần nào giúp chúng ta tránh được các cạm bẫy này.
Sau khi Đức Phanxicô qua đời, kể từ ngày 07/05/2025, vào lúc 16 giờ 30 phút, 133 hồng y trên toàn thế giới sẽ bước vào nhà nguyện Sistina, bắt đầu vòng bỏ phiếu đầu tiên của Mật nghị Hồng y để chọn ra người kế nhiệm thứ 267 của thánh Phê-rô, cho Giáo hội Công giáo. Đây là mật nghị thứ 76 trong lịch sử Giáo hội và là lần thứ 26 diễn ra dưới tác phẩm Ngày Phán Xét Cuối Cùng của Michelangelo. Khi Đức giáo hoàng qua đờiĐức giáo hoàng là người đứng đầu Giáo hội Công giáo và quốc gia Vatican. Tổ chức của Giáo hội không chỉ gói gọn tại Tòa Thánh Vatican mà trải rộng trên toàn thế giới nơi có các hồng y và giám mục cộng tác với Giáo hoàng trong việc điều hành Giáo hội tại địa phương. Vậy khi đức giáo hoàng qua đời, tức là Tòa Thánh không có người đứng đầu, gọi là thời kỳ Trống Tòa, thì chuyện gì sẽ xảy ra ?Theo Tông huấn Praedicate evangelium (2022) của Đức Phanxicô, thì « khi Trống Tòa, tất cả những người đứng đầu các tổ chức và thành viên giáo triều đều phải dừng các chức vụ ». Nhưng hồng y Chánh án Tòa Ân giải Tối cao chịu trách nhiệm về các vấn đề liên quan đến bí tích giải tội và hồng y phụ trách các vấn đề bác ái vẫn « tiếp tục thực hiện các công việc bác ái, theo cùng các tiêu chí đã được tuân thủ trong thời kỳ giáo hoàng và vẫn phục vụ Hội đồng Hồng y cho đến khi bầu ra giáo hoàng mới ».Tuy nhiên, trong thời gian chờ đợi, các văn phòng và các bộ của Tòa Thánh vẫn tiếp tục làm việc để xử lý các vấn đề thường nhật. Như Phủ Quốc vụ khanh Tòa Thánh, cũng như các bộ Giáo lý Đức tin, bộ Phụng tự và Kỷ luật Bí tích, bộ Giám mục, bộ Giáo sĩ, Tòa Ân giải Tông Tòa và Phủ Thống đốc Thành Vatican.Nhưng trong thời kỳ vắng giáo hoàng, quyền lực dân sự của Tòa Thánh thuộc về Hồng y đoàn, cơ chế có trách nhiệm bàn luận và quyết định về lễ tang cũng như ngày giờ cho việc bầu chọn giáo hoàng mới, điều mà cả thế giới hiện đang hướng về Vatican để chờ đợi.Mật nghị Hồng yLịch sử Giáo hội Công giáo có hơn 2000 năm, nhưng cho đến hiện tại chỉ có 76 mật nghị với 266 vị giáo hoàng, cũng như mới có 26 lần mật nghị diễn ra ở nhà nguyện Sistina. Trong hơn 1200 năm đầu của lịch sử Giáo hội, người kế nhiệm thánh Phê-rô, với tư cách là giám mục Roma, được chọn với sự tham gia của các cộng đoàn địa phương. Các giáo sĩ xem xét các ứng viên do các tín hữu đề xuất và giáo hoàng mới được các giám mục chọn ra.Năm 1059, Đức Nicola II ra sắc lệnh In nomine Domini quy định cụ thể rằng chỉ có hồng y mới có quyền bầu giáo hoàng. Sắc lệnh đã được phê chuẩn một cách chắc chắn bởi tông hiến Licet de vitanda do Đức Alexandro III ban hành năm 1179. Theo đó, giáo hoàng phải được chọn với đa số hai phần ba số phiếu, một yếu tố quan trọng trong cuộc bầu cử giáo hoàng vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.Thuật ngữ mật nghị trong tiếng việt có nguồn gốc từ tiếng Latin « cum-clave », nghĩa là một không gian trong nhà, được « khóa chặt ». Trong ngôn ngữ của Giáo hội, nó được dùng để chỉ địa điểm kín nơi Hồng y đoàn quy tụ để bầu giáo hoàng mới.Thuật ngữ này bắt nguồn từ cuộc bầu chọn giáo hoàng sau cuộc mật nghị dài nhất trong lịch sử vào năm 1268. Phải mất đến hai năm chín tháng mới bầu được giáo hoàng. Vì quá lâu, nên người dân Viterbo vô cùng tức giận và quyết định nhốt 18 vị hồng y trong Dinh Tông tòa. Tất cả cửa ra vào và cửa sổ bị xây kín, mái nhà đã bị dỡ bỏ và lương thực bị cắt giảm.Cuối cùng, Đức Gregorio X đã được bầu chọn. Và ngài ban hành tông hiến Ubi periculum năm 1274, chính thức thành lập Mật nghị và quy định rằng Mật nghị phải được tổ chức ở một nơi thực sự được « khóa » cả bên trong và bên ngoài.Cuộc mật nghị chính thức đầu tiên diễn ra vào năm 1276 tại Arezzo để bầu ra Đức Innocente V. Kể từ đó, đã có thêm nhiều quy định về mật nghị. Đức giáo hoàng Gregorio XV (1621), đưa ra yêu cầu bỏ phiếu kín và bằng văn bản, và Đức Pio X buộc các hồng y phải giữ bí mật những gì xảy ra trong và sau mật nghị.Những thay đổi sau Thế Chiến IIĐến thời hiện đại, nhất là từ sau Chiến tranh thế giới II, đã có nhiều cải tổ trong việc bầu giáo hoàng. Năm 1945, Đức Piô XII ban hành tông hiến Vacantis Apostolicae Sedis liên quan đến thời điểm “Sede Vacante” (Trống Tòa) như đã nói ở trên.Trong điều đại của Đức Phaolô VI, quy định việc các hồng y chỉ có thể là cử tri cho đến trước 80 tuổi, đồng thời ấn định « số lượng hồng y cử tri tối đa không được vượt quá 120 » đã được ban hành.Văn bản luật hiện hành có hiệu lực đối với việc bầu giáo hoàng là tông hiến Universi Dominici Gregis, được Đức Gioan Phaolô II ban hành năm 1996 và được Đức Benedicto XVI sửa đổi vào năm 2013. Trong đó có quy định rằng Mật nghị Hồng y phải được tổ chức tại Nhà nguyện Sistina.Đức Benedicto XVI ra cũng quy định rằng, sau 34 lần bỏ phiếu mà vẫn không bầu được giáo hoàng, thì hai hồng y nhận được nhiều phiếu bầu nhất sẽ vào chung kết, nhưng vẫn duy trì quy tắc đa số hai phần ba phiếu bầu, để bầu ra vị mục tử mới của Giáo hội.Mật nghị tháng năm 2025Lần mật nghị này sẽ có 135 hồng y cử tri của Hồng y đoàn đến từ 71 quốc gia trên khắp các châu lục. Nhưng 2 người trong số họ sẽ không bước vào nhà nguyện Sistina vì lý do sức khỏe hay pháp lý. Trong số 135 cử tri, có 39% số hồng y đến từ châu Âu, giảm đáng kể so với tỷ lệ 52% trong lần Mật nghị năm 2013. Các hồng y người Ý, tuy vẫn là nhóm đông nhất, 17 cử tri, ít hơn tới 11 người so với năm 2013.Châu Phi, châu Á và châu Đại Dương cũng ghi nhận sự gia tăng trong Mật nghị lần này. Ngoài ra còn có các hồng y đến từ 15 quốc gia lần đầu tiên có đại diện tham dự Mật Nghị. Những con số này đã khẳng định sự quan tâm và chú ý mà Đức giáo hoàng Phanxicô dành cho Giáo hội, cũng như số lượng tín hữu Ki-tô giáo đông đảo nhất ở châu Á và châu Phi.Làm sao chọn lựa giữa các ứng viên ?Tính đến ngày 07/12/2024, có 253 hồng y trong toàn Giáo hội Công giáo. Việt Nam có 2 hồng y. Theo nguyên tắc, tất cả 253 vị này sẽ về Roma sau khi Đức Phanxicô qua đời để tham gia Hội đồng Hồng y. Nhưng vì nhiều lý do, đa số vì sức khỏe, nên chỉ có hơn phân nửa số này quy tụ về Roma.Hội đồng Hồng y, do hồng y niên trưởng chủ trì các buổi họp sau khi giáo hoàng qua đời để có những quyết định về tang lễ cũng như ngày giờ diễn ra Mật nghị bầu giáo hoàng mới. Hội đồng Hồng y nhóm họp mỗi ngày trước khi diễn ra Mật nghị để các hồng y bàn thảo về tương lai của Giáo hội. Đó cũng là thời gian để các hồng y làm quen với nhau và chờ đợi các hồng y cử tri đến Roma.Trong các Hội đồng Hồng y, các hồng y tham dự nhất là các hồng y cử tri, tức là những vị dưới 80 tuổi, đều phải đăng ký phát biểu ý kiến của mình về những vấn đề của Giáo hội. Một cách nào đó, đây là cách tự giới thiệu ứng viên cho chức vụ kế vị thánh Phê-rô. Trong các hội nghị này, các ngôn ngữ Anh, Pháp, Ý, Tây Ban Nha và Đức được dùng phát biểu và thông dịch, nhưng khi vào Mật nghị thì sẽ không còn thông dịch nữa.Ngày 7 tháng Năm năm 2025Mật nghị Hồng y bắt đầu vào ngày 7 tháng 5 lúc 10 giờ sáng tại Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, sau Thánh lễ « pro eligendo Pontifice » cầu nguyện cho việc chọn lựa giáo hoàng. Sau đó, 133 hồng y cử tri sẽ được « khóa » ở Nhà Thánh Marta - Casa Santa Marta, nơi họ sẽ ở trong thời gian bỏ phiếu. Việc chia phòng cho họ do rút thăm ngẫu nhiên và họ sẽ được xe buýt chở đến nhà nguyện Sistina. Và dĩ nhiên, trong suốt thời gian này, điện thoại, máy tính và các phương tiện liên lạc đều bị thu giữ.Ngoại trừ ngày 7 tháng 5, khi cuộc bỏ phiếu đầu tiên và duy nhất trong ngày diễn ra vào buổi chiều, những ngày tiếp theo của Mật nghị sẽ có 4 cuộc bỏ phiếu, 2 cho buổi sáng và 2 vào buổi chiều. Mỗi ngày sẽ có 2 lần khói bốc lên từ ống khói, một cuối buổi sáng và một vào cuối buổi chiều, trừ khi giáo hoàng được bầu trước và trong trường hợp đó, khói sẽ được bay lên sớm hơn. Khói đen là chưa có giáo hoàng và khói trắng là tin vui.Bình thường, vị hồng y niên trưởng sẽ là người chủ trì các cuộc bỏ phiếu. Nhưng năm nay, vị này đã quá 80 tuổi nên ngài sẽ không được vào trong nhà nguyện Sistina, mà thay vào đó hồng y Pietro Parolin là người điều hành.Tại mỗi chỗ của các hồng y cử tri trong nhà nguyện Sistina, sẽ có sách nguyện để các vị đọc kinh phụng vụ và danh sách của 133 vị hồng y cử tri. Vì sao số hồng y năm nay lại đông hơn mức quy định là 120 ? Điều này do Hội đồng Hồng y quyết định chứ không nhất quyết phải theo đúng quy định của Đức Phaolô VI. Mỗi lá phiếu bằng tiếng la tinh theo mẫu : Tên (hồng y) xin chọn …. làm giáo hoàng. (ký tên)(https://fr.wikipedia.org/wiki/Conclave#/media/Fichier:Folded_conclave_ballot.jpg)Khi giáo hoàng được chọn, tất cả các hồng y còn lại của cử tri đoàn sẽ đến trước vị tân giáo hoàng và quỳ xuống để hôn nhẫn của ngài như cử chỉ chúc mừng và tỏ lòng vâng phục. Sau đó vị chưởng nghi, tức người điều phối các buổi cử hành phụng vụ của giáo hoàng, sẽ hỏi tên hiệu của tân giáo hoàng.Rồi ngài sẽ được dẫn qua Phòng Than Khóc – salla della Lamentazione để thay phẩm phục giáo hoàng trước khi ra chào toàn thể Dân Chúa tại ban công chính của Vương cung thánh đường Thánh Phê-rô. Tại đây, vị hồng y đẳng phó tế sẽ thông báo bắt đầu bằng công thức “Habemus papam”. Lần này sẽ là hồng y Dominique Mamberti, một người Pháp, nếu như ngài không được bầu làm giáo hoàng.Bất ngờ sẽ luôn xảy ra Từ sau chiến tranh, chỉ có hai vị được bầu mà không gây bất ngờ lớn là đức Pio XII (1939) và Đức Benedicto XVI (2005). Còn lại thì luôn là sự bất ngờ. Chính Đức Benedicto XVI, người đã rất bất ngờ trước kết quả của mật nghị 2013 mặc dù ngài và người kế nhiệm ngài đều vào chung kết của mật nghị 2005. Vì thực sự, không hề có tiêu chí cụ thể để có thể tiên đoán về kết quả. Và ở Roma có câu thành ngữ la tinh cổ nói về Mật nghị “Chi entra ner conclave papa, ne risorte cardinale” nghĩa là “Ai bước vào Mật nghị như là giáo hoàng, thì trở ra vẫn sẽ là hồng y”. Tức là những ứng viên mà nhiều người đặt hy vọng nhất sẽ không trở thành giáo hoàng. Đối với các hồng y bước vào Mật nghị để làm việc của Chúa Thánh Thần !
Cách nay 50 năm, trước khi chiến tranh Việt Nam kết thúc, Hoa Kỳ đã tiến hành chiến dịch "BabyLift", sơ tán hơn 3.000 trẻ mồ côi và trẻ em lai (con của lính Mỹ), một hoạt động mang tính nhân đạo nhưng gây nhiều tranh cãi. Tại một cuộc họp báo ở San Diego ngày 3 tháng 4 năm 1975, tổng thống Hoa Kỳ Gerald R. Ford nói : “Chúng ta đang chứng kiến một thảm kịch nhân đạo to lớn khi vô số người Việt Nam chạy trốn khỏi cuộc tấn công của Bắc Việt. Tôi cũng đã yêu cầu các quan chức Mỹ tại Sài Gòn hành động khẩn trương, giảm bớt các thủ tục rườm rà, cản trở việc đưa những đứa trẻ này đến Mỹ”, theo trích dẫn từ Gerald R. Ford Presidential Library. Tổng thống Ford thông báo huy động 2 tỷ đô la từ quỹ viện trợ nước ngoài, để "đưa hàng nghìn trẻ em đến nơi an toàn tại Hoa Kỳ và các quốc gia khác".Tuyên bố được đưa ra sau hàng loạt các tin đồn được loan truyền tại Sài Gòn vài tuần trước khi thành phố rơi vào tay Cộng Sản, chẳng hạn như những trẻ có mẹ là người Việt Nam và cha là người Mỹ sẽ bị lực lượng Cộng Sản "thảm sát", "ngược đãi". Tin đồn này càng làm gia tăng nỗi sợ bị trả thù đối với bất kỳ ai có liên quan đến quân đội Hoa Kỳ và chế độ Việt Nam Cộng Hòa. Những người con lai, bị coi là “con của kẻ thù” là mục tiêu nhắm tới đầu tiên. Các trại mồ côi Công Giáo, thường được các tổ chức Hoa Kỳ và quốc tế hỗ trợ, cũng bị đồn sẽ là mục tiêu tấn công. Một tin đồn dai dẳng khác là lực lượng Cộng Sản sẽ tuyển dụng trẻ mồ côi làm lá chắn sống hoặc làm chiến binh…Từ "nỗi sợ trong giọng nói và tiếng khóc"...Chưa đầy 48 giờ sau tuyên bố của tổng thống Ford, với sự hỗ trợ của sứ quán Hoa Kỳ tại Sài Gòn, cùng nhiều tổ chức nhân đạo và các tình nguyện viên, chuyến bay đầu tiên của chiến dịch “BabyLift" đã cất cánh ngày 04/04/1975. Chiếc Galaxy Lockheed C5, chở hơn 300 người phần lớn là trẻ em và những nhân viên hỗ trợ, rời sân bay Tân Sơn Nhất.Những ngày đầu tháng Tư, bầu không khí hỗn loạn bao trùm khắp Sài Gòn. Tiết trời nóng nực của thành phố, từng giờ, từng phút ấy, vẫn in đậm trong tâm trí ông Phillip R Wise, lúc đó mới 23 tuổi, nhân viên kỹ thuật, phụ trách y tế hàng không của Không Quân Hoa Kỳ tại một căn cứ ở Philippines, được điều đến Sài Gòn. Ông mô tả : “ Tôi nhớ đã nghe tiếng súng ở phía sau... và có thể nhìn thấy, nghe thấy nỗi sợ hãi trong giọng nói và tiếng khóc. Chúng tôi đưa những đứa trẻ từ sơ sinh đến 3 tuổi lên khoang chở quân, mỗi ghế hai trẻ, có gối ở giữa, được thắt dây an toàn. Có 80 ghế ở đó. Những đứa trẻ lớn hơn và các tình nguyện viên thì ở bên dưới với chúng tôi trong khoang chứa hàng."... đến thảm kịch Galaxy C5Thế nhưng, chỉ chưa đầy 15 phút sau khi máy bay cất cánh, cửa khoang sau của máy bay bị hỏng do lỗi kỹ thuật và bị bung ra khỏi thân máy bay, khi đang ở độ cao hơn 7500 mét. “Khi quá trình giảm áp nhanh xảy ra, chúng tôi không có oxy để thở ở tầng dưới, nhưng ở tầng trên của máy bay phi hành đoàn đã dùng bình thở oxy cho họ trước, rồi sau đó cấp oxy cho từng đứa trẻ. Chúng tôi buộc chặt mình và những đứa trẻ vào các kiện hàng. Phi công cố gắng quay trở về sân bay ở Sài Gòn, nhưng hệ thống thủy lực không còn, và máy bay đã rơi xuống một ruộng lúa”.Tổng cộng hơn 130 người đã bỏ mạng, gồm 44 nữ tình nguyện viên và 78 trẻ em. Sau thảm kịch này, các hãng hàng không khác như Pan Am, World Airways, United, Flying Tiger Line tiếp tục thực hiện nhiệm vụ. Chiến dịch "BabyLift" vẫn tiếp tục cho tới ngày 26/04/1975, sơ tán được hơn 3000 trẻ em. Khoảng hơn 2000 trẻ được đưa đến nhận nuôi tại Hoa Kỳ, 1300 trẻ được đưa đến các nước khác như Pháp, Canada, Úc, Đức, Bỉ… Những trăn trở về nguồn cội50 năm sau, những đứa trẻ ngày ấy nay đã trưởng thành, mỗi người một nơi, mang theo những câu hỏi về cội nguồn không lời giải đáp. Cô Devaki Murch là một trong những đứa trẻ may mắn sống sót trên chiếc Galaxy C5 năm đó và được một gia đình ở Mỹ nhận nuôi. Lúc đó, cô mới 9 tháng tuổi, những mảng ký ức ngắn ngủi đó chìm trong vô thức, nhưng cô muốn hiểu về câu chuyện của mình.Trả lời RFI Tiếng Việt, cô nói : “Câu chuyện của tôi được kể qua các phương tiện truyền thông nhưng khá là hạn hẹp, hay qua những cuốn sách, qua những thước phim tài liệu. Hầu hết những chuyện mà tôi được biết về vụ tai nạn máy bay là nhờ vào người phi công của máy bay Bud Traynor. Và những tài liệu về tôi là những ghi chép của tổ chức Friends For All Children, họ phụ trách sơ tán những đứa trẻ rời khỏi miền nam Việt Nam và ghi chép thông tin giấy tờ của từng đứa trẻ, và thường chỉ ghi tên trên những danh sách khác nhau, …”Cách nước Mỹ hàng ngàn cây số, cô Isabelle Ricard được nhận nuôi tại một gia đình ở miền nam nước Pháp, hiện sống ở Toulouse. Cô được kể rằng lúc đến Pháp, trên người cô có nhiều vết bỏng, vẫn để lại sẹo cho đến giờ. Cho đến nay, cô vẫn sợ đi máy bay mà không lý giải được nguyên nhân, nhưng cũng không cố tìm câu trả lời giống như về gia đình ruột của cô vậy. Cô khẳng định : “Gia đình là do mình chọn”. “Tôi luôn biết rằng mẹ tôi là người Việt, bố tôi là người da đen, tôi luôn nghĩ rằng bà ấy là gái làng chơi và bỏ rơi tôi. Tôi không bao giờ tin vào câu chuyện tình yêu, nói rằng bố mẹ tôi đã ôm nhau mà bỏ mạng trong bom đạn. Nhưng nói thật thì tôi cũng không thực sự biết được câu chuyện về gia đình tôi là thế nào”, cô bộc bạch.Thế nhưng gia đình đã tìm đến cô. Sau khi được thuyết phục làm xét nghiệm ADN, một người chị cùng mẹ khác cha ở bên Mỹ đã liên lạc và tìm đến gặp cô.Nếu tìm được lại cha mẹ ruột, sau đó thì sao ?Đó là câu hỏi mà nhiều người đặt ra. Nếu như cô Isabelle sợ có thể sẽ phải đối mặt với cảnh bị chối bỏ, không được thừa nhận, như những trường hợp cô thấy qua một số phim tài liệu. Trong khi đó, cô Stéphanie Racine lại có mối lo lắng khác.Cô Stéphanie cũng được nhận nuôi tại Pháp khi chưa đầy một tuổi sau khi sống sót trong tai nạn máy bay năm đó. Cô cho biết đã làm xét nghiệm ADN, tham gia vào nhiều hội nhóm về BabyLift trên Facebook, gặp gỡ nhiều người cùng cảnh ngộ.Cô nói : “ Tôi làm vậy vì muốn biết ít nhất là mình giống ai, về tính cách cũng như ngoại hình. Nhưng nói thật là tôi cũng không biết là nếu tìm được họ thì tôi sẽ làm gì, nói thật là điều đấy làm tôi sợ. Tôi nghĩ rằng, trong vô thức, tôi nói rằng mình sẽ không tìm được họ, để không bị thất vọng. Gia đình của tôi là gia đình mà tôi đang có hiện nay. Nếu có một gia đình thứ hai, gia đình ruột thì sao ? Tôi không muốn bị xem như phản bội lại gia đình đã nuôi dưỡng tôi, dù họ không nghĩ vậy mà đó là do tôi tự suy diễn. Tôi hay nói rằng không quan tâm, hay không cố tìm kiếm nguồn cội mình, nhưng có lẽ đó chỉ là lớp vỏ bọc mà tôi tự tạo ra, tự nhủ rằng “tôi sẽ không bao giờ tìm thấy họ, và dẫu sao thì mọi chuyện cũng đã xảy ra như vậy”. Trong căn bếp tại một căn hộ ở Narbonne, miền nam nước Pháp, cô Isabelle cùng nấu cơm với Sandie Quercy, cũng là một người sống sót sau tai nạn máy bay Galaxy C5. Cô Sandie kể lại cho Isabelle những cảm xúc khó tả trong chuyến đi Việt Nam hồi đầu tháng Tư, cùng với Stéphanie và những “BabyLift” khác, đến nơi tưởng niệm vụ tai nạn máy bay cách nay 50 năm. Được gắn kết với nhau qua sợi dây định mệnh “BabyLift”, họ chia sẻ những trải nghiệm sống, những lần bị phân biệt chủng tộc, nhận những lời bình về cái tên "rất Pháp", về ngoại hình của họ, khi được nuôi dưỡng bởi một gia đình da trắng.BabyLift: Được cứu hay bị bắt cóc, một chiến dịch nhân đạo đầy tranh cãiTrái ngược với cô Stéphanie và Isabelle, cô Sandie đã nỗ lực tìm lại gia đình mình từ hơn hai chục năm qua. Khi lần đầu làm mẹ ở tuổi 23, cô tự hỏi: Làm sao mà một người mẹ có thể bỏ rơi con mình ? Chắc hẳn phải có lý do gì đó và cô muốn biết tại sao.Để tìm ra câu trả lời, cô Sandie đã nhiều lần trở về Việt Nam trong hơn 20 năm qua. “Tôi tìm được người bảo mẫu đã chăm sóc tôi trong vài tháng. Một lần, bà nói với tôi rằng khi bà ở cạnh những người thuộc các hiệp hội nhân đạo hỗ trợ nhận nuôi, họ nói rằng nếu đi đến một địa chỉ nào đó, trả một vài trăm đô la là có được trẻ con. Như vậy thì chẳng khác nào buôn trẻ con.Xét nghiệm ADN chỉ ra rằng cô Sandie 99 % mang dòng máu Việt, không phải là con lai. Trong quá trình tìm kiếm, cô cũng đã gặp nhiều đứa trẻ không phải con lai, điều này khiến cô nghi ngờ liệu có đúng mình bị bỏ rơi hay không ? Hay chỉ vì những tin đồn về “Cộng Sản man rợ” giết người, khiến mẹ cô lo sợ, đi gửi con vào một cơ sở nghĩ rằng an toàn, nhưng đến khi quay lại thì đã “mất con”. Lần trở về Việt Nam hồi tháng Tư vừa qua, cô đã gặp gỡ hai gia đình đi tìm con, thông qua kênh Youtube Tuấn Vỹ. Xét nghiệm ADN cho kết quả âm tính, nhưng câu chuyện của một trong hai gia đình đó khiến cô xúc động: “Gia đình thứ hai giải thích rằng con họ bị ốm nên để lại ở nhà hộ sinh. Người cha thì tham chiến, nên cũng khó xoay sở, và nhờ các sơ Công Giáo chăm sóc. Có lần các sơ bảo mang giấy khai sinh đến, nhưng bà ấy cũng không hiểu vì sao họ cần giấy đó nhưng vẫn làm. Vài tuần sau, bà quay lại tìm con thì được biết là đứa trẻ đã được mang lên máy bay, và chiếc máy bay đó đã bị rơi. Chuyện thật đáng sợ, vì không có lúc nào, không có ai bảo rằng con bà sẽ được mang đi cho nhận nuôi.” Dù họ không phải là gia đình ruột thịt, nhưng cả hai đã quyết định "nhận nhau", và cùng giúp đỡ nhau tìm lại người thân. Cô cũng hy vọng rằng các gia đình đã lạc mất con dám lên tiếng, tìm lại con mình, bởi biết đâu đứa con đó cũng đang tìm họ. “Cách tốt nhất cho tất cả mọi người”Không chỉ cô Sandie, nhiều đứa trẻ được cho là không phải mồ côi vẫn còn cha mẹ ở Việt Nam. Một số gia đình khó khăn về kinh tế, chỉ gửi con tạm thời ở các trại trẻ mồ côi đó, hoặc đôi khi bị gây “áp lực”.Trong bộ phim tài liệu, Daughter from Danang, phát trên kênh PBS của Hoa Kỳ, một nhân viên xã hội người Mỹ đã bị ghi hình khi đang cố thuyết phục các bà mẹ người Việt gửi con cho họ, rằng đó là “cách tốt nhất cho mọi người.”Vào ngày 29/04/1975, một y tá gốc Việt Muoi McConnell đã đệ đơn kiện tại Toà án liên bang San Francisco, đòi đình chỉ thủ tục nhận con nuôi đối với những trẻ em được di tản trong Chiến dịch Babylift cho đến khi tình trạng trẻ mồ côi được xác minh và có sự đồng ý của cha mẹ, người thân.Tuy nhiên, theo báo chí Hoa Kỳ, thẩm phán William Spencer Williams lúc đó đã bác bỏ vụ kiện này, cho rằng chỉ liên quan đến những vụ việc riêng lẻ. Ông cũng ra lệnh niêm phong hồ sơ và cấm luật sư liên lạc với gia đình ruột của các trẻ ở Việt Nam.Nhìn từ phía Hoa Kỳ, cô Devaki Murch hiện đang thúc đẩy các hoạt động thu thập lưu trữ thông tin tại các bảo tàng ở Mỹ, hay các gặp gỡ giữa những người liên quan đến chiến dịch BabyLift, để câu chuyện về BabyLift “không bị xóa nhòa”. Cô cũng quản lý một trang lưu trữ riêng về chiến dịch này (operationbabylift.org).Dù không cố gắng tìm kiếm gia đình mình, cô cũng ủng hộ những ai cố gắng hiểu về nguồn cội, về nơi mình được sinh ra. Tuy nhiên, cô bày tỏ lập trường cảm thông hơn.Phải nhớ rằng, đó là thời chiến, những đứa trẻ được sinh ra trong hỗn loạn. Nhiều tài liệu chỉ ra rằng những đứa trẻ được mang đi đều đã được xác nhận là bị gia đình họ bỏ rơi. Nhưng đâu có nhiều tài liệu còn sót lại. Không ai biết. Tôi nghĩ rằng tổ chức hỗ trợ nhận con nuôi “Friends of All Chilren” sẽ không vượt rào cướp một đứa trẻ đi, mà họ phải nói chuyện với gia đình. Tất cả đã làm mọi thứ có thể để chăm sóc chúng tôi, giữ chúng tôi sống sót.
Được biết đến với những bức hình dọc sông Mêkông, nhiếp ảnh gia, nhà báo ảnh người Pháp gốc Việt vẽ lại hành trình hơn 30 năm sự nghiệp, qua cuốn sách « Kurdistan, mon ami », kể về vùng đất xa lạ, nhưng gần gũi, khiến ông chia sẻ những đau thương với một dân tộc Kurd phải chịu nhiều mất mát vì chiến tranh, xung đột. Sinh ra tại Paksé, Lào, nhiếp ảnh gia người người Pháp gốc Việt Lâm Đức Hiền, được biết đến qua những tấm ảnh được đăng trên những tờ báo lớn của Pháp như Libération, Le Monde hay Paris Match. Ông cũng giành được nhiều giải thưởng về nhiếp ảnh tại Pháp đặc biệt là giải quán quân Word Press Photo cho bộ ảnh « Gens d'Irak » - Những người dân Irak.Vào cuối năm 2024, ông đã cho ra mắt độc giả tại Pháp cuốn « Kurdistan, mon ami » - « Kurdistan, người bạn của tôi », kể về những gắn bó của ông với mảnh đất chịu nhiều đau thương, nơi mà ông đặt chân đến cách nay 30 năm trong những ngày đầu sự nghiệp nhiếp ảnh. Với lối kể chuyện chậm rãi, tái hiện ký ức về cuộc gặp gỡ với người dân Irak, xen kẽ với những bức ảnh khó tả, cuốn sách là những đồng cảm của một « thuyền nhân » với dân tộc Kurdistan phải đi tị nạn, chốn chạy xung đột, chiến tranh, như một cách để « kể cho thế giới » về một dân tộc « chẳng ai quan tâm », về những nỗi đau ẩn giấu trong thế giới « Nghìn lẻ một đêm ».RFI Pháp ngữ đã có dịp phỏng vấn ông về cuốn sách có thể nói là đánh dấu 30 năm sự nghiệp nhiếp ảnh của người con sông Mêkông, ban Tiếng Việt xin trích dịch.***Cuốn sách « Kurdistan, mon ami », được giới thiệu như là một tác phẩm kể về hơn 30 năm làm nhiếp ảnh, báo ảnh của ông. Ông có thể giải thích lý do tại sao không ?Lâm Đức Hiền: Lần đầu tiên tôi đến Kurdistan cách nay hơn 30 năm. Đó là vào năm 1991, trong một chuyến đi hỗ trợ nhân đạo sau cuộc thảm sát người Kurd của Saddam Hussein. Lúc đó, tôi khám phá một dân tộc phải trả qua nhiều đau đớn, nhưng họ kiên cường và có khả năng phục hồi to lớn. Những chiến binh Peshmergas đã bảo vệ tôi, cho phép tôi làm việc, chụp ảnh họ. Tôi ở đó gần một năm, và vài năm sau đó, tôi trở thành nhiếp ảnh gia và tiếp tục quay lại thường xuyên.Tôi cũng đã suýt chết nhiều lần. Một lần trong vụ tai nạn xe hơi, nhưng người Kurd đã cứu tôi. Một lần khác, khi chế độ Hussein sụp đổ, tôi bị rơi vào giữa làn đạn của quân khủng bố al-Qaeda và quân đội Hoa Kỳ.Vào năm 2013, trong một lần đi làm phóng sự, tôi đã có một trải nghiệm đặc biệt đáng sợ, khiến tôi quyết định ngừng đưa tin về chiến tranh, và phải mất 10 năm sau, tôi mới có thể chữa lành vết thương và quay lại với nhiếp ảnh.Tuy nhiên, mối liên hệ với người Kurd vẫn mạnh mẽ, thôi thúc tôi quay lại để tìm những người tôi đã chụp ảnh vào năm 1991, tìm hiểu về họ, hiện giờ ra sao. Cuối cùng, tôi quyết định kể câu chuyện của họ thông qua một cuốn sách.Trong cuốn sách, ông đề cập đến những cuộc chạm trán quyết liệt, cũng như những cuộc gặp đáng nhớ, kết bạn với những người Kurd, mà một trong số họ đã trở thành những nhân vật quan trọng. Những mối liên hệ này đã ảnh hưởng thế nào đến công việc và tầm nhìn của ông về Kurdistan? Lâm Đức Hiền: Năm 2015, trong một lần làm việc cho tờ Le Monde, tôi vô tình đến chiến tuyến giữa người Kurd và tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo Daech. Một chiến binh người Kurd trẻ tuổi đã hỏi tôi rằng đây có phải lần đầu tiên tôi đến Kurdistan không. Tôi cười và trả lời: "Không, trước khi cậu sinh ra, thì tôi đã ở đây rồi."Khi tôi cho cậu ấy xem những bức ảnh cũ của tôi từ năm 1991, chỉ huy của cậu ấy nhận ra rằng tôi đã chụp ảnh người đàn ông hiện trở thành bộ trưởng Quốc Phòng Kurdistan. Từ thời điểm đó, người này đã hỗ trợ tôi tất nhiều, đưa tôi đến những nơi đặc biệt, để thực hiện cuốn sách về người Kurd, về một dân tộc không được ai quan tâm. Dần dần, tôi tìm thấy những người mà tôi đã chụp ảnh nhiều thập kỷ trước. Có những người tị nạn trở thành mục sư, có những chiến binh trở thành nhà lãnh đạo. Cuốn sách này kể lại câu chuyện về họ, về những thay đổi của những người Kurd trong hơn 3 thập kỷ qua.Cuốn sách của ông không chỉ nói về những tác động của chiến tranh, mà còn về cuộc sống thường nhật của người Kurd, về sự kiên cường của dân tộc này. Ông có thể giải thích về cách tiếp cận này được không ?Lâm Đức Hiền:Tôi không muốn cuốn sách của mình thành một bản ghi chép, báo cáo về chiến tranh. Kurdistan không chỉ có chiến tranh, mà còn có những tái thiết, cuộc sống vẫn tiếp diễn.Tôi đã theo dõi một số người trong 30 năm. Ví dụ, một chiến binh Kurd đã cứu mạng tôi và nay, là một nông dân. Một người mà tôi chụp ảnh khi còn nhỏ, nay đã trở thành thủ tướng, và tổng thống. Cũng có một gia đình, vào năm 1991, họ sống trong một hang động tuyết, nay có một căn nhà và khu vườn. Đó là những câu chuyện mang lại linh hồn cho cuốn sách của tôi. Ngoài ra, tôi cũng chụp những phong cảnh của Kurdistan, những ngọn núi phủ tuyết, gợi nhớ đến Thụy Sĩ, những cánh đồng hoa,…, mà đằng sau vẻ đẹp đó, là những vùng đất bị tàn phá bởi chiến tranh, mà mỗi bước chân đều đầy rẫy những hiểm nguy.Tôi cũng muốn người Kurd đọc được cuốn sách này. Vì vậy tôi đã yêu cầu dịch sang tiếng của họ, để họ có thể nhận thấy mình trong lịch sử của Kurdistan, và nói rằng « đó là ký ức của chúng tôi ».Liệu trải nghiệm từng là thuyền nhân có ảnh hưởng đến cách tiếp cận của ông với tư cách là một nhiếp ảnh, nhà báo ảnh ?Lâm Đức Hiền:Tôi nghĩ rằng là một người tị nạn, ai cũng sẽ cảm thấy bị bỏ rơi, bị quên lãng. Bức hình đầu tiên trong cuốn sách là về một người phụ nữ, nước mắt lưng tròng, giơ tay lên, khiến lúc đầu, tôi tưởng là bà ấy không muốn bị chụp ảnh. Tôi nhìn thấy ở bà ấy hình ảnh của mẹ tôi, về khoảnh khắc mà chúng tôi phải đi tị nạn, qua sông Mêkông.Nhưng trên thực tế, bà ấy nói với tôi rằng « Hãy chụp hình tôi đi, hãy cho cả thế giới thấy rằng chúng tôi đang bị tàn sát ». Đó chính là điều thôi thúc tôi trở thành nhiếp ảnh gia. Bởi vì nếu không ai nói về thảm kịch này, thì giống như là những cảnh này không tồn tại, dân tộc này không tồn tại, khiến họ bị quên lãng. Và chính điều này đã thôi thúc tôi, cho tôi thấy sự cần thiết để chụp những bức ảnh, để làm chứng, trong suốt sự nghiệp của mình.Mở đầu cuốn sách, ông nói về Kurdistan như một « người bạn », ông có thể chia sẻ về những trải nghiệm của ông với « người bạn » này ?Lâm Đức Hiền: Phải nói rằng tình bạn và độ tin cậy không chỉ được thể hiện bằng lời nói mà có thể chứng minh qua hành động.Vào năm 1991, bạn tôi Kawa đã nói rằng : « Nếu một viên đạn bắn nhắm vào ông thì tôi sẽ đứng trước, chặn nó lại. Tôi nghĩ rằng đó chỉ là lời nói suông thôi, cho đến một ngày, ông ấy đứng chắn ở phía sau tôi, và lãnh một viên đạn vào vai. Tôi đã chở ông ấy đến bệnh viện và cứu ông ấy.Ba mươi năm sau, tôi tìm lại ông ấy. Tôi được biết là Kawai đã từng di cư đến Hà Lan trong nhiều năm, sau đó vì nhớ quê mà trở lại Kurdistan. Khi chúng tôi gặp lại, cứ như là chúng tôi chưa từng xa nhau.Khi ở với Kurd, không ai cảm thấy cô đơn cả. Khi có một vấn đề, lúc nào cũng có gia đình, cộng đồng, bạn bè giúp đỡ. Tình đoàn kết này gợi tôi nhớ đến văn hóa Á châu của mình. Sự ấm áp của tình người chính là điều mà tôi muốn truyền tải qua cuốn sách này.
Đối với người nước ngoài, tại Pháp, tiếng Pháp trở thành một trong những điều kiện bắt buộc để được cấp thẻ cư trú và hội nhập vào xã hội. Từ tháng 07/2025, người xin thẻ cư trú hoặc quốc tịch Pháp có ba cách để chứng minh trình độ tiếng Pháp : có bằng cấp của Pháp ; bất kỳ bằng chứng nào khác chứng minh thành thạo tiếng Pháp ; chứng chỉ ngôn ngữ tương ứng với mỗi loại thẻ cư trú : A2 cho thẻ từ 2-4 năm, B1 cho thẻ 10 năm và B2 để xin quốc tịch. Chứng chỉ A2 tương đương với trình độ học sinh cấp 2, B1 tương đương với cấp 3 và B2 tương đương với trình độ đại học. Một điều kiện thắt chặt khác là sau khi đã ba lần có thẻ cư trú một năm, người nước ngoài phải xin thẻ cư trú nhiều năm, và như vậy, cần chứng chỉ tiếng Pháp A2. Nếu không chứng minh được, đơn xin có thể bị từ chối, dù đã sống ổn định ở Pháp hoặc đoàn tụ gia đình. Riêng về xin quốc tịch, điều kiện về tiếng Pháp cũng bị thắt chặt hơn, cần trình độ B2 (nói, viết) kể từ tháng 07/2025 thay vì B1 như hiện nay.Quy định thắt chặt mới được ghi rõ trong Thông tư bộ trưởng Nội Vụ Bruno Retailleau tháng 01/2025 và có hiệu lực cho đến khi có luật nhập cư mới, dự kiến vào năm 2026. Bộ trưởng Othaman Nasrou, phụ trách Quyền Công dân và Chống phân biệt, khẳng định là chính quyền “sẽ khắt khe hơn về mặt hòa nhập xã hội”. Đọc thêm : Học tiếng Pháp với giáo trình Parlez-vous Paris của RFIĐể tạo thuận lợi cho người nước ngoài học tiếng Pháp, chính quyền triển khai nhiều phương tiện dạy học. Tuy nhiên, các lớp học trực tiếp, có giáo viên hướng dẫn chỉ còn dành cho người mới đến, chưa biết tiếng Pháp. Còn đối với người đã biết tiếng Pháp, họ có rất nhiều trang web tự học và trắc nghiệm trình độ (tham khảo trang FUN MOOC). Chính điều này khiến các tổ chức phi chính phủ, hiệp hội giúp đỡ người nhập cư, tị nạn lo ngại và lên án vì như bỏ rơi người nhập cư, mặc họ tự xoay sở.Trả lời RFI Tiếng Việt ngày 04/04/2025 khi nói về việc chính phủ “thắt chặt kiểm soát nhập cư bất hợp pháp và tiến trình hội nhập”, ông Félix Guyon, trường THOT chuyên dạy tiếng Pháp cho người tị nạn và xin tị nạn ở vùng Ile-de-France, nêu một thực tế là không phải người nước ngoài nào cũng có điều kiện vật chất (máy tính, máy tính bảng) hoặc có kết nối internet tốt để có thể tự luyện tập.Các hiệp hội tổ chức lớp học tiếng Pháp miễn phí cho người nước ngoàiTuy nhiên, để bổ sung cho “sự giảm cam kết của Nhà nước”, theo cáo buộc của các hiệp hội bảo vệ người tị nạn, di dân nước ngoài, có hàng nghìn chương trình dạy tiếng Pháp, đặc biệt là ở vùng Ile-de-France (Paris và vùng phụ cận), được các hiệp hội và trường tư tổ chức miễn phí cho người nhập cư. Trường THOT (viết tắt của Transmettre un Horizon à tous, Truyền tải cả một chân trời đến mọi người) là một trong số đó. Ông Félix Guyon giải thích :“Hiện tại, trường THOT có 6 lớp học với khoảng 15 học viên mỗi lớp. Mỗi kỳ chúng tôi nhận được từ 200 đến 500 đăng ký. Do số lượng yêu cầu nhiều hơn số chỗ cho nên chúng tôi phải tuyển chọn học viên dựa trên các tiêu chí như không có bằng cấp, không nói được tiếng Pháp hoặc nói được ít tiếng Pháp, sống ở vùng Île-de-France và có thể học được 10 giờ mỗi tuần. Họ được yêu cầu đến làm bài kiểm tra để xếp vào lớp có trình độ tương ứng. Đối với những người mà chúng tôi không thể tiếp đón được, chúng tôi sẽ cố gắng hướng dẫn họ, cung cấp cho họ địa chỉ và thông tin liên lạc của những nơi khác - có rất nhiều cơ sở ở Paris và vùng lân cận - để họ có thể nhanh chóng tìm được lớp học phù hợp. Chúng tôi có rất nhiều yêu cầu và đáng tiếc là chúng tôi không thể đáp ứng được hết”.Người nước ngoài muốn học tiếng Pháp có thể truy cập vào các trang web hoặc ứng dụng, như BonjourBonjour hoặc Réseau Alpha.... chọn “học trực tiếp” hoặc “học trực tuyến (online)”, chọn khu vực sinh sống để có thể tìm được một khóa học phù hợp với nhu cầu. Những khóa học này đều miễn phí, theo ông Félix Guyon :“Trường chúng tôi đặt mức lệ phí nhập học là 7 euro. Thực ra đây chỉ là mức phí mang tính biểu tượng nhằm tạo ra cam kết và hợp đồng giữa nhà trường và học viên. Chúng tôi cho rằng đây là một ý tưởng hay để cải thiện sự chăm chỉ, để hiệu quả hơn so với các khóa học hoàn toàn miễn phí. Dĩ nhiên là khoản phí này không thể chi trả cho toàn bộ kinh phí cho giảng viên, cơ sở vật chất và nhân viên. Nhưng ý tưởng của chúng tôi là lập ra một kiểu hợp đồng, một chút trách nhiệm, niềm tin giữa người học và nhà trường. Phần còn lại, chúng tôi phải đi tìm ngân sách từ các nguồn trợ cấp công, từ các tổ chức doanh nghiệp, quỹ tư nhân và quyên góp của cá nhân. Trọng trách của chúng tôi là phải tìm được nguồn tài trợ để có thể mở trường và tiếp nhận các học viên đó gần như miễn phí hết”.Không có giấy tờ hợp lệ cũng có thể đăng ký họcTHOT được ba phụ nữ đồng sáng lập năm 2015 sau các sự kiện Mùa Xuân Ả Rập và chiến tranh ở Syria. Họ trực tiếp đến các khu tạm trú hỗ trợ người tị nạn và thấy rằng ngoài mong muốn có được mái nhà che mưa che nắng, được ăn uống bình thường, những di dân đến Paris, vùng Île-de-France hoặc Pháp thực sự muốn học tiếng Pháp giúp hòa nhập hiệu quả vào nước Pháp, được hội nhập vào xã hội Pháp.“Trường THOT nhận được một số ngân sách dành cho một số kiểu quy chế. Ví dụ, Nhà nước cấp ngân sách cho chúng tôi để đào tạo người có quy chế tị nạn. Nhưng chúng tôi cũng có nhiều nguồn ngân sách khác, từ các cá nhân, các quỹ tư nhân giúp chúng tôi tiếp nhận cả những người không có giấy tờ hoặc đang xin tị nạn hoặc bị từ chối quyền tị nạn. Đối với những trường hợp như vậy, chúng tôi thực sự ủng hộ ý tưởng là tất cả người nước ngoài ở Pháp đều được quyền tiếp cận những điều kiện tốt để học tiếng Pháp.Chúng tôi có những khóa học tiếng Pháp kéo dài 160 giờ phù hợp với trình độ của từng cá nhân và được giảng dạy bởi một giảng viên có trình độ chuyên môn, từ “vỡ lòng” dành cho những người không biết đọc, biết viết lên đến trình độ A2”. Đọc thêm : Học tiếng Pháp qua bản tin thời sựChính vì vậy, thẻ cư trú - được coi là giấy tờ tùy thân - không phải là một điều kiện bắt buộc khi đăng ký học tại những ngôi trường dạy tiếng này. Tuy nhiên, khi đến giai đoạn hỗ trợ tìm việc làm hoặc một ngành đào tạo chuyên môn, vấn đề thẻ cư trú lại là một trở ngại, theo giải thích của ông Félix Guyon :“Ở điểm này, đúng là chúng tôi bị hạn chế vì quy chế của học viên, có nghĩa sẽ không thể đăng ký đào tạo chuyên môn cho một người không có giấy tờ. Chúng tôi sẽ phải cố gắng hỗ trợ nhiều nhất để giúp họ hợp thức hóa giấy tờ tùy theo hoàn cảnh cá nhân hoặc có tiến triển trong hồ sơ di trú. Nhưng chúng tôi sẽ không thể tìm việc làm cho người không có giấy tờ vì điều đó là bất hợp pháp. Vì vậy, chúng tôi phải theo hoàn cảnh của từng người, cố gắng giúp họ thay đổi hoàn cảnh và nhất là nâng cao trình độ tiếng Pháp. Sử dụng tốt tiếng Pháp sẽ luôn hữu ích cho họ, bất kể số phận của họ như thế nào, bất kể chặng đường còn lại của họ ra sao. Khi có trình độ tiếng Pháp tốt hơn, họ sẽ tự lập hơn, tự tin hơn vì ngoài ngôn ngữ, đây là những kỹ năng rất quan trọng cho chuỗi hành trình còn lại”.Tạo điều kiện, đồng hành để đi tới thành côngKhông chỉ dạy tiếng Pháp, theo dõi quá trình học tập và tiến bộ của học viên, hầu hết các trường dạy tiếng cho người nước ngoài đều tổ chức thêm các hoạt động văn hóa, thể thao, dịch vụ tư vấn pháp lý di dân, tị nạn và xã hội.“Ví dụ, tại trường THOT có tổ tư vấn pháp lý, định hướng nghề nghiệp, hỗ trợ tâm lý trị liệu và cả nhà trẻ để những phụ nữ thường phải trông con có thể gửi con nhỏ trong giờ học. Mục tiêu thực sự là tạo ra một nơi hiệu quả và chu đáo để mọi người đến trường chúng tôi đều có thể học tiếng Pháp hiệu quả nhất có thể và trong điều kiện tốt nhất.Tất cả các tổ tư vấn quanh các khóa học nhằm mục đích bảo đảm rằng khi đến lớp, đứng trước giáo viên, học viên có thể sẵn sàng về mặt tinh thần và sau đó là tự tin để có thể học tiếng Pháp hiệu quả và đạt được bằng tốt nghiệp đầu tiên bởi vì trong trường của chúng tôi, có những người chưa từng có bằng cấp nào ở nước của họ hoặc ở Pháp. Do đó chứng chỉ tiếng DILF (Diplôme Initial de Langue Française, chứng chỉ tiếng Pháp dành cho người mới bắt đầu) hoặc DELF (Diplôme d'Etudes en Langue Française, bằng tiếng Pháp cơ bản cấp A1) mà chúng tôi giúp họ đạt được, sẽ là bằng tốt nghiệp đầu tiên trong cuộc đời họ. Việc đó sẽ hữu ích trong việc tìm kiếm việc làm và con đường sự nghiệp, đồng thời cũng có tác động tích cực đến sự tự tin, tự chủ của họ”.Thông tư Retailleau tháng 01/2025 thắt chặt yêu cầu về tiếng Pháp để hội nhập không ảnh hưởng đến người có quy chế tị nạn vì được luật pháp quốc tế bảo vệ. Họ sẽ không thể bị trục xuất nếu không đạt đến một trình độ ngôn ngữ yêu cầu. Còn tất cả những người nước ngoài khác sẽ phải chứng minh trình độ tiếng Pháp tương ứng. Chính phủ Pháp nhấn mạnh nhiều nước trên thế giới đã áp dụng yêu cầu trắc nghiệm ngôn ngữ.Ví dụ Cơ quan Di trú và Thị thực Vương quốc Anh (UKVI) chấp nhận bài kiểm tra Secure English Language Tests (SELTs). Tại Canada, người nước ngoài xin thị thực hoặc xin nhập quốc tịch đều phải tham gia Kiểm tra trình độ tiếng Pháp (TCF), gồm bốn bài đánh giá kỹ năng hiểu nói/viết và khả năng diễn đạt nói/viết. Nhật Bản cũng yêu cầu người nước ngoài tham gia Kỳ thi năng lực tiếng Nhật (JLPT), được chia thành năm cấp độ. Đối với người muốn có thẻ thường trú nhân thì cần phải có trình độ N1 và đây là trình độ rất khó đạt được.FUN MOOC : Đại học Kỹ thuật số Pháp là nhóm lợi ích công cộng vận hành nền tảng FUN MOOC.Réseau Alpha : Được thành lập vào năm 2006 bởi hai tình nguyện viên người Pháp, hiệp hội Réseau Alpha giới thiệu chương trình học tiếng Pháp tại Île-de-France và cung cấp nguồn lực cho các tổ chức địa phương đầu tư vào việc học tiếng Pháp. Do đó, mục đích của hội là tạo ra mối liên kết giữa người học tiếng Pháp và những người hỗ trợ người di cư.
Trong hàng loạt sắc lệnh hành pháp được ký ngay ngày đầu tiên nhậm chức của tân tổng thống Mỹ, ngày 20/01/2025, chỉ có một bản ghi nhớ duy nhất liên quan đến văn hóa, thẩm mỹ, kiến trúc, đó là chính sách « thúc đẩy kiến trúc công dân liên bang đẹp đẽ ». Theo bình luận của nhật báo The Wall Street Journal, kiến trúc là mục tiêu đầu tiên trong « cuộc chiến văn hóa » của chính quyền tổng thống Donald Trump. Cùng với thông tín viên Bùi Uyên, đồng thời là kiến trúc sư tại Paris, RFI tìm hiểu tại sao kiến trúc hiện đại lại trở thành cái gai trong mắt Donald Trump.RFI : Chính sách của tổng thống Mỹ Donald Trump « thúc đẩy kiến trúc công dân liên bang đẹp đẽ » cụ thể đề cập đến những chủ đề gì ? KTS. Bùi Uyên : Sắc lệnh này yêu cầu tất cả các tòa nhà chính phủ liên bang mới phải tôn trọng di sản kiến trúc địa phương truyền thống và cổ điển, các dự án mang phong cách khác sẽ không được chấp thuận. Bản ghi nhớ này bị lu mờ bởi những tuyên bố chấn động hơn. Ít người biết được rằng bản ghi nhớ này nằm trong chiến dịch lâu nay của đảng cánh hữu Mỹ, đặc biệt là cá nhân tổng thống Donald Trump, chống lại kiến trúc hiện đại và hậu hiện đại, mà họ cho là « xấu xí ».Họ cho rằng kiến trúc thoát khỏi các quy tắc của chủ nghĩa cổ điển đồng nghĩa với phản bội chủ nghĩa nhân văn và truyền thống thẩm mỹ vốn có của nền dân chủ Mỹ. Nhưng chỉ đến nhiệm kỳ của tổng thống Donald Trump, tư tưởng này mới biến thành một sắc lệnh hành pháp, được ban hành từ cuối nhiệm kỳ trước, và khôi phục lại ngay từ ngày đầu ông Trump trở lại Tòa Bạch Ốc.Trong sắc lệnh cùng tên ban hành cuối năm 2020, vẻ đẹp của kiến trúc cổ điển Hy Lạp và La Mã cổ đại được dẫn chứng như biểu tượng của vẻ đẹp không gian công cộng và niềm tự hào công dân, cho bản sắc của nước Mỹ, mang lại được sự kính trọng của đại chúng. Các công trình liên bang xây mới phải mang phong cách cổ điển, tân cổ điển, art décor. Đối với các công trình cần tu bổ, cải tạo, có thể tính đến việc phá đi xây lại theo phong cách cổ điển. Mâu thuẫn là ở chỗ, trước khi bước vào chính trường, vị tổng thống thứ 45 và 47 của nước Mỹ được biết đến là một chủ đầu tư bất động sản, với những tòa nhà kính thép mang phong cách hiện đại. Minh chứng rõ nhất là tòa cao ốc chọc trời mang tên ông giữa lòng New York.Không dừng lại ở kiến trúc, sự áp đặt trong thiết kế các công trình liên bang này là một chính sách nằm trong một đường lối theo xu hướng độc đoán về tư tưởng, hạn chế sự tự do trong biểu hiện nghệ thuật. Mới đây, việc ông Trump trở thành chủ tịch trung tâm nghệ thuật biểu diễn Kennedy Memorial Center và việc sa thải chủ tịch, cũng như nhiều nhân viên hội đồng quản trị của trung tâm, là một minh chứng tiếp theo cho chính sách thao túng và định hướng văn hóa của chính quyền Donald Trump.RFI : Như vậy có nghĩa là kiến trúc có thể trở thành một công cụ tuyên truyền tư tưởng chính trị ?KTS. Bùi Uyên : Khác với các loại hình nghệ thuật khác, trong mắt các nhà cầm quyền, công trình kiến trúc trụ sở công là một phương tiện trực quan ưu tiên để biểu trưng quyền lực và truyền tải những tư tưởng chính trị. Để so sánh, việc tuyên truyền bằng các loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, thi ca, hội họa, phim ảnh, cần một sự tiếp nhận chủ động của công chúng bằng cách đọc, nghe, xem ... Trong khi đó, với ưu thế tọa lạc nơi không gian công cộng, các tòa trụ sở được trưng ra trước dân chúng, buộc người dân phải tiếp nhận thông điệp của nó.Nhưng tổng thống thứ 47 của Hoa Kỳ không phải là người đầu tiên dùng kiến trúc như một công cụ tuyên truyền chính trị. Trong lịch sử nước Mỹ, kiến trúc của các công trình công cộng luôn phản ánh tầm nhìn và ý chí chiến lược đương thời. Chủ nghĩa cổ điển của Hy Lạp và La Mã trong thế kỷ 18 và 19 được dùng để gợi lên sự ổn định và tinh tế. Việc áp dụng phong cách « tàu biển » và Art Decor vào thế kỷ 20 gợi lên những nét thực tế tiến bộ trong Thỏa thuận mới của Roosevelt. Việc thể hiện kiến trúc chủ nghĩa hiện đại trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh là để chứng minh tính hiệu quả của nhà nước phúc lợi và ưu thế công nghệ của quốc gia.Chính phủ Mỹ luôn sử dụng kiến trúc theo cách mang tính biểu tượng và thường mang tính chiến thuật. Tuy nhiên, những hàm ý này là phản ánh gián tiếp, hoặc khuynh hướng lựa chọn ôn hòa, chứ chưa bao giờ bị bắt buộc bởi một sắc lệnh của chính tổng thống như lần này dưới thời Donald Trump. Theo sử gia người Mỹ Michel.R.Allen, « sắc lệnh này của tổng thống cấu thành một quyết định độc tài đầu tiên ».RFI : Trong lịch sử, việc áp dụng những điều luật áp đặt một cách nhìn và kiểm soát về nghệ thuật, kiến trúc tương tự chỉ được thấy rõ nhất dưới những chính quyền độc tài, toàn trị hay dân tộc chủ nghĩa như Đức quốc xã hay Stalin của Liên Xô cũ. Những chính sách này đã kiểm soát kiến trúc như thế nào ?KTS. Bùi Uyên : Dưới thời Hitler, để đại diện cho diễn ngôn về một giống nòi thượng đẳng, phong cách Hy Lạp và La Mã được lấy làm cảm hứng biểu trưng cho chủng tộc thuần khiết, tiếp nối sinh học và văn hóa mẫu mực. Cùng vị kiến trúc sư Albert Speer, cũng là cánh tay phải trên chính trường, người đứng đầu chính quyền Quốc xã đã vẽ lên quy hoạch và kiến trúc lại Berlin, với tham vọng biến thành phố này thành một đại đô thị hàng đầu thế giới.Ở đó, những công trình kiến trúc phong cách Hy Lạp và La Mã cũng sẽ trường tồn hàng ngàn năm như hai nền văn minh kia. Các thiết kế thủ đô Berlin khi đó gần như bê nguyên các hình mẫu của điện Panthéon của Hy Lạp, Khải Hoàn Môn của Pháp, sự khác biệt lớn nhất là về tỉ lệ : tất cả các công trình kiến trúc trong phác thảo của Hitler đều to lớn hơn gấp nhiều lần so với nguyên mẫu. Theo đó, khát vọng mang lại tầm vóc khổng lồ của dân tộc Đức thuần khiết được chuyển thể thành những kiến trúc tân-cổ điển với khối tích choáng ngợp. Còn tại Liên Xô cũ, chính quyền Stalin không áp đặt một phong cách kiến trúc chủ đạo duy nhất, nhưng kiểm soát và định hướng phong cách kiến trúc với những mục tiêu chính trị cụ thể cho từng công trình. Chính quyền Stalin lập ra một tổ chức mang tên « Liên hiệp các kiến trúc sư vô sản ». Tổ chức này dân dần phá hủy từ bên trong các tổ chức, hội nhóm chuyên ngành mang tính tiên phong. Tuy không thể công khai đối lập với kiến trúc hiện đại, biểu trưng của tiến bộ và cách mạng, chính quyền Stalin cản trở các kiến trúc sư trẻ, theo trường phái hiện đại, tiếp cận với các dự án lớn, vì lo ngại khó có thể kiểm soát họ.Việc quy hoạch lại Matxcơva được giao cho kiến trúc sư Lazar Kaganovic theo trường phái cổ điển. Bên cạnh phong cách cổ điển mà phe bảo thủ ưa chuộng, Stalin cho xây dựng các công trình theo phong cách kiến trúc hiện đại Mỹ để làm hài lòng công chúng ủng hộ cánh mạng tháng 10 Nga 1917 và cộng đồng quốc tế, để chứng tỏ sự vượt trội so với Hoa Kỳ.RFI : Trở lại thời đại ngày nay, chỉ trích nghệ thuật hiện đại cấp tiến và giới tinh hoa dường như đang trở thành lá bài dân túy, củng cố chủ nghĩa dân tộc bảo thủ ? KTS. Bùi Uyên : Thật vậy, tiêu biểu là sắc lệnh được tổng thống Mỹ Donald Trump ban hành cuối nhiệm kỳ trước. Không những chỉ định rõ hình mẫu kiến trúc cổ điển cho các công trình công cộng liên bang, sắc lệnh còn chỉ trích thẳng thừng kiến trúc hiện đại, kiến trúc thô mộc (brutalisme) như một phong cách « không được dân chúng ưa chuộng » « kém hấp dẫn » « gây tranh cãi ». Các kiến trúc sư danh tiếng quốc tế cũng bị đánh giá là « không coi trọng tính địa phương và thị hiếu thẩm mỹ trong vùng ». Các tác phẩm của họ chỉ nhằm « gây ấn tượng trong giới tinh hoa kiến trúc », « nghệ thuật vị nghệ thuật », được ca tụng trong giới chuyên môn nhưng lại « xấu xí » trong mắt dân chúng.Theo luận điểm này, việc phê phán kiến trúc hiện đại đồng nghĩa với việc tôn trọng khiếu thẩm mỹ của số đông dân chúng, chống lại sự độc quyền thẩm mỹ của giới tinh hoa. Tuy nhiên, chính việc áp đặt kiến trúc cổ điển như vẻ đẹp chuẩn mực lại là một sự phủ nhận tính đa dạng, cởi mở, trẻ trung của một « hợp chủng quốc » với lịch sử lập quốc khá non trẻ so với đại đa số các quốc gia có nền mỹ thuật, kiến trúc lâu đời khác.Sự trỗi dậy của những cáo buộc kiến trúc hiện đại nói riêng và nghệ thuật hiện đại nói chung, xuất phát từ những tư tưởng theo khuynh hướng bảo thủ, không chỉ là hiện tượng ở xứ cờ hoa. Tại châu Âu, đảng cực hữu AfD của Đức cũng nhiều lần chỉ trích những di sản của kiến trúc hiện đại. Sự kiện kỷ niệm 100 năm khai sinh trường thiết kế Bauhaus – cái nôi của kiến trúc hiện đại và hậu hiện đại – tạo cơ hội cho đảng này lên án ngôi trường và những đóng góp của nó cho lịch sử.Đảng AfD cho rằng phong trào Bauhaus đã truyền bá sự « xấu xí », gu thẩm mỹ sai lệch. Hay theo như phát biểu tại nghị viện của nghị sỹ của đảng này, ông Tillschneider, đây là « sự đoạn tuyệt với truyền thống xây dựng, bằng việc lắp ghép các cấu kiện tiền chế (..) trên thực tế là tầm nhìn gớm ghiếc, một cuộc sống trong những không gian chật chội, đầy cấm đoán và ngăn chặn ». Để rồi đi đến kết luận « Bauhaus không thể là nơi đưa ra những kiểu mẫu, mà chỉ là một sai lầm lịch sử ». Có thể AfD đã sớm quên, hoặc chưa bao giờ được biết đến hoàn cảnh ra đời vai trò lịch sử của hình thức kiến trúc này. Nếu không có những cải tiến vượt bậc về công nghệ sản xuất beton tiền chế và những thiết kế chức năng tối ưu tiết kiệm diện tích, thì nước Đức và nhiều quốc gia châu Âu không thể đối mặt với tình trạng thiếu nhà ở trầm trọng do chiến tranh tàn phá. Xây nhanh, công nghiệp hóa, giá rẻ, nhưng đảm bảo điều kiện vệ sinh và tiện nghi sử dụng.Thật trùng hợp, « sai lầm lịch sử » chính là từ mà chính quyền phát xít Đức gọi tên Bauhaus trước khi đóng cửa trường này dưới thời Quốc xã. Họ cáo buộc trường là trụ sở của những người « Do thái - Bolshevik » bởi tên tuổi của các giảng viên – nghệ sỹ lớn người Đức gốc Do Thái hoặc gốc Liên Xô cũ. Không dừng ở đó, chính quyền dưới thời Hitler còn gọi tên nhiều tác phẩm nghệ thuật hiện đại những năm đầu thế kỷ 20 là « nghệ thuật thoái hóa », với một cuộc triển lãm cùng tên, hội tụ những bức tranh của các danh họa lớn của các trường phái hiện đại thời bấy giờ như Picasso, Chagall, Otto Dix, Paul Klee hay Kandinsky. Nhiều bức tranh bị tịch thu, phân loại và bị tiêu hủy, nhiều họa sỹ nếu không trốn đi thì bị cấm sáng tác thể loại nghệ thuật này.RFI : Hơn một thế kỷ trôi qua, cái tên nhà độc tài và những tư tưởng dưới thời Quốc xã tưởng như là vết nhơ mà nước Đức đã cố gắng gột rửa để trở thành một quốc gia dân chủ đi đầu, dẫn dắt Liên Âu. Giờ đây không ít chính sách trong số đó lại được đưa vào chương trình tranh cử của đảng cực hữu, đang ngày càng lớn mạnh ở Đức. Bên kia bờ Đại Tây Dương, cái nôi của tự do dân chủ, chính quyền Mỹ của Donald Trump cũng lần đầu tiên ban hành những quyết sách áp đặt chống lại kiến trúc hiện đại. Vì sao kiến trúc hiện đại lại là mục tiêu bị bài trừ? KTS. Bùi Uyên : Kiến trúc hiện đại được hình thành vào những năm 20 của thế kỷ XX từ trường nghệ thuật Bauhaus ở Đức. Trên nền tảng tiến bộ Cách mạng công nghiệp, thiết kế kiến trúc được phát triển tự do hơn, giải phóng khỏi những tỉ lệ và bố cục cổ điển, lấy công năng là mục tiêu chính, thông qua đó giản lược các đường nét, chi tiết trang trí. Đây là một bước ngoặt rõ nét so với kiến trúc cổ điển thịnh hành suốt nhiều thế kỷ.Một lý do quan trọng để phong cách kiến trúc này lan rộng là đòi hỏi bức thiết xây dựng lại nhanh chóng và số lượng lớn sau Thế Chiến thứ nhất. Cùng với sự hình thành liên minh chính trị hai bờ Đại Tây Dương và sự giao thoa trao đổi văn hóa dễ dàng hơn, luồng tư tưởng kiến trúc này nhanh chóng được « quốc tế hóa », lan rộng ở châu Âu và Hoa Kỳ, đặc biệt với làn sóng di cư của các trí thức tinh hoa, các nghệ sỹ, kiến trúc sư, do ảnh hưởng của Thế Chiến thứ 2.Bên khối các nước xã hội chủ nghĩa, đứng đầu là Liên Xô, kiến trúc hiện đại cũng được xây dựng rộng rãi để đáp ứng nhu cầu nhà ở cho đại bộ phận dân chúng.Ở châu Âu, các tòa nhà theo phong cách hiện đại còn được tiếp tục xây dựng sau Thế Chiến thứ 2, đến tận những năm 70, dưới hình thức những đô thị vệ tinh mới. Tuy vậy, đây cũng là một nguyên nhân để phong cách kiến trúc này bị nhận biết chủ yếu trong công chúng, bởi các tòa nhà chung cư xây dựng hàng loạt bằng beton tiền chế, với hình khối đơn giản, đều đặn có phần nhàm chán. Cùng với sự xuống cấp và các vấn đề xã hội hiện nay của các khu dân cư này, hình ảnh kiến trúc hiện đại này trở nên phản cảm.Với những bối cảnh lịch sử và xã hội nói trên, các đảng bảo thủ và dân tộc chủ nghĩa nhìn thấy ở di sản kiến trúc hiện đại mọi hiện thân và thông điệp đối lập hoàn toàn với đường lối chính trị mà họ theo đuổi : tính quốc tế, toàn cầu hóa, tính cách mạng, ly khai khỏi các khuôn mẫu cổ điển truyền thống, gắn với đề cao phúc lợi xã hội.Ngày nay, triết lý và ngôn ngữ kiến trúc đã tiến những bước dài, mang trong nó những tư duy mới về môi trường, chuyển đổi năng lượng, đề cao tính địa phương. Việc bài xích kiến trúc hiện đại, để áp đặt thay vào đó hình thức và phong cách cổ điển, dưới vỏ bọc cải thiện thẩm mỹ đô thị, ẩn thực sự sau đó là sự định hướng sáng tạo và cản trở tự do biểu đạt. Không chỉ dừng lại ở kiến trúc, những chính sách độc đoán thao túng các hoạt động nghệ thuật vẫn còn nối tiếp, vô hình chung đẩy lùi những bước tiến tất yếu của văn hóa và vận động xã hội.
Pháp thắt chặt kiểm soát tình trạng nhập cư bất hợp pháp và nhập cư nói chung sau nhiều vụ giết người, khủng bố mà thủ phạm là người nhập cư bất hợp pháp và là đối tượng bị trục xuất. Theo thông tư về “cho phép lưu trú đặc biệt” được bộ trưởng Nội Vụ Bruno Retailleau công bố ngày 24/01/2025, để được hợp thức hóa giấy tờ, người nhập cư bất hợp pháp phải chứng minh sống ở Pháp 7 năm thay vì 5 năm như trước, có việc làm và chứng chỉ tiếng Pháp theo yêu cầu. Bản hướng dẫn dài 3 trang gửi đến các tỉnh trưởng, nhấn mạnh : “Việc cho phép lưu trú đặc biệt (AES) dành cho người nhập cư bất hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt theo quy định của pháp luật. AES không phải là con đường thông thường để nhập cư và được quyền cư trú”. Cụ thể, thông tư tập trung hai mục tiêu chính : thắt chặt điều kiện về hợp pháp hóa giấy tờ đối với người nhập cư bất hợp pháp ; tăng cường yêu cầu hòa nhập vào xã hội, trong đó có đòi hỏi về trình độ ngôn ngữ.Hợp thức hóa theo tiêu chí lao độngỞ điểm thứ nhất, thông tư yêu cầu các tỉnh trưởng tập trung hợp thức hóa giấy tờ cho lao động nhập cư trong các ngành nghề thiếu nhân lực, trái ngược với việc hợp thức hóa giấy tờ theo diện cá nhân và đoàn tụ gia đình tại Pháp, cho đến nay vẫn được ưu tiên và chiếm đa số. Đối với các đối tượng khác, điều kiện cho phép lưu trú bị thắt chặt hơn nhiều.Thực ra, việc hợp thức hóa giấy tờ cho nhân viên các ngành thiếu lao động đã được quy định trong Luật Di trú ngày 26/01/2024, gồm ba điều kiện chính : sống tại Pháp 3 năm, có thâm niên 12 tháng làm việc và làm một trong các nghề thiếu lao động được ghi trong danh sách ban hành theo sắc lệnh. Tuy nhiên, vẫn trong các ngành nghề thiếu lao động, một người nhập cư bất hợp pháp “làm chui” sẽ phải đáp ứng yêu cầu “sống tại Pháp 7 năm”, thay vì 5 năm như hiện nay.Đọc thêmPháp trù tính nhập cư lao động đối với những ngành nghề thiếu nhân côngTrả lời RFI Tiếng Việt, ông Felix Guyon, đại diện của THOT, trường dạy tiếng Pháp cho người tị nạn và người xin tị nạn, vùng Ile-de-France (Paris và vùng phụ cận), đánh giá :“Thông tư Valls (bộ trưởng Nội Vụ 2012-2014) có giá trị cho đến tháng 01/2025, đòi hỏi lao động nhập cư bất hợp pháp phải chứng minh sống tại Pháp 5 năm và làm việc 2 năm rưỡi. Và hiện giờ là yêu cầu 7 năm sống tại Pháp. Đây là một biện pháp thắt chặt rất cứng rắn. Và chúng tôi thấy đây là món quà dành cho những ông chủ vô đạo đức vì họ có thể giữ những người lao động không giấy tờ sống trong tình trạng bất hợp pháp, không có quyền lợi trong thời gian dài hơn. Thông tư Retailleau thắt chặt hơn rất nhiều”.Phải có chứng chỉ tiếng Pháp theo loại hình thẻ cư trúNgoài điều kiện sống tại Pháp 7 năm, các tỉnh trưởng sẽ phải đánh giá trình độ tiếng Pháp của người nhập cư thông qua “bằng cấp của Pháp hoặc chứng chỉ ngôn ngữ”. Điều kiện này sẽ được áp dụng từ ngày 01/07/2025 cho tất cả những người nước ngoài xin thẻ cư trú, thay vì chỉ cần “có khả năng giao tiếp cơ bản bằng tiếng Pháp” là đủ như đang áp dụng. Điều kiện ngặt nghèo này cũng bị ông Felix Guyon chỉ trích :“Đó là một trở ngại cho những người nước ngoài đang sống bất hợp pháp ở Pháp, mà thực ra là đối với cả những người sống hợp pháp, bởi vì tiếng Pháp đang được Nhà nước sử dụng như một công cụ cho chính sách kiểm soát ngày càng gay gắt hơn và được tiếp tục kể từ đầu những năm 2010 với các yêu cầu ngày càng cao hơn mà không hẳn mang tính xây dựng. Trên thực tế, luật mới này sẽ làm tăng đáng kể yêu cầu kiểm tra tiếng Pháp. Để có được giấy phép cư trú nhiều năm, từ giờ sẽ phải có trình độ A2, để có được thẻ thường trú nhân thì cần có trình độ nâng cao B1, và để được nhập tịch quốc tịch Pháp thì phải có trình độ B2. Đó là những trình độ rất cao.Đó là lý do tôi nói rằng yêu cầu mới sẽ ảnh hưởng đến những người sống bất hợp pháp cũng như hợp pháp. Ví dụ như những người có giấy phép cư trú tạm thời một năm, họ sẽ không thể tiếp tục được cấp thẻ cư trú 1 năm sau ba lần có thẻ này và họ sẽ không thể nộp đơn nữa. Điều đó có nghĩa là họ sẽ phải nộp đơn xin thẻ cư trú nhiều năm nhưng không phải ai cũng có thể có được trình độ tiếng Pháp A2 theo yêu cầu vì họ không đi học hoặc không có thời gian luyện tập vì có con nhỏ chẳng hạn. Và những người này sẽ thuộc diện có thể bị trục xuất cho dù họ đã ở Pháp nhiều năm, hòa nhập hoàn toàn, giao tiếp thoải mái bằng tiếng Pháp nhưng không hẳn là viết tốt, cho nên họ sẽ không thể đạt được trình độ A2. Trình độ này có thể là dễ đạt được đối với những người đi học, nhưng đối với những người bỏ học từ nhỏ, thì để đạt được đến những trình độ như vậy cần đến hàng nghìn giờ học tập. Hơn nữa, kể cả những người sống và làm việc tại Pháp từ lâu, giao tiếp thoải mái hàng ngày bằng tiếng Pháp nhưng lại không quen với hình thức kiểm tra, cũng thấy khó khi làm bài trắc nghiệm theo tiêu chuẩn. Ngoài ra, lệ phí thi trình độ A2 là khoảng 150 euro và không có gì bảo đảm chắc chắn sẽ thành công. Đối với chúng tôi, những biện pháp này thực sự là một trở ngại tạo thêm tình trạng bấp bênh và người nhập cư không giấy tờ”.Đọc thêmDự luật nhập cư ở Pháp: Cấp giấy tờ cho người lao động hay trục xuất « những kẻ khủng bố » ?Yêu cầu trình độ ngôn ngữ cao nhưng thiếu cơ sở đào tạoThực ra, yêu cầu về chứng chỉ ngôn ngữ đã được quy định trong Luật Di trú nhưng chưa được áp dụng triệt để. Đối với người nhập cư bất hợp pháp, đòi hỏi về ngôn ngữ là rào cản lớn vì bản thân họ không có điều kiện theo học. Còn đối với người nước ngoài đến Pháp hợp pháp, ngay khi làm thủ tục ở Văn phòng Nhập cư và Hội nhập Pháp - OFFI (Office français de l'immigration et de l'intégration), họ được học tiếng Pháp miễn phí. Tuy nhiên, chương trình này cũng bị cắt giảm. Ông Felix Guyon cho rằng chính quyền “luôn yêu cầu trình độ cao hơn ở người nước ngoài nhưng lại không cung cấp phương tiện để thực hiện điều đó”.“OFII - cơ quan Nhà nước - đang trong quá trình thay đổi lớn. Từ năm 2007 có các chương trình dạy tiếng Pháp trực tiếp với giáo viên. Mọi người có thể có tới 600 giờ học tiếng Pháp để đạt trình độ A1. Đúng là hệ thống này không hoàn hảo, do các nhóm không hẳn có chung trình độ, đôi khi có những nhóm rất đông học viên nên rất khó để tiến bộ, nhưng nhờ có giáo viên mà giúp người nước ngoài làm quen với tiếng Pháp.Nhưng kể từ tháng 07/2025, OFII áp dụng cách dạy và học mới. Chỉ những người không biết đọc, biết viết và ở trình độ mới bắt đầu mới có thể tiếp tục được học trực tiếp tại cơ sở với giáo viên. Đa phần còn lại sẽ phải học trực tuyến 100% trên nền tảng kỹ thuật số mà không có giáo viên.Vì vậy, đối với chúng tôi, khó có thể yêu cầu người nước ngoài hòa nhập khi mà một mình ngồi trước máy tính, hoặc chưa chắc đã có máy tính, máy tính bảng hoặc có kết nối internet tốt. Đối với chúng tôi, đây thực sự là dấu hiệu rút lui của Nhà nước. Điều kiện đào tạo của Nhà nước ngày càng sụt giảm nhưng lại đòi hỏi trình độ ngày càng cao hơn. Tất nhiên, vẫn còn những hiệp hội và tổ chức đào tạo như THOT. Nhưng trên thực tế, chúng tôi cũng đang phải đối mặt với tình trạng liên tục cắt giảm hỗ trợ tài chính, trợ cấp. Và ngày càng khó để có được những khoản trợ cấp này và tạo điều kiện học tập tốt cho mọi người. Trên thực tế, gánh nặng học tiếng Pháp thực sự đè lên vai người nước ngoài và chúng ta biết rằng họ thường bị yếu thế, bấp bênh hơn người Pháp. Vì vậy, đối với chúng tôi, đây thực sự là một dấu hiệu rất, rất xấu bởi vì người ta đang yêu cầu trình độ tiếng Pháp cao nhất với ít nguồn lực hơn, đẩy trách nhiệm cho người nước ngoài, chứ không đặt lên vai Nhà nước như cho đến nay”.Đọc thêmPháp thắt chặt nhập cư, áp dụng chính sách "quota" theo ngành nghềNên tách "trình độ tiếng Pháp" với "thẻ cư trú"Tiêu chí ngôn ngữ được yêu cầu từ lâu khi làm thẻ cư trú. Tuy nhiên, theo THOT, không nên bắt buộc là điều kiện tiên quyết vì phần lớn người nước ngoài đến Pháp đều muốn hòa nhập vào xã hội, muốn có cuộc sống bình thường và nói được tiếng Pháp. Ông Felix Guyon khuyến nghị một biện pháp hoàn toàn ngược lại :“Theo quan điểm của chúng tôi, khi tôi nói “chúng tôi”, có nghĩa là các hiệp hội hoạt động tại cơ sở với người nhập cư trong nhiều năm, thậm chí vài chục năm. Việc đầu tiên yêu cầu người nhập cư hòa nhập rồi sau đó mới có tình hình ổn định và hợp pháp, theo chúng tôi, không nên làm theo cách đó. Trên thực tế, người nhập cư sẽ có được điều kiện tốt để học tiếng Pháp và đầu tư vào quyền công dân chỉ khi họ cảm thấy được chào đón và được học trong điều kiện tốt. Cho nên bắt phải học tiếng Pháp và phải đạt được trình độ nào đó, đối với chúng tôi, đó là biện pháp phản tác dụng, mang tính kỳ thị và phân biệt đối xử và nhất là không có cơ sở. Vì vậy, điều mà chúng tôi yêu cầu, đặc biệt là trong một diễn đàn được đăng trên nhật báo Le Monde vào tháng 12/2024, là tách “trình độ tiếng Pháp” với “thẻ cư trú”. Chúng tôi yêu cầu xem việc học tiếng Pháp là một quyền lợi chứ không phải là nghĩa vụ. Đối với chúng tôi, điều này thực sự rất quan trọng. Cho nên chúng tôi yêu cầu dỡ bỏ các nghĩa vụ về ngôn ngữ, bảo đảm quyền học tiếng Pháp cho mọi người và huy động nguồn lực cho việc này, ngay từ giai đoạn nộp đơn xin tị nạn để mọi người có thể tiếp cận các khóa đào tạo thực sự phù hợp với nhu cầu của họ.Bởi vì mỗi người đều có một cuộc sống, một sự nghiệp khác nhau và điều quan trọng là nó phải phù hợp với thực tế kinh tế, với thực tế nghề nghiệp của mỗi người. Yêu cầu đó đầy tham vọng, nhưng với chúng tôi, chỉ có cách đó mới dẫn đến thành công cho chính sách hội nhập và chính sách ngôn ngữ hội nhập sẽ có hiệu quả. Điều này hoàn toàn ngược lại với lập luận mà Nhà nước đã tiến hành từ năm 2010, thậm chí là trước đó”.Trong trường hợp không đủ các điều kiện trên, người nước ngoài sẽ trở thành “đối tượng bị buộc rời khỏi lãnh thổ” (objet d'une obligation de quitter le territoire, OQTF), thời hạn của lệnh này được kéo dài từ 1 năm thành 3 năm kể từ Luật Di trú 2024. Thủ phạm những vụ giết người gây phẫn nộ trong công luận trong thời gian gần đây đều là người bị “buộc rời khỏi lãnh thổ Pháp”. Thêm vào đó là cơn bão Chido tràn qua Mayotte, tỉnh hải ngoại ở Ấn Độ Dương, đã phơi bày những bần cùng, tạm bợ trong các khu ổ chuột của di dân bất hợp pháp. Đó là một trong những lý do buộc chính phủ thắt chặt kiểm soát nhập cư.Đọc thêmPháp : Nhập cư có phải là nguồn căn của khủng bố ?
Đúng 5 năm sau khi hiệp định Brexit có hiệu lực, vấn đề người nhập cư và di trú vẫn là chủ đề nóng ở Anh, liên quan đến dòng người từ Pháp và các nước Liên Âu sang Anh trái phép. Để đối phó, Anh và Pháp trong tháng 02/2025 đã lập ra đơn vị tuần tra hỗn hợp để hạn chế đoàn "thuyền nhỏ" chở di dân, gồm người Việt Nam, vào Anh. Luân Đôn cũng đưa ra nhiều quy định siết chặt hơn luật di trú. Thông tín viên Nguyễn Giang từ Luân Đôn giải thích. RFI : Người VN ở Anh nghĩ gì và làm gì trước các lệnh siết chặt kiểm tra lao động chui, phạt nặng chủ thuê lao động không giấy tờ ?TTV Nguyễn Giang : Từ mấy năm qua, nghề làm móng tay (nails) của người Việt Nam ở Anh đã gặp vấn đề về nguồn nhân lực. Lý do là số người làm “thợ nails” có giấy tờ cư trú, và giấy phép lao động, trở thành đối tượng được mời chào, trả giá thuê hàng tuần cao nên chủ tiệm sẽ phải chịu giảm doanh thu để giữ thợ. Nếu không, người ta sẽ đi làm cho chủ khác, hoặc ra mở tiệm riêng. Còn số nhân công thiếu giấy tờ thì bị truy bắt, và việc thuê họ rất rủi ro nên người làm nghề này lo sợ không dám thuê. Mức phạt mới rất cao, tới 60 nghìn bảng (trên 71 nghìn euro) cho một trường hợp thuê lậu, gây ra tâm lý lo sợ.Trong một vụ mới tuần thứ 2 của tháng 03/2025, được một người Việt chia sẻ trên trang Facebook của cộng đồng Việt tại Anh thì một chủ tiệm nail bị phạt tới 128 nghìn bảng (bằng 165 nghìn đô la Mỹ) cho 4 người Việt khác có mặt trong tiệm mà nhân viên công lực khi kiểm tra, đã nói là “làm việc lậu”. Xin nhắc lại là kể cả với thợ làm nail có giấy tờ cư trú dạng visa, trong visa ghi là làm việc ở đâu, do chủ nào tuyển (sponsor) thì chỉ được làm ở đó, theo đúng công ty, chứ không được đi làm chỗ khác. Không rõ câu chuyện đằng sau thế nào nhưng khi khiếu nại thì chủ tiệm đó nói 4 người đó chỉ là khách đến chơi, không phải lao động chui. Kết quả là vẫn bị phạt, nhưng chỉ là gần 20 nghìn bảng Anh (civil penalty), thay vì 128 nghìn.Đây là vụ việc có thật, khớp với thông tin tôi nghe từ trước khi tiếp xúc với bà con Việt Nam ở Anh là những tháng trước, khi đưa các vụ đó ra tòa thì mức phạt không cao. Nhưng nay, ví dụ trong 3 trường hợp thuê người lậu ở một công ty có tiệm làm móng thì tòa sẽ phạt ít nhất là 1 trường hợp, và như thế công ty đó không phá sản hoàn toàn, mà vẫn có thể tồn tại để đóng thuế tiếp. Không rõ đây có phải là “sự nhân đạo” hay là cách mà nguồn thu của chính quyền vẫn có và chủ tiệm bị phạt, chịu sự răn đe rồi vẫn làm việc tiếp, chứ không đóng quán. Bởi nếu đóng quán thì người chủ là công dân Anh sẽ nhận tiền thất nghiệp, tạo gánh nặng cho ngân sách.Xin nói thêm đây là chuyện xảy ra với mọi sắc dân, mọi ngành nghề, gồm cả xây dựng, nghề làm nhà hàng, sản xuất thực phẩm ... chứ không riêng gì ngành nail của người Việt Nam. Có lẽ đây là cách kiểm soát chặt hơn nguồn nhân lực đã có mặt ở Anh.Tình hình khó khăn nên nhiều trang Facebook của người Việt Nam thông báo với nhau về chuyện xin hồi hương. Vấn đề cũng được chính phủ Anh đẩy mạnh gần đây. Quan chức Anh đã sang làm việc với chính phủ Việt Nam về biện pháp ngăn chặn kỹ hơn dòng người di cư trái phép. Hôm 06/03 vừa qua, phái đoàn do ông Adam Gardner từ bộ Nội Vụ Vương quốc Anh dẫn đầu đã đến thăm, làm việc với tỉnh Quảng Bình về “dự án phòng, chống mua bán người và nô lệ hiện đại tại Việt Nam”, theo truyền thông hai nước. Bên cạnh đó thì ở Anh dịch vụ tư vấn tỵ nạn cũng đang nở rộ.RFI : Được biết là Anh vẫn là điểm đến của du học từ VN, vậy nên hiểu tình hình ra sao khi mà Anh muốn giảm dòng người nhập cư ?TTV Nguyễn Giang : Hiện Anh vẫn ưu tiên cho sinh viên nước ngoài (gồm cả Việt Nam) được gia hạn visa sau khi tốt nghiệp, bởi vì trong khi chặn nguồn nhập cư lậu thì Anh vẫn thiếu nhân công có tay nghề và có trình độ, khi mà lao động bản địa già đi và cả triệu người thường xuyên nhận trợ cấp sức khỏe, trợ cấp thất nghiệp. Đây là một khía cạnh khác của Brexit : Anh muốn mở cửa ra thị trường lao động và đầu tư toàn cầu, mở rộng hợp tác thương mại. Các cơ quan ngoại giao Anh rất chú ý đến nguồn nhân lực có trình độ là sinh viên Việt Nam đang học hoặc đã tốt nghiệp các trường đại học ở Anh.Mới giữa tháng Ba này, có một đoàn của đại sứ quán Anh tại Hà Nội quay về nước Anh tổ chức chuyến đi giao lưu gặp gỡ các đại học Anh có sinh viên, giảng viên Việt Nam. Nói ngắn gọn thì Anh quốc muốn chia sẻ nguồn lợi công nghệ, thương mại và nguồn nhân lực chất lượng cao, nhưng không muốn nguồn nhân lực thiếu tay nghề và các nhóm di dân trái phép. Tóm lại là bức tranh rất phức tạp, đa dạng và người Việt Nam ở Anh nói chuyện với nhau hàng ngày về vấn đề này.RFI : Người Việt Nam chỉ là một nhóm trong số hàng chục nhóm di cư vào Anh, vậy thái độ chung của người Anh với người nhập cư từ sau Brexit có thay đổi gì không, và trong xã hội Anh có sự phân biệt các nhóm di dân hay không?TTV Nguyễn Giang : Thái độ của người Anh nói chung với vấn đề nhập cư có hai điểm nổi bật, mà theo tôi là có tác động đến cách dư luận nói chung đánh giá người Việt Nam. Một là dù sao đi nữa, trên nền châu Âu, Anh vẫn là nước cởi mở hơn cả với dòng người nhập cư.Một điều tra dư luận do European Social Survey thực hiện và công bố năm 2023, có câu hỏi đặc thù về chủng tộc và nhóm sắc tộc của di dân, để xem dư luận Anh và châu Âu nghĩ gì. Trả lời cho câu hỏi: Bạn có muốn ngăn chặn, hoặc cho vào rất ít di dân chủng tộc khác (tạm hiểu là người không phải da trắng, gốc Âu, và sắc tộc khác) vào sống ở nước của bạn hay không thì kết quả Yes (đồng ý) là như sau : Hungary 86%, Slovakia 71%, Áo 52%, Phần Lan 42%, Đức 28% và Anh 25%.Tương tự, chỉ có 18% người ở Anh cho rằng “nhận người nhập cư khiến đất nước tồi tệ đi”, thấp hơn rất nhiều so với mấy nước nói trên. Ví dụ ở Đức 31% nghĩ như vậy, Áo 45% và Hungary 56%. Nói ngắn gọn thì sự không ưa (ta có thể hiểu là thái độ kỳ thị chủng tộc, màu da) của người châu Âu hiện ra khá rõ, nếu không quá bán thì cũng chừng ¼ không thích gì người chủng tộc khác họ tới đây sống.Điểm nổi bật thứ hai là khi nhìn nhận người nhập cư vào nước họ thì, người Anh dù sao cũng cởi mở hơn cả và chú ý nhiều đến trình độ, tay nghề của người nhập cư hơn là gốc gác của họ. Trong khi dư luận chung ở Anh hoan nghênh người từ các nước cùng văn hóa tiếng Anh nhất, như Úc, Mỹ, và thứ nhì là tới người châu Âu (Ba Lan) và theo Thiên Chúa giáo, họ không ưa nhất người từ châu Phi và người Hồi giáo ngoài châu Âu. Nhưng nếu nhìn vào tay nghề thì thái độ của họ với người Ấn Độ có tay nghề và người châu Âu có tay nghề không khác nhau bao nhiêu.Còn với di dân bất hợp pháp, thì hơn 1/3 (38%) người Anh coi đây là “vấn đề quan trọng nhất của xã hội” khi được thăm dò ý kiến vào tháng 10/2024. Ở đây tôi trích dẫn các số liệu trên từ nghiên cứu của ba tác giả Lindsay Richards, Marina Fernandez-Reino và Scott Blinder trên trang The Migration Observatory, ĐH Oxford.RFI : Trở lại câu hỏi trước, về chuyện Anh vẫn cần lao động trẻ, có tay nghề, thì vấn đề với người Việt Nam là thế nào ?TTV Nguyễn Giang : Từ thăm dò dư luận trên, ta có thể rút ra 1 số điều hữu ích về người Việt Nam. Một là người Việt Nam thuộc nhóm di cư khác chủng tộc, khác biệt văn hóa khá nhiều so với người Anh nên khó có thể được coi là nhóm được ưu ái. Tuy thế, so với các nước châu Âu bên lục địa thì thái độ bớt lo ngại về người nước ngoài nói chung và người Việt Nam nói riêng vẫn đỡ hơn nhiều.Nói rộng ra hơn thì sinh viên, chuyên gia có tay nghề vẫn được xã hội Anh nói chung và nền kinh tế Anh nói riêng đón nhận tương đối cởi mở. Sinh viên du học sau đại học được cấp visa thêm để kiếm việc ở Anh. Tất nhiên là họ phải tự kiếm được việc đủ sống, đóng thuế thì mới ở lại được tiếp, còn không khi visa hết hạn sẽ phải về Việt Nam.Xin nhắc lại là chính phủ Anh đã liệt kê ra danh sách hàng chục ngành nghề cần lao động nhập cư. Cần nói là không cứ gì sinh viên học xong đại học hay có bằng thạc sĩ mới thuộc diện “skilled workers” mà người có nghề đánh cá, thuỷ thủ, người nấu bếp, thợ nề, thợ hàn, điều dưỡng viên, người làm y tá, hộ lý, chăm sóc các cụ già, thậm chí có nghề như thợ đục đá chuyên cho kiến trúc đặc thù ở Scotland cũng được mời vào Anh.Vấn đề của người lao động Việt Nam nói chung là ngôn ngữ. Họ có thể có tay nghề nhưng thiếu tiếng Anh để theo được các chỉ dẫn, và giao tiếp với chủ công ty, với khách hàng. Đây là vấn đề có thể giải quyết được nếu có các trung tâm hướng nghiệp ở Việt Nam như ở Ấn Độ, Philippines chuyên đào tạo người có tay nghề để xuất khẩu lao động.RFI : Theo anh, câu chuyện này sẽ có kết cục ra sao với người Việt Nam ở Anh?TTV Nguyễn Giang : Theo quan sát của tôi thì tương lai cho việc nhập cư lậu sẽ ngày càng khó. Những người đi con đường như thế chịu rủi ro của chuyện vượt biên mà vào đây không có việc làm thì lại phải hồi hương. Thái độ của dư luận với di dân lậu và người không có tay nghề thì dù nói chung là có khá hơn so với tại các nước khác ở châu Âu, nhưng vẫn có trên 1/3 dân Anh không ưa họ. Tuy thế, dòng người lao động chân tay từ Việt Nam sang tới các nước Đông Âu và Đức cũng đang khó kiếm việc, nên họ tìm cách trốn sang Anh, khiến số người Việt Nam vào Anh phi pháp không giảm.Theo quan sát của tôi thì thu nhập là một chuyện, nhưng thái độ của người bản địa cũng là yếu tố khá quan trọng để người lao động Việt Nam tìm đến, hay bỏ đi. Từ hai năm trước, đã có các nhóm bỏ nhà máy thuê họ ở Hungary, trốn sang Đức, và một số đã từ Đức sang Anh. Tôi nghĩ rằng sự kỳ thị thể hiện ra không chỉ ở lời nói, các vụ hành hung nhắm vào người châu Á mà còn ở cả khó khăn, cản trở khi kiếm việc. Bởi vậy, người ta cố bỏ đi và tìm đến những nước mà môi trường sống, hợp pháp hay bất hợp pháp, đều dễ thở hơn. Vì thế, theo tôi thì dòng người lao động Việt Nam sang Anh sẽ còn tiếp tục.Không khí chính trị Anh sẽ còn không thuận lợi cho cả nhóm người có tay nghề. Đảng Bảo thủ (đối lập) vừa đề xuất đưa mức lương phải có cho mọi ‘skilled workers' vào Anh nhận việc bằng ‘work visa' là 38.700 bảng một năm (50 nghìn đô la), với mọi ngành nghề. Đây là mức lương không hề thấp, cao hơn lương trung bình ở Anh (37.430 bảng) và cao hơn hẳn mức lương tối thiểu cho một số nghề Anh đang cần thợ nhập cư (chỉ có 26.000 bảng/năm). Mức trên 38 nghìn/năm cao hơn cả lương bác sĩ Anh mới ra trường (36 nghìn) và cao hơn giáo viên Anh vừa vào nghề (26-31 nghìn/năm).Nhưng theo quan sát của tôi thì nhiều sinh viên Việt Nam sang đây du học, sau khi tốt nghiệp khó kiếm được lương khởi điểm ở mức 38-40 nghìn bảng/năm. Rất nhiều người vẫn đang cố bươn chải, làm các việc như chạy bàn trong quán, làm thêm trong ngành bán lẻ.Ngoài ra, đảng Bảo thủ muốn người tới Anh phải làm việc, đóng thuế đủ 10 năm mới được quyền định cư. Xin nhắc là đề xuất này mới là ý tưởng của đảng đối lập, không phải là luật nhưng cũng bộc lộ thái độ công khai không hoan nghênh cả di dân hợp pháp, có tay nghề. Nhìn rộng ra thì Anh, cũng như các nước châu Âu, đều đang có dân số lão hóa nhanh, sinh suất thấp và cần lao động, nhưng không ít người bản địa và chính trị gia lại chỉ muốn nhận người nước ngoài thuộc loại nhân tài, trẻ khỏe, có tay nghề, chịu làm việc nhiều, lương thấp, ít ưu đãi. Đây là chuyện tự nó đã đầy mâu thuẫn, nên chưa thể giải quyết được nhanh chóng.
Nếu bạn sống trong một căn hộ ở Paris, bạn có thể « trao đổi » nhà ở với một người khác trong lúc bạn đang vắng nhà, bận công việc phải đi xa. Sau đó, khi đến phiên bạn được đi nghỉ hè, bạn sẽ được một người khác cho mượn nhà, có thể là ở Lisbon, Roma hoặc Florida. Dịch vụ trao đổi nhà ở giữa các thành viên trong cùng một nhóm với nhau, gọi là HomeExchange, thực ra đã có từ lâu nhưng nay bắt đầu phát triển mạnh trở lại. Mạng dịch vụ « HomeExchange » ban đầu là một công ty Mỹ. Đến năm 2017, mạng này được một doanh nhân người Pháp (ông Emmanuel Arnaud) mua lại, rồi sáp nhập vào công ty « Guest to Guest » chuyên tạo cơ hội trao đổi kinh doanh giữa người tiêu dùng với nhau. Theo báo Les Échos, ngày càng có nhiều khách du lịch Tây phương chọn dịch vụ đổi nhà này vì họ không chi quá nhiều tiền lưu trú trong những kỳ nghỉ gia đình. Sự phát triển mạnh của các nền tảng trực tuyến cũng như tỷ lệ lạm phát cao, khiến cho nhiều du khách Âu-Mỹ đi tìm những giải pháp thay thế cho việc thuê phòng khách sạn truyền thống hay dịch vụ lưu trú ngắn ngày Airbnb.HomeExchange hiện có mặt tại 140 nước trên thế giớiĐể tham gia vào mạng dịch vụ HomeExchange, trước hết bạn phải sở hữu một căn hộ để có thể trao đổi với những người khác, sau đó bạn đăng ký làm thành viên cộng đồng này với mức phí hàng năm khoảng 210 euro. Các thành viên thường được chia thành nhiều nhóm, tùy theo khu vực, thành phố, ngôn ngữ hay quốc tịch ..... các thành viên trung thành thường đăng tin nhắn trên mạng và chia sẻ với nhau những khung thời gian họ muốn đổi nhà hoặc cho mượn nhà ở mà không lấy tiền. Mỗi lần làm như vậy, thành viên được tính thêm điểm (guest points / GP) và như vậy họ có thể dùng điểm ngay tức khắc hoặc đợi thêm một thời gian, tích lũy thêm điểm khi có dịp cần đi nghỉ mát ở một nơi khác, chọn một căn nhà cao cấp hơn. Mạng HomeExchange hiện có hơn 200.000 thành viên tại 140 nước trên thế giới và đã thực hiện 296.215 vụ đổi nhà trong năm qua.Theo nhà nghiên cứu Pascale Senk, đồng tác giả với ông Martin Rubio, quyển sách hướng dẫn « Échanger sa maison (le nouvel esprit du voyage) » nhà xuất bản Éditions des Équateurs, hình thức trao đổi nhà ở ban đầu nhằm mục đích tạo ra một cung cách mới cho khách thích đi du lịch. Với thời gian, trào lưu này đã thực sự trở thành một hiện tượng xã hội, khá thịnh hành tại các nước Âu-Mỹ. Trả lời phỏng vấn RFI Pháp ngữ, tác giả Pascale Senk cho biết mô hình đổi nhà giữa các thành viên với nhau phát triển mạnh vì phù hợp với tinh thần « du lịch bền vững » : giảm thiểu các chi phí, đồng thời nâng cao lợi ích cho môi trường và cho các cộng đồng địa phương. Trái với dịch vụ Airbnb, mạng lưới cho mượn nhà miễn phí không gây ra tình trạng khan hiếm nhà ở cho dân. Nói như vậy thì nước nào luôn giành lấy vị trí quán quân trên bảng xếp hạng này và đâu là các cộng đồng thành viên năng động trong việc tham gia phát triển mô hình đi đu lịch dựa trên việc trao dổi nahf với nhau. Cô Pascale Senk cho biết : « Đứng đầu danh sách này vẫn là các thành viên ở Bắc Mỹ kể cả Hoa Kỳ và Canada. Kế theo sau là các thành viên tại Úc, New Zealand và xa hơn nữa có Nam Phi. Tình trạng này phần lớn là do hệ ngôn ngữ : Mỹ, Canada hay Úc đều sử dụng tiếng Anh và việc nói cùng một ngôn ngữ tạo thêm nhiều điều kiện dễ dàng thuận lợi cho việc trao đổi. Và cũng đừng quên rằng, thói quen trao đổi nhà ở bắt nguồn từ Hoa Kỳ. Vào năm 1954, các giáo sư đại học người Mỹ ở New York đã có sáng kiến trao đổi nhà ở giữa giới giáo viên với nhau trên toàn bộ các bang nước Mỹ. Công ty hàng không Mỹ Panam sau đó đã lấy lại sáng kiến này bằng cách tổ chức trao đổi nhà ở giữa các nhóm nhân viên với nhau, nhân các kỳ nghỉ hè. Sau Hoa Kỳ, đến phiên Canada, rồi Thụy Sĩ và Hà Lan bắt nhịp trào lưu. Các gia đình giáo viên hay nhân viên công ty tha hồ đi du lịch mà không sợ tốn quá nhiều tiền, trong kỳ nghỉ hè có thể dài đến một tháng. Từ chuyện trao đổi nhà ở này, bắt đầu sinh ra các mạng lưới dịch vụ như HomeLink và InterVacation. Mãi đến đầu những năm 1990, ông Ed Kushins mới sáng lập tại California công ty HomeExchange, ban đầu in trên giấy danh sách các nhà cho mượn, sau đó thay thế bằng một trang web. Hơn 15 năm sau ngày ra đời, HomeExchange (cũng như phiên bản Canada Échange de Maison) được công ty Pháp Guest to Guest mua lại. Nhưng dù có đổi chủ, công ty vẫn giữ nguyên tên gọi, chuyện trao đổi nhà ở đã trở thành một thói quen nếu không nói là một truyền thống của người Bắc Mỹ. Với các phương tiện di chuyển thời nay, việc trao đổi nhà ở giữa bờ Đông và bờ Tây nước Mỹ hoặc giữa Hoa Kỳ và châu Âu càng thêm dễ dàng ».HomeExchange không phải là « nhà cho thuê trá hình »Trao đổi nhà ở giữa các thành viên đôi khi sống cách xa nhau cả chục ngàn cây số dĩ nhiên rất hấp dẫn về mặt tài chính. Thế nhưng đâu là những hạn chế (không dễ nhìn thấy ngay) của mô hình du lịch này. Cô Pascale Senk nhận xét : « Tôi đã viết quyển sách này cùng với tác giả Martin Rubio. Và chúng tôi muốn đề cao một cung cách đi du lịch mà quan hệ không chỉ đơn thuần là kinh doanh, mua bán. Điều quan trọng nhất đối với chúng tôi vẫn là chữ « trao đổi ». Dĩ nhiên là lần đầu tiên, bạn đổi nhà của mình với một thành viên khác, cách tính toán đầu tiên vẫn là tiết kiệm chi phí. Điều này lại càng đúng khi bạn có kế hoạch đi chơi xa, trong khi gia đình bạn có đến 4 thành viên. Việc tiết kiệm phí lưu trú là điều rất quan trọng. Ban đầu bạn cho mượn nhà của mình, rồi sau đó khi đến phiên gia đình bạn, nhà ở sẽ được một người khác cho mượn. Tuy nhiên, hình thức trao đổi nhà ở này chủ yếu dựa vào lòng tin tưởng lẫn nhau, sự có qua có lại trong quan hệ, chứ không có chuyện kinh doanh hay đổi chác tiền bạc » .Hạn chế đầu tiên có lẽ nằm ở trong tinh thần biết tôn trọng lẫn nhau. Nếu bạn có một căn hộ nhỏ ở Paris, thì bạn khó thể nào đòi đổi căn nhà ít phòng của mình với một biệt thự sang trọng ở Hawaii hay Miami. Hạn chế thứ nhì nằm ở trong thủ tục đi lại. Ngoài vấn đề visa còn có việc xin giấy phép du lịch điện tử. Một người đến từ Nam Phi có lẽ sẽ đổi nhà dễ dàng hơn với một kiều dân ở châu Âu. Các thủ tục đi lại thường tạo thêm rào cản giữa các châu lục với nhau. Hạn chế thứ ba có lẽ là do việc một số thành viên không tôn trọng các quy định rõ ràng của chương trình trao đổi nhà ở. Chẳng hạn như một số thành viên cho mượn nhà miễn phí, rồi sau đó lại đòi tiền trên danh nghĩa mướn nhân viên quyét dọn, làm vệ sinh. Điều đó đi ngược lại với chương trình trao đổi miễn phí, và rơi vào tình trạng dịch vụ « nhà cho thuê trá hình ».Cuối cùng là hạn chế về mặt tâm lý. Có nhiều người không dễ gì tiết lộ cuộc sống riêng tư của họ. Chuyện cho mượn nhà dù là chỉ trong một thời gian ngắn, vẫn buộc họ phải chấp nhận để cho những người xa lạ sờ mó đến đồ đạc riêng tư hay bước vào không gian thân mật của họ. Đây là một nét văn hóa dễ nhận thấy : người châu Á nói chung, và người Nhật Bản nói riêng nổi tiếng là dè dặt, kín đáo …. ». Tuy có nhiều điểm giới hạn, nhưng theo báo Les Échos, mạng dịch vụ HomeExchange thu hút sự quan tâm của nhiều người tiêu dùng trong bối cảnh giá khách sạn tăng mạnh và một số thành phố hạn chế Airbnb để giải quyết vấn đề nhà ở cho dân. Nhiều khách du lịch quốc tế dần chuyển sang sử dụng các mạng như HomeExchange, HomeSwap hay ThirdHome đều khai thác cùng một thị trường.Trong hai năm qua, số người đăng ký dịch vụ đổi nhà đã tăng gấp đôi, vượt mức 220.000 thành viên, trong đó phần lớn các thành viên có địa chỉ ở Hoa Kỳ, Canada, Pháp, Ý hay Tây Ban Nha. Doanh thu của mạng HomeExchange tăng 40% chỉ trong một năm và hiện đạt mức 35 triệu euro. Do vậy trước mắt, có thể xem dịch vụ trao đổi nhà ở là một biện pháp bổ sung chứ chưa thể là giải pháp thay thế cho Airbnb.
Nhìn lại 5 năm sau khi thỏa thuận Brexit có hiệu lực (từ 31/01/2020), vấn đề di dân vào Anh, cả hợp pháp và trái phép, vẫn là vấn đề nổi cộm lớn ở quốc gia nay đã nằm ngoài Liên Hiệp Châu Âu, dẫu rằng cắt giảm di dân là một tiêu chí của Brexit. Thông tín viên Nguyễn Giang từ Anh quốc tìm hiểu chủ đề này. RFI : 5 năm sau khi Thỏa thuận Brexit đưa Anh ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu có hiệu lực, vấn đề di dân vào Vương quốc Anh nay ra sao? Dư luận Anh nghĩ gì về chuyện này ?TTV NGUYỄN GIANG: Có thể nói là sau 5 năm Brexit, dòng người vào Anh vẫn đông hơn dòng người ra đi, khiến con số ròng nhập cư vào Anh tăng lên. Tuy thế, thành phần của các nhóm người tới Anh có sự thay đổi. Chúng ta nhớ rằng Brexit năm 2016 chính là hệ quả của việc quá 50% (dù không lớn) cử tri Anh muốn ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu (EU) để dân các nước khác trong EU không thể tới Anh sinh sống tự do.Nước Anh đã đạt được điều này vì lý do chủ quan (Brexit referendum) và khách quan là sau đại dịch Covid, số người từ châu Âu thuộc EU tới Anh giảm, và kinh tế Anh kém đi, người EU quay về đất nước họ, như trường hợp của Ba Lan, nơi có tăng trưởng kinh tế tốt hơn Anh.Bù vào đó thì di dân từ các nước khác trên thế giới, tạm gọi là nhóm nhập cư ngoài EU, lại tăng lên từ năm 2020. Người từ các nước Commonwealth (ví dụ Nigeria) hay đặc khu như Hồng Kông (nơi có nhóm mang hộ chiếu hải ngoại của Anh), và cả Trung Đông, Đông Nam Á (chủ yếu từ Việt Nam), vẫn vào Anh đều đều. Đặc biệt, trong giai đoạn 2021-2024, con số nhập cư ròng tăng mạnh, đạt trên 900 nghìn/năm tính vào thời điểm đầu năm 2024. Số dân EU thì sang Anh giảm dần đều từ đầu năm 2024.Dư luận Anh tiếp tục phản đối nhập cư mà họ cho là đang quá mức vì chi phí của chính quyền cho người xin tỵ nạn ngốn vào ngân sách nhà nước. Còn với cả di dân kinh tế, sinh viên du học, thì dù họ vào hợp pháp nhưng con số đông đảo lại đẩy giá thuê nhà ở các đô thị lên cao ngất, khiến người bản địa cũng không hài lòng.Giới trẻ Anh sau khi học xong gần như không thể nào mua được căn hộ đầu tiên, kể cả khi đi làm có lương khá. Tân chính phủ Lao Động tung ra kế hoạch xây thêm 1,5 triệu căn nhà từ nay đến năm 2029 để điều chỉnh sự mất cân bằng cung-cầu, nhưng lạm phát và lạm chi ngân sách, nhu cầu cắt chi tiêu công khiến mục tiêu này ngày càng khó đạt, theo các bình luận trên báo Anh.RFI : Chính phủ của đảng Lao động bỏ chương trình Rwanda nhiều tai tiếng của chính phủ Bảo thủ tiền nhiệm, vậy họ có giải pháp nào thay thế ?TTV NGUYỄN GIANG: Sau khi đảng Lao động lên cầm quyền tháng 7/2024, Anh quốc đã đẩy mạnh việc truy bắt các băng đảng buôn người và đẩy mạnh việc trục xuất và cho hồi hương người không được tỵ nạn.Trong nước, Anh thay đổi luật để phạt rất nặng những chủ lao động thuê nhân công thiếu giấy tờ cư trú. Mức phạt nay lên tới 60 nghìn bảng Anh cho một lao động lậu. Đây là khoản tiền rất lớn, tương đương 71,5 nghìn euro, hay 77,4 nghìn đô la Mỹ. Chủ lao động có thể bị tước giấy phép hành nghề, hoặc bị phạt tù nếu đã tham gia buôn người vào Anh để làm việc.Cụ thể là cảnh sát, cục di trú và biên phòng tăng cường truy bắt và kiểm tra các tiệm ăn, nhà hàng, cơ sở sản xuất, và cả tiệm làm móng của chủ là người châu Á, gồm Việt Nam.Chính quyền còn công khai tin tức và số liệu về các vụ truy quét này để răn đe. Ví dụ, trang của chính phủ Anh hôm 28/02/2025 viết: “Từ ngày 05/07/2024 đến 31/01/2025, số vụ kiểm tra giấy tờ lao động và số vụ bắt giữ đã tăng khoảng 38% so với cùng kỳ 12 tháng trước. Trong thời gian đó, Bộ Nội Vụ đã công bố 1.090 giấy phạt dân sự đối với những người sử dụng lao động trái phép. Chủ thuê lao động phi pháp có thể đối mặt với khoản tiền phạt lên tới 60.000 bảng Anh cho mỗi người tuyển dụng sai trái ».Về đối ngoại, Anh đã thành lập Lực lượng An ninh Biên giới mới do cựu cảnh sát trưởng Martin Hewitt lãnh đạo. Bên đối tác là Pháp đã bổ nhiệm một Đại diện cao cấp về di cư, Patrick Stefanini. Hai bên hợp tác chặt để hạn chế dòng thuyền nhỏ vào Anh.RFI: Những năm qua, quan hệ Anh-Pháp đã qua các bước thăng trầm vì dòng « thuyền nhỏ » (small boats) qua eo biển Manche vào Anh, vậy tình hình nay ra sao?TTV NGUYỄN GIANG: Kể từ sau khi đảng Lao động bỏ kế hoạch Rwanda của đảng Bảo thủ cầm quyền nhiệm kỳ trước, chính sách của chính phủ Anh hiện thời là tập trung “phá án” buôn người, tăng quyển cho Biên phòng Anh và hợp tác chặt với Pháp và các nước châu Âu nhằm “chặn nguồn người nhập cư từ gốc” trước khi họ vào Anh.Nhờ không khí chính trị Anh-Pháp cải thiện và chiến lược “tái sắp đặt” (reset) quan hệ với EU, nhất là với Pháp, tháng 2 vừa qua, hai nước đã tung ra sáng kiến mới nhất chống di dân bằng thuyền nhỏ từ Pháp vào Anh. Cụ thể thì bộ trưởng Nội Vụ Anh, bà Yvette Cooper, và người đồng cấp Pháp, Bruno Retailleau, đã gặp nhau ở Calais vào ngày 27/02 để thống nhất các hành động thực thi pháp luật mới, như một phần của quan hệ đối tác đã được làm mới, nhằm đối phó với nạn vượt biên bằng thuyền nhỏ qua eo biển Manche (English Channel). Hai bên đã lập đơn vị Cảnh Sát Đặc Nhiệm mới, kèm bộ phận khởi tố, tương tự như những các đại đội cảnh sát « compagnie de marche » được triển khai trong Thế Vận Hội Paris 2024, để bắt và nhanh chóng đưa ra tòa các chủ băng buôn người. Đơn vị hỗn hợp có tên tiếng Pháp là Groupe d'Appui Operationnel, đóng trụ sở tại Dunkerque, cảng biển vùng Pas de Calais, ở tây bắc nước Pháp, giáp Bỉ, và có 2 nhiệm vụ : Thứ nhất là tăng cường tuần tra vùng bờ biển của Pháp bằng hoạt động trinh sát điện tử và thực địa ; thứ hai là tăng số chuyên viên điều khiển từ xa cho đội drone để rà soát từ trên không các hoạt động buôn người sâu trong nội địa và chặn thuyền trước khi ra biển.Dù còn quá sớm để đánh giá tính hiệu quả của đơn vị hỗn hợp Anh-Pháp này, chúng ta có thể nói là sau các bước trầm trong quan hệ với Pháp, thì nay mối giao hảo đã tốt hơn. Điều đáng nói là đảng Lao động được phe đối lập, như đảng Bảo thủ, thúc vào lưng trong chính sách ngăn di dân “trái thông lệ” (irregular) vào Anh. Lãnh đạo đảng Bảo thủ còn vừa gợi ý hôm 09/03 rằng Luật Nhân quyền mà Anh ký với châu Âu “không nên áp dụng vào các vụ trục xuất di dân trái phép”. Các nhóm nhân quyền đã phê phán rằng đảng cầm quyền hay đối lập ở Anh đều đua nhau dùng lá bài chặn di dân trái phép để thỏa mãn tâm lý cử tri.Riêng với người Việt Nam vào Anh bằng thuyền nhỏ, thì thời gian qua tình hình khó khăn do việc kiểm tra các hàng quán, nên nhiều trang Facebook của người Việt Nam thông báo với nhau về chuyện xin hồi hương. Vấn đề cũng được chính phủ Anh đẩy mạnh gần đây. Có các kênh nhận xác minh nhân thân rồi đưa họ hồi hương với chi phí do phía Anh trả.Xin nhắc rằng, trên đài báo Anh, kể cả đài BBC, thì chủ đề di dân bằng thuyền nhỏ từ Pháp sang Anh những năm qua được đề cập liên tục. Đã có kênh truyền hình Anh quay cảnh ở bờ biển Calais với hàng trăm người trèo lên thuyền đi sang Anh mà “cảnh sát Pháp đứng lắc đầu nhìn, không chặn lại”. Anh và Pháp đổ lỗi cho nhau về vấn đề này. Nhưng đó là mấy năm trước, nay thì có vẻ như hai chính phủ đã hợp tác “chặn di dân bằng thuyền nhỏ” từ điểm xuất phát. Chúng ta cần chờ xem việc này có hiệu quả tới đâu trong năm nay là năm đầu tiên Anh và Pháp cùng triển khai phối hợp xử lý vấn đề này.
Năm 2023, Pháp có ba nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời, chật vật đối phó với cạnh tranh từ Trung Quốc. Đến đầu năm 2025, Photowatt, nhà máy cuối cùng, cũng ngừng hoạt động. Cùng lúc, Pháp rộng tay chào đón DAS Solar - một “đại gia” Trung Quốc trong lĩnh vực này. Nhà máy đầu tiên có quy mô lớn của DAS Solar tại Pháp sẽ đi vào hoạt động vào tháng 06/2025 ở vùng Montbéliard. Đây cũng là “gigafactory” đầu tiên ở Liên Hiệp Châu Âu để hướng đến thị trường châu Âu và châu Phi. Theo nhật báo Pháp Les Echos, dự án nhà máy đầu tiên của DAS Solar bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc được thông báo ngày 18/11/2024 khi công ty này ký với vùng Montbéliard (tỉnh Doubs) một thỏa thuận mua lại khu công nghiệp bỏ hoang rộng 100.000 m2 ở Mandeure, trị giá 1,2 tỉ euro chưa tính thuế, dự kiến đầu tư 109 tỉ euro vào nhà máy tương lai có công suất hàng năm 3 gigawatt (GW), tạo ra từ 450 đến 600 việc làm trực tiếp. Ông Jean-Pierre Hocquet, thị trưởng Mandeure (Doubs), nhấn mạnh đến việc “đôi bên cùng có lợi” : “Trước hết, đây là một cơ hội tốt bởi vì nhà máy này đã bị bỏ hoang từ khi nhà máy Forvia rời đi và chờ nhà đầu tư mới trong suốt nhiều năm qua”.Khu vực từng là biểu tượng của ngành công nghiệp địa phương, là nơi xuất xưởng những chiếc xe đạp Peugeot đầu tiên, sau này trở thành nhà máy sản xuất ống xả cho nhà cung cấp phụ tùng ô tô đến năm 2021. Việc DAS Solar “tới (Pháp) là sự trở lại công bằng của mọi chuyện”, theo nhận định của Charles Demouge, chủ tịch cộng đồng đô thị Vùng Montbéliard. “Cách đây 50 năm, Peugeot mang công nghệ của mình đến Quảng Châu. Bây giờ, Trung Quốc mang đến cho chúng ta kinh nghiệm của họ về sản xuất tấm pin mặt trời để tránh phải trả thêm thuế”.Pháp đã chủ động mời DAS Solar đến đầu tư vào lúc tập đoàn Trung Quốc tìm địa điểm ở Đức, Tây Ban Nha… Bà Shi Si, giám đốc DAS Solar Pháp, giải thích trong phóng sự của chương trình C dans l'Air ngày 04/02/2025 : “DAS Solar quyết định chọn đầu tư vào đây (Mandeure) để rút ngắn thời hạn xây dựng, bởi vì các tòa nhà đã có sẵn để khởi động sản xuất sớm nhất có thể. Tôi đã thăm rất nhiều nước trước đó như Đức, Tây Ban Nha, Ba Lan, nhưng cuối cùng tôi chọn Pháp, bởi vì chúng tôi được văn phòng tổng thống tiếp đón nồng hậu ngay từ lúc đầu, cũng như các bộ ngành khác, trong đó có cả bộ Tài Chính. Họ quan tâm đến dự án của chúng tôi”.Pháp cần Trung Quốc chuyển giao công nghệ pin mặt trờiÔng Frédéric Barbier, nguyên dân biểu tỉnh Doubs, hiện là đại diện của DAS Solar Châu Âu, giải thích “DAS Solar muốn tiến nhanh và điện Elysée sẵn sàng bật đèn xanh, với điều kiện phải chuyển giao công nghệ”. Điều này nói lên tất cả thực tế về lĩnh vực này tại Pháp, cũng như tại châu Âu nói chung, theo giải thích của kinh tế gia Sébastien Jean, giám đốc liên kết tại Viện IFRI : “Yếu tố mấu chốt để thành công được ở Pháp là có sự chuyển giao công nghệ, bởi vì trên thực tế Trung Quốc tiến bộ vượt trội, bỏ xa các đối thủ về công nghệ năng lượng mặt trời”.Trung Quốc gần như chiếm độc quyền tấm pin mặt trời trên thế giới vì sản xuất đến 80%, trong khi 20 năm trước đây chỉ chiếm 6% thị phần. Theo văn phòng Wood Mackenzy, 10 nhà sản xuất lớn nhất trên thế giới là của Trung Quốc. Tốc độ phát triển chóng mặt, giá thành giảm đã khiến các đối thủ của Trung Quốc không cầm cự được và lần lượt ngừng hoạt động. Năm 2022, Trung Quốc đã tăng gấp ba sản lượng và tiếp tục tăng gấp đôi trong năm 2023 đến mức sản xuất dư thừa so với nhu cầu.Trong phóng sự ngày 12/02/2024 của trang Euronews, tổng thư ký Johan Lindahl của ESMC (European Solar Manufaturing Council), giải thích : “Trung Quốc trợ cấp cho ngành công nghiệp này từ hơn mười năm qua. Họ đưa ra một quyết định mang tính chiến lược cách đây hơn 15 năm, xem pin mặt trời là một ngành công nghệ chiến lược. Họ cũng làm tương tự trong nhiều lĩnh vực khác như xe điện, pin…”Tại sao lĩnh vực sản xuất pin mặt trời lại bi đát đến như vậy ở Pháp ? Trong khi ngay từ năm 2013, Liên Hiệp Châu Âu đã ý thức được mối đe dọa từ pin mặt trời Trung Quốc ồ ạt tràn vào thị trường chung châu Âu. Ngày 27/11/2013, Liên Hiệp Châu Âu đã áp mức thuế tạm thời lên tới 42,1% đối với sản phẩm pin mặt trời nhập từ Trung Quốc sau cuộc điều tra từ năm 2012 về đơn kiện của EU Pro Sun ( Hiệp hội Doanh nghiệp năng lượng mặt trời châu Âu), theo đó sản phẩm của Trung Quốc được bán tại thị trường châu Âu có giá thấp hơn 45% so với sản phẩm cùng loại do châu Âu sản xuất nhờ được trợ giá không công bằng từ chính phủ Trung Quốc.Nhưng ba năm sau, lại là bước ngoặt 180 độ, theo giải thích của tổng giám đốc tập đoàn Total Patrick Pouyanne :trong buổi điều trần tại Thượng Viện Pháp ngày 29/04/2024:“Chúng tôi cũng sản xuất tấm pin mặt trời, trong một doanh nghiệp có tên SunPower, vì thế chúng tôi đã trải qua quá trình đó : đầu tư vào các nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời ở châu Âu và cuối cùng phải đóng cửa hết. Các vị có biết tại sao tôi phải đóng cửa các nhà máy đó ? Tại vì năm 2016 hoặc 2017, Châu Âu quyết định dỡ bỏ mọi rào cản đối với tấm pin mặt trời Trung Quốc. Tôi đến Bruxelles, tôi cũng đi gặp bộ trưởng Kinh Tế để nói với ông ấy rằng nếu dỡ bỏ tất cả những rào cản thuế quan đó, chúng tôi sẽ phải đóng cửa hết nhà máy có ở Toulouse và Carling, như các đồng nghiệp khác. Cuối cùng Liên Hiệp Châu Âu vẫn đưa ra lựa chọn. Châu Âu chọn gì ? Người ta nói với chúng tôi là “phải để cho pin mặt trời Trung Quốc vào, các vị đóng cửa nhà máy bởi vì lựa chọn của chúng tôi (Liên Âu) là khiến cho giá của năng lượng mặt trời xuống mức thấp nhất có thể”. Tôi khá ngạc nhiên khi thấy một vài nhà sản xuất quay lại với tấm pin mặt trời cách đây 2, 3 năm. Mỗi lần họ hỏi tôi, tôi đều kể cho họ kinh nghiệm của mình. Tôi sợ là bây giờ chuyện sẽ tái diễn”.Pin mặt trời Trung Quốc được rộng đường ở châu ÂuCả một lĩnh vực gần như nằm trong tay DAS Solar, ít nhất là cho tới năm 2027, vì Photowatt, một trong những nhà sản xuất tấm pin mặt trời cuối cùng ở Pháp, cũng đành đóng cửa do không có người mua lại. Từ một doanh nghiệp gia đình được thành lập năm 2018 ở Thượng Hải, DAS Solar trở thành nhà xuất khẩu tấm pin theo công nghệ loại N lớn thứ 3 trên thế giới. Việc các nhà sản xuất năng lớn của Pháp (EDF, Engie và TotalEnergies) cam kết mua sản phẩm của DAS Solar cũng mang tính quyết định.Chính phủ Pháp vận động các tập đoàn năng lượng hỗ trợ cho mục tiêu pin mặt trời “Made in Europe” trong khuôn khổ “Thỏa thuận 2030”. Ngoài ra, tập đoàn Trung Quốc khẩn trương sản xuất tại Pháp, vì từ năm 2025, quy định mới của Châu Âu Net-Zero Industry Act (NZIA) đã chính thức có hiệu lực. Được thông qua đầu năm 2024, NZIA có mục đích đưa sản xuất các loại công nghệ phát thải thấp trở lại châu Âu.Liên Hiệp Châu Châu Âu đặt tham vọng sản xuất 40% tấm pin mặt trời tiêu thụ trong khối vào năm 2030. Để đạt được mục tiêu đó, một mặt, “các nước thành viên có thể cấp hỗ trợ gián tiếp và đưa thêm những tiêu chí mới trong việc gọi thầu”, theo giải thích của chủ tịch nghiệp đoàn ngành nghề điện mặt trời. Mặt khác, việc Ủy Ban Châu Âu có thể tăng thuế hải quan đối với pin mặt trời được xuất trực tiếp từ Trung Quốc, cấm nhập khẩu sản phẩm do lao động cưỡng bức, cũng khiến các doanh nghiệp Trung Quốc đẩy nhanh kế hoạch mở nhà máy ở Châu Âu.DAS Solar không muốn dừng ở việc lắp ráp ở Châu Âu, mà dự kiến nhanh chóng phát triển “cả một chuỗi sản xuất tấm pin mặt trời hoàn chỉnh”, từ sản xuất các tế bào quang điện đến sản xuất silicon. Tập đoàn đã tính đến việc mở rộng thêm cơ sở để tiếp nhận các nhà thầu phụ, cũng từ Trung Quốc, chuyên về dây cáp và đầu nối. Mỗi doanh nghiệp Trung Quốc mở một chi nhánh ở Pháp và có thể kết hợp với các đối tác Pháp.Pin mặt trời Trung Quốc tiếp tục được rộng đường ở châu ÂuTuy nhiên, với năng suất 3 GW, DAS Solar sẽ chỉ chiếm khoảng 3% thị trường châu Âu. Trong lộ trình năng lượng nhiều năm (PPE) được công bố tháng 11/2024, thị phần điện mặt trời đã được đẩy cao hơn 54-60 GW vào năm 2030 và đạt đến 100 GW ngay năm 2035 thay vì 2050 như ban đầu. Ngoài ra, phải “sản xuất tại chỗ 40% tấm pin mặt trời mà Pháp sử dụng từ nay đến năm 2030”.Chính phủ kỳ vọng các nhà công nghiệp Pháp hoặc châu Âu cũng được hưởng kinh phí dành cho phát triển điện mặt trời. Hai nhà máy Carbon ở Fos-sur-Mer và HoloSolis ở Hambach, tỉnh Moselle, đang được phát triển, là nằm trong kế hoạch này. Tập đoàn Carbon kỳ vọng khởi công xây dựng nhà máy ngay trong năm 2025 để sản xuất vào năm 2027. Còn HoloSolis, được dự kiến khởi công xây dựng vào đầu năm 2026 và đi vào hoạt động năm 2028, có khả năng cung cấp cho thị trường Pháp và châu Âu 10 triệu tấm pin mặt trời hàng năm, tương đương với 5 GW (6).Trong khi hai đại dự án còn trên kế hoạch, thì nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời cuối cùng ở Pháp đã phải ngừng hoạt động từ đầu năm 2025. Photowatt ở tỉnh Isère, trực thuộc tập đoàn EDF Renouvelables, đã không cạnh tranh được với sản phẩm Trung Quốc. Dù dư địa cho các nhà sản xuất châu Âu vẫn còn rất lớn, trước mắt DAS Solar sẽ vẫn thống lĩnh thị trường Pháp, ít nhất trong vài năm tới.
Việt Nam vốn không thuộc khu vực có nhiều nguy cơ sa mạc hóa. Tuy nhiên những năm gần đây, cụm từ « chống sa mạc hóa » đang ngày càng phổ biến trên truyền thông trong nước. Nhiều quan chức nói đến việc Việt Nam hiện có 11,8 triệu ha đất (chiếm hơn 35% đất tự nhiên) đang trong tình trạng « thoái hóa », « hoang hóa » và có nguy cơ dẫn tới « sa mạc hóa ». Vì sao Việt Nam lại coi nguy cơ « sa mạc hoá » là mối đe dọa lớn ? Theo định nghĩa chính thức của Công ước chống sa mạc hóa 1994, sa mạc hóa là « sự suy thoái đất đai tại các vùng khô hạn, bán khô hạn, vùng ẩm nửa khô hạn do các nguyên nhân khác nhau, trong đó có biến đổi khí hậu và các hoạt động của con người gây ra » (điều 1, chương 1). Quá trình đất bị suy thoái do khô hạn là cốt lõi của hiện tượng sa mạc hóa. Đọc thêm : 2015 - Năm quốc tế về Đất đaiViệc Trái đất bị hâm nóng gia tăng, làm khô hạn thêm trầm trọng, khiến số lượng cư dân bị ảnh hưởng với tình trạng suy thoái đất hiện tại là hơn 3 tỉ dân, tăng vọt so với khoảng 1,5 tỉ dân năm 2011. Năm 2011 cũng là năm mà Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc tổ chức hội nghị cấp cao về « Đối mặt với sa mạc hóa, suy thoái đất và tình trạng khô hạn… ». « Sa mạc hoá »: Khái niệm giúp nhìn nhận triệt để và toàn diện các hiểm họa suy thoái đấtTừ hơn 10 năm nay, Liên Hiệp Quốc thúc đẩy việc gắn liền vấn đề chống sa mạc hóa - vốn là hình thái suy thoái tột độ của đất - với việc phòng chống suy thoái đất nói chung. Công ước chống sa mạc hóa của Liên Hiệp Quốc (UNCCD / CNULCD) được coi là đóng vai trò then chốt trong mục tiêu chống suy thoái đất của cộng đồng quốc tế. Năm 2014, Liên Hiệp Quốc lấy ngày 05/12 hàng năm là Ngày Quốc tế Đất đai, để nhấn mạnh đến vai trò của Đất đai, nơi sản xuất đến 95% thực phẩm nuôi sống nhân loại. Việt Nam - tham gia Công ước chống « sa mạc hóa » từ năm 1998 - cũng điều chỉnh chính sách để việc chống sa mạc hóa bao trùm cả việc ngăn chặn nguy cơ thoái hóa đất các loại.Về chủ đề này, RFI tiếng Việt đặt câu hỏi với Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Đỗ Đình Sâm, nguyên viện trưởng Viện Khoa học Lâm Nghiệp Việt Nam.RFI : Ông nhìn nhận ra sao về vấn đề « sa mạc hóa » ở Việt Nam ?Giáo sư Đỗ Đình Sâm : Hiện nay Việt Nam dùng lẫn lộn « sa mạc hóa » với « hoang mạc hóa ». Chúng tôi vẫn dùng theo từ chung là « sa mạc hóa » để thống nhất với quốc tế. Bởi vì từ này do gốc tiếng Pháp, tiếng Anh mà ra. Chỉ có một từ « desertification » thôi. Ở Việt Nam, thường tránh nói « sa mạc hóa », mà thiên về « hoang mạc hóa » hay « thoái hóa đất » nhiều hơn, để dễ tưởng tượng. Nếu ở Việt Nam mà chỉ đất sa mạc hóa đây, đất sa mạc đây, thì người ta khó nghe. Nhưng nói là « có khả năng », « có nguy cơ sa mạc hóa » thì người ta nghe được, nhưng những cụm từ đó hơi dài. Số 11 triệu ha đất gọi là « thoái hóa » hoặc « hoang hóa » có thể chia thành ba hay bốn loại. Một loại nguy cơ sa mạc hóa cao, loại nguy cơ thấp, loại nguy cơ trung bình chẳng hạn. Thực ra, theo quan điểm của mình, nơi nào cũng phải quan tâm đến vấn đề sa mạc hóa cả. Việt Nam mặc dù nằm trong nhóm nước nhiệt đới mưa nhiều, nhưng với biến đổi khí hậu, mà có sáu tháng mùa khô, với điều kiện sử dụng đất không hợp lý, thì vấn đề sa mạc hóa nói chung là có ở toàn quốc. Thực ra mỗi tỉnh đều có một số địa điểm cục bộ có khả năng thoái hóa đất, do biến đổi khí hậu, do mất rừng, do sử dụng đất không tốt làm đất sói mòn, thoái hóa độ phì đi, thì tất cả những nơi đó phải quan tâm.5 vùng đất có nguy cơ « sa mạc hoá » ở Việt Nam RFI : Theo Ông, hiện tượng sa mạc hóa đe dọa chủ yếu đến các khu vực nào ?Giáo sư Đỗ Đình Sâm : Hiện nay ở Việt Nam, người ta quan tâm đến 5 loại sa mạc hóa. Thứ nhất là vùng mưa ít của Việt Nam. Mưa ít thì có mấy nơi : Ninh Thuận, Bình Thuận, Khánh Hòa, trước kia là Phan Rang, Phan Rí. Ở ngoài Bắc, thì có vùng Tây Bắc có một số nơi mưa ít hơn, như Sơn La hay Mộc Châu, Yên Châu, hay vùng giáp Lào chẳng hạn ở Mường Xén - Hà Tĩnh. Đấy là những nơi mình phải quan tâm vì lượng mưa thấp. Nhưng hiện nay biến đổi khí hậu thì khô hạn ngày càng tăng cường. Không chỉ những vùng đó, mà rất nhiều vùng mà có đến 5 tháng, 6 tháng hay thậm chí 7, 8 tháng không có mưa. Nguyên nhân đầu tiên đối với nguy cơ sa mạc hóa là biến đổi khí hậu và lượng mưa. Thứ hai là trên đất cát ven biển. Những vùng cát là khả năng sa mạc hóa cao vì thứ nhất là dinh dưỡng của đất kém, thứ hai nhiệt độ rất cao. Nhưng không phải tất cả đất cát đều có thể coi là sa mạc hóa được, nhưng nguy cơ cao hơn so với đất khác. Thứ ba là đất bị sói mòn trơ sỏi đá. Trước tiên có rừng bao phủ, bây giờ mất đi. Việt Nam gọi đây là « đất trống, đồi núi trọc ». Đất bị thoái hóa hết rồi bị « kết von » (concretion) trên tầng mặt. Khô hạn khiến đất cứng lại. Hầu như chỉ có cây công nghiệp là có thể phát triển được. Thứ tư là đất chua phèn. Phèn hóa tức axit lên cao cũng được xếp vào nhóm có khả năng sa mạc hóa. Thứ năm là vấn đề xâm nhập mặn cũng liên quan đến sa mạc hóa. Sa mạc hóa ở Việt Nam xảy ra cục bộ ở rất nhiều nơi trong toàn quốc, nhưng điển hình là những vùng nói trên. Đọc thêm : Đồng bằng sông Cửu Long - Nông dân phải thích ứng với ngập mặn ngày càng trầm trọngĐất sa mạc hóa và tán cây xanh « rừng khộp » Trong câu chuyện với chúng tôi, Giáo sư Đỗ Đình Sâm rất chú ý đến trường hợp của rừng Khộp, một loại rừng tự nhiên đặc biệt mọc lên từ vùng đất đai bị thoái hóa nghiêm trọng.Giáo sư Đỗ Đình Sâm : « Ví dụ như ở Tây Nguyên chúng tôi thấy ở những vùng đất sói mòn trơ sỏi đá, có rừng với những loại cây phù hợp, người ta gọi là « rừng khộp ». « Khộp » là tiếng dân tộc để chỉ một loại rừng (rừng nghèo). Những cây này thuộc họ Dầu, như cây Sao ở phố Lò Đúc Hà Nội, hay trong Nam có nhiều đường phố trồng cây Dầu, như cây Dầu rái. Ở rừng Khộp, chỉ có bốn loài, cây dầu đồng, cây dầu chà đeng, cây cà chít và cây cẩm liên. Ở Việt Nam, rừng tự nhiên có rất nhiều loài, hàng trăm loài, nhưng ở rừng Khộp thì đơn giản lắm, vì điều kiện khắc nghiệt lắm, toàn bộ đất là đá ong kết von, hầu như không có đất gì cả, cuốc vào đấy toàn gặp đá, sỏi và kết von. Rất xương xẩu ! Điều kiện đặc biệt lắm, nhưng cây rừng vẫn tốt. Chỉ cần có một ít đất, có một tí nước là nó hút, cây phát triển thôi. Mùa khô cây rụng hết lá trông như rừng chết, nhưng đến mùa mưa lại xanh rờn lên. Bây giờ chẳng ai nói diện tích đấy là sa mạc hóa cả, bởi vì cây tươi tốt vào mùa mưa, đa dạng sinh học có, có cả voi, có cả hươu nai, hồi xưa có cả cá. Còn đi săn ở đấy rất nhiều. Giờ phá đi nhiều chỉ còn lại ít thôi. Không ai nói là đất sa mạc hóa. Nhưng về bản chất mà nói, về khoa học mà nói, đất này là thuộc về sa mạc hóa khô cằn rồi. Cây nông nghiệp không sống được. Nhưng không ai thống kê đấy là đất sa mạc hóa.» « Rừng khộp »: Sức mạnh thiên nhiên kỳ diệu Chuyên gia về rừng Việt Nam nhấn mạnh là vấn đề rừng Khộp trong phải là trọng tâm của nguy cơ sa mạc hóa ở Việt Nam, nhưng là một ví dụ tiêu biểu cho thấy sức mạnh bí ẩn, diệu kỳ của thiên nhiên.Giáo sư Đỗ Đình Sâm : « Nếu nhìn « rừng khộp » và vấn đề sa mạc hóa ở Việt Nam dưới góc nhìn chung của nhà quản lý, thì đây không phải là vấn đề lớn, vì diện tích so với rừng tự nhiên rất ít. Tuy không phải vấn đề trọng tâm, nhưng về mặt khoa học, có thể có ích để giải thích về khái niệm sa mạc hóa, và việc đất đai bị sa mạc hóa có khả năng phục hồi được nhờ tự nhiên. Chứ không phải là bó tay với vấn đề sa mạc hóa. Có hai tác động. Một là tác động của con người, bằng trí óc thông minh của mình, để mà chống chọi được sa mạc hóa, bằng tất cả các biện pháp, điển hình là nhất là vấn đề đất cát của mình là tác động của việc dùng cây phi lao. Tác động thứ hai là tự nhiên cũng có thể phục hồi được trong điều kiện sa mạc hóa với điển hình là rừng khộp. »Theo Giáo sư Đỗ Đình Sâm, điều quan trọng nhất để chống nguy cơ sa mạc hóa là phải bảo vệ được rừng tự nhiên hiện có. Đây là vấn đề « khó nhất ». Việt Nam có chủ trương « đóng cửa rừng », tức cấm khai thác rừng tự nhiên từ năm 2017. Nhưng điều đáng sợ là rừng tự nhiên vẫn tiếp tục bị tàn phá dần mòn.Coi trọng « Sức khoẻ của đất » : Cốt lõi của chính sách chống « sa mạc hoá »Chính sách chống « sa mạc hoá » mở rộng, bao hàm tất cả các hình thức suy thoái đất, cho phép các nhà lập chính sách và các tác nhân khác đối diện với vấn đề cốt lõi, « sức khỏe của đất ». Bảo vệ sức khỏe của đất đồng nghĩa với việc giúp chống suy thoái. Giáo sư Đỗ Đình Sâm nêu bật nghịch lý nẩy sinh do việc trồng độc canh cây keo, vốn đã và đang được coi là một giải pháp phủ xanh đồi trọc chính tại Việt Nam - đang có nguy cơ làm tổn hại đất.Giáo sư Đỗ Đình Sâm : « Đối với chống sa mạc hóa, điều thứ hai là rừng trồng phải đa dạng hơn. Không phải chỉ có keo và bạch đàn. Nhưng cái này khó, bởi vì những đất thoái hóa như vậy mà chỉ trồng loại cây lá rộng khó thành công. Chỉ có keo, bạch đàn, nhập từ Úc, ở cái vùng khô hạn nhiều, thì phù hợp với khí hậu Việt Nam. Vấn đề nảy sinh hiện nay với những nơi trồng keo và bạch đàn, tức chỉ trồng có một loài duy nhất, là vấn đề sâu bệnh, khiến cây chết hàng loạt. Đây là hệ quả của việc chỉ trồng một loài. Mới đầu thì kết quả rất tốt, nhưng sau đó xuất hiện vấn đề này. Cái khó để chuyển đổi là vì loại cây này phù hợp với các vùng đất xấu. Về loại cây lá rộng, ngoài keo và bạch đàn, không cây nào sống nổi. Người dân nghèo cũng cần đến những loại cây nhanh chóng cho thu hoạch gỗ sau 5, 6 năm. Đọc thêm : Nấm-rễ cộng sinh - ‘‘Bí quyết 400 triệu năm tuổi'' có giúp nhân loại thoát đại họa khí hậu?Vấn đề sâu bệnh chết hàng loạt không trực tiếp liên quan đến sa mạc hóa, mà đây trước hết là vấn đề « sức khỏe đất » (soil health), tức đất bị ảnh hưởng, không khỏe được, giống như cơ thể của mình có bệnh trong người. Bệnh từ cây lan xuống đất. Nếu cứ trồng mãi như thế thì năng suất ngày càng giảm đi. Sức khỏe đất là vấn đề cần phải quan tâm. » « Phủ xanh đồi trọc » không đủ bảo đảm « Sức khỏe của đất »Nguy cơ sa mạc hóa tưởng như được đẩy xa, nếu căn cứ theo số liệu chính thức, Việt Nam hiện có 42% diện tích đất toàn quốc đã được rừng che phủ. Tuy nhiên, giáo sư Đỗ Đình Sâm cảnh báo, chỉ « phủ xanh » thôi là hoàn toàn chưa đủ. Điều quan trọng nhưng không hề dễ dàng, là phải tìm được những thứ cây trồng phù hợp, vừa cho phép làm cho đất khỏe, vừa mang lại lợi ích kinh tế bền vững.Giáo sư Đỗ Đình Sâm : « Khi có cây phủ thì nguy cơ sa mạc hóa bị hạn chế. Nhưng phải đặt vấn đề năng suất sinh học và kinh tế trong sử dụng đất. Hồi xưa mình có từ phủ xanh đất trống, đồi trọc. Có nghĩa là tôi chỉ cần phủ xanh thôi là được rồi. Vấn đề bây giờ là phải trồng được cây có kinh tế để người ta có thể sống được. Trong vấn đề (chống) sa mạc hóa này, cần xem xem bằng cách nào anh sử dụng đất một cách kinh tế, nhưng không làm thoái hóa, làm ít thoái hóa hơn. Đọc thêm : Cây keo và lo ngại ‘‘Rừng'' trồng cây sản xuất thôn tính Rừng tự nhiên thực thụ (phần cuối trong bài)Về mặt nào đó, kinh tế có thể nói là ổn định rồi, trồng rừng lên được, tức cũng giảm nguy cơ sa mạc hóa rồi, nhưng chưa đạt được yêu cầu bền vững. Bền vững với môi trường có nghĩa là không để xẩy ra vấn đề sâu bệnh. Không để xảy ra vấn đề thoái hóa đất, khi việc trồng cây khiến năng suất sinh học (của đất) kém đi. Vấn đề này ngành lâm nghiệp có thấy, có đặt ra, có nghiên cứu. Nhưng thay đổi cây này với cây khác rất khó, bởi gắn với kinh tế. »Nếu tôn trọng Đất, Thiên nhiên sẽ tiếp tục là chỗ dựa cho con ngườiViệc nhìn nhận nguy cơ « sa mạc hóa » như một đe dọa toàn quốc cho phép Việt Nam đối mặt một cách toàn diện với các hình thức suy thoái đất đai đủ loại. Đặt vấn đề « sức khỏe đất » lên tuyến đầu cho phép hoạch định những chính sách hiệu quả để bảo vệ thứ tài nguyên vô giá này. Bảo vệ rừng tự nhiên, hướng đến những cây trồng phù hợp với thổ nhưỡng từng địa phương để khôi phục đa dạng sinh học là những giải pháp sâu gốc bền rễ, cho phép Việt Nam vừa trực tiếp chống lại đe dọa sa mạc hóa, góp phần hạn chế biến đổi khí hậu, và có thêm nhiều nguồn lực kinh tế.Nếu tôn trọng Đất - sản phẩm kỳ diệu của hàng chục, hàng trăm triệu năm tiến hóa của sinh giới trên Trái đất, Thiên nhiên sẽ tiếp tục là chỗ dựa vững chắc giúp con người vượt qua những thách thức chưa từng có hiện nay.
Năm 2025, Pháp kỷ niệm đúng 50 năm luật Veil được Quốc Hội thông qua, cho phép phụ nữ được phép nạo phá thai. Nhưng cũng phải mất 49 năm từ khi ngừng xem nạo phá thai là hành vi phạm tội, đến năm 2024 Pháp mới công nhận chấm dứt thai kỳ là quyền cơ bản của con người. Đây được xem là một dấu mốc lịch sử về quyền sinh sản tại Pháp. Không phải là chính quyền pháp khuyến khích nạo phá thai mà là cho phép phụ nữ tự do định đoạt thân thể và tương lai của mình, đồng thời giảm bớt nguy cơ các đảng chính trị chiếm đa số trong tương lai có thể muốn thiết lập lệnh cấm hoặc hạn chế, như Mỹ hay Ba Lan …Nhìn lại lịch sử, chấm dứt thai kỳ tại Pháp bị nghiêm cấm từ năm 1810. Dẫu không có số liệu chính thức, nhưng theo ước tính, mỗi năm có khoảng 500.000 phụ nữ, thuộc mọi hoàn cảnh và tầng lớp xã hội, phá thai. Thường thì chỉ những người có điều kiện tài chính mới dễ tìm được bác sĩ đáng tin cậy ở trong nước hay nước ngoài để chấm dứt thai kỳ. Phải đến năm 1975 luật Veil về nạo phá thai (đạo luật đặt theo tên bộ trưởng Y Tế Pháp thời đó là Simone Veil)mớiđược ban hành.1975 : Dấu mốc lịch sửSử gia Bibia Pavard là đồng tác giả cuốn sách « Đạo luật Veil. Một thế kỷ lịch sử » (NXB Découverte, 2024). Trong bài trả lời phỏng vấn của báo Le Monde ngày 17/01/2025, kỷ niệm 50 năm luật Veil, sử gia Bibia Pavard nhấn mạnh là dẫu cho cuộc đấu tranh về quyền phá thai đã thu hút các nhà nữ quyền từ đầu thế kỷ XX, nhưng phải đến tận cuối những năm 1960 - đầu những năm 1970 thì chấm dứt thai kỳ tự do và miễn phí mới được đặt vào tâm điểm phong trào đấu tranh nữ quyền tại Pháp.Đạo luật Veil năm 1975 là thành quả của 5 năm đấu tranh, vận động. Các tổ chức tranh đấu xem đó là một thắng lợi, nhưng cũng nhiều người thất vọng vì chưa đạt được tầm mức theo mong muốn. Theo sử gia Bibia Pavard, với đạo luật Veil năm 1975, chấm dứt thai kỳ vẫn chưa được công nhận là quyền mà chỉ được xem là sự rộng lượng của xã hội đối với những phụ nữ có thai nhưng do hoàn cảnh không thể muốn giữ thai để sinh con. Và đạo luật cũng chỉ là tạm thời với thời hạn 5 năm, chi phí nạo phá thai không được cơ quan Bảo hiểm Xã hội hoàn trả, người nước ngoài không được nạo phá thai tại Pháp …Các nhà nữ quyền hiểu rằng luật Veil khi đó mới chỉ mang đến một quyền khá « mong manh ». Ngoài ra là thái độ chống đối của nhiều bác sĩ. Đến những năm 1980-1990 thậm chí còn xuất hiện đội quân chống nạo phá thai, với hàng loạt hành động nhằm cản trở hoạt động của các cơ sở y tế nạo phá thai. 2025 : Chiến thắng biểu tượngCùng với những biến chuyển trong xã hội, dần dần thì phụ nữ cũng được tạo thuận lợi hơn khi tự nguyện chấm dứt thai kỳ : chi phí được Bảo hiểm Xã hội hoàn trả 100% theo hạn mức, tuổi thai tối đa khi bỏ thai được kéo dài, quy định về khoảng thời gian suy nghĩ trước khi phá thai được dỡ bỏ, phụ nữ được lựa chọn phương phá thai bằng thuốc hay dụng cụ, được hỗ trợ tâm lý sau khi phá thai, hình thức tư vấn từ xa được phát triển …Bên cạnh đó là việc ban hành các đạo luật ngăn chặn hành vi cản trở hay tìm cách cản trở phụ nữ phá thai hay tiếp cận thông tin về phá thai, hay hành vi dọa dẫm, gây khó khăn cho các cơ sở và nhân viên y tế phá thai cho phụ nữ. Việc làm lan truyền thông tin sai lệch cũng bị xử lý. Và gần đây nhất, cách nay tròn 1 năm, vào ngày 08/03/2024, tổng thống Emmanuel Macron chủ trì lễ đóng dấu ấn vào đạo luật ghi quyền tự nguyện chấm dứt thai kỳ vào Hiến Pháp, đưa nước Pháp trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới mà quyền tự nguyện chấm dứt thai kỳ được Hiến Pháp công nhận và bảo vệ. Quyết định của chính quyền Macron được xem là bước đi tiên phong trong bối cảnh Tòa án Tối cao Hoa Kỳ hồi tháng 06/2022 đã hủy bỏ quyền phá thai, trong khi ở nhiều khu vực trên thế giới, thậm chí ngay tại châu Âu, cũng nổi lên một số phong trào tìm cách hạn chế quyền phá thai, thậm chí nghiêm cấm việc phá thai, cho dù việc ép buộc duy trì thai kỳ có thể gây nguy hiểm cho tính mạng người phụ nữ.Ba Lan : « địa ngục của phụ nữ » cần chấm dứt thai kỳTheo tổ chức bảo vệ quyền sinh sản, Center for Reproductive Rights, thì hiện nay trên thế giới vẫn còn tới 40% số phụ nữ trong độ tuổi sinh con sống tại những nước mà nạo phá thai bị hạn chế hoặc bị cấm. Riêng tại châu Âu, Ba Lan là một trong những điển hình về luật cấm hà khắc, tới mức nhiều phụ nữ đấu tranh đòi quyền chấm dứt thai kỳ gọi Ba Lan là « địa ngục của phụ nữ ». Từ năm 2020, chấm chứt thai kỳ gần như là bất hợp pháp ở Ba Lan, trừ 3 trường hợp : có thai do bị cưỡng hiếp, hoặc quan hệ loạn luân, hoặc nếu do duy trì thai kỳ sẽ đe dọa trực tiếp đến tính mạng hoặc sức khỏe của người mẹ.Phán quyết củaTòa Bảo Hiến Ba Lan đã khiến đến 90% số trường hợp nạo phá thai trở thành hành vi bất hợp pháp. Đạo luật khắc nghiệt tới mức nhiều bác sĩ, nhân viên y tế không dám tiến hành thủ thuật phá thai vì lo sợ gặp rắc rối với pháp luật, thậm chí là án tù giam, bởi vì việc hỗ trợ nạo phá thai bị cấm, ai vi phạm có thể bị tù giam 3 năm. Năm 2023, lần đầu tiên có một nhà tranh đấu cho nữ quyền bị phạt lao động công ích vì hỗ trợ một phụ nữ chấm dứt thai kỳ.Mới đây, AFP hôm 13/02/2025 cho biết là theo các số liệu chính thức trong 10 tháng đầu năm 2024 chỉ có 780 ca nạo phá thai tại các bệnh viện ở Ba Lan. Thế nhưng, trên thực tế, theo Abortion Without Borders, mạng lưới các nhà đấu tranh cho quyền chấm dứt thai kỳ, « nạo phá thai tại Ba Lan là chuyện thường ngày » và mỗi năm có tới 150.000 ca phá thai. Việc « phá thai chui » dĩ nhiên sẽ có những nguy cơ đối với sức khỏe của phụ nữ.Anh : Dư luận, pháp luật và thực tế vẫn có cùng một lối Nhìn sang Anh, quốc gia sinh ra phong trào cánh tả thế giới (từ thập niên 1840) và các nhóm tiên phong về nữ quyền rất nhiều năm trước khi ngày Quốc tế Phụ nữ được lập ở Mỹ (1910), cho tới nay, quyền phá thai của phụ nữ vẫn là một vấn đề phức tạp.Từ Luân Đôn, thông tín viên Nguyễn Giang ngày 06/03 giải thích thêm :« Dù đã vào năm thứ 25 của thế kỷ 21, Anh quốc vẫn phải sống với luật cho phép phá thai từ năm 1967, và tới những năm 2009-2010, cả Giáo hội Anh giáo (quốc đạo của Anh) và Giáo hội Công giáo tiếp tục phản đối phá thai, coi đây là điều “trái đạo đức”. Tuy thế, vấn đề ở Anh không phải là các giáo hội có ảnh hưởng gì tới quyền nạo phá thai của phụ nữ, mà là chuyện luật Anh điều chỉnh sự việc quá chi tiết, gây khó khăn cho phụ nữ. Ví dụ, một mặt luật công nhận quyền phá thai của người mẹ khi thai nhi chưa tới 24 tuần tuổi, mặt khác, lại coi là tội hình sự nếu ai đó cố ý tự phá thai sau 24 tuần tuổi mà không được giám định y khoa của ít nhất 2 bác sĩ. Phá thai chỉ được phép nếu sinh mạng của người phụ nữ gặp nguy hiểm, nếu có bất thường nghiêm trọng ở thai nhi hoặc nếu người phụ nữ có nguy cơ chịu đựng tổn thương thể chất và tinh thần nghiêm trọng. Về thủ tục, việc phá hủy thai nhi quá 10 tuần tuổi phải được thực hiện ở bệnh viện hoặc trạm xá công (National Health Service), với mục đích cao cả là để đảm bảo sức khỏe cho người phụ nữ. Các quy định trên thực tế đã tạo ra tình trạng khó xử cho phụ nữ, nhất là các thiếu nữ, những phụ nữ trẻ, độc thân, chưa có kinh nghiệm cuộc sống, khiến họ không tìm đến 2 bác sĩ như luật định mà tới các trạm xá từ thiện.Cảnh sát Anh cho tới gần đây vẫn điều tra các trạm xá cung cấp dịch vụ phá thai và mở tới 60 cuộc điều tra hình sự ở Anh và xứ Wales kể từ năm 2018 đến đầu năm 2024. Họ yêu cầu trạm xá cung cấp thông tin cả về những phụ nữ gọi điện, gửi email tới tìm hiểu về thủ tục phá thai, dù chưa ai tới nơi thực hiện điều này. Một số nhà vận động cho rằng làm như vậy, cảnh sát đã khiến nhiều phụ nữ lo sợ và chỉ khiến dịch vụ bán viên thuốc phá thai sớm trên mạng internet tăng lên, không ai kiểm soát được.Tất cả những việc này xảy ra khi mà đại đa số người dân ở Anh (87%) coi việc cung cấp dịch vụ phá thai cho phụ nữ là điều cần thiết (điều tra dự luận năm 2023 của YouGov).Cùng lúc, có hiện tượng các trạm xá cung cấp dịch vụ phá thai miễn phí ở Anh trở thành mục tiêu biểu tình của những tổ chức chống phá thai hay còn gọi là “vì sự sống” (pro-life). Để giải quyết chuyện này, tân chính phủ Lao Động hồi tháng 10 năm ngoái đã ban lệnh cấm họ tiếp cận các trạm xá có dịch vụ phá thai trong vòng 150 mét. Với chính phủ của đảng Lao động, chính đảng đã nêu phá thai như một quyền của phụ nữ trong cương lĩnh tranh cử, thì đây là biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn cho phụ nữ tiếp cận dịch vụ phá thai mà chính phủ nói là một phần của việc “chăm sóc sức khỏe thiết yếu”. Nữ bộ trưởng Jess Phillips nói hồi cuối năm 2024 rằng: “Quyền tiếp cận các dịch vụ phá thai là một quyền cơ bản của phụ nữ ở đất nước này, và không ai phải cảm thấy bất an khi tiếp cận dịch vụ này.”Nhưng với các nhóm Ki tô giáo phản đối quyền phá thai thì đây là việc dùng cảnh sát can thiệp vào nhân quyền và họ cầu nguyện để phụ nữ không bước chân vào các trạm xá nói trên ». Đã đến lúc chống bất bình đẳng Trở lại Pháp, cho dù được cho là có những quy định đi tiên phong, nhưng trên thực tế, từ luật lệ đến thực tế vẫn có độ chênh rất lớn, không thể ngày một ngày hai xóa bỏ. Phụ nữ tại Pháp vẫn gặp trở ngại khi tự nguyện chấm dứt thai kỳ. Giới quan sát và đấu tranh cho nữ quyền nói đến tình trạng bất bình đẳng mà phụ nữ gặp phải khi muốn phá thai. Chính vì thế, theo chính phủ Pháp, ban hành các đạo luật là chưa đủ. Điều cần làm bây giờ là chống bất bình đẳng về khả năng tiếp cận dịch vụ phá thai, do điều kiện chênh lệch giữa các vùng miền, tầng lớp xã hội và khả năng tiếp cận thông tin chuẩn xác.
Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề do các hoạt động lừa đảo trực tuyến, lên đến hơn 390 ngàn tỷ đồng. Nhiều trung tâm lừa đảo chủ yếu nằm ở Miến Điện và Cam Bốt đã bị triệt phá, tuy nhiên hoạt động của các nhóm tội phạm này ngày càng liều lĩnh, "sẵn sàng bắt cóc người" để cưỡng bức họ làm việc lừa đảo, cũng như trang bị những công nghệ tinh vi hơn. Trong bối cảnh các nước Thái Lan và Miến Điện tăng cường truy quét các trung tâm lừa đảo trực tuyến, hôm 27/02 vừa qua, phát ngôn viên của bộ Ngoại Giao Việt Nam xác nhận “có công dân Việt nam trong số 7000 người nước ngoài vừa được giải cứu khỏi các hang ổ lừa đảo công nghệ ở Myawaddy, phía đông nam Miến Điện.Cụ thể, lực lượng biên phòng Karen (BGF), được Bangkok Post trích dẫn, đã gửi danh sách của 7241 người đến từ 28 quốc gia, đến Lực lượng đặc nhiệm Ratchamanu của Thái Lan để xử lý hồi hương những người này. Trong số đó, người Trung Quốc chiếm số đông nhất, hơn 4000 người, và người Việt Nam chiếm số đông thứ hai, 572 người. Bộ Ngoại Giao Việt Nam cho biết đang phối hợp với các cơ quan sở tại để thực hiện các biện pháp bảo hộ công dân cần thiết.Không chỉ tại Miến Điện, nhiều trung tâm lừa đảo cũng đã mọc lên ở Cam Bốt, đặc biệt là ở khu vực biên giới, được cho là do các tổ chức tội phạm người Trung Quốc cầm đầu. Hôm 03/03, Thái Lan cho biết sẽ nghiên cứu xây tường ở một số khu vực biên giới với Cam Bốt trên tổng 817 km đường biên giới chung, để ngăn tình trạng vượt biên trái phép, trong bối cảnh nhiều nỗ lực phá bỏ mạng lưới các trung tâm lừa đảo bất hợp pháp đang gia tăng.Hành trình lừa đảo : Từ nạn nhân thành kẻ lừa đảoAnh X, xin ẩn danh, từng làm việc tại một trung tâm lừa đảo trực tuyến vào năm 2021. Hiện đã trở về Việt Nam, anh chia sẻ với RFI Tiếng Việt về trải nghiệm bị dẫn dụ bởi các tổ chức lừa đảo như thế nào. “ Lúc đó tôi lên Facebook và thấy bài đăng tuyển với mức lương 40 đến 50 triệu một tháng, sang Cam Bốt làm, chỉ để bấm máy tính không thôi. Lúc đó tôi bảo là không có tiền đi lại, thì họ bảo lên bắt xe vào nam, họ sẽ trả tiền hết cho mình, từ A đến Z cả tiền ăn uống”.Cùng với một nhóm người Việt khác, đều trả lời tin tuyển dụng này, anh X đã qua cửa khẩu Mộc Bài, sang Cam Bốt và làm việc “lừa đảo”, lừa người Việt. Vừa sang được hơn chục ngày, anh đã bị “bán” cho một công ty khác vì họ cần người. Những trung tâm lừa đảo được anh mô tả là bảo vệ nghiêm ngặt, kiểm soát người ra vào. Một tháng sau, khi muốn rời khỏi chỗ làm thì anh đã được tổ chức đó yêu cầu người nhà trả tiền chuộc 55 triệu, thì mới được trở về Việt Nam.Thế nhưng vài tháng sau, anh lại được một người bạn khác dụ dỗ, cùng đi sang Miến Điện, “kiếm 27 triệu một tháng”, “làm vài năm rồi về xây nhà mua xe”. Lần này, tin tưởng người bạn mình, anh tự bay sang Yangoon, đến khu vực biên giới giữa Trung Quốc và Miến Điện ở phía bắc, và tự giao mình cho tổ chức lừa đảo.Cách hoạt động và công việc ở trung tâm lừa đảo công nghệ cả ở Cam Bốt và Miến Điện là giống nhau, theo nhận xét của anh X.“Họ giao cho tôi một bảng nhiệm vụ, cho mình 3 4 tài khoản Facebook ảo, câu dẫn những người khác, lừa những khách hàng Việt Nam, lừa họ nạp tiền vào những app (ứng dụng) lừa đảo. Họ đưa những kịch bản đã thành công lừa, và bắt phải học thuộc những kịch bản như vậy, để trả lời câu hỏi. Họ lấy kịch bản ví dụ về một Viều kiều Mỹ, đang làm bác sĩ bên đó và họ lừa được 1 triệu đô, và rất tự hào, cho tôi học. Họ lừa người ta nạp tiền vào các sàn lừa đảo, lãi có thể 1 ngày 100 ngàn đô là 10 %, 1 triệu thì có thể 20% một ngày.”Ranh giới giữa nạn nhân và kẻ phạm tộiTheo chuyên gia về an ninh mạng Ngô Minh Hiếu « những tổ chức lừa đảo xảy ra gọi là vượt tầm kiểm soát như hiện nay, một phần là vì trong giai đoạn mà đại dịch Covid xảy ra, nhu cầu để kiếm việc làm nhiều, mà mọi người không đi ra ngoài được, và phải lên trên mạng phải lên sử dụng điện thoại phải đi kiếm việc làm. Các đối tượng lừa đảo mới tìm cách dẫn dụ những người này đi sang những cái nước khác, như Cam Bốt, Lào, Miến Điện, Thái Lan, họ giam những người này để buộc họ thực hiện các hành vi lừa đảo trực tuyến. Chưa kể là một số thành phần là phạm tội nói chung là muốn kiếm tiền bất hợp pháp, thì họ cũng sẵn sàng qua đó. Do đó, có 2 loại người khác nhau, một là người đó là hoàn toàn là nạn nhân thật sự bị dẫn dụ và bị sang, bị ép để mà thực hiện các hành vi lừa đảo 2 là cái người đó là một người xấu hoàn toàn. Và bây giờ thì cái lượng người đó nó lại càng nhiều hơn là cái người bị lừa sang. »Kể từ năm 2022, sau vụ người Việt vượt tháo chạy khỏi casino ở Cam Bốt, vượt sông về Việt Nam gây chấn động dư luận, nhiều thông tin tuyên truyền về những rủi ro liên quan đến việc nhẹ lương cao được đưa ra. Do vậy, theo ông Ngô Minh Hiếu, các đối tượng tội phạm ngày càng liều lĩnh hơn, sẵn sàng bắt cóc người, đặc biệt tại những vùng sâu vùng sa đưa ra qua đó, chưa kể nhiều video về các hành vi tra tấn ở các trung tâm lừa đảo được loan tải trên mạng xã hội.Trước khi được lực lượng vũ trang ở khu vực này giải cứu và đưa hồi hương về Việt Nam, giữa năm 2022, trong vài tháng làm việc, anh X cho biết đã lừa được khoảng 20 triệu. Tuy nhiên, con số này không làm hài lòng những người quản lý, và anh bị bắt đi dọn vệ sinh trong hơn một năm. Không giống như ở Miến Điện, có thể nhờ người nhà gửi tiền chuộc vệ, tại đây, nếu ai không làm được việc này, thì bị giao nhiệm vụ khác. Anh X cũng nhớ lại những cảnh bạo lực tra tấn đã chứng kiến trong khoảng thời gian này.« Những người bị phản kháng thì có người (ở trong phòng tôi), bị đánh đập trong vòng 7 8 ngày, lúc về là máu bắn đầy giầy giép, anh ấy bảo là bị nhốt, bị đánh, chỉ được ăn một bữa hai bữa. Tôi cũng từng bị đánh vài trận, tím hết mông lột hết da, bị đánh bằng dây điện, chỉ vì mình cãi, không nghe lời, không thèm làm theo chỉ thị. Cả tháng họ bảo mình lừa ba bốn người mà mình không lừa được ai nó cũng đánh. »Deepfake : Công cụ hữu hiệu của các hacker Chị Nam là một trong những người bị lừa mất tài khoản Facebook. Chị cho biết một người đã giả danh bạn của mình để yêu cầu gửi mã xác thực từ Facebook, và chiếm đoạt tài khoản của chị. “Hacker đã gọi điện cho tôi bằng video, thời gian gọi chỉ từ 3 đến 5 giây rồi tự động tắt, dùng deepfake khiến tôi tin tưởng là bạn mình và gửi mã code cho bạn đó”.Chị cho biết đối tượng lừa đảo dùng để đi “vay tiền” những người khác, và một người bạn của chị đã gửi vào số tài khoản của hacker đó 3000 euro.Các nhóm lừa đảo này, được cho là hoạt động chủ yếu ở Cam Bốt hay Miến Điện, một số được cho là bị cưỡng bức lao động, làm sao có thể nắm rõ những công nghệ tiên tiến không phải ai cũng tiếp cận được ? Chuyên gia về an ninh mạng, Ngô Minh Hiếu cho hay : « Sau khi điều tra, chúng tôi phát hiện ra những công cụ được phát triển bằng tội phạm mạng, cung cấp những công cụ công nghệ cho các trung tâm lừa đảo ở trong khu vực, bán lại với giá rẻ chỉ vài ngàn đô. Chưa kể là có một số dịch vụ chỉ tốn 25 đến 30 đôla là có thể sử dụng được dịch vụ giả mạo hình ảnh ».Trường hợp mà chị Nam gặp phải là một trong 3 hành vi lừa đảo phổ biến nhất tại Việt Nam, gồm chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội, làm giả thương hiệu và các loại lừa đảo khác, theo báo cáo từ nhà nghiên cứu về tội phạm học Lương Thanh Hải, đăng trên tạp chí MDPI.Ngoài ra, theo tổ chức Chống lừa đảo, còn có các loại hình khác như lừa đảo tình cảm ở Việt Nam cũng khá phổ biến, sau đó là lừa đảo mã độc, giả mạo công an, bưu chính, điện lực. Tiếp đến là lừa đảo làm cộng tác viên, lương cao, đánh vào những người đang thất nghiệp, sinh viên, những người nhàn rỗi, không có việc làm, lên mạng bị dẫn dụ. Một lừa đảo khác là tống tiền nhắm vào đối tượng trẻ, những người trung niên, và sử dụng công nghệ deepfake.Dự án Chống Lừa Đảo (Chongluadao Project) là một tổ chức phi lợi nhuận, ghi nhận hơn 60 000 báo cáo liên quan đến lừa đảo trực tuyến, trong sáu tháng đầu năm 2024. Tổ chức này đã cho phép mọi người báo cáo các hình thức lừa đảo trên trang mạng của mình, đồng thời phát triển ra công cụ nhằm phát hiện, xác minh xem liệu một trang mạng có phải là lừa đảo hay không. Dự án cũng phát triển ra một mô hình AI chatbot, nhằm xác minh trong vòng chưa đến 30 giây một trang web hay một cơ sở dữ liệu nào đó, liệu có an toàn hay không."Việt Nam chuyển đổi số quá nhanh", bỏ qua giai đoạn "an toàn thông tinTrả lời RFI Tiếng Việt, đồng sáng lập tổ chức này, ông Ngô Minh Hiếu, từng là một cựu hacker, cho rằng “mạng xã hội như Facebook, Tiktok là một trong những bước đệm để các tổ chức lừa đảo tìm kiếm nạn nhân” và các nền tảng này do các tập đoàn lớn tổ chức, nhưng lại không có nguồn lực để kiểm soát hết các thông tin.Tuỳ theo đối tượng mà các tổ chức lừa đảo có các kịch bản khác nhau. Theo Ngô Minh Hiếu : “Một trong những vấn đề là do Việt Nam chuyển đổi số quá nhanh và đặc biệt là những cái người lớn tuổi đấy. Họ không có thời gian để mà kịp cập nhật, kịp hiểu thêm về công nghệ biết đằng sau công nghệ đó là gì, sử dụng sao cho an toàn hoặc là sử dụng sao cho đúng. Vấn đề là Việt Nam đã bỏ đi một cái giai đoạn rất là quan trọng, đó là nâng cao nhận thức cũng như là cung cấp cái kiến thức căn bản về công nghệ thông tin về an toàn thông tin cho tất cả người dân trước khi họ biết cách sử dụng công nghệ, đặc biệt là những cái nền tảng online. Nhưng tôi cho rằng ai cũng có thể sẽ là nạn nhân, không quan trọng tuổi tác. Các bạn trẻ thì sẽ bị lừa theo những cái kịch bản như là lừa đảo, hay dẫn dụ sẻ những cái thông tin, hình ảnh nhạy cảm. Và cũng có rất là nhiều bạn nghĩ rằng sẽ không bao giờ bị lừa.”Ngoài ra, một vấn đề nữa ở Việt Nam đó là các nạn nhân thường không báo cáo, khiến các cơ quan chức năng gặp khó khăn trong việc phát hiện, ngăn ngừa và đối phó với các hành vi lừa đảo. Ông Ngô Minh Hiếu cho biết : « Nhiều nạn nhân cho rằng mất tiền thì thôi, cơ quan chức năng đôi khi bắt được đối tượng lừa đảo cũng không giúp họ lấy lại được tiền, nên cũng chả thèm báo cáo. Hoặc số tiền bị lừa quá nhỏ, đôi khi cũng bị họ cho qua. »Báo cáo từ Liên minh chống lừa đảo toàn cầu (GASA) Việt Nam là quốc gia chịu thiệt hại lớn thứ hai toàn cầu, do các hoạt động lừa đảo gây ra vào năm 2023, lên đến 391,8 ngàn tỷ đồng, chiếm 3,6 % GDP, tiếp theo là Brazil, Thái Lan.
Cuộc chiến tại sườn đông châu Âu kéo dài từ ba năm qua, khiến những trẻ em mồ côi cha mẹ, những thường dân phải đối mặt với tiếng bom đạn hàng ngày, khiến hàng triệu người phải bỏ nhà bỏ cửa, rời khỏi Ukraina đi lánh nạn, gây ra những vết thương tâm lý, dù là những binh lính trên chiến tuyến hay những người tị nạn xa xứ. Nhiều người đã tìm đến trị liệu bằng nghệ thuật, để “chữa lành” những thương tổn tâm lý đó. Tại Ukraina, có một “cơn lốc tội lỗi”, theo nhận định của nhà làm phim Iryna Tsilyk, được báo Anh The Guardian trích dẫn: “Mỗi người trong chúng ta đều cảm thấy tội lỗi. Những người rời khỏi đất nước cảm thấy tội lỗi với những người ở lại. Những người ở lại nhưng sống ở hậu phương, cảm thấy tội lỗi với quân đội. Quân đội có tội lỗi riêng, họ cảm thấy tội lỗi với những người anh em của họ, những người có những cấp độ kinh nghiệm khác nhau.” Những người sống sót cảm thấy tội lỗi khi đồng đội bị giết nhưng mình thoát chết, không hề hấn gì. Có những người cảm thấy tội lỗi vì không “làm đủ” để giúp nỗ lực chiến tranh.20 % dân số Ukraina có nguy cơ gặp vấn đề về sức khỏe tinh thầnTheo Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO), trong số những người trải qua chiến tranh hoặc xung đột, thì 22 % sẽ mắc chứng trầm cảm, lo âu, rối loạn căng thẳng sau chấn thương, rối loạn lưỡng cực hoặc tâm thần phân liệt. WHO ước tính có khoảng 9,6 triệu người ở Ukraina (gần một phần tư dân số Ukraine) có thể có vấn đề về tình trạng sức khỏe tâm thần.Theo bộ Giáo dục và Khoa học Ukraina, được Reuters trích dẫn, nếu trong những ngày đầu cuộc chiến, thách thức lớn nhất là làm sao bảo đảm an toàn cho người dân trước những đợt tấn công của Nga, thì nhu cầu hỗ trợ tâm lý cho giáo viên và học sinh dần tăng mạnh vào năm 2023. Hơn 50.000 trẻ em Ukraina đã tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp về các vấn đề sức khỏe tâm thần.Tại một số bệnh viện ở Ukraina, hay trong các trung tâm tiếp đón những người phải di tản vì chiến tranh, hiệp hội ART THERAPY FORCE, sử dụng các liệu pháp nghệ thuật để hỗ trợ sức khoẻ tinh thần, tâm lý và cảm xúc, cho những cựu chiến binh.Tổ chức phi chính phủ DTCare cũng đã triển khai chương trình trị liệu nghệ thuật tại Odesa, Ukraina, cùng với Quỹ từ thiện của Hải quân Ukraina dành cho cựu chiến binh và gia đình của họ, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ.Nhiều sáng kiến chữa trị, hỗ trợ tâm lý khác cũng đã được khởi xướng. Tại Kiev, theo tường trình của RFI tiếng Ukraina, dự án "Support Paw" hỗ trợ cho trẻ em bị tổn thương do chiến tranh, với phương pháp trị liệu bằng thú cưng giúp trẻ em thích nghi và giao lưu thông qua trò chơi và đọc sách, bên cạnh sự đồng hành thú cưng, biến những chú chó thành bác sĩ tâm lý (canisterapy). Sunny là tên của một chú chó berger Úc, đã “hành nghề” trị liệu tâm lý cho trẻ em từ hơn sáu tháng qua. Để đảm nhận vị trí này, Sunny trước đó phải tham gia các khoá đào đạo đặc biệt. Hiện Sunny, chơi đùa, đọc sách cùng trẻ trong một hiệu sách ở thủ đô Ukraina. Bà Maryna Prokopenko, lãnh đạo của trung tâm trị liệu bằng thú cưng InNikos cho biết : “Ban đầu, những đứa trẻ này vui đùa với chú chó, cùng làm các động tác khác nhau, ra lệnh, huấn luyện chúng, và ngồi xuống đọc sách với chúng.” Một buổi trị liệu bằng thú cưng kéo dài vài giờ. Trẻ em, lần lượt đọc sách cùng những chú chó. Sách loại nào không quan trọng, mà quá trình mới quan trọng. Theo những người tổ chức, việc đọc to giúp trẻ em thư giãn. Sự kiện như vậy, lần đầu tiên được tổ chức ở hiệu sách này vào ngày 4/02. Ban tổ chức cho biết sẽ duy trì hoạt động này vào mỗi thứ Ba hàng tuần, mở cửa miễn phí cho tất cả mọi người.Đọc sách với chó cũng giúp những đứa trẻ phải di tản vì chiến tranh, có thể tìm bạn mới, và cảm thấy là thành viên của cộng đồng. Bà Hanna Khomenko, đồng sáng lập tổ chức « Children of Heroes », cho biết : “Đó là những đứa trẻ mồ côi cha hoặc mẹ, hoặc cả hai do chiến tranh. Tại Ukraina, hiện chúng tôi phụ trách hỗ trợ khoảng 13 000 đứa trẻ. Gần 9 000 gia đình đã mất ít nhất một người thân”.Rối loạn tâm lý do chiến tranhTrong khi trẻ em tại Kiev, thường xuyên phải nghe tiếng còi báo động phòng không, thì gần chiến tuyến, hầu hết các trường học đóng cửa vì lo ngại về an toàn, theo Reuters, có nghĩa là từ ba năm qua, lũ trẻ hiếm khi được gặp bạn bè của chúng. Bà Katerina Timakina, sáng lập tổ chức Sane Ukraine hỗ trợ giáo viên về mặt tâm lý, cho rằng “đây là một vấn đề lớn mà chúng ta sẽ phải đối mặt trong tương lai vì thế hệ trẻ em này đã không có các tương tác với bên ngoài, nghĩa là giao tiếp, giao lưu, thích nghi với thói quen trong 3 năm, phải đối mặt với chứng rối loạn căng thẳng hậu chấn thương tâm lý và rối loạn phát triển hậu chấn thương tâm lý vì chiến tranh”.Vào năm 2022, bộ Y Tế Ukraina ước tính hơn 90% người dân Ukraina có ít nhất một trong các triệu chứng của chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD). Vào năm 2023, bộ này cho biết có tới 4 triệu trẻ em có thể cần được hỗ trợ tâm lý để đối phó với những chấn thương của cuộc xâm lược do Nga tiến hành.Tổ chức DTCare nêu ra vấn đề chăm sóc sức khoẻ tâm thần tại nước Liên Xô cũ. Dưới sự kiểm soát của Matxcơva trước khi Liên Xô sụp đổ, những người phản đối chế độ bị gắn mác là 'bệnh tâm thần' và bị giam giữ trong các bệnh viện tâm thần. Hệ thống chăm sóc y tế tại Ukraina cũng tồn tại nhiều bất cập do thiếu lòng tin, thiếu hiểu biết và nhận thức về vấn đề sức khoẻ tâm ký, sợ kỳ thị và xấu hổ, khiến mọi người ngại ngần tìm sự giúp đỡ y tế.Neil Greenberg, giáo sư sức khỏe tâm thần quốc phòng tại trường đại học King's College ở London, được AP trích dẫn, đã đào tạo trực tuyến cho quân đội Ukraina về cách xử lý các dấu hiệu tổn thương tâm lý. Theo ông Greenberg, “không giống như những người lính đã chiến đấu ở Afghanistan hoặc cho quân đội Hoa Kỳ trong chiến tranh Việt Nam, những người lính Ukraina đang chiến đấu tại quê hương của họ, với sự ủng hộ rõ ràng của công chúng, một kẻ thù rõ ràng và các mục tiêu và lý do chính đáng vững chắc, và điều này có thể giúp giảm bớt hậu quả về sức khỏe tinh thần cho các cựu chiến binh Ukraina.”Trị liệu bằng nghệ thuật dưới góc nhìn từ những người tị nạnĐối với những người Ukraina phải xa xứ vì chiến tranh, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em và người cao tuổi,( ước tính lên đến 6 triệu người kể từ đầu cuộc xung đột), liệu pháp nghệ thuật cũng được coi là một biện pháp hỗ trợ tâm lý, khi phải xa xa gia đình, để lại người thân ở Ukraina, mà chồng của một số người phải ở lại, gia nhập quân đội chống Nga. Cô Angela Itskovych cùng con trai rời Ukraina đến lánh nạn tại Pháp từ năm 2022, và nhận được quy chế bảo hộ tạm thời của châu Âu. Cho đến nay, ký ức về ngày đầu cuộc chiến nổ ra như thế nào, phải rời khỏi Ukraina trên chiếc xe chật ních người, sang đến Đức rồi đến Pháp ra sao, vẫn hiện rõ trong tâm trí cô. Cùng với một nhóm phụ nữ Ukraina khác tại Pháp, vào tháng 12/2022, cô đã mở một lớp nhảy, hỗ trợ tâm lý cho những phụ nữ Ukraina khác có cùng hoàn cảnh.Trả lời RFI Việt ngữ, Angela cho biết : "Lúc đầu, hoạt động này giúp chúng tôi tạo một cộng đồng của riêng mình. Khi nhảy cùng nhau, chúng tôi cảm thấy gần gũi hơn, trải qua nhiều thời gian cùng nhau, và dần dần coi nhau như gia đình. Điều quan trọng nhất với chúng tôi là làm sao thích ứng được cuộc sống ở đây, để hiểu hoàn cảnh của chính mình, để hiểu cách những người khác, nhìn thấy chúng tôi ra sao, và cho phép chúng tôi chia sẻ những câu chuyện ẩn giấu sâu bên trong.Tại sao lại nhảy ? Vì có những chủ đề không thể nói ra, vì những phụ nữ này đến từ những thành phố khác nhau của Ukraina, một số đã phải chứng kiến những cảnh không thể tưởng tượng được và rất khó để hiểu, để kể chuyện gì đã xảy ra. Hầu hết chúng tôi ai cũng mang theo trẻ con, đi tị nạn. Việc di chuyển trong các điệu nhảy khác nhau khiến chúng tôi dễ dàng bày tỏ bằng các chuyển động của cơ thể, và sau đó có thể giãi bày dễ dàng hơn, cởi mở hơn. Nhảy giúp chúng tôi chữa lành về mặt tâm lý, không cảm thấy bị đóng băng ở bên trong và cở mở hơn”. Lớp nhảy trị liệu - Dance Therapy, do cô Angela khởi xướng, ban đầu chỉ là một hoạt động tự phát, nhưng dần dần đã thu hút được hơn 200 phụ nữ Ukraina từ khắp nước Pháp tham gia, đủ mọi lứa tuổi. Đó là những phụ nữ di tản từ Kiev, Odessa, Dnirpo, Lviv, mỗi người có một hành trình câu chuyện riêng. Hiện cô Angela cũng đã đăng ký để lớp nhảy của mình trở thành một hiệp hội, không chỉ hỗ trợ cho cộng đồng tị nạn Ukraina tại Pháp, mà cả những người tị nạn quốc tịch khác khác tại Pháp và cũng mở cửa cho tất cả công chúng Pháp tại muốn thử.Cô Anastasia, một trong những người tham gia vào hoạt động này chia sẻ : “ Nếu là một người tị nạn, thì thường sẽ nghĩ rằng mình là nạn nhân và phải vượt qua hoàn cảnh đó. Việc kết nối với những người từ các nước khác trong lớp nhảy này , những người Pháp và những người khác, khiến tôi bắt đầu thấy họ như là những người bình đẳng chứ không phải những người đến giúp đỡ, cứu vớt chúng tôi, và chúng tôi là nạn nhân… Bởi trước kia, tôi từng nghĩ mình là nạn nhân và mắc trầm cảm vì suy nghĩ đó. Khi nhảy, lúc lăn bò xuống sàn, thực hiện những động tác kỳ lạ cùng với nhau, tôi cảm thấy cởi mở hơn với mọi người, và khi đi ra khỏi phòng nhảy, tôi có thể làm những thứ mà trước kia tôi rất sợ, ví dụ như là trả lời phỏng vấn từ nhà báo, kể câu chuyện của mình. Và tôi thấy rằng thế giới vẫn rộng mở với tôi, quan trọng là tôi vẫn còn sống”. Ban đầu lớp nhảy được tổ chức theo tuần, với sự hỗ trợ của một bác sĩ tâm lý và một giáo viên dạy nhảy, nhưng sau đó dần phát triển thành một dự án hỗ trợ tâm lý cho những phụ nữ Ukraina qua những khoá nhảy có chủ đề, với một dự án làm phim tài liệu.Nhiều nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của liệu pháp nghệ thuật trong việc giảm các triệu chứng lo âu, căng thẳng và trầm cảm lên đến 73% và xu hướng tự hủy hại bản thân ở thanh thiếu niên giảm xuống 54%. Đối với cựu chiến binh, liệu pháp nghệ thuật đã cho thấy sự cải thiện 50% đối với các triệu chứng của Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD).
Những ngày đầu năm 2025, nhật báo công giáo Ý, Avvenire, đã có loạt bài và xã luận về thảm kịch của những người di dân bỏ mạng trên biển Địa Trung Hải. Trong bài xã luận, nhà báo Paolo Lambruschi đã ví Địa Trung Hải như nấm mồ lỏng của trẻ em. Theo UNICEF, đã có 1.700 người chết hoặc mất tích trong năm 2024 và cứ năm người thì có một trẻ em hoặc trẻ vị thành niên. Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2022, chỉ trong năm 2023, chính phủ thủ tướng Giorgia Meloni đã buộc hồi hương 4.751 người di cư. Và trong năm 2024, Ý đã chi hàng tỉ euro để xây dựng trung tâm giam giữ người tị nạn ở Albanie trong khi chờ đợi hồi hương.Tuy bị chỉ trích và phản đối từ trong nước, chính sách di dân của thủ tướng Meloni đã thuyết phục được người đứng đầu Liên Hiệp Châu Âu và trở thành mô hình cho cựu thủ tướng Đức Olaf Scholz và thủ tướng Anh Keir Starmer tham khảo. Và nay, với sự trở lại của Donald Trump, chính sách khắt khe đối với người di cư càng trở thành cánh cửa hẹp cho những ai muốn đi tìm điều kiện sống tốt hơn mà không thể đi qua con đường chính.Làm thế nào thủ tướng Giorgia Meloni vừa thuyết phục được các nhà lãnh đạo châu Âu, vừa âm thầm thực hiện các biện pháp mạnh đối với người nhập cư nhằm ngăn chặn họ đặt chân lên lãnh thổ Ý ?Từ Liège, Bỉ, thông tín viên Phạm Hoàng Dũng giải thích.Thiên thời địa lợi !Thứ nhất, trục Pháp-Đức, cột sống của Liên Hiệp Châu Âu (EU) bị suy yếu. EU không nhức đầu sổ mũi vì nhờ vào sự ổn định của đầu tàu Pháp - Đức. Nhưng từ nhiệm kỳ thứ hai của tổng thống Macron, đầu tàu này không còn vững nữa. Cộng với sự bất ổn trong những chính sách chung của chính phủ Đức đối với EU kể từ khi cuộc chiến Ukraine bùng nổ.Bà Meloni một mặt cho rằng đảng Anh Em Nước Ý - Fratelli d'Italia thuộc cánh trung hữu, nhưng mặt khác, những chính sách như hạn chế người nhập cư, tách nước Ý khỏi EU… lại đậm màu cực hữu. Bà lên nắm quyền trong tình hình chính trị nước Ý rối ren vì không có một chính phủ nào trụ quá lâu. Và người ta chỉ xem bà như một giai đoạn chuyển tiếp mau chóng. Tuy nhiên, bà Meloni đã khéo léo lèo lái không chỉ nước Ý mà còn đạt được một số kết quả. Trong khi đó, hai nước Pháp và Đức lại rơi vào tình trạng khủng hoảng chính phủ trong năm qua.Thứ hai là thắng lợi bầu cử ở mọi cấp của các đảng cực hữu trong Liên Hiệp Âu Châu trong năm 2024, đặc biệt là tại Pháp, sau khi tổng thống Macron bất ngờ giải tán Quốc Hội và tổ chức bầu cử sớm, dẫn đến thắng lợi ở vòng một của đảng cực hữu Tập Hợp Dân Tộc (RN). Một cuộc khảo sát 6.000 công dân EU trước cuộc bầu cử Nghị Viện châu Âu vào tháng 6/2024 đã liệt kê « di cư và người xin tị nạn » là mối bận tâm quan trọng thứ hai đối với họ, và các đảng cực hữu kêu gọi hạn chế đã đạt được những bước tiến đáng kể trên toàn khối. Mọi cặp mắt giờ cũng đang đổ dồn về Đức với cuộc bầu cử quốc hội sớm vào cuối tháng 02/2025, sau khi chính phủ thủ tướng Olaf Scholz bị bỏ phiếu bất tín nhiệm.Thứ ba, ở sườn đông EU, các nước trong khu vực vừa phải cảnh giác nguy cơ cuộc chiến giữa Nga và Ukraina mở rộng, vừa phải lo ngăn chặn làn sóng người di dân tràn qua cửa ngõ này. Sau Hungary đến lượt Ba Lan lên tiếng đòi đóng cửa biên giới.Thứ tư, năm 2024 có thể xem là năm thành công ngoại giao của nước Ý và cách điều hành riêng của thủ tướng Meloni. Với vai trò chủ tịch EU và G7 trong sáu tháng đầu của năm 2024, bà Meloni đã không gây ra nhiều ồn ào nhưng đem lại sự tín nhiệm cho các đồng minh trong EU và NATO về vấn đề viện trợ cho Ukraina.Chính bà cũng đã đến thủ đô Kiev như một dấu hiệu tỏ sự ủng hộ của Ý đối với cuộc chiến này và đã xoá tan những nghi ngờ về những phát biểu ủng hộ Putin trong quá khứ. Vị thế của bà trong thời gian này cũng là cớ để chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, bà Ursula von der Leyen trong năm tái cử nhiệm kỳ chủ tịch EU phải có những cử chỉ « lấy lòng » chứ không phản đối như đã từng có những lời răn đe trong năm 2023 đối với người đứng đầu chính phủ Ý.Cuối cùng, một điều không thể không kể đến là bà Giorgia Meloni đã lấy lòng Đức giáo hoàng Phanxicô. Vì trước các vấn đề người di cư, Ngài luôn có những phát biểu và hành động mạnh mẽ như đã thấy ở Lampedusa hay đảo Lebos, nơi những người di cư vượt biển cập bến để vào nước Ý. Có lẽ, bà được lòng của người đứng đầu Toà Thánh qua các chương trình và chính sách nhằm gia tăng dân số của nước Ý. Có thể vì thế mà khi những thuyền của người tị nạn bị đẩy sang Albanie hay những người tị nạn đến Ý bị đưa sang tập trung trong các trại ở Albanie, cũng không thấy tiếng nói bảo vệ của Giáo Hội.Những cơn gió chính trị đang thổi căng buồm cho Meloni. Với những người nắm quyền lực truyền thống ở Paris và Berlin về cơ bản đã không còn hoạt động, thủ tướng Ý đang được hưởng lợi từ khoảng trống quyền lực tạo cơ hội cho bà thúc đẩy các chính sách của mình. Vào thời điểm các nhà lãnh đạo EU thông thường yếu thế, bà đã định vị hiệu quả vị thế của mình. Quản lý dòng người nhập cư Trong bài trả lời phỏng vấn với phóng viên Fiorenza Sarzanini, của nhật báo Corriere della Sera, và được đăng trên phụ trương Sette của nhật báo này vào ngày 03/01/2025, bà Meloni cho biết trong cuộc trao đổi với đồng cấp Anh Quốc Keir Starmer, Roma và Luân Đôn đồng tình rằng nạn nhập cư bất hợp pháp ồ ạt ảnh hưởng đến toàn bộ lục địa châu Âu, thậm chí cả bên ngoài biên giới EU.Đôi bên đồng ý « tăng cường cuộc chiến chống lại những kẻ buôn người, nỗ lực hướng tới sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa các lực lượng cảnh sát, tăng cường cam kết hỗ trợ hồi hương tự nguyện và không ngại tìm nhũng giải pháp sáng tạo », như những gì Ý đã thực hiện với Albanie để xử lý các yêu cầu xin tị nạn bên ngoài lãnh thổ EU, nhưng vẫn thuộc thẩm quyền của Ý và châu Âu. Theo bà, giải pháp này có thể « giáng một đòn chí mạng vào các tổ chức tội phạm lợi dụng người di cư để kiếm lợi ».Chính sách này đã có được sự ủng hộ từ lãnh đạo Ủy Ban Châu Âu, bà Ursula von der Leyen, trong vấn đề « thoả thuận với các nước thứ ba để chống nhập cư bất hợp pháp ». Theo trang Politico, khi hợp tác với chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, bà Meloni đã giám sát việc xây dựng các thỏa thuận mang tính bước ngoặc với Tunisia, Mauritania và Ai Cập, chuyển hàng tỷ euro cho các chế độ đàn áp, ngăn người di cư đến châu Âu bằng nhiều cách, đôi khi tàn bạo.« Mô hình Meloni » này đã được Olaf Scholz cũng như Keir Starmer ủng hộ và học hỏi. Còn các nguyên thủ quốc gia EU đã thể hiện sự quan tâm đối với cách tiếp cận của Meloni tại cuộc họp của họ vào tháng 10/2024 và nhất trí rằng « cần xem xét những cách mới để ngăn chặn và chống lại di cư bất hợp pháp ». Chủ tịch Von der Leyen đã ghi nhớ thông điệp đó và hiện đang có kế hoạch triển khai dự thảo chỉ thị về « việc hồi hương » sớm nhất vào tháng 02/2025. Khái niệm “quốc gia an toàn - paese sicuro”Mặc dù vậy, việc làm của bà đã vấp phải sự chống đối là từ các thẩm phán. Ngày 18/10/2024, các thẩm phán tại tòa án Roma đã không xác nhận việc giam giữ 12 người xin tị nạn bị chuyển đến các trung tâm giam giữ ở Albanie. Theo họ, hai quốc gia xuất phát của những người tỵ nạn này là Bangladesh và Ai Cập đều không an toàn. Một ngày sau, 19/10/2024, tàu tuần tra của cảnh sát biển Ý đã đem họ cập bến cảng ở Bari từ trung tâm giam giữ hồi hương Gjader, Albanie. Và từ đây, những người này có thể nộp đơn xin tị nạn tại Ý.Chính phủ Ý lập tức có phản ứng trong phiên họp của Hội đồng bộ trưởng diễn ra vào 2 ngày sau đó, bằng cách phê duyệt một nghị định cập nhật các nước an toàn và đưa ra danh sách gồm 22 quốc gia (bao gồm cả Ai Cập và Bangladesh). Theo nghị định này, danh sách các quốc gia an toàn là cơ sở chính để kết luận lý do hồi hương của người xin tị nạn chứ không phải nguồn phụ.Việc đưa người tị nạn đến các trại ở Albanie vẫn tiếp tụcKhông phải vụ 12 người hồi tháng 10/2024, được báo chí nhắc đến gây ồn ào thì người ta mới biết. Nhưng từ đầu năm 2023, đã có những việc đưa người tị nạn đến các trại thanh lọc ở Albanie. Có lẽ vì thế mà số người đến Ý bằng đường biển giảm hơn một nửa từ 153.000 năm 2023 xuống 65.000 trong năm 2024, theo báo cáo của bộ trưởng Nội Vụ Matteo Piantedosi khi thuyết phục Quốc Hội thông qua sắc lệnh về quốc gia an toàn.Tuy nhiên, giải pháp này của chính phủ Ý đã bị phe đối lập chỉ trích là « phung phí tiền thuế của người dân, coi thường các quyền cơ bản của người dân và phán quyết gần đây của châu Âu về việc hồi hương, tạo nên toàn bộ khuôn khổ của thỏa thuận với Albanie », theo như cáo buộc của bà Elly Schlein, thư ký đảng Dân Chủ, trên mạng xã hội.Theo phân tích của phóng viên Nicolò Carratelli trên trang La Stampa ngày 18/10/2024, « gần một tỷ euro tiền thuế của người dân Ý để xây dựng hai trại tập trung và khoảng 300.000 euro để vận chuyển 16 người đến Albanie bằng tàu quân sự (18.000 euro cho mỗi người) đã bị vứt bỏ đúng nghĩa đen ».Bất chấp các chỉ trích, thủ tướng Giorgia Meloni không từ bỏ kế hoạch xây dựng các trung tâm cho người tị nạn ở Albanie. Ngay trước lễ Giáng Sinh, bà đã có cuộc họp với các bộ trưởng Ngoại Giao, Nội Vụ, Quốc Phòng và bộ trưởng Quan Hệ với EU để đề ra những dự án mới, xây thêm nhiều trại ở Albanie và tăng cường lực lượng hải quân kiểm soát trên vùng biển Địa Trung Hải.Việc thanh lọc người tị nạn sẽ được thực hiện ngay từ ngoài khơi chứ không đưa vào đất liền. Và đây cũng là một bước cơ bản cho việc áp dụng Hiệp ước của EU về di cư và tị nạn có hiệu lực từ 2026, trong đó quy định thành lập các trung tâm di cư đặt tại các quốc gia khác ngoài Âu Châu để giải quyết các trường hợp với quy trình nhanh chóng.Chính sách hồi hương cưỡng bức ?Theo thống kê trong năm 2023, chỉ có hơn 4.750 dân nhập cư bị buộc hồi hương. Nhà báo Marizio Ambrosini từng đánh giá trên tờ Avvenire số ra ngày Chủ Nhật 03/11/2024, đó là một thất bại. Nếu như chính phủ Ý vẫn dùng con số này để khoa trương thành tích, chúng không che đậy hết thất bại của chính sách hồi hương cưỡng bức. Nước Ý hạn chế quyền xin tị nạn, khiến nhiều người sống trong cảnh bất hợp pháp, và nền kinh tế Ý mất đi một nguồn lao động giá rẻ.Có nhiều lý do để giải thích : Thứ nhất, lệnh trục xuất không phải cây đũa thần. Đất nước xuất phát của người tị nạn không phải lúc nào cũng sẵn sàng đón nhận trở lại những công dân của mình. Thứ hai là vấn đề chi phí. Ngoài việc giam giữ người tị nạn trong nhiều tháng, các quốc gia xuất xứ đôi khi còn buộc người bị trục xuất phải được áp giải bởi các nhân viên công lực của Ý trở về quê hương.Mặt khác, người tị nạn không chỉ đến từ những nước gần với Ý trong vùng Địa Trung Hải, mà còn từ các nước xa xôi như Nam Mỹ. Vì thế, không phải bất cứ hãng hàng không nào cũng vui vẻ nhận vận chuyển những hành khách đặc biệt này, vốn dĩ chứa đựng nhiều mối nguy cơ như phản đối, phá phách trên các chuyến bay gây thiệt hại cho hãng.Cuối cùng là việc khó khăn xác định danh tính người tị nạn để đưa về đúng người đúng nơi. Nhưng với những con người bất chấp mọi mối hiểm nguy và đã bỏ ra cả gia tài để ra đi thì nhiều lúc không dễ dàng để xác định danh tính. Họ sẵn sàng hủy mọi giấy tờ tùy thân thậm chí còn xóa luôn cả dấu vân tay của mình để khó xác định hơn là chấp nhận hồi hương.
Pháp không muốn bị thụt lùi so với Mỹ và Trung Quốc trong cuộc đua Trí tuệ Nhân tạo - AI. Tuần lễ và Thượng đỉnh Hành động về AI - đồng tổ chức với Ấn Độ - ở Paris là cơ hội để Pháp bảo vệ chủ quyền kỹ thuật số, đặc biệt với những thông báo quan trọng của tổng thống Emmanuel Macron : 109 tỉ euro đầu tư vào AI tại Pháp, quảng bá "sản phẩm Pháp" - chatbot Le Chat của Mistral AI, hiện trở thành đối tác của nhiều tập đoàn lớn. Trong ba ngày sau khi được tổng thống Pháp quảng bá trong buổi trả lời phỏng vấn với đài France 2 (ngày 09/02), Le Chat trở thành ứng dụng được tải nhiều nhất trên Apple Store. Ứng dụng Pháp, cạnh tranh với ChatGPT của Mỹ và DeepSeek của Trung Quốc, đã tóm tắt buổi phỏng vấn của tổng thống Macron theo yêu cầu của RFI Tiếng Việt :« Trả lời phỏng vấn đài France 2, tổng thống Emmanuel Macron thông báo khoản đầu tư lớn 109 tỉ euro trong lĩnh vực AI tại Pháp. Quỹ này được hình thành từ nhiều nguồn đóng góp khác nhau, trong đó có Ả Rập Xê Út, Canada, nhiều doanh nghiệp Pháp và nước ngoài.Tổng thống Macron cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý AI toàn cầu, nói rằng mọi nội dung do phần mềm AI tạo ra phải được xác định rõ ràng. Ông kêu gọi một chiến lược AI đầy tham vọng, ở cả cấp độ Pháp và châu Âu, với các mục tiêu xã hội, kinh tế và ngoại giao.Tổng thống cũng nhấn mạnh đến chatbot “Le Chat”, do công ty khởi nghiệp Mistral AI của Pháp phát triển, đồng thời kêu gọi người dân Pháp tải xuống. Ứng dụng này được giới thiệu là đối thủ cạnh tranh của ChatGPT.Cuối cùng, ông Macron bày tỏ sự lạc quan về tác động của AI đối với việc làm, tin rằng sự phát triển của công nghệ sẽ giải phóng thời gian bằng cách phân công các nhiệm vụ lặp đi lặp lại, giúp "đưa yếu tố con người trở lại" trong các mối quan hệ ».Điểm đặc biệt là Le Chat dẫn ngay các nguồn được sử dụng ngay dưới câu trả lời để người sử dụng dễ kiểm chứng. Và ứng dụng Le Chat khẳng định trả lời được bằng tiếng Việt và sử dụng các nguồn tiếng Việt.Pháp “chán” phải chạy theo Mỹ và Trung QuốcKhoản đầu tư 109 tỉ euro trong vòng 5 năm tới được tổng thống Macron thông báo nhằm mục đích giúp Pháp duy trì « cuộc đua về Trí tuệ Nhân tạo », « sáng tạo những giải pháp, những công nghệ riêng, nếu không, sẽ bị phụ thuộc vào những nước khác » :« Chúng ta (Pháp và châu Âu) có những lợi thế tuyệt vời. Phải nói là tất cả các nước đều bị trễ so với Hoa Kỳ và Trung Quốc. Do đó, về đào tạo, chúng ta có những quan hệ đối tác, như với Ấn Độ, một cường quốc về đào tạo Trí tuệ Nhân tạo. Chúng ta đã đào tạo 40.000 thanh niên trong lĩnh vực Trí tuệ Nhân tạo nhưng con số này sẽ tăng lên thành 100.000 người. Chúng ta cũng có những nhà khoa học về dữ liệu, những nhà toán học. Pháp có rất nhiều tài năng. Và đó là một sức mạnh to lớn. Nhưng Pháp cũng bị thụt lùi về các trung tâm dữ liệu, có nghĩa là khả năng tính toán. Để làm được việc này, cần phải có những siêu máy tính, thu thập khối lượng dữ liệu lớn. Và cần khẩn trương thực hiện. Do đó, tôi muốn thông báo tối nay rằng châu Âu và Pháp sẽ thúc đẩy tiến trình này. Pháp thông báo tại Thượng đỉnh Hành động về Trí tuệ Nhân tạo 109 tỉ euro đầu tư vào lĩnh vực AI trong những năm tới. Đây là chuyện chưa từng có. Khoản đầu tư này tương xứng với những thông báo của Mỹ về quỹ Stargate với 500 tỉ đô la đầu tư. Trong số các nhà đầu tư, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất đầu tư vào một trung tâm dữ liệu lớn ở Pháp. Ngoài ra còn có những quỹ đầu tư lớn của Mỹ, Canada cùng với rất nhiều doanh nghiệp Pháp ». Đọc thêm : AI : Bài toán khó để Pháp và Liên Âu không bị loại khỏi bàn cờ quốc tế về Trí tuệ Nhân tạoCụ thể, theo trang Les Echos, Quỹ MGX của Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất đầu tư 50 tỉ euro xây dựng một trung dữ liệu lớn có công suất 1 GW. Trên tổng số 20 tỉ euro đầu tư vào AI tại Pháp, quỹ đầu tư Canada Brookfieal dành 15 tỉ euro để xây dựng nhiều trung tâm dữ liệu, trong đó có một trung tâm có công suất 1 GW ở Cambrai, nơi trở thành phòng thí nghiệm ở miền bắc Pháp. Theo điện Elysée, « những dự án này cho thấy lực hấp dẫn của Pháp, cũng như chất lượng mạng lưới điện và đường truyền internet, đủ lớn và vững chắc để tiếp nhận tất cả những nhà máy về AI trong tương lai ».Ngoài ra, rất nhiều dự án xây dựng mới liên quan đến AI cũng được các quỹ đầu tư Fluidstack của Anh, Equinix, Digital Realty và Prologis của Mỹ, Evroc của Thụy Điển, Sesterce của Pháp lần lượt thông báo tại Thượng đỉnh Hành động về AI. Công ty khởi nghiệp Mistral AI, chủ sở hữu Le Chat, cũng thông báo « đầu tư vài tỉ euro » vào một trung tâm dữ liệu lớn, được đặt tại Saclay, khu đại học nổi tiếng ở tỉnh Essonne, ngoại ô Paris.Le Chat - cạnh tranh với DeepSeek và ChatGPT Phần mềm Le Chat là sản phẩm của Mistral AI, start-up được cho là còn non trẻ so với những đối thủ. Arthur Mensch, từng làm việc cho Google và DeepMind và hai cộng sự Guillaume Lample và Timothée Lacroix, từng làm việc cho Meta, thành lập Mistral AI tháng 04/2023 và đã kêu gọi được đầu tư hơn 6 tỉ euro. Bộ trưởng Kinh Tế Éric Lombard không ngần ngại quảng bá cho « sản phẩm Pháp » là đã chuẩn bị một buổi phỏng vấn nhờ ứng dụng Le Chat. Cách thực hiện giống như « kiểu đóng vai », theo giải thích của nhà sáng lập Arthur Mensch khi trả lời phỏng vấn đài France 2 ngày 10/02 :« Le Chat có thể tìm những câu hỏi ở đâu ư ? Phần mềm Le Chat thông minh, nên cô đọng được kiến thức nhân loại. Le Chat biết y học là gì, lịch sử là gì và truyền thông là gì. Le Chat cũng biết tất cả các ngôn ngữ nên có thể dùng ứng dụng này để dịch mọi thứ. Và khi bạn đưa ra chỉ dẫn, chẳng hạn như tôi phải chuẩn bị cho một cuộc phỏng vấn, Le Chat có thể giải thích chuẩn bị một cuộc phỏng vấn như thế nào, hình dung ra những câu hỏi và giúp chuẩn bị. Đó là một ví dụ có có thể truyền tải nhanh trong giáo dục. Ví dụ một sinh viên ngành toán hay triết học có thể nhờ Le Chat đặt câu hỏi ôn tập và về lâu dài là để củng cố kiến thức của mình. Đúng là có trường hợp gian lận, nhờ Le Chat làm hộ bài tập. Nhưng cần phải đặt câu hỏi là tại sao phải làm bài tập ? Đó là để học hỏi điều gì đó. Cho nên cần phải coi trí tuệ nhân tạo mà Le Chat cung cấp là một cách học nhanh hơn, không phải để gian lận. Cần phải giữ đúng mục đích chính của việc làm bài tập, chứ không đề cao vào thành phẩm cuối cùng ». Đọc thêm : Trí tuệ Nhân tạo và những rủi ro khó có thể kiểm soátPháp cần tập thể để cạnh tranh Trước khi diễn ra Thượng đỉnh Hành động về Trí tuệ Nhân tạo, Pháp cũng như Liên Hiệp Châu Âu hứng cú sốc DeepSeek. Ông Bruno Bonnell, tổng thư ký France 2030 - kế hoạch tài chính của Pháp về khả năng cạnh tranh - thừa nhận : « DeepSeek giống như lời cảnh tỉnh mà chúng ta cần ». Mô hình AI tạo sinh từ Trung Quốc được quảng bá ít tốn kém hơn rất nhiều nhưng hiệu quả hoàn toàn không kém nếu so sánh với những khoản tiền khổng lồ được đổ vào các tập đoàn AI của Mỹ.Arthur Mensch, nhà đồng sáng lập công ty Mistral AI, giải thích Le Chat, được khởi động cùng lúc với DeepSeek của Trung Quốc, có lợi thế về chi phí thấp hơn so với những ứng dụng của Mỹ. Điều này cho thấy Pháp cũng như châu Âu có điều kiện tham gia cuộc đua AI :« Tôi nghĩ châu Âu có vai trò thực sự, đặc biệt là vì có nguồn nhân tài đặc biệt đáng chú ý, điều này cho phép chúng ta hiệu quả hơn nhiều so với các đối thủ cạnh tranh ở Mỹ trong việc xây dựng công nghệ, với chi phí ít hơn. Vì thế phải vun đắp lợi thế này và cũng tương tự như vậy trong môi trường AI. Quá trình này sẽ được xây dựng nhanh hơn nếu các công ty châu Âu nhận ra rằng họ có lợi khi hợp tác với các doanh nghiệp châu Âu khác để đẩy nhanh lộ trình Trí tuệ Nhân tạo của mình. Và vì thế châu Âu thực sự có vai trò quan trọng với phần còn lại của thế giới. Ví dụ, chúng tôi đã mở chi nhánh tại Singapore và có những khách hàng đầu tiên ở đó. Có thể thấy là có một cơ hội thực sự, không phải của Mỹ và không phải của Trung Quốc ». Đọc thêm : Trí tuệ Nhân tạo : Hủy hoại hay thân thiện với môi trường ?Dù được cho là phong phú nhưng hệ sinh thái công nghệ châu Âu vẫn còn khiêm tốn so với những gã khổng lồ Trung Quốc và Mỹ. Theo Les Echos, chỉ cần nhìn vào những định giá toàn cầu lớn nhất để thấy châu Âu vắng bóng như thế nào. Pháp, nơi có khoảng 750 start-up về AI với 35.000 người làm việc trong lĩnh vực này, không giấu tham vọng muốn đứng đầu Liên Âu về AI. Tuy nhiên, khi trả lời RFI ngày 10/02, bà Anne Bouverot, đặc phái viên của tổng thống Pháp về Thượng đỉnh Hành động về Trí tuệ Nhân tạo, lưu ý đến tinh thần « tập thể » :« Có những chuyện người ta không thể làm một mình. Dĩ nhiên Pháp có tham vọng đứng đầu về Trí tuệ Nhân tạo và Pháp có nhiều lợi thế. Người ta nói đến Mistral hoặc các công ty khởi nghiệp như Hugging Face, poolside, Pigment… có tầm quan trọng trong lĩnh vực AI, cũng như những tài năng, những nhà nghiên cứu, kĩ sư một cách rất ấn tượng. Chúng ta có vị thế tốt về Trí tuệ Nhân tạo. Nhưng khi nhìn vào những khoản đầu tư cần thiết để phát triển AI thì có rất nhiều việc phải làm theo tập thể, ở tầm mức châu Âu ».Tổng thống Macron muốn Pháp và Liên Hiệp Châu Âu tiến nhanh theo « mô hình tái thiết nhà thờ Đức Bà Paris » trong 5 năm, huy động mọi nguồn lực để bù khoảng thời gian chậm trễ so với Mỹ và Trung Quốc. Theo chuyên gia Charleyne Biondi, Viện Montaigne, châu Âu hiện chỉ chiếm 18% trung tâm dữ liệu trên thế giới, chưa đầy 5% trong số này là thuộc về các doanh nghiệp châu Âu, phần còn lại đều thuộc về các đại tập đoàn Mỹ như AWS, Google và Microsoft Azure. Ngày 11/02, chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen công bố một « chiến lược châu Âu về AI » với ngân sách 200 tỉ euro, mục đích là để « tăng tốc », « đơn giản hóa quy định » và « tăng cường thị trường chung duy nhất », cùng với nhiều biện pháp khác.
Trong những năm gần đây, Đài Loan thu hút ngày càng đông học viên nước ngoài đến nghiên cứu về ngành Hán học, công nghệ bán dẫn cũng như là nhiều ngành học khác. Đây là một phần trong chiến lược thúc đẩy trao đổi học thuật với thế giới được tiến hành từ năm 2004 nhằm phá thế cô lập ngoại giao của Trung Quốc đối với hòn đảo. Theo trang Geopolitica, trước sức ép ngày càng lớn từ Trung Quốc, chính quyền Đài Bắc từ đầu những thập niên 2000 đã xác định « trao đổi học thuật là một công cụ hiệu quả cho chiến lược quyền lực mềm », và các chương trình học bổng quốc tế là những nguồn lợi ích to lớn giúp nâng cao hình ảnh Đài Loan trên trường thế giới. Và ngành nghiên cứu Hán học là một trong số thế mạnh mới để tăng thêm sức hấp dẫn cho Đài Loan.Hán học – Thế mạnh cho quyền lực mềm Đài LoanTrong chiến lược này, năm 2004, chính quyền Đài Bắc công bố « Chương trình học bổng Đài Loan và học bổng bồi dưỡng Hoa ngữ », một dự án chung của bộ Giáo Dục, bộ Ngoại Giao và bộ Khoa học – Công nghệ, liên quan đến các lĩnh vực giáo dục, ngoại giao, kinh tế, công nghệ và đổi mới học thuật.Các cơ sở học thuật như Viện Hàn Lâm Đài Loan, Học Viện Đài Loan cũng lần lượt được thành lập trong những năm sau đó. Mục tiêu của chương trình là nhằm thu hút sự quan tâm của sinh viên nước ngoài đối với tiếng Quan Thoại của Đài Loan, và chữ viết Trung Quốc truyền thống, cũng như là tăng cường sự hiểu biết của sinh viên nước ngoài về văn hóa và lịch sử phát triển Đài Loan.Ngoài ra, những chương trình trao đổi này sẽ giúp thiết lập và củng cố các mối quan hệ hợp tác lâu dài giữa Đài Loan và các nước khác, thúc đẩy trao đổi kinh tế, thương mại, giáo dục và văn hóa, đồng thời cải thiện khả năng cạnh tranh toàn cầu cũng như là tầm nhìn quốc tế của Đài Loan.Ngoài chương trình bồi dưỡng Hoa ngữ, bộ Ngoại Giao Đài Loan còn thành lập Học bổng Đài Loan vào năm 2010, cấp cho các chuyên gia và học giả nước ngoài nào có quan tâm đến các nghiên cứu về Đài Loan, quan hệ xuyên eo biển, khu vực châu Á – Thái Bình Dương và Hán học. Làm thế nào Đài Loan có thể thu hút ngày càng đông giới du học sinh và học giả đến hòn đảo để nghiên cứu ?Thông tín viên Nguyễn Giang trong năm 2024 đã có dịp đến Đài Loan dự các khóa đào tạo ngắn hạn, các cuộc trao đổi giữa các học giả và qua tham quan các bảo tàng, ghi nhận rằng, « lịch sử phát triển của Đài Loan gắn liền với sự phát triển của đế chế Nhật Bản. Trong hơn 40 năm, từ năm 1895 đến trước Đệ Nhị Thế Chiến, Nhật Bản đã là chủ của Đài Loan. Hòn đảo này là một thuộc địa kiểu mẫu (…) Cho đến hiện tại, nhiều giáo sư Nhật Bản vẫn có mối quan hệ chặt chẽ với đảo Đài Loan (…) ».Từng là một trong số 8 trường đại học Đế quốc của Nhật Bản thuở xưa, trường Đại học Quốc gia Đài Loan – NTU, giờ là một cơ sở học thuật lớn nhất đảo. Cũng theo TTV. Nguyễn Giang, hòn đảo này có thể phát triển ngành nghiên cứu Hán học là nhờ vào nguồn sách vở, kiến thức quý báu và đội ngũ các giáo sư đầu ngành nổi tiếng của Bắc Kinh, Nam Kinh mà Tưởng Giới Thạch đã có thể đem theo khi chạy lánh nạn ra đảo Đài Loan.Ngoài ra, chính quyền Trung Hoa Dân Quốc Tưởng Giới Thạch đã biết cách bảo tồn, gìn giữ các cơ sở giáo dục cũng như là sách vở ngành Nhật Bản học của người Nhật, cho phép tạo dựng một nền tảng cơ bản vững chắc phát triển mạnh nền giáo dục. « Khi ông Tưởng Giới Thạch có những ý tưởng ngông cuồng muốn tái chiếm Đại Lục và sau khi nhận thấy không thể tái chiếm Đại Lục, rồi không được tham gia cuộc chiến Triều Tiên, Trung Hoa Dân Quốc (tức Đài Loan) tập trung vào phát triển giáo dục và công nghiệp hóa rất nhanh. Trên cơ sở này, Đài Loan mới được hưởng lợi, nghĩa là họ bắt đầu được tiếp thu 100% hệ thống giáo dục của Mỹ. »Công nghệ bán dẫn – Một sức hấp dẫn khácNgoài việc có một nền Hán học sâu rộng, đức tính kỷ luật cao trong lao động, sự cần cù, giỏi toán và nhờ có được một địa thế tốt, « việc người dân Đài Loan biết cách bảo vệ môi trường đã tạo nên tiền đề cho việc phát triển ngành bán dẫn ». Thành phố Tân Trúc được chọn làm nơi đặt trụ sở của TSMC, đơn giản chỉ vì khu vực này được đánh giá là có « nguồn nước và không khí rất sạch ». Lợi thế này đã cho phép Đài Loan phát triển ngành công nghiệp bán dẫn tiên tiến nhất, mở rộng đầu tư sang cả Nhật Bản và bang Arizona của Hoa Kỳ.Nhìn chung Đài Loan có thể đạt đến đỉnh cao so với các nước Đông Nam Á, nhờ vào « một nền Hán học sâu rộng (…) vốn dĩ phức tạp hơn chữ Hán giản thể của Trung Quốc, một hệ thống toán theo mô hình Mỹ - Nhật, cùng với việc kết hợp sáng tạo riêng của Đài Loan ».Với những ưu thế này, Đài Loan bắt đầu thu hút ngày càng đông đảo sinh viên các nước Đông Nam Á như Việt Nam, Indonesia và xa hơn là Ấn Độ. « Điều thú vị là sinh viên các nước Đông Bắc Á như Nhật Bản và Hàn Quốc cũng bắt đầu sang học rất nhiều. Điều này chứng tỏ là nền giáo dục và đào tạo Đài Loan có một sức hấp dẫn. »Dù vậy, thông tín viên Nguyễn Giang nhận thấy rằng dường như công cụ « quyền lực mềm » này vẫn chưa được Đài Loan phát huy hết mức. « Người Đài Loan cũng còn hơi xấu hổ hay chưa quá tự tin về vấn đề này (…) Đây là một quyền lực mềm mà Đài Loan chưa ý thức được là họ giỏi hơn các nước khác như thế nào. »
Pháp sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong xây dựng đường sắt cao tốc. Đây là lĩnh vực mà Pháp có thế mạnh và Việt Nam có kế hoạch thực hiện trong khuôn khổ dự án lên đến 67 tỷ đô la với tổng chiều dài toàn tuyến khoảng 1.541 km, tốc độ thiết kế 350 km/giờ. Hai nước đã ký Bản ghi nhớ hợp tác trong lĩnh vực Giao thông-Vận tải nhân nhân chuyến công du Pháp của tổng bí thư-chủ tịch nước Tô Lâm từ ngày 03-07/10/2024. Hệ thống đường sắt hiện nay ở Việt Nam được xây từ thời Pháp thuộc. Tuyến xe lửa đầu tiên “Sài Gòn-Mỹ Tho được khởi công tháng 11/1881 và đưa vào sử dụng từ ngày 20/07/1885” (*). 130 năm sau, Việt Nam vẫn sử dụng đường sắt khổ 1.000 mm có từ thời đó. Tuy nhiên, kế hoạch xây dựng đường sắt cao tốc, sử dụng khổ 1.435 mm sẽ làm thay đổi hoàn toàn phương tiện giao thông trọng điểm này và góp phần chống biến đổi khí hậu, mà Việt Nam là một trong những quốc gia không phải là đảo bị tác động nghiêm trọng.TGV Pháp giữ kỷ lục tốc độ hơn 40 nămCũng trong suốt gần 1,5 thế kỷ này, ngành đường sắt Pháp phát triển không ngừng và vẫn giữ kỷ lục về tốc độ tàu cao tốc TGV (train à grande vitesse). Thực ra, Nhật Bản là nước tiên phong về tàu cao tốc khi vận hành tàu Shinkansen đầu tiên ngày 01/10/1964 nối Osaka và Tokyo có tốc độ 210 km/giờ. Tại châu Âu, Đức và Ý cũng lao vào cuộc đua tốc độ. Các kĩ sư Pháp thì như ngồi trên lửa.Năm 1970, kĩ sư Jean Bertin có tầm nhìn xa đã thử nghiệm thành công phát minh Aérotrain - tàu hàng không - được khởi động đầu thập niên 1960 và được coi là “anh cả” của tàu TGV hiện nay. Tàu chạy dọc theo đường ray riêng (monorail, hình chữ “T” ngược). Nhờ được trang bị động cơ máy bay, Aérotrain như lướt trên đường và lập tốc độ kỷ lục thế giới 430 km/giờ khi chạy thử ở phía bắc Orléans, tỉnh Loiret.Kĩ sư Jean Bertin giải thích : “Toa tàu được các đệm khí hỗ trợ và dẫn đường. Những đệm khí này được tạo ra bởi những chiếc quạt chạy bằng động cơ có công suất rất lớn. Và một khi có được lực nâng này, đoàn tàu có thể di chuyển với tốc độ xấp xỉ tốc độ mà chúng tôi mong muốn”.Năm 1974, công ty của Jean Bertin ký hợp đồng đầu tiên với chính phủ Pháp nối hai thành phố Cergy và La Défense, ở ngoại ô Paris. Nhưng chỉ một tháng sau, tổng thống mới Valéry Giscard d'Estaing hủy hợp đồng được ký dưới thời người tiền nhiệm Georges Pompidou vì chi phí quá cao. Trong chương trình “Những câu chuyện thế kỷ của bản tin thời sự 19/20 giờ” ngày 28/12/1999, đài truyền hình France 3 Orléans giải thích về “thất bại bị lãng quên” của Aérotrain :“Giấc mơ Aérotrain sớm vấp phải thực tế : chi phí quá cao, các vấn đề về cơ sở hạ tầng nhưng trên hết là sự cạnh tranh trực tiếp từ tàu cao tốc TGV. Chính phủ đã chọn đầu tư vào TGV, được coi là thực tế hơn và ít rủi ro hơn. Năm 1977, sau nhiều năm thử nghiệm và hy vọng không trọn vẹn, cuộc phiêu lưu của Aérotrain chấm dứt”. Kĩ sư Jean Bertin qua đời một năm sau đó vì ung thư.Để tiếp tục cuộc đua với Nhật Bản, công ty đường sắt quốc gia Pháp SNCF đặt cược vào Turbotrain, một công nghệ cũng được nhiều nước sử dụng. Mỗi động cơ được trang bị hai tua bin chạy bằng khí đốt. Thế nhưng người anh thứ hai của TGV hiện nay cũng bị cuộc khủng hoảng năng lượng năm 1973 quật ngã. Tuy nhiên, thành công của Turbotrain đã mở đường cho những nghiên cứu về tàu chạy bằng điện, hiện đại hơn, sang trọng hơn để có thể cạnh tranh với những phương tiện mới, như máy bay, ô tô... nhanh hơn, tiện lợi hơn, không ngừng bùng nổ sau Thế Chiến II. Các kĩ sư của SNCF muốn biến TGV như “sấm trời” (tonnerre de Dieu), theo giải thích của nhà sử học Clive Lamming, chuyên về lịch sử đường sắt, với trang Le Monde ngày 20/04/2018 :“Một số kỹ sư đam mê tốc độ ở SNCF đã thực hiện một thử nghiệm vào năm 1955 với tốc độ 331 km/giờ ở Landes. Thử nghiệm thành công và chứng minh rằng tàu có thể chạy nhanh và cũng sẽ cứu được ngành đường sắt ở Pháp. Tàu cao tốc sẽ giúp khôi phục lại hình ảnh của “thương hiệu” SNCF nhờ sự giúp đỡ của những người bạn “tuyệt vời” - những nước sản xuất dầu mỏ đã tăng giá dầu lên gấp 4 lần vào 1973. Nhưng con tàu không cần dầu bởi vì đã có “than trắng” - tức là điện hạt nhân - được tướng De Gaulle quyết định phát triển sau Thế Chiến II. Ngành đường sắt tiêu thụ điện quốc gia. Đường sắt bỏ than để sử dụng điện”.Theo trang web SNCF, nhà thiết kế Jacques Cooper là người phác thảo các đặc điểm của con tàu tương lai trong “dự án C03”, lấy cảm hứng từ xe Porsche Murène. Ngoài tốc độ cao mà nguyên mẫu này có thể đạt tới, cải tiến lớn nhất là khái niệm về đoàn tàu “có khớp nối” và không thể biến dạng… Sau này, những lựa chọn đó khiến TGV trở thành con tàu an toàn nhất thế giới. TGV cũng được sơn đúng màu da cam như xe Porsche Murène.Hai đoàn tàu TGV đầu tiên được Nhà nước đặt hàng năm 1975. Các cuộc thử nghiệm hoàn tất năm 1978. Ngày 26/02/1981, TGV phá vỡ kỷ lục thế giới với vận tốc 380 km/giờ. Bẩy tháng sau, đích thân tổng thống François Mitterand khánh thành tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên tại Pháp nối Paris-Lyon vào ngày 22/09/1981. Con tàu đạt vận tốc 260 km/giờ như dự kiến.Lần thứ hai TGV phá kỷ lục thế giới về vận tốc đường sắt là vào ngày 18/05/1990. Chuyến TGV 325 đạt đến vận tốc 515,3 km/giờ ở gần ga Vendôme nằm trên tuyến đường sắt cao tốc thứ hai - TGV Atlantique - được đưa vào hoạt động tháng 09/1989.Cho dù từ năm 2003, Maglev - một mô hình nâng từ trường của Nhật Bản - giữ kỷ lục vận tốc tuyệt đối là 581,2 km/giờ. Nhưng chính TGV của Pháp một lần nữa lại phá vỡ kỷ lục thế giới trên đường ray. Ngày 03/04/2007, tàu V150 của Alstom đã đạt vận tốc 574,8 km/giờ sau 42 lần thử trong sáu tuần (bắt đầu từ ngày 15/01/2007) trên tuyến Strasbourg-Paris. Kỷ lục này vượt xa mục tiêu 540 km/giờ được đặt ra ban đầu (V150 : tốc độ 150 mét/giây, tức là 540 km/giờ). Tuy nhiên, theo Le Monde ngày 03/04/2007, vì lý do hao mòn và bảo trì đường sắt, Mạng lưới đường sắt Pháp (RFF, cơ quan quản lý hạ tầng đường sắt được tách khỏi tập đoàn SNCF từ 1997-2015) không cho phép công ty SNCF vượt quá quy định 300 km/giờ, riêng tuyến TGV Est (Paris-Strasbourg) được phép lên tới 320 km/giờ.TGV “thu nhỏ” nước Pháp, “phá vỡ” biên giới châu ÂuTrả lời phỏng vấn RFI Tiếng Việt ngày 28/05/2021, kỹ sư Tạ Quang Anh, công tác tại SNCF nhận định : “Sự ra đời của TGV mở đầu một giai đoạn phát triển đột phá mới của ngành đường sắt Pháp. Khác với giai đoạn đột phá về hạ tầng nửa cuối thế kỷ 19, TGV đã “thu nhỏ” nước Pháp và thậm chí châu Âu trong bán kính 3-4 giờ đi lại. Trong giai đoạn 1990-2010, nhiều tuyến TGV trong nước được khánh thành, tiếp theo là các tuyến quốc tế, đáng chú ý là tuyến Eurostar chạy qua 50 km đường hầm eo biển Manche sang Anh Quốc (1994), tuyến Thalys đi sang Bỉ và Hà Lan…Trong khoảng 30 năm cuối thế kỷ 20, việc vận hành tuyệt đối an toàn 400 nghìn tấn thép trên đường ray ở vận tốc 320 km/giờ luôn là một biểu tượng công nghệ trong ngành vận tải hành khách mặt đất. Công nghệ TGV được xuất khẩu, chuyển giao ra nhiều nước : ở châu Âu như sang Tây Ban Nha, sang Hoa Kỳ, Maroc và cả Hàn Quốc. Đối với người Pháp, TGV là một “niềm tự hào dân tộc”. Theo một thăm dò dư luận trong dân chúng Pháp, TGV được coi là một trong những phát minh quan trọng nhất trong thế kỷ 20, cùng với máy tính, điện thoại di động và lò vi sóng”. Đọc thêm : Đường sắt Pháp, câu chuyện về tầm nhìn và sự sáng tạoTừ ngày 16/12/2024, hai thủ đô Berlin của Đức và Paris của Pháp đã được nối bằng tàu cao tốc trong 8 tiếng. Tham vọng trong năm 2025 của tập đoàn SNCF là đưa vào hoạt động tàu cao tốc sinh thái - TGV M (modulable) - được coi là sự tập trung của nhiều đổi mới : tái chế đến 97%, có khả năng điều chỉnh việc sử dụng năng lượng trên tàu, 100% kết nối... Loại tàu thế hệ thứ 5 này do tập đoàn Alstom phát triển, được cho là sẽ giảm mức tiêu thụ năng lượng 20% và cải thiện lượng khí thải carbon thêm 37% mỗi năm so với các đoàn tàu hiện tại. 115 đoàn tàu được đặt hàng (trong đó có 15 theo phiên bản quốc tế) sẽ lần lượt được đưa vào lưu thông trong vòng 10 năm. Do kinh phí rất lớn nên tàu cao tốc không phổ biến trên quy mô thế giới. Ngoài phải cạnh tranh với Shinkansen của Nhật Bản, TGV của Pháp chật vật đối phó với Trung Quốc, cường quốc tàu cao tốc với hơn 40.000 km đường sắt cao tốc, rộng nhất thế giới. Ngay sau khi Việt Nam có dự án huyết mạch Bắc-Nam trị giá 67 tỷ đô la, hai tập đoàn lớn của Trung Quốc - Tập đoàn xây dựng giao thông Trung Quốc (CCCC) và Tập đoàn Xây dựng công trình đường sắt Trung Quốc (CRCC) - cùng ngỏ ý tham gia.(*) Hoàng Thị Hiền, “Hệ thống đường sắt ở Nam Kỳ thời Pháp thuộc”, Xưa Nay, số 436 tháng 09/2013.
Trong những năm gần đây, Đông Nam Á đã trở thành một điểm nóng của các hoạt động tội phạm có tổ chức, đặc biệt là đường dây lừa đảo trực tuyến, chủ yếu do các băng nhóm có tổ chức Trung Quốc cầm đầu. Nhiều người bị dụ dỗ, cưỡng bức đến làm việc tại các trung tâm lừa đảo ở Miến Điện, Cam Bốt, để đi lừa đảo những người cả tin khác, bằng những thủ đoạn công nghệ tinh vi. Hồi đầu tháng 1/2025, một vụ việc gây chấn động dư luận Trung Quốc và khu vực liên quan đến nam diễn viên Trung Quốc Vương Tinh Việt (Wang Xing). Theo truyền thông Trung Quốc, Vương Tinh Việt rời khỏi Trung Quốc đến Thái Lan theo một lời mời tham gia quay phim. Tuy nhiên, sau đó anh mất tích tại Mae Sot, một thị trấn biên giới giữa Thái Lan và Miến Điện.Sau khi điều tra, cảnh sát Thái Lan xác nhận rằng nam diễn viên Trung Quốc này là nạn nhân của một đường dây buôn người. Trong một video do truyền thông Trung Quốc đăng tải, anh cáo buộc một nhóm đàn ông có vũ trang đã bắt cóc anh, đưa anh đến biên giới Miến Điện và giam giữ anh trong một tòa nhà cùng với nhiều nạn nhân khác mang quốc tịch khác nhau.Vụ việc của Vương Tinh Việt đã gây xôn xao công luận tại Trung Quốc, một lần nữa làm dấy lên mối lo ngại về tình trạng buôn người và cưỡng bức lao động tại các trung tâm lừa đảo trực tuyến ở khu vực Đông Nam Á. Đáp lại, chính phủ Trung Quốc đã tăng cường trấn áp các tổ chức lừa đảo xuyên biên giới.Ngày 16/01/2025, ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã kêu gọi các quốc gia Đông Nam Á phối hợp mạnh tay để đối phó với tội phạm lừa đảo qua mạng. Trong một cuộc họp tại Côn Minh (Trung Quốc), quan chức từ các nước Trung Quốc, Miến Điện, Lào, Cam Bốt, Thái Lan và Việt Nam đã nhất trí triệt phá các trung tâm lừa đảo trực tuyến, phối hợp bắt giữ các đối tượng cầm đầu, giải cứu và hồi hương các nạn nhân bị lừa sang nước ngoài.Đọc thêmThái Lan cắt điện nhiều khu vực tại Miến Điện để ngăn nạn lừa đảo qua mạngMột báo cáo của Liên Hiệp Quốc chỉ ra rằng hàng trăm nghìn người đã bị các băng nhóm tội phạm dụ dỗ và buộc phải làm việc tại các trung tâm lừa đảo và hoạt động trực tuyến bất hợp pháp trên khắp Đông Nam Á. Một báo cáo năm 2023 của Liên Hiệp Quốc ước tính các hoạt động phát triển nhanh chóng này tạo ra hàng tỷ đô la mỗi năm.Tại Việt Nam, nhiều vụ lừa đảo dụ dỗ người lao động ra nước ngoài đã được truyền thông trong nước phản ánh. Đặc biệt, các nhóm tội phạm thường lợi dụng tâm lý muốn tìm « việc nhẹ lương cao » để đưa người sang Cam Bốt, Philippines, Thái Lan, nơi họ bị ép buộc làm việc trong các đường dây lừa đảo trực tuyến được cho là do tội phạm Trung Quốc điều hành.Nhiều nạn nhân cho biết họ bị giam giữ, phải làm việc trong điều kiện khắc nghiệt và nếu không tuân theo, họ có thể bị hành hạ, tra tấn tàn bạo.Năm 2022, công luận rất chú ý tới vụ 40 người Việt tháo chạy khỏi sòng bạc (casino) ở Cam Bốt, bơi qua sông Bình Di để về Việt Nam. Vụ việc phơi bày thực trạng buôn người và cưỡng bức lao động trong các tổ chức tội phạm xuyên biên giới. Theo báo chí trong nước, hồi tháng Một vừa qua, cảnh sát Việt Nam cũng đã bắt giữ hai phụ nữ Việt, chuyên dụ dỗ lừ các nạn nhân sang Cam Bốt làm việc tại các công ty trái phép.RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn bà Sharlene Chen, giám đốc nghiên cứu tại tổ chức Humanity Research Consultancy (HRC), một công ty tư vấn có trụ sở tại Anh Quốc, chuyên về đào tạo, nghiên cứu và vận động chính sách chống chế độ nô lệ hiện đại và nạn buôn người. HRC hợp tác với các chính phủ, đại sứ quán, các tổ chức tư nhân và các tổ chức phi chính phủ để giải quyết các vấn đề như lao động cưỡng bức, vi phạm quyền lao động và lừa đảo trực tuyến.Xin cảm ơn bà Sharlène Chen đã dành thời gian trả lời phỏng vấn của RFI Tiếng Việt. Trước tiên bà có thể cho biết tại sao khu vực Đông Nam Á, gần đây lại được coi là điểm nóng, trung tâm của lừa đảo online ?Vấn đề này có thể bắt nguồn từ các yếu tố kinh tế và địa chính trị. Dự án Một vành đai một con đường của Trung Quốc đã mang lại những khoản đầu tư lớn từ Trung Quốc vào khu vực Đông Nam Á. Nhưng thật không may, điều đó cũng đồng nghĩa với việc một số nhóm tội phạm Trung Quốc có tổ chức xuyên quốc gia, cũng đang tràn vào các quốc gia này, ở Cam Bốt, Miến Điện, Lào, Thái Lan, Philippines.Trước đại dịch Covid-19, Cam Bốt có cả một ngành công nghiệp, kinh doanh sòng bài và giải trí, nhưng sau khi nước này ra lệnh cấm chơi cờ bạc tại casino hay trực tuyến, nhiều sòng bài, khách sạn 5 sao đã bị bỏ trống, các nhà đầu tư rút về nước, tạo ra cơ hội cho các nhóm tội phạm có tổ chức sử dụng những nơi đó cho các hoạt động phạm tội, trong đó có lừa đảo trực tuyến.Một yếu tố quan trọng khác là tình trạng thực thi pháp luật yếu kém và nạn tham nhũng ở một số quốc gia này, tạo điều kiện cho các tổ chức lừa đảo hoạt động, không quá lo lắng bị can thiệp. Các nhóm tội phạm cũng đã điều chỉnh chiến thuật, chuyển từ các hoạt động lừa đảo tài chính truyền thống, sang các biện pháp hung hăng hơn, cưỡng bức người đến làm việc, để thực hiện các vụ lừa đảo trên nhiều ứng dụng hẹn hò, nền tảng truyền thông xã hội khác nhau để lừa tiền của các nạn nhân.Vì vậy, ở đây chúng ta thấy hai loại nạn nhân khác nhau : nạn nhân buôn người, những người đã bị dụ dỗ vào khu phức hợp lừa đảo và bị ép buộc phạm tội, và những nạn nhân bị những tên tội phạm này lừa đảo tài chính.Các trung tâm lừa đảo hoạt động như thế nào ?Các mạng lưới lừa đảo thường được điều hành trong các khu phức hợp lớn hoạt động tương tự như các tòa nhà văn phòng. Các khu phức hợp này cho thuê không gian cho các công ty lừa đảo, giống như cách các trung tâm thương mại cho thuê cửa hàng cho các thương hiệu khác nhau. Chủ sở hữu khu phức hợp cung cấp cơ sở hạ tầng thiết yếu như điện, Wi-Fi và an ninh, trong khi các công ty lừa đảo tiến hành các hoạt động gian lận của họ.Trong nhiều trường hợp, những chủ sở hữu khu phức hợp này cũng hối lộ các quan chức thực thi pháp luật địa phương để tránh các cuộc đột kích và bắt giữ. Những tên tội phạm điều hành các vụ lừa đảo tạo ra các nhóm có cấu trúc, chia nhóm, mỗi nhóm chịu trách nhiệm các vai trò khác nhau, bao gồm nhắm mục tiêu vào nạn nhân, rửa tiền và quản lý các nền tảng đầu tư giả mạo.Bà đề cập đến việc các nhóm tội phạm Trung Quốc xâm nhập các quốc gia này, điều hành các mạng lưới lừa đảo. Liệu có bằng chứng cụ thể về việc những băng đảng phạm tội có tổ chức do người Trung Quốc cầm đầu ?Trong những năm gần đây, chính quyền Lào, Philippines và Cam Bốt đã trục xuất hàng nghìn công dân Trung Quốc bị tình nghi điều hành các hoạt động lừa đảo. Lời khai của những người sống sót sau khi trốn thoát khỏi các khu phức hợp lừa đảo này xác nhận rằng nhiều người trong số họ được quản lý bởi những người nói tiếng Hoa.Cần lưu ý là không phải tất cả những kẻ cầm đầu đều đến từ Trung Quốc. Một số tổ chức tội phạm có thể là người Malaysia, Singapore và Việt Nam có nguồn gốc Trung Quốc. Những nhóm này khai thác các khu kinh tế của Đông Nam Á và sự giám sát yếu kém của cơ quan quản lý để mở rộng mạng lưới của họ.Bà có thể nêu ra một số chiến thuật lừa đảo trực tuyến được sử dụng ?Một trong những chiến thuật được sử dụng từ nhiều năm qua là thông qua các nền tảng nhắn tin Telegram hay mạng xã hội để tuyển dụng nạn nhân. Nhiều tổ chức lừa đảo đăng tin tuyển dụng giả mạo hứa hẹn mức lương cao ở các nước Đông Nam Á. Những người trẻ tuổi tìm kiếm việc làm đã bị lừa bởi những quảng cáo này, và bị cưỡng bức đưa vào các khu phức hợp lừa đảo, bị buộc phải đi lừa đảo người khác.Dù không liên quan, nhưng chiến thuật này cũng đã được sử dụng trong các vụ cưỡng bức hôn nhân. Một số phụ nữ Miến Điện đã bị dụ dỗ bằng những lời hứa về công việc lương cao ở Trung Quốc, và bị buôn bán và rơi vào các cuộc hôn nhân cưỡng bức.Sự phát triển của các loại công nghệ hiện đại, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và phương tiện truyền thông xã hội, đã hỗ trợ các nhóm tội phạm thực hiện lừa đảo như thế nào ?Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc khiến những trò lừa đảo này trở nên hiệu quả hơn. Tội phạm mạng sử dụng công nghệ deepfake và hình ảnh do AI tạo ra để tạo ra những nhân vật giả, thường là những người có ngoại hình hấp dẫn hoặc doanh nhân thành đạt để dụ dỗ nạn nhân vào các vụ lừa đảo tình cảm hoặc đầu tư.Một số trò lừa đảo thậm chí còn liên quan đến việc thu thập mẫu giọng nói từ các nền tảng truyền thông xã hội như TikTok và Instagram. Sau đó, các nhóm tội phạm có thể sử dụng AI để tạo các cuộc gọi video giả, lừa các thành viên trong gia đình nạn nhân tin rằng họ đang gặp nguy hiểm và yêu cầu trả tiền chuộc. Những chiến thuật này khiến trò lừa đảo trở nên thuyết phục hơn và khó phát hiện hơn.Một trong những khía cạnh gây sốc trong mạng lưới lừa đảo trực tuyến, xuyên quốc gia ở Đông Nam Á, đó là nhiều kẻ lừa đảo trên thực tế cũng là nạn nhân. Bà có thể giải thích về điều này được không ?Trên thực tế, đây là một trường hợp điển hình về tội phạm cưỡng bức, có nghĩa việc bị ép buộc tham gia vào bất kỳ hoạt động tội phạm nào. Chúng tôi mong muốn tất cả các nạn nhân của tội phạm cưỡng bức, sẽ không bị coi là tội phạm và do vậy, họ cần được bảo vệ, được bảo vệ như những người sống sót sau nạn buôn người, thay vì bị buộc tội là kẻ lừa đảo.Làm thế nào mà những nhóm tội phạm có thể dụ dỗ, thao túng người đến làm việc, tiến hành lừa đảo?Ban đầu, các nhóm tội phạm đưa ra những hình ảnh về cuộc sống xa hoa, với xe sang, khách sạn 5 sao…, để thu hút các nạn nhân, đến Cam Bốt hay Thái Lan làm việc cho họ. Ngay khi họ đến nơi, họ nhận ra rằng không hề có khách sạn 5 sao nào cả, không hề có công việc về lập trình web hay chăm sóc khách hàng nào và họ đã bị lừa. Công việc thực tế mà họ phải làm là trở thành kẻ lừa đảo. Một khi bị mắc bẫy, họ phải chịu những điều kiện tàn bạo, bao gồm giờ làm việc dài, bạo hành thể xác và hình phạt nghiêm khắc nếu họ không đạt được chỉ tiêu lừa đảo.Chúng tôi đã ghi nhận các trường hợp nạn nhân kể lại về việc phải làm cùng 40 người khác, bị chia thành nhiều nhóm, mỗi nhóm chịu trách nhiệm lừa đảo một số tiền tối thiểu, thường là 200.000 đô la mỗi tháng. Nếu họ không đạt được chỉ tiêu thì sẽ bị đánh đập, bị tra tấn điện hoặc bị buộc phải đứng dưới nắng trong nhiều giờ. Sự ngược đãi về mặt tâm lý và thể xác, thao túng tâm lý họ, để không thể chạy trốn.Những nhóm lừa đảo này thường nhắm tới đối tượng nào để tuyển dụng ? Nhóm người nào dễ bị dụ dỗ hơn ?Hầu hết nạn nhân đều từ 18 đến 40 tuổi, thường là những người trẻ tuổi, có thể nói là ngây thơ, thiếu kinh nghiệm ra nước ngoài. Nhiều người muốn tìm kiếm việc làm ở nước ngoài lương cao, và bị lừa bởi các quảng cáo việc làm giả mạo. Nhiều nạn nhân bị dụ dỗ đi lừa đảo cũng có những kỹ năng ngôn ngữ hay công nghệ cao, được tuyển dụng để có thể giao tiếp với các đối tượng là người phương Tây hoặc tạo nội dung lừa đảo bằng các công cụ AI.Mặc dù một số lượng lớn nạn nhân đến từ Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Thái Lan, Miến Điện và Philippines, nhưng chúng tôi cũng ghi nhận nhiều nạn nhân từ châu Phi, đặc biệt là Kenya, Uganda và Ethiopia.Mặc dù đã có nhiều vụ đột kích phá vỡ các trung tâm lừa đảo của cảnh sát tại nhiều nước, nhưng tại sao các hoạt động này vẫn tiếp tục phát triển ?Các mạng lưới lừa đảo có khả năng thích ứng cao. Khi chính quyền phá vỡ một hang ổ nào, tội phạm chỉ cần di dời hoạt động sang một quốc gia khác. Ví dụ, nhiều hoạt động đã chuyển từ Cam Bốt sang Miến Điện, Lào và thậm chí là Dubai.Ngoài ra, Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc đã tạo ra các đặc khu kinh tế ở Đông Nam Á, một số nơi này đã trở thành chỗ ẩn náu an toàn cho các tổ chức lừa đảo do sự giám sát lỏng lẻo.Bà có lời khuyên nào cho mọi người để tránh bị lừa đảo trực tuyến không?Biện pháp tốt nhất là nâng cao nhận thức và thận trọng. Đối với những người tìm việc, cần phải luôn xác minh các lời mời làm việc. Ngay cả trên các nền tảng chuyên nghiệp như LinkedIn, vẫn có tình trạng lừa đảo. Người dùng mạng xã hội nên tránh chia sẻ quá nhiều thông tin cá nhân, bao gồm cả kế hoạch đi lại và bản ghi âm giọng nói.Công chúng không nên dễ dàng tin vào các cơ hội đầu tư nghe có vẻ quá tốt, quá hấp dẫn để trở thành sự thật.Các công ty công nghệ, nền tảng mạng xã hội, cũng phải chịu trách nhiệm lớn hơn, bằng cách cải thiện việc kiểm duyệt nội dung để phát hiện và xóa các thông báo tuyển dụng, việc làm gian lận và quảng cáo lừa đảo.Đây là vấn đề toàn cầu đòi hỏi sự hợp tác quốc tế chặt chẽ hơn. Chính phủ, các công ty công nghệ và các tổ chức tài chính phải hợp tác với nhau để phá bỏ các mạng lưới này và bảo vệ nạn nhân của tội phạm cưỡng bức.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên (2017-2021), lập trường cũng như những chính sách chống Trung Quốc của tổng thống Mỹ Donald Trump, đã làm dấy lên làn sóng kỳ thị người Trung Quốc và người châu Á nói chung. Trong nhiệm kỳ thứ hai, bắt đầu ngày 20/01/2025, Donald Trump vẫn tiếp tục chỉ trích gay gắt Trung Quốc, khiến cộng đồng gốc Á ở Hoa Kỳ lo ngại trước nguy cơ một lần nữa phải đối mặt với nạn kỳ thị chủng tộc. Làn sóng kỳ thị người châu Á một phần được khơi mào bởi Donald Trump từ đại dịch Covid-19, khi tỷ phú Hoa Kỳ sử dụng từ « Kung flu », đánh đồng người Trung Quốc với dịch bệch như một câu bông đùa, giễu cợt, đổ lỗi cho Trung Quốc.Nhiều báo cáo chỉ ra rằng tại Mỹ, người gốc Á bị tấn công vô cớ, bị quấy rối, thậm chí là bị hành hung chỉ vì ngoại hình của họ. Theo số liệu từ Cục Điều Tra Liên Hoa Kỳ FBI, các hành vi phạm pháp, thù hận, có thành kiến, chống lại người châu Á vào năm 2018 là khoảng 148 vụ. Con số này tăng lên 746 vào năm 2021. Báo cáo của Ủy ban vì Quyền Công dân Hoa Kỳ cũng chỉ ra rằng nhiều vụ không được báo cáo.Trong chiến dịch tranh cử vào năm ngoái, Donald Trump đã nhiều lần chỉ trích gay gắt Trung Quốc. Bên cạnh những đe dọa về việc tăng thuế quan và những hạn chế thương mại với Trung Quốc, trong các phát biểu của mình, Donald Trump tiếp tục sử dụng những từ ngữ mang tính khiêu khích, như « Virus Trung Quốc », nhắc lại những hậu quả tiêu cực của đại dịch Covid-19. Cách dùng từ này trước đó đã bị chỉ trích vì thúc đẩy tâm lý bài ngoại, và kích động thù hận với người Trung Quốc và gốc Á.Donald Trump cũng đe dọa trục xuất hàng loạt dân nhập cư bất hợp pháp.Theo Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ, có hơn 24 triệu người Mỹ gốc Á, trong đó 4, 7 triệu là người Mỹ gốc hoa. Nhóm người châu Á không giấy tờ cũng tăng mạnh trong những năm gần đây, do số vượt biên kỷ lục. Tờ Washington Post cho biết vào năm 2024, hơn 55 000 người Trung Quốc đã vượt biên trái phép vào Hoa Kỳ qua ngả Mêhicô.Ngoài ra, cũng phải kể đến một chính sách được duy trì từ nhiệm kỳ đầu của Donald Trump là « Sáng kiến Trung Quốc » - một chương trình của bộ Tư Pháp nhằm ngăn ngừa gián điệp và bảo vệ tài sản trí tuệ của Hoa Kỳ. Theo giới chuyên gia, một tác động phụ của « sáng kiến » này là tình trạng phân biệt chủng tộc đối với người Mỹ gốc Hoa, hay những người gốc Á.Hơn nữa, Hoa Kỳ đã ban hành 16 luật ngăn cấm công dân Trung Quốc mua hoặc sở hữu bất động sản, đất đai ở một số bang như Ohio, Nebraska. Một số thủ tục tố tụng hình sự đã được thực hiện tại Florida, ví dụ, án 5 năm tù đối người Trung Quốc muốn mua nhà và 5 năm tù với người bán.***RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn giáo sư Russell Jeung, chuyên gia nghiên cứu về châu Á tại đại học San Francisco, Hoa Kỳ.Ông đánh giá như thế nào về nạn kỳ thị, phân biệt chủng tộc người Mỹ gốc Á ?Mọi người có thể thấy rằng những phát ngôn của Donald Trump kích động bạo lực và phân biệt chủng tộc. Ông ấy sử dụng giọng điệu bỡn cợt, với lập trường chống nhập cư và nhất là thái độ chống Trung Quốc, biến Trung Quốc thành kẻ thù số 1 của Hoa Kỳ. Donald Trump đánh đồng chính phủ Trung Quốc với người Trung Quốc ở Hoa Kỳ. Điều này khiến cho mọi người cũng bị ảnh hưởng bởi lối suy nghĩ này. Hơn nữa, nhiều người không thể phân biệt người Trung Quốc với những người châu Á khác. Khi Trump đưa ra khái niệm rằng Trung Quốc là kẻ thù số 1 của Hoa Kỳ, là một mối đe doạ, thì cũng khiến nhiều người coi cư dân gốc Á ở Hoa Kỳ là một de dọa… Khi Trump có thể công khai đưa ra những phát ngôn kỳ thị như vậy, thì khiến mọi người nghĩ rằng kỳ thị người gốc Á là một điều bình thường.Do vậy, tôi rất lo ngại rằng nhiệm kỳ thứ hai của chính quyền Trump sẽ khơi dậy lại làn sóng kỳ thị, căm ghét người châu Á. Một trong dữ liệu đáng lo ngại nhất là vào năm 2020, khoảng một phần tư người dân Hoa Kỳ muốn giảm nhập cư, nhưng con số này lên đến một nửa vào năm 2024. Người Mỹ bắt đầu coi nhập cư trở thành vấn đề cần giải quyết hàng đầu, trong khi đó chỉ là một nỗi sợ được thêu dệt, và không thực sự là một vấn đề lớn, ví dụ như biến đổi khí hậu, suy thoái kinh tế hay chiến tranh.Khi diễn biến chính trị ở Hoa Kỳ được toàn thế giới chú ý, lập trường của Donald Trump, chống Trung Quốc cũng có thể bị lan tỏa khắp thế giới ?Tôi đã viết nhiều bài và làm việc với mọi người từ khắp nơi trên thế giới về chủ đề này. Sự kỳ thị căm ghét người châu Á, không chỉ xảy ra ở Hoa Kỳ, mà những bình luận của tổng thống Donald Trump, ví dụ sử dụng từ « virus Trung Quốc », “Kung flu”, đã tạo ra làn sóng kỳ thị người châu Á không chỉ ở Mỹ mà ở nhiều nước khác, ở Úc, Anh, Canada hay ở Pháp.Những làn sóng thù ghét người châu Á xuất hiện ở mọi nơi. Mọi người đổ lỗi cho người Trung Quốc, và nếu ai đó trông giống người Trung Quốc, nếu là người Việt Nam hoặc Hàn Quốc, thì cũng sẽ bị tấn công.Phương tiện truyền thông xã hội loan truyền thông tin nhanh chóng. Do đó, cần phải quan tâm đến vấn đề này không chỉ ở Hoa Kỳ mà còn cả tác động toàn cầu. Ví dụ, sự gia tăng đó có thể dẫn đến sự phân cực hơn, chia rẽ hơn và có thể là nhiều chiến tranh và xung đột hơn. Và đó là điều đáng sợ.Làn sóng kỳ thị, thù hận người gốc Á tạo ra những hậu quả thế nào đối với những nạn nhân ?Từ những báo cáo và nghiên cứu chỉ ra rằng những người Mỹ gốc Á đã phải trải qua tình trạng kỳ thị, bị xúc phạm, quấy rối vì chủng tộc của mình, hoặc chứng kiến tận mắt, hoặc qua mạng, đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm lý. Họ dễ trở nên trầm cảm, lo lắng. Những người lớn tuổi thì tránh ra ngoài, người trẻ tuổi thì lo sợ. Rõ ràng là tình trạng phân biệt chủng tộc đã tác động mạnh đến sức khoẻ tinh thầnTheo một số báo cáo, một nửa người Mỹ gốc Á cảm thấy không an toàn khi ra ngoài chỉ vì chủng tộc của họ. Sự kỳ thị người gốc Á đã trở nên bình thường hoá sau đại dịch Covid -19. Số vụ phân biệt chủng tộc vẫn cao như vậy mà không giảm đi và tình trạng kỳ thị không hề lắng xuống. Có thể tình trạng phân biệt chủng tộc vẫn luôn như vậy, hoặc có lẽ kể từ khi đại dịch xảy ra, hành động phân biệt chủng tộc kỳ thị người châu Á trở nên bình thường hóa.Điều này có tác động đến những người lao động quốc tế gốc Á di cư đến Mỹ như thế nào ?Tôi nghĩ rằng những lao động quốc tế gốc Á cần phải rất thận trọng vì họ có thể bị trục xuất dễ dàng hơn. Loại visa H1B cho người lao động trình độ cao sẽ bị giảm đi, và Donald Trump có khả năng muốn giảm số người lao động nhập cư vào Hoa Kỳ. Nếu họ chưa có được quốc tịch Mỹ thì sẽ phải đối mặt với nhiều rủi ro hơn, bị đe doạ bị trục xuất, gia đình ly tán.Tôi cho rằng mức độ lo lắng sợ hãi hiện nay khá cao trong cộng đồng và họ sẽ cố gắng tránh các tiếp xúc với chính phủ. Phải kể đến một chính sách khác, đối với những người không phải công dân. Khi bị bệnh và đến các trung tâm y tế công, chính quyền Trump đã đưa ra đề xuất là nếu sử dụng các dịch vụ của chính phủ và được hưởng lợi từ đó thì sẽ không thể trở thành công dân Hoa Kỳ. Do đó mọi người phải lựa chọn, một là đi điều trị, hai là trở thành công dân Hoa Kỳ, và một số người lo sợ rằng nếu đi khám bác sĩ thì có khả năng sẽ không được ở lại Hoa Kỳ. Chính sách này ảnh hưởng đến sức khoẻ của họ.Trước tình trạng nhiều cuộc tấn công nhắm vào người Mỹ gốc Á từ đại dịch Covid-19, hồi 2021, chính phủ của tổng thống Joe Biden đã ban hành luật chống bạo lực kỳ thị chủng tộc, nhằm đẩy nhanh việc xem xét các hồ sơ về bạo lực phân biệt chủng tộc, đặc biệt cho phép giải ngân để cấp kinh phí cho việc lập các đường dây nóng khẩn cấp, kể cả cho những người không nói được tiếng Anh. Liệu những luật như vậy có thể cải thiện tình hình ?Tăng cường luật thực ra là điều gây tranh cãi trong cộng đồng người Mỹ gốc Á. Nếu muốn có thêm luật, thì sẽ dẫn đến việc bắt giữ thêm nhiều người da màu hay bỏ tù họ, điều này được chứng minh là không hiệu quả vì ảnh hưởng đến người da màu.Rất nhiều người trong cộng đồng, ngay cả tôi cũng không ủng hộ ra thêm luật. Chúng tôi muốn các chính sách chống lại phân biệt chủng tộc, gia tăng giáo dục tại trường học, dạy cho mọi người về những trải nghiệm của người gốc Á, về sự đa dạng sắc tộc ở Hoa Kỳ. Chúng tôi mong muốn có thêm những bảo vệ dân sự. Nếu ai đó bị quấy rối trong một cửa hàng thì cả người tấn công và cửa hàng đó phải chịu trách nhiệm.Tôi nghĩ là có cách khác để giảm những hành động căm ghét, kỳ thị người gốc Á xảy ra. Nếu ai đó có hành động phân biệt chủng tộc, chúng tôi muốn ngăn ngừa, thay vì giải quyết sau đó.Chiến thắng của Donald Trump trong đợt bầu cử vào năm 2024, chỉ ra rằng 40 % người gốc Á và 46 % người La Tinh bầu cho vị tỷ phú Hoa Kỳ. Con số này tăng hơn rất nhiều so với cuộc bầu cử hồi 2016 và 2020, bất chấp những phát ngôn gây kích động, phân biệt chủng tộc của Trump từ nhiều năm qua. Ông có lý giải nào cho hiện tượng này hay không ?Có thể thấy là một số bộ phận người Mỹ gốc Á bị thu hút bởi Donald Trump, có thể là vì lý do kinh tế, và bị định hướng bởi các phương tiện truyền thông liên tục đưa tin gây lo sợ trước tình hình nhập cư. Có rất nhiều người nhập cư một cách hợp pháp, và họ nghĩ rằng họ tốt hơn những người đến một cách bất hợp pháp. Điều này tạo ra một sự khác biệt, và họ cảm thấy họ giống với người Mỹ hơn là những người nhập cư bất hợp pháp. Họ cũng cảm thấy tốt hơn.Tôi nghĩ điều này xuất phát từ mong muốn được công nhận ở Hoa Kỳ, họ bị thuyết phục bởi khẩu hiệu « Hãy làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại ». Họ nghĩ rằng : « Ồ tôi cũng là người Mỹ, hãy để nước Mỹ vĩ đại trở lại bằng cách đóng cửa với những ai không phải người Mỹ, những người xấu ». Tôi thấy lối suy nghĩ này thật đáng buồn, vì chẳng khác nào muốn nói rằng để trở thành người Mỹ thì phải coi thường những người không phải người Mỹ. Donald Trump sử dụng chiến thuật chia rẽ để chinh phục, để nói rằng bạn là người tốt, và những người khác là người xấu. Với sự chia rẽ, lo sợ như vậy, mọi người muốn ở phe những người tốt hơn là phe còn lại.Xin cảm ơn ông Russell Jeung, giáo sư tại đại học San Francisco. Ông cũng là đồng sáng lập của tổ chức Stop AAPI Hate, được thành lập vào năm 2020 nhằm đối phó với nạn kỳ thị phân biệt chủng tộc người gốc Á và hỗ trợ các nạn nhân.
Doanh thu xuất khẩu cà phê của Việt Nam lần đầu vượt ngưỡng 5 tỉ đô la : 5,43 tỉ đô la, mức cao kỷ lục. Báo Courrier du Vietnam ngày 22/10/2024 trích dẫn ông Nguyễn Nam Hải, chủ tịch Hiệp hội cà phê và cacao của Việt Nam (VICOFA), cho biết trong niên vụ cà phê 2023-2024 (từ 01/10/2023 đến 30/09/2024), giá trị xuất khẩu cà phê đã tăng đến 33,1%. Cà phê Việt Nam đang hưởng lợi do nhu cầu thế giới tăng, giá cà phê tăng ở mức cao kỷ lục, trong khi sản lượng cà phê của Brazil, nước sản xuất cà phê hàng đầu thế giới sụt giảm mạnh do hạn hán nặng trong bối cảnh biến đổi khí hậu nghiêm trọng.Hồi tháng 06/2024, nhiều báo nước ngoài nhìn nhận ngành trồng cà phê của Việt Nam, đứng thứ hai thế giới, đa phần là cà phê Robusta, đang đứng trước nhiều cơ hội cạnh tranh với cà phê Arabica, vốn chịu tác động mạnh mẽ hơn từ biến đổi khí hậu.Tuy nhiên, số liệu về xuất khẩu cà phê Việt nam nói trên không có nghĩa là ngành trồng cà phê Việt Nam không bị tác động bởi biến đổi khí hậu : lượng cà phê Việt Nam xuất khẩu chỉ đạt khoảng 1,46 triệu tấn, giảm 12,1% so với cùng kỳ năm trước đó.Để hiểu thêm về tình hình, RFI tiếng Việt hồi tháng 06/2024 đã có cuộc phỏng vấn tiến sĩ Clément Rigal, nhà nông học, chuyên gia về cây cà phê và nông lâm kết hợp của Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp Phục vụ Phát triển (Cirad - Pháp), chi nhánh tại Việt Nam.RFI Tiếng Việt : Thưa TS. Clément Rigal, ông là nhà nông học, chuyên gia về cây cà phê và nông lâm kết hợp, thuộc Trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên cứu nông nghiệp phục vụ phát triển (Cirad), chi nhánh tại Việt Nam. Theo ông, đâu là những tác động của tình trạng biến đổi khí hậu đối với ngành trồng cây cà phê của Việt Nam ? TS. Clément Rigal : Các tác động chính của biến đổi khí hậu đối với ngành trồng cây cà phê ở Việt Nam là vào mùa khô, thường kéo dài từ tháng 11 đến tháng 5 năm sau. Đây là giai đoạn trời rất ít mưa. Mùa khô sẽ ngày càng dài hơn, thất thường hơn, có thể khắc nghiệt hơn và thật là đáng tiếc, mùa khô vừa qua là một ví dụ điển hình, đặc biệt khó vượt qua, phần lớn không có đủ nước để tưới cho cây cà phê. Như vậy là thiệt hại đối với các trang trại trồng cà phê là rất lớn. Trời rất nóng, rất khô và mùa khô năm nay đã kéo dài hơn bình thường khoảng một tháng và đã có những thiệt hại đáng kể. Những mùa khô tới đây có thể sẽ đến ngày càng thường xuyên hơn, đó là vấn đề chính, nguy cơ chính liên quan đến biến đổi khí hậu đối với ngành trồng cây cà phê.Năm ngoái thì bình thường. Không phải năm nào cũng bị khô hạn như vậy. Trái lại, năm nay tác động đối với vụ thu hoạch sẽ có thể trông thấy rõ. Thêm vào đó, cũng xin nhắc lại là khí hậu khô hanh càng khiến rệp sáp trên cây cà phê phát triển mạnh, khiến thiệt hại càng thêm nặng nề.RFI Tiếng Việt : Nhưng biến đổi khí hậu cũng có thể mang lại những cơ hội cho ngành trồng cà phê tại Việt Nam ? TS. Clément Rigal : Thực ra là không thể dễ dàng nói là biến đổi khí hậu mang lại cơ hội. Tuy nhiên, điều chúng tôi thấy hiện nay trong lĩnh vực canh tác cây cà phê ở Việt Nam là ngày càng có nhiều nông dân đa dạng hóa các loại cây trồng trên đất cà phê, trong khi trước đây họ chỉ độc canh cây cà phê. Và ngày càng nhiều người trồng thêm các cây khác, đặc biệt là cây ăn trái trên diện tích đất trồng cà phê. Họ đa dạng hóa các loại cây trồng và ngày càng canh tác theo hướng nông lâm kết hợp. Và điều này có tác động rất tích cực đến khả năng chống đỡ, phục hồi của cây cà phê. Những cây cà phê mọc dưới tán cây cần ít nước hơn, được hưởng lợi do vi khí hậu thuận lợi hơn và được hưởng lợi từ vùng đệm khí hậu có khả năng chống đỡ tốt hơn, được bảo vệ tốt hơn trước các tác động dữ dội của tình trạng biến đổi khí hậu. Như vậy là sự đa dạng hóa cây trồng trên diện tích đất trồng cà phê có thể giúp giảm bớt các tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, đồng thời mang lại thêm thu nhập cho nông dân.Và tại sao chúng ta lại không thử hình dung thêm thế này nhé : nếu như người nông dân tiếp tục thúc đẩy sự đa dạng hóa này, thúc đẩy các mô hình nông lâm kết hợp này, cũng có thể là họ sẽ sản xuất ra ít cà phê hơn một chút, nhưng chất lượng cà phê lại tăng lên. Nông dân có thể sẽ có những hệ thống canh tác cà phê bền vững hơn một chút, ít cần thuốc thực vật hơn. Đây là bước đầu tiên trong quá trình chuyển đổi sinh thái nông nghiệp. Nó không nhất thiết liên quan trực tiếp đến chống biến đổi khí hậu, mà về cơ bản trồng thêm cây ăn trái là một cơ hội kinh tế. Thế nhưng, sự chuyển đổi này cũng có tác động tích cực nhằm hạn chế tác hại của tình trạng biến đổi khí hậu đối với ngành trồng cây cà phê.RFI Tiếng Việt : Ngành trồng cây cà phê của Việt Nam cần thay đổi thế nào để đối phó với mối đe dọa từ biến đổi khí hậu ? TS. Clément Rigal : Câu trả lời cho câu hỏi này gồm hai phần. Trước tiên là làm thế nào để hạn chế tác động của biến đổi khí hậu. Về điều này, tôi nghĩ rằng đa dạng hóa hệ thống canh tác bằng cách nông lâm kết hợp sẽ là giải pháp đầu tiên. Nông dân cũng sử dụng rất nhiều nước để tưới cây. Nhưng phải có nước thì họ mới chống chọi được. Còn đối với những đợt hạn hán nghiêm trọng thì như vậy là chưa đủ. Nông lâm kết hợp trong trường hợp này là cần thiết. Như vậy, hướng đi thứ nhất chính là hạn chế tác động của biến đổi khí hậu.Còn đường thứ hai cũng vẫn là phải hạn chế tác động của việc trồng cà phê đối với khí hậu, bởi vì trồng cây cà phê cũng phát thải rất nhiều khí gây hiệu ứng nhà kính, nhất là do ở Việt Nam, giới trồng cà phê sử dụng rất nhiều phân bón, mà phân bón thì có tác động rất mạnh, gây nhiều khí nhà kính, đặc biệt là phân bón tổng hợp. Và ngành trồng cây cà phê phải thực sự nỗ lực để hạn chế sử dụng phân bón tổng hợp, có thế thì mới có thể giảm phát thải carbon trong sản xuất cà phê ở Việt Nam.RFI Tiếng Việt : Theo ông, trong những năm gần đây, chính phủ Việt Nam và ngành cà phê đã có những nỗ lực để hạn chế tác hại đối với khí hậu và để thích ứng với tình trạng biến đổi khí hậu ? TS. Clément Rigal : Vâng, có những sự nỗ lực từ phía chính phủ, các doanh nghiệp, các ngành, đặc biệt là về khía cạnh nông lâm kết hợp. Có những chương trình của chính phủ Việt Nam nhằm khuyến khích đưa các loại cây trồng vào rẫy cà phê. Trái lại, vẫn có những khoản trợ cấp về phân bón, trong khi dùng phân bón thì gây phát thải khí nhà kính. Thế nên, theo tôi thì có lẽ cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa. Người tiêu dùng ngày càng có ý thức về chống biến đổi khí hậu, ngày càng nhận thức rõ hơn về các vấn đề, nên đòi hỏi khu vực tư nhân phải có các nỗ lực. Chúng tôi thấy có nhiều sáng kiến, ý tưởng đang manh nha, nhưng có lẽ đó mới chỉ là những sáng kiến ở quy mô quá nhỏ, hoặc có lẽ chưa đủ tham vọng. Cần phải tiến xa hơn để thực sự mang lại thay đổi.Khó khăn là ở chỗ ngành trồng cà phê ở Việt Nam có sản lượng rất cao. Việt Nam là nước sản xuất cà phê lớn thứ 2 và là nước sản xuất cà phê Robusta đứng đầu thế giới. Xem xét lại mô hình trồng cà phê ở Việt Nam tức là phải mạo hiểm, có thể là sản xuất ít cà phê hơn một chút không hẳn là có lợi cho toàn bộ ngành trồng cà phê. Vì vậy, phải làm sao để cân bằng mọi thứ, để các sáng kiến giảm tác động đối với biến đổi khí hậu có thể dung hòa với lợi ích kinh tế.RFI Tiếng Việt : Như ông vừa nói, Việt Nam đứng thứ hai thế giới về sản xuất cà phê và đứng đầu thế giới về cà phê Robusta, nhưng cà phê Việt Nam lại không được đánh giá cao. Theo ông thì đó là do chất lượng, do hương vị cà phê hay là do ngành trồng cà phê của Việt Nam sử dụng quá nhiều phân bón ? TS. Clément Rigal : Đúng là cà phê Việt Nam bị mang tiếng xấu, thậm chí không có danh tiếng gì cả. Khi tôi nói chuyện với những người xung quanh tôi ở châu Âu, hầu hết mọi người thậm chí không biết rằng Việt Nam sản xuất cà phê. Họ rất ngạc nhiên khi biết là chúng tôi đang nghiên cứu về cà phê ở Việt Nam. Việt Nam dù là nước sản xuất lớn thứ 2 thế giới, nhưng sản phẩm lại không được tiếng tốt và cà phê Robusta nói chung thì có tiếng là kém hơn nhiều so với cà phê Arabica. Và đúng là hầu hết cà phê sản xuất tại Việt Nam là cà phê Robusta và không được xem là cà phê có chất lượng. Hầu hết được sử dụng để chế biến cà phê hòa tan.Nhưng thực sự thì cũng có tiềm năng cải thiện chất lượng. Bản thân tôi, ban đầu chính tôi cũng ngạc nhiên. Khi đến Việt Nam, tôi thực sự không tin là như vậy. Nhưng tôi ngày càng được nếm thử những loại cà phê thực sự rất ngon, những loại cà phê Robusta rất là ngon. Đây là một lĩnh vực mới trỗi dậy, ngày càng có nhiều cuộc thi cà phê ở các địa phương, với những loại cà phê đặc biệt ngon. Về điểm này, nếu muốn sản xuất, ngành trồng cà phê có thể tái tổ chức. Nếu cà phê được sản xuất đại trà, nhưng không mang về nhiều giá trị và không được trả giá cao thì nông dân sẽ không quan tâm đến việc sản xuất cà phê ngon. Nhưng quả đúng là đang có một thị trường mới trỗi dậy về cà phê ngon.RFI Tiếng Việt : Xin nhắc lại, Clément Rigal, ông là nhà nông học, chuyên gia về cà phê và nhà nghiên cứu nông lâm kết hợp của CIRAD, Trung tâm hợp tác quốc tế về nghiên cứu nông nghiệp phục vụ phát triển của Pháp. CIRAD có các dự án nào để hỗ trợ ngành cà phê của Việt Nam ?TS. Clément Rigal : Vâng, CIRAD đang thực hiện một số dự án tại Việt Nam nhằm hỗ trợ phát triển ngành trồng cà phê, giúp ngành trồng cà phê phát triển bền vững. Chúng tôi có những dự án về cà phê Tobusta. Có một dự án tên là V-SCOPE, được tài trợ thông qua sự hợp tác của Úc, và Boléro, được Liên Hiệp Châu Âu tài trợ. 2 dự án này được quan tâm nhằm đa dạng hóa hệ thống canh tác cà phê, để triển khai phương thức nông lâm kết hợp, và quan tâm đến quản lý nguồn tài nguyên nước để có hệ thống tưới tiêu tốt hơn, để cây cà phê có bộ rễ có khả năng chống chịu tốt hơn với thời tiết hạn hán.Thông qua các dự án này, chúng tôi phân tích vòng đời của cây cà phê để hiểu tác động của ngành này với môi trường và hiểu cách làm thế nào để giảm những tác động đó, phần nhiều là giảm sử dụng phân bón. Cách nay không lâu, chúng tôi có dự án Ecofi do khu vực tư nhân tài trợ, nhằm mục đích giảm lượng phân bón, thuốc trừ sâu trong canh tác cây cà phê.Và cũng có những dự án tập trung vào lĩnh vực trồng cà phê Arabica, vốn chỉ là một phần nhỏ so với Robusta, vốn chiếm đến hơn 95% sản lượng. Cà phê Arabica được trồng ở miền bắc Việt Nam và cao nguyên miền trung. Chúng tôi có các dự án với sự tài trợ, đặc biệt là của Liên Âu và Cơ quan Phát triển của Pháp AFD, nhằm phát triển nông lâm kết hợp trong ngành cà phê Arabica, thông qua việc đưa vào các giống cà phê Arabica thích ứng tốt hơn với các hệ thống nông lâm kết hợp, là những hệ thống mang tính hữu cơ nhiều hơn, đa dạng hơn, và có bóng râm. Chúng tôi đang thử nghiệm những giống Arabica mới ở miền bắc Việt Nam. Tất cả các dự án này đều góp phần phát triển ngành trồng cà phê ở Việt Nam.RFI Tiếng Việt : Tác động của biến đổi khí hậu đối với sản xuất cà phê đã được nói đến nhiều. Vậy ngược lại, liệu ngành trồng trọt, sản xuất cà phê có để lại những hệ quả xấu đến môi trường, khí hậu hay không ? TS. Clément Rigal : Sản xuất cà phê tác động đến môi trường, và đặc biệt hơn là khí hậu. Cách nay vài tháng, chúng tôi đã cùng các đồng nghiệp xem xét các tài liệu khoa học. Về mức độ, 1kg cà phê được tiêu thụ sẽ thải ra lượng khí nhà kính tương đương 5kg, chủ yếu do sử dụng phân bón, đặc biệt là phân đạm. Việt Nam là nước tiêu thụ rất nhiều các loại phân bón này. Có những quốc gia khác sử dụng ít hơn nhiều, tại Ouganda, nông dân không nhất thiết dùng đến những loại phân bón này khi trồng cà phê Robusta. Nhưng năng suất của họ cũng thấp hơn. Thế nên, ở đây điều quan trọng là phải tìm ra sự cân bằng hợp lý giữa sản lượng cho phép người nông dân kiếm sống, đồng thời hạn chế tác động đến môi trường.Tác động thứ 2 là một tác động do lịch sử trước kia để lại : Thật đáng tiếc là cà phê thậm chí đã góp phần rất lớn vào nạn phá rừng. Ngày nay, ở Việt Nam điều này ít xảy ra hơn, nhưng trước đây thì rất nhiều diện tích rừng đã bị phá đi để trồng cà phê. Điều này góp phần gây ra thiệt hại về môi trường và làm biến đổi khí hậu.Điểm thứ 3 về biến đổi khí hậu ở Việt Nam thì cần nói đến tác động từ việc sản xuất phân hữu cơ (compost). Khi nông dân thu hoạch cà phê, chỉ có hạt cà phê là được sử dụng để chế biến thức uống. Phần cùi quả cà phê được sử dụng để làm phân hữu cơ compost rồi đưa ra bón cho đất. Loại phân compost này thường được làm theo phương pháp kỵ khí, tức là không có oxygen, góp phần tạo ra khí thải methane, ước tính chiếm tới 20% lượng khí nhà kính mà ngành cà phê thải ra.Ngoài ra, còn có các tác động khác đối với môi trường liên quan đến việc sử dụng, đặc biệt là thuốc trừ sâu diệt cỏ, nước, vì cây cà phê ở Việt Nam cần được tưới nhiều nước, nên nông dân phải khai thác mạch nước ngầm.Trái lại, ngành trồng cây cà phê cũng có nhiều cơ hội phát triển nhờ cách canh tác ít gây hại cho môi trường, nhất là nếu được thử nghiệm trong điều kiện thích hợp. Tôi xin nói trở lại về lĩnh vực nông lâm kết hợp, việc đưa các loại cây trồng vào rẫy cà phê có thể làm giảm mức tiêu thụ một số loại phân bón, bởi vì bản thân cây sẽ cung cấp các loại phân bón tự nhiên, đồng thời có thể giúp giảm tiêu dùng nước vì các cây trồng đó có thể cung cấp bóng mát, từ đó làm giảm nhu cầu về nước và sự bốc, thoát hơi nước của cây cà phê. Các cây đó cũng có thể hấp thụ carbon, qua đó hạn chế tác động gây biến đổi khí hậu của ngành trồng cà phê. Có một số phương pháp canh tác có thể khiến ngành trồng cà phê phát triển bền vững hơn nhiều, khiến cây cà phê có tiềm năng trở thành loại cây trồng của thế kỷ 21, chỉ gây ít tác động đối với môi trường, khí hậu.RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn tiến sĩ Clément Rigal, Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp Phục vụ Phát triển, đã tham gia chương trình !
Vụ tấn công khủng bố tại tòa soạn báo trào phúng Charlie Hebdo cách nay 10 năm đã khiến cả thế giới bàng hoàng, thúc đẩy các cuộc biểu tình lớn ủng hộ tự do ngôn luận trên toàn thế giới. Vụ tấn công cũng đặt ra câu hỏi về giới hạn của tự do ngôn luận, đặc biệt tại những nước mà kiểm duyệt báo chí là vấn đề thường nhật, như ở Việt Nam, Trung Quốc hay một số nước Đông Nam Á khác. Nhìn từ khu vực Đông Nam Á, IFEX (International Freedom of Expression Exchange - một mạng lưới toàn cầu gồm các tổ chức cam kết bảo vệ và thúc đẩy quyền tự do ngôn luận), trong một bài đăng, đưa ra bình luận về góc nhìn của vụ tấn công vào tạp chí Charlie Hebdo tại khu vực này. Bài đăng nhấn mạnh nơi đây “KHÔNG khoan dung” đối với các quan điểm khác biệt về chính trị, dù không bạo lực như vụ tấn công Charlie Hebdo, nhưng được hình sự hóa.Nhà nghiên cứu Prashanth Parameswaran, thuộc Chương trình châu Á tại Trung tâm Wilson, trong bài đăng trên The Diplomat, thì chỉ trích “tính giả tạo” của một số nước Đông Nam Á. Thủ tướng Malaysia Najib Razak đã từng lên mạng Twitter (tên gọi cũ của X) tuyên bố đất nước đoàn kết với người dân Pháp, còn bộ Ngoại Giao Indonesia thì tuyên bố ủng hộ nỗ lực của Pháp nhằm “đưa những kẻ ác ra trước công lý”. Tại đất nước đa số Hồi giáo Indonesia, một người đàn ông đã bị bỏ tù vì tự tuyên bố là vô thần. Láng giềng Malaysia thì đã đưa ra luật chống kích động, để chống lại các chính trị gia đối lập các luật sư, nhà báo…. Hai nước này vẫn tiếp tục đàn áp các biên tập viên, họa sĩ biếm họa và những công dân khác trong nước vì thực hiện quyền tự do ngôn luận giống như Charlie Hebdo được hưởng. Ví dụ, biên tập viên của tờ The Jakarta Post, Meidyatama Suryodiningrat và họa sĩ truyện tranh gây tranh cãi người Malaysia Zunar - đều đang bị quản thúc tại gia vì những bức biếm họa bị coi là “xúc phạm đến sự nhạy cảm của công chúng”.Thái Lan cũng đã áp dụng lệnh cấm chỉ trích chính quyền quân sự và chế độ quân chủ trên các phương tiện truyền thông. Những nhà bất đồng chính kiến thường xuyên bị bỏ tù, buộc phải lưu vong, và thậm chí bị bịt miệng ngay cả sau khi họ đã rời khỏi nước.Tổ chức IFEX cho rằng, ở các quốc gia này, bao gồm cả Singapore, kiểm duyệt các phương tiện truyền thông và tự kiểm duyệt nhằm phục vụ cho lợi ích Nhà nước và quyền lực chính trị.Đọc thêmĐông Nam Á : Lên án vòng vo vụ tấn công báo Charlie HebdoRiêng về Việt Nam, chỉ trích Nhà nước là phạm tội hình sự và kiểm duyệt báo chí là vấn đề thường nhật. Hà Nội được biết đến với nhiều cuộc đàn áp những nhà bất đồng chính kiến và bỏ tù những blogger chỉ trích tham nhũng trong chế độ hiện hành.Liên quan đến vụ tấn công vào tòa soạn báo Charlie Hebdo cách nay 10 năm, ông X một cựu nhà báo, từng cộng tác cho Tuổi Trẻ Cười xin ẩn danh, đưa ra nhận định với RFI Tiếng Việt : “Từ đêm 11/1 tới lúc 1 giờ 5 phút ngày 12/1/2015, tôi theo dõi khá sát cuộc tuần hành lịch sử ở Pháp, với sự tham gia của gần một triệu rưỡi người tại Paris và nhiều tỉnh, thành phố khác (bày tỏ ủng hộ Charlie). Cùng lúc, điểm lại làng báo Việt Nam thì thấy chỉ có mỗi báo điện tử Pháp Luật TP.HCM Online tường thuật về cuộc tuần hành này, còn nhiều báo lớn, như Tuổi Trẻ Online, sau khi tường thuật về vụ bắt con tin ở Paris thì đêm đó không có một dòng nào về sự kiện lịch sử này. Trên vị trí vedette của các tờ báo điện tử khác, chỉ thấy giựt tin... thí sinh Tài năng Việt uống nhầm a-xít,…, hệt như mấy báo lá cải. Chi tiết này khiến tôi đặt ra vấn đề: Liệu có phải nhiều tờ báo điện từ, nội bộ nhiều báo đã “tự kiểm duyệt”, hoặc đã được nhắc nhở không nói nhiều thêm về vụ “ủng hộ Charlie Hedo” chăng ?Làng biếm họa Việt Nam, khoảng trên dưới chục người hành nghề chuyên nghiệp, cũng thường phải đối mặt với “tự kiểm duyệt” và “kiểm duyệt”. Theo ông X, nếu xét các tiêu chí một cách định lượng, thì Việt nam “chưa hề có văn hóa truyện tranh”, dù có rất nhiều cơn sốt về manga, và cũng “chưa có văn hóa về tranh biếm họa”. Có thể tóm gọn lại, Việt Nam thì có 3 góc độ: góc độ công chúng, tức là người thưởng ngoạn văn hóa, góc độ chính quyền và góc độ giới sáng tác – các họa sĩ biếm."Hộp đen" kiểm duyệtNếu xét vào “đầu ra”, thì có thể thấy rằng chỉ trích các nhà lãnh đạo hay những nhân vật quyền lực, và các vấn đề chính trị “nhạy cảm”, được cho là những “điều cấm kị”. Ông X nêu ra ví dụ về cố họa sĩ Nguyễn Hải Chí với bút danh Chóe, từng là cây vẽ nổi tiếng với cây bút phóng khoáng, táo bạo, cộng tác cho nhiều báo trước và sau năm 1975.Chóe từng bị chính quyền Sài Gòn bỏ tù vị nội dung tranh nhạy cảm. Sau năm 1975, ông cùng nhiều giới văn nghệ sĩ bị xếp vào hàng “ngũ phản động” và phải đi cải tạo. Nhưng không lâu sau đó, đã được một số báo mời cộng tác trở lại. Tiêu biểu là loạttranh biếm hoạ liên hoàn – comic strip của Chóe trên báo Lao Động. Loạt tranh này đình bản khi họa sĩ Chóe ngừng vẽ. Dưới đây là một ví dụ về loạt tranh Liên Tu Bất Tận, trong đó họa sĩ Chóe không ngần ngại đề cập đến "Anh Sáu", có thể có ngụ ý chỉ Võ Văn Kiệt, nguyên thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, với bí danh "Sáu Dân".Hay một trường hợp khác, về họa sĩ với bút danh NOP cũng cố tạo ra một loạt tranh liên hoàn nhưng có phần "kiềm chế" hơn, với tựa Ba Điều, Bốn Chuyện, là những màn đối thọai giữa anh Ba Điều – anh xe ôm, và chị Bốn – tiểu thương. Loạt tranh liên hoàn của NOP, được đăng trên báo Làng Cười, khác với Chóe ở chỗ là "không hề xuất hiện các ông quan chức mà toàn là những chuyện bần cùng trong xã hội, luôn kết thúc bằng 2 cách khác nhau". Thứ nhất là cách chị Tư, cầm nón lá che mặt, để thể hiện sự mắc cỡ. Hoặc là anh Ba, giơ 2 tay lên trời theo kiểu đầu hàng. "Những chủ đề của NOP khác với chủ đề Liên tu bất tận của Chóe, đó là chỉ tập trung vào các vấn đề của xã hội chứ không động chạm đến các vấn đề quan liêu gì. Bởi vì trước đó cả chục năm, hoạ sĩ NOP đã vẻ bức tranh tự nhắc mình, trong đó “thể hiện một hoạ sĩ biếm ngồi bên bàn vẽ, trước mặt chàng ta là các tranh chân dung ông nầy bà nọ, kèm theo lời chú giải rằng : Không được vẽ nhân vật giống anh Hai, bác Ba. cô Tư, anh Bảy, chú Sáu, ...” Theo ông X, đó là một sự “lựa chọn sáng tác”, một hình thức tự kiểm duyệt.Theo ông X, đó là một sự “lựa chọn sáng tác”, một hình thức tự kiểm duyệt. Loạt tranh Ba Điều Bốn Chuyện, đã bị ngừng đăng do báo Làng Cười "tự đình bản vì chỉ số phát hành giảm dần".Ông X nói thêm : "Là một người nghiên cứu lâu năm về biếm họa thì tôi thấy, việc chỉ đạo và kiểm duyệt nói chung, có thể coi như một hộp đen, thì người quan sát sẽ phân tích hộp đen ở đầu vào và đầu ra(...) Tôi theo dõi, thì thấy là tranh biếm về đường lưỡi bò do Trung Quốc vẽ ra trên Biển Đông, xuất hiện rất nhiều tranh xuất sắc của Nhật Bản, Philippines, Đài loan, nhưng hoàn toàn không có 1 tranh nào của Việt Nam về đường lưỡi bò và về Biển Đông. Thì chúng ta hiểu, cái đó, giống như một cái tabou (kiêng cấm), vô hình hoặc hữu hình thì chúng ta không biết. Cái thứ ba, có thể thấy là rất quan trọng, các báo lần lượt bỏ mục tranh biếm họa trước từng có ở trang hai hoặc trang nào đó khác.Tờ báo trào phúng làng cười cũng bị tự đình bản, nên hiện nay, chỉ có duy nhất tờ báo Tuổi Trẻ cười, giới họa sĩ biếm họa có thể kiếm sống được bằng vẽ tranh không ? Họa sĩ biếm vẽ tranh biếm họa như một nghề chính rất là hiếm. Họ có thể vẽ tranh đăng trên mạng xã hội Facebook, cũng có nhưng không có giá trị gì. Nếu tranh của họ đụng chạm vào vấn đề gì thì cũng bị Facebook kiểm duyệt… Hơn nữa, vấn đề không chỉ là có ý thức tự kiểm duyệt, hay không còn đất phải kiếm kế sinh nhai, mà là tâm thức, người ta có rất nhiều vấn đề phải lo trong một xã hội quá khó khăn. Cho nên, sáng tác vì đam mê, nếu như đam mê thể hiện nó đụng chạm đến những vấn đề nhạy cảm, thì việc sáng tác tranh biếm có thể coi như một hành vi thuộc loại… xa xỉ." Quay trở lại vụ Charlie Hebdo, cuộc tấn công vào giới làm báo, sáng tác tranh biếm được nhìn nhận bởi giới họa sĩ biếm họa Việt Nam như thế nào ?Tính văn hóa trong kiểm duyệtTừng là một trong những nhà nghiên cứu biếm hoạ quốc tế và Việt Nam lâu năm, ông X nhấn mạnh rằng thảm kịch gây chấn động, khiến nhiều người bàng hoàng, cũng như là thế giới, “nhưng sự bàng hoàng đó, không đồng nghĩa với việc ủng hộ phong cách châm biếm của Charlie Hebdo”. Ông cho rằng “có thể cảm thông với tinh thần đoàn kết của phong trào Tôi là Charlie – Je suis Charlie, khẳng định giá trị của tự do ngôn luận và phản đối mọi hình thức bạo lực”. Tuy nhiên, đối với giới họa sĩ biếm họa Việt Nam nói chung, “họ thường không thể hiện tính chất quá đà của trào phúng theo phong cách Humour Noir của Charlie Hebdo, “dựa trên sự nhạo báng những vấn đề mang tính cấm kỵ, thì hoàn toàn không hợp với tính cách và văn hóa Việt Nam, nên không hợp với phong cách của văn hóa Việt Nam.”Một họa sĩ biếm họa khác ở Việt Nam, cũng khẳng định với RFI Tiếng Việt là “người dân luôn tôn trọng tôn giáo của người khác và hầu như không đem tôn giáo ra để châm biếm như các nước khác, đó là văn hóa vùng miền khác nhau”.Đọc thêmNhiều người Iran biểu tình phản đối Pháp về vụ báo Charlie Hebdo châm biếm chế độ Hồi GiáoNhắc đến tính kiểm duyệt đến từ văn hóa, một nhà báo từ Đài Loan cũng có cùng quan điểm này. Trả lời RFI Tiếng Việt, nhân dịp tưởng niệm 10 năm Charlie Hedbo, cô Chen cho biết ở châu Á và Đài Loan, người ta có văn hóa hài hước riêng. Cô nói : “Chúng tôi có thể châm biếm hài hước về nhiều vấn đề, nhưng chúng tôi không muốn xúc phạm người khác. Tại Đài Loan, chúng tôi có nhiều tự do trong báo chí, dĩ nhiên, chúng tôi, cũng muốn gây tiếng cười từ những vấn đề xã hội, chính trị, dưới nhiều hình thức nghệ thuật sáng tạo khác nhau, nhưng chúng tôi muốn đối xử với mọi người một cách thân thiện, và không khiến họ nổi giận… (Văn hóa này bắt nguồn từ đâu ?) Tôi cho rằng, từ khi còn nhỏ chúng tôi không được khuyến khích đưa ra những ý kiến mang tính chỉ trích. Và điều này không giống như ở các nước phương Tây, họ được học, được đào tạo từ triết học để có có được ngày càng nhiều kiến thức, xây dựng cách cách suy nghĩ phê phán về tư duy phản biện”.Tự do có giới hạn...Nhìn từ Trung Quốc, vụ khủng bố Charlie Hebdo đã cho thấy “sự nguy hiểm của một nền báo chí không kiểm duyệt, quá tự do”. Tân Hoa Xã đã từng đăng bài bình luận về giới hạn của quyền tự do ngôn luận : “Nếu mọi người tự đặt giới hạn cho bản thân khi thể hiện quyền tự do và tôn trọng người khác,.., thì sẽ có ít thảm kịch hơn.”Còn tại Nga, nơi mà Nhà nước kiểm soát hầu hết các phương tiện truyền thông lớn, phát ngôn viên điện Kremlin Dimitri Peskov từng khẳng định rằng một tạp chí châm biếm như Charlie Hebdo sẽ không bao giờ được xuất bản tại Nga. Ông Peskov giải thích : “Bởi vì Nga có cộng đồng Hồi Giáo sinh sống. Thiên chúa Giáo là tôn giáo chính, đất nước Nga đa sắc tộc và tôn giáo, và tất cả các giáo phái tôn trọng lẫn nhau”, theo trích dẫn từ hãng thông tấn TASS của Nga.Như vậy, kiểm duyệt đã được đánh đồng với “sự tôn trọng lẫn nhau”.Tại một trong những nền dân chủ lớn nhất châu Á, Nhật Bản, tờ Japanese Time trích dẫn nhận định của một phóng viên, cho rằng “mọi thứ đều được chấp nhận ở Nhật, miễn là không vi phạm luật pháp và không được thấu hiểu… Nếu cần phải đưa ra kiểm soát pháp lý để hạn chế nội dung thì tốt hơn là chủ động và quyết định các quy tắc cần tuân theo trước và Hiệp hội Biên tập và Xuất bản Báo Nhật Bản đã ban hành các quy định này trong tuyên bố văn bản về đạo đức nghề nghiệp của họ.”
Cách nay 10 năm, ngày 07/01/2015, nước Pháp đã trải qua một cú sốc kinh hoàng trước vụ thảm sát tại tòa sạn báo châm biếm Charlie Hebdo do anh em nhà Kouachi thực hiện, khiến cả thế giới bàng hoàng. Liệu 10 năm sau, tờ báo biếm họa trào phúng trở thành tượng đài tự do ngôn luận ở Pháp, bị khủng bố tấn công, có còn tiếp tục tạo ra tiếng cười đối với mọi chủ đề mà không bị đe dọa ? Thảm kịch bắt đầu vào sáng ngày 07/01/2015, hai anh em Said Kouachi và Chérif Kouachi, được cho là có liên hệ với tổ chức khủng bố al-Qaeda, đã mang theo súng trường tấn công vào văn phòng tòa soạn của Charlie Hebdo trong giờ họp. Vụ tấn công diễn ra trong 10 phút, đã tước đi sinh mạng của 12 người, 8 trong số là các thành viên của toà soạn, các hoạ sĩ vẽ tranh biếm họa Cabu, Charb (tổng biên tập), Honoré, Tignous và Wolinski, cùng nhà tâm lý học Elsa Cayat và nhà kinh tế học Bernard Maris, người hiệu đính Mustapha Ourrad. 11 người khác bị thương, trong đó có 4 người bị thương nặng.Ngay trong tối cùng ngày, hàng nghìn người Pháp đã tập trung, đứng dưới khẩu hiệu “Je suis Charlie – Tôi là Charlie”, trở thành biểu tượng cho tự do ngôn luận và sự đoàn kết. Đến ngày 11/1, khoảng 4 triệu người đã xuống đường để tưởng nhớ tổng cộng 17 người bị sát hại vào các ngày 7, 8 và 9 tháng 1/2015, là các nhà báo, cảnh sát, những người Pháp theo đạo Do Thái, thiệt mạng, trong vụ tấn công vào một siêu thị ở Porte de Vincennes, gần ngoại ô Paris.Đọc thêmPhương Tây bảo vệ quyền châm biếm của Charlie Hebdo, các nước Hồi giáo ôn hòa Châu Á lo ngạiVụ tấn công đánh dấu khởi đầu của mỗi chuỗi các vụ khủng bố liên hoàn sau đó, vào ngày 13/11/2015 tại Paris, ngày 14/7 năm 2016 tại Nice… Vào năm 2020, khi Charlie Hedbo đăng lại những bức tranh biếm họa về Mohammed nhân các phiên tòa xét xử vụ tấn công, một bộ phận thế giới Hồi giáo một lần nữa lại phẫn nộ chống lại Pháp. Vào tháng 09/2020, một người Pakistan đã thực hiện một vụ tấn công trước văn phòng cũ của Charlie. Một tháng sau đó, một kẻ khủng bố gốc Chechenia đã ám sát Samuel Paty một cách tàn bạo, sau khi giáo viên lịch sử này cho xem những bức tranh biếm họa trong lớp. Theo tuần san Nouvel Obs, “bóng tối của ngày 07/01/2015 - những mối đe dọa tiềm ẩn trong các hành động khủng bố, cho đến nay vẫn còn đó ”. Tại Pháp, các hồ sơ điều tra về khủng bố thánh chiến chiếm 87% tại Văn phòng Công tố Chống Khủng bố Quốc gia.Nỗi sợ hãi vẫn còn đó10 năm sau thảm kịch, các nhà báo và hoạ sĩ tranh biếm họa của Charlie Hebdo vẫn tiếp tục phải sống chung với những đe dọa khi hành nghề, được cảnh sát túc trực bảo vệ, nhưng cuộc đấu tranh bằng cây cọ, ngòi bút vẫn tiếp tục. Kể từ sau vụ tấn công tháng 01/2015, địa chỉ mới của tòa soạn hoàn toàn được giữ kín, người ngoài khó có thể tiếp cận, ngay cả với những đồng nghiệp trong giới nhà báo. Bởi Charlie vẫn luôn bị đe dọa.Thế nhưng, điều này không ngăn cản tờ báo châm biếm tổ chức một cuộc thi vẽ tranh biếm họa về Thượng Đế, mời họa sĩ từ khắp nơi trên thế giới tham gia. Trả lời RFI Pháp ngữ, ông Gerard Biard, tổng biên tập của tờ báo, đã nhận được một số bức tranh dự thi, và cho biết : “ Những bức tranh biếm họa thú vị nhất là những tác phẩm không cần lời, bởi vì như vậy cả thế giới có thể hiểu được mà không cần phải dịch thuật. Đó là loại tranh rất khó vẽ, và khó thành công, nhưng một khi đã làm được thì không gì có thể so sánh được”.Cuộc thi này được xem như là một “thước đo nhiệt độ”, để “trấn an về tình trạng sức khỏe của bức tranh biếm họa,” mười năm sau cuộc tấn công. Tổng biên tập báo Charlie Hebdo cho biết rất mong đợi, xem là những bức tranh biếm họa độc đáo nhất đến từ quốc gia nào, nền văn hóa nào. Bởi dù có ở đâu trên quả địa cầu này, “ai cũng có thể cười về Thượng Đế, và không có ai, ngay cả những người có đức tin, là chưa từng báng bổ cả”. Những bức tranh biếm họa độc đáo nhất từ cuộc thi sẽ được đăng trên số đặc biệt của Charlie Hebdo, vào thứ Ba, đúng ngày 7 tháng 1 năm 2025.Đọc thêmPháp : Charlie Hebdo, hồi I của thảm kịch khủng bố Paris10 năm sau vụ thảm kịch, cuộc chiến đấu vì tự do ngôn luận của các hoạ sĩ có gì thay đổi không ? Theo một nghiên cứu của Ifop năm 2020, 59% người Pháp tin rằng báo chí “có lý” khi xuất bản loại tranh biếm họa “nhân danh quyền tự do ngôn luận”, trong khi vào tháng 2 năm 2006 chỉ có một thiểu số người Pháp chia sẻ quan điểm này (38%). Thế nhưng, điều này không có nghĩa là khi vẽ về các chủ đề nhạy cảm, đặc biệt là tôn giáo, thì không có nguy cơ bị đe dọa. Những thay đổi có thể là sự ảnh hưởng ngày càng mạnh mẽ từ các mạng xã hội, khiến những lời chỉ trích có thể dễ dàng mang những hình thức bạo lực.Đối với một trong những sống sót sau thảm kịch, nữ họa sĩ với bí danh Coco, từng bị anh em nhà Koucachi bắt làm con tin tại trụ sở tòa soạn ngày 07/01, cũng như các đồng nghiệp khác, đều được cảnh sát giám sát bảo vệ trong lịch trình di chuyển hàng ngày. Hồi đầu năm 2024, cô đã phải đối mặt với nhiều lời lăng mạ, đe dọa đến tính mạng, sau khi báo Libération đăng tải một bức tranh cô vẽ hí họa về Ramadan (thời điểm nhịn ăn trong đạo Hồi) ở Gaza, dưới bom đạn của Israel, bị cô lập với thế giới. Bức vẽ có dòng tựa “Ramadan ở Gaza. Bắt đầu của tháng nhịn ăn”, minh họa một người đàn ông gầy gò, đói kém, đang chạy đuổi theo vồ những con chuột thì bên cạnh, là một nhân vật khác trùm đầu, vẫy tay ngăn cản người đàn ông dừng lại : “Không được “ăn” trước khi mặt trời lặn”.Theo nữ họa sĩ, bức vẽ nhấn mạnh đến sự tuyệt vọng của người Palestine, tố cáo nạn đói ở Gaza và chế nhạo sự phi lý của tôn giáo. Thế nhưng, ngay lập tức, cô đã phải hứng chịu một làn sóng chỉ trích, đe dọa trên mạng xã hội, từ những người vô danh, với những bình luận như “Tôi chúc bà những điều tồi tệ nhất trong cuộc đời, đồ hèn hạ. Đáng lẽ họ phải xử lý bà vào ngày 7 tháng 1”, cho đến những lăng mạ từ các chính trị gia. “Chúng tôi sẽ không căm thù bà, nhưng bà xứng đáng bị căm ghét”, như nhận xét của Sophia Chikirou, nghị sĩ thuộc đảng cực tả Nước Pháp Bất Khuất (LFI).Trong cuộc phỏng vấn với đài RTL cô cho biết, đã nhận được nhiều ủng hộ từ bạn bè, đồng nghiệp, hơn là những lời đe dọa. Cô cũng chưa từng nghĩ sẽ gác bút vẽ, bởi vì “đó là một nhu cầu để báo tiếp tục tồn tại, và chúng tôi sẽ vẫn tiếp tục vẽ tranh, không để những kẻ khủng bố được hả hê... Điều quan trọng là các nhà báo, họa sĩ hí họa có tự do, được sáng tác với tờ giấy và bút vẽ trước mặt. Tôi vẫn giữ quan điểm của mình và những đe dọa không khiến tôi run sợ”.Tự kiểm duyệt... để tồn tạiGiám đốc tòa soạn Charlie Hebdo, với bút danh Riss cũng nhấn mạnh sự kiên định với nghề vẽ tranh hí họa và đường hướng biên tập của tờ báo, nhưng ông cũng thừa nhận trong chương trình C à vous của kênh truyền hình France 5 một hình thức tự kiểm duyệt từ 10 năm qua : “Chúng tôi không muốn để tác phẩm của mình khó hiểu, hay đề cập đến những vấn đề một cách mạnh bạo, vì như vậy người đọc sẽ dần xa lánh, họ sẽ lo sợ. Người ta cần được trấn an nếu như chúng tôi mạnh tay quá, thì độc giả sẽ quay lưng lại với chúng tôi…”Trong một cuộc phỏng vấn khác với báo Le Monde, Riss cũng nhấn mạnh rằng phong cách biếm họa của Charlie Hedbo là riêng lẻ và chưa bao giờ là mốt. Ngày nay, nhiều tờ báo quay lưng với tranh biếm họa vì nhận thức được sức ảnh hưởng của chúng, nhưng thực tế, họ lo sợ. Vì một bức vẽ có thể nhanh chóng khơi dậy những phản ứng không kiểm soát được.“Truyền thống vẽ tranh phản tôn giáo, trong đó “Charlie” là người thừa kế, được bắt nguồn vào thế kỷ 19, đặc biệt là từ những chỉ trích đối với các tôn giáo do Voltaire thể hiện. Theo tôi, ngày nay, tranh châm biếm chống tôn giáo “đang hấp hối” là do giới trí thức Pháp đã quay lưng lại với truyền thống này.” Đọc thêmNhiều người Iran biểu tình phản đối Pháp về vụ báo Charlie Hebdo châm biếm chế độ Hồi GiáoLaurent Bihl, giáo sư tại đại học Paris I Panthéon Sorbonne, trả lời AFP, nhận định rằng :“Kể từ năm 2015, không gian tự do ngôn luận đối với các sản phẩm biếm hoạ không được mở rộng hơn mà thu hẹp lại”. New York Times thông báo rằng họ ngừng xuất bản các tranh châm biếm từ ngày 07/01/2019 (sau một bức tranh biếm họa gây tranh cãi vì bị cho là bài Do Thái). “Les Guignols de l'info” (chương trình trên Canal+) cũng đã biến mất vào tháng 6 /2018, ba năm sau Charlie, và không có ai thắc mắc về điều đó.Sự khéo léo trong nghề vẽ tranh biếm họaNói đến nghề vẽ tranh báo hí họa, tại Pháp, theo họa sĩ với bí danh Fix, chỉ có khoảng vài chục người hành nghề này, và coi vẽ là nghề nghiệp chính, nhưng thường gặp nhiều khó khăn. Sau thảm kịch tại Charlie Hebdo có một “cơn sốt” đối với tranh biếm họa, nhưng đã hạ nhiệt không lâu sau đó. Nhiều tờ báo đã không còn hoặc ít sử dụng tranh biếm họa hơn. Trả lời RFI Tiếng Việt, ông Fix nhận định rằng “trước kia, mỗi tờ báo hay tạp chí, đều có một họa sĩ chuyên vẽ tranh biếm họa. Tôi thấy là có một xu hướng là nhiều tờ báo dần dần từ bỏ hình thức minh họa này, vì họ khó có thể kiểm soát được. Thông điệp mà bức tranh biếm họa truyền tải, thường gắn với hình ảnh của tờ báo, và khiến người đọc hiểu rằng nếu báo sử dụng tranh có lập trường như vậy thì cả tòa soạn đều có quan điểm tương tự, giống như một bài xã luận trong một tờ báo vậy…Nếu trước kia, chỉ với báo giấy, người đọc không hài lòng với một bức tranh nào đó, thì chỉ nói với bạn bè người thân. Nhưng ngày nay với mạng xã hội, tranh biếm họa thường dễ truyền tải nội dung và được loan truyền rộng rãi hơn, mọi người có thể phản ứng mạnh hơn, khiến các tờ báo khó thể kiểm soát được tác động của chúng.”Ông Fix từng làm trong lĩnh vực tư vấn tài chính, nhưng quyết định đổi nghề, theo đuổi với đam mê vẽ tranh biếm họa và cộng tác với nhiều báo hay tạp chí từ hơn 10 năm nay.Chọn chủ đề biếm họa trong thế giới công sở, hay về những người lao động nói chung, và không phải là những chủ đề chính trị hay nhạy cảm, ông cho biết ít khi phải đối mặt với những đe dọa, hay tự kiểm duyệt. Cho đến nay, ông cho rằng tiếng cười trào phúng có thể được chấp nhận đối với mọi chủ đề, nhưng không thể gây cười với tất cả mọi người, và tránh làm tổn thương người khác. Ông nói hành nghề này “cần phải rất khéo léo”. “Khi vẽ tranh biếm hoạ, thì cũng phải tinh tế, xét đến cách mà người xem đón nhận bức tranh đó như thế nào. Câu hỏi đặt ra là “ai sẽ là người tiếp nhận chúng ?” Nếu dùng ngòi vẽ một cách bạo lực, nhắm vào một ai đó, một đối tượng nào đó…, thì tôi cho rằng người vẽ phải chịu trách nhiệm về hành động đó.” Theo họa sĩ Fix, Charlie Hebdo vốn là một tạp chí có khuynh hướng cực đoan, và họ khẳng định lập trường cực đoan và không cho rằng Charlie Hebdo đại diện cho nền tranh biếm họa của Pháp. Nhưng theo ông, thảm kịch đáng buồn cách nay 10 năm đối với tòa soạn này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phải “tiếp tục vẽ tranh trào phúng”.Vụ tấn công khủng bố vào Charlie Hebdo đã tạo ra một làn sóng phẫn nộ, không chỉ tại Pháp, mà lan sang cả châu Âu và thế giới. Charlie Hebdo vốn là một tạp chí châm biếm, đăng tải tranh biếm họa trào phúng liên quan đến các chủ đề xã hội, tôn giáo, chính trị và các nhân vật công chúng, và cũng không ít lần gây ra tranh cãi, vấp phải chỉ trích vì những cây cọ được cho là quá đà. Cho đến nay, cuộc tranh luận về giới hạn của tự do ngôn luận vẫn tiếp diễn, đặc biệt liên quan đến các vấn đề nhạy cảm như tôn giáo.
Xuất phát từ Thổ Nhĩ Kỳ, món bánh mì kẹp thịt nướng, còn thường được gọi là döner kebab đã trở nên phổ biến trên toàn cầu nhờ hương vị thơm ngon của thịt nướng phủ đầy sốt mịn đặc trưng. Tuy nhiên, theo trang thông tin Euronews, gần đây đã có một cuộc tranh luận khá sôi nổi giữa Đức và Thổ Nhĩ Kỳ: Món kebab ăn sao cho đúng điệu ? Trước khi trả lời câu hỏi này, nên chăng tìm hiểu về loại bánh mì döner kebab, mà nguồn gốc đến từ Thổ Nhĩ Kỳ. Tại Pháp, một trong những quán kebab ngon nhất là nhà hàng Özlem, ở quận 10 Paris. Quán ăn gia đình này ra đời cách đây gần 4 thập niên chỉ mở cửa phục vụ vào bữa trưa. Theo RFI ban Pháp ngữ, chủ quán ăn hiện thời là anh Edip Bolatoglu, người Pháp gốc Thổ Nhĩ Kỳ. Sau khi tốt nghiệp trường dạy nấu ăn nổi tiếng Ferrandi, anh phát triển cơ sở kinh doanh và chủ trương bán món bánh mì döner kebab loại thủ công. Tại quán ăn Özlem, không hề có chuyện dùng nước sốt công nghiệp hay bánh mì pita vỏ cứng. Tất cả đều được chế biến tại chỗ, thịt nướng kebab chỉ được làm với thịt bê và ức gà tây, nhưng vẫn có giá phải chăng. Chủ quán ăn Özlem cho biết ý nghĩa của chữ döner kebab :Chữ kebab là tên gọi chung cho tất cả các món nướng trên than hồng hay bếp lửa. Món döner kebab mà nhiều người gọi nôm na là kebab bắt nguồn từ chữ dönerek chỉ có nghĩa đơn thuần là quay tròn, trong trường hợp này là món thịt nướng quay, và như vậy döner kebab tương đương với món thịt nướng shawarma, cũng có nghĩa là thịt quay trong tiếng Ả rập.Hầu hết các quán kebab tại Pháp, nhất là các quán chuyên bán thức ăn nhanh chủ yếu làm xiên thịt nướng với gà tây. Thế nhưng, theo anh Edip Bolatoglu, món döner kebab theo truyền thống Thổ Nhĩ Kỳ được làm với thịt cừu non, trên các thị trường châu Âu, thịt cừu non được thay thế bằng thịt bê, nổi tiếng là mềm và ngon hơn thịt gà tây. Nhưng quan trọng hơn nữa là cách dùng gia vị và thời gian ướp thịt, thịt càng ướp lâu, món döner kebab càng đậm đà hương vị :Món kebab nấu theo kiểu gia đình tôi chủ yếu bao gồm thịt bê, chúng tôi dùng thêm thịt gà tây để cho thịt nướng không có quá nhiều mỡ. Thịt được ướp với nhiều gia vị, cắt thành từng lát lớn nhưng mỏng khoảng 3mm, rồi xếp chồng tất cả lại với nhau thành một khối, đem cắm vào xiêng sắt, rồi nướng theo chiều dọc thẳng đứng. Cách nướng này giúp cho mỡ và nước thịt chảy xuống phía dưới, và khi cắt thịt chín, chiều thẳng dọc giúp cho ta cắt lớp ngoài vừa chín tới, thịt nướng vẫn thơm mềm và nóng hổi.Gia đình tôi đến từ làng Hatay, vùng Antiochia ở phía nam Thổ Nhĩ Kỳ. Người dân địa phương không ăn bánh mì, mà chủ yếu dùng một loại bánh dẹp bằng bột mì cán mỏng. Quán ăn gia đình tôi tiếp tục truyền thống này của các tỉnh miền nam Thổ Nhĩ Kỳ và chúng tôi tự làm lấy 100% loại bánh dẹp này, chứ không dùng các loại bánh pita tức là bánh mì tròn làm sẵn, sản xuất theo kiểu công nghiệp. Bột bánh chúng tôi tự nhồi lấy, còn thịt kebab thì chúng tôi phải ướp đúng theo công thức gia truyền, từ ít nhất 24 tiếng cho đến 48 tiếng. Quán ăn Özlem chẳng những không dùng bánh mì tròn pita mà còn không phục vụ món khoai tây chiên. Chủ yếu cũng vì việc ăn kebab kèm với khoai tây chiên là một sáng chế thêm sau này của cộng đồng người nhập cư ở Tây Âu, chứ ít có phổ biến ở Thổ Nhĩ Kỳ, Liban hay một số nước Ả Rập. Thay vào đó, chủ quán Özlem phục vụ cơm, bánh mì cán dẹp, xà lách trộn cà chua và rau tươi, một kiểu ăn gần giống hơn với văn hóa ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ.Dù ở đâu, quán kebab thường phải có máy quay đứng thẳng để nướng thịt gà xiên khối. Chừng nào có khách đặt mua, thì người bán hàng mới cắt thịt trên xiên thành nhiều lát mỏng, rồi đem thịt nhồi vào bánh, trộn thêm với một chút rau sà lách, hành tây, dưa leo, cà chua …. nhờ vậy ăn đỡ ngán. Nước sốt bỏ vào bánh mì cũng có nhiều loại, loại trắng có vị chua ngọt, loại màu đỏ có vị thơm của ớt tây (nếu đúng theo truyền thống biber salçasi của Thổ Nhĩ Kỳ), hoặc màu ớt xanh nhưng vẫn cay như tabasco của Mỹ, màu ớt đỏ mọng cay nồng không kém gì harissa của người Tunisia. Trả lời câu hỏi kebab ăn sao cho đúng điệu, thì người Thổ nhĩ Kỳ không dùng với khoai tây chiên, còn cộng đồng Thổ Nhĩ Kỳ ở Đức luôn dùng món thịt nướng với bánh mì dẹp.Theo trang thông tin Euronews, món döner kebab đôi khi bị gọi nhầm là bánh mì sandwich Hy Lạp, thực ra được ông Kadir Nurman. một người Thổ Nhĩ Kỳ sáng chế vào những năm 1970 tại Berlin. Chữ kebab bắt nguồn từ kepa, một cách nướng thịt bằng than củi khá đặc biệt của người Thổ Nhĩ Kỳ. Vào những năm 1830, một người đàn ông tên là Amid Oustaz đã nảy ra ý tưởng đặt cái cọc xiêng thịt theo chiều dọc bên đống lửa, chứ không còn theo chiều ngang như từng làm trước kia. Hơn một thế kỷ sau tại Berlin, ông Kadir Nurann lấy lại ý tưởng nướng thịt theo chiều dọc rồi kẹp với bánh mì hình tam giác, và như vậy, tạo ra món nên món döner kebab, thích nghi với nhu cầu của khách hàng Đức, mua món này để mang đi, hoặc ăn ngay trên đường phố.Do vậy, nhiều người cho rằng món thịt nướng đã có từ lâu ở Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng chính ông Kadir Nurman mới là người khai sinh món bánh mì kẹp thịt nướng quay ăn kèm với salad, cà chua, hành tây và nhiều loại nước sốt khác nhau. Sinh trưởng tại vùng Anatolia, ông định cư tại Đức vào những năm 1960. Sau đó, ông mở tiệm bánh mì kẹp thịt nướng quay đầu tiên ở Tây Berlin vào năm 1972. Và cũng từ đó cho ra đời khái niệm döner kebab như một thức ăn nhanh của cộng đồng Thổ Nhĩ Kỳ nhập cư tại Đức.Từ Berlin, món döner kebab sẽ lan rộng sang khắp châu Âu, rồi chinh phục toàn cầu. Nước Đức hiện có hơn 16.000 nhà hàng kebab và cơ sở chế biến các khối xiên thịt nướng của Đức, hiện cung cấp đến 80% thị trường châu Âu. Trong mắt người nước ngoài, món döner kebab trở nên tiêu biểu cho ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ và cũng vì thế mà gây ra bất đồng.Tranh cãi bắt đầu cách đây hai năm khi Thổ Nhĩ Kỳ nộp đơn lên Liên Hiệp Châu Âu để đăng ký món bánh mì kẹp thịt nướng döner kebab là đặc sản truyền thống của nước này, với nhãn hiệu cầu chứng TSG (Traditional Specialities Guaranteed). Mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ không phải là thành viên Liên Hiệp Châu Âu, nhưng một nước ở ngoài khối vẫn có quyền nộp đơn xin cầu chứng những món ăn truyền thống. Nếu được công nhận là đặc sản TSG, món döner kebab sẽ phải tuân thủ các tiêu chuẩn về mặt thành phần chế biến do phía Thổ Nhĩ Kỳ đề nghị.Tuy nhiên, vào giữa năm 2024, Đức đã lên tiếng phản đối, cho rằng trên danh nghĩa bảo tồn di sản âm thực, đề nghị của Thổ Nhĩ Kỳ lai có nguy cơ làm tăng giá döner kebab trên thị trường, gây bất lợi cho ngành chuyên kinh doanh kebab tại Đức. Hiện nay, doanh thu ngành döner kebab tại châu Âu đạt 3 tỷ rưỡi euro mỗi năm, trong đó nước Đức chiếm đến 65% thị trườngvới 2,3 tỷ euro hàng năm.Cuộc tranh luận về döner kebab cho tới nay vẫn chưa ngã ngũ. Nhưng trong mắt thực khách Pháp dường như lợi thế vẫn nghiêng về phía nước Đức. Trong số hơn 100 quán kebab được khai trong trong năm vừa qua, hơn một phần ba là của chuỗi nhà hàng « Berliner Das Original ». Xuất phát từ thủ đô nước Đức, chuỗi quán ăn này luôn được quảng cáo làm món döner kebab chẳng những đúng điệu mà còn chính hiệu.
Ngày 29/10/2024, Ủy ban Giáo hoàng về Bảo vệ Trẻ vị thành niên đã công bố báo cáo thường niên đầu tiên – Tutela Minorum – bằng tiếng Latinh, về việc các thành phần khác nhau của Giáo hội áp dụng các biện pháp chống bạo lực tình dục đối với trẻ vị thành niên và những người dễ bị tổn thương. Tài liệu cho thấy việc thực hiện không đồng đều giữa các quốc gia. Báo cáo này được thực hiện bằng việc phỏng vấn các giám mục về Roma viếng thăm ad limina theo định kỳ. Trong phần tạp chí hôm nay, linh mục Phạm Hoàng Dũng từ Liège, Bỉ, trình bày về vấn đề này:Báo cáo đã được chờ đợi hơn hai năm, khi Đức Thánh Cha Phanxicô yêu cầu Ủy ban Giáo hoàng về Bảo vệ Trẻ vị thành niên (PCPM) cung cấp một cái nhìn tổng quan toàn cầu về cuộc chiến chống lại bạo lực tình dục trong Giáo hội. Đức Hồng Y Seán Patrick O'Malley, chủ tịch ủy ban, trong buổi công bố báo cáo đã trực tiếp thừa nhận với các nạn nhân và « những người sống sót » là « đã có đủ những lời nói suông » và « chưa làm gì đầy đủ » đối với những vụ việc này.Sự thiếu minh bạchTrước tiên là đề nghị « thúc đẩy tốt hơn việc tiếp cận thông tin của nạn nhân/người sống sót – survivor », nhằm đảm bảo rằng nạn nhân bị lạm dụng có quyền xem thông tin mà các cơ quan của Giáo hội nắm giữ về họ, đồng thời tôn trọng luật bảo vệ dữ liệu. Bởi vì một trong những ưu tiên cao nhất mà các nạn nhân bị lạm dụng bày tỏ là quyền được « tiếp cận sự thật ». PCPM đang yêu cầu Giáo hội hỗ trợ, thay vì cản trở, các nạn nhân khi họ tìm kiếm sự thật thông qua một hệ thống thường khó điều khiển.Báo cáo nhấn mạnh đến « nhu cầu củng cố và làm rõ các thẩm quyền của các Bộ thuộc Giáo triều (Curie) Roma, nhằm đảm bảo quản lý hiệu quả, kịp thời và nghiêm ngặt các trường hợp lạm dụng được chuyển đến Tòa thánh ». Tính minh bạch trong các thủ tục và các tiến trình pháp lý của các vụ việc được chuyển đến các bộ xử lý để không làm mất lòng tin của cộng đoàn tín hữu.Báo cáo kêu gọi Giáo hội áp dụng “một định nghĩa thống nhất hơn” về “tính dễ bị tổn thương - vulnerabilité” - một khái niệm cơ bản trong việc bảo vệ công lý ở thế kỷ 21, đồng thời đề nghị « một quy trình hợp lý hóa để bãi nhiệm, nhằm tạo điều kiện thuận lợi và đơn giản cho việc từ chức hoặc cách chức một nhà lãnh đạo Giáo hội khi cần thiết »Các báo cáo viên đã chỉ ra rằng các chuẩn mực đang được áp dụng một cách không nhất quán và không minh bạch trên toàn thế giới, gây thiệt hại xung quanh việc cách chức giám mục.Chính sách bồi thường và cách biệt trong thực hiệnMột vấn đề khác cũng được báo cáo nhấn mạnh đến là việc xác định thiệt hại và chính sách bồi thường cho các nạn nhân, xem đây như là một phần trong cam kết của Giáo hội đối với hành trình chữa lành nạn nhân/người sống sót. Các tác giả báo cáo cho rằng « việc bồi thường không chỉ giới hạn ở khía cạnh tài chính, mà bao gồm nhiều hành động rộng hơn nhiều », kể cả xin lỗi công khai.Văn bản này cũng nêu bật hiện tượng quyền tiếp cận các quỹ bồi thường giữa các châu lục là không đồng đều. Báo cáo viết : « Trong khi một số khu vực của châu Mỹ, châu Âu và châu Đại Dương được hưởng lợi từ các nguồn lực đáng kể có sẵn để bảo vệ, thì phần một quan trọng của Trung – Nam Mỹ, châu Phi và châu Âu lại không có đủ nguồn lực chuyên dụng ».Thực lực kinh tế, tỷ lệ người Công giáo, nền tảng văn hóa tại một quốc gia hiển nhiên là những yếu tố chính dẫn đến hiện tượng cách biệt phân bổ nguồn lực, do vậy, báo cáo kêu gọi một sự chia sẻ nguồn lực tốt hơn, thông qua sáng kiến Memorare của PCPM, được Hội đồng Giám mục Ý hậu thuẫn.Cuối cùng, để cuộc chiến chống lạm dụng có hiệu quả, Giáo hội cần có « một tầm nhìn thống nhất về thần học – mục vụ ». Văn bản viết, xin trích : « Ủy ban tin rằng điểm kết thúc mong muốn có thể là một bản văn huấn quyền - Magisterium thống nhất các quan điểm này như một thông điệp của giáo hoàng dành riêng cho việc bảo vệ trẻ em và người lớn dễ bị tổn thương trong đời sống của Giáo hội ».PCPM gợi ý cách tốt để thúc đẩy cuộc đấu tranh chống lạm dụng là giáo hoàng nên dành một thông điệp cho chủ đề này. Tuy đã có rất nhiều văn bản của giáo hoàng đề cập đến vấn đề lạm dụng, như thư mục vụ năm 2010 của Giáo hoàng Beneđictô XVI gửi cho người Công giáo Ireland. Nhưng không có văn bản nào có trọng lượng như một bản văn huấn quyền.20 năm sau vụ BostonỞ đây có sự trùng hợp thú vị, người đứng đầu Ủy ban, Đức Hồng Y Seán Patrick O'Malley, cũng vừa từ chức Tổng giám mục Boston, Hoa Kỳ, vì đến tuổi nghỉ hưu. Giáo phận Boston, nơi bùng nổ vụ Spotlight, các linh mục vi phạm ấu dâm đã bị đưa ra toà án hình sự, dẫn đến sự phá sản của giáo phận vừa về tài chánh và uy tín. Sau 20 năm, uy tín đó đã lấy lại phần nào nhưng dư âm của nó sẽ chẳng bao giờ im lặng.Có lẽ cũng vì lý do này mà sau khi từ chức Tổng giám mục Boston, Đức Hồng Y Seán Patrick O'Malley sẽ tập trung nhiều hơn trong công việc của Uỷ ban bảo vệ trẻ vị thành niên này. Ngài cho biết, phụ nữ, chiếm hơn phân nửa trong ủy ban, đã làm rất tốt công việc nặng nề phức tạp. Ngoài ra, ông cũng bày tỏ ủng hộ việc một phụ nữ sẽ đứng đầu ủy ban này. Nhưng điều đó sẽ trở nên phức tạp hơn trong việc vận hành bộ máy của Vatican, vốn cần đến một vị Hồng y làm công việc ngoại giao giữa các bộ và các phòng ban của Toà Thánh.Còn về phần Bộ giáo lý Đức Tin ?Trong buổi tiếp kiến ngày 22/11 với Đức Giáo hoàng Phanxicô, Hồng y Víctor Manuel Fernández, Tổng trưởng Bộ Giáo lý Đức tin, đã trình bày một đề xuất về « Tinh thần bí giả và sự lạm dụng tâm linh – false mysticism and spiritual abuse ». Khái niệm này đã được Bộ công nhận « trong một bối cảnh rất cụ thể », Đức Hồng y đã viết trong một tài liệu chuẩn bị.Bộ Giáo lý Đức tin đã giao cho một nhóm nghiên cứu xem xét cách « lạm dụng tinh thần » có thể được phân loại là một tội riêng biệt và cụ thể theo giáo luật.Trong khi lạm dụng tinh thần và việc triển khai « Tinh thần bí giả - false mysticism » đã được Giáo hội công nhận là một yếu tố tăng nặng tiềm ẩn trong các vấn đề hình sự khác, thì nó không được liệt kê cụ thể là một tội có thể bị truy tố theo đúng nghĩa của nó trong Bộ Giáo Luật.Bằng chứng từ nhiều trường hợp cho thấy rằng một giai đoạn lạm dụng tinh thần có thể xảy ra trước các hình thức lạm dụng khác, nhưng thường thì nó có thể được coi là chủ quan, hoặc không có kết luận khi được báo cáo.Vậy thì một tội « lạm dụng tinh thần » thực sự có thể được đưa vào luật hay không và nếu có thì việc truy tố sẽ dễ dàng như thế nào?Góc nhìn từ Giáo Hội Việt Nam Báo cáo nói đến “sự im lặng” của Phi Châu và Á châu, Giáo hội ở Việt Nam đối diện với vấn đề này như thế nào ? Đúng là tại các nơi này, nam giới vẫn có tiếng nói quyết định trong các vấn đề quan trọng của gia đình và xã hội. Riêng ở Việt Nam, tuy đã có các luật và những cơ quan bảo vệ trẻ em và phụ nữ, cũng như những chính sách cho người yếu thế, tuy thế nạn bạo hành đối với trẻ em và vị thành niên vẫn còn xảy ra.Trong Giáo Hội Việt Nam, việc phòng ngừa và xử lý trước nạn lạm dụng tình dục này còn rất chậm. Chẳng hạn, như tông thư Vos estis lux mundi được công bố lần đầu năm 2019, và cập nhật chính thức tháng 3/2022, nhưng chỉ mới đến khoá họp thường niên kỳ I của năm nay 2024 Hội đồng giám mục mới có « Thảo luận và định hướng áp dụng “Các Quy tắc đạo đức ứng xử trong mục vụ liên quan đến trẻ vị thành niên và những người dễ bị tổn thương” ». Nói đến điều này, cần nghĩ đến sự phức tạp của vấn đề, vì không thể áp dụng máy móc những gì ghi trong bản văn của Toà Thánh, mà cần có sự áp dụng một cách khoa học vào hoàn cảnh của Việt Nam.Ngược lại, Giáo hội Pháp đã có nhiều biện pháp cũng như văn bản liên quan đến vấn đề này. Trong khoá họp mùa thu năm nay, Hội đồng giám mục Pháp đã đồng ý đưa ra biện pháp, đó là khi các hối nhân, tức là những người đi xưng tội, thú nhận đã phạm tội lạm dụng này, thì các linh mục giải tội khuyên họ đi tự thú với cảnh sát. Trong thời gian tới sẽ có hướng dẫn cho các linh mục làm mục vụ liên quan đến vấn đề này.RFI Tiếng Việt xin cảm ơn linh mục Phạm Hoàng Dũng từ Liège, Bỉ.
Bão Yagi tháng 9/2024 được coi là trận cuồng phong lớn nhất từ khoảng 30 năm nay ở Biển Đông. Thông tin về bão vào thời điểm ập vào bờ biển miền bắc Việt Nam được cơ quan khí tượng thủy văn cập nhật sát. Tuy nhiên, dự báo - cảnh báo về các hậu quả nhiều mặt của bão ở miền núi đã ít được chú ý hơn rất nhiều. Trên thực tế, đa số người chết là do đất lở, lũ đá, lũ quét ở trung du và miền núi. Chính quyền trung ương và nhiều địa phương bị chỉ trích đã không có các biện pháp tương thích. Theo thừa nhận của nhiều giới chức quản lý và khoa học trên truyền thông trong nước, dù bão Yagi và mưa ‘‘hoàn lưu'' sau đợt thiên tai này là hiếm có, song nhiều mạng sống có thể đã cứu được nếu có các dự báo, cảnh báo đúng lúc và kế hoạch sơ tán kịp thời. Tuy nhiên, dự báo và cảnh báo kịp thời chỉ là một phần của vấn đề. Một số chuyên gia nói đến trận bão lớn đầu tiên cho thấy Việt Nam rõ ràng đã bước vào kỷ nguyên biến đổi khí hậu, cần đến một chiến lược mới.***Đa số người chết do sạt lở, lũ quét, nhưng tác động đến miền núi bị coi nhẹTheo bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông Thôn Việt Nam, sơ bộ tính đến ngày 27/9, bão Yagi và mưa lũ sau bão đã khiến 344 người chết và mất tích, trong đó có 264 người chết do sạt lở đất, lũ đá, lũ quét. Tại tỉnh Yên Bái, trong số 54 người thiệt mạng, chỉ có 3 người chết do đuối nước, 51 nạn nhân còn lại là do sạt lở đất, sập nhà gây tử vong.Vụ lũ bùn đá ở Làng Nủ (Lào Cai) ngày 10/09 được coi là tai nạn thảm khốc tiêu biểu. Theo các nhà khoa học, ước tính hơn 1,3 triệu mét khối đất đá, bùn nước trút xuống ngôi làng trong vòng 5 phút khiến dân làng không kịp trở tay, vùi lấp 37 nhà dân, khiến hơn 60 người chết và 7 người mất tích. Cùng ngày 10/09, thôn Nậm Tông (tỉnh Lào Cai) bị đất đá lở vùi lấp khiến 18 người chết và mất tích. Cũng không thể không nhắc đến vụ đất lở rạng sáng ngày 09/09 trên quốc lộ 34, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, cuốn hai ô tô, nhiều xe máy xuống vực, khiến hơn 30 người chết.Trả lời RFI tiếng Việt, về phản ứng cảnh báo và sơ tán cấp thời, giáo sư Nguyễn Ngọc Lung (Hà Nội) nhận định : ‘‘Các địa phương đều nhận thấy là các chuẩn bị của mình là chưa đạt yêu cầu. Có nghĩa là đã báo trước là có cơn bão mạnh nhất trong vòng thế kỷ vừa qua, nhưng sự chuẩn bị của mình là chưa đạt yêu cầu tí nào. Đặc biệt là những nơi núi cao, đèo sâu, xa dân cư. Chính vì thế nó mới trôi cả làng. Trôi rồi mới biết. Cơn bão này đến thì chuẩn bị không được bao nhiêu. Lý do thứ nhất là báo trước không được nhiều lắm. Thứ hai là thường cái bão đặc biệt ở vùng nhiệt đới, nhất là ở Đông Nam Á đi chệnh hướng nhiều lắm. Lúc đầu người ta nghĩ đi vào hướng Trung Quốc, nhưng khi vào Biển Đông rồi thì rẽ ngang qua đảo Hải Nam, rồi vào Bắc Bộ mạnh hơn. Việt Nam không báo được đầy đủ. Tất cả tiềm lực tập trung cho hai tỉnh, Hải Phòng và Quảng Ninh. Sau khi nó vào đồng bằng rồi, nó sớt qua biên giới Việt-Trung, rồi thì nó đi ngang, đi vào Thanh Hóa, đi vào Nghệ An. Có nghĩa là nó thay đổi phương hướng, lường trước không được bao nhiêu. Những cái ấy mình còn rất yếu, mặc dù có sự phối hợp với các nước xung quanh. Bây giờ thiệt hại thì ai thiệt hại nhiều nhất? Chính thiệt hại các tỉnh miền núi nhiều nhất. Họ cứ nghĩ mưa với bão thì miền núi bao giờ cũng tránh được. Chỉ có đồng bằng nước mới đổ về mới phải quan tâm. Như vậy anh đã không quan tâm đầy đủ cho chính những vùng bị nguy hiểm nhất, và bị thiệt hại về nhân mạng nhiều nhất.'' Trên báo chí trong nước, hai tác giả Hà Thị Hằng và Lưu Thị Diệu Chinh nêu giả thiết là so với các vùng đồng bằng và ven biển, ‘‘dường như đang có sự thiên lệch trong việc đối phó với thiên tai ở các tỉnh miền núi: sự quan tâm dường như nghiêng về giải quyết khi “sự đã rồi” hơn là quá trình phòng bị trước thảm họa'' (Bài ‘‘Thảm kịch lũ quét và sạt lở sau bão Yagi: Sự cố hi hữu hay vấn đề hệ thống?'', Tia Sáng, ngày 08/10/2024).Đất nhão dễ dàng sụp đổ do nắng to - mưa nhiều: Điều hoàn toàn có thể dự đoánTrên thực tế, các tác động khác thường của bão Yagi và hoàn lưu bão dường như là điều mà giới chuyên gia khí tượng thủy văn và địa chất học hoàn toàn có thể dự báo được. Tình trạng mưa liên tục trong tháng 8 trước cơn bão lịch sử (với 23 trên 31 ngày mưa ở Lào Cai, và 21/31 ngày ở Yên Bái), với tổng lượng nước vượt 40 – 60% trung bình năm, cho thấy đất đã ngậm no nước ngay trước bão, với lượng mưa lịch sử như chúng ta biết. Trước khi hứng chịu đợt mưa lớn, khu vực miền núi phía Bắc đã chịu một đợt nắng nóng kéo dài (từ tháng 4 đến tháng 7), với hệ quả là cấu trúc của đất đã bị phá hủy đáng kể. Mưa nhiều sau đó khiến đất dễ dàng nhão ra, sẵn sàng sụp đổ bất ngờ.Chính quyền Việt Nam trong những năm gần đây đã có biện pháp để thúc đẩy việc dự báo lũ quét, sạt lở, đặc biệt sau đợt bão lớn ở miền trung 2020. Năm 2023 chính phủ phê duyệt Đề án ‘‘Cảnh báo sớm sạt lở đất và lũ quét tại khu vực miền núi và trung du Việt Nam'', nhằm hoàn thiện hệ thống bản đồ cảnh báo lũ quét và sạt lở đất cho 37 tỉnh ở miền núi và trung du ngay trong năm 2025, đặc biệt tập trung vào 150 điểm có nguy cơ cao nhất, với bản đồ chi tiết với tỉ lệ 1/10.000 (tức 1cm trên bản đồ tương đương 100 mét trên thực địa), thậm chí nhỏ hơn.Khâu dự báo, cảnh báo thảm hoạ thiếu đầu mối thống nhất…,Tuy nhiên, để cảnh báo tốt thảm họa cần phối hợp nhiều thông số từ các ngành khác nhau (khí tượng thủy văn, địa chất, lâm nghiệp, công trình xây dựng…). Nhiều chuyên gia chỉ trích là đề án nói trên của chính phủ nhiều khả năng sẽ kém hiệu quả bởi giao cho nhiều cơ quan, mà thiếu đầu mối thống nhất (Bài ‘‘Vì sao bản đồ cảnh báo lũ quét và sạt lở đất chưa phát huy hiệu quả?'', Báo Sức khoẻ và Đời sống, ngày 04/10/2024). Theo ông Tạ Đức Thịnh, chủ tịch Hội Địa chất công trình và môi trường Việt Nam, cũng như một số chuyên gia địa chất, cần một cơ quan chịu trách nhiệm cao nhất để tránh tình trạng không có phối hợp.Hiện tại có nhiều cơ quan phụ trách việc cảnh báo (như cục Địa chất thuộc bộ Tài nguyên và Môi trường, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản và tổng cục Khí tượng - Thủy văn). Mỗi cơ quan lại sử dụng phương pháp và công nghệ khác nhau để xác định bản đồ sạt lở, lũ quét. Kết quả là những bản đồ hiện nay thường rời rạc, không bao phủ được đầy đủ các nguy cơ, dẫn đến khả năng dự báo thiếu chính xác. Theo một đại diện Trung tâm Dự báo khí tượng - thủy văn quốc gia, Trung tâm này đưa ra cảnh báo chỉ dựa trên chỉ số lượng mưa mà không nắm được thực tế ở khu vực (từ thực trạng rừng, độ dốc, cấu tạo địa chất đến mật độ công trình xây dựng, dòng chảy và vật cản…).… khâu phòng ngừa thiếu một chiến lược tổng thể và liên ngànhBên cạnh việc thiếu quản lý thống nhất về cảnh báo, việc thiếu một chiến lược quốc gia phát triển bền vững các vùng đất dốc với sự phối hợp liên ngành cũng là một khuyết thiếu lớn hiện nay. Trong bài nhận định về ‘‘Quy hoạch vùng dân cư và xây dựng bản đồ thiên tai để tránh sạt lở, lũ quét'', PGS - TS Trần Tuấn Anh, viện trưởng Viện Địa chất, một lãnh đạo của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, đã không hề nhắc đến vai trò của rừng trong việc giảm nhẹ các thảm họa ở các vùng đất dốc (Dangcongsan.vn, ngày 07/10/2024).Trả lời RFI tiếng Việt, giáo sư Đỗ Minh Đức, khoa Địa chất, Trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội nhận xét: ‘‘Ở rất nhiều nước, trong đó có một số quốc gia lân cận với Việt Nam, như Malaysia, đã có kế hoạch tổng thể quốc gia phát triển bền vững các vùng đất dốc. Thực ra kế hoạch của họ có nhiều điểm chúng ta đã và đang làm rồi, ví dụ như việc xây dựng một số bản đồ với các tỉ lệ khác nhau, xác định các vùng có nguy cơ cao và rất cao. Nhưng bên cạnh đó, họ đã kết hợp với các cơ sở dữ liệu khác về điều kiện kinh tế xã hội, rồi về các yếu tố có ảnh hưởng trong tương lai, như các kịch bản biến đổi khí hậu, hay các kịch bản về sử dụng đất... Những điều này về cơ bản đâu đó chúng ta đã có rồi, nhưng chúng ta chưa có người điều phối chung, để tích hợp các thông tin trong bản đồ quy hoạch tổng thể chung. Ở đây, về mặt khoa học, chắc chắn phải cần khoa học liên ngành rồi, bao gồm khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và kinh tế, và kể cả các vấn đề về văn hóa, tập tục của các cộng đồng, sinh kế và các giá trị văn hóa đặc thù của miền núi Việt Nam, vai trò của các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách là vô cùng quan trọng. Thực ra là các lĩnh vực chuyên ngành đều làm cả rồi, nhưng tích hợp với nhau thì chưa có.''“Rừng Phòng Hộ” : Linh hồn của cuộc chiến chống nạn đất lởCách nay 4 năm, sau trận bão lịch sử ở miền Trung Việt Nam, nhà văn Nguyên Ngọc có bài ‘‘Đất chảy'' gây nhiều chú ý trong công luận, dẫn lại ý tưởng của giáo sư Nguyễn Ngọc Lung: ‘‘còn rừng tự nhiên thì mưa xuống chỉ có 5% nước chảy trên mặt đất, 95% sẽ ngấm xuống thành nước ngầm… Khi mất rừng tự nhiên thì ngược lại, chỉ 5% ngấm xuống thành nước ngầm, hơn 90% sẽ chảy tràn trên mặt đất… Còn rừng tự nhiên thì chỉ có lụt…. Lũ là khi đã mất rừng tự nhiên, chỉ còn lơ thơ mấy cây bụi lẹt đẹt, với cỏ, với cao su, keo, cà phê… tràn lan, là các loại cây không có bộ rễ giữ nước... 95% nước mưa chảy thành thác trên mặt đất quét hết mọi thứ, làng mạc và con người.'' (''Đất chảy'', Người Đô Thị, 08/10/2020)."Rừng" ở Việt Nam theo số liệu chính thức chiếm đến hơn 40% diện tích lãnh thổ (với 14,78 triệu ha). Nhưng về mặt nguyên tắc, số lượng rừng thực sự có khả năng góp phần ngăn ngừa hoặc hạn chế thảm hoạ chiếm không quá 20%, bao gồm Rừng Đặc Dụng và Rừng Phòng Hộ (Protection Forest) (với gần 7 triệu ha theo số liệu của cục Lâm Nghiệp). Tuy nhiên, ngay trong số 20% này, còn bao nhiêu rừng thực sự có giá trị phòng hộ ?Tại các tỉnh miền núi Tây Bắc Việt Nam, nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất về nhân mạng trong đợt bão Yagi vừa qua, tình trạng khai thác bất hợp pháp Rừng Phòng Hộ là điều đã liên tục được báo động. Theo một chuyên gia trong nước, ‘‘cần nhấn mạnh nguyên nhân quan trọng là hậu quả phá rừng tự nhiên ở nước ta và cần xem xét lại việc trồng cây kinh tế độc canh trên diện tích rừng cũ mà vẫn gọi đó là “phục hồi rừng” và gộp vào thống kê diện tích rừng'' (bài “Cái giá của việc thay thế rừng bằng cây độc canh: Từ lợi ích ngắn hạn đến hậu quả dài lâu” của Tô Văn Trường, báo Nông nghiệp, ngày 04/10/2024).Việc Rừng Phòng Hộ bị triệt phá, bị thay thế bằng "Rừng Sản xuất", có tác động như thế nào đối với tình trạng đất lở diễn ra phổ biến tại nhiều tỉnh miền núi Tây Bắc ? Vụ đất lở rạng sáng ngày 09/09 trên quốc lộ 34, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, khiến hơn 30 người chết, cùng hàng loạt vụ đất lở trong khu vực, phần nào do khai thác quặng trái phép, phần nào do phá Rừng Phòng Hộ, hay do không có Rừng Phòng Hộ…? Rất cần đến các khảo sát độc lập để thẩm định.Biến đổi khí hậu: Bài học bão lũ miền Trung 2020 chưa thấm, Yagi đã đếnGiáo sư TSKH Nguyễn Ngọc Lung, viện trưởng Viện Quản lý Rừng bền vững, nguyên cục trưởng cục Lâm Nghiệp, bộ Nông Nghiệp Việt Nam, đặc biệt lưu tâm đến việc biến đổi khí hậu làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan là điều dường như vẫn chưa được giới chức trách hiện tại chú ý đúng mức, bất chấp trận bão lớn bất thường ở miền Trung:‘‘Biến đổi khí hậu đến ngoài sức tưởng tượng của con người. Hàng bao nhiêu thế kỷ đã theo quy luật về mùa bão, rồi lượng bão, rồi tốc độ, tần số… Tất cả những cái đó đã được đưa vào sách giáo khoa. Bao nhiêu thế kỷ đã qua. Từ thời Pháp sang Việt Nam, thống kê của Pháp đã được in thành sách, từng điểm quan sát khí tượng thủy văn một. Các đài khí tượng thủy văn cũ của Pháp cho đến nay vẫn được duy trì, đều có báo, có thu thập số liệu để cho các nhà nghiên cứu. Nhưng khi dự báo vào thời kỳ của biến đổi khí hậu thì những số liệu trên chỉ có tính tham khảo, không còn là quy luật dùng để tránh nữa. Cách đây 5 năm đã có một cơn bão vào miền Trung tương đối mạnh, thiệt hại tương đối lớn. Đấy là một cảnh báo mà thiên nhiên giúp cho mình.''Dựa vào Mẹ Thiên Nhiên hay để mặc cho Đất Chảy ?Để giảm thiểu nạn người chết do đất lở, trong giới khoa học, quản lý tại Việt Nam, đã có một số tiếng nói gióng lên kêu gọi sớm có một chiến lược phát triển bền vững tại các vùng đất dốc. Nạn phá rừng, tình trạng Rừng Phòng Hộ không đủ số lượng, trồng cây độc canh tại các vùng Rừng Phòng Hộ, biến Rừng Phòng Hộ thành "Rừng Sản Xuất", bạt núi san đồi bừa bãi, đất rừng bỏ hoang quy mô lớn…, được truyền thông trong nước điểm mặt như các tác nhân chính đe dọa độ ổn định của các vùng đất dốc, ngày càng đẩy người dân vào thế bị động trước nạn đất lở, lũ đá. Chưa kể đến việc ''Rừng Sản Xuất" thường bị ‘‘khai thác trắng'', đường vận chuyển lâm sản không được quy hoạch hợp lý, làm ‘‘biến dạng đồi núi, xói mòn đất đai, tụt mạch nước ngầm'', gia tăng nguy cơ sạt lở, lũ lớn.Trên thực tế, trước trận bão Yagi tháng 9/2024, hoàn toàn không phải chính quyền không biết trước các hậu quả nghiêm trọng của việc thiếu dự báo và thiếu các biện pháp phòng vệ đối với các khu vực nhiều nguy cơ đất lở, lũ đá. Yagi chỉ là màn dạo đầu. Biến đổi khí hậu sẽ ngày càng gia tăng, các hậu quả được dự báo sẽ còn nghiêm trọng gấp bội.Miền núi phía bắc Việt Nam được coi là một trong những khu vực dễ tổn thương nhất thế giới trước biến đổi khí hậu (do năng lượng hóa thạch tạo khí thải gây hiệu ứng nhà kính) và do các tác động khác của con người đến môi trường (*). Thiên tai giờ đây ngày càng là Nhân - Thiên Tai, tức các thảm họa môi trường do thời tiết – khí hậu trong đó có phần rất lớn là do chính con người.Trong giai đoạn lựa chọn quyết định này, chính quyền Việt Nam sẽ áp dụng rộng rãi và thực chất (**) Các Biện pháp dựa vào Thiên Nhiên (Nature based Solutions - NbS), đặc biệt là với Rừng Phòng Hộ, để giảm thiểu nguy cơ các thảm hoạ Nhân - Thiên Tai hay tiếp tục vì những cái lợi ngắn hạn mà để mặc cho “Đất Chảy”, người chết?***Theo một số chuyên gia, như giáo sư Nguyễn Ngọc Lung, để ngăn ngừa hiệu quả nguy cơ đất lở, lũ đá tại các vùng đất dốc, bên cạnh 5 tiểu loại Rừng Phòng Hộ đã có (gồm rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng bảo vệ nguồn nước, rừng an ninh - quốc phòng, rừng chắn gió – chắn cát và rừng chắn sóng - lấn biển, theo Luật Lâm Nghiệp 2017), có thể đã đến lúc cần xem xét xác lập tiểu loại thứ 6, Rừng Phòng Hộ vùng Đất Dốc để đối phó với đe dọa trên phạm vi toàn quốc này, đang ngày càng trở nên đáng sợ hơn, do Biến đổi Khí hậu. Ghi chú(*) Một nghiên cứu mới đây cho thấy các vùng núi miền Bắc và Bắc Trung Bộ Việt Nam thuộc 45 vùng núi có ‘‘nguy cơ sạt lở cao nhất thế giới'' (trong tổng số hơn 1.000 vùng núi trên Trái đất), do nạn phá rừng và biến đổi khí hậu. Để giảm thiểu nguy cơ, nghiên cứu - đăng tải trên PNAS, tạp chí đa ngành của Viện Hàn Lâm Khoa học Mỹ - khuyến nghị ‘‘mở rộng các khu bảo tồn rừng, giảm nạn phá rừng và phục hồi rừng'' (bài “Strategic protection of landslide vulnerable mountains for biodiversity conservation under land-cover and climate change impacts”, PNAS, 3/2022). (**) Đầu năm 2024, chính phủ Việt Nam đã công bố một đề án thí điểm “nâng cao chất lượng rừng nhằm bảo tồn hệ sinh thái rừng và phòng, chống thiên tai đến năm 2030”, với đối tượng là 36.000 ha Rừng Đặc Dụng và 138.000 ha Rừng Phòng Hộ đang trong tình trạng ‘‘nghèo'', ‘‘nghèo kiệt'' hoặc ‘‘chưa có trữ lượng'' (Quyết định 171). Đề án bắt đầu đặt vấn đề ‘‘xây dựng các mô hình điểm nâng cao chất lượng rừng bằng nhiều loài cây bản địa có cấu trúc đa tầng, đa loài, nâng cao khả năng bảo tồn của hệ sinh thái rừng và chức năng phòng hộ của rừng trên điều kiện lập địa khó khăn, vùng đất dốc…''. Diện tích nói trên mới chỉ chiếm hơn 2% tổng diện tích rừng đặc dụng và rừng phòng hộ toàn quốc. Tuy nhiên, đề án của chính phủ Việt Nam đã bước đầu thừa nhận việc cần ‘‘rà soát'' hiện trạng, tổng diện tích Rừng Phòng Hộ và Rừng Đặc Dụng “nghèo'', ‘‘nghèo kiệt''.
Ảnh hưởng của Elon Musk đối với chính sách môi trường dưới thời Donald Trump ? Liên Hiệp Quốc lo ngại trước sự trở lại của tân tổng thống bảo thủ Mỹ ; Cuộc « trả thù xã hội » trong vụ tấn công « xe điên » ở Trung Quốc, khiến 35 người thiệt mạng ; Sự trở lại của xu hướng « Người mẫu gầy » - chuẩn mực của cái đẹp trong giới thời trang. Trên đây là những chủ đề chính trong mục tạp chí thế giới đó đây tuần này. Hội nghị Khí hậu quốc tế của Liên Hiệp Quốc – COP 29, diễn ra tại Baku, Azerbaijan là một trong những sự kiện nổi bật trong tuần vừa qua. Nội dung chính của kỳ họp năm nay là đàm phán về hỗ trợ tài chính của các nước giàu cho các nước nghèo chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng, giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch và thích ứng tốt hơn trước các thiên tai.Sự kiện năm nay bị đánh dấu bởi nhiều nghịch lý, từ nước chủ nhà một sự kiện về khí hậu, « yêu chuộng dầu khí », đến cái bóng của tân tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, coi biến đổi khí hậu là một « cú lừa lịch sử từ giới khoa học », tạo bầu không khí u ám, trước nguy cơ Hoa Kỳ rút khỏi thỏa thuận Khí hậu Paris 2015, trong khi Mỹ phát thải CO2 nhiều nhất thế giới. Theo một báo cáo công bố hôm qua, sự trở lại của Donald Trump có thể khiến nhiệt độ trái đất tăng thêm 0,04 độ C từ nay đến cuối thế kỷ.Elon Musk với chính sách môi trường dưới thời Donald Trump?Vài tuần trước khi trở lại Nhà Trắng, Donald Trump đã bổ nhiệm Elon Musk vào bộ Hiệu quả Chính phủ, phụ trách cải cách bộ máy chính phủ và cùng lãnh đạo cơ quan này với Vivek Ramaswamy, một doanh nhân gốc Ấn Độ.Trong lĩnh vực môi trường, Elon Musk từng được ca ngợi là một siêu anh hùng « Iron Man » vì một mình giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu thông qua xe điện Tesla, góp phần vào một tương lai của năng lượng xanh và thúc đẩy các loại thuế để giảm năng lượng về hóa thạch, theo nhận định của The Guardian.Trong bối cảnh Hội nghị Khí hậu của Liên Hiệp Quốc COP-29 diễn ra ở Azerbaijan, phủ bóng Donald Trump, sự ủng hộ của vị tỷ phú Mỹ, chủ của SpaceX và Tesla, liệu có tác động đến chính sách môi trường của Hoa Kỳ trong những năm sắp tới hay không, khi gia nhập nội các của Trump ? Trước đây, Donald Trump từng chỉ trích xe điện, nhưng với sự ủng hộ từ Elon Musk, tổng thống Hoa Kỳ đã thay đổi quan điểm, và coi đó là thành tựu lớn.Trên thực tế, niềm tin vào nhà tỷ phú Musk về vấn đề khí hậu đã bị lu mờ bởi sự ủng hộ « không giới hạn » của ông đối với các chính trị gia cánh hữu, đặc biệt là Donald Trump.Hơn nữa, các hình ảnh « xanh » mà Elon Musk tạo dựng từ nhiều năm qua chứa đựng nhiều mâu thuẫn. Hãng xe điện Tesla được « ca tụng » là giải pháp thay thế năng lượng hóa thạch nhưng quá trình sản xuất vẫn tiêu thụ năng lượng hóa thạch và kim loại gây ô nhiễm.Đứng đầu doanh nghiệp về hàng không vũ trụ SpaceX, Elon Musk công khai bày tỏ tự hào trên mạng X về các vụ phóng tên lửa tái sử dụng, trong khi các chuyến « du hành » vào vũ trụ có lượng khí thải carbon cao, gấp 200-300 lần so với các chuyến bay đường dài thông thường.Elon Musk cũng gây sự chú ý với giải thưởng Xprize trị giá 100 triệu đô la, phát triển công nghệ loại bỏ carbon khỏi không khí nhưng dự án Starlink của SpaceX, cung cấp dịch vụ Internet qua vệ tinh, cũng gây lo ngại về ô nhiễm, khi các vệ tinh rơi xuống trái đất, và phát ra khí thải có hại cho bầu khí quyển.Lối sống của Musk, đặc biệt là việc sử dụng máy bay riêng, thải ra lượng carbon lớn, đưa ông vào nhóm người « siêu phát thải » Mạng xã hội X mà Elon Musk mua lại hồi 2022, thường xuyên bị chỉ trích vì cho phép loan truyền thông tin sai lệch về biến đổi khí hậu.Dù ủng hộ năng lượng tái tạo, nhưng Musk lại không coi biến đổi khí hậu là vấn đề khẩn cấp mà cho rằng còn « 50 hoặc 100 năm » để hành động, trong khi báo cáo của GIEC cảnh báo rằng nếu không có hành động mạnh mẽ, tác động của biến đổi khí hậu sẽ trở nên nghiêm trọng vào năm 2050. Tỷ phú giàu nhất hành tinh cũng cho rằng việc bảo vệ môi trường « không nên gây ra thay đổi quá lớn cho xã hội ».Liên Hiệp Quốc lo ngại trước sự trở lại của Donald TrumpNgoài vấn đề môi trường, sự trở lại của Donald Trump cũng khiến nhiều định chế quốc tế quan ngại, với lập trường bảo thủ « America First », đặc biệt là Liên Hiệp Quốc. Cho đến nay, Hoa Kỳ đóng góp nhiều nhất cho Liên Hiệp Quốc nhưng lại bị Donald Turmp coi là không phục vụ lợi ích của Mỹ.Từ Genève, thông tín viên Jérémie Lanche cho biết thêm thông tin :« Một trong những điểm đáng chú ý trong nhiệm kỳ đầu tiên của Donald Trump là việc áp dụng chính sách « để ghế trống », rút Mỹ ra khỏi nhiều định chế thế giới, Hội đồng Nhân Quyền, và Tổ chức Kinh tế Thế giới. Jussi Hanhimaki, giảng viên chính trị quốc tế, chuyên gia về Hoa Kỳ tại Graduate Institut de Genève cho rằng với nhiệm kỳ thứ hai sắp tới, Trump sẽ vẫn giữ lập trường tương tự.Ông nói : « Chúng ta sẽ chứng kiến cảnh nước Mỹ rút khỏi, hoặc giữ khoảng cách với nhiều đinh chế, đặc biệt là Tổ chức Kinh tế Thế giới. Mọi người đã biết đến câu nói của Donald Trump : ‘Hàng rào thuế quan là cụm từ đẹp nhất trong từ điển » Do vậy, đúng là không còn nghi ngờ gì nữa, Hoa Kỳ sẽ vắng bóng hơn, tại Liên Hiệp Quốc.Việc bổ nhiệm Elise Stefanik vào vị trí tân đại sứ của Hoa Kỳ tại Liên Hiệp Quốc cũng phần nào đi theo hướng này. Bà Stefanik đấu tranh cho việc đánh giá lại toàn bộ nguồn tài trợ của Hoa Kỳ cho Liên Hiệp Quốc. Chuyên gia về Hoa Kỳ nói thêm : « Châu Âu phải nhận thức được là không phải chỉ vì mỗi Donald Trump mà điều này trở thành một khuynh hướng trong chính trị Hoa Kỳ. Dù là NATO hay Liên Hiệp Quốc, Hoa Kỳ cho rằng họ không cần phải chi trả cho tất cả các nước ».Đây là vấn đề lớn đối với Liên Hiệp Quốc, Washington là nước đóng góp lớn nhất vào ngân sách của định chế này, hơn cả Trung Quốc. Bắc Kinh đã được hưởng lợi nhiều từ nhiệm kỳ của Donald Trump, để gia tăng sức ảnh hưởng và hiện diện tại Liên Hiệp Quốc. »Trung Quốc : Tranh cãi sau vụ « xe điên » tông chết 35 ngườiNhìn sang châu Á, trong tuần vừa qua, một vụ xe « điên », lao vào đám đông tại một trung tâm thể thao ở Châu Hải, khiến 35 người bỏ mạng đã gây náo động công luận tại Trung Quốc. Trên mạng xã hội, nhiều người đề cập đến hiện tượng « trả thù xã hội », khi người ta có hành động bạo lực, tấn công người lạ vì những bức xúc cá nhân. Từ Bắc Kinh, thông tín viên Cléa Broadhurst cho biết thêm thông tin : « Cuộc tấn công xe điên ở Châu Hải đã châm ngòi một cuộc tranh luận dữ dội trên mạng xã hội ở Trung Quốc khi nói về ‘cuộc trả thù xã hội'. Khái niệm này ám chỉ các hành động bạo lực của những người cảm thấy bị bỏ rơi, bị cho ra rìa xã hội, tấn công bừa vào những người lạ.Trên mạng xã hội Weibo, một bình luận đã được loan tải rộng rãi : « Làm sao có thể trả thù xã hội bằng cách giết nhiều người vô tội nhất có thể, bởi vì cuộc sống gia đình của người đó không tốt ?Trả lời cho câu hỏi này, nhiều người dùng mạng đã đề cập đến áp lực cuộc sống thường nhật, cũng như là tầm quan trọng để giải quyết những vấn đề về sức khỏe tinh thần. Họ kêu gọi đưa ra luật mới để ngăn chặn xảy ra tình trạng bạo lực như vậy.Một vấn đề gây bức xúc khác là cơ quan thực thi pháp luật được cho là làm việc kém hiệu quả trong việc giải quyết các vấn đề gia đình, như ly hôn. Chính điều này đã kích động hình thức trả thù bằng bạo lực, do quá khó để đạt được kết quả như mong muốn.Trong vụ tấn công Châu Hải, thủ phạm được cho là đã tấn công sau một cuộc ly hôn khó khăn. Thảm kịch này phản ứng một xu hướng : khi người ta không tìm thấy giải pháp cho các cuộc xung đột các nhân, hay xung đột xã hội, một số tìm đến bạo lực để bày tỏ sự thất vọng của mình.Tại Trung Quốc, một số thảm kịch bạo lực đã xảy ra năm nay, đặc biệt là nhiều vụ tấn công bằng dao, khiến hàng chục người chết. « Người mẫu gầy » trở lại giới thời trangTrong lĩnh vực văn hóa, trong một cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình BBC của Anh gần đây, giám đốc của tạp chí Vogue ở Anh, Chioma Nnadi, bày tỏ quan ngại về sự trở lại của xu hướng người gầy mảnh mai. Trong khi những năm trở lại đây, nhiều sự kiện thời trang được đánh dấu bởi các người mẫu với hình thể đa dạng, béo, gầy, cao thấp, nhằm thúc đẩy sự chấp thuận trong xã hội về sự đa dạng hình thể, không bị gò bó bởi các khuynh hướng thời trang.Từ Luân Đôn, thông tín viên Emeline Vin cho biết thêm thông tin :« Chủ biên tạp chí thời trang Vogue ở Anh, bày tỏ quan ngại về xu hướng ‘người mẫu gầy quay trở lại'. Sau khi dự nhiều tuần lễ thời trang trong thời gian vừa qua, bà Nnadi cho biết không thấy nhiều người mẫu với các hình thể đa dạng xuất hiện, đặc biệt là có nhiều người mẫu quá gầy đứng trên các sàn diễn.Tuy thời trang Anh vẫn gắn liền với hình ảnh gầy mảnh mai của Kate Moss, gầy gò như cành cây, thiết lập các tiêu chuẩn gầy cực đoan vào những năm 2000, nhưng nhiều năm qua, các thương hiệu đã nỗ lực giới thiệu những người mẫu với kích thước ngoại hình đa dạng.Làm sao có thể giải thích bước thụt lùi này trong thời trang ? Theo bà Chioma Nnadi, một trong những thủ phạm là loại thuốc giảm cân Ozempic, loại thuốc vốn được sử dụng để điều trị tiểu đường, có tác dụng ức chế sự thèm ăn. Thương hiệu thời trang Namilia cũng đã gây tranh cãi trong tuần lễ thời trang vào tháng 7 vừa qua, khi trình làng chiếc áo phông in dòng chữ « I love Ozempic » - Tôi yêu Ozempic.Vào năm 2009, tạp chí Vogue Anh đã yêu cầu các nhà mốt gửi mẫu quần áo với kích cỡ khác, thay vì số 32 (size châu Âu), để có thể tuyển dụng những người mẫu có thân hình khác nhau. Bà Chioma Nnadi cho rằng tạp chí thời trang của bà, hay báo chí không thể làm cách mạng đơn độc, thay đổi các chuẩn mực về cái đẹp. »
Nằm trên bờ Bắc của Đại Tây Dương ở Nam Mỹ, vùng hải ngoại của Pháp Guyane từng là nơi giam giữ hơn 500 tù nhân chính trị “An Nam” từ những năm 1930 đến Đệ Nhị Thế Chiến. Đến từ xứ Đông Dương cách 17 000km, những tù nhân được coi là những lao động, khai hoang những khu rừng rậm Amazon cho Pháp. Một câu chuyện ít người biết đến, bị lãng quên trong lịch sử của Việt Nam và Pháp. Tại Guyane, vùng hải ngoại của Pháp ở Nam Mỹ, con đường ven bờ rừng được nhiều người dân và du khách lui tới đi dạo trong những ngày nghỉ cuối tuần ở xã Montsinéry-Tonnégrande, cách thành phố Cayenne 45 km về phía đông.Ẩn sau các tán cây là các khối bê tông dài như tường thành bị phong rêu, phủ kín dây leo, khiến không ít người đặt nghi vấn về câu chuyện lịch sử ẩn đằng sau. Đó cũng là trường hợp của nhà sử học người Pháp Christèle Dedebant, kết hợp nhiều sự kiện ngẫu nhiên, tình cờ đi dạo trên con đường mòn đó, tình cờ nghe về câu chuyện nhà tù khổ sai An Nam – Le Bagne des anamites, và tình cờ gặp được người thân của những cựu tù nhân để tiến hành đào sâu tìm hiểu ngọn nguồn, vẽ lại bức tranh đầy đủ về hành trình vượt đại dương và số phận của 500 tù nhân Việt bị lưu đày ở Guyanne dưới thời Pháp thuộc.Trong cuốn sách “Le Bagne des annamites, les derniers déportés politiques en Guyane” được nhà xuất bản Actes Sud cho ra mắt độc giả hồi tháng Năm, nhà sử học Christèle Dedebant lật lại những trang sử về bối cảnh các cuộc cách mạng ở Việt Nam những năm 1930, làm tiền đề cho tuyên bố độc lập của Hồ Chí Minh vào năm 1945. Tiêu biểu là khởi nghĩa Yên Bái, dưới sự lãnh đạo của Việt Nam Quốc Dân Đảng, nổ ra vào tháng Hai năm 1930 nhưng đã nhanh chóng bị thực dân Pháp đàn áp.Khoảng 670 người đã bị bắt giữ, bỏ tù hay hành quyết, chủ yếu là những người tham gia vào phong trào kháng chiến của Việt Nam Quốc Dân Đảng, hay phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục. Trong số đó, 538 nam tù nhân, từ 17 đến 50 tuổi, được xét là “đủ khả năng vượt đại dương”, trên con tàu Martinière, đưa đến giam giữ ở Guyane.Đọc thêm : "Lính thợ Đông Dương" : Những người lính thầm lặng tại Pháp trong Thế Chiến IIKhi đến xứ Nam Mỹ xa xôi, những người này không bị giam giữ tại các nhà tù của chính quyền thuộc địa vốn có mà ở những khu vực đặc biệt được xây dựng dành riêng cho họ, bị đưa đi lao động khổ sai, giúp chính quyền thực dân Pháp khai hoang vùng đất mới rộng lớn này. Khi tách họ khỏi các nhà tù truyền thống cũng là để tránh sự lây lan của tinh thần dân tộc chủ nghĩa trong các xà lim ở Guyane.Cuốn sách đưa người đọc tìm hiểu lại cuộc sống thường nhật của các tù nhân, phải tự mình xây dựng nơi sinh hoạt chung, tại nơi giam giữ mình, trong điều kiện vệ sinh nghèo nàn. Nhiều người mắc các bệnh về đường hô hấp hay đường ruột. 10 tù nhân đã bỏ mạng. Một số tìm cách đào tẩu, tránh cảnh lao động khắc nghiệt và tránh bị lây nhiễm.Đến Guyane, những tù nhân chính trị An Nam được coi là “những lao động” VIP, “có lợi ích khi giữ tinh thần và thể chất cho họ” để khai phá những vùng lãnh thổ mà chúng ta chưa biết đến ở Guyane”, theo trích dẫn trong cuốn sách từ tư liệu của bộ Thuộc Địa.Nhà sử học cũng nhắc lại sự thay đổi chính quyền ở Guyane vào năm 1936, và dẫn đến việc trả tự do cho một số tù nhân, nhưng lại bị hạn chế di chuyển, không được phép rời khỏi lãnh thổ này. Một số được cấp đất rừng để khai hoang, canh tác, hay được phép làm việc tại doanh nghiệp khai thác khoáng sản ở Guyane. Đến khi Đệ Nhị Thế Chiến kết thúc, các nhà tù tại Guyane lần lượt bị đóng cửa. Những tù nhân Đông Dương cuối cùng được trả tự do từ năm 1949. Mãi đến năm 1963 họ mới được đưa trở về lại quê hương. Một nửa trong số những người bị lưu đày đã quyết định ở lại Cayenne, sinh sống “trong khu phố người Hoa”, trên thực tế là những người Đông Dương. ***Để hiểu thêm về câu chuyện của những tù nhân chính trị này, RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn bà Christèle Dedebant, tác giả của cuốn sách “Le bagne des Annamites : Les derniers déportés politiques en Guyane”- tạm dịch là “Nhà tù khổ sai An Nam : những tù nhân chính trị cuối cùng bị lưu đày ở Guyane” Điều gì đã thôi thúc bà thực hiện cuốn sách này ?Christèle Dedebant : Điều khiến tôi quan tâm nghiên cứu chủ đề này, đó là khoảng cách giữa Guyane và Đông Dương, đưa người đi đày đến một nơi hoàn toàn xa lạ, cách hơn 17 000 km. Tôi thấy đó là điều không tưởng. Hơn nữa, bối cảnh lịch sử, vào năm 1931, khi những tù nhân Việt bị đưa đến Guyane, đó cũng là thời điểm huy hoàng của đế quốc thực dân Pháp. Tất cả chỉ được phép rời đi mãi cho đến năm 1963. Trong 30 năm đó, thế giới đã thay đổi, và nhất là quan hệ giữa Việt Nam và Pháp. Do đó, tôi đã đặt câu hỏi về số phận của những tù nhân này, họ đã trải qua chuyện gì. Họ bị đưa khỏi Việt Nam đến Guyane dưới thân phận những tù nhân của xứ thuộc địa, không phải là công dân Pháp. Số phận của họ ra sao khi các nhà tù bị dỡ bỏ. Dĩ nhiên là các câu trả lời khá phức tạp bởi vì một số đã ở lại Guyane, một số trở về Việt Nam, một số khác thì đến Pháp sinh sống.Trong cuốn sách, bà nêu ra những hiện thực tàn bạo của chế độ thực dân, để lại những vết sẹo vẫn còn hiện hữu cho đến nay. Trong quá trình viết ra cuốn sách này, có điều gì mới được phát hiện ra khiến bà bị bàng hoàng trước hiện thực lịch sử hay không ? Christèle Dedebant : Có rất nhiều chuyện khiến tôi bị sốc. Đầu tiên là một ý tưởng dã man trong tư tưởng thuộc địa, là ý định đưa 528 tù nhân đến lưu đày cách xa nhà hàng ngàn km để khai hoang một vùng lãnh thổ còn rộng hơn cả Irland. Đối với tôi đó là một ý tưởng điên rồ, đày những tù nhân xa xứ đến khai khai hoang vùng Amazon và họ không có ai tiếp sức hỗ trợ. Nhiều người trong số họ đã bỏ mạng vì bệnh ho gà, hay khó thích ứng với khí hậu. Kế hoạch này rõ ràng là thất bại. Mặc dù những người được gọi là dân An Nam, lại là những tù nhân được đối đãi tử tế nhất so với những người đến từ Bắc Phi hay các tù nhân Pháp, vì được coi là những người tiên phong, khai hoang đất đai.Thêm vào đó, tất cả các nhà tù đều áp dụng luật kép, tức là khi các tù nhân đã mãn án tù, nhưng lại không thể trở về nước và phải ở lại Guyane để bổ sung dân số vốn ít ỏi ở Guyane, để tiếp tục khai hoang lãnh thổ này.Trong những chương cuối của cuốn sách, bà đề cập đến số phận của những cựu tù nhân chính trị, lựa chọn trở về nước, nhưng lại bị chính quê hương chối bỏ. Lập trường của Việt Nam lúc đó cũng không rõ ràng. Các bài viết của nhà báo Danh Đức trên báo Tuổi Trẻ và về nhà tù An Nam ở Guyane, thu thập lời chứng của nhiều cựu tù nhân chính trị, chỉ ra sự nghi ngờ với những cựu tù nhân này, và mối liên hệ thực sự với Việt Nam Quốc Dân Đảng. Các bài báo về nhà tù người Việt ở Guyane cuối cùng đã bị kiểm duyệt vào năm 2008. Bà có lý giải nào về điều này được không ?Christèle Dedebant : Lập trường của chính phủ Việt Nam không khác nhiều so với các nước khác khi phải đối diện với câu hỏi có nên tiếp nhận những người tị nạn đã bị lưu đày biệt xứ trong 3 thập kỷ hay không. Bởi không ai rõ họ đã trở thành người như thế nào trong suốt quãng thời gian đó. Ban đầu, khi bị bắt đem đi, họ là những người dân tộc chủ nghĩa, một số là quan chức cấp cao trong Việt Nam Quốc Dân Đảng, ví dụ như ông Bằng mà tôi nêu trong cuốn sách. Tất cả đều theo Cộng Sản, họ đều tôn thờ Hồ Chí Minh.Có một chi tiết khiến nhà xuất bản của tôi chú ý là vào năm 1932, có thông tin là Hồ Chí Minh qua đời, tang lễ của lãnh đạo Cộng sản Việt đã được tổ chức trong chính nhà tù. Nhưng cuối cùng họ biết được thông tin đó không xác thực.Ở Guyane, gần như không có sự bất đồng nào giữa các phe phái, và họ không đủ đông đảo để làm điều đó. Một số được trả tự do trở về Việt Nam vào những năm 1950-1960, thế nhưng lại không nhận được sự tiếp đón như họ mong đợi, mà bị nghi ngờ.Đó là một chuyện đáng buồn vì họ bị cả hai phe vứt bỏ. Nhưng tôi cho rằng trong thời chiến, đó là điều thường xảy ra. Trong cuốn sách, tôi có đề cập đến trường hợp của ông Yến. Vào những năm 70, ông Yến đã được yêu cầu làm gián điệp nhưng không chấp nhận làm việc đó. Tuy nhiên, những cựu tù nhân như ông có thể bị coi là những kẻ chỉ điểm.Để viết lại câu chuyện lịch sử này một cách hoàn chỉnh nhất, bà đã dành nhiều năm tìm kiếm tư liệu từ cả kho lưu trữ của Pháp đến những bài báo bằng tiếng Việt. Lý do mà bà viết cuốn sách này là gì ? Đâu là thông điệp mà bà muốn gửi cho độc giả ?Christèle Dedebant : Trong quá trình tìm kiếm, tôi đã gặp được con cháu của những tù nhân này ở Guyane, mà thông thường họ không muốn nói về xuất thân của cha mẹ vì đó là một câu chuyện nhiều đau thương và phức tạp. Đôi khi chính cha mẹ họ cũng không muốn nhắc đến và muốn lật sang trang mới. Những tù nhân bị đày đến Guyane, đa số không phải là những kẻ tội phạm nguy hiểm mà chỉ là những tội danh nhỏ, và cũng có nhiều chính trị gia, trong đó có gia đình của ông Yến, tự hào là một người phản chiến chống lại chế độ thuộc địa.Đó là những người đến từ Đông Dương, ở Guyane, chẳng ai có thể phát âm tên họ một cách rõ ràng, thậm chí viết sai tên, người ta không biết họ tên gì. Con cháu họ thường không nói tiếng Việt nữa. Cuốn sách mà tôi viết là mong muốn trao lại một mảnh ký ức cho những người đó.Về phía Pháp, theo bà, cho đến nay, Paris nhìn nhận lịch sử thuộc địa ở Đông Dương như thế nào ?Christèle Dedebant : Nhìn chung, tại Pháp, ký ức về chiến tranh Algérie đã lấn át những phần lịch sử khác. Đối với Pháp, tôi cho rằng chiến tranh Đông Dương chỉ là một cuộc chiến xa xưa dù nhiều chuyện kinh hoàng đã xảy ra. Nhiều người lính được điều đến chiến đấu ở Đông Dương, sau đó đã bị thuyên chuyển đến Algérie.2024 là năm kỷ niệm 70 năm trận Điện Biên Phủ và cuốn sách mà tôi viết, trên thực tế chỉ là một yếu tố bị lãng quên. Những tù nhân này đã bị lãng quên trong một cuộc chiến bị cho vào quên lãng.Nhiều người đã hỏi tôi rằng, tại sao tôi không có nguồn gốc Việt Nam, cũng không phải từ hải ngoại, tại sao tôi lại quan tâm đến câu chuyện của những tù nhân này. Theo tôi câu trả lời rất đơn, giản, đó là lịch sử thuộc địa, lịch sử của nước Pháp.***Xin cảm ơn bà Christèle Dedebant, tiến sĩ lịch sử đương đại, nhà báo của tạp chí Geo, tác giả của cuốn “Le bagne des Annamites : Les derniers déportés politiques en Guyane”- tạm dịch là “Nhà tù khổ sai An Nam : những tù nhân chính trị cuối cùng bị lưu đày ở Guyane”, nhà xuất bản Actes Sud.
Tháng 05/2024, cựu thủ tướng Anh Rishi Sunak đã gửi lời xin lỗi công khai đến người dân vì một bê bối truyền máu nhiễm bệnh, khiến hàng chục nghìn người nhiễm HIV và viêm gan C. Một bê bối từ những năm 70, 80 của thế kỷ trước, mà chính ông Sunak cũng phải thừa nhận rằng đó là “sự suy thoái đạo đức kéo dài hàng thập kỷ trong lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khỏe” của chính phủ Anh. Sự thật được phơi bày sau nhiều thập kỷ Bê bối bắt đầu từ những năm 1970-1980 tại Anh khi có hàng ngàn người cần truyền máu. Những người này được chia thành hai nhóm chính, một là những bệnh nhân thiếu máu trong quá trình phẫu thuật, trong các điều trị y tế, hay những phụ nữ vừa sinh con… Nhóm thứ hai là những người mắc bệnh máu khó đông, một căn bệnh di truyền do thiếu hụt Yếu tố VIII hoặc IX, những yếu tố cần thiết cho quá trình tạo cục máu đông. Theo hãng tin AP, vào đầu những năm 1970, các bác sĩ đã phát hiện ra một phương pháp điều trị mới, được gọi là Yếu tố đông máu 8 (Factor VIII) và được ca tụng là phương thuốc kỳ diệu. Đây là loại thuốc được tách ra từ huyết tương người, do vậy cần một số lượng lớn nguồn cung huyết tương để sản xuất. Nhu cầu sớm vượt quá nguồn cung trong nước, vì vậy các quan chức y tế Anh đã bắt đầu nhập khẩu huyết tương từ Hoa Kỳ. Tuy nhiên, điều đáng nói là lý lịch của những người hiến máu gây nhiều lo ngại vì vào thời điểm đó, Yếu tố VIII được lấy từ máu của hàng chục ngàn người hiến tại Hoa Kỳ. Những người này hiến máu để kiếm tiền. Họ thường là tù nhân, những người làm nghề mại dâm hoặc những người nghiện. Chính điều này làm tăng đáng kể nguy cơ huyết tương bị nhiễm bệnh, mà chỉ cần một người hiến máu bị nhiễm bệnh thì toàn bộ lô sản phẩm đều sẽ bị nhiễm bệnh theo. Theo ước tính từ cuộc điều tra kéo dài 6 năm mà chính phủ của thủ tướng Theresa May ra lệnh tiến hành năm 2017, hơn 30.000 người đã nhiễm virus viêm gan C hoặc HIV qua truyền máu hoặc do điều trị bằng Yếu tố VIII. Hơn 3000 người chết và hàng chục nghìn người phải sống chung với bệnh tật. Nhiều người còn lây sang gia đình và người thân của mình. Thẩm phán Brian Langstaff, người đứng đầu cuộc điều tra về bê bối “máu bẩn”, đã tố cáo rằng thảm hoạ này hoàn toàn “không phải một tai nạn” mà bắt nguồn từ sự tác trách, coi thường tính mạng của người dân. Giới chức Anh lúc đó đã bỏ qua các cảnh báo nguy hiểm, bỏ qua các phương pháp sàng lọc và xử lý nguồn máu vì lý do kinh tế, bỏ qua cả các quy tắc đạo đức. Sai lầm nối tiếp sai lầm. Sau khi phát hiện ra những ca nhiễm HIV và viêm gan C do được truyền máu, chính phủ của cố thủ tướng Magaret Thatcher thời điểm đó, những người phải chịu trách nhiệm chính cho vụ việc này, thay vì dừng lại, nhận lỗi và sửa sai thì lại cố gắng che đậy, đưa thông tin sai sự thật đến người dân và tiêu huỷ các bằng chứng. Để rồi hơn 50 năm sau, người dân Anh mới được nhận lời xin lỗi công khai đầu tiên tới từ chính phủ Rishi Sunak. Đáng tiếc là hàng ngàn nạn nhân đã không còn sống để được nghe lời xin lỗi mà họ vẫn mong chờ.“Vô hại” “Vô hại” là những gì mà chính phủ nói với công chúng. Theo nhật báo Anh The Guardian, tháng 11/1983, cựu bộ trưởng y tế Ken Clarke đã mạnh mẽ khẳng định trước báo giới rằng “không có bằng chứng thuyết phục” nào cho thấy HIV có thể lây truyền qua đường máu và nguy cơ virus viêm gan C gây bệnh là “rất thấp và không nghiêm trọng”. Để công chúng thêm tin tưởng, các bộ trưởng cũng liên tục nhắc lại rằng người dân Anh “đang nhận được sự điều trị tốt nhất hiện có”. Báo cáo điều tra của thẩm phán Langstaff còn chỉ ra rằng các bác sĩ cũng đóng góp một phần không nhỏ công sức vào việc lừa dối người dân. Các bác sĩ không những không thông báo cho bệnh nhân những nguy cơ tiềm ẩn trước khi bệnh nhân tham gia điều trị mà thậm chí cả khi những người này đã nhiễm virus HIV hay viêm gan C, các bác sĩ cũng che giấu thông tin về nguyên nhân và tình trạng bệnh của họ, dẫn đến những chậm trễ trong việc tiếp cận điều trị chuyên khoa. “Vô trách nhiệm” “Vô trách nhiệm” là những gì công chúng nói về họ. Họ ở đây là chính phủ Anh thời điểm đó, và cụ thể hơn là Hệ thống Y tế Quốc gia Anh (National Health Service - NHS). Nhiệm vụ chủ đạo của cơ quan này là chăm sóc, nâng cao sức khoẻ cho người dân, ưu tiên và tôn trọng sinh mạng của bệnh nhân. Thế nhưng họ đã làm gì? ... Họ làm ngơ trước những hiểm hoạ mà họ biết rõ. Theo đài BBC và tờ The Guardian của Anh, ngay từ những năm 1930, người ta đã biết rõ rằng việc truyền máu có thể làm lây nhiễm nhiều loại bệnh chết người. Virus gây ra bệnh viêm gan C đã xuất hiện ít nhất từ giữa những năm 1970, còn việc lây truyền HIV qua đường máu thì đã được giới khoa học xác nhận vào năm 1982. Không chỉ vậy, họ còn biết rằng việc nhập khẩu máu và các chế phẩm máu thương mại sản xuất tại Mỹ mang nhiều rủi ro và ít an toàn hơn so với các phương pháp điều trị trong nước. Vào giữa những năm 1970, một giáo sư đã cảnh báo rằng các sản phẩm máu này được lấy “100% từ những người vô gia cư ở các khu vực tồi tàn”, trong khi đó Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) kêu gọi các quốc gia tự chủ về nguồn máu để bảo đảm an toàn. NHS cũng tiến hành tăng quy mô của các bể chứa để sản xuất Yếu tố VIII dù biết như vậy có thể làm tăng đáng kể nguy cơ lây truyền virus. Biết rõ là vậy nhưng giới chức y tế nước này đã không có những biện pháp cần thiết để bảo vệ người dân. Họ không những không đình chỉ việc nhập khẩu các sản phẩm máu thương mại từ Mỹ, mà cũng chẳng kiểm soát việc phân phối chúng. Việc triển khai xét nghiệm virus HIV và viêm gan C trong các sản phẩm máu được hiến cũng bị trì hoãn. Chính phủ cũng không đầu tư nghiên cứu các phương pháp làm bất hoạt virus, chẳng hạn như qua xử lý nhiệt. Họ làm ngơ trước tính mạng của người dân. Dù tôn chỉ hành động là “tôn trọng mọi sinh mệnh, không phân biệt đối xử, luôn mang lòng trắc ẩn và sự tử tế” nhưng NHS đã sử dụng các học sinh khuyết tật tại trường Treloar's College như những con chuột bạch để thử nghiệm Yếu tố VIII. Vẫn theo báo cáo điều tra năm 2017, từ năm 1974 đến 1987, 122 đứa trẻ mắc bệnh máu khó đông (haemophilia) đã được điều trị tại ngôi trường này bằng phương pháp mới, một thứ phương pháp “kỳ diệu” khiến ít nhất 72 trong số này tử vong. Họ đa phần đều chết vì nhiễm HIV và các loại virus viêm gan A, B, C. “Vô vọng” “Vô vọng” có lẽ là cảm giác mà những nạn nhân của bê bối này phải chịu đựng. Theo chân thông tín viên RFI Emeline Vin tại Anh, chúng ta sẽ cùng lắng nghe câu chuyện của chính những nạn nhân và người nhà của họ. Rất nhiều người đã chết, trong đó có Collin Smith : “Collin Smith là nạn nhân nhỏ tuổi nhất bị nhiễm bệnh. Cậu bé được chẩn đoán nhiễm Sida ngay trước sinh nhật năm hai tuổi. Mái tóc vàng và khuôn mặt tinh nghịch, cậu bé đã mất năm 1990, khi mới chỉ 7 tuổi. Bố mẹ của Collin cho biết : “Trước khi chết, thằng bé rất gầy, nó chỉ còn da bọc xương. Khi đó nó nặng 6 kg, chỉ nặng hơn đứa trẻ mới sinh một chút. Hai tháng cuối dường như kéo dài vô tận với chúng tôi. Chúng tôi rất tuyệt vọng. Chẳng đêm nào chúng tôi ngủ được. Ít nhất bây giờ chúng tôi đã đủ dũng cảm để nhắc về thằng bé. Collin có tính cách rất đặc biệt. Là một đứa trẻ vui vẻ, thằng bé lúc nào cũng tươi cười, nó thường hay trêu chọc mọi người.” Với những nạn nhân đã qua đời, nỗi đau để lại cho người thân, gia đình của họ. Vậy những người may mắn vẫn sống sót thì sao? Vào những năm 80, Bob Naylor đã được truyền máu trong một cuộc phẫu thuật và đã bị nhiễm virus viêm gan C từ đó. Bob cho biết : “Tôi thường xuyên cảm thấy không khoẻ. Cảm giác mệt mỏi, uể oải khủng khiếp. Mỗi lần tôi đi ngủ, chân tôi lại bắt đầu bị chuột rút và co thắt. Tôi đau bụng và đau lưng, những cơn đau này chẳng bao giờ biến mất. Một hôm cô y tá đã nói với tôi rằng : Bob, anh biết không, cả đời này anh sẽ phải gặp chúng tôi. Tôi hỏi vì sao thì cô ấy trả lời : Gan của anh đã bị tổn hại nên anh sẽ luôn phải đi viện kiểm tra. Anh sẽ phải lấy máu 6 tháng một lần, siêu âm 6 tháng một lần, làm xét nghiệm Fibroscan 2 đến 3 năm một lần. Anh đã bị suy gan cấp tính.” Không chỉ có những nỗi đau về thể xác, tinh thần của nạn nhân cũng bị khủng hoảng nghiêm trọng. “Vào thời điểm đó, những người nhiễm HIV đều bị kỳ thị. Tại một thành phố nhỏ ở xứ Wales, Robert đã phải chịu sự phân biệt đối xử vì bị Sida. Anh cho biết : “Tôi đã kể việc mình bị nhiễm HIV cho chị gái mình và ngay sáng hôm sau, tất cả mọi người đều biết. Trên tường nhà của chúng tôi bị sơn chữ “Gia đình SIDA”. Cửa nhà thì bị vẽ chữ X. Gia đình tôi nhận được hàng tá cuộc điện thoại yêu cầu gửi tôi ra một hòn đảo hoang. Chúng tôi đã phải bỏ trốn, như thể là tôi đã giết người vậy. Thậm chí trong gia đình tôi, có người còn nói với con cái họ rằng đừng động vào đĩa của Robert, đừng động vào cốc của Robert. Nếu chính gia đình mình còn chẳng thể cảm thông với mình thì sao tôi có thể trông đợi là những người lạ ngoài kia sẽ hiểu cho tôi.” “Vô tội”Nếu nạn nhân cảm thấy vô vọng thì những người chịu trách nhiệm chính trong vụ việc này cảm thấy gì? Có thể họ cảm thấy mình “vô tội”. Ta cần quay lại vụ bê bối tương tự, diễn ra tại Pháp vào cùng khoảng thời điểm trên. Theo Viện Nghe nhìn Quốc gia Pháp (INA), khi đứng trước toà vào tháng 01/1992, cựu bộ trưởng phụ trách các vấn đề xã hội, bà Georgina Dufoix, vẫn không can tâm và phát biểu một câu “đi vào lịch sử” rằng : “Tôi cảm thấy mình có trách nhiệm nhưng không cảm thấy mình có tội.” Dù chưa khảng khái trả lời như cựu bộ trưởng Dufoix tại Pháp, nhiều người vẫn tự hỏi rằng phải chăng giới chức Anh lúc đó cũng đã không cảm thấy tội lỗi. Vì nếu thấy có tội, thấy cắn rứt lương tâm, họ đã đứng ra chịu trách nhiệm, họ sẽ không để người dân phải chờ tới vài thập kỷ mà vẫn chưa nhận được lời xin lỗi. Xin nhắc lại rằng lời xin lỗi hồi tháng 05/2024 đến từ cựu thủ tướng vừa miễn nhiệm Rishi Sunak, chứ hoàn toàn không đến từ những quan chức trong chính phủ Anh thời điểm đó, những người trực tiếp đứng sau thảm hoạ này. Có lẽ trong bê bối này, từ “vô tội” chỉ được dành cho những nạn nhân, những người đã chết, đã nhiễm bệnh vì tin tưởng vào các bác sĩ, vào hệ thống y tế quốc gia, vào chính phủ. “Vô tội” cũng là những học sinh khuyết tật của trường Treloar's College thời điểm đó, những đứa trẻ được đem ra làm thí nghiệm.Điều đáng ngạc nhiên ở bê bối máu bẩn là nó không chỉ xảy ra ở Anh, mà còn ở rất nhiều nước khác trên thế giới, từ Pháp, Nhật Bản đến Trung Quốc. Dù quy mô của thảm hoạ khác nhau, nhưng điểm chung của tất cả các bê bối này là các quan chức thời điểm đó đã làm việc tắc trách và không tôn trọng tính mạng của người dân.
Năm 2023, bất chấp lạm phát, khủng hoảng kinh tế, người dân Pháp vẫn duy trì lòng hảo tâm, đóng góp cho các tổ chức thiện nguyện, dù là tổ chức giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn, hỗ trợ trẻ em, giáo dục hay nghiên cứu y khoa, chăm sóc động vật … Dẫu có những người do hạn hẹp về tài chính đã phải cắt giảm các khoản quyên tặng, nhưng bên cạnh đó cũng có nhiều người giàu có tích cực đóng góp hơn. Để hiểu thêm về tình hình quyên góp cho các tổ chức thiện nguyện, vừa qua, RFI Tiếng Việt đã có cuộc trao đổi với bà Nadège Rodriguez, giám đốc nghiên cứu và truyền thông của France Générosités. Đây là nghiệp đoàn chuyên nghiệp của các hiệp hội và tổ chức kêu gọi lòng hảo tâm của người dân Pháp, năm 2024 quy tụ khoảng 150 tổ chức, được xem là những tổ chức phục vụ lợi ích chung của cộng đồng. RFI : Xin chào Nadège Rodriguez. Bà là giám đốc nghiên cứu và truyền thông của France Générosités. Xin bà giải thích cho thính giả, độc giả của đài RFI Tiếng Việt biết liệu trong thời gian qua, trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, lạm phát, liệu người dân Pháp có còn hào phóng và nhiệt tình quyên góp tiền cho các hiệp hội và quỹ thiện nguyện ?Nadège Rodriguez : Tôi xin giải thích là chúng tôi dựa vào các nghiên cứu thường niên có tên gọi Thước đo lòng hảo tâm của người Pháp năm 2023, năm có tỉ lệ lạm phát cao, lên đến 4,9%. Chúng tôi nhận thấy là số tiền người Pháp hảo tâm quyên tặng tăng 2,1% tính theo trị giá đồng euro hiện tại. Đối với chúng tôi, đây là một điều đáng nói trong bối cảnh khả năng chi tiêu của người Pháp đã bị giảm sút. Thông tin mới này không tệ như chúng tôi lo nghĩ ban đầu.Giải thích điều này thế nào ư? Tại sao người Pháp vẫn tiếp tục lòng hảo tâm trong khi tài chính hạn hẹp hơn ư ? Vâng, đúng là có nhiều người mong muốn quyên tặng tiền cho các tổ chức. Dựa vào một cuộc khảo sát khác liên quan đến những người Pháp có thể đã quyên tặng nhiều hơn trong năm nay, lý do chính của họ là trong họ có niềm tin là họ giúp đỡ được người khác và mong muốn được giúp đỡ mọi người, mong muốn giúp đỡ những hiệp hội đang gặp khó khăn.Với tình trạng bất bình đẳng gia tăng mạnh, có nhiều người cần được các tổ chức này hỗ trợ hơn, và trong bối cảnh lạm phát này, các tổ chức cũng phải gánh chịu tình trạng chi phí gia tăng, họ phải đương đầu với nhiều khó khăn. Và người dân Pháp đã nghe và thấu hiểu những lời kêu gọi giúp đỡ của các hiệp hội, tổ chức, họ mong muốn đóng góp, nên ai có khả năng thì họ quyên tặng nhiều hơn cho các tổ chức này. Nhờ vậy mà chúng tôi ghi nhận tỉ lệ quyên góp từ thiện tăng.RFI : Theo các nghiên cứu của France Générosités, ai là những người tích cực đóng góp từ thiện nhất tại Pháp ? Sự tăng hay giảm quyên góp tiền thì liên quan chủ yếu đến nhóm người nào tại Pháp ? Nadège Rodriguez : Có lẽ tôi xin trả lời câu hỏi thứ hai của chị trước. Quả thực, trong bối cảnh lạm phát, chúng ta nên xem xét một chút về số tiền quyên tặng. Về năm 2023, chúng tôi quan sát thấy có sự sụt giảm số khoản quyên tặng dưới 150 euro, số khoản quyên tặng dưới 50 euro thậm chí còn giảm mạnh hơn.Chúng tôi thấy có một mối liên hệ chặt chẽ ở đây, nhất là chúng tôi đã dựa vào các cuộc khảo sát, và thấy là những người bị ảnh hưởng nhiều hơn về sức mua đã không thể quyên góp, họ tạm thời ngừng quyên góp. Hoặc có nhiều hiệp hội cần lòng hảo tâm nên họ phải quyết định đưa ra lựa chọn. Như vậy, những người có điều kiện tài chính khiêm tốn nhất cuối cùng đã ngừng đóng góp tiền hoặc quyên góp ít hơn nhiều. Nhưng phần chệnh lệch này cũng đã được bù đắp, bởi lòng hảo tâm của những người ít chịu ảnh hưởng hơn từ những cuộc khủng hoảng liên tiếp xảy ra và hào phóng hơn, nhờ đó số tiền quyên góp đã tăng lên. Và nếu quan sát các khoản tiền quyên góp nói chung thì chúng tôi thấy mỗi năm chúng ngày càng tập trung vào những nhóm người giàu có nhất. Con số mà hiện giờ chúng tôi có là 1% những nhà hảo tâm hào phóng nhất quyên tặng tới 22% tổng số tiền. Thật không may là có ngày càng nhiều người, do khả năng chi tiêu giảm sút, đã không thể quyên góp tiền.RFI : Theo bà thì đâu là những hiệp hội, quỹ, tổ chức nhận được nhiều tiền quyên tặng nhất? Và hoạt động thiện nguyện nào nhận được nhiều sự ủng hộ nhất? Nadège Rodriguez : Câu hỏi này khá khó trả lời bởi vì đáp án thay đổi tùy theo từng cuộc khảo sát, tùy theo câu hỏi được đặt ra. Chúng tôi hàng năm cứ vào tháng 03 thì cũng tiến hành một cuộc thăm dò ý kiến cùng với Viện Ifop. Câu hỏi chúng tôi đặt ra : « Đâu là những hoạt động thiện nguyện mà quý vị cho rằng cần được ưu tiên nhất ? ». Và từ 10 năm nay, khi đặt câu hỏi này với người dân Pháp, chúng tôi thấy rằng hoạt động được ưu tiên nhiều nhất là giúp đỡ và cứu trợ trẻ em.Tiếp theo đó, theo khảo sát năm 2023, hoạt động được ưu tiên thứ hai là bảo vệ động vật. Hoạt động này từ nhiều năm nay đã vươn lên top đầu và hiện giờ thì nằm ở vị trí thứ 2. Nhưng cách nay 10 năm thì nó không thu hút được nhiều lòng hảo tâm như thế đâu. Xu hướng này khá là mới. Từ 3-4 năm nay, chúng tôi quan sát thấy mọi người quan tâm nhiều hơn đến việc giúp đỡ các tổ chức bảo vệ động vật. Đứng ở vị trí thứ 3 là tài trợ nghiên cứu y học. Đây là một lĩnh vực thu hút được rất nhiều tiền quyên tặng, chúng tôi đặc biệt ghi nhận những nhà tài trợ cao tuổi nhất. Tôi xin nói một chút như vậy về 3 lĩnh vực mà theo mọi khảo sát thì đều nằm trong số 2-3 lĩnh vực ưu tiên hàng đầu của người dân Pháp.RFI : Vậy người Pháp hào phóng nhất vào những dịp nào ? Trong những năm qua, sự kiện nào thu hút được nhiều nhà hảo tâm nhất ? Nadège Rodriguez : Trong nghiên cứu thường niên, chúng tôi đều tìm hiểu về điều này, từ 20 năm nay rồi. Quý 3 tháng cuối năm tập trung 41% tổng số tiền quyên góp của người dân Pháp. Có nhiều điều xảy ra vào cuối năm và tháng 12 thực sự là tháng người Pháp tham gia quyên góp nhiều, thực sự là năm nào cũng vậy. Trái lại, quả thực là mỗi năm chúng tôi cũng tìm hiểu cả theo bối cảnh. Và thật không may, ngày càng có nhiều cuộc khủng hoảng cứ nối tiếp nhau, đòi hỏi có lòng hảo tâm của mọi người để đối phó với khủng hoảng, một cách nhanh chóng, khẩn trương và với sự huy động tích cực của các tổ chức để khẩn cấp giúp đỡ những người đột ngột bị tác động.Về những năm qua, chắc là tôi cũng không cần phải nhắc lại cuộc khủng hoảng Covid. Nhưng đúng là khủng hoảng Covid rất mạnh, mang tính toàn cầu. Tại Pháp, đã có 111 cuộc phát động các chiến dịch quyên góp lớn vào thời điểm đó. Đúng là năm 2020 cũng là năm mà số tiền quyên tặng lên đến đỉnh rất cao, cho dù khủng hoảng chỉ bắt đầu từ tháng 03/2020. Chúng tôi đạt mức quyên góp cao nhất vào thời điểm đó và tiền quyên tặng còn được bổ sung thêm trong suốt cả năm. Nhưng thật không may là cuộc khủng hoảng bùng nổ ở Ukraina vào tháng 03/2022. Chúng tôi cũng đã kêu gọi quyên góp để giúp đỡ người dân Ukraina và đỉnh điểm là số tiền chúng tôi nhận được đã chiếm tới 4-5% tổng số tiền quyên được hàng năm.Rồi thì trận động đất kinh hoàng năm 2023 ở Thổ Nhĩ Kỳ vào tháng 02, động đất ở Maroc vào tháng 09 cũng làm tăng bùng phát số tiền quyên tặng một cách đột xuất. Người dân Pháp đã muốn giúp đỡ, đã huy động tiền bạc để quyên góp giúp đỡ mọi người. Trong những đợt kêu gọi quyên góp khẩn cấp, thì đó là những thời điểm huy động sự hào phóng, lòng hảo tâm của người Pháp đã được truyền thông loan báo rộng rãi và người Pháp đã đáp lại. Điều này thể hiện tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái và cam kết của người Pháp trong việc cứu giúp những người cần sự trợ giúp nhất.RFI Tiếng Việt : Nadège Rodriguez, là giám đốc nghiên cứu và truyền thông của France Générosités, vậy theo quan sát của bà, các hình thức quyên tặng liệu có những thay đổi theo thời gian ? Có những xu hướng mới nào ? Và đâu là những hình thức quyên góp được ghi nhận nhiều nhất ? Nadège Rodriguez : Không thể phủ nhận là sự xuất hiện mạnh mẽ của công nghệ số trong đời sống của tất cả mọi người cũng đã ảnh hưởng đến cách thức liên hệ và kêu gọi lòng hảo tâm. Đơn cử một con số, hồi năm 2019, hình thức quyên góp trực tuyến mới chỉ chiếm 20%. Nhưng chỉ 4 năm sau, đến năm 2023, con số này đã tăng lên thành 30%. Theo các phân tích xu hướng thì tăng 10% chỉ trong khoảng thời gian ngắn như vậy là rất nhiều đấy. Và vào thời phong tỏa (chống dịch Covid-19) thì xu hướng này lại càng tăng nhanh nếu so với việc sử dụng công nghệ số trong cuộc sống hàng ngày và để thanh toán.Về phía các tổ chức vì lợi ích chung, họ cũng biết cách đẩy nhanh tốc độ chuyển đổi cách giao tiếp, liên lạc và kêu gọi quyên tặng với mọi kỹ thuật có được nhờ công nghệ số. Đây thực sự là một cuộc cách mạng diễn ra mạnh mẽ, một sự tăng tốc chuyển đổi nhanh chóng các phương thức quyên góp. RFI Tiếng Việt : Chúng ta đều biết là ủng hộ các hoạt động thiện nguyện không chỉ là cho tặng tiền, mà ví dụ còn là góp thời gian, phương tiện vật chất hay sức lực, công sức. Vậy người Pháp có tích cực tham gia vào các hoạt động tình nguyện vì cộng đồng như vậy hay không ? Nadège Rodriguez : Về câu hỏi này, thì quả thực cũng đã có 1 nghiên cứu về tình đoàn kết, tương thân tương ái, được tiến hành hàng năm liên quan đến hoạt động tình nguyện của người Pháp. Chúng tôi ước tính rằng hiện nay có 16 triệu tình nguyện viên trong các hiệp hội, còn tính tổng thể thì con số này là 20 triệu. Như vậy là rất nhiều. Nếu so với con số 5 triệu hộ gia đình quyên tặng tiền thì số tình nguyện viên như vậy là đông hơn số người quyên tặng tiền.Và xu hướng mà chúng tôi quan sát thấy là có sự tích cực cống hiến thời gian, đồng thời cũng có sự thay đổi. Thường thì đó là những người cao tuổi, có nhiều thời gian và cống hiến thời gian đều đặn, tuần nào họ cũng thường xuyên dành thời gian cho các hiệp hội. Thế rồi dịch Covid-19 đã khiến thói quen này thay đổi nhanh chóng. Không phải người lớn tuổi nào cũng đều trở lại sau thời gian phong tỏa chống dịch, và công việc của họ được những người trẻ tuổi tiếp quản. Và chúng tôi thực sự thấy rằng có một sự nhiệt tình, một sự tham gia mạnh mẽ và được thúc đẩy nhanh chóng trong giới trẻ để cống hiến thời gian cho các tổ chức vì lợi ích chung của cộng đồng. Nhưng họ làm theo cách khác những người đi trước. Sự đóng góp, cống hiến thời gian của họ mang tính bột phát nhiều hơn. Điều này đòi hỏi các tổ chức phải kêu gọi, huy động tình nguyện viên. Và hoạt động tình nguyện là điều cần thiết để triển khai sứ mệnh của các tổ chức này. Các tổ chức phải tiến hóa, thích ứng với những thay đổi trong cách tham gia hoạt động tình nguyện của người Pháp.RFI Tiếng Việt : Về phía các tổ chức, hiệp hội, theo bà thì đâu là những thách thức lớn nhất trong tương lai ? Đối với bà, điều gì là đáng lo ngại nhất ? Nadège Rodriguez : Tôi xin nói đến những hiệp hội và quỹ kêu gọi lòng hảo tâm, tức là hoạt động với mô hình kinh tế, theo đó tiền quyên góp là nguồn chính để họ tiếp tục thực hiện các sứ mệnh vì lợi ích chung. Thách thức lớn là phải dự báo, chuẩn bị trước và tìm nguồn thay thế cho những người vốn là những nhà hảo tâm từ lâu năm và nay đã cao tuổi. Hiện nay, độ tuổi trung bình của những người hảo tâm hay quyên góp là 62 tuổi, cao nhất là 75 tuổi. Đối với những người trong độ tuổi 35-55, chúng tôi biết rằng khó vận động họ đóng góp hơn. Đó là nhóm người ít quyên góp nhất.Như tôi đã nói ở trên, việc quyên góp tập trung nhiều ở nhóm người ít bị tác động nhất bởi các cuộc khủng hoảng xảy ra liên tiếp, tức là nhóm những người giàu có nhất. Chính vì thế, cần phải tìm kiếm vận động những người đến nay vẫn ít quan tâm đến việc quyên tặng và cũng cần nói chuyện thêm với những người trẻ tuổi để họ phát huy sự hào phóng. Đó thực sự là thách thức, bởi vì tôi cũng xin nhắc lại là chúng ta đang ở trong bối cảnh mà ngày càng có nhiều người cần được giúp đỡ, hỗ trợ, những người bắt đầu lâm vào cảnh ít nhiều bấp bênh và các tổ chức thiện nguyện mong muốn giúp đỡ. Ngày càng có nhiều người cần được giúp đỡ và không may là chúng tôi cũng có nhiều mối lo, tài trợ công thì cũng bị giảm. Vậy nên, nếu các tổ chức này muốn tiếp tục vận hành hàng ngày thì họ phải vượt qua được những thách thức đó.RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn bà Nadège Rodriguez, giám đốc nghiên cứu và truyền thông của France Générosités đã tham gia chương trình hôm nay !
Tại cuộc triển lãm công nghệ Vivatech ở Paris cuối tháng 5/2024, bao trùm lên hết là trí tuệ nhân tạo ( Artificial intelligence - AI ), với vô số các ứng dụng trong rất nhiều lĩnh vực. Đặc biệt trí tuệ nhân tạo được sử dụng ngày càng nhiều trong việc cải thiện cuộc sống của những người tàn tật, trong đó có người mù và khiếm thị. Nhờ những tiến bộ của trí tuệ nhân tạo (AI), các công nghệ hỗ trợ bằng giọng nói giờ đây trở nên hiệu quả hơn bao giờ hết, giúp người mù và người khiếm thị vượt qua những trở ngại đang hạn chế họ. Chẳng hạn như công ty Israel Orcam, được thành lập năm 2010, đã phát triển một loại camera mang trên Orcam MyEye, với giá khoảng hơn 2.000 euro, gắn trên mắt kính, với ứng dụng trí tuệ nhân tạo để giúp cho người mù và người khiếm thị hiểu được các văn bản và xác định được các vật thể nhờ giọng nói mô tả những gì mà họ không nhìn thấy được.Tại Triển lãm Điện tử Tiêu dùng CES ở Las Vegas, Hoa Kỳ, đầu năm nay, công ty khởi nghiệp Lumen của Rumani đã giới thiệu một loại mắt kính có thể thay thế chó dẫn đường. Công nghệ này sử dụng các cảm biến, tai nghe để hướng dẫn người mù, người khiếm thị. Khi phát hiện một thứ gì đó đang chặn đường, tai nghe sẽ rung ở bên phải hoặc bên trái để hướng dẫn đổi hướng. Có 6 camera và sử dụng trí tuệ nhân tạo, loại mắt kính này coi như mô phỏng các đặc điểm chính của chó dẫn đường.Bên cạnh đó còn có những trợ lý giọng nói, chẳng hạn như Siri, Google Assistant và Amazon Alexa, có thể đáp lại các lệnh thoại, cung cấp thông tin theo thời gian thực và thậm chí thực hiện các nhiệm vụ cụ thể. Do đó, đối với người khiếm thị và mù, những trợ lý giọng nói này trở thành người bạn đồng hành kỹ thuật số cho phép họ truy cập thông tin. Trong việc hỗ trợ người mù và người khiếm thị, người ta cũng sử dụng ngày càng nhiều những chatbots, tức là những chương trình trí tuệ nhân tạo được thiết kế nhằm mô phỏng lại các cuộc trò chuyện với người dùng thông qua nền tảng internet. Các chatbot đó được thiết kế đặc biệt để đáp ứng nhu cầu của người khiếm thị và người mù. Các chatbot này sử dụng giao diện giọng nói và văn bản để cho phép giao tiếp liền mạch. Họ có thể hiểu và trả lời các câu hỏi, đưa ra lời khuyên, hỗ trợ. Sử dụng trí thông minh đàm thoại, các chatbot được điều chỉnh này được cá nhân hóa và dễ tiếp cận cho những người khiếm thị và người mù.Chính là theo chiều hướng này mà một ê kíp ở vùng Paris đã phát triển một loại điện thoại với ứng dụng chatbot dành riêng cho người mù và người khiếm thị. Điện thoại hiện được bán với giá khoảng gần 385 euro, cộng thêm tiền thuê bao mỗi tháng 12 euro.Nói chung, trí thông minh nhân tạo với chức năng đàm thoại đang cách mạng hóa khả năng tiếp cận cho người khiếm thị và người mù. Nhờ công nghệ hỗ trợ giọng nói, họ trở nên độc lập hơn và hòa nhập xã hội tốt hơn.Nhưng những sáng chế về trí thông minh nhân tạo hỗ trợ cho người mù và người khiếm thị không chỉ dừng ở đó. Có mặt tại triển lãm VivaTech cuối tháng 5/2024, công ty khởi nghiệp Biped.ai, trụ sở tại Lausanne, Thụy Sĩ, đã giới thiệu một sản phẩm mang tên NOA, một dây nịt được trang bị thiết bị định vị GPS và máy tính kết hợp với trí tuệ nhân tạo tổng hợp để phát hiện chướng ngại vật cho người mù và khiếm thị. Trả lời RFI Việt ngữ tại triển lãm Vivatech, đại diện của công ty Biped.ai, kỹ sư tin học Paul Prevel, cho biết: “Công ty của chúng tôi đã được thành lập từ 3 năm nay và chúng tôi đã bỏ ra 2 năm để nghiên cứu phát triển NOA, huy động 250 người thử nghiệm beta. Năm nay, chúng tôi bước vào giai đoạn thương mại hóa, chuẩn bị mở thị trường Hoa Kỳ, châu Âu và Úc. Sản phẩm sẽ được bán với giá 4.300 euro. Mục đích là tạo một giải pháp với giá cả dễ tiếp cận hơn.Dĩ nhiên là ở mỗi nước chúng tôi sẽ làm việc với các nhà phân phối để sản phẩm được hoàn trả một phần hay toàn bộ, tùy theo quy định của các nước. Ở Pháp, các cơ quan cấp tỉnh đặc trách về những người tàn tật sẽ hoàn trả đến 65% giá mua sản phẩm.”Nói là dây nịt nhưng thật ra NOA là một dây đai đeo trên vai, với camera góc rộng ở bên trái ngực, một máy tính nhỏ ở bên phải và một pin phía sau cổ. Nhờ trí tuệ nhân tạo, NOA xác định các mối nguy hiểm, hướng dẫn và mô tả môi trường xung quanh người sử dụng. Toàn bộ dây nịt nặng chưa tới 1 kg.Tham vọng của những người sáng lập công ty khởi nghiệp Biped là tạo ra một sự đổi mới có thể thay đổi cuộc sống của những người mù, người khiếm thị và có thể giúp họ tự khám phá những địa điểm mới, hoàn toàn an toàn và tự chủ. Ý tưởng là phát triển một “phi công phụ” lấy cảm hứng từ phương tiện tự hành, có khả năng đọc văn bản, nhận diện khuôn mặt, phát hiện các lối qua đường dành cho người đi bộ và cung cấp khả năng điều hướng khi di chuyển bên trong các tòa nhà. Công ty khởi nghiệp này đã hợp tác với viện nghiên cứu Honda. Sản phẩm cùng tên của họ tự quảng cáo là “dây nịt phát hiện các chướng ngại vật đang đến gần và cung cấp hướng dẫn GPS, tất cả trong một, kèm theo phản hồi bằng âm thanh”. Các mô hình nhận dạng đối tượng bằng thuật toán xác định chướng ngại vật (tĩnh hoặc chuyển động) và dự đoán rủi ro va chạm. Người dùng được thông báo bằng tín hiệu âm thanh qua tai nghe Bluetooth.Trả lời RFI Việt ngữ tại triển lãm Vivatech, kỹ sư tin học Paul Prevel giải thích thêm: “ NOA có 3 chức năng. Chức năng thứ nhất là dẫn đường, làm sao đưa người mù tới một điểm đến mới. Chức năng thứ hai là phát hiện các chướng ngại vật, những vật thể mà “gậy trắng”, tức là gậy trang bị cho người mù không thể phát hiện được, chẳng hạn như những vật ngang đầu hay những hố mà “gây trắng” không thể dò được. Chức năng thứ ba là vận dụng trí tuệ nhân tạo, mô tả bằng giọng nói những gì mà camera thấy được.Ứng dụng dẫn đường chủ yếu dùng thiết bị định vị GPS, nhưng trên đường đi, trí tuệ nhân tạo sẽ được sử dụng những khi phải băng qua đường, hướng dẫn người mù đến làn dành cho người đi bộ, bấm nút để chờ đèn xanh. Hệ thống sau đó sẽ hướng dẫn đi như thế nào để lúc nào cũng ngay giữa lối đi, có đông người đi không, có xe nào dừng kế bên không. Camera sẽ thu thập tất cả những thông tin ba chiều chung quanh người mù để cảnh báo là có một cái hố hay một cây cột trên đường, hay có một người đi từ phía trước đến. Khi tới điểm đến dự kiến, hệ thống sẽ hướng dẫn đến cửa vào tòa nhà, cửa có mở hay không, cầu thang nằm ở đâu.”Lý tưởng nhất là dây nịt này bổ sung cho gậy hoặc chó dẫn đường cho người mù và người khiếm thị. Giải pháp NOA cũng có thể được áp dụng cho thế giới việc làm, hỗ trợ những người mù và người khiếm thị làm công việc hàng ngày trong công ty của họ. Về lâu dài, những người đồng sáng lập Biped hy vọng công nghệ của họ thậm chí sẽ có thể giúp người dùng chạy hoặc thậm chí trượt băng. Trên toàn thế giới có hơn 300 triệu người khiếm thị và 40 triệu người bị mù hoàn toàn. Giải pháp của biped.ai có tiềm năng trở thành giải pháp cứu mạng nhiều người: bằng cách kết hợp xử lý tín hiệu và thị giác bằng máy tính tiên tiến, biped.ai có thể cung cấp thông tin chi tiết nhanh hơn tới 10 lần so với các “đối thủ” cạnh tranh.Giải pháp NOA cũng bắt đầu được ứng dụng trong hệ thống giao thông công cộng ở Thụy Sĩ. Từ tháng 6 năm nay, trên tuyến tàu điện ngầm M2 ở Lausanne, một tổ hợp gồm công ty Biped.ai, TL (Giao thông công cộng vùng Lausanne) và SME Urbagestion phát triển một giải pháp di chuyển độc đáo trên thế giới: hành trình hoàn toàn tự động đầu tiên dành cho người mù tới một điểm đến mới. Theo Maël Fabien, giám đốc và người đồng sáng lập công ty Biped.ai, dự án này "nhằm chứng minh rằng người mù có thể đến một cuộc hẹn mà không cần biết trước lộ trình”. Trên thực tế, mục tiêu là điều chỉnh phát minh này cho phù hợp với điều kiện giao thông công cộng và bên trong các tòa nhà, nơi tín hiệu GPS không đi qua được.
Đầu tháng 06/2024, thông tin về vụ bê bối gian lận của ngành sản xuất xe hơi Nhật Bản lan tràn trên khắp các mặt báo. Hàng loạt các hãng xe lớn bị réo tên, từ Toyota, Honda, Mazda, Yamaha đến Suzuki. Lãnh đạo các doanh nghiệp cũng ngay lập tức tham gia họp báo và gửi lời xin lỗi đến khách hàng. Thoạt nghe, nhiều người không khỏi hoan nghênh tinh thần dám nhận sai và dám sửa sai của các công ty. Nhưng chỉ khi đi vào phân tích hàm ý sâu xa của mỗi lời xin lỗi, người ta mới thấy đằng sau những cái cúi đầu nhận lỗi lại là văn hóa đổ lỗi của các doanh nghiệp.Toàn cảnh vụ bê bối gian lận Vụ bê bối bắt đầu bị phanh phui từ cuối tháng 12 năm 2023 khi một hội đồng độc lập đã tiến hành điều tra các vấn đề an toàn liên quan đến 64 mẫu xe của Daihatsu. Theo hội đồng này, Daihatsu, công ty con của Toyota đã gian lận trong các cuộc kiểm tra an toàn va chạm bên hông được thực hiện với 88.000 chiếc xe, hầu hết được bán dưới tên Toyota. Nhưng sau đó, theo Reuters, đi sâu vào điều tra, hội đồng này tiết lộ rằng phạm vi của vụ bê bối đi xa hơn nhiều so với những gì họ ước tính trước đó và phát hiện ra là Daihatsu đã làm giả hồ sơ kiểm tra an toàn va chạm từ những năm 1980 như kiểm tra kích hoạt hệ thống túi khí. Đây cũng chính là điểm khởi đầu cho một loạt điều tra sau đó của chính phủ Nhật nhắm vào các doanh nghiệp sản xuất ô tô của nước này. Theo trang Nikkei Asia, bộ Giao Thông Nhật Bản đã yêu cầu 85 công ty trong lĩnh vực sản xuất xe hơi và phụ tùng tự điều tra về những bất thường trong những đăng ký chứng nhận mẫu xe của họ. Sau yêu cầu trên, 5 công ty sản xuất xe hơi lớn của Nhật bao gồm Toyota, Honda, Mazda, Yamaha, Suzuki đã thừa nhận có những sai sót trong quá trình sản xuất. Bộ đã ra lệnh cho các công ty này tạm dừng vận chuyển các mẫu xe liên quan cho đến khi xác nhận chúng đáp ứng được các tiêu chuẩn chất lượng quốc gia.Theo tổng hợp từ tờ Japan Times và kênh BFM TV, những gian lận trên bao gồm :- Toyota: gửi dữ liệu sai lệch trong các cuộc thử nghiệm bảo vệ người đi bộ, sửa đổi gian lận phương tiện thử nghiệm - Mazda: viết lại phần mềm điều khiển động cơ trong quá trình thử nghiệm xuất xưởng, gian lận sửa đổi xe thử nghiệm trong quá trình thử nghiệm va chạm- Yamaha: Các cuộc kiểm tra tiếng ồn được thực hiện trong điều kiện kiểm tra không phù hợp đối với một mẫu xe hiện đang được sản xuất và trình bày sai kết quả kiểm tra còi đối với hai mẫu xe đã sản xuất trước đó.- Honda: khẳng định sai về kết quả kiểm tra độ ồn của 22 mẫu xe sản xuất trước đó.- Suzuki: khai báo sai trong báo cáo thử nghiệm hệ thống phanh của mẫu ô tô đã sản xuất trước đó.Các doanh nghiệp chân thành xin lỗi … Đứng trước cơn bão lớn sắp ập đến, mà theo Reuters có khả năng “làm hoen ố hình ảnh các công ty” hay theo NHK có thể “làm lung lay niềm tin của khách hàng”, các nhà sản xuất Nhật đã có một lựa chọn khôn ngoan : thừa nhận trách nhiệm và xin lỗi khách hàng. Theo dõi buổi họp báo của các tập đoàn, thông tín viên RFI, Bruno Duval tại Nhật Bản tường thuật :“Họ cúi gập người từ 65 tới thậm chí là 90 độ. Cái cúi đầu thật lâu, tưởng như sẽ kéo dài vô tận. Quy tắc ở đây là thế. Khi bạn mắc lỗi chỉ xin lỗi thôi là không đủ. Đặc biệt là trong trường hợp này, khi ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản, với gần 6 triệu nhân công, đã chứng kiến vụ gian lận có hệ thống và rộng khắp.”Đầu tiên phải kể tới Akio Toyoda, chủ tịch tập đoàn Toyota, thương hiệu xe hơi hàng đầu Nhật Bản. Trang tin NHK trích lời ông Toyoda, cho biết : “Với tư cách là người đứng đầu tập đoàn Toyota, tôi xin gửi lời xin lỗi chân thành tới các khách hàng, những người yêu xe và tất cả các bên liên quan.” Khi được hỏi về nguyên nhân của những sai phạm này, ông Sato Koji, tổng giám đốc Toyota, trả lời rằng điều này bắt nguồn từ khâu trao đổi giữa ban giám đốc và các công nhân trong nhà xưởng. Cụ thể, theo báo Pháp Les Echos, những người quản lý đã không đủ khả năng hiểu toàn bộ và theo dõi các chi tiết về những công việc tại xưởng sản xuất. Đồng thời, công nhân phải chịu áp lực vì ngành công nghiệp sản xuất xe hơi đang ngày càng cạnh tranh. Để tránh cho tình trạng tái diễn, công ty sẽ cải thiện trao đổi thông tin giữa ban giám đốc và các công nhân, xây dựng một hệ thống quản lý chặt chẽ hơn, chỉ định một “giám sát viên nội bộ” chuyên trách về vấn đề thử nghiệm.Tương tự như vậy, giám đốc điều hành tập đoàn Mazda Masahiro Moro cho biết : “Cả công ty chúng tôi sẽ nỗ lực để ngăn chặn những sự cố như vậy xảy ra lần nữa bằng cách giải quyết các vấn đề được phát hiện trong cuộc điều tra này và sẽ nỗ lực hết sức để khôi phục niềm tin của mọi người đối với chúng tôi”. Còn tổng giám đốc tập đoàn Honda, Tochihiro Mibe thì trả lời : “Chúng tôi rất coi trọng vấn đề này … Chúng tôi xin lỗi sâu sắc” và sau đó cúi đầu thật thấp. Tóm lại, điểm chung trong câu trả lời của các lãnh đạo doanh nghiệp là : rất xin lỗi và hứa sẽ nỗ lực ngăn chặn những sự cố tương tự. “Lỗi sai” chứ không phải là “sai phạm”Dù vậy những lời xin lỗi này vẫn bị nhiều người coi là chưa đủ thuyết phục. Nhiều tờ báo như Capital hay La Tribune đã phân tích rằng các doanh nghiệp chỉ thừa nhận có “lỗi sai” chứ không phải là “sai phạm” như những gì bộ trưởng Đất đai, Hạ tầng, Giao Thông và Du lịch Nhật Bản Tetsuo Saito đã khẳng định. Cụ thể trong buổi họp báo ông Saito cho biết : “Thật vô cùng đáng tiếc khi tiếp tục phát hiện thêm những hành vi sai phạm. (…) Các hoạt động gian lận liên quan đến việc chứng nhận các mẫu xe đã làm suy yếu niềm tin của người dùng và làm lung lay nền tảng hệ thống các quy tắc chứng nhận an toàn xe.” Tưởng như là đồng nghĩa, nhưng những từ như “lỗi sai” hay “sai sót” dễ khiến người nghe hiểu rằng đây là những hành động vô ý, trong khi từ “sai phạm” hay “gian lận” như bộ trưởng Giao Thông sử dụng đã chỉ rõ tính chủ đích của các hành động này. Và liệu có thể nói rằng việc khai báo sai trong báo cáo thử nghiệm hay thay đổi điều kiện thử nghiệm là các hành động “không cố ý”?Nhận lỗi rồi lại đổ lỗi Tiếp tục đi vào phân tích những lời xin lỗi của các doanh nghiệp, thông tín viên Bruno Duval cho biết : “Chúng ta có thể thấy ngành công nghiệp xe hơi Nhật Bản vẫn đang phủ nhận và tự biện minh chứ không phải hối lỗi. Trên thực tế có sự tương phản rất lớn giữa một bên là tư thế cúi gập người của các giám đốc, một bên là những “yếu tố ngôn ngữ” trong lập luận của họ. Họ cho rằng “đó là câu chuyện đã cũ” vì 32 trên tổng số 38 mẫu xe bị ảnh hưởng không còn được bán trên thị trường.”Lập luận này khiến cho người nghe dễ quên đi rằng 6 mẫu xe còn lại vẫn đang hàng ngày được giao tới tay người tiêu dùng. Những mẫu xe này đa phần được đưa vào tiêu thụ tại thị trường Đông Nam Á như Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Cam Bốt và Việt Nam cùng một vài nước Trung và Nam Mỹ như Mêhicô, Ecuador, Peru, … Ngoài ra, theo thông tín viên Duval, các chủ doanh nghiệp còn khẳng định : “Chúng tôi là những người chuyên nghiệp”. Nói cách khác: các nhà sản xuất biết rõ hơn ai hết cách thiết kế, sản xuất và thử nghiệm xe. Ngụ ý: vấn đề ở đây là các tiêu chí chứng nhận chính thức của quốc gia. Chúng đã lỗi thời (có từ năm 1951), không phù hợp với tốc độ sản xuất và quá cứng nhắc. Kết luận: chúng ta phải sửa đổi các tiêu chí này để tránh gây bất lợi cho các nhà sản xuất Nhật Bản so với đối thủ cạnh tranh nước ngoài.” Theo trang Nikkei, quả thực hãng xe Toyota tự đưa ra những tiêu chuẩn đôi khi còn cao hơn so với tiêu chuẩn quốc gia. Chẳng hạn như để kiểm tra nguy cơ rò rỉ nhiên liệu trong trường hợp va chạm từ phía sau, Toyota đã sử dụng một xe đẩy nặng 1.800 kg, trong khi đó tiêu chuẩn pháp lý chỉ là 1.100 kg. Tuy nhiên, một vài tiêu chuẩn cao hơn, vậy còn các tiêu chuẩn khác của Toyota thì sao? Có lẽ không nên đánh đồng rằng tất cả các tiêu chí của Toyota đều nghiêm ngặt hơn chuẩn quốc gia. Và chính chủ tịch Toyota cũng không thể phủ nhận là đã bỏ qua và/hoặc làm giả một số tiêu chuẩn để xe được lăn bánh. Càng đáng nói hơn là những điều này chỉ được thừa nhận sau khi có sự vào cuộc của chính quyền. Vậy nếu không bị tố giác, các doanh nghiệp sẽ che đậy những thông tin này đến khi nào? Họ sẽ giao đến cho khách hàng những chiếc xe được gắn mác “đạt chuẩn quốc gia” đến khi nào? Từ lâu, các sản phẩm đến từ Nhật Bản vẫn luôn chiếm được niềm tin của người tiêu dùng Việt. Không chỉ các sản phẩm mới mà cả những sản phẩm đã qua sử dụng, hay thường được gọi là hàng Nhật bãi, cũng được nhiều gia đình tin tưởng. Vậy nhưng sau nhiều vụ bê bối như thép Kobe hay dược phẩm Kobayashi, và giờ lại tới các hãng xe hơi, nhiều người không khỏi hoài nghi về chất lượng và uy tín của các thương hiệu Nhật. Đối mặt với sự cạnh tranh gắt gao từ những thị trường mới nổi hay những sản phẩm giá rẻ của Trung Quốc, người tiêu dùng hy vọng các nhà sản xuất của Nhật Bản không bị cuốn vào vòng xoáy này và quên đi những giá trị cốt lõi đã được gây dựng từ bao năm nay.
Tại triển lãm VivaTech 2024 ở Paris ( 22 - 25/05/2024 ), triển lãm lớn nhất châu Âu về các công nghệ mới, bao trùm lên hết vẫn là trí tuệ nhân tạo (AI), một công nghệ được sử dụng ngày nhiều trong mọi lĩnh vực, trong đó có y tế. Đặc biệt, trí tuệ nhân tạo đang dần dần trở thành một đồng minh đắc lực trong cuộc chiến chống ung thư tại những quốc gia có nền y khoa tiên tiến như Pháp. Một số công ty công ty khởi nghiệp của Pháp đã không bỏ lỡ cơ hội VivaTech để giới thiệu các giải pháp dùng AI hỗ trợ chẩn đoán ung thư. Chẳng hạn như công ty Hope Valley AI đang phát triển hình ảnh y khoa để phát hiện ung thư vú dựa trên siêu âm và trí tuệ nhân tạo để sàng lọc hiệu quả hơn và sớm hơn.Bà Hakima Berdouz, đồng sáng lập công ty Hope Valley AI, cho biết: “Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số lượng đáng kể bệnh nhân được phát hiện mắc bệnh ung thư vú trước đây có các triệu chứng rất nhẹ và không thể nhìn thấy được. Mặc dù cứ tám phụ nữ thì có một người mắc bệnh ung thư vú trong suốt cuộc đời, nhưng căn bệnh này được điều trị tốt và có thể chữa khỏi ở chín trên mười ca. Nhưng mỗi ngày vẫn có 33 phụ nữ chết vì căn bệnh này ở Pháp và gần 1.800 người trên toàn thế giới.”Tại triển lãm VivaTech năm nay, công ty khởi nghiệp còn rất trẻ này đã giới thiệu phiên bản đầu tiên của ứng dụng điện thoại thông minh giúp phát hiện sớm các tín hiệu yếu về các bất thường ở vú, báo trước bệnh ung thư. Ứng dụng này nhằm mục đích nâng cao nhận thức và hướng dẫn phụ nữ, nhờ vào AI đàm thoại, để tự kiểm tra lâm sàng lần đầu tiên. Ứng dụng sẽ được ra mắt chính thức trong chiến dịch nâng cao nhận thức về bệnh ung thư vú mang tên “Tháng Mười Hồng” ( Octobre rose )Tham vọng của Hope Valley AI là ứng dụng điện thoại thông minh của họ phải là viên gạch đầu tiên để phát triển “thuốc ngừa siêu cá nhân hóa”. Thứ hai sẽ là “hệ thống chụp nhũ ảnh của tương lai”. Không giống như các thiết bị hiện tại, “Mammope” đang được chuẩn bị sẽ không sử dụng tia X mà sử dụng hệ thống hình ảnh đa phương thức (siêu âm, đo nhiệt độ hồng ngoại, thị giác máy tính) và sẽ sử dụng trí tuệ nhân tạo. Cũng trong lĩnh vực chống ung thư, tại VivaTech 2024, có một công ty khởi nghiệp khác là Primaa, một công ty công nghệ y khoa do hai chị em Marie, Fanny Sockeel và người anh họ Stéphane Sockeel thành lập năm 2018. Các sáng lập viên một người là bác sĩ, một người là nhà khoa học dữ liệu và một người là nhà kinh doanh. Công ty này cung cấp các giải pháp chẩn đoán các bệnh ung thư để có thể đề ra phương pháp điều trị thích ứng hơn và tăng cơ hội phục hồi cho bệnh nhân. Chính xác hơn, Primaa chuyên về lĩnh vực gọi là giải phẫu bệnh học ( anapathologie ). Hiện nay, công ty này đang tiếp thị sản phẩm của họ cho các bệnh viện và phòng xét nghiệm ở Châu Âu và đang chuẩn bị mở rộng thị trường sang Mỹ. Trả lời RFI Việt ngữ tại triển lãm VivaTech, cô Fanny Sockeel, đồng sáng lập viên công ty Primaa, giải thích:“Giải phẫu bệnh học là giai đoạn ngay sau khi chụp X quang, là lúc mà chúng ta có thể chẩn đoán các bệnh ung thư và các bệnh hiểm nghèo khác. Khi chụp X quang, chúng ta có thể nhận biết một khối u và có thể đánh giá sơ bộ đó là u lành tính hay u ác tính. Nhưng ở giai đoạn này chúng ta chưa biết chắc chắn đó có phải là ung thư hay không, và nếu đúng là ung thư, thì mức độ nguy hiểm thế nào và đã phát triển đến đâu, và nhất là không nắm được những dấu ấn sinh học ( biomarker ) của khối u để có thể vạch ra hướng điều trị thích ứng.Cách duy nhất để biết được là làm sinh thiết ( biopsie ), tức là lấy một mẫu mô từ khối u để bác sĩ chuyên khoa bệnh lý học phân tích. Chính bác sĩ chuyên khoa này chẩn đoán bệnh và đề ra phương pháp điều trị.Từ các hình ảnh y khoa mà chúng tôi gọi là những “dương bản được số hóa”, chúng tôi phát triển một phần mềm trí tuệ nhân tạo dựa trên các cơ sở dữ liệu của chúng tôi để hỗ trợ các bác sĩ chẩn đoán một cách toàn diện và nhanh chóng.”Như cô Fanny Sockeel có nói ở trên, để có thể hỗ trợ chẩn đoán, phần mềm trí tuệ nhân tạo của Primaa phải dựa vào những cơ sở dữ liệu. Cụ thể đó là những cơ sở dữ liệu nào, đại diện công ty giải thích:“ Chúng tôi làm việc với rất nhiều cơ sở dữ liệu của Pháp và của châu Âu, bằng cách mua hoặc thiết lập các đối tác. Mục tiêu của chúng tôi là có được một cơ sở dữ liệu càng rộng và càng đồng nhất càng tốt, để phần mềm của chúng tôi thật hiệu quả, có thể phân tích mọi loại dữ liệu, hình ảnh scanner. Hiện nay công ty chúng tôi có cơ sở dữ liệu lớn nhất châu Âu, nhờ vậy mà chúng tôi có thể thiết kế và “huấn luyện” một phần mềm có khả năng phát hiện rất cao, dù đó là dữ liệu đó đến từ đâu.”Như vậy công ty Primaa hỗ trợ như thế trong tiến trình chẩn đoán và điều trị bệnh nhân ung thư, bà Fanny Sockeel cho biết thêm:“Chúng tôi hỗ trợ bác sĩ giải phẫu học trong việc chẩn đoán ung thư và một khi việc chẩn đoán được đầy đủ, tức là có đủ các dấu hiệu sinh học, bác sĩ này hội chẩn với các bác sĩ chuyên khoa khác, như khoa ung thư, khoa X quang, khoa di truyền học …, để cùng nhau đề ra phương pháp điều trị ung thư, chủ yếu dựa trên các dữ liệu của bác sĩ giải phẫu học. Hiện nay chúng ta có rất nhiều phương pháp điều trị ung thư, không chỉ có giải phẫu, hóa trị, mà còn có điều trị bằng hormone ( hormonothérapie ), điều trị bằng kháng thể ( immunothérapie ), hay điều trị thích ứng với từng bệnh nhân, những phương pháp chỉ áp dụng cho một số loại bệnh nhân đặc biệt. Chính là với những loại bệnh nhân rất chuyên biệt này mà phần mềm trí tuệ nhân tạo tỏ ra rất hiệu quả, cụ thể là phát hiện rất chính xác những dấu hiệu sinh học, nhờ vậy mà chẩn đoán tốt hơn và từ đó đề ra phương pháp điều trị thật sự thích ứng với tình trạng của bệnh nhân.”Có thể nói công nghệ trí tuệ nhân tạo đang mở ra rất nhiều triển vọng, hỗ trợ chẩn đoán ngày càng nhiều bệnh ung thư, theo lời cô Fanny Sockeel: “Phạm vi nghiên cứu rất là lớn. Hiện giờ chúng tôi đã hoàn tất phần mềm trí tuệ nhân tạo hỗ trợ chẩn đoán ung thư vú và ung thư da và đang phát triển thêm công cụ để hỗ trợ chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt và ung thư cổ tử cung cho những năm tới. Đó là hướng đầu tiên.Hướng thứ hai là nghiên cứu về dự báo, tức là không chỉ dựa trên cách chẩn đoán cổ điển, mà tìm ra những nhân tố mới có thể cho tới nay không được chú ý đến, vì bác sĩ chưa nhìn thấy mối liên hệ giữa những yếu tố đó. Lợi thế to lớn của công nghệ trí tuệ nhân tạo là có thể dựa trên những cơ sở dữ liệu rất dồi dào để tìm ra những phân khúc ung thư mà cho tới nay chưa được biết. Đó chính là tiềm năng của trí tuệ nhân tạo trong việc chẩn đoán ung thư.”Tại Paris, Viện Curie đã đi đầu việc tạo ra công cụ dựa trên trí tuệ nhân tạo có khả năng xác định nguồn gốc của những căn bệnh ung thư đặc biệt nguy hiểm, với tỷ lệ thành công rất cao. Nói cách khác, trí tuệ nhân tạo có khả năng phát hiện nguồn gốc của một số bệnh ung thư với độ chính xác và tốc độ cao hơn nhiều so với các nhà chuyên môn, có thể giúp điều chỉnh các phương pháp điều trị tốt hơn và do đó tăng tỷ lệ sống sót của hàng ngàn người Pháp mỗi năm. Công cụ AI đầy hứa hẹn này phần lớn chính là nhờ công lao của bà Sarah Watson, vừa là bác sĩ chuyên khoa ung thư, vừa là nhà nghiên cứu tại Viện Curie. Bà Watson chủ yếu nghiên cứu về các khối u hiếm gặp, trong đó có các khối u gọi là “ung thư chưa rõ nguyên phát” (cancers de primitifs inconnus - CPI). Trên kênh truyền hình Pháp BFMTV ngày 13/11/2023, bác sĩ Sarah Watson giải thích: “CPI là bệnh ung thư xuất hiện ở giai đoạn di căn, tức là có những tổn thương ở những vị trí khác nhau trên cơ thể, nhưng chúng tôi không biết những di căn này đến từ đâu. Vấn đề là ngày nay trong ngành ung thư, chúng ta không điều trị ung thư ban đầu xuất phát từ vú, đại tràng, thận, v.v. với cùng một phương pháp.”Vì vậy, nếu không biết nguồn gốc của bệnh ung thư thì không thể điều trị chính xác được và hiệu quả sẽ bị ảnh hưởng. Bác sĩ Sarah Watson nhấn mạnh: “Chúng tôi mất rất nhiều thời gian để cố gắng xác định khối u nguyên phát. Các bệnh nhân mắc loại ung thư này có thời gian sống chưa đầy một năm kể từ khi được chẩn đoán”. Để cải thiện việc chăm sóc các ca ung thư CPI (khoảng từ 6.000 đến 7.000 bệnh nhân mỗi năm ở Pháp), bác sĩ Sarah Watson quyết định sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo. Nhà nghiên cứu của Viện Curie dựa trên giả thuyết: “Có lẽ các đặc điểm phân tử của những di căn này vẫn giữ lại những dấu hiệu đặc biệt về nguồn gốc mô của chúng”. Nói cách khác, các di căn phân bố khắp cơ thể có lưu giữ, trên “thẻ căn cước” di truyền của chúng, một dấu vết cụ thể về khu vực xuất phát của chúng. Vậy điều này có thể giúp định vị nó và từ đó điều trị ung thư tận gốc không? Để nghiên cứu theo hướng này, Viện Curie, hợp tác với các chuyên gia từ một số trung tâm khác ở Pháp, đã “huấn luyện” một phần mềm chuyên trách nhiệm vụ duy nhất: nhận biết nguồn gốc của ung thư từ chuỗi RNA của các khối u được lấy sinh thiết ( biopsie ). Công cụ AI này đã được thử nghiệm trên khoảng 50 khối u vốn không thể xác định được nguồn gốc bằng các công cụ thông thường. Bác sĩ Sarah Watson cho biết: “Trong hơn 80% trường hợp, AI có thể cho chúng tôi biết mô gốc với tỷ lệ chính xác rất cao. Những bệnh nhân mà chúng tôi có thể xác định được mô gốc có thời gian sống sót cao gấp ba lần so với những bệnh nhân trong trường hợp ngược lại”.
Nằm giữa hành trình vắt ngang hay bờ biển đầy những danh thắng miền nam nước Ý, Matera là một điểm dừng chân không thể bỏ lỡ của du khách. Cùng với Pompei bên bờ Tây vùng Campanie, nhà hát Hy lạp cổ đại Syracuse trên đảo Sicile, Matera góp mặt vào những địa danh cổ xưa nhất của lịch sử các nền văn minh cổ đại hàng ngàn năm trước trên vùng đất này. Được mệnh danh là “cái nôi của nhân loại” bởi các di chỉ khảo cổ cho thấy dấu vết sinh sống liên tục của người tiền sử trải suốt từ cuối thời đồ đá cũ đến thời kỳ đồ đá mới, thành phố thuộc Basilicata này là 1 trong 3 thành phố cổ đại nhất trên trái đất, cùng với Alep của Syria và Jéricho ở Cisjordanie. Những dấu vết người tiền sử trong hang đá vẫn còn giữ được đến ngày nay trong các hang sâu dưới lòng thành phố.Một trong 3 ngôi làng có niên đại cổ nhất thế giớiNếu mới liếc qua vài bức hình quảng bá du lịch, du khách không thể hình dung ra ngôi làng thực tế lại khác hoàn toàn với tưởng tượng khi xem ảnh! Trong hình, Matera hiện ra giống như nhiều ngôi làng dựng trên đỉnh một ngọn đồi cao, nhìn từ xa đã thấp thoáng chóp nhà thờ cao vút, các nếp nhà lô xô thoải dần xuống chân đồi. Nhưng thực tế lại khác xa, nên Matera còn hay được gọi là “điểm đến gây kinh ngạc”! Như trò đùa, khách thăm quan lần theo bản đồ, khu thành phố cổ dường như ngay bên cạnh họ, nhưng xung quanh bằng phẳng, chẳng nhìn thấy ngọn đồi hay đỉnh tháp nào cả! Bước thêm vài bước, qua những vòm cong khiêm tốn, đến bên một lan can nhỏ… ta mới hiểu vì sao Matera lại đáng kinh ngạc đến vậy. Trải ra trước mắt là cả một lòng chảo sâu hút, lớn gấp mấy lần đấu trường Colisée, và cả ngôi làng kỳ vĩ gọt đẽo trong vách đá vôi, sừng sững toạ lạc dưới chân du khách!Những ngôi nhà chồng chất lên nhau, những cầu thang thoắt ẩn thoắt hiện, như một bức tranh đánh lừa thị giác. Thêm vào đó, sự khép kín trong lòng vách đá và sự điệp màu đá khối của Matera làm nó mang một sự đồng nhất đáng kinh ngạc và một nét bí ẩn, xưa cũ đặc biệt.Khu thành cổ đồ sộ với kiểu nhà ở đào sâu vào trong hang đá này mang tên Sassi, khởi đầu là những hang khai thác đá vôi, sau chuyển thành nơi ở. Trong các ngôi nhà dạng mái vòm thấp này, ngay cả chỗ nằm nghỉ, vách ngăn, bàn ăn, bếp lò hay băng ghế ngồi, đều được đẽo gọt từ vách đá. Vì địa hình đá vôi không thể giữ thảm nước ngầm, người dân và các thầy tu từ xa xưa đã đào một khu hang động chứa nước mưa lớn, với sức chứa 5 triệu mét khối nước, mang tên Palombaro Lungo, và đưa nước về giữa khu dân cư thông qua hệ thống những đường kênh đào dẫn nước trong lòng núi đá. Quần thể đô thị này còn đặc biệt giá trị khi quy tụ hơn 150 nhà thờ, tu viện cổ đại xây tạc trong vách đá bởi các thầy tu Byzantin từ thế kỷ VIII. Khách tham quan có thể được chiêm ngưỡng những bức tranh tường lớn mang nội dung tôn giáo vẫn còn được lưu giữ trong những nhà thờ này.Từ đô thị thịnh vượng thành khu ổ chuộtMảnh đất này chính thức được định danh Matheola, dưới thời cai trị của Đế chế La Mã vào năm 251 trước Công nguyên. Matera đặc biệt phát triển thịnh vượng trong khoảng thế kỷ thứ X do nằm trên trung điểm của các con đường giao thương nối hai bờ biển Adriantique và Tyrrhénienne. Ngôi thành này lần lượt nằm dưới sự cai trị của các nền văn minh từ Lombards, Byzantins, Normands, qua đến Ả Rập rồi sang đế chế Ottoman đến sự chiếm đóng của người Aragon (Tây Ban Nha) vào thế kỷ XV. Vì vậy, nơi đây chứng kiến nhiều văn hóa đến từ nhiều dân tộc đa dạng, cũng như biết bao đổi rời, từ hưng thịnh đến suy tàn.Khôi phục lại vị thế, trở thành thủ phủ của vùng Basilicata vào thế kỷ XVI, Matera bắt đầu xây dựng rộng ra phần bờ vách phía trên, chia cắt dần dần thành hai khu vực : giới trung lưu tư sản ở khu Civita phía trên, nông dân, dân nghèo sống chật chội trong những khu nhà sassi cổ dưới vách núi. Khu vực này không được đầu tư chăm sóc, dần bị đẩy ra bên lề. Tình trạng quá tải dân cư làm điều kiện sống ở đây đã không được cải thiện, lại ngày càng xuống cấp tệ hại. Hậu quả của việc không có sự tác động lớn nào trong suốt nhiều thế kỷ, là khu vực này trở nên lạc hậu trong thời đại mới. Đến tận đầu những năm 50 của thể kỷ XX, những người dân cư ngụ tại đây vẫn phải sống trong điều kiện ở như thời Trung Cổ: không có đường điện, nước sinh hoạt, nước thải thoát thẳng ra cống lộ thiên. Với dân cư quá tải trầm trọng, kiến trúc nhà ở như những hang động đào sâu trong núi khiến thông thoáng kém, bệnh dịch tràn lan và vệ sinh không đảm bảo. Tỉ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh vượt ngưỡng 40%, bệnh lao phổi, sốt rét phổ biến, thêm vào đó là nạn mù chữ tăng cao. Khu nhà ở này trở thành một khu ổ chuột khổng lồ bị bỏ lại bên rìa xã hội.Một trong nhiều cây bút đã viết miêu tả về sự khốn cùng chứng kiến tại Matera, nhà văn, nhà báo Carlo Levi, và đồng thời là chính trị gia Ý, đã viết trong tiểu thuyết hồi ký nổi tiếng của mình, “Chúa Kito đã dừng lại ở Eboli”: “tôi liếc nhìn vào trong những ngôi nhà chỉ được chiếu sáng và lấy thoáng qua cửa vào. Một số thậm chí còn không có cả cửa vào, bạn vào nhà từ trên nóc, qua một nắp lật để xuống thang. (..) Mỗi gia đình có 1 cái hang duy nhất là nơi diễn ra mọi sinh hoạt, người lớn phụ nữ, trẻ con và động vật đều ngủ cùng nhau.(..) Hai mươi ngàn người sống như vậy. Những người phụ nữ với những đứa trẻ suy dinh dưỡng và bẩn thỉu bám trên bộ ngực khô héo, chào đón tôi bằng sự tử tế buồn bã và cam chịu : tôi tưởng như, dưới ánh mắt trời lóa mắt này, lạc vào giữa một thành phố đang bị dịch hạch hoành hành”. Cùng với sự thành công của cuốn sách, sự thật về Matera bị phơi bày, như tác giả so sánh “như Địa ngục của Danté”. Các nhà chức trách Ý thời bấy giờ coi Matera và khu nhà ở Sassi như “nỗi hổ thẹn của nước Ý”!Từ nỗi xấu hổ thành niềm tự hào của nước Ý Vào năm 1953, không thể làm ngơ, chính quyền buộc di rời toàn bộ dân cư ra những khu tái định cư mới bên ngoài. Lần đầu tiên, khu đô thị 8.000 năm tuổi không còn người sinh sống! Cùng với việc thảo đồ án quy hoạch vùng, các nhà chuyên môn và quản lý quyết định coi Matera như một phòng thí nghiệm cho chính sách tái định cư và cải tạo đô thị. Các lý thuyết đô thị theo chủ nghĩa duy lý, chức năng được nghiên cứu. Các đô thị mới được xây dựng để di dân, tái định cư. Suốt 1 thập kỷ sau đó, Sassi bị bỏ hoang. Quá xuống cấp và hoàn toàn không ở được, phương án phá dỡ để xây lại đô thị mới được tính đến - không khó hiểu trong bối cảnh tư duy kiến trúc hiện đại những năm 50. Sau gần chục ngàn năm trường tồn qua biến thiên lịch sử, mảnh đất ghi bao dấu ấn văn hóa nhân loại, với khối kiến trúc độc đáo Sassi xây “âm bản” đào sâu trong lòng vách núi đá vôi trắng, đứng trước bước ngoặt định mệnh, có nguy cơ hoàn toàn bị san phẳng!Chỉ đến giữa những năm 60, cùng với những quan điểm khai mào về bảo tồn di sản được đánh dấu bằng Hiệp ước Venise - Charte Venise, câu hỏi ứng xử với khu vực bỏ hoang một thập kỷ qua lại trỗi dậy. May mắn thay, nước Ý đã đặt cược vào một kế hoạch trùng tu và hồi sinh quy mô tổng thể đô thị cổ này. Một cuộc thi quốc tế cải tạo đô thị được phát động, đặt khu Sassi vào vai trò trung tâm lịch sử đô thị và cảnh quan của thành phố Matera. Hàng loạt quảng trường mới được thiết kế, cùng với chỉnh trang, mở rộng những trục tiếp cận, để kết nối và đặt khu thành cổ vào một tổng thể lõi lịch sử. Những trục phố, lối cầu thang mới được xây dựng hài hòa trong tổng thể, đôi khi trên mái những căn nhà cổ. Matera có diện mạo như ngày nay, phải kể đến vai trò quyết định của chính quyền từ cấp quốc gia đến địa phương. Các nhà quản lý cùng phối hợp đưa ra những khung pháp lý, điều luật riêng về bảo tồn cảnh quan, chính sách hỗ trợ tài chính, quy định sở hữu, quản lý cải tạo khu vực này. Toàn bộ hạ tầng điện nước, chiếu sáng đô thị được lắp đặt, hệ thống thông gió được trang bị thêm.Bên cạnh đó, phải kể đến những nỗ lực lớn của chính những thanh niên sinh ra trong khu ổ chuột, đã lập nên “Scaletta”- hiệp hội hành động để hồi sinh Sassi. Nhờ công sức của họ trong nhiều thập kỷ, đi khắp vùng để liệt kê 159 nhà thờ bằng đá có niên đại xây dựng từ thời những thầy tu Byzantin thế kỷ XIII. Họ tìm kiếm và thu gom lại những tác phẩm điêu khắc bị đánh cắp, thất lạc. Không dừng lại ở đó, họ tiếp nối những nghề truyền thống của vùng, đấu tranh để lịch sử và giá trị kiến trúc của Matera được biết đến rộng rãi hơn. Theo chân họ, những đoàn làm phim, nhà văn, nghệ sỹ, trí thức lũ lượt tìm đến thăm Matera. Một trong số đó là bộ phim điện ảnh gây tiếng vang lớn “La passion du Christ - Cuộc khổ nạn của Chúa Gesu” của Mel Gibson ra mắt năm 2004 hay những cảnh quay phim Điệp viên 007 tại đây. Tất cả cùng đầu tư, cải tạo, dọn dẹp lại Matera. Thành quả của công cuộc “trả lại ánh hào quang” này là sự công nhận của UNESCO, đưa Matera vào danh sách Di sản thế giới vào năm 1993, và được lựa chọn trở thành Thủ đô văn hóa Châu Âu vào năm 2019.Kiến trúc độc đáo và điểm hẹn văn hoá trở thành dấu ấn chỉ có ở Matera“Ông của tôi là một nông dân đã 90 tuổi, ông từng sống ở trong một ngôi nhà Sassi này. Ông không thể hình dung nổi ngày nay ở đó lại có wifi và bể bơi Jacuzzi” - một thanh niên 27 tuổi nói vui khi trả lời AFP. “Quả thật, chúng tôi đã trải qua từ sự hổ thẹn biến thành niềm vinh quang”- thị trưởng Matera - Raffaello De Ruggieri tự hào thừa nhận. “Chúng tôi mong muốn phát triển hoạt động du lịch “chậm”(…) Chúng tôi muốn rằng mỗi người đến thăm Matera sẽ được sống trong một trải nghiệm riêng”, Paolo Verri, giám đốc Quỹ Matera 2019 giải thích chiến lược phát triển Thủ đô văn hóa châu Âu tại Matera theo hướng thu hút người đam mê nghệ thuật văn hóa, hơn là điểm du lịch đại trà với toàn những nhà hàng khách sạn và du khách ghé qua trong ngày. Vì thế, các căn nhà cổ chỉ có những hợp đồng thuê 30 năm, khuyến khích các hoạt động đa dạng cùng chung sống : nhà nghỉ cho thuê, galerie nghệ thuật, trung tâm văn hoá, xưởng thiết kế, xưởng nghề thủ công, nhà hàng ... Những hoạt động văn hoá thường niên được tổ chức tại đây. Những nghệ sỹ được mời đến Matera để giới thiệu các tác phẩm mới của họ.Vậy là, sau hơn nửa thế kỷ, Matera lột xác từ khu ổ chuột trở thành điểm đến du lịch và văn hoá của nước Ý vốn đã giàu di sản. Được bầu chọn là Thủ đô Văn hoá châu Âu, Matera giờ đây là niềm tự hào cho nước Ý! Thế nên khi đặt chân đến đây, trước khi nhìn thấy khu thành cổ, ấn tượng mà du khách bắt gặp đầu tiên, là trên quảng trường Vittorio Veneto, ở góc này góc kia, bắt gặp một buổi giao lưu văn hoá với một nghệ sỹ, nhà văn, hay buổi gặp gỡ trao đổi bàn tròn của một hội nhóm. Những gian hàng bán đồ thủ công mỹ nghệ địa phương rải rác trước mặt nhà hát thành phố. Bên những bức điêu khắc đồng điểm xuyết quảng trường, bên những bức họa hiện đại được trưng bày đây đó, tất cả đều diễn ra một cách ấm cúng, thân mật.Nơi đây, kiến trúc hàng ngàn năm tuổi, quy hoạch hiện đại và những hoạt động văn hoá mang nhịp thở đương đại vẫn tìm được chỗ đứng bên nhau. Ghi nhận và tôn trọng những nỗ lực đó của người Ý, những đoàn khách du lịch dường như cũng ít xô bồ ào ạt hơn khi đến đây. Bên nhau, cùng thả bước nhẹ nhàng, khoan thai hơn, để hòa mình trong không khí đời sống văn hóa bao trùm không gian, để cùng hy vọng sự cân bằng này sẽ giữ cho đô thị cổ trường tồn thêm hàng ngàn năm nữa cùng hậu thế.
Một mùa hè « có một không hai », vừa sôi động, bùng nổ không khí thể thao, vừa đong đầy cảm xúc và những giá trị nhân văn đã khép lại tại Paris cùng với lễ bế mạc Para Thế Vận tối 08/09/20240. Tiếp nối bầu không khí lễ hội của Olympic, phong cách tổ chức cởi mở, táo bạo của Pháp và việc đưa thêm các môn thi mới lạ đã góp phần không nhỏ giúp cho Thế Vận Para có sức lan tỏa hơn và lắng đọng hơn trong tâm trí mọi người. Biện pháp bảo vệ an toàn như đối với sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh Thành công của kỳ Para Thế Vận « đẹp nhất lịch sử » có được dĩ nhiên phải kể đến sự đóng góp hết mình của hàng chục ngàn tình nguyện viênParalympic, hàng chục ngàn nhân viên bảo vệ trật tự, an toàn thuộc giới tư nhân mỗi ngày đồng hành cùng lực lượng an ninh Nhà nước tại các địa điểm thi đấu.Về an ninh, cho dù quy mô của Paralympic nhỏ hơn Olympic, nhưng nước chủ nhà Pháp đã giành cho Para Thế Vận sự đối xử công bằng, trân trọng không khác gì Olympic, sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh. Sau hôm bế mạc Para Thế Vận, chị Phạm Thùy Dương, thuộc một công ty an ninh tư nhân, tham gia bảo vệ trật tự, an toànở các địa điểm thi đấu tại cả Thế Vận Hội và Para Thế Vận chia sẻ với RFI Tiếng Việt : Sự cổ vũ đông đảo bất ngờVề trình độ thể thao của các vận động viên Para, cũng giống như chị Thùy Dương, ông Antonio, một khán giả đã đi xem thi đấu trực tiếp, bày tỏ lòng thán phục : « Khi xem các vận động viên tranh tài Paralympic, chúng tôi rất ấn tượng về trình độ, kết quả thi đấu của họ, so với tình trạng khuyết tật của họ. Chúng tôi rất ấn tượng bởi khả năng hòa nhập, khả năng tham gia hết mình vào môn thi, khán giả cũng vậy. Chúng ta biết là các vận động viên para có trình độ khá cao, dĩ nhiên ở mức độ của người khuyết tật. Khả năng tập trung của họ cũng rất tốt. Tôi đã xem một trận đấu goal ball. Tương tự như môn bóng đá cho người khiếm thị, các đội thi đấu với nhau, thay vì dùng chân chơi bóng thì họ dùng tay. Họ phải cực kỳ tập trung, khán giả cũng được yêu cầu giữ yên lặng trong suốt trận đấu. Khả năng tập trung của họ thực sự gây ấn tượng, khả năng tập trung của khán giả cũng vậy. Điều này không đơn giản chút nào. Chơi thể thao khi bị khiếm thị là rất phức tạp, thể hiện bản thân mình như vậy trước công chúng cũng không dễ. Thế nên, đi xem họ thi đấu khá là ấn tượng. Tôi nghĩ đó thực sự là sự nỗ lực vượt lên chính mình, để có thể đạt đến đích như một người bình thường.Chúng tôi đã ngạc nhiên và vui khi thấy các sân vận động đầy ắp khán giả và lễ khai mạc cũng đông chật kín người. Thực sự là Paralympic mang lại nhiều ngạc nhiên, bất ngờ. Và thực sự, các thử thách, khó khăn đã dễ dàng được vượt qua. Không khí thì rất nồng nhiệt, quả thực là tôi thấy thậm chí còn hơn cả ở những trận đá bóng hay các trận thi đấu của các vận động viên bình thường khác mà chúng tôi đến sân vận động xem. Tôi thực sự thấy sự phấn khích từ công chúng. Khán giả vỗ tay hoan hô, động viên khích lệ các vận động viên Para. Chúng tôi thực sự đã thấy một bầu không khí rất nồng nhiệt. Thực ra là trước đó tôi cũng không hình dung ra đâu, tôi không biết mọi việc sẽ diễn ra thế nào, liệu mọi người có nhiệt tình xem các vận động viên là người khuyết tật hay không … Nhưng rồi trái lại, tôi đã rất ngạc nhiên và thấy thật tuyệt. Tôi cũng có hy vọng thấy được bầu không khí nồng nhiệt, nhưng đúng là trên cả sự trông đợi của tôi, tôi không nghĩ mọi người lại nhiệt tình đến mức đó. Quả thực là bất ngờ một cách tuyệt vời ! »Khán giả và tình nguyện viên đồng hành Sự cổ vũ hào hứng của đông đảo khán giả cũng là điều gây ấn tượng mạnh cho một khán giả khác là bà Malika. Khán giả và các tình nguyện viên chính là những người đồng hành của các vận động viên Para :« Quả thực, đó là lòng nhiệt thành, sôi nổi và sự ủng hộ. Tôi không nghĩ là (Thế Vận Para) lại được theo dõi rộng rãi đến vậy, được nhiều người thuộc mọi lứa tuổi xem đến vậy. Tôi đã may mắn được xem trận chung kết của vận động viên Para cử tạ Rafiq Arabat. Anh ấy đến từ thành phố Courneuve. Thế nên, chúng tôi đã đi xem. Thật là tuyệt diệu ! Tuyệt diệu đối với tôi, tuyệt diệu đối với tất cả mọi người, nhờ có sự ủng hộ, lòng nhiệt thành, niềm hứng khởi, không khí vui vẻ. Tôi nghĩ rằng (Thế Vận Para) đã soi sáng, làm mọi người hiểu về các môn thể thao dành cho người khuyết tật. Mọi người đã có thể xem, và như như tôi đã nói, tất cả mọi người, ở mọi lứa tuổi, đều có thể khám phá ra rằng mình có thể thành công, hoàn toàn có khả năng làm được. Và không chỉ những người ở Paris mà tất cả mọi người trên thế giới đều có thấy được điều đó. Về mặt tổ chức, đối với tôi, mọi chuyện đều rất tốt đẹp. Tôi đã thấy khá bất ngờ, mọi thứ đều diễn ra suôn sẻ, trôi chảy. Có rất nhiều tình nguyện viên. Chúng tôi đã nói chuyện với các tình nguyện viên. Họ rất vui mừng. Có những người thậm chí còn không đi nghỉ hè, chỉ vì họ muốn giúp đỡ trong việc tổ chức Thế Vận Hội và Thế Vận Hội Cho Người Khuyết Tật. Và đối với tôi, thực sự mà nói thì còn đọng lại cho đến tận bây giờ vẫn là ấn tượng về sự sôi nổi, lòng nhiệt thành, tình đoàn kết tương thân tương ái. Tất cả mọi người đều đứng sau hỗ trợ các vận động viên. Tôi đã từng nghĩ rằng Paralympic sẽ không tạo ra nhiều ảnh hưởng, nhưng thực tế cho thấy là Thế Vận Hội Cho Người Khuyết Tật đã tạo ra những ảnh hưởng vô cùng quan trọng. Mọi người đã nghĩ Paralympic ít được theo dõi hơn nhiều so với Olympic, nhưng thực ra thì không phải như vậy đâu. Quả thực, chúng tôi đã cảm nhận được lòng nhiệt thành, niềm vui, lòng phấn khởi hân hoan, một sức mạnh, lòng can đảm và tình đoàn kết ở Thế Vận Para ». Đà thay đổi cho tương laiĐể tạo đà thay đổi nhận thức trong xã hội về người khuyết tật, một cách có hệ thống, bền lâu, nước chủ nhà Pháp lần này đặc biệt hướng tới học sinh các cấp, bắt đầu từ tiểu học : khoảng 200.000 vé đã được phát cho các em, so với khoảng 2,5 triệu vé đã bán được. Sự hiện diện đông đảo của giới học sinh cũng đã được chị Thùy Dương ghi nhận khi thực hiện công tác bảo đảm an toàn, trật tự tại các điểm tranh tài Paralympic : « Có những cuộc gặp gỡ chạm vào trái tim mọi người. Có những cuộc gặp gỡ làm chúng ta thay đổi. Có những cuộc gặp gỡ giúp cho chúng ta trở nên tốt đẹp hơn » và những cuộc gặp ở Thế Vận Hội Cho Người Khuyết Tật sẽ « ghi dấu ấn suốt cuộc đời ». Đó là phát biểu của Tony Estanguet, chủ tịch Ủy ban tổ chức Thế Hội Vận Paris 2024 tại lễ bế mạc Paralympic.Từ góc nhìn của các khán giả, thông điệp đặc biệt lần này của ban tổ chức Thế Vận Hội Cho Người Khuyết Tật là gì ? Ông Antonio chia sẻ cảm nhận :« Tôi nghĩ Thế Vận Para được tổ chức rất tốt. Tôi nghĩ rằng thông điệp mà Paris muốn truyền tải là Paralympic đã bị bỏ lại phía sau trong suốt nhiều năm, thông điệp được truyền đi là họ cũng bị những hạn chế, nhưng vận động viên Paralympic có trình độ, phù hợp với khả năng của họ, cũng như các vận động viên bình thường có trình độ thi đấu ở Thế Vận Hội Olympic. Tôi nghĩ rằng và tôi hy vọng rằng dẫu có thế nào thì Paralympic Paris cũng sẽ là một cánh cửa rộng mở, mang lại cơ hội cho các câu lạc bộ, dù là nghiệp dư hay chuyên nghiệp, ngày càng phát triển các môn thể thao cho người khuyết tật, rằng các Paralympic tới đây sẽ ngày càng có thêm nhiều những môn thể thao Para đầy tính sáng tạo. Và nước Pháp sẽ khuyến khích và phát triển các câu lạc bộ vận động viên khuyết tật, nhiều câu lạc bộ mới sẽ thành hình. Đó chính là những điều tôi mong muốn ».
Trong bối cảnh thế giới ngày càng bị tác động của biến đổi khí hậu kèm theo nguy cơ khủng hoảng lương thực, phải chăng đã đến lúc con người nên tìm một nguồn protein khác thay thế cho thịt cá? Trước mắt, tại những nước như Pháp, côn trùng đang được sử dụng ngày càng nhiều để chế biến thực phẩm cho súc vật. Tại Triển lãm Nông nghiệp quốc tế Paris tháng 3/2024, một số công ty Pháp đã giới thiệu với giới nông gia những loại thực phẩm cho gia súc được chế biến từ côn trùng, trong đó có công ty Invers, chuyên sản xuất thức ăn cho chó, mèo, chim, gà làm từ sâu bột.Trả lời RFI Việt ngữ tại Triển lãm Nông nghiệp Paris, ông Sébastien Crépieux, chủ tịch công ty Invers, cho biết: “Hiện nay chúng ta phải nhập vào châu Âu rất nhiều protein, nhất là bột cá, từ các đại dương, hay đậu nành, đến từ những vùng bị phá rừng, tức là những nguồn protein mà đa số là không bền vững. Cụ thể, bột cá được sản xuất từ cá được đánh bắt từ những vùng không có quy định chặt chẽ, ảnh hưởng đến nguồn cá. Đậu nành thì thường được trồng ở những vùng đã bị phá rừng hay đang bị phá rừng.Ở châu Âu, chúng ta có rất nhiều phụ phẩm nông nghiệp hoặc chất thải nông nghiệp có thể được dùng để nuôi một súc vật khác đó là côn trùng và những côn trùng này đến lượt mình cũng sẽ trở thành thức ăn cho gia súc.Công ty chúng tôi nuôi một loại sâu bột gọi là tenebrio molitor sống trong môi trường tự nhiên ở châu Âu và trước đây là sống gần con người, trong các cối xay bột.Chúng tôi tổ chức giống như là một ngành nông nghiệp riêng biệt. Công ty chúng tôi lo về khâu sinh nở, tức làm cho ấu trùng sinh ra từ loài bọ cánh cứng. Ấu trùng này sẽ được giao cho các nông gia để họ “vỗ béo” trong bốn tuần. Họ có đủ các công cụ để thu hoạch các sâu bột đó và chúng tôi đến lấy đem về các nhà máy chế biến thành một thành phần trong thực phẩm cho chó, mèo, cá hay gà.Đối với nông gia thì đây một nguồn thu nhập bổ sung rất ổn định, kéo dài suốt năm và không lệ thuộc vào biến đổi khí hậu, vì sâu bọ được nuôi trong những tòa nhà được điều hòa nhiệt độ, bất kể thời tiết bên ngoài thế nào, bên trong nhiệt độ vẫn được giữ nguyên. Cho nên nông gia ai cũng sẵn sàng nhận công việc này.” Ông Sébastien Crépieux cho biết hiện nay sản phẩm của công ty Invers chiếm đa số ở Pháp, được bán tại 1.000 cửa hàng trên toàn quốc, hoặc được bán trên Internet. Công ty cũng nhắm tới thị trường ở những nước láng giềng, hiện cũng đang tìm kiếm những thực phẩm bền vững cho gia súc.Agronutris, cũng là một công ty chuyên về protein côn trùng, nuôi ruồi để làm bột, dầu chế biến thành thức ăn cho súc vật, mới khánh thành một nhà máy tại Rethel, thuộc vùng Ardennes, vào tháng 10/2023.Trong nhà máy, có khu vực sinh sản ấu trùng của loài ruồi lính đen, có khả năng đẻ từ 800 đến 1000 ấu trùng mỗi tuần. Những con ruồi này chủ yếu có nguồn gốc từ Trung Mỹ, có đặc điểm là phát triển rất nhanh và rất giàu protein và chất béo. Sau khi đẻ, ấu trùng ruồi sống trong hai tuần, trong thời gian đó trọng lượng của chúng tăng lên 10.000. Chúng được cho ăn bằng thức ăn thừa, chẳng hạn như vỏ khoai tây thu được từ ngành công nghiệp thực phẩm. Sau khi được nghiền nát, chúng sẽ được chuyển thành bột và dầu. Mục tiêu của nhà máy Rethel là sản xuất 5.000 tấn protein ruồi mỗi năm. Công ty Agronutris cũng đã lên kế hoạch xây dựng nhà máy thứ hai ở Rethel.Một công ty khác của Pháp là Ynsect thì chế biến thực phẩm gia súc từ bọ hung. Trả lời RFI Việt ngữ tại Triển lãm Nông nghiệp Paris, cô Emma Besnardeau, đại diện công ty Ynsect, cho biết: “ Từ 2011, chúng tôi nuôi bọ hung trong các nông trại có cấu trúc “theo chiều đứng” và từ các ấu trùng của chúng, chúng tôi sản xuất dầu ăn và protein để bán cho các doanh nghiệp chế biến thực phẩm cho gia súc heo, gà, cá hoặc cho chó, mèo và các thú cưng khác. Chúng tôi cũng lấy phân của côn trùng để chế biến thành phân bón bán cho các nông gia, hoặc bán cho các gia đình để bón cho cây trồng trong vườn.Không thay thế các nguồn thực phẩm kia, nhưng chúng tôi đề xuất một con đường khác trước nguy cơ một cuộc khủng hoảng lương thực và trong bối cảnh chúng ta đang trải qua khủng hoảng về khí hậu. Protein từ côn trùng có thể thay thế thực phẩm hiện nay cho súc vật, thậm chí có thể được dùng trong thực phẩm cho người. Ấu trùng từ loại bọ hung có đến 60% protein, rất tốt cho sức khỏe.Đó là những giải pháp để nuôi sống hành tinh của chúng ta, nhưng không phá hủy nó, vì nuôi côn trùng là một ngành rất thân thiện môi trường, chẳng hạn như các nông trại nuôi bọ hung phát ra lượng khí thải ít hơn 40% so với các trại nuôi bò, tiêu thụ nước ít hơn 30% so với các trại nuôi heo. Như vậy, nguồn protein từ côn trùng có chất lượng cao về dinh dưỡng, vừa có chất lượng về môi trường.”Cô Emma Besnardeau giải thích vì sao công ty Ynsect chọn nuôi bọ hung thay vì chọn các loài côn trùng khác:“Những người sáng lập công ty vào năm 2011 đã chọn loài bọ hung sau khi nghiên cứu khoảng 1.000 loại côn trùng. Có rất nhiều lý do khiến họ chọn loài côn trùng này. Thứ nhất, loài bọ hung không có cánh, không bay được, cho nên dễ nuôi. Thứ hai, chúng sống trong bóng tối. Tiếp đến, bọ hung có giá trị dinh dưỡng rất cao về protein và có lợi cho sức khỏe của các thú cưng, giúp chúng bớt bị các bệnh ngoài da. Loài côn trùng này lại dễ tiêu, nên tránh cho súc vật bị các bệnh đường ruột.Vào năm 2022, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu và nhận thấy là khi giải thích rõ về chất lượng protein của bọ hung, người tiêu dùng dễ chấp nhận cho thú cưng của họ ăn thực phẩm từ protein côn trùng.” Ynsect hiện có hai nông trại, một ở Dole, vùng Jura, nông trại thí điểm từ 2015 và một nông trại mới hơn ở Amiens, vùng Haut de France, nông trại chuyên hoàn toàn về thực phẩm gia súc và phân bón. Theo cô Emma Besnardeau, Pháp hiện đứng đầu thế giới về nuôi côn trùng quy mô công nghiệp. Nhưng không chỉ dành cho gia súc, côn trùng cũng đang dần trở thành một thức ăn cho con người, một nguồn protein bền vững, thay thế cho thịt cá, theo lời chủ tịch công ty Invers:“Protein từ côn trùng có chất lượng rất cao, có thể thay thế cho những nguồn protein không bền vững bằng. Người ta vẫn nêu lên việc nuôi gà thịt trong những điều kiện không thể chấp nhận được đối với châu Âu, trong khi ở đây chúng ta có một nguồn protein vừa có chất lượng, vừa bền vững, có thể thay thế các loại thịt khác. Nếu chúng ta biết cách chế biến, nêm nếp, khó mà phân biệt được với thịt heo hay thịt gà.”Cô Emma Besnardeau, đại diện công ty Ynsect, thì nhìn vấn đề xa hơn:“Hiện nay, một phần tư nhân loại ăn côn trùng. Tại châu Âu, người dân ăn côn trùng cho đến tận cuối thời Trung Cổ. Nay côn trùng đã biết mất khỏi các bữa ăn, nhưng có thể sẽ trở lại nhưng là dưới dạng bột hoặc dầu trong các thức ăn như thỏi bánh ngũ cốc hơn là dưới dạng nguyên con. Hiện giờ chưa thể tìm thấy côn trùng nguyên con trong các siêu thị, cửa hàng.Nhưng phải nhìn vấn đề rộng hơn: chúng ta đang trải qua khủng hoảng khí hậu, phải tìm ra các giải pháp. Toàn bộ các tác nhân trong chuỗi cung ứng, các công ty như chúng tôi, các nông gia, các nhà chăn nuôi phải làm việc với nhau để có thể cùng tồn tại trong thế giới mới này mà không làm cạn kiệt các nguồn tài nguyên của hành tinh chúng ta.”Theo dự báo của Tổ chức Lương Nông Liên Hiệp Quốc, ngay từ bây giờ, nhân loại phải tìm ra các giải pháp bền vững để sản xuất ra nhiều lương thực hơn với ít diện tích đất canh tác hơn, ít nguyên liệu hơn, ít nguồn nước hơn và nhất là phải ít gây ô nhiễm hơn.Cụ thể, đến năm 2050, thế giới phải tăng sản lượng lương thực lên hơn 70% để đáp ứng nhu cầu của nhân loại, trong khi diện tích đất canh tác chỉ tăng thêm 5%. Nhu cầu tiêu thụ protein trên thế giới dự báo sẽ tăng đến 52% trong thời gian từ 2007 đến 2050. Thế mà hiện giờ, 20% lượng cá trên thế giới được dùng làm thực phẩm nuôi cá và các trại chăn nuôi sử dụng đến 70% diện tích đất nông nghiệp của toàn cầu. Rõ ràng là nhân loại không thể tiếp tục làm như hiện nay, mà phải dần dần tìm ra các nguồn thay thế và côn trùng là một con đường thật sự bền vững để sản xuất thực phẩm cho súc vật và cho con người.
Ra đời tại Thế Vận Hội Rio 2016, trong bối cảnh khủng hoảng tị nạn ở châu Âu, đội tuyển người tị nạn Olympic và Paralympic tham dự sự kiện Paris 2024 với một gánh nặng trên vai. Họ đại diện cho hơn 100 triệu người tị nạn, phải rời bỏ quê hương trên toàn cầu do xung đột, hay chiến tranh..., đồng thời truyền tải đi thông điệp về hy vọng, về tình đoàn kết và hội nhập. Những ngày vừa qua, báo chí Pháp không ngừng ca ngợi vận động viên khuyết tật người Afghanistan Zakia Khudadadi, được Paris cấp quy chế tị nạn từ năm 2021. Với thành tích của mình sau quá trình tập luyện tại Trung tâm huấn luyện thể thao quốc gia (INSEP), ở Vincennes, ngoại ô Paris, Zakia Khudadadi là một trong 8 thành viên của Đội tuyển người tị nạn dự Paralympic Paris 2024, thi đấu môn Para Taekwondo, hạng 47 kg. Cô cũng là vận động viên tị nạn giành được chiếc huy chương đầu tiên, mang tính lịch sử cho đội tuyển đại diện cho hơn trăm triệu người trên thế giới, phải rời bỏ quên hương đi tị nạn xa xứ.Zakia đến Pháp trong hoàn cảnh đặc biệt, vào tháng 08/2021. Trước những đe dọa bị bắt giữ bởi chế độ Taliban, vốn rất hà khắc với phụ nữ, đặc biệt là các nữ vận động viên, cô đã đăng tải một video lên mạng xã hội, xin trợ giúp từ quốc tế, giúp cô rời khỏi Kabul để thực hiện ước mơ tham dự Thế Vận Hội Paralympic Tokyo. Video đó đã loan tải tới Pháp và giúp cô lên được chuyến bay rời Afghanistan, trong bầu không khí hỗn loạn tại phi trường ở Kabul, khi Taliban lên nắm quyền.Sau thành tích huy chương đồng hôm 29/08 vừa qua, cô chia sẻ với France 24 : “Chiếc huy chương này thể hiện cam kết của tôi đối với những người phụ nữ khác tại Afghanistan. Tôi đã cố gắng thể hiện tốt nhất, chiến thắng của tôi là để bày tỏ sự ủng hộ của mình đối với tất cả những phụ nữ, những cô gái hiện đang ở trong ngục tù của Taliban, đối với tất cả những người tị nạn ở Pháp và trên thế giới”.Tại buổi lễ khai mạc Paralympic, diễn ra tại đại lộ Champs-Élysées và quảng trường Concorde ở thủ đô Pháp hôm 28/08, trái ngược với truyền thống để đoàn Hy Lạp tiến vào trước, đoàn vận động viên tị nạn Paralympic đã đi đầu, mở ra buổi diễu hành của 184 phái đoàn khác nhau trên thế giới, gồm hơn 4.400 vận động viên khuyết tật. Cao ủy người tị nạn Liên Hiệp Quốc, Filippo Grandi, cho rằng “sự hiện diện của phái đoàn người tị nạn Paralympic trên trường quốc tế, gửi đi một thông điệp về "hy vọng" cho hàng triệu người tị nạn trên thế giới, và cho tất cả chúng ta. Đội tuyển gồm các vận động viên đầy tài năng này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc cho phép những người khuyết tật có cơ hội tham gia vào xã hội một cách bình đẳng.” Đội tuyển người tị nạn được ra đời như thế nào ?Đội tuyển người tị nạn Olympic và Paralympic được ra đời trong bối cảnh cuộc khủng hoảng người tị nạn ở châu Âu vào năm 2015. Vào tháng 10 năm đó, nhân cuộc họp của Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc về cuộc khủng hoảng tị nạn liên quan đến hàng triệu người trên thế giới, chủ tịch Ủy ban Olympic quốc tế Thomas Bach, đã đưa ra thông báo thành lập một đội tuyển dành riêng cho những người tị nạn. Ông Thomas Bach khẳng định rằng “được nhìn thấy họ tham gia thi đấu là một khoảng khắc tuyệt vời và chúng tôi hy vọng có thể chia sẻ với tất cả mọi người. Chúng tôi muốn dang rộng cánh tay tiếp đón các vận động viên trong cộng đồng Olympic, bên cạnh các vận động viện khác, không chỉ tranh tài thể thao cùng nhau, và có thể cùng sống tại làng Olympic”.Ủy ban quốc tế Olympic muốn nhấn mạnh đến sự hiện diện của một phái đoàn đa văn hóa, đại diện cho hàng triệu người phải đi tị nạn, tha hương, do xung đột địa chính trị, chiến tranh,…Gần một năm sau đó, 10 vận động viên, có nguồn gốc từ Syria, Nam Sudan, Ethiopia, hay Cộng Hòa Congo đã có mặt tại Thế Vận Hội Rio ở Brazil vào năm 2016, tranh tài cùng 11.000 vận động viên đến từ hơn 200 phái đoàn trên thế giới. Quyết định này được coi là một thông điệp “hòa bình, hòa nhập và về hy vọng” cho hàng triệu người buộc phải tha hương trên khắp thế giới, truyền cảm hứng bằng tinh thần thể thao, bằng sự kiên cường và lòng dũng cảm.Sự xuất hiện của các vận động viên tị nạn tại Thế Vận Hội Rio 2016 cũng đã truyền cảm hứng cho nhiều bộ phim, chẳng hạn như phim Les nageuses của đạo diễn Sally El Hosaini, kể về một câu chuyện có thực về hai chị em vận động viên bơi, người Syria, Yusra và Sarah Mardini. Cuộc nội chiến ở Syria đã thôi thúc hai chị em rời khỏi đất nước, vượt biển trên chiếc thuyền thô sơ, nguy hiểm, vượt rừng để đến Đức. Với giấc mơ được tham dự Olympic Tokyo, Yusra không ngừng nghỉ luyện tập tại một câu lạc bộ bơi ở Đức. Tuy nhiên, tình hình địa chính trị bất ổn khiến cô không thể tham dự dưới màu cờ Syria. Thông báo thành lập Đội tuyển Olympic cho người tị nạn đã thắp lại hy vọng tham gia Olympic cho Yusra, dù cô muốn được công nhận là vận động viên có thực lực để tranh tài chứ không phải được tuyển đi thi vì “lòng thương hại đối với người tị nạn”.Tài năng thể thao bỏ xa chặng đường tị nạn gian nanĐể được lựa chọn vào đội tuyển này, các vận động viên tị nạn phải tuân thủ một số tiêu chí, phải đạt được thành tích cao trong môn thể thao của mình, và được cơ quan tị nạn của Liên Hiệp Quốc công nhận quy chế tị nạn. Ủy ban Olympic Quốc tế cho biết cũng xét đến “sự đại diện mang tính cân bằng trong các môn thể thao, về giới tính và cả về khu vực”.Bà Anne-Sophie Thilo, phụ trách về truyền thông của Đội tuyển người tị nạn Olympic, trả lời RFI Pháp ngữ, đưa ra nhận định : “Mọi người thường nhìn họ dưới ống kính "người tị nạn", nhưng trên hết, đó là những vận động viên, là những con người. Điều kết nối các vận động viên này với nhau trong một đội tuyển, là hành trình tị nạn của cá nhân của mỗi người. Dĩ nhiên, đó là các vận động viên trẻ, muốn có trải nghiệm và họ thường trò chuyện, trao đổi về thể thao nhiều hơn là các chủ đề khác.”Tại Thế Vận Hội ở Brazil 2016, 10 vận động viên thi đấu dưới màu cờ của Olympic. Năm năm sau đó, tại Tokyo, đội tuyển người tị nạn Olympic chính thức được thành lập, với gần 30 vận động viên. Paris 2024 là lần thứ ba các vận động viên Olympic và Paralympic của đội tuyển người tị nạn tham gia thi đấu. Tại Thế Vận Hội năm nay, nếu đội tuyển Paralympic gồm 8 vận động viên, thì đội tuyển người tị nạn Olympic hồi tháng Bảy vừa qua gồm 36 vận động viên, hầu hết là người Iran, Afghanistan, Syria và một số nước châu Phi, được cấp quy chế tị nạn ở các nước châu Âu.Tại sự kiện do Paris tổ chức, lần đầu tiên, cả đội tuyển người tị nạn Olympic và Paralympic được thi đấu dưới lá cờ trắng, in hình trái tim đỏ, bao quanh bởi các mũi tên đen, cùng các vòng tròn Olympic, tạo nên biểu tượng riêng của đội tuyển người tị nạn. Nếu vận động viên tị nạn nào giành được huy chương vàng, là cờ này sẽ được kéo lên trên nền bài hát của Thế Vận Hội, thay cho quốc ca.Bà Masomah Ali Zada, người Afghanistan, cựu vận động viên đua xe đạp, hiện là lãnh đạo của đội tuyển người tị nạn Olympic, trả lời RFI Pháp Ngữ, cho biết : “Đội đã lớn mạnh. Lần cuối cùng tôi tham gia, đội chỉ có 29 người, thì nay lên đến 36 người. Có thể nói là gia đình Olympic đã lớn mạnh. Điểm chung của tất cả các vận động viên, đó là tinh thần kiên cường và đều có giấc mơ được tham gia vào Thế Vận Hội. Họ đã gặp nhiều khó khăn trên chặng đường của mình, nhưng không ai bỏ cuộc.” Về phần mình, cô Nyasha Mharakurwa, cựu vận động viên quần vợt, người đứng đầu đội tuyển tị nạn Paralympic muốn nhấn mạnh đến tài năng của các vận động viên khi vượt qua nhiều đối thủ, được công nhận, như tất cả những người khác, đạt điều kiện để tham gia Thế Vận Hội. Cô Nyash giải thích : “Tại các phái đoàn khác, lớn mạnh hơn, cạnh tranh cao hơn nhưng không phải ai cũng giành được huy chương, ngay cả các nước phát triển. Đó là bằng chứng cho thấy sự hiện diện của các vận động viên tị nạn tại sự kiện này là hoàn toàn xứng đáng. Điều quan trọng nhất theo tôi là việc tuyển chọn các vận động viên vào đội tuyển tị nạn. Bởi vì, trái với phái đoàn từ các quốc gia mà họ đã biết đi tìm vận động viên ở đâu, thì đối với những vận động viên tị nạn, họ phải di chuyển. Ngoài việc thay đổi quốc tịch theo nơi mà họ sinh sống, trong vài tháng, họ có thể trở thành vận động viên trong một tình huống khác.”Chính vì vậy theo cô Nyasha, từ nay cho đến Thế Vận Hội Los Angeles 2028, cần phải liên lạc với tất cả các hiệp hội thể thao, thành viên của Ủy ban Paralympic quốc tế, để có thể mở rộng đội tuyển tị nạn, kết nạp thêm thành viên mới. Sự ra đời của đội tuyển tị nạn Olympic và Paralympic, không chỉ để giúp các vận động viên có cơ hội tham gia vào sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh 4 năm một lần, mà còn hỗ trợ họ trong quá trình luyện tập, để đi tranh tài, bởi đa phần, họ không nhận được trợ giúp như các vận động viên đến từ các nước khác.
Tại Hàn Quốc hiện nay không thiếu những người lao động làm việc từ 9h sáng tới 9h tối. Có thể nói những người này sống tại công ty và chỉ về "thăm" nhà vào mỗi tối. Theo báo cáo của Tổ chức Hợp Tác và Phát Triển Kinh Tế (OECD) năm 2022-2023, Hàn Quốc là một trong những nước có số giờ lao động hàng năm cao nhất, vào khoảng hơn 1900 giờ/năm, cao hơn 200 giờ so với mức trung bình của các nước OECD. Với đa số người dân xứ sở Kim Chi, làm việc tới đêm khuya, vắt kiệt sức mình để thể hiện sự tận tuỵ trong công việc, từ lâu đã trở thành một đặc trưng văn hoá. Vậy do đâu mà người dân Hàn Quốc lại làm việc nhiều đến vậy? Họ làm đơn thuần vì say mê công việc hay vì có lý do nào khác? Đâu là những hệ luỵ tiềm ẩn đằng sau văn hoá làm quá giờ này? Khi công ty biến thành ngôi nhà thứ haiTheo quy định hiện hành của luật pháp Hàn Quốc, người lao động làm việc trung bình 8 giờ mỗi ngày và tối đa là 52 giờ mỗi tuần. Tuy nhiên đây chỉ là những con số trên giấy tờ, còn thực tế thì một ngày làm việc của họ kéo dài hơn rất nhiều. Theo chân thông tín viên RFI tại Seoul Nicolas Rocca, chúng ta sẽ cùng lắng nghe câu chuyện của những người lao động tại đây. “Tôi không thể làm thêm giờ được nữa. Cơ thể tôi không chịu nổi nữa rồi. Đúng là trên lý thuyết tôi có thể xin nghỉ phép nhưng công ty đã cấm tôi nộp đơn xin nghỉ. Tôi thậm chí còn không thể xin nghỉ phép năm. Thời gian làm việc hàng tuần của tôi cao hơn 52 tiếng nhiều. Theo luật thì thời gian làm mỗi tuần không được quá 52 giờ nhưng thực tế lại rất khác vì hiện nay vẫn có quy định về những cơ chế hợp pháp cho phép giới chủ lao động kéo dài thời gian làm việc lên tới 64 giờ mà không có vấn đề gì. Vậy nên quy định 52 giờ cũng chẳng được mấy công ty áp dụng.” Đây chỉ là một trong hàng trăm thư điện tử mà ông Park Yong Chun, đại diện của một tổ chức phi chính phủ chuyên giải quyết các vấn đề thể chất và tinh thần của người lao động nhận được mỗi tháng. Nói về công việc của mình, ông Park cho biết : “Như mọi người thấy đấy, ở đây có hàng đống giấy tờ. Đều là những thư điện tử mà chúng tôi đã nhận được. Mà đây mới chỉ là những thư trong tuần này thôi. Họ viết cho chúng tôi để kể về những gì mà họ đang phải chịu đựng trong công việc. Mỗi ngày chúng tôi nhận vào khoảng 10 thư điện tử như vậy. Chúng tôi chỉ nhận thư điện tử chứ không nhận điện thoại vì không đủ nhân lực để xử lý cả các cuộc gọi. Thực sự có rất nhiều người mong muốn kể cho chúng tôi về tình hình mà họ gặp phải hiện nay. Chúng tôi có một nhóm chat mở trên ứng dụng Kakao Talk cho phép công nhân viên kết nối với các chuyên gia về lĩnh vực quyền lao động và hiện đã có hơn 832 người kết nối vào nhóm này.” Với những nhân viên chính thức, những người được vào biên chế, được ký hợp đồng với số giờ theo quy định mà vẫn phải chịu cảnh làm quá giờ như vậy thì những cộng tác viên, những người làm việc tự do, công nhật thì guồng quay công việc còn có thể khắc nghiệt đến mức nào? Vẫn theo ông Park, “hiện nay có rất nhiều lao động tự do tại Hàn Quốc nhưng lại không có văn bản luật nào quy định về số giờ làm việc tối đa cho họ. Đang có hàng triệu người lao động như vậy, không nhận được bất cứ sự bảo vệ hợp pháp nào khi làm công việc của mình.” Il Kwang Bo, một người đàn ông trung niên, hiện là lao động tự do cho công ty giao hàng CG Logistics cho biết : “Thường thì khoảng 7 giờ sáng tôi đến trung tâm giao hàng. Giờ bắt đầu của mỗi trung tâm khác nhau nhưng ở chỗ tôi là 7 giờ. Chúng tôi sau đó phân loại các đơn hàng và bắt đầu vận chuyển. Bình thường công việc của tôi sẽ kết thúc vào khoảng 22 giờ.” Căn nguyên của văn hoá làm việc quá giờCó nhiều nguyên nhân lý giải cho văn hoá làm quá giờ của người Hàn Quốc. Theo tờ Nikkei Asia, lý do đầu tiên phải kể tới là người lao động không có tiếng nói trong công ty. Giới chủ doanh nghiệp tại Hàn Quốc thường nắm giữ rất nhiều quyền lực còn nhân viên thì chẳng thể đòi hỏi gì. Đặc biệt là sau khi tổng thống Yoon Suk-Yeon lên nắm quyền, ông đã đưa ra nhiều đường lối cứng rắn nhằm trấn áp các nghiệp đoàn, ngăn chặn các cuộc đình công đòi quyền lợi của người lao động. Ông cũng chủ trương tăng giờ làm việc tối đa lên tới 69 giờ/tuần nhưng do vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của người dân, đặc biệt là những người trẻ, đề xuất này sau đó đã bị huỷ bỏ. Nguyên nhân thứ hai khiến những người lao động tại Hàn Quốc phải làm việc nhiều giờ là vì mức lương họ được trả khá thấp. Dù số giờ làm việc hàng năm cao hơn nhiều so với mức trung bình của các quốc nước trong OECD nhưng mức thu nhập hàng năm của người lao động Hàn Quốc năm 2022 vẫn thấp hơn so với mức lương trung bình tại các quốc gia thành viên của tổ chức này. Hơn nữa, thị trường lao động tại Hàn Quốc hiện đang rất cạnh tranh. Nếu muốn sau này có thể an nhàn hưởng tuổi già, người lao động phải cố gắng hơn nữa. Theo đại diện của Liên đoàn Thanh Niên Hàn Quốc : “Nghỉ hưu vào năm 60 tuổi là điều không tưởng với nhiều người. Thị trường lao động hiện đang rất cạnh tranh. Rất nhiều nhân sự bị cắt giảm khi đến tuổi 40, 50. Họ sẽ tiếp tục tồn tại thế nào được bây giờ. Bởi vậy mà có nhiều người dù trước đó đã có vị trí tốt, công việc ổn định nhưng sau vẫn phải chạy xe taxi hay đi giao hàng để có khoản tiền tiết kiệm chuẩn bị cho tương lai khi nghỉ hưu.” Ngoài ra, theo tạp chí Forbes, không thể không nói tới một nguyên nhân quan trọng khác đó là hệ tư tưởng, quan niệm đã hằn sâu trong tâm trí của người Hàn Quốc : tăng ca đồng nghĩa với chăm chỉ, tận tuỵ, nỗ lực. Nếu muốn thành công, bạn phải cống hiến hết mình, đánh đổi tất cả thời gian cho công việc. Và với người Hàn Quốc, thành công được định nghĩa bằng một công việc tốt, một mức lương tốt. Họ rất quan tâm tới vị trí, cấp bậc của một người trong công ty. Ông Micheal Breen, tác giả cuốn The Koreans chia sẻ : “Với người Hàn Quốc, danh tính của một người được thể hiện qua chức danh của người đó trong công việc.” Ông lý giải thêm rằng người Hàn Quốc có thói quen gọi nhau bằng chức vụ của họ, chẳng hạn như “Quản lý Kim” hay “Kế toán Park” kể cả bên ngoài nơi làm việc. Bởi vậy họ lại càng phải nỗ lực để được trọng dụng và tiến cử. Trả lời phỏng vấn tạp chí Forbes, anh Lee, 39 tuổi, nhân viên văn phòng tại Hàn Quốc khẳng định : “Rời khỏi cơ quan lúc 6 giờ tối đồng nghĩa với việc bạn sẽ không được thăng chức. Chúng tôi luôn phải để ý xem sếp nghĩ gì về thái độ làm việc của mình. Vậy nên khó mà về nhà đúng giờ được.” Còn theo Helen, 28 tuổi, một người nước ngoài hiện đang sống và làm việc ở Hàn Quốc, thì quy tắc không bao giờ về nhà trước sếp đã là luật bất thành văn tại đây : “Dù chẳng có quy định cụ thể nào nhưng vì không ai đứng dậy về nhà khi hết giờ nên tôi cũng không dám nói gì. Nếu ông chủ còn chưa về thì bạn không thể về được. Và kể cả khi ông chủ đã về rồi thì bạn cũng vẫn phải xin phép ông ấy. Liệu tôi có thể về nhà được chưa. Cho đến khi ông ta đồng ý thì tôi mới được về.” Và những hệ luỵ không tránh khỏi Guồng quay công việc nặng nề như vậy ảnh hưởng không nhỏ đến sức khoẻ của người lao động. Với những người làm việc tay chân như ông Il Kwang Bo hay các nhân viên giao hàng khác tại CG Logistics, sức khoẻ và thậm chí là tính mạng của họ bị đe doạ rất nhiều. Theo nhân viên của một chi nhánh giao hàng này thì “ở Incheon đã có một người tử vong còn ở Gong Yu, một nhân viên sau khi giao hàng liên tục 12 giờ đã bất tỉnh và hiện đang trong tình trạng nguy kịch.” Không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ thể chất, tâm lý và tinh thần của người lao động cũng bị tác động nặng nề. Theo Helen, công việc mà cô từng yêu thích giờ khiến cô cảm thấy “ngạt thở” mỗi sáng thức dậy : “Tôi bắt đầu có những triệu chứng căng thẳng và khó thở. Đầu tiên tôi nghĩ là do tôi hút thuốc nhiều quá nên tôi đã ngưng hút nhưng tình hình vẫn không có dấu hiệu cải thiện. Mỗi sáng khi mở mắt dậy tôi lại thấy không thở nổi. Khi tôi đi khám thì bác sĩ bảo phổi tôi không có vấn đề gì cả. Bác sĩ còn bảo nếu tình trạng vẫn tiếp diễn thì tôi nên đi gặp bác sĩ tâm lý.” Hàn Quốc cũng là nước có tỷ lệ tự tử cao nhất trong khối OECD, thậm chí còn cao hơn cả Nhật Bản, quốc gia nổi tiếng với tình trạng “Karoshi” hay còn hiểu là “làm việc đến chết”. Chỉ tính riêng trong năm 2021, tại Hàn Quốc đã có khoảng 13.000 người tự kết liễu cuộc đời của mình. Hơn nữa, cống hiến tất cả cho công việc cũng đồng nghĩa là người lao động sẽ không có thời gian cho gia đình, con cái. Do vậy, không có gì ngạc nhiên khi Hàn Quốc là nước có tỷ lệ sinh nở thấp nhất thế giới và tỷ lệ này vẫn tiếp tục đà giảm theo các năm. Năm 2023, con số này rơi vào mức 0,72. Số lượng trẻ được sinh ra trong năm 2023 đã giảm gần 20.000 so với năm 2022. Theo tờ The Guardian, tỷ lệ sinh thấp đáng báo động hiện nay tại Hàn Quốc một phần là do phụ nữ cảm thấy việc sinh đẻ và chăm sóc con cái sẽ ảnh hưởng đến công việc của họ. Tận tuỵ, cống hiến thậm chí là vắt kiệt sức cho công việc đã giúp Hàn Quốc phát triển thần tốc và vươn lên thành một trong bốn con rồng châu Á nhưng những hệ luỵ mà nó gây ra cũng không hề nhỏ.
Thế Vận Hội Paris 2024 đã khép lại, những dư âm vẫn còn đó. Trong lúc chờ đợi Thế Vận Hội Cho người khuyết tật diễn ra với nhiều điều hứa hẹn gây bất ngờ, RFI Tiếng Việt tổng kết lại lễ hội thể thao lớn nhất hành tinh qua các chủ đề : Bảo vệ trật tự, an ninh : Thành công ngoài sức tưởng tượng của Pháp ; Từ bi quan lo lắng, người Pháp hào hứng khám phá lại Paris ; Thể thao khiến du khách phớt lờ các công trình tham quan tại Paris. Khép lại tối 11/08/2024 sau hơn 2 tuần tranh tài thể thao, Thế Vận Hội Paris 2024 được xem là một sự kiện thành công cả về thành tích thể thao lẫn sự hào hứng, tham gia đông đảo nhiệt tình của các khán giả, cổ động viên ... Về công tác tổ chức, sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh đã diễn ra an toàn, không có sự cố lớn nào ảnh hưởng đến các cuộc tranh tài, lễ khai mạc, lễ bế mạc cũng như các hoạt động Thế Vận Hội.Trước khi Thế Vận Hội diễn ra, nhiều người đặc biệt « nín thở » lo ngại về công tác bảo vệ, duy trì an ninh, trật tự, nhất là trước nguy cơ tấn công khủng bố, trong khi đây là lần đầu tiên lễ khai mạc Olympic diễn ra bên ngoài sân vận động. Rồi sau đó là cảm giác thở phào nhẹ nhõm : lễ khai mạc ngoài trời « độc nhất vô nhị » trên sông Seine đã diễn ra suôn sẻ, an toàn.Có được sự an toàn đó, đương nhiên đó là nhờ công sức, đóng góp lớn lao của lực lượng cảnh sát, hiến binh và quân đội. Tuy nhiên, góp phần không nhỏ là đội ngũ nhân viên bảo vệ của các công ty tư nhân. Chị Phạm Thùy Dương, một thành viên lực lượng bảo vệ an ninh của tư nhân tham gia công tác bảo đảm an toàn, trật tự cho Thế Vận Hội Paris 2024, chia sẻ với RFI Tiếng Việt :Thực ra, để có được thành quả như vậy, lực lượng bảo vệ trật tự an ninh tư nhân cũng phải qua công tác tuyển chọn và đào tạo bài bản, dù chỉ trong một quãng thời gian ngắn. Chị Thùy Dương giải thích thêm :Công tác bảo vệ an ninh, trật tự của Pháp tại Thế Vận Hội, với tầm vóc và quy mô chưa từng có, nhờ sự phối hợp của các lực lượng anh ninh công - tư hùng hậu của Pháp, lại được sự hỗ trợ của lực lượng cảnh sát nước ngoài, thậm chí còn được xem là một hình mẫu mới lý tưởng về bảo đảm an ninh, trật tự cho các sự kiện quốc tế quy mô lớn. Chị Thùy Dương cho biết thêm :Từ bi quan lo lắng, người Pháp hào hứng khám phá lại ParisCó thể nói, ngoài một số tiết mục gây tranh cãi, đặc biệt bị chỉ trích từ một số người có tư tưởng cực đoan, lễ khai mạc Thế Vận Hội thành công ngoài mong đợi đã biến bầu không khí e dè ban đầu tại Paris thành sự ngỡ ngàng, ngạc nhiên, choáng ngợp. Và rồi sau đó, Kinh đô Ánh sáng tràn ngập một bầu không khí lễ hội tưng bừng, nhộn nhịp ngày đêm, kéo dài suốt hơn 2 tuần lễ. Cả du khách và người dân Pháp đều bị cuốn vào lễ hội đường phố phi thường đó một cách rất tự nhiên.Những ai may mắn được sống trong bầu không khí « có một không hai » đó của Thế Vận Hội Paris 2024 có lẽ sẽ còn nhớ mãi trải nghiệm khác thường này. Người dân Pháp, vốn được người nước ngoài biết đến với tính hay phàn nàn, hay còn được mệnh danh là « nhà vô địch thế giới » về môn phê bình, chỉ trích, lần này cũng chẳng có nhiều cơ hội để chê bai nước nhà.Trên đài RFI Pháp ngữ ngày 07/08, nhà báo Melissa Bell, thông tín viên của đài Mỹ CNN tại Paris, chia sẻ cảm nhận :« Những suy nghĩ, hình ảnh Paris dưới góc nhìn từ nước ngoài là rất đẹp. Nhìn chung chỉ có người dân Paris là hay kêu ca, phàn nàn. Thật sự là từ nước Pháp, khó có thể thấy rõ là mọi người trên thế giới mơ ước được đến thành phố Paris đến mức độ nào. Về Thế Vận Hội, điều đáng ngạc nhiên là Olympic đã rất thành công trong việc nâng cao giá trị của Paris, làm Paris trở nên nổi bật : không chỉ nhờ các công trình, mà còn ở chỗ mọi cuộc thi đấu, tranh tài đều diễn ra ở trung tâm thành phố, tại những nơi mang tính biểu tượng, và cũng phải nói thêm là mọi chuyện đều diễn ra rất tốt đẹp. Tôi nghĩ rằng người Pháp là những người đầu tiên phải ngạc nhiên về thành công này (chứ không phải khách nước ngoài). Đó có thể là bởi vì người Pháp từng quá bi quan trước khi Thế Vận Hội bắt đầu. Họ bi quan cũng là lẽ tự nhiên. Chúng tôi đã nghe rất nhiều lời phàn nàn, không biết mọi chuyện sẽ diễn ra như thế nào. Hơn nữa, nhiều người Paris đã rời khỏi thành phố (trước khi diễn ra Olympic) bởi vì họ lo ngại cảnh hỗn loạn, phức tạp. Nhưng quả là ấn tượng ! Mọi việc diễn ra không chỉ trôi chảy, suôn sẻ nhờ công tác tổ chức, mà còn là niềm vui hân hoan. Hôm nọ, tôi đã đến Villepinte xem đánh boxe. Có những người làm việc ở đó phục vụ Thế Vận Hội Paris 2024, họ trợ giúp, hướng dẫn mọi người đến đúng cửa, đi đúng cầu thang … Mọi người hát, nhảy múa và cười. Đó không phải là Paris mà người ta thường thấy. Tôi nghĩ rằng đó là một thành phố đang tự khám phá lại mình với một sự hào hứng không thể phủ nhận và rất nhiều niềm tự hào. Đó là sự hào hứng tự mình khám phá lại thành phố của chính mình và khám phá lại thành phố qua góc nhìn của toàn thế giới. Các con số của truyền hình, không đơn giản chỉ là ở Pháp, mà là khắp nơi trên thế giới, cho thấy mọi người có sự khao khát không giới hạn đối với Thế Vận Hội và Paris ». Thế Vận Hội và Paris đã nâng tầm nhau lên. Đây cũng là dịp để người dân Pháp khám phá lại mình và Kinh đô Ánh sáng. Thông tín viên đài Mỹ CNN tại Paris nói tiếp :« Nếu Paris tạo được một hình ảnh đẹp phi thường bên ngoài nước Pháp, thì quả đúng là người Paris có tiếng là gắt gỏng, hay cằn nhằn, không phải lúc nào cũng thân thiện và dẫu gì thì các bồi bàn, nhân viên phục vụ nhà hàng cũng mang tiếng là không tươi cười niềm nở như người Mỹ. Thế nhưng mà tôi lại thấy ngay cả cảnh sát cũng rất ân cần, ai cũng trở nên thân thiện. Và tôi nghĩ rằng ngoài những chỉ dẫn mà chính quyền thành phố Paris đưa ra để giúp mọi việc diễn ra tốt đẹp, để du khách thực sự cảm thấy được hoan nghênh chào đón, mọi người còn cảm thấy có một niềm tự hào, một niềm vui sống, một sự hào hứng nhiệt tình của tất cả mọi người có mặt tại đây và điều này chắc chắn khiến chính họ (người Pháp) cũng phải có chút ngạc nhiên. Và rõ ràng là tươi cười vui vẻ hơn thì sẽ thấy dễ chịu hơn là làm điều ngược lại. Đối với người Pháp cũng vậy, Thế Vận Hội là dịp tự khám phá mình qua con mắt của cả thế giới, trong đó có niềm tự hào dân tộc, trên cả những đỉnh cao thể thao, những tấm huy chương. Những người Paris đã rời thành phố trước Thế Vận Hội sau đó đã khám phá lại Paris qua cái nhìn của những người nước ngoài đã đến Paris dịp này ». Bảo tàng, công trình tham quan, khu mua sắm nổi tiếng tại Paris vắng kháchTheo tổng kết ban đầu (ngày 12/08) của Cơ Quan Du Lịch Paris về giai đoạn 23/07 - 11/08, có khoảng 11,2 triệu khách (85% là người Pháp) tham dự các hoạt động trong khuôn khổ Thế Vận Hội tại vùng Paris. Số khách du lịch Pháp và nước ngoài đã tăng gần 20% so với cùng kỳ năm 2023, đông nhất là khách Mỹ, Đức, Anh, Trung Quốc, Nhật Bản …Tuy nhiên, theo AFP, không phải ai cũng được hưởng lợi từ làn sóng du khách đến Paris mùa Thế Vận, bởi du khách Olympic có cách chi tiêu và mối quan tâm khác so với khách du lịch thông thường, chẳng hạn họ tập trung đến các địa điểm thi đấu, fanzone, tham dự các hoạt động trong khuôn khổ Thế Vận Hội, thay vì đi tham quan các công trình hay đến các khu vui chơi giải trí, mua sắm. Do « hiệu ứng Thế Vận Hội », những điểm đến vốn thu hút đông khách như Disneyland Paris, bảo tàng Louvre, lâu đài Versailles đều bị khách « phớt lờ », nhất là những nơi xa các địa điểm Thế Vận Hội.Thưởng thức ẩm thực cũng không phải ưu tiên của du khách. Để thuận tiện, họ thường ăn nhanh ngay tại các địa điểm thi đấu, fanzone, hoặc mua đồ ăn sẵn mang theo chứ không ưu tiên nhà hàng, ẩm thực Pháp. Tuy nhiên, các nhà du lịch hy vọng Thế Vận Hội sẽ là đòn bẩy để Paris sớm thu hút thêm nhiều khách du lịch quốc tế.
Người soát vé, người chuẩn bị dụng cụ thi đấu, người tiếp đón các phái đoàn,..., khoảng 45 000 tình nguyện viên đến từ 155 quốc gia đã góp thời gian, góp sức, hỗ trợ ban tổ chức thành công Thế Vận Hội Paris 2024. Tại buổi lễ khai mạc Thế Vận Hội hôm 26/07, chủ tịch Ủy ban Olympic của Pháp, Tony Estanguet đã cảm ơn các tình nguyện viên đến từ 155 quốc gia : “Trong cuộc sống, các bạn làm những nghề khác nhau, là giáo viên, y tá, sinh viên hay đã nghỉ hưu… sự nhiệt tình của mọi người sẽ thắp sáng kỳ Thế Vận Hội này”. Hình ảnh một nữ tình nguyện viên đứng dưới mưa, cầm ô che cho ông Estanguet khi phát biểu cũng được loan tải khắp các mạng xã hội.Tại buổi lễ bế mạc, các tình nguyện viên cũng được ban tổ chức tiếp đón như một phái đoàn “áo xanh tình nguyện”, bước vào sân vận động Stade de France, theo sau các tình nguyện viên và phái đoàn từ hơn 200 quốc gia. Trong hơn hai tuần diễn ra Thế Vận Hội, các tình nguyện viên trong trang phục màu xanh lá – xanh dương và chiếc mũ nhiều màu sắc, xuất hiện trên khắp đường phố ở Paris, trên các phương tiện giao thông công cộng và cả tại những địa thi đấu của sự kiện.Cô Lucie, đến từ miền nam nước Pháp, dành kỳ nghỉ hè năm nay để làm tình nguyện tại Thế Vận Hội. Cô rất bất ngờ khi mình được chọn làm tình nguyện viên sau quá trình dài làm hồ sơ, trả lời gần 200 câu hỏi, viết lý lịch quá trình đào tạo, việc làm (CV) và thư nguyện vọng. Phụ trách tiếp đón các vận động viên tại sân bay Orly từ ngày 16/07 đến 12/08, cô chia sẻ : “Có nhiều người đến từ các nước khác nhau, không nói tiếng Pháp. Tôi không giỏi ngoại ngữ cho lắm và điều này giúp tôi có thể thực hành tiếng Anh. Tôi thậm chí còn cài một ứng dụng trên điện thoại để có thể giao tiếp với mọi người. Tại sân bay, tôi cũng gặp nhiều người nổi tiếng, tôi không biết hết những người đó, nhưng tôi đã có thể chụp ảnh cùng họ. Tôi không nghĩ rằng mình sẽ đến một nước khác để làm tình nguyện vì tôi không biết nhiều thứ tiếng khác. Thế Vận Hội diễn ra tại Pháp và chỉ cách chỗ tôi vài giờ nên không hề ngần ngại trở thành tình nguyện viên. Tôi nghĩ rằng đây là một trải nghiệm độc đáo và có thể cho vào CV của tôi sau này”. Gặp gỡ mọi người, cải thiện ngoại ngữ cũng là một trong những mục đích của du học sinh người Việt, Bùi Tiến Quốc, khi tham gia làm tình nguyện viên trong sự kiện thể thao này. Anh chia sẻ: “Tôi qua Pháp hai năm rồi nhưng tiếng Pháp vẫn còn hơi yếu một chút vì chủ yếu sử dụng tiếng Anh. Lý do thứ hai là tôi muốn kết thêm những người bạn mới. Nhờ công việc tình nguyện viên này mà tôi kết giao cả với những bạn trẻ tuổi và những người lớn tuổi, làm việc trong một nhóm rất chuyên nghiệp và mọi người đoàn kết, tương trợ lẫn nhau. Cái thứ ba là tôi cũng muốn có một kỷ niệm để đời, vì đây là Thế Vận Hội và mình cũng không có nhiều dịp để tham gia một sự kiện tầm cỡ quốc tế như thế này. Đây là một dịp rất là hay và may mắn, kịp thời, kịp lúc thì mình tham gia thôi”.Được tuyển chọn qua một quá trình phức tạp từ 300 000 ngàn hồ sơ, hơn 45 000 tình nguyện viên Olympic, từ 16 đến 94 tuổi, dành thời gian và nhiệt huyết để hỗ trợ ban tổ chức. 45 % số tình nguyện viên đến từ các doanh nghiệp tài trợ cho Thế Vận Hội ( Sanofi, LVMH), hoặc các liên đoàn thể thao.Các tình nguyện viên có nhiệm vụ như chỉ dẫn, điều hướng, hỗ trợ thông tin, vận động viên, các phái đoàn thể thao và cả khán giả. Có những người làm việc thầm lặng, kiểm soát vé vào, chỉ dẫn chỗ ngồi. Có những người thì làm việc dưới ánh đèn, trải thảm trước các trận đấu nhu đạo, đưa kiếm cho các kiếm thủ, chuẩn bị, thu dọn dụng cụ thể thao,… Một số có thể xem được các trận thi đấu cùng khán giả, một số thì không, nhưng tất cả đều cùng hoà chung, tạo một không khí lễ hội cho Thế Vận Hội.9000 tình nguyện viên nước ngoàiTrong số 45 000 tình nguyện viên, khoảng 9000 người đến từ nước ngoài, đến Paris để làm tình nguyện, đúng như tinh thần của Thế Vận Hội, quy tụ tất cả mọi người xung quanh thể thao. Cô Maria, đến từ Tây Ban Nha, phụ trách điều phối dòng người tại sân vận động Chapelle Arena, khẳng định rằng làm tình nguyện tại Thế Vận Hội “là một trải nghiệm cần có trong đời”.Còn cô Johanne và chồng lái xe từ Đan Mạch đến Paris, phụ trách bố trí chỗ ngồi cho các khán giả tại sân vận động Rolland Garros, nơi diễn ra các trận đấu quần vợt và quyền anh. Vốn quan tâm đến thể thao, cô Johanne không muốn chỉ là những khán giả đến xem các giải đấu mà “muốn trở thành một phần ở trong đó”. Cô chia sẻ : “Hai tuần đã trôi qua là một trải nghiệm tuyệt vời. Tôi đã gặp rất nhiều người từ các nước khác nhau. Trước khi đến Paris, tôi không nghĩ là mình có thể xem bất cứ trận đấu nào. Nhưng ngay ngày đầu tiên, tôi không ngờ là mình đã được xem trận của Djokovic. Tôi nhớ có lần tôi chỉ đứng cách 5 mét siêu sao quần vợt người Serbia. Hơn nữa nhóm tình nguyện của chúng tôi, có tên là Tip Top, tất cả mọi người đều rất nhiệt huyết và thân thiện. Có thể tôi sẽ gặp lại họ vào Thế Vận Hội mùa đông ở Milan hoặc trong 4 năm nữa, tại Thế Vận Hội ở Los Angeles. Nếu có thời gian, tôi rất muốn được tiếp tục làm tình nguyện tại sự kiện tương tự.Đãi ngộ của tình nguyện viện là "trải nghiệm tuyệt vời" Các tình nguyện viên thường có ca làm khoảng 8 tiếng mỗi ngày, 5 ngày trên một tuần và có thể được huy động đến nhiều địa điểm khác nhau. Trước khi nhận nhiệm vụ, hầu hết đều nhận được một khoá đào tạo ngắn. Họ cũng nhận được các đãi ngộ đặc biệt từ ban tổ chức.Tình nguyện viên người Việt Nam, Bùi Tiến Quốc cho biết thêm thông tin : “Tôi có một thẻ cho phép truy cập vào tất cả các khu vực của Thế Vận Hội. Ban tổ chức cũng tạo ra cái lễ hội, sân chơi ca nhạc, những buổi mà mọi người sinh hoạt cùng với nhau. Những buổi này giúp các tình nguyện viên có thêm động lực và tinh thần. Ngoài ra, họ cũng hỗ trợ ăn uống, giúp đỡ về thẻ đi lại trên phương tiện giao thông công cộng, cũng như bảo đảm đầy đủ hết nhu cầu sinh hoạt mà một tình nguyện viên cần có, nghe hơi giống vận động viên, nhưng họ khá coi trọng cái công sức mà mình bỏ ra, và những gì mình nhận được là xứng đáng. Ngoài ra họ cũng hỗ trợ chúng mình vé để xem các trận Olympic. Tôi có được 1 vé xem olympic và 1 vé xem paralympic.”Trang phục cho các tình nguyện viên, từ quần áo, giày giép, mũ, đồng hồ,.. do hãng Decathlon và các hãng thể thao khác sản xuất, được ban tổ chức cấp cho các tình nguyện viên. Riêng 500 tình nguyện viên, phụ trách bê các khay huân chương hoặc cầm cờ trong lễ trao giải, có trang phục do nhà tài trợ cấp cao (platine) của sự kiện, LVMH, đặc biệt thiết kế. Những trang phục độc lạ này, chỉ được sản xuất riêng cho Thế Vận Hội, được xem là những món đồ lưu niệm cho các tình nguyện viên nhưng cũng được nhiều người quan tâm. Nhiều thông báo bán lại đồ được đăng trên các trang bán đồ cũ, đôi khi lên đến hàng ngàn euro.Nguồn nhân lực nhiệt huyếtTruyền thống làm tình nguyện viên Olympic xuất hiện từ Thế Vận Hội Luân Đôn năm 1948 và vẫn tiếp diễn cho đến nay. Ban tổ chức có thể tận dụng nguồn nhân lực nhiệt huyết, thân thiện và nhất là không phải trả lương cho họ. Uỷ ban Olympic quốc tế cũng ghi rõ “tình nguyện viên là người cam kết với hết khả năng của mình, thực hiện các nhiệm vụ được giao phó mà không tính toán đến khía cạnh tài chính hoặc thù lao hoặc dưới bất cứ hình thức nào.”Đối với các tình nguyện người Pháp, sống tại Paris có người quen ở thủ đô, đến làm tình nguyện trong kỳ Thế Vận Hội này có lẽ không quá khó khăn. Tuy nhiên, đối với 9000 tình nguyện viên nước ngoài, chi phí phải trả để làm tình nguyện không hề nhỏ, nhất là khi giá thuê nhà tại Paris tăng cao trong Thế Vận Hội. Mặc dù có nhiều đãi ngộ, nhưng các tình nguyện viên Olympic không được trả thù lao, chi phí đắt đỏ ở thủ đô Pháp có thể làm nản lòng một số người. Do đó, ban tổ chức cũng đã có dự trù, để hàng ngàn người đăng ký tình nguyện vào danh sách chờ, trong trường hợp thiếu nhân lực.
Để giới thiệu văn hóa với quốc tế và cổ vũ vận động viên nước mình thi đấu tại Thế Vận Hội, nhiều quốc gia đã bố trí các « nhà olympic » tại thủ đô của Pháp. Hầu hết là mở cửa đối với tất cả mọi người, nhà Olympic cho phép khán giả theo dõi các trận đấu qua màn hình với màu sắc văn hóa riêng, trong bầu không khí lễ hội. Lần đầu tiên từ 8 năm qua, những du khách đến dự sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh có thể trải nghiệm tính đa dạng văn hóa của Thế Vận Hội, sau sự kiện Tokyo 2021 bị bao phủ bởi Covid-19, đóng cửa với khách du lịch và cổ động viên. Tại công viên La Villette, phía bắc thủ đô Paris, “15 ngôi nhà Olympic”, từ các quốc gia khắp các châu lục, Á, Âu, hay Nam Mỹ,…, là nơi để quảng bá văn hóa với các hoạt động thể thao, giải trí, ẩm thực và cả những màn hình lớn để người hâm mộ có thể xem các trận đấu được truyền hình trực tiếp.Du khách có thể ghé qua nhà Olympic của Mông Cổ, bước vào căn lều tròn, khám phá không gian sinh hoạt truyền thống của người du mục ở thảo nguyên Trung Á, thử cầm những chiếc cung của người Mông Cổ xưa, loại vũ khí làm nên nhiều chiến thắng lịch sử của Thành Cát Tư Hãn.Ngôi nhà Olympic của Đài Loan thu hút sự chú ý với dàn đèn lồng đỏ, qua các màn biểu diễn xuyên suốt sự kiện với sự góp mặt của hơn 24 nhóm nhạc, quy tụ 122 nghệ sĩ đến từ hòn đảo. Đài Loan muốn tôn vinh các vận động viên tham dự sự kiện qua nền văn hoá phong phú, mời khán giả thưởng thức các điệu hát cổ, các vở nhạc kịch, hay trình diễn múa đương đại, cho đến âm nhạc điện tử hiện đại. Một du khách chia sẻ: “Tôi không nghĩ rằng lại có nhiều hoạt động giải trí và không khí nhộn nhịp đến vậy trong các nhà olympic khác nhau. Mọi người đến từ nhiều nước khác nhau, quy tụ tại đây. Chúng tôi đến thăm nhà của Nam Phi đầu tiên, sau đó là của Slovénia và Slovakia, rất đậm tính văn hoá. Hiện chúng tôi đang thăm nhà Olympic của Đài Loan, tận hưởng không gian văn hoá, uống thử đồ uống truyền thống. Nói thật là đồ uống của họ khá ổn, giá thành hợp lý, và đôi khi ngon hơn đồ uống Pháp”.Quảng bá du lịchẤn Độ thì tạo dấu ấn của riêng mình với thiết kế ấn tượng, tràn ngập sắc màu ngay từ cổng vào, theo mô hình nhà truyền thống của quốc gia Nam Á. Du khách cũng có thể trải nghiệm kính thực tế ảo (VR), “du lịch khắp Ấn Độ mà không cần rời khỏi chỗ ngồi”, đi đến những địa điểm biểu tượng của đất nước. Nhà Olympic của Ấn Độ cũng bố trí một khu giới thiệu đồ thủ công, với sự hiện diện của các nghệ nhân, may trang phục truyền thống, dệt vải, dệt thảm. Ngoài ra, du khách còn có thể tham gia vào các trận đấu bóng gậy (cricket), hoặc các buổi hướng dẫn thiền hay tập Yoga. Ấn Độ cũng đang “đấu tranh” để đưa môn Yoga vào môn thi đấu chính thức tại Olympic.Sau lễ cưới tỷ đô cho con trai, thu hút sự chú ý của quốc tế vừa qua, bà Nita Ambani, vợ của doanh nhân giàu nhất Ấn Độ Mukesh Ambani, cũng là chủ tịch của Quỹ Reliance, và là thành viên của Ủy ban Olympic Ấn Độ, có mặt tại buổi lễ “khánh thành nhà Olympic Ấn Độ” khẳng định : “Hôm nay, chúng ta tụ họp tại Thế vận hội Olympic Paris 2024 để mở ra cánh cửa đến với một giấc mơ. Một giấc mơ thuộc về 1,4 tỷ người Ấn Độ, đưa Thế vận hội đến Ấn Độ”. Những du khách ghé thăm có thể đăng ký bầu cho Ấn Độ trở thành nước chủ nhà, đăng cai Thế Vận Hội trong tương lai.Không chỉ riêng Ấn Độ muốn quảng bá thể thao và du lịch. Dọc theo kênh Canal de l'ours, tại không gian văn hóa của Slovakia, bà Judit Sipekiova, thuộc bộ Du Dịch và Thể Thao Slovakia, khẳng định rằng nhiều người không biết xác định vị trí của Slovakia trên bản đồ, do vậy đây là một dịp quan trọng để đất nước chúng tôi được biết đến. Không chỉ có màn trình diễn nhạc, quầy bar giới thiệu đồ uống mà du khách còn có thể thử xe đạp, được gắn thiết bị đo tốc độ cũng như hiệu suất năng lượng tạo ra, nhằm đánh giá khả năng tối đa của vận động viên trong thời gian ngắn nhất.Một du khách cho hay : “Chúng tôi cứ tưởng là đang ở một lễ hội nào đó. Chúng tôi ghé qua nhà của các nước Slovak và hầu hết đều giới thiệu về môn đua xe đạp, đó cũng là môn thể thao mà tôi rất thích. Bạn của tôi đã thử các thiết bị của họ và kết quả của anh ấy khiến tôi tự hào”.Slovakia có địa hình chủ yếu là núi đồi, nhưng lại phát triển mạnh môn đua xe đạp, với những vận động viên nổi danh thế giới, chẳng hạn như Peter Sagan, ba lần vô địch thế giới, 7 lần vô địch Tour de France.Nhà Olympic cũng là nơi để các cổ động viên đến xem các trận đấu trực tiếp qua màn hình lớn, chẳng hạn như tại không gian của Brazil, phủ sắc áo quốc kỳ màu vàng xanh. Hàng trăm người quy tụ trước các màn hình được bố trí tại Casa Brazil, trước cuộc thi thể dục nhịp điệu mà vận động viên Rebecca Andrade “đối đầu” với siêu sao Simone Biles. Người đánh trống, hát quốc ca Brazil, nhún nhảy dưới nền nhạc Mỹ La Tinh,Lần đầu đến dự một Thế Vận Hội, cô Vanessa, người Brazil, đến Paris cùng chồng, cả hai đã đi xem các cuộc thi đấu tại sân vận động, nhưng khi đến xem các trận đấu được truyền hình trực tiếp tại Casa Brazil, cô có cảm tưởng là “đang ở nhà”. Cô nhận định: “Đây là một trải nghiệm tuyệt vời, khi nhìn thấy mọi người mang cờ, mặc áo hình quốc kỳ Brazil, và nhất là chứng kiến cảnh vận động viên của nước mình giành được một huy chương bạc”.Một du khách khác, người Pháp, Clément Ducroix, thì khẳng định rằng ý tưởng nhà Olympic rất tuyệt vời, vì “mở cửa cho hầu hết tất cả mọi người”.“Ngay cả khi không biết gì về đất nước đó, thì chúng tôi cũng có thể ghé thăm. Không khí cũng rất vui nhộn với màu sắc của Brazil, mọi người cùng thưởng thức các món ăn Brazil, hoà vào nền văn hoá này. Tôi nghĩ đó chính là tinh thần của Thế Vận Hội, quy tụ mọi từ khắp nơi, từ các nước khác nhau”.Nước chủ nhà Pháp cũng có nhà olympic riêng – Club France và cũng là fan-zone, khu vực dành cho người hâm mộ, được bố trí ngay tại lối vào công viên.Cũng tương tự như các nhà olympic khác, nhưng Club France có quy mô lớn hơn, với sức chứa lên đến hơn 20 000 người, cũng như các màn hình lớn, được đặt cả bên trong và bên ngoài và những hoạt động thể thao như bóng bàn, tennis. Du khách cũng có thể thử các môn thể thao như đấu kiếm, bắn cung, hoặc chụp ảnh cùng ngọn đuốc Olympic. Thường là buổi tối, sau khi các trận đấu kết thúc, các vận động viên giành được huy chương sẽ có mặt, chia sẻ chiến thắng cùng các cổ động viên.Quyền lực mềmThể thao cũng khó có thể tách khỏi chính trị, và thường được cho là quyền lực mềm của các nước. Đặc biệt là với trường hợp của Ukraina, đặt tên cho nhà Olympic là « Volia», vừa có nghĩa là « ý chí » và « tự do » trong tiếng Ukraina. Một trong những người quản lý không gian này, Yuri Sviridov, giải thích với AFP rằng « đây là dịp quan trọng để thu hút sự chú ý của quốc tế và không thể bỏ lỡ cơ hội nhắc lại cho thế giới về cuộc xâm lược của Nga vào Ukraina ».Thông điệp « The Will to win » - Mong muốn chiến thắng, cùng với những hình ảnh về sân vận động Kharkiv bị phá hủy, được trưng bày ở khắc mọi nơi trong không gia này.Ban tổ chức của công viên Villette cho biết Casa Brazil và nhà Olympic của Ấn Độ đã kín chỗ và mời mọi người đến khác nhà Olympic khác, hoặc Decathlon Playground – khu giới thiệu các hoạt động thể thao của hãng Decalthlon.Ngoài công viên Villette, nhà Olympic từ các quốc gia khác cũng được bố trí khắp thủ đô, trong các tòa nhà Hausmann hay trong quán rượu, như trường hợp của nhà Olympic Ireland, nhằm quảng bá văn hóa, truyền tải thông điệp của nước mình tại giải đấu thể thao thế giới. Hay nhà Olympic của Ả Rập Xê Út được đặt trong căn biệt thự Cambon Capucines, muốn cải thiện hình ảnh, nêu bật các bức chân dung phụ nữ Ả Rập Xê Út đầu tiên tham gia thi đấu tại Thế Vận Hội.Hầu hết các “nhà Olympic” đều mở cửa miễn phí, đôi khi phải đăng ký đặt chỗ trước, hoặc có giá từ 5 đến 30 euros, riêng nhà Olympic của Anh Quốc đặt tại quận 16 của Paris, trong Pavillon d'Armenonville có vé vào cửa từ 178 euro. Nhà Olympic của Hoa Kỳ là có giá cao nhất, từ 325 euro, đặt tại cung điện Brongniart, giữa lòng thủ đô Pháp.Để phục vụ khán giả từ khắp nơi trên thế giới, đặc biệt là những người không mua được vé để xem trực tiếp các giải đấu, thành phố Paris cũng bố trí hơn 20 fan-zone, với các màn hình lớn, khắp thủ đô, đặc biệt là khu vực ngay trước tòa thị chính, với sức chứa hơn 3000 người.
Với cam kết bình đẳng giới trong thể thao, Ủy ban Olympic Quốc tế lần đầu tiên cho phép nam giới tranh tài trong môn bơi nghệ thuật tại Thế Vận Hội Paris 2024. Thế nhưng, vẫn còn nhiều rào cản khiến nam giới bị “phân biệt đối xử” trong môn thể thao gắn liền với hình ảnh duy mỹ nhưng thể hiện sức mạnh cơ thể, cho tới nay chỉ dành cho các vận động viên nữ. Không ai biết chính xác môn bơi nghệ thuật đã ra đời như thế nào. Nhưng theo nhà sử học người Mỹ Dawn Pawson Bean, vào năm 880 trước Công nguyên, tại cung điện ở Assyria (vương quốc của người Akkad cổ xưa), đã có những vận động viên bơi lội thực hiện những động tác giống như các tư thế của vận động viên bơi nghệ thuật ngày nay.Vào năm 1891, tại Berlin, Đức, cuộc thi bơi “trình diễn” đầu tiên dành cho nam giới đã được tổ chức. Một năm sau đó, Bob Derbyshire giành chức vô địch Anh Quốc môn bơi khoa học (scientific swimming). Lúc đó, môn thể thao này chỉ cho phép nam giới tham gia.Bơi nghệ thuật từng là môn thể thao dành cho nam giớiTheo tạp chí Les Inrocks của Pháp, phải đến năm 1952, môn bơi nghệ thuật mới tìm được “nghệ danh” của mình trong một cuộc trình diễn tại Thế vận hội và được hệ thống hóa ở cấp độ quốc tế, nhưng đã nhanh chóng tạo ra một bước ngoặt lớn, trở nên “nữ tính” hơn. Các bộ phim của Mỹ vào những năm 1940, như Bathing Beauty (1944) hay Million Dollar Mermaid (1952) đã góp phần tạo ra hình ảnh về môn thể thao tôn vinh vẻ đẹp của các động tác được thực hiện bởi các vận động viên nữ. Nam giới dần biến mất khỏi các bể bơi nghệ thuật, dù không có bất cứ tổ chức nào cấm.Môn bơi nghệ thuật lần đầu tiên được đưa vào thi đấu tại Thế Vận Hội Los Angeles 1984, nhưng chỉ dành cho nữ giới. Là môn thể thao tập thể, bơi nghệ thuật đòi hỏi sự chuẩn bị về thể chất như các môn thể thao khác. Các vận động viên thực hiện các kỹ thuật nhào lộn dưới nước, với những màn trình diễn theo nhịp điệu được biên đạo cùng với sự chuẩn bị về trang phục độc đáo. Có thể ví bơi nghệ thuật giống như trượt băng nghệ thuật nhưng được thực hiện ở dưới nước.Mourad Merzouki là vũ công, biên đạo múa đương đại, tham gia làm biên đạo cho một số tiết mục của Thế vận hội Paris 2024 và đã được huấn luyện viên của đội bơi nghệ thuật Pháp nhờ hỗ trợ biên đạo cho đội. Anh giải thích trên đài France Bleu một số điểm đặc trưng trong môn thể thao nghệ thuật này : “Khi ở dưới độ sâu 3 mét, các kỹ thuật mà các vận động viên cần sử dụng khác hoàn toàn so với nhảy trên sàn. Nhưng có một điểm chung đó là phần chuẩn bị, sáng tác vũ đạo và mối liên hệ với âm nhạc cũng như không gian, dù là trình diễn ở hai nơi hoàn toàn khác nhau.”Cũng giống như nữ giới, nam giới cũng bị phân biệt đối xử trong thể thao và đã làm “cách mạng”, tìm lại vị trí trong môn bơi nghệ thuật. Sau Amsterdam Gay Games 1998, câu lạc bộ Paris Aquatic đã được thành lập, mở cửa đón tất cả những ai muốn theo đuổi môn thể thao này, bất kể nam hay nữ. Kể từ đó, các câu lạc bộ bơi nghệ thuật khác dành cho nam cũng đã xuất hiện ở nhiều nơi, từ San Francisco đến Praha, qua Barcelona, Tokyo hay Milan. Tại Pháp, đến năm 2002, nam giới mới được phép tham gia thi đấu chính thức ở cấp quốc gia, nhưng với một số điều kiện: mặc áo tắm “dạ hội”, cạo lông chân và duỗi tóc bằng gelatin.Đến năm 2015, nam giới xuất hiện tranh tài tại Giải vô địch thế giới bơi nghệ thuật, qua các phần thi đôi nam-nữ, đôi nam và theo đội. Lần đầu tiên nam giới được tham dự Thế Vận Hội hiện đạiMùa hè năm 2024 là lần đầu tiên nam giới được phép tham gia Thế Vận Hội trong phần bơi đồng đội, cùng các vận động viên nữ. Các quốc gia có thể cho phép tối đa hai vận động viên nam tham gia vào đội hình 8 thành viên. Tuy nhiên, các vận động viên nam không được tham gia vào phần thi đơn hay đôi.Quyết định này đã được Ủy ban Olympic Quốc tế và Liên đoàn bơi lội thế giới World Aquatics bật đèn xanh từ năm 2022. Thay đổi này cũng sẽ được áp dụng ngay lập tức tại tất cả các sự kiện do World Aquatics tổ chức. Chủ tịch Liên đoàn bơi lội thế giới Husain Al-Musallam đánh giá cao quyết định này : “Các môn thể thao dưới nước rất phổ biến và nam giới đã chứng minh họ có thể là những vận động viên bơi lội nghệ thuật xuất sắc. Tôi rất nóng lòng được chứng kiến sự đổi mới trong môn bơi nghệ thuật, được chia sẻ với toàn thế giới tại Paris. Sự tham gia của nam giới là một phần thưởng lớn cho tất cả những người đã làm việc chăm chỉ, hướng tới mục tiêu này trong những năm gần đây.”Tại Thế Vận Hội Mùa Hè năm nay, 10 đội sẽ tham gia tranh tài với các phần thi kỹ thuật hoặc tự do. Tổng cộng 96 vận động viên sẽ thi đấu theo đội và thi đơn. Các cuộc thi diễn ra từ ngày 5 đến 10/08/2024 tại Trung tâm thể thao dưới nước Olympic ở Saint-Denis, phía bắc thủ đô Paris.Bình đẳng giới trong thể thaoQuyết định này được coi là một cuộc “cách mạng”, một bước nhảy lớn hướng tới việc bình đẳng giới, một cam kết của Ủy ban Olympic Quốc tế. Paris 2024 cũng là lần đầu tiên trong lịch sử Olympic mà số phụ nữ và nam giới tham gia các môn thi đấu là bằng nhau.Sự thay đổi trong môn bơi nghệ thuật, vốn chủ yếu dành cho các vận động viên nữ, có thể được xem là nhờ công của Bill May, nam vận động viên người Mỹ đầu tiên giành huy chương vàng môn bơi nghệ thuật. Tại giải vô địch bơi nghệ thuật thế giới năm 2015, Bill May cùng vận động viên Christina Jones đã có màn trình diễn ngoạn mục, chiếm trọn trái tim của khán giả và giành điểm cao nhất từ ban giám khảo trong phần thi đôi.Hiện trở thành huấn luyện viên, Bill May đã đấu tranh trong nhiều năm để thế giới thay đổi cách nhìn đối với môn thể thao dưới nước. Vận động viên người Mỹ cho rằng “nam giới tham gia môn bơi nghệ thuật ở Olympic từng được coi là một giấc mơ xa vời và chứng tỏ rằng chúng ta phải dám có những giấc mơ lớn.”Chia sẻ với đài truyền hình France 24, ông Bill May, 45 tuổi, giải thích : “Tôi chưa bao giờ tự hỏi rằng liệu tôi có đang đi đúng hướng hay không, cho đến khi có người hỏi tại sao tôi lại tham gia tập luyện bơi nghệ thuật vì tôi là người đàn ông duy nhất. Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng mình khác biệt. Và kể từ giờ, với Thế Vận Hội Olympic 2024, nam giới được phép tham gia. Tôi muốn một vận động viên nam trẻ có thể tự nói với mình rằng : một ngày nào đó, tôi cũng có thể tham gia”.Trong một xã hội mà các môn thể thao khác như bóng đá hay rubby thường đồng nghĩa với nam tính, thì các môn thể dục dụng cụ, trượt băng nghệ thuật hay bơi nghệ thuật thường vẫn gắn với hình ảnh nữ tính. Huấn luyện viên của đội tuyển bơi nghệ thuật Hoa Kỳ Andrea Fuentes nhận định rằng việc nam giới được phép tham gia Thế Vận Hội “rất quan trọng vì điều này có thể truyền cảm hứng cho xã hội, loại bỏ các định kiến về giới, cho rằng bơi nghệ thuật chỉ dành cho nữ. Những cậu bé có muốn tham gia môn thể thao này có thể thay đổi cách nghĩ, sẽ không còn lo nghĩ về việc mình không thể làm điều mà mình thích. Điều này tạo ra sức mạnh cho họ”.Định kiến xã hộiTại Canada, một trong những đội giành được tấm vé thi đấu tại Thế Vận Hội mùa hè 2024, theo ghi nhận của trang Ici-Canada, những vận động viên nam bơi lội giỏi nhất đã qua độ tuổi có thành tích tốt nhất và thế hệ sau “gần như không tồn tại”. Tại Quebec, những người quan tâm, muốn tập luyện bơi lội nghệ thuật chỉ được đếm trên đầu ngón tay. Trong danh sách thi đấu của Artistic Swim Canada, chỉ có vài người được liệt kê. Môn thể thao này cần thời gian để tạo ra được hình ảnh có thể thu hút nam giới.Việc cho phép vận động viên nam tham gia không có nghĩa là đội tuyển của các nước sẽ chọn nam giới vào thi đấu. Sáu tháng trước kỳ Thế Vận Hội Paris 2024, giới bơi lội nghệ thuật đã dồn sự chú ý vào Bill May, có thể trở thành vận động viên nam đầu tiên tranh tài tại Olympic trong môn thể thao mà anh đã theo đuổi từ năm 10 tuổi. Đạt đủ điều kiện để tham gia Olympic, Bill May cũng tham gia tập luyện cùng đội tuyển bơi nghệ thuật của Mỹ. Thế nhưng, vào tháng Sáu vừa qua, tên của nam vận động viên không xuất hiện trong danh sách 8 thành viên của đội tuyển Hoa Kỳ.Huấn luyện viên trưởng Andrea Fuentes không đề cập đến sự vắng mặt của Bill May, mà chỉ giải thích rằng : “Đó là một quá trình dài và được tính toán kỹ lưỡng với những lựa chọn khó khăn kể từ Doha. Toàn bộ đội hình 12 vận động viên của chúng tôi đã đủ điều kiện tham dự vào tháng Hai, mỗi người đều tạo nên lịch sử và mang lại hy vọng mới cho đất nước chúng tôi. Không ai có thể lấy đi điều này khỏi họ, 12 người này sẽ mãi mãi là anh hùng của chúng tôi.”Về môn thể thao tôn vinh vẻ đẹp cơ thể của các vận động viên, với những động tác uyển chuyển dưới nước, thể hiện sức mạnh và tính duy mỹ, bà Sylvie Neuville, cố vấn quốc gia về bơi nghệ thuật của Liên đoàn bơi lội Pháp, nhận xét trên đài France Info : “Một vận động viên nam có thể góp sức, nhất là đối với các động tác nhào lộn, và dĩ nhiên, cần phải có trình độ kỹ thuật. Các đội tuyển quốc gia sẽ không chọn một vận động viên nam nếu như một động viên nữ có kỹ thuật tốt hơn”. Bà Neuville khẳng định rằng “để đưa nam giới vào đội tuyển thi đấu, tôi cho rằng những nhà tuyển chọn sẽ phải cân nhắc giữa sự đóng góp không thể phủ nhận về sức mạnh kỹ thuật cho các động tác nâng và chất lượng kỹ thuật của các vận động viên. Đó là sự lựa chọn công bằng về mặt thể thao”.Giữa tháng 7 vừa qua, vài tuần trước Thế Vận Hội mùa hè, Liên đoàn bơi lội quốc tế (World Aquatics) đã công bố danh sách 96 vận động viên môn bơi nghệ thuật được các quốc gia lựa chọn tham dự sự kiện này, nhưng không có một người vận động viên nam nào nằm trong danh sách này. Do đó, cuộc thi này sẽ vẫn dành riêng cho nữ giới, giống như các kỳ Thế Vận Hội trước. Trong một thông cáo báo chí, tổ chức này chi sẻ: “World Aquatics rất thất vọng vì không có vận động viên bơi nghệ thuật nam nào được chọn cho Paris 2024. Đây đáng lẽ phải là một bước ngoặt cho môn thể thao này. »
Mất đi đôi tay trong một tai nạn vào năm 18 tuổi, Bopha Kong đã nhanh chóng vực dậy, dấn thân vào Para Taekwondo, môn thể thao dành cho người khuyết tật. Từ hai chục năm qua, vận động viên Pháp gốc Việt gần như không bỏ sót bục trao huân chương của các giải đấu lớn nào, với 4 lần vô địch thế giới, 3 lần vô địch châu Âu. Bopha Kong cũng là một trong những vận động viên Para Taekwondo đại diện Pháp thi đấu Paralympic 2024 (Thế Vận Hội dành cho người khuyết tật). Sinh ra tại vùng đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam, Bopha Kong đến Pháp cùng gia đình từ năm 3 tuổi. Anh lớn lên tại Gonesse, vùng Val d'Oise, ngoại ô thủ đô Paris. Và cũng chính tại đây, vào năm 18 tuổi, một tai nạn xảy ra. Những thanh niên trong khu phố đã tự chế bom và để vào tay của anh! Bopha đã được đưa đến bệnh viện, trải qua 6 tháng điều trị và phục hồi, nhưng đã vĩnh viễn mất đi đôi tay. Những vết sẹo trong vụ tai nạn đó cho đến nay vẫn hiện hữu trên cơ thể anh.Vốn yêu thích thể thao, trước vụ tai nạn, Bopha đã là một “võ sĩ” quyền anh và tập luyện các môn thể thao đối kháng khác. Sau khi mất đôi tay, anh đã nhanh chóng tìm hiểu Taekwondo, môn thể thao chủ yếu dùng chân. Bopha cho biết ban đầu không hề đặt ra mục tiêu thi đấu, mà chỉ tham gia những buổi tập luyện tại CLB CKF Bondy. Năng lực của anh dần được chứng tỏ và Bopha đã nhanh chóng trở thành vận động viên chuyên nghiệp, giành chiếc huy chương vàng đầu tiên tại Giải vô địch thế giới Para Taekwondo vào năm 2010 tại Saint-Pétersbourg ở hạng cân 58 kg (A8).Ở tuổi 43, tên của Bopha Kong gần như xuất hiện trên khắp các bục trao huân chương, với 4 lần vô địch thế giới, 3 lần vô địch châu Âu, chưa kể những huy chương bạc và đồng khác.Para Taekwondo lần đầu tiên được đưa vào Thế Vận Hội Paralympic Tokyo 2020 và tiếp tục nằm trong danh sách thi đấu tại Thế Vận Hội Paralympic Paris 2024 (29/08-08/09/2024). Mục tiêu của Bopha là giành tấm huy chương cao quý nhất, không chỉ cho đội tuyển Pháp, mà còn cho cá nhân anh, để khép lại bảng thành tích vàng trong sự nghiệp thể thao của mình.Các trận đấu sẽ được tổ chức tại Grand Palais, trung tâm thủ đô của Pháp, từ ngày 29/08. Thông thường, trận đấu diễn ra trong ba hiệp, mỗi hiệp 2 phút, nghỉ một phút. Vận động viên ghi điểm cho mỗi cú đá vào ngực của đối phương. Để giành chiến thắng thì phải dẫn trước 20 điểm hoặc là người đầu tiên ghi được 40 điểm, hoặc có nhiều điểm hơn đối thủ khi kết thúc 6 phút thi đấu.Đối với các vận động viên khuyết tật, được xếp loại K43 và K44, tức là tùy theo mức độ khuyết tật, chẳng hạn như mất một tay hoặc mất cả hai tay. Các vận động viên có cùng mức độ khuyết tật thi đấu cùng nhau, nhưng kể từ Thế Vận Hội Tokyo 2020, quy định này đã thay đổi và gộp cả K43 và K44. Đây là một thách thức không nhỏ đối với Bopha Kong, vì có thể anh sẽ gặp bất lợi nếu đối thủ có mức độ khuyết tật nhẹ hơn, nhưng anh khẳng định sẽ làm mọi cách có thể, dùng những chiến thuật khác để giành được chiếc huy chương Paralympic mà anh vẫn thiếu trong bộ sưu tập huy chương của mình.RFI Tiếng Việt đã có dịp gặp gỡ và phỏng vấn Bopha Kong sau một buổi tập luyện tại Viện thể thao quốc gia Pháp – INSEP, ở Vincennes, ngoại ô Paris, nơi anh chuẩn bị thể lực cho mỗi trận đấu từ hơn chục năm qua.Xin cảm ơn Bopha Kong đã dành thời gian trả lời phỏng vấn của RFI Tiếng Việt.Anh có thể cho biết thêm về vụ tai nạn xảy ra cách đây hơn hai chục năm, và điều gì khiến anh có thể vực dậy, nhiều lần đoạt danh hiệu vô địch Para Taekwondo như hiện nay ?Bopha Kong : “Vụ tai nạn đó đúng là đã để lại nhiều hậu quả. Không chỉ đôi tay, mà đầu gối của tôi cũng bị ảnh hưởng, cả khuỷa tay nữa, đã bị bỏng nặng. Những vết sẹo đó vẫn theo tôi, nhưng tôi chung sống với chúng, tôi tập luyện thể thao cùng với chúng. Dù có khó khăn nhưng tôi làm mọi cách có thể. Tôi cho rằng khi một chuyện khó khăn nào xảy ra, vượt qua được thì đó mới là điều quan trọng, là điều đẹp đẽ nhất trong cuộc sống. Tôi luôn được dạy là hãy sống với những gì mình có và làm những gì khiến mình hài lòng.”Gia đình anh đã rời Việt Nam, từ khi còn nhỏ, qua Cam Bốt rồi mới qua Pháp, và anh được đặt tên theo tiếng Khmer. Anh nghĩ thế nào về cái tên này ?Bopha Kong : Đó là tên mà bố tôi đặt cho tôi, theo tiếng Khmer. Ba mẹ tôi đều là người Việt Nam, họ đặt cho tôi tên Cam Bốt và tôi chấp nhận nó. Cho dù Bopha trong tiếng Khmer là tên con gái, có nghĩa là bông hoa. Tôi nghĩ rằng cái tên này có nhiều ý nghĩa. Tôi cũng rất yêu thích các loài hoa, cây cỏ, hoặc tất cả những thứ liên quan đến thiên nhiên. Bởi vì chúng rất nhạy cảm, cần phải được chăm sóc, tưới tắm, nếu không chúng sẽ chết và tôi thấy là bản thân tôi cũng có sự nhạy cảm đó. Taekwondo là một môn thể thao đối kháng, đụng chạm nhau, khá bạo lực, nhưng tôi nghĩ nó cũng có tính nhạy cảm. Môn thể thao này không chỉ là những cú đụng chạm, mà còn dạy tôi rất nhiều giá trị, đã tạo lên con người tôi ngày nay, khiến tôi trở nên tự tin, tin vào chính mình và chấp nhận khiếm khuyết của cơ thể. Với 4 lần vô địch thế giới, 3 lần vô địch châu Âu, đối với anh, trở thành nhà vô địch có ý nghĩa gì ?Bopha Kong : Đối với tôi, giành được huy chương đúng là tuyệt vời thật và càng tuyệt vời hơn khi giành chức vô địch châu Âu, vô địch Pháp, vô địch thế giới …vv, nhưng thành thật mà nói, đối với tôi, nhà vô địch trước hết mang tính nhân văn. Tính cách hay cách hành xử của con người quan trọng hơn. Một nhà vô địch phải truyền được cảm hứng cho những người khác, cho những người trẻ. Đó là một kỳ thi cần vượt qua khi giành được chiến thắng. Tôi luôn nghĩ rằng mình có trách nhiệm trao cơ hội, truyền cảm hứng cho những người khuyết tật, khiến họ tin vào bản thân mình. Trở thành nhà vô địch đồng nghĩa với việc làm gương, khuyến khích mọi người tin vào khả năng của mình và có thể tìm ra con đường của chính mình.”Khi nói về việc truyền cảm hứng cho giới trẻ, thông điệp của anh dành cho họ là gì ?Bopha Kong : Tôi hy vọng rằng những người trẻ sẽ tìm được con đường của chính mình, dù là trong thể thao hay trong những lĩnh vực khác, có thể là nghệ thuật hay nghiên cứu. Điều quan trọng là họ tìm ra con đường của mình, với niềm đam mê và nỗ lực, cố gắng 100 %. Mỗi người có trình độ riêng để thành công và điều quan trọng là phải cố gắng làm điều đó.Trong kỳ Paralympic sắp tới, anh chuẩn bị như thế nào, nhất là với quy định mới có thể khiến anh gặp bất lợi trước đối thủ không cân xứng?Bopha Kong : Trong bộ sưu tập huy chương của mình, tôi vẫn thiếu chiếc huy chương Thế Vận Hội Paralympic và tôi sẽ làm mọi cách để có được nó, để kết thúc sự nghiệp của mình, để có thể cảm nhận được thời khắc trên bục vinh quang. Tôi biết rằng tôi sẽ làm hết sức có thể để thành công. Không ai nói trước được tương lai, dù tôi có dành được huy chương hay không thì tôi cũng sẽ đưa ra quyết định của mình. Tôi nghĩ rằng tôi sẽ nghỉ hưu, khép lại sự nghiệp vận động viên và đưa ra những thử thách mới. Nhưng nếu giành được chiến thắng sẽ là điều lý tưởng nhất, là phần thưởng lớn nhất giành cho tôi để kết thúc sự nghiệp của mình Sau kỳ Paralympic, anh đã có dự định gì trong tương lai hay chưa? Bopha Kong : Hiện tôi đã 43 tuổi, tôi đã theo môn Taekwondo từ hơn 20 năm qua. Tôi nghĩ rằng đã đến lúc tôi phải ra quyết định, nhất là cho sức khoẻ của mình, bên cạnh những vết thương, những vết sẹo vốn có. Tôi nghĩ là ý định nghỉ thi đấu của tôi sau kỳ Paralympic này chắc chắn đến 98 99 %, nhưng tôi cũng không thể nói trước được tương lai.Hiện tôi có một vài ý tưởng, có thể tôi sẽ bắt đầu chuyển sang làm huấn luyện viên, hoặc thử sức với một môn thể thao khác, ít bạo lực hơn, ít tác động đến cơ thể hơn, ví dụ như môn bắn cung. Vợ tôi là người Việt Nam và hiện vẫn còn nhiều liên lạc ở Việt Nam, tôi cũng rất mong trở về Việt Nam. Trước tiên là đi du lịch, sau đó xem mình có thể làm gì tại đất nước mà tôi được sinh ra. Hiện Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn và cũng có nhiều người cần sự giúp đỡ, giúp họ tìm ra con đường của mình, truyền cảm hứng cho họ qua câu chuyện của tôi, chứ không hẳn là giúp đỡ về tài chính.Tôi cũng có nhiều ý tưởng khác nhưng tôi không muốn đưa ra quyết định ngay bây giờ, vì lúc này phải tập trung vào Thế Vận Hội Paralympic.***RFI xin chân thành cảm ơn Bopha Kong, vận động viên Para Taekwondo, hiện cũng là thành viên của Hội đồng tư vấn thể thao của thành phố Seine Saint Denis, ngoại ô Paris, Pháp/
Từ vài tháng trước ngày khai mạc Thế Vận Hội Mùa Hè Paris 2024, sự kiện thể thao lớn nhất hành tinh, và cũng là sự kiện quốc tế lớn nhất nước Pháp từng tổ chức, bên cạnh mối lo an ninh các nhà tổ chức và chính quyền Macron còn có nỗi lo ngại về nguy cơ đình công, nhất là tại Paris và trong nhiều lĩnh vực trọng điểm như giao thông công cộng, vệ sinh, chăm sóc y tế … Trong mắt quốc tế, bên cạnh các biểu tượng về văn hóa, kiến trúc, ẩm thực … thì biểu tình, đình công vốn từ trước đến nay vẫn được xem là một nét đặc thù của xã hội Pháp. Nhưng phong trào đình công bùng nổ trong mùa Thế Vận Hội Mùa Hè Paris 2024 có lẽ là điều không ai muốn xảy ra, cả từ phía chính quyền Pháp và du khách (trong nước và quốc tế), được ước tính khoảng 15 triệu người.Phát biểu trên kênh BFMTV và RMC, tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm 10/04/2024 đã bày tỏ « lòng tin tưởng » vào « tinh thần trách nhiệm » và sự « đồng hành » của các nghiệp đoàn, bởi vì theo ông Macron, « nước Pháp là một đội, một quốc gia đoàn kết ». Lời kêu gọi tạm ngưng phong trào đấu tranh xã hội trong giai đoạn Olympic được đưa ra trong bối cảnh một số nghiệp đoàn lớn như CGT và FO đã thông báo tổ chức đình công vào mùa Thế Vận Hội. Đòi hỏi chủ yếu của người lao động là được tăng lương, cải thiện điều kiện lao động nói chung và được hưởng trợ cấp, tiền thưởng khi phải đi làm trong mùa cao điểm Olympic.Trên đài France Culture ngày 09/05, Denis Gravouil, tổng thư ký liên đoàn quốc gia trong lĩnh vực biểu diễn, điện ảnh, nghe nhìn và hoạt động Văn hóa, thuộc nghiệp đoàn CGT (Tổng Liên Đoàn Lao động), giải thích :« Quyền đình công là một quyền hiến định. Xin nhắc lại, quyền đình công là phương tiện, để chỉ sau một thời gian ngắn, cân đối lại một quyền lực vốn đã bị mất cân bằng. Giới chủ, các chủ lao động có một quyền lực đáng kể, chẳng hạn chính họ là người quyết định ngày nghỉ phép của người lao động. Chứ không phải lao động là người quyết định nghỉ phép khi họ muốn. Thế Vận Hội là dịp cho chúng ta nhìn lại vấn đề. Điều này ảnh hưởng chẳng hạn đến khả năng sắp xếp cuộc sống gia đình của người lao động. Quyền đình công là một quyền hiến định, là quyền cho phép quý vị cho thấy sự phản đối.(...) Dẫu sao thì ngọn lửa giận dữ cũng đã tồn tại từ trước và chúng tôi đã thấy rõ điều đó rồi. Đó là ngọn lửa giận dữ sau phong trào chống cải tổ hưu trí hồi năm ngoái. Bây giờ, câu hỏi đặt ra với chúng tôi là sẽ phải làm gì để giúp những người lao động mà lượng công việc sẽ phải tăng hoặc bị thay đổi công việc trong giai đoạn Thế Vận Hội ?Xin lấy ví dụ về giới nhân viên y tế. Chúng ta đều biết rõ là khách du lịch đổ dồn đến sẽ gây ảnh hưởng đến dịch vụ cấp cứu của các bệnh viện, vốn dĩ đã lâm cảnh cực kỳ căng thẳng. Chúng tôi không chắc là các khoa cấp cứu đủ khả năng xử lý trước làn sóng khách du lịch, đặc biệt à do thiếu nhân lực. Đây là vấn đề mang tính cơ cấu, về tuyển dụng do mức lương bổng (…). Đây là một vấn đề thực sự do dịch vụ công trong các bệnh viện đang xuống cấp bởi các quyết định về ngân sách được thực hiện trong nhiều năm qua. Thế Vận Hội sẽ cho thấy liệu dịch vụ cấp cứu có đáp ứng được cho Thế Vận Hội và nói chung là người dân hay không và liệu các khoa cấp cứu có đóng cửa như chúng ta đã từng biết ở một số nơi hay không » (…)(…) Đình công là giải pháp cuối cùng khi mà ý kiến của chúng tôi không được lắng nghe. Xin nhắc lại là chúng tôi đình công chẳng phải vì thích thú gì đâu. Đúng là đôi khi đình công cũng mang không khí lễ hội nhưng mà đình công cũng khiến chúng tôi mất một phần lương, nhất là trong bối cảnh mức lương của nhiều người như hiện nay đã là quá thấp rồi. Thế nên, đình công không phải là một trò chơi mà trái lại đó là công cụ để chúng tôi sử dụng vào một thời điểm nhất định nào đó để ý kiến của chúng tôi được lắng nghe. Nhưng điều đáng nói là chính phủ đang gấp rút muốn chúng tôi dừng đình công (trong mùa Olympic) rồi mọi chuyện sẽ được xem xét sau. Nhưng không, giờ chính là lúc phải giải quyết mọi chuyện ». Khi Olympic trở thành đòn bẩy gây sức épThế Vận Hội dường như trở thành đòn bẩy cho phong trào đình công. Nói cách khác, các nghiệp đoàn và người lao động muốn tận dụng sự kiện thể thao mang tính lích sử để gây sức ép, buộc chính phủ Macron nhượng bộ trước các đòi hỏi của các phong trào xã hội. Đại diện nghiệp đoàn CGT, Denis Gravouil, lý giải :« Điều kỳ cục là những người theo chủ nghĩa tự do thì luôn có xu hướng muốn nói rằng người làm công ăn lương không được có ý kiến gì về điều kiện lao động trong thời gian diễn ra những sự kiện lớn, khi kỳ nghỉ lễ bắt đầu chẳng hạn. Nhưng chính lúc này là lúc người lao động được yêu cầu phải nỗ lực nhiều nhất vì rõ ràng đây là thời điểm sẽ có rất đông người. Vì vậy, nếu họ muốn chúng tôi ngưng đình công trong giai đoạn Olympic, thì trước tiên họ cần hiểu là chúng tôi đang yêu cầu được tham vấn, chúng tôi yêu cầu có đối thoại và họ trả lời các câu hỏi của chúng tôi. Tôi xin nói rõ là chúng tôi vẫn đang chờ chính phủ sắp xếp, tổ chức lại mọi việc tốt hơn một chút và quan tâm đến ý kiến của người lao động. Có những lĩnh vực dịch vụ công mà họ nói với người làm công ăn lương là sẽ không được nghỉ phép như dự kiến trong thời gian diễn ra Thế Vận Hội, hay ở các tỉnh có liên quan đến việc tổ chức Olympic thì sẽ cần nhiều nhân viên lễ tân, hoặc trong lĩnh vực chăm sóc y tế, nhân viên lại một lần nữa được thông báo là họ sẽ chỉ được nghỉ phép sau khi Thế Vận Hội khép lại, thậm chí là sau cả Thế Vận Hội cho người khuyết tật. Ai cũng có quyền có cuộc sống gia đình riêng, thế nhưng họ lại đang nhân danh Thế Vận Hội yêu cầu người lao động nỗ lực và không cho họ nghỉ phép, trong khi lợi lộc thì người khác lại được hưởng.Như tôi đã nói, việc cắt bỏ ngày nghỉ trong tuần của một số người trong vòng 3 tuần liên tục chắc chắn không phải là một điều tiến bộ. Việc khuyến khích mọi người làm việc vào ngày Chủ Nhật, bên cạnh việc cắt ngày nghỉ hàng tuần, cũng là một sự tụt lùi hiện vẫn chưa được quản lý đúng mức ». Trên thực tế, điều mà tổng thư ký liên đoàn quốc gia trong lĩnh vực biểu diễn, điện ảnh, nghe nhìn và hoạt động Văn hóa, thuộc Tổng Liên Đoàn Lao động CGT, nói đến ở trên liên quan đến nghị định được công bố trên Công báo hôm 24/11/2023, có chữ ký của thủ tướng và bộ trưởng Lao Động, theo đó, từ ngày 18/07 (tám ngày trước khai mạc Olympic) đến 14/08 (ba ngày sau Olympic), đối với nhóm công ty truyền thông, nghe nhìn mà « hoạt động bắt sóng, truyền sóng, phát sóng trực tiếp và phát lại các trận thi đấu gia tăng nhiều », cũng như các công ty phải « đảm bảo các hoạt động liên quan đến việc tổ chức thi đấu và vận hành các cơ sở có liên quan đến việc tổ chức và điều hành Thế Vận Hội », người lao động phải làm việc 7/7 ngày mỗi tuần, ngày nghỉ tuần và nghỉ bù phải lùi xuống sau Thế Vận Hội.Trên thực tế, theo trang mạng báo L'Obs cũng ngày 24/11, chẳng hạn đài truyền hình công France 2 và France 3 dự kiến sẽ dành phần lớn thời lượng chương trình phát sóng cho Olympic, trừ các bản tin thời sự và các chương trình tôn giáo sáng Chủ Nhật. Cho dù việc tạm đình chỉ ngày nghỉ tuần chỉ được áp dụng tối đa 2 lần trong tháng, và những ngày đi làm tăng cường được tính theo chế độ làm thêm ngoài giờ, việc nghỉ bù được triển khai ngay sau khi Olympic kết thúc, nhưng các nghiệp đoàn vẫn xem biện pháp này là « không thể được », là « sự vi phạm không thể chấp nhận được về thỏa ước xã hội và môi trường Olympic » và « sự vi phạm luật lao động ». Bernard Thibault, cựu tổng thư ký của CGT, hiện là đồng chủ tịch Ủy ban giám sát thỏa ước xã hội tại Thế Vận Hội Paris, được trang mạng báo L'Obs ngày 24/11/2023 trích dẫn, cho biết: « Chúng tôi được thông báo rằng 4.000 đến 5.000 người có thể bị ảnh hưởng » bởi nghị định này, trong số « 200.000 người làm công ăn lương mà hoạt động có liên quan đến Thế Vận Hội ». Trả lời AFP, luật sư chuyên về quyền lao động, Eric Rocheblave, lo ngại là sẽ có những nhân viên phải làm việc liên tục 3 tuần và đến tuần thứ 3 mới có ngày nghỉ, gây nguy cơ tại nạn lao động và các hệ lụy về sức khỏe tinh thần, thể chất của người lao động. Vị luật sư này cho rằng thay vì bắt người lao động làm việc liên tục thì nên tính đến giải pháp tuyển dụng nhân sự bổ sung.Nghiệp đoàn CGT lấy làm tiếc là chính phủ đã « gạt hết mọi tranh luận từ phía các nghiệp đoàn », nên đã dọa kiện chính phủ Pháp ra trước tòa án Pháp và Liên Âu.Hiệu ứng « tuyết cầu »Nhìn tình hình tổng thể, dường như « lời dọa » đình công mùa Olympic của các nghiệp đoàn lao động trong những tháng gần đây đã phần nào phát huy hiệu quả. Chẳng hạn hồi cuối tháng Tư 2024, đòi hỏi của các lái tàu của hãng khai thác hệ thống tàu điện và xe bus tại vùng Paris, RATP, đã được đáp ứng : theo l'Express ngày 02/05, những lái tàu chỉ nghỉ làm dưới 4 ngày trong giai đoạn diễn ra Thế Vận Hội và Thế Vận Hội cho người khuyết tật sẽ được nhận khoản tiền thưởng lên tới 1.600 euro. Về giới lao động trong ngành vệ sinh ở thủ đô Paris, các nghiệp đoàn trong ngành đều dọa đình công. Nghiệp đoàn CGT đã thông báo tổ chức đình công trong giai đoạn 14-16/05, 22-24/05, cũng như từ 01/07 đến 08/09/2024, tức là bao trùm lên toàn bộ thời gian diễn ra 2 sự kiện Olympic. CGT yêu cầu tăng lương tháng 400 euro cho toàn thể người lao động trong ngành vệ sinh ở Paris và khoản tiền thưởng 1900 euro. Những nhân viên quét rửa đường phố Paris còn đòi thêm 300 euro và một số yêu sách khác.Một đại điện của nghiệp đoàn CGT, được l'Express ngày 02/05 trích dẫn, giải thích : « Cảnh sát thành phố được tiền thưởng, chúng tôi đều có chung chủ lao động (chính quyền thành phố). Chúng tôi cũng vậy, chúng tôi cũng bị quá tải về công việc với 15 triệu du khách, theo con số được thông báo (…) Chúng tôi phải làm việc 11/13 tuần (trong mùa Olympic). Một số người phải hủy kỳ nghỉ hè, và chúng tôi lại không có lực lượng tiếp viện ». Về nỗi vất vả của các người làm nghề dọn dẹp vệ sinh,Denis Gravouil, tổng thư ký nghiệp đoàn thành viên của Tổng Liên Đoàn Lao động CGT, cho biết thêm : « Những người làm nghề nạo vét cống sẽ tham gia đóng góp cực kỳ nhiều để đảm bảo rằng nước sông Seine cuối cùng sẽ đủ sạch sẽ cuộc thi đấu bơi lội có thể sẽ diễn ra trên sông. Chúng ta biết rằng đây là một thách thức khá nhạy cảm. Muốn các công nhân nạo vét cống đi làm vào giữa mùa hè như vậy thì (chính quyền) phải lắng nghe họ và hiểu rằng đó là nghề vô cùng cực nhọc. Sau khi nghỉ hưu, tuổi thọ của các công nhân nạo vét cống thoát nước thấp hơn nhiều so với các ngành nghề khác. Vì vậy, rõ ràng là cần có sự hỗ trợ họ. Cần phải lắng nghe người làm công ăn lương, tạo thuận lợi để họ có thể có điều kiện làm việc tốt, có như vậy thì công việc của họ mới được hoàn thành tốt ». Xin nhắc lại là riêng về phía thủ đô Paris, chính quyền Anne Hidalgo thông báo khoản tiền thưởng dao động từ 600 euro đến 1900 euro cho những nhân viên trong lực lượng cảnh sát thành phố hay đội ngũ nhân viên vệ sinh, tùy theo mức độ đóng góp trong mùa Thế Vận Hội.Sau một ngày đình công hôm 14/05 của giới nhân viên vệ sinh, chính quyền thành phố Paris ra thông cáo cho biết đã đạt thỏa thuận với nghiệp đoàn. Phong trào đình công của nhân viên vệ sinh đã chấm dứt. Chính quyền của đô trưởng Anne Hidalgo chắn chắn không muốn Paris phải sống lại « cơn ác mộng rác thải » như hồi tháng 03/2023. Khi đó, nhân viên thu gom rác thải của thành phố và người lao động tại một số nhà máy thiêu hủy rác ở vùng Paris đình công dài ngày, khiến Paris biến thành « thành phố của các thùng rác », « bãi rác lộ thiên », « thành phố bốc mùi », vì lượng rác tồn đọng có ngày vượt ngưỡng 10.000 tấn.Tuy nhiên, một số nhà bình luận xem đây là cái bẫy hiệu ứng « tuyết cầu » mà chính quyền đang sa vào, bởi khi đòi hỏi của người lao động trong lĩnh vực công này được đáp ứng thì giới lao động trong lĩnh vực khác cũng đưa yêu sách tương tự. Chẳng hạn hãng khai thác hệ thống tàu điện và xe bus tại vùng Paris RATP được đáp ứng thì các nghiệp đoàn của hãng tàu lửa quốc gia SNCF cũng muốn được hưởng quyền lợi tương tự. Khi cảnh sát Paris được thưởng 1900 euro thì nhân viên vệ sinh của thành phố cũng đã đòi hỏi khoản tương đương …Olympic đã đến gần nhưng mối đe dọa của phong trào đình công vẫn treo lơ lửng phía trước, không chỉ trong các lĩnh vực công mà còn có thể liên quan đến các lĩnh vực tư nhân như siêu thị, nhà hàng, khách sạn, vốn đang chuẩn bị lên tuyến đầu lĩnh vực dịch vụ du khách mùa Thế Vận Hội.Gần đây nhất, hôm 10/07/2024, do bất đồng với giới chủ về tiền thưởng cho nhân viên trong thời gian Thế Vận Hội (tiền thưởng Olympic), các nghiệp đoàn đại diện cho người lao động của hai sân bay quốc tế lớn tại vùng Paris, làRoissy-Charles de Gaulle và Orly, đã kêu gọi nhân viên làm việc tại hai sân bay này đình công cả ngày thứ Tư 17/07. Trong khi đó, theo lịch trình Olympic, vài ngàn vận động viên quốc tế đến Pháp vào ngày thứ Năm 18/07 để ổn định nơi ăn ở, tập luyện trước khi Thế Vận Hội chính thức khai mạc ngày 26/07/2024. Roissy-Charles de Gaulle và Orly là hai sân bay chính đón vận động viên và khách quốc tế đến Pháp dự Olympic. Theo báo Le Monde, trong kỳ Thế Vận Hội, sẽ có khoảng 350.000 người có chuyến bay xuất phát, quá cảnh hay đến hai sân bay này.
Các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra lũ lụt, hạn hán, cháy rừng xảy ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn, ảnh hưởng đến các quốc gia trên toàn cầu. Để ứng phó với biến đổi khí hậu, Trí tuệ nhân tạo (AI), ngày càng được sử dụng trong nhiều lĩnh vực, được xem là giải pháp hữu hiệu, dù còn nhiều bất cập. Tại Trung Quốc, nhiều đầm lầy, sông hồ dần biến mất do tác động của hiện tượng trái đất nóng lên. Dọc theo sông Giang Tô, tại khu bảo tồn hồ Chenhu, với khoảng 11 000 héc-ta đất ngập nước, các hoạt động của con người được hạn chế, nhưng Trí tuệ nhân tạo được triển khai rộng rãi. Trong một bảo tàng sinh thái được thiết lập trong khu vực này, một căn phòng được dành riêng để bố trí các loa phát thanh và hình ảnh thu được từ 31 camera và 21 micro, được lắp đặt khắp khu bảo tồn. Một nhân viên của bảo tàng, Wehn Zhou, trả lời RFI Pháp ngữ giải thích rằng “đó là hệ thống trí tuệ nhân tạo, với một bảng điều khiển lớn, cùng các công cụ đo lường, cũng như các dữ liệu về thực vật và đất. Và sau đó là các mô-đun về âm thanh và hình ảnh…”Trí tuệ nhân tạo được sử dụng để hỗ trợ bảo vệ khoảng 277 loài chim, 58 loài cá, động vật lưỡng cư và khoảng 30 loài động vật có vú, ẩn náu trong hệ sinh thái ngập nước ở miền trung Hoa Lục. Thay vì dùng ống nhòm như trước kia, để quan sát các loài chim, hay phải cử người đi thực địa, thì từ năm 2022, các camera và micro được lắp đặt cho phép giám sát, theo dõi các loài vật từ xa và can thiệp khi cần (nếu như có loài nào đó bị thương).Theo trang China Daily, hệ thống được tích hợp Trí tuệ nhân tạo cho phép phát hiện các loài chim đến hoặc rời đi, cũng như xác định khu vực mà các loài chim thích di chuyển đến bằng cách xác định loài thông qua tiếng chim. Hình ảnh chụp các loài chim từ camera sẽ được tự động so sánh với ảnh trong cơ sở dữ liệu có sẵn, kết hợp với âm thanh, để tăng độ chính xác khi nhận dạng loài.Khi con người ít can thiệp vào tự nhiên, nhiều loài chim mới đã được phát hiện, hoặc xuất hiện trở lại, như loài bồ nông Dalmatian quý hiếm, (chỉ khoảng 150 con ở Đông Á), hay loài hồng hạc lớn vốn không xuất hiện tại khu bảo tồn từ nhiều năm qua.AI hỗ trợ dự báo thời tiết chuẩn xác hơnTrí tuệ nhân tạo cũng được triển khai bởi các nhà khoa học ở vùng Sừng Châu Phi, khu vực thường xuyên hứng chịu các trận mưa lớn, gây ngập lụt, hay những đợt hạn hán kéo dài. Theo hãng tin AP, trí tuệ nhân tạo được sử dụng để dự báo tốt hơn, các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng khó lường do biến đổi khí hậu.Hệ thống dự báo thời tiết, do Chương trình lương thực thế giới của Liên Hiệp Quốc và Google tài trợ, được phát triển bởi các nhà khoa học từ khoa vật lý, đại học Oxford của Anh Quốc, trong đó có cô Shruti Nath : “ Chúng tôi có một cách tiếp cận kết hợp, sử dụng trí tuệ nhân tạo để lấp đầy những khoảng trống trong vật lý, hoặc xử lý những dữ liệu quá phức tạp. Trí tuệ nhân tạo có thể khiến các dữ liệu đó được trình bày một cách đơn giản hơn, và cho phép dự báo gần với thực tế nhất. Cụ thể, để có thể dự báo, AI được đào tạo, nắm được các dữ liệu lịch sử về thời tiết, nhiệt độ,…, sau đó có thể đem so sánh với dữ liệu thu được từ thực tế, qua đài quan sát hoặc qua vệ tinh. Mô-đun AI mà chúng tôi tạo ra sẽ ngày càng học được nhiều hơn. Chúng tôi thậm chí còn “khen thưởng” AI, nếu đưa ra dự báo chính xác, phù hợp với thực tế quan sát được. Nếu không làm được thì AI sẽ bị phạt”. Đọc thêm : Trí tuệ nhân tạo : Một cuộc cách mạng mới trong nông nghiệp ?Theo AP, tại Anh, trong việc dự báo thời tiết, các siêu máy tính được sử dụng, có khả năng thực hiện 16 000 phép tính mỗi giây. Thế nhưng, chi phí để vận hành những siêu máy tính này và các trạm thu thập dữ liệu lại rất đắt đỏ, và không có sẵn ở các nước đang phát triển. Mô hình dự báo AI mà các nhà khoa học vật lý của đại học Oxford tạo ra thì lại có thể vận hành từ máy tính xách tay.Việc dự báo thời tiết ở Sừng Châu Phi hiện vẫn gặp nhiều khó khăn, do thời tiết thay đổi thất thường và thiếu các trạm quan sát khí tượng cũng như thu thập dữ liệu, khiến người dân vốn trong tình trạng dễ bị tổn thương có nguy cơ gặp nhiều rủi ro. Hiện mô đun nói trên vẫn còn trong quá trình thử nghiệm, nhưng có thể đưa ra dự báo trong vòng 48 giờ, và có thể gửi cảnh báo nguy hiểm qua tin nhắn, thư điện tử, và thậm chí là cả đến đài phát thanh hoặc truyền hình.Chương trình này hiện đang được thí điểm ở Kenya và Ethiopia, nếu thành công, có thể được triển khai ở những khu vực khác trên thế giới, tại những nơi thời tiết ngày càng khắc nghiệt do biến đổi khí hậu, tác động đến cuộc sống của con người.AI dự báo ô nhiễmVẫn về khí hậu, hồi tháng Sáu vừa qua, các nhà nghiên cứu về Trí tuệ nhân tạo của tập đoàn Microsoft đã cho ra mắt một mô-đun với tên gọi Aurore AI, được cho là “cách mạng hoá” việc dự báo ô nhiễm không khí, lần đầu tiên cho phép dự báo mức độ ô nhiễm trên phạm vi toàn cầu trong vòng chưa đầy một phút, theo tạp chí khoa học Nature.Matthew Chantry, nhà nghiên cứ về máy học tại Trung tâm Dự báo Thời tiết Trung bình châu Âu (ECMWF), cho biết “dự đoán ô nhiễm không khí thường phức tạp hơn nhiều so với dự báo thời tiết” và Aurora có những tính năng tiến bộ đáng kể so với mô hình dự báo trước kia.Mô-đun trí tuệ nhân tạo này có thể dự báo trên toàn cầu và không cần nhiều phép tính. Để tạo ra Aurora AI và các tính năng nói trên, các nhà khoa học đã tích hợp một kho dữ liệu khổng lồ, với hơn 1 triệu giờ dữ liệu từ 6 mô hình thời tiết và khí hậu khác nhau. Cụ thể, Aurora có thể dự báo mức độ của sáu chất gây ô nhiễm không khí chính, bao gồm carbon monoxide, nitơ oxit, sulfur dioxide, ozone và các hạt vật chất, trên toàn thế giới trong vòng chưa đầy một phút. Công nghệ này cung cấp các dự đoán về ô nhiễm trong 5 ngày và dự báo thời tiết toàn cầu trong 10 ngày với độ chính xác và hiệu quả vượt trội, với chi phí tính toán thấp hơn đáng kể so với các mô hình thông thường mà Cơ quan giám sát khí quyển Copernicus của châu Âu sử dụng. “Đồng minh của các nhà khí tượng học”Trên tạp chí của Viện nghiên cứu Polytechnique de Paris, ông Samuel Morin, giám đốc Trung tâm nghiên cứu khí tượng quốc gia Pháp (CNRM), nhận định rằng Trí tuệ nhân tạo được xem là một “đồng minh của các nhà khí tượng học”.Ông Morin nêu ra hai hai mô-đun tích hợp Trí tuệ nhân tạo, là Arome và Arpège, được cơ quan Météo-France sử dụng, để mô phỏng bầu khí quyển trên lãnh thổ Pháp và các khu vực hải ngoại cũng như của toàn bộ hành tinh.Công cụ Arome có thể giúp cải thiện khả năng dự báo ngắn hạn về các hiện tượng nguy hiểm như các trận mưa lớn, bão, sương mù ở Địa Trung Hải, hoặc nhiệt độ tăng cao tại khu vực đô thị trong các đợt nắng nóng. Công cụ này cũng cho phép thực hiện các mô phỏng với độ phân giải rất tốt, bằng cách “cắt” lớp khí quyển thành các khối nhỏ.Trí tuệ nhân tạo cũng được các nhà nghiên cứu của Pháp sử dụng để mô phỏng sự tiến hoá của sông băng từ quá khứ cho đến tương lai, để hiểu các quá trình vật lý, và qua đó, dự đoán những diễn biến có thể xảy ra trong tương lai của sông băng và tác động của chúng đối với mực nước biển dâng, tài nguyên nước và hệ sinh thái, nhất là có thể tìm ra giải pháp ứng phó với tình trạng tan băng hà do biến đổi khí hậu.Tiềm năng giúp trái đất đạt trung hòa carbonVào năm 2023, trước thềm Hội nghị khí hậu COP 28, Liên Hiệp Quốc đã thiết lập một tổ chức cố vấn về Trí tuệ nhân tạo AI Advisory Body, nhằm thúc đẩy xu hướng sử dụng máy học – machine learning, “tìm ra giải pháp cho các thánh thức chung”, “giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu”, để nhiều chính phủ, doanh nghiệp và xã hội dân sự cùng được hưởng lợi.Ngoài các tính năng nói trên, theo trang tin của Liên Hiệp Quốc, Trí tuệ nhân tạo cũng có thể hỗ trợ phòng tránh các thảm họa khí hậu, hay hỗ trợ đạt trung hòa carbon, chẳng hạn như tự động hoá việc thu thập và phân tích dữ liệu, giúp xác định, điều chỉnh các nguồn phát thải hiệu quả hơn.Về vấn nạn thời trang nhanh, fast-fashion, AI cũng có thể can thiệp, tối ưu hóa chuỗi cung ứng để giảm lãng phí, giám sát mức tiêu thụ tài nguyên và thúc đẩy các quy trình sản xuất bền vững. Trí tuệ nhân tạo cũng có thể giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng bằng cách tối ưu hóa việc tiết kiệm và nâng cao hiệu quả trong các lĩnh vực sử dụng nhiều năng lượng.Trí tuệ nhân tạo cũng gây ô nhiễmTuy có nhiều tiềm năng lớn trong việc giải quyết các vấn đề về khí hậu, nhưng Trí tuệ nhân tạo cũng có nhiều điểm bất cập.AI gây ô nhiễm, trước tiên, là do việc sản xuất các thiết bị máy tính, chẳng hạn như chip điện tử, có thể xử lý số lượng lớn dữ liệu. AI cũng tiêu thụ rất nhiều điện. Một nghiên cứu được công bố trên tạp khí khoa học Joule chỉ ra rằng vào năm 2027, AI có thể tiêu thụ 85 đến 134 terawatt giờ (TWh), tức là mức tiêu thụ tương đương với mức tiêu thụ điện của Achentina hoặc của Thụy Điển! Theo một số nhà quan sát, được La Tribune nêu ra, mặc dù những dữ liệu này không đáng tin cậy, những vẫn giá trị làm nổi bật vấn đề ngày càng tăng về lượng khí thải carbon của các mô hình trí tuệ nhân tạo. Ví dụ, nghiên cứu của đại học California chỉ ra rằng việc huấn luyện AI cho Chat GPT-3, đã tiêu tốn 552 tấn CO2. Con số này tương đương với 205 chuyến bay khứ hồi Paris-New York bằng máy bayNgoài ra, những trung tâm dữ liệu cho AI cũng tiêu thụ một lượng lớn nước để làm mát. Các nhà nghiên cứu lo ngại rằng trong tương lai mức tiêu thụ này sẽ ảnh hưởng đến trữ lượng nước, đặc biệt trong bối cảnh hạn hán. Dĩ nhiên, giới khoa học cũng nhận thức được điều này và tìm các giải pháp giảm thiểu tác động môi trường của AI. Ví dụ, Microsoft đã làm chìm một trung tâm dữ liệu ở Bắc Hải và việc làm mát trung tâm này được cung cấp bởi dòng nước lạnh xung quanh.
“Lithium và đất hiếm sẽ sớm quan trọng như dầu khí” (1). Sau khi rút ra bài học bị lệ thuộc từ đại dịch Covid-19 và chiến tranh Ukraina, Pháp muốn củng cố tự chủ chiến lược trong nhiều lĩnh vực trọng điểm, đặc biệt là lithium, một trong những nguyên liệu không thể thiếu để sản xuất pin. Sau nửa thế kỷ không phát triển khai thác mỏ ngầm, chính phủ Pháp cấp phép nghiên cứu cho 7 dự án khai thác lithium, lớn nhất là dự án “Emili” ở Échassières, tỉnh Allier miền trung. Lithium đã được phát hiện ở mỏ Échassières từ cuối thập niên 1970 nhưng chỉ thực sự được chú ý trong quá trình chuyển đổi năng lượng những năm gần đây. Châu Âu muốn giảm phụ thuộc vào lithium được khai thác và sản xuất chủ yếu ở ba nước Úc, Chilê, Trung Quốc. Trong chương trình 28 Minutes (28 phút) của đài ARTE ngày 11/03/2024, ông Christophe Poinssot, tổng giám đốc điều hành Văn phòng nghiên cứu Địa chất và Khai thác mỏ (BRGM), giải thích :“Mỏ Échassières đã được công ty Imerys khai thác từ lâu, không phải khai thác lithium mà là cao lanh, loại nguyên liệu làm đồ sành sứ. Chắc là họ đã thăm dò xung quanh và phát hiện ra lớp đá granit bên dưới chứa nhiều lithium. Việc mỏ này có lithium không phải là chuyện mới nhưng thực ra thách thức về nguồn cung lithium thực sự liên quan đến quá trình chuyển đổi năng lượng và ngày càng trở nên quan trọng trong những năm gần đây. Đúng là cách đây 40 năm đã có pin lithium nhưng rất hạn chế. Còn nhận thức về vấn đề chủ quyền, thách thức chiến lược chỉ có khoảng từ 10 năm gần đây”.Tham khảo ý kiến người dân : Bước đầu tiên để khôi phục khai thác mỏViệc chính phủ cho phép mở nhiều mỏ lithium trở thành chủ đề bàn luận sôi nổi trên truyền thông và trong giới chuyên gia. Đối với Pháp, đây là đợt trắc nghiệm quy mô lớn đầu tiên sau gần nửa thế kỷ không còn khai khác quặng trong lòng đất. Còn theo tập đoàn Imerys, chủ thầu khai thác, đây là “dự án khai thác mỏ lớn nhất ở Pháp lục địa kể từ hơn một thế kỷ qua”.Với hơn 1 tỉ euro đầu tư, mỏ dự kiến được đưa vào khai thác năm 2028 với chi phí sản xuất mỗi cân lithium từ khoảng 7-9 euro. “Khoảng 34.000 tấn lithium, có nghĩa là có thể trang bị được pin cho khoảng 700.000 ô tô điện hàng năm và kéo dài 25 năm”. “Đây là một dự án rất quan trọng cho nước Pháp về mặt tái công nghiệp và tự chủ năng lượng”, tương đương với khoảng 1/3 năng suất của bốn nhà máy lớn được dự kiến xây ở miền bắc Pháp. Ngoài ý nghĩa “tự chủ chiến lược”, dự án “Emili” ở Échassières sẽ tạo thêm khoảng 1.000 việc làm trực tiếp và gián tiếp ở vùng Auvergne-Rhône-Alpes, theo khẳng định của tập đoàn Imerys, tại hai khu vực : mỏ ngầm chứa lithium, ở độ sâu từ 75-350 mét và một nhà máy tinh chế khoáng chất và chuyển đổi thành hydroxit lithium, cách mỏ khoảng 100 km.Ngày 11/03/2024, Ủy ban Tranh luận công Quốc gia (Commission nationale du débat public, CNDP) đã khởi động giai đoạn tham vấn, kéo dài bốn tháng với khoảng 15 cuộc họp cho đến ngày 07/07. Kết quả sẽ được CNDP công bố trên trang web vào tháng 09, sau đó tập đoàn Imerys có thời hạn 3 tháng để hồi đáp. Ông Mathias Bourrissoux, chủ tịch cuộc thảo luận, trấn an công luận là “mọi chuyện chưa ngã ngũ, trái với một số người vẫn tưởng. Trong 65% trường hợp, dự án sẽ có nhiều sửa đổi”.“Mỏ có trách nhiệm” : Cam kết giảm thiểu tác động môi trườngMột trong những quan ngại lớn nhất được người dân địa phương nêu trong buổi họp đầu tiên là “không ai tin là có mỏ sạch” : Khai thác mỏ sẽ gây hậu quả như thế nào đối với môi trường ? Mỏ sử dụng hóa chất không ? Rác thải, phế liệu của mỏ được xử lý ra sao ? Dự án lấy nước từ đâu vì theo kế hoạch phải cần đến ít nhất 1,2 triệu mét khối nước mỗi năm ?Phó chủ tịch tập đoàn Alan Parte, phụ trách về các dự án lithium của Imerys, trấn an mỏ sẽ chỉ sử dụng nước thải đã qua xử lý, “90% nước sẽ được tái sử dụng, các mạch nước ngầm sẽ không bị khai thác”. Nhiều bể trữ sẽ được xây trong khu mỏ để không bơm nước từ sông Sioule vào mùa khô hạn. Phó chủ tịch tập đoàn Imerys cam kết “mở một khu mỏ có trách nhiệm”, thậm chí “tăng thêm 20% trách nhiệm để đối phó với những thách thức môi trường”, vì tập đoàn hiểu rằng “khai thác mỏ không phải là không gây tác động đến môi trường”. Đây cũng là nhận định của ông Christophe Poinssot trong chương trình 28 Minutes :“Mọi hoạt động của con người dù là thế nào đều gây tác động. Không hề có mỏ hay nhà máy nào mà không gây tác động. Ngược lại, người ta có thể giảm thiểu càng nhiều càng tốt, dĩ nhiên là không phải ở Pháp vì Pháp hiện không còn mỏ. Nhưng tại một số nước, nhiều biện pháp vô cùng hiệu quả đã được áp dụng, đặc biệt là về việc tái sử dụng nước, ví dụ tại nhiều khu mỏ ở Phần Lan hoặc Áo. Đó là những biện pháp mà chúng ta biết làm, chắc chắn là tốn kém hơn. Tương tự, chúng ta có thể giảm việc sử dụng nước và đặc biệt là loại bỏ được việc thải hóa chất ra môi trường. Đó là những biện pháp hoàn toàn làm được. Không nên so sánh những biện pháp được dự định áp dụng tại châu Âu với những gì diễn ra ở một số nước ít bị ràng buộc hơn về môi trường vì châu Âu áp dụng “luật về trách nhiệm” với tiêu chuẩn có thể được bên thứ ba kiểm tra để chắc chắn chúng ta tuân thủ quy định”.Ngoài ra, để hạn chế tối đa tác động đến môi trường, tập đoàn Imerys cho biết sẽ triển khai mô hình sản xuất khép kín. Mỏ lithium được xây ngầm ngay dưới chân mỏ cao lanh đã được cấp phép hoạt động đến năm 2050 và như vậy sẽ giúp bảo tồn vài chục hecta diện tích. Đá granit được nghiền trực tiếp trong hầm để hạn chế tiếng ồn và bụi trên mặt đất. Sau đó, quặng sẽ được đưa vào hệ thống đường ống dài khoảng 15 km đến khu tập kết và từ đó sẽ được chuyển bằng tàu hỏa đến nhà máy chuyển đổi ở Montluçon để làm thành bột hydroxit lithium (Liti hydroxit).Khai thác mọi nguồn lithium để tự chủPháp đang cần “vàng trắng” để đáp ứng chiến lược sản xuất 2 triệu xe ô tô điện hàng năm từ nay đến năm 2030 để thay thế xe chạy bằng xăng dầu, sẽ bị cấm từ khoảng năm 2035. Cùng thời điểm mỏ Echassières ở tỉnh Allier được cấp phép nghiên cứu vào tháng 01/2024, sáu dự án khác cũng được phê duyệt : 3 dự án ở tỉnh Bas-Rhin (miền đông) và 3 dự án khác ở tỉnh Vienne (đông nam). Tám giấy phép khác đang được xem xét.Trong số các dự án này có loại lithium từ nước muối địa nhiệt (saumures géothermales), đặc biệt là mỏ Rittershoffen ở tỉnh Bas-Rhin. Trong chương trình 28 Minutes, giáo sư-kinh tế gia Philippe Chalmin, Đại học Paris Dauphine, giải thích về sự khác biệt giữa hai loại :“Cần phải phân biệt rõ giữa quặng và kim loại. Về quặng cũng có hai loại lớn : Thứ nhất là nước muối hoặc các hồ nằm trên cao bị khô hạn, người ta gọi đó là những bãi muối, như cả một vùng được gọi là “tam giác lithium” nằm giữa Achentina, Chilê và Bolivia. Thứ hai là mỏ quặng, đó là đá spodumene. Và Úc chiếm ưu thế về loại đá này. Ví dụ Úc xuất khẩu loại quặng này sang Trung Quốc để chế biến, do đó Trung Quốc giữ một vị trí rất quan trọng, không hẳn về khai thác mỏ, mà là về khâu chế biến”.Theo trang L'Express ngày 16/03, hai công ty Eramet và Electricité de Strasbourg (Điện lực Strasbourg) hợp tác trong dự án AgeLi (Alsace Géothermie Lithium) để sản xuất lithium từ nước muối ở xã Rittershoffen, vùng Alsace. Năm 2021, những kg lithi carbonat đầu tiên có chất lượng cao đã được sản xuất tại đây. Dự kiến đến năm 2030, liên doanh này sản xuất khoảng 10.000 tấn hàng năm.Ông Benjamin Louvet, giám đốc quản lý nhiên liệu tại OFI Invest Asset Management, cho rằng khả năng người dân chấp nhận loại lithium này khá là cao : “Lithium địa nhiệt có một lợi thế rất lớn. Tác động thấp đến môi trường và xã hội : cơ sở công nghiệp đã có và năng lượng địa nhiệt bảo đảm sản xuất điện cho khu vực. Loại lithium này gần như được tinh chế ngay lập tức, trong khi với các mỏ đá cứng không làm được như vậy”.Như vậy, với hai mỏ khai thác lithium ở Échassières và ở lưu vực sông Rhin, Pháp sẽ có chỗ đứng trong thị trường này. Hàng năm, Pháp bán gần 80 triệu xe ô tô ra thế giới. Chính phủ đặt mục tiêu xây dựng một chuỗi giá trị hoàn chỉnh, từ khâu khai thác đến sản xuất pin, cuối cùng là tái chế.Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (AIE), năm 2022, thế giới cần khoảng 131.000 tấn lithium. Cho đến năm 2030, nhu cầu này sẽ tăng gấp 3,5 lần và cho đến năm 2040 sẽ tăng gấp 8 lần. Tại châu Âu, vài chục dự án khai thác đã được thống kê, như tại Phần Lan, Tây Ban Nha, Bosnia, Anh Quốc.Trước nhu cầu cấp bách, chính phủ Pháp ủng hộ các dự án khai thác lithium, trong đó có dự án “Emili”. Bộ trưởng Kinh Tế Bruno Le Maire đánh giá “dự án là một ví dụ về kế hoạch môi trường và khí hậu, sẽ làm giảm triệt để nhu cầu nhập khẩu lithium của Pháp”. Tổng giám đốc Imerys coi lithium như phương tiện “giúp châu Âu giảm phát thải cacbon”. Nhưng theo trang media Vert, cũng như nhiều nhà bảo vệ môi trường, “không thể coi thường tình trạng ô nhiễm từ việc sản xuất ô tô điện. Loại vàng trắng này không đến mức trắng (sạch) như tên gọi của nó”.*****(1) Phát biểu của chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen, tháng 09/2022.
Cho tới nay, tuyệt đại đa số các sản phẩm nhựa vẫn được chế biến từ dầu hỏa trong khi ô nhiễm rác thải nhựa ngày càng trở thành một vấn đề nghiêm trọng đối với toàn thể nhân loại. Nhưng giảm bớt việc sản xuất và tiêu thụ chất nhựa không phải là đơn giản, bằng chứng là thượng đỉnh Ottawa về vấn đề này qua nhiều vòng đàm phán vẫn chưa đạt được một thỏa thuận quốc tế nào. Để góp phần hạn chế rác thải nhựa, tại Pháp, từ mấy năm qua một số công ty đã tích cực nghiên cứu và sản xuất ra các loại nhựa có nguồn gốc sinh học ( biodégradable ), có thể tự phân hủy mà không ảnh hưởng đến môi trường, để dần dần thay thế cho nhựa chế biến từ dầu hỏa. Một sản phẩm có khả năng phân hủy sinh học là khi nó có thể được phân hủy bởi các vi sinh vật (vi khuẩn, nấm, tảo…) trong môi trường thuận lợi (điều kiện nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, oxy…). Chính xác hơn, quá trình phân hủy sinh học bao gồm hai giai đoạn chính: Thứ nhất là giai đoạn phân hủy, thường được gây ra bởi các tác nhân bên ngoài, ví dụ như vi sinh vật hoặc các sinh vật khác (giun đất, côn trùng, v.v.) làm phân mảnh sản phẩm. Thứ hai là giai đoạn phân hủy sinh học, tức là khi vi sinh vật tấn công vào vật liệu dẫn đến việc tạo ra nước, khí CO, khí metan và sinh khối mà không gây nguy hiểm cho môi trường. Triển lãm về các công nghệ mới VivaTech 2024 tại Paris tháng 5/2024 đã là dịp để một số công ty khởi nghiệp của Pháp “chào hàng” những sáng chế mới của họ về nhựa phân hủy sinh học. Chẳng hạn như công ty Dionymer, do ba sinh viên ở Bordeaux thành lập cách đây 3 năm, đang phát triển công nghệ biến chất thải thực phẩm, tức là chất thải hữu cơ, thành nhựa phân hủy sinh học, được gọi là “PHA”, sử dụng vi sinh vật. Thomas Hennebel, tổng giám đốc của Dionymer giải thích: “Chúng tôi lấy chất thải hữu cơ từ các cơ quan ở địa phương, từ các hộ gia đình: bánh mì, bánh croissant, mì ống hoặc rau… Chúng tôi nghiền chất thải đó, phân hủy, thu hồi chất dinh dưỡng và cung cấp dung dịch dinh dưỡng này cho vi khuẩn của chúng tôi tiêu thụ. Những vi khuẩn này có khả năng tạo ra vật liệu polymer, tức là nhựa sinh học”.Bằng quá trình này, họ thu được một loại bột màu trắng, một loại polymer phân hủy sinh học với vô số ứng dụng tiềm tàng, theo giải thích của Thomas Hennebel: "Nó có thể được sử dụng trong các thành phần mỹ phẩm cũng như trong các vật thể bằng nhựa cứng hoặc dẻo, chẳng hạn như trong việc in ấn ba chiều 3D. Polymer của chúng tôi cũng là một loại polyester, cho nên có thể được chế biến thành sợi dệt”. “Hóa học bền vững”Như vậy là giải pháp của Dionymer đáp ứng hai nhu cầu: giảm chi phí quản lý cho các nhà sản xuất chất thải sinh học (các nông dân, các cơ quan địa phương, các công ty thực phẩm) và giảm tác động môi trường của các nhà sản xuất trong tất cả các lĩnh vực, bằng cách thay thế polymer từ hóa dầu trong các sản phẩm của họ (mỹ phẩm, nhựa, dệt may, y sinh học). Đối với Antoine Brege, giám đốc khoa học của Dionymer, đây là một vấn đề trọng tâm: “Ngay từ đầu, chúng tôi đã mong muốn làm hóa học một cách khác biệt: hóa học bền vững, hóa học xanh. Chúng tôi muốn thay đổi mô hình hóa học mà ngày nay tập trung vào hóa dầu và sử dụng những chất độc hại cho môi trường. Chúng tôi còn mong muốn tạo ra vật liệu hóa học “made in France”. Hiện giờ, công ty khởi nghiệp này chỉ sản xuất một kg polymer/tháng, nhưng họ vừa huy động vốn được 2,5 triệu euro để tăng sản lượng lên 100 kg/tháng trong vòng 6 tháng tới. Nhựa làm từ protein sữaCông ty Lactips thì có một giải pháp độc đáo hơn, đó sản xuất nhựa từ protein sữa. Giống như là nhựa thật, nhựa của Lactips khi tiếp xúc với nước có thể tự phân hủy chỉ trong vài phút mà không gây ô nhiễm chút nàoCông ty khởi nghiệp này được thành lập cách đây mười năm dựa trên ý tưởng của nhà hóa học Frédéric Prochazka (Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Khoa học CNRS, Đại học Saint-Étienne). Lactipsy đã sản xuất, kể từ năm 2022, “nhựa” có thể dùng để đóng gói các sản phẩm thực phẩm, đồ dùng một lần, đồ giặt túi và bao bì bột giặt hòa tan trong máy giặt, nhãn in … Tất cả các sản phẩm này đều được miễn trừ các quy định của Châu Âu về hóa chất. Trên thực tế, chúng được làm từ casein, loại protein chủ yếu có trong sữa bò. Vì vậy chúng có khả năng phân hủy sinh học 100% chỉ trong vòng vài ngày, đặc biệt là trong nước ngọt hoặc nước biển. Nguồn gốc của nguyên liệuTheo Bộ Nông Nghiệp Pháp, vài phần trăm lượng sữa bò là không thể được sử dụng cho con người (không được sản xuất do bò bị viêm vú, sữa có chứa thuốc, v.v.). Một tỷ lệ tuy thấp nhưng có thể lên đến khoảng hai triệu tấn mỗi năm. Cho tới nay lượng sữa này bị tiêu hủy hoặc không được sản xuất, nhưng bây giờ được công ty Lactips tận dụng.Trả lời RFI Việt ngữ tại triển lãm Vivatech, ông Jean-Antoine Rochette, giám đốc tài chính của Lactips cho biết:“Chúng tôi ứng dụng nghiên cứu khoa học từ trường đại học và Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Khoa học, đó là từ các sản phẩm tự nhiên, trong lành và không gây ô nhiễm môi trường, có nguồn gốc từ sản xuất nông nghiệp, chúng tôi sản xuất ra polymer tự nhiên, có đặc tính giống như nhựa, để thay thế nhựa. Đó là một sản phẩm trong lành, thân thiện với môi trường, có thể tan trong nước, phân hủy sinh học và nếu được sản xuất trong điều kiện giống như sản xuất thực phẩm thì có thể ăn được. Như vậy là không ảnh hưởng gì đến con người cũng như đến thiên nhiên.Với các máy móc và quy trình công nghiệp được sử dụng trong ngành sản xuất nhựa cũng như ngành sản xuất thực phẩm cho gia súc, chúng tôi tạo ra polymer không chứa hóa chất, an toàn và tự nhiên. Chúng tôi sẽ sản xuất các sản phẩm chuyên dùng, chọn lựa các sản phẩm tùy theo các ứng dụng, tùy theo các đặc tính cũng tùy theo các nhu cầu của thị trường, chứ không sản xuất đại trà. Mục tiêu của Lactips trong những năm tới là đạt sản lượng 10.000 hoặc 20.000 tấn/năm. Chúng tôi không sản xuất những sản phẩm như túi nhựa, mà tạo ra các sản phẩm đơn giản hơn, chẳng hạn như vỏ bọc các thỏi bột giặt cho máy rửa chén hoặc làm các giấy nhãn dán vào các chai lọ, thay cho giấy nhãn bằng giấy, như vậy việc tái xử lý các chai lọ sẽ dễ dàng hơn. Chúng tôi cũng hỗ trợ cho các sản phẩm chưa đủ tiêu chuẩn về phân hủy sinh học để có thể được bán ra thị trường, để cho chúng hoàn toàn toàn mang tính phân hủy sinh học.Khả năng thứ ba là thay thế lớp nhựa lát trên lớp giấy bọc, chẳng hạn như giấy bọc các thỏi bánh ngũ cốc, như vậy là ta có thể tái xử lý hoàn toàn lớp giấy đó mà không ảnh hưởng đến thiên nhiên.”Nhưng tham vọng của công ty Lactips không dừng ở đó, vì theo lời ông Jean-Antoine Rochette, tiềm năng của nhựa phân hủy sinh học rất lớn:“ Dĩ nhiên là chúng tôi có những hướng phát triển mới mà hiện chưa thể công bố, mang lại những giải pháp mới, mở rộng các loại sản phẩm. Có bốn yếu tố sẽ làm thay đổi nền kinh tế trong tương lai. Thứ nhất là hiểu biết của người tiêu dùng, ngày càng biết rõ về những mặt hàng mà họ muốn mua, biết rõ họ muốn gì, họ không muốn những sản phẩm có chứa quá nhiều chất nhựa. Thứ hai là các tổ chức phi chính phủ, giới truyền thông gây áp lực lên giới công nghiệp để giảm bớt tác động đối với môi trường thiên nhiên. Thứ ba là các quốc gia đưa ra những tiêu chuẩn, những quy định gắt gao hơn về sử dụng chất nhựa. Thứ tư là chính các nhà công nghiệp đã đưa ra những cam kết thay đổi mọi thứ trong tương lai.Lợi thế mà chỉ có chúng tôi đang nắm, đó là chúng tôi đã có sẵn các giải pháp và chúng tôi không sản xuất ra thành phẩm, mà là sản xuất các hạt nhựa tự nhiên để các nhà công nghiệp chế biến ngay mà không cần phải đầu tư vào các máy móc mới. Nói chung là chúng tôi không thay thế ngành công nghiệp nhựa mà là trao cho họ những nguyên liệu mới trong lành và tự nhiên.Cơ sở sản xuất của chúng tôi là ở Pháp, nhưng mục tiêu của chúng tôi là nhanh chóng tiến tới xuất khẩu. Chúng tôi làm việc với các đối tác là những nhà công nghiệp châu Âu, thậm là những nhà xuất khẩu lớn. Chúng tôi cũng đã hướng về thị trường Nhật Bản, nơi mà sản phẩm của Lactips rất được trông đợi."Ngoài công nghệ trí tuệ nhân tạo, triển lãm công nghệ mới VivaTech 2024 cũng đã tập trung nhiều vào những "công nghệ bền vững", tức là những công nghệ phục vụ cho sự phát triển bền vững, thân thiện với môi trường, cho nên đối với công ty Lactips, đây là cơ hội để mở rộng mạng lưới đối tác, theo lời ông Jean-Antoine Rochette"Triển lãm VivaTech ngày càng hướng tới những giải pháp thân thiện với môi trường.Đây là nơi gặp gỡ lý tưởng giữa các nhà công nghiệp với các đối tác định chế hay đối tác tài chính để cùng nhau xây dựng một nền kinh tế của tương lai, làm sao vẫn tiếp tục phát triển mà không làm cạn kiệt các nguồn tài nguyên trên hành tinh của chúng ta. Tại triển lãm này chúng tôi đã liên hệ được với các công ty hàng đầu ở Pháp đang có những dự án tương ứng với khả năng của Lactips. Chúng tôi sẽ thăm dò để xem có thể thực hiện các dự án đó hay không. Nếu có thì các dự án đó có thể thành hiện thực trong 6 tháng, 12 tháng hoặc 24 tháng tùy theo mức độ phức tạp của dự án.”
Tại Cassel, một thị trấn miền bắc nước Pháp, gia đình Fayolle nổi tiếng với nghề bọc nệm ghế gỗ và đồ nội thất, với 4 thành viên trong gia đình, từ cha đến con, đều nhận được giải thưởng danh giá nhất cho nghề thủ công : Nghệ nhân xuất sắc nhất nước Pháp - Meilleurs Ouvriers de France Những tiếng búa gõ, tiếng cắt vải, có lẽ không còn xa lạ đối với cư dân tại khu phố Maréchal Foch ở trị trấn Cassel, vùng Hauts de France, miền bắc nước Pháp. Cứ mỗi thứ Ba hàng tuần, Barbara Fayolle cùng các học viên của mình sửa lại hoặc làm ra những ghế hoàn toàn bằng kỹ thuật thủ công ở Pháp. “Những chiếc ghế này đã tồn tại từ hàng chục năm và khi được sửa lại có thể tồn tại cả trăm năm”, không giống như những chiếc ghế chỉ cần lắp ráp sẵn của IKEA ngày nay.Tại lớp học của Barbara, mọi người sẽ tự mang ghế hoặc khung ghế (thường bằng gỗ), đến và sửa lại phần vải, nệm bọc quanh ghế, hoàn thành tất cả các công đoạn từ lúc lồng lò xo để tạo độ nảy cho phần nệm ghế, cho đến những mũi kim cuối cùng khi bọc vải lên. Tất cả những kỹ thuật thủ công đó Barbara đã quen thuộc từ khi còn nhỏ trong xưởng của gia đình và chính thức bắt đầu học nghề từ năm 18 tuổi, theo đuổi sự nghiệp của cha mẹ cô : nghề bọc nệm ghế gỗ (Tapisserie d'ameublement).Barbara không cần phải tốn nhiều công sức để quảng bá, làm marketing cho lớp học, bởi vì, trong nghề này ở trong vùng “có ai mà không biết gia đình Fayolle”, như nhận xét của một học viên, đến từ thành phố Lille, cách Cassel 45 phút lái xe.Không chỉ đạt danh hiệu Thợ học việc xuất sắc nhất, Barbara cũng là Nghệ nhân xuất sắc nhất nước Pháp trong nghề bọc nệm ghế, cũng giống như cha của cô, ông Jacques Fayolle. Điều đáng nói là cô và anh trai Jean-Baptiste Fayolle, cùng tham gia vào cuộc thi để giành được giải cao quý nhất trong các nghề thủ công ở Pháp. Cả hai đều được chọn và tham gia vào phần thi đánh giá chất lượng vào năm 2013, kéo dài hai năm do Ban tổ chức triển lãm tác phẩm- (Comité d'Organisation des Expositions du Travail - COET) và làm việc không ngừng nghỉ trong 6 tháng để hoàn thiện chiếc ghế theo yêu cầu của ban giám khảo.“Cuối cùng cả hai anh em tôi đều được nhận huân chương (vào năm 2015) và nói thật là cuộc thi này không dễ, thực sự rất khó với chúng tôi. Nhiều lúc chúng tôi nghĩ rằng chỉ cần làm xong một cái ghế thôi, nhưng đó là một thách thức với chúng tôi. Bởi vì trong gia đình tôi, chúng tôi có cảm tưởng như là bị phán xét, vì cha tôi cũng đã tham gia cuộc thi và đoạt giải. Mọi người hay nói rằng chúng tôi là một gia đình xuất sắc, và nếu chúng tôi không xuất sắc, thì chúng tôi phải gánh áp lực lớn trên vai. Chúng tôi cảm thấy như bị bắt buộc, dù không hẳn là như vậy, tôi cũng không đăng ký đi thi để khiến bố tôi tự hào, nhưng tôi biết là chúng tôi rất muốn giành được giải này. Tôi nghĩ rằng một nhà tâm lý học sẽ thích nghiên cứu tâm lý gia đình tôi.”Gia đình ba anh em Nghệ nhân xuất sắc nhất nước PhápKhông chỉ Barbara và Jean-Baptiste mà nhà Fayolle có bốn anh em, còn có một thành viên nữa, Jacob, cũng nhận được danh hiệu Nghệ nhân xuất sắc nhất trong nghề của gia đình vào năm 2019. Đối với ba anh em, đi theo nghề của mẹ cha, là “một lẽ tự nhiên”, như nhận định của người mẹ Sylvie Fayolle. Bà cũng là một thợ làm nghề bọc, nệm ghế, làm các trang trí nội thất bằng vải. Cùng với chồng bà, Jacques Fayolle, cả hai đã lập lên doanh nghiệp gia đình từ năm 1980.“Các con tôi lớn lên cùng nghề này, cứ đến kỳ nghỉ ở trường, chúng đến chơi trong xưởng của chúng tôi, tò mò chơi với các dụng cụ, cầm búa, chạm vào đinh. Tôi nghĩ đó chính là nhân tố chính, giúp các con tôi tìm ta đam mê của mình. Nghề thủ công đang có xu hướng bị mai một, dù vẫn có nhiều trường dạy học. Phải nói rằng gia đình chúng tôi rất may mắn. Các con tôi không chỉ nối nghề mà còn nối nghiệp, tiếp quản lại doanh nghiệp của gia đình và làm nó lớn mạnh.”Chồng bà, ông Jacques, Nghệ nhân xuất sắc nhất đầu tiên của gia đình Fayolle đã nghỉ hưu từ năm 2019. Ba anh em, ba Nghệ nhân xuất sắc nhất nước Pháp trong nghề, đã “mua lại” và tiếp quản doanh nghiệp của gia đình, và xưởng gia công đồ nội thất, nằm ở ngoại ô thị trấn Cassel. Trong nghề « bọc nệm » này, Barbara là người duy nhất trong gia đình có chuyên môn về ghế. Mẹ cô thì chuyên làm trang trí nội thất bằng vải, chẳng hạn như làm rèm cửa, làm gối. Bố và hai anh của cô, thì có chuyên môn về làm nệm ghế.Liệu một gia đình làm nghề thủ công với 4 giải Nghệ nhân xuất sắc nhất nước Pháp có thay đổi diện mạo của nhà Fayolle hay không ? Cô Barbara nhận định rằng giải thưởng “là một điều tuyệt vời, nhưng người trong cuộc chúng tôi, không có chung góc nhìn như những người ngoài cuộc - thường chỉ thấy khía cạnh bóng bẩy – hào quang của giải này. Không phải vì đoạt được giải này mà cuộc sống của chúng tôi đột nhiên thay đổi. Chúng tôi vẫn tiếp tục làm việc theo cách mà chúng tôi vẫn làm, để tiến bộ. Đối với tôi, người nghệ nhân giỏi thật sự là những người tiếp tục tôn trọng các kỹ năng, và không ngừng tiến bộ, thì họ cũng là những Nghệ nhân xuất sắc nhất, giống như tôi, hay bố hoặc các anh của tôi”.Phát triển, đổi mới nghề thủ công thích ứng với thời đạiTừ một xưởng thủ công nhỏ, hiện nhà Fayolle đã mở rộng xưởng, với khoảng 20 lao động và mở ra một xưởng gỗ riêng, để có thể hoàn thiện sản phẩm từ A đến Z. Đối với ông Jacques, đã làm nghề bọc vải nệm ghế trong 50 năm, trước khi nghỉ hưu từ bốn năm qua, khi thấy các con mình cùng nhau làm việc, cùng đoạt giải như mình và phát triển doanh nghiệp, là một niềm hạnh phúc, niềm tự hào lớn.“Chúng biết phải làm như thế nào, thích ứng với thời đại thay đổi. Các đồ nội thất, hay các kỹ thuật cũng thay đổi… Một xưởng nhỏ có cũng cái hay riêng, nhưng điều quan trọng là làm sao có thể duy trì hoạt động của doanh nghiệp, không phải chỉ về doanh thu, mà làm sao để xưởng có thể tiếp tục, tạo việc làm cho nhiều người.” Ông ví việc chuyển giao, truyền lửa nghề lại cho các con mình với câu phân tích tâm lý của Sigmund Freud : người cha cần phải ra đi thì con cái mới có thể bộc lộ tài năng.“Thực sự là trước đó, tôi chưa bao giờ nghĩ rằng các con sẽ theo nghề mình. Việc cha truyền con nối ở những thế kỷ trước là lẽ tự nhiên, thì nay ngày càng hiếm, đặc biệt là khi cả ba người con, cộng thêm cháu trai của tôi cùng theo nghề này. Đối với nhiều nghề thủ công hiện này, truyền nghề lại cho những người trẻ rất khó. Nhiều người còn nói rằng nghề thủ công sẽ biến mất, vì khí truyền lại nghề, con cái không muốn theo nghề vì họ biết được những khó khăn của cha mẹ chúng”.Trước khi gia nhập doanh nghiệp gia đình, cả ba anh em nhà Fayolle, đều có những hành trình, trải nghiệp khác nhau. Nếu như Barbara cho rằng mình là người giúp quá trình chuyển giao diễn ra một cách suôn sẻ, để khách hàng quen thấu hiểu, thuận lòng chủ cũ – cha mẹ mình - thì “cả ba chúng tôi đều có một kỹ năng riêng, cùng đóng góp vào doanh nghiệp”.Barbara và Jean-Baptiste thường làm việc ở những doanh nghiệp nhỏ, khối lượng công việc mà sức người có thể làm được, mang tính thủ công truyền thống, có nhiều mối quan hệ với những người trong vùng. Còn Jacob, đã làm việc trong vòng 17 năm tại trong một doanh nghiệp đồ nội thất xa xỉ ở Paris, cho phép anh đi nhiều nơi biết nhiều ý tưởng mới lạ, hiện đại, “mang khía cạnh xa hoa trong đồ nội thất đến trị trấn nhỏ ở Nord Pas de Calais, ở Cassel, miền bắc nước Pháp”. Jacob cho biết lúc đó, doanh nghiệp mà anh đang làm gặp khó khăn, ông Jacques đã gọi điện cho anh, đề xuất trở về làm cùng gia đình. Anh chia sẻ : “Ban đầu nói thật là trở lại quê hương không hề dễ dàng, vì tôi đã hoà nhập với cuộc sống đô thị ở Paris 100 %, nhưng cuối cùng, mọi người có thể thấy là cuộc sống ở quê cũng rất ổn. Hơn nữa, làm việc cùng gia đình dễ dàng hơn rất nhiều. Đó cũng chính là điều cho phép chúng tôi mở rộng xưởng gia công như hiện nay”. Mặc dù làm việc cùng với anh chị em trong nhà đôi khi không dễ dàng.Tại cửa hiệu Fayolle, nằm giữa trung tâm thị trấn Cassel, nơi trưng bày các sản phẩm của doanh nghiệp anh em, Jacob phụ trách tiếp đón khách hàng, đôi khi mẹ anh, bà Sylvie cũng đến hỗ trợ. Tầng hai của cửa hàng, từng là nơi cha mẹ anh làm việc, hiện giờ trở thành nơi bày biện những sản phẩm “độc lạ”, chẳng hạn như những chiếc ghế hiện đại, từ nhà thiết kế người Pháp nổi tiếng Mathieu Lehanneur, người thiết kế ra ngọn đuốc Olympic 2024. Jacob cho biết hiện xưởng có thể sản xuất theo các những mẫu thiết kế thời thượng, chứ không còn là những chiếc ghế gỗ bọc vải như trước kia.Truyền nghề cho lớp trẻMột trong những tiêu chí của giải Nghệ nhân xuất sắc nhất nước Pháp là khả năng truyền nghề, truyền lại kiến thức. Sylvie, bà mẹ của gia đình cho rằng “học việc sẽ dễ hơn khi học từ người ngoài, bởi vì cách nói chuyện, giao tiếp cũng sẽ khác”. Chẳng hạn như Barbara, từ lúc nhỏ, cô chưa từng nghĩ sẽ theo nghề của cha mẹ mãi cho đến khi trưởng thành. Cô đăng ký học nghề tại một trường đào tạo chuyên nghiệp. Thế nhưng, có thể việc quyết định theo nghề này sẽ dễ dàng đối với người đã biết đến nghề thủ công hơn là những người không có tiếp xúc gì.Đối với Barbara, cô tự tin nói rằng mình có khả năng khiến người khác xúc động khi nói về nghề của mình, truyền cảm hứng cho những người trẻ. Cô kể lại một sự kiện quảng bá về nghề thủ công cho công chúng, và đã khiến một cô gái trẻ bật khóc khi nghe chia sẻ về niềm đam mê với nghề này. Sau đó, cô gái ấy đã quyết định theo nghề và hiện trở thành nhân viên chính thức trong xưởng của nhà Fayolle.Về phần Jean-Baptiste, dù là người anh cả trong nhà, nhưng anh không cho rằng mình có nghĩa vụ truyền lại kinh nghiệm kiến thức, nhất là khi mỗi người trong gia đình đều có tài năng riêng.“Người mà tôi có thể truyền lại kiến thức là con tôi, Matisse. Chúng tôi thường đi cùng nhau đến công trình, làm thảm, làm rèm hay các bức tranh vải treo tường… Tôi nghĩ rằng tôi có trách nhiệm truyền lại kiến thức cho những thợ học việc ở xưởng hơn. Có thể nói rằng đó là ý nghĩa cuộc sống của chúng tôi ở đây, ý nghĩa của công việc và đến một cách rất tự nhiên. Có thể sau này, các con của Barbara cũng sẽ theo nghề này và chúng tôi trở thành một đại gia đình làm nghề thủ công (từ thế hệ này, qua thế hệ khác), và có khi là đại gia đình Nghệ nhân xuất sắc nhất nước Pháp cũng nên”
Sau hơn hai chục năm thành lập, Résidence du Festival de Cannes - Trại sáng tác điện ảnh của Liên hoan phim Cannes đã tiếp đón nhiều lớp đạo diễn trẻ, tạo tiền đề phát triển các dự án phim đầu tay. Được thành lập vào năm 2000, « xưởng sáng tác nghệ thuật » giành cho các tài năng điện ảnh trẻ của Liên hoan phim Cannes đã tiếp đón hơn 250 đạo diễn trẻ đến từ hơn 60 quốc gia trên thế giới từ hơn hai chục năm qua.Nhiều người trong số đó đã tạo được tiếng tăm trong nền nghệ thuật thứ bảy, như đạo diễn người Rumani, Corneliu Porumboiu, được giải Ống Kính Vàng vào năm 2006 qua bộ phim “12 giờ 08 ở phía đông Bucarest”, hay đạo diễn người Mêhicô Amat Escalante, đoạt giải Đạo diễn xuất sắc nhất tại LHP Cannes vào năm 2013, hoặc đạo diễn người Hungary, với giải Grand Prix ở Cannes vào năm 2015, hoặc Oscar cũng như Quả Cầu Vàng (Golden Globe), cho bộ phim tiếng nước ngoài xuất sắc nhất vào năm 2016 qua bộ phim “Le Fils de Saul”. Mỗi năm, 12 đạo diễn được tuyển chọn vào hai đợt, mùa thu và mùa hè (từ tháng 10 đến tháng 2 và từ tháng 3 đến tháng 7). Trong vòng 4 tháng, họ sẽ cư trú tại « trại sáng tác », tọa lạc tại số 6, Cité Malesherbes, tại quận 9, trung tâm thủ đô Paris. Mỗi đạo diễn sẽ được hướng dẫn phát triển kịch bản cho đến quá trình sản xuất cho bộ phim đầu tay. Tất cả cũng sẽ được hỗ trợ một khoản chi tiêu khoảng 800 euros, có vé vào nhiều rạp chiếu phim ở Paris và được mời đến dự Liên hoan phim Cannes. Bên lề sự kiện diễn ra ở miền nam nước Pháp (14-25/05/2024), 12 đạo diễn cũng sẽ có buổi thuyết trình về dự án làm phim để giành được giải thưởng của quỹ điện ảnh CNC - Trung tâm điện ảnh và hình ảnh động quốc gia Pháp, trị giá 5000 euros. Diana Cẩm Vân Nguyễn, nữ đạo diễn người CH Séc, gốc Việt, là một trong 6 đạo diễn trẻ được lựa chọn vào khoá mùa thu từ tháng 10/2023 đến tháng 02/2024 và có mặt tại Liên hoan phim Cannes lần thứ 77 vừa qua.Nhân dịp này RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn nữ đạo diễn trẻ, tác giả của nhiều bộ phim ngắn, được đề cử tranh giải tại nhiều liên hoan phim như Locarno, Toronto, Rotterdam, Annecy và Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam.Bộ phim ngắn gần đây nhất Love, Dad (2021) do cô thực hiện, đã được đề cử ở hạng mục Phim ngắn hay nhất tại European Film Awards 2022 và đã giành được hơn 70 giải thưởng tại các liên hoan phim quốc tế bao gồm giải phim ngắn hay nhất tại Liên hoan BFI ở London. ***Xin cảm ơn Diana Cẩm Vân Nguyễn đã dành thời gian trả lời phỏng vấn của RFI Tiếng Việt.Là một trong 6 đạo diễn trẻ được lựa chọn tham gia trại sáng tác nghệ thuật của Liên hoan phim Cannes mùa thu đông năm ngoái. Chị có thể cho biết trải nghiệm này như thế nào được không ? Diana Cẩm Vân Nguyễn : Đó là một trải nghiệm tuyệt vời và tôi khuyên tất cả các đạo diễn trẻ nên thử sức nếu muốn làm ra bộ phim dài đầu tiên. Trại sáng tác cung cấp chỗ ở tại trung tâm thủ đô Paris. Tại đó, chúng tôi có thể dành toàn bộ thời gian, cùng những đạo diễn khác được chọn, đến từ khắp nơi trên thế giới, cùng sống trong một căn nhà và có thể truyền cảm hứng cho nhau.Một điểm khác nữa là trại sáng tác này cho tôi một khoảng thời gian để tập trung vào bản thân và vào dự án mà tôi đang chuẩn bị, mà tôi không biết là tôi cần khoảng thời gian đó, cho phép tôi chuẩn bị cho việc viết kịch bản cho phim của tôi tốt hơn. Để được lựa chọn vào trại sáng tác, chúng tôi phải có một dự án làm phim trước và đến đó để hoàn thiện kịch bản.Trại sáng tác có những hoạt động cụ thể gì ?Diana Cẩm Vân Nguyễn : Ban tổ chức cũng cung cấp cho chúng tôi những lời khuyên hữu ích, với các cuộc gặp gỡ cùng các đạo diễn nổi tiếng. Ví dụ, đạo diễn Justine Triet (Cành Cọ Vàng năm 2023) đã đến trại và trao đổi với chúng tôi. Ngoài ra, còn có các nhà làm phim nổi tiếng khác như Claire Maton, hay Céline Chiama. Chúng tôi cũng có một tiết học kéo dài 4 tiếng nói về sinh thái, giới thiệu cho chúng tôi về eco-filming, green-filming (làm phim nhưng vẫn bảo vệ sinh thái). Chúng tôi cũng học tiếng Pháp 3 giờ mỗi tuần. Hiện tôi vẫn nhớ một chút, hiểu một chút tiếng Pháp nhưng tôi vẫn chưa tự tin để nói tiếng Pháp. Sau đó, phần còn lại của chương trình phụ thuộc vào quyết định của chúng tôi. Nếu chúng tôi muốn viết kịch bản, viết sách, hay đi bộ trên phố, tìm cảm hứng, hoặc thăm các triển lãm…Để được lựa chọn vào trại sáng tác này, chị đã chuẩn bị những gì ?Diana Cẩm Vân Nguyễn : Thực tình là tôi không có bỏ quá nhiều công sức vì tôi nộp hồ sơ vào phút cuối, tôi gửi cho họ tất cả những gì tôi có. Ban tổ chức cũng có những quy định khá nghiêm khắc cho các nhà làm phim từ khắp nơi trên thế giới, (không phải là người Pháp và không sống ở Pháp), chẳng hạn như các đạo diễn phải đến để chuẩn bị cho bộ phim đầu tay hoặc bộ phim thứ hai và các bộ phim đã làm, phải xuất hiện trong danh sách 8 liên hoan phim danh giá nhất. Các đạo diễn phải dưới 35 tuổi.Khi đạt được những điều kiện này, thì ban tổ chức sẽ xem những bộ phim ngắn mà bạn đã thực hiện và nếu qua vòng thì sẽ có một cuộc phỏng vấn. Cuối cùng, họ sẽ ra chọn ra 6 người.Đối với tôi, quá trình này không quá khó, nhưng tôi cũng không ngờ là mình được chọn và tôi rất biết ơn vì đó là một chương trình tuyệt vời.Ví dụ như trong việc tìm kiếm nhà sản xuất phim, tôi muốn tìm một nhà đồng sản xuất cho phim của tôi ở Pháp, và nhờ vào trại sáng tác mà tôi đã có cơ hội gặp được nhiều nhà sản xuất quan tâm đến dự án của tôi.Chị có thể chia sẻ về dự án làm phim đang chuẩn bị được không ?Diana Cẩm Vân Nguyễn : Đó là một câu chuyện được lấy cảm hứng từ câu chuyện của chính tôi cách nay vài năm, khi tôi 22 tuổi. Một người bạn của bố mẹ tôi đã bảo tôi lấy con trai của họ ở Việt Nam. Nếu làm vậy, tôi có thể giúp anh ta đến CH Séc, đến châu Âu. Trong gia đình tôi, tôi là người duy nhất có quốc tịch CH Séc và là chị cả trong nhà. Nếu làm vậy, tôi sẽ nhận được 20 000 euro. Đó là vấn đề chính mà tôi muốn khai thác, nhưng nhân vật chính trong phim của tôi sẽ nhạy cảm hơn, và nhân vật bố mẹ trong phim, không may lại gặp phải vấn đề tài chính, khiến cô gái đó cảm thấy có lỗi và chấp nhận cuộc hôn nhân giả này. Tôi chỉ có thể tiết lộ đến đây thôi. Đây sẽ là một phim viễn tưởng, kết hợp với các hình ảnh hoạt hình, vì tôi được đào tạo làm phim hoạt hình. Những kỹ thuật mà tôi sẽ sử dụng trong phim khá giống với với bộ phim ngắn Love Dad của tôi. Phần hoạt hình sẽ chiếm 30 % và 70 % sẽ do diễn viên đóng. Tôi đã bắt đầu dự án phim này từ hai năm trước và vẫn đang hoàn thiện. Hiện tôi vẫn đang viết kịch bản, tôi cũng đã chọn được diễn viên. Vào tháng 9 tới, tôi dự định sẽ hoàn thành một phim ngắn khoảng 8 phút, để xem thành quả ra sao khi kết hợp các kỹ thuật khác nhau. Tôi đã nhận được tài trợ từ một quỹ điện ảnh ở CH Séc và từ Creative Europe Media, tôi cũng sẽ làm hồ sơ để xin hỗ trợ sản xuất vào tháng 10 tới. Hiện có hai nhà sản xuất, từ CH Séc và Slovakia tham gia vào bộ phim này tôi đang muốn tìm nhà sản xuất Pháp, Singapore và Việt Nam.Nhiều đạo diễn trẻ sau khi tham gia vào trại sáng tác đã đạt được không ít giải về điện ảnh, liệu chị có đặt ta mục tiêu, nhắm vào một giải nào cụ thể hay không ? Chẳng hạn như được lọt vào danh sách tranh giải của Liên hoan phim Cannes ?Tôi rất cẩn thận vì điều này. Vì, trên thực tế, trại sáng tạo cho chúng tôi cảm giác là giành được giải sẽ dễ hơn, nhưng hiện tôi vẫn chưa rõ bộ phim của tôi sẽ ra sao và tôi không muốn dự đoán. Dĩ nhiên, nếu phim được lựa chọn đi tranh giải, thì với tôi, sẽ giống như là giấc mơ trở thành hiện thực, nhưng tôi nghĩ điều này sẽ rất khó khăn, để được chọn tại Liên Hoan Phim Cannes và không phải ai cũng có thể làm được.Nếu được bất cứ một liên hoan phim khác chọn thì tôi cũng sẽ rất mừng. Mục địch của tôi không phải là trở thành người nổi tiếng hay gì cả mà tôi chỉ muốn có thể tiếp tục làm phim, tức là nếu bộ phim đầu tay của tôi thành công, thì tôi có thể tiếp tục làm điều mà tôi thích. Tôi dành nhiều quan tâm cho phim hơn là những hào quang, được tỏa sáng trên thảm đỏ, dù biết rằng đó là một phần của các liên hoan phim. RFI Tiếng Việt xin cảm ơn nữ đạo diễn Diana Cẩm Vân Nguyễn, tác giả của nhiều bộ phim ngắn, trong đó có phim Love, Dad.
Theo thống kê từ tạp chí kinh tế Forbes của Mỹ, năm 2024 được coi là năm kỷ lục về số lượng tỷ phú đô la với 2781 tỷ phú trên toàn thế giới, cao hơn 141 người so với năm ngoái. Và họ cũng đang trở nên giàu có hơn bao giờ hết. Tổng tài sản của họ còn cao hơn GDP của cả một đất nước và tầm ảnh hưởng của họ có khi còn lớn hơn cả chính phủ. Họ là ai? Phải chăng "miệng của kẻ có tiền như có gang có thép?" Tại sao nói họ còn quyền lực hơn cả chính phủ? Quyền lực của họ liệu có phải chỉ đến từ số tài sản kếch xù mà họ sở hữu?Qua so sánh tài sản của các tỷ phú thế giới mà tạp chí Forbes công bố với số liệu từ Quỹ tiền tệ Quốc tế IMF cùng thời điểm, ta có thể thấy nhiều người trong số họ còn sở hữu tổng tài sản cao hơn tổng sản phẩm quốc nội của nhiều nước. Chẳng hạn như Bernard Arnault (ông chủ tập đoàn LVMH, sở hữu nhiều nhãn hiệu thời trang và làm đẹp xa xỉ bậc nhất thế giới như Louis Vuitton, Dior, Celine, v.v) có tổng tài sản cao hơn GDP năm 2023 của Qatar. Elon Musk, (nhà sáng lập hãng xe điện Tesla và tập đoàn công nghệ không gian SpaceX) với tổng tài sản cao hơn GDP của Hungary. Hay Mark Zukerberg với tài sản cao hơn GDP của Slovakia cùng thời điểm đó.Không phải "đại gia" nào cũng nắm trong tay quyền lực đủ để ảnh hưởng đến cả thế giới. Đa số những người này chỉ đơn giản là các chủ doanh nghiệp và đương nhiên họ vẫn có quyền lực, chẳng hạn như quyết định đặt công xưởng ở một nước, giúp tạo ra công ăn việc làm cho vài ngàn người ở nước đó hay tác động đến một dự luật về thuế quan mà họ cho rằng có thể gây bất lợi đến việc kinh doanh của mình. Tuy nhiên, có không ít tỷ phú có "thế lực", đủ khả năng tác động đến trật tự thế giới, áp đặt mô hình xã hội của họ lên nhân loại mà không cần nghe theo ý kiến của các chính phủ.Vì sao họ lại ham muốn quyền lực đến vậy?Trả lời RFI Pháp ngữ, bà Christine Kerdellant, tác giả cuốn sách “Ces milliardaires plus forts que les États” (Tạm dịch : Những tỷ phú quyền lực hơn Nhà nước) người đã từng thực hiện nhiều nghiên cứu về giới tài phiệt trên thế giới sẽ lý giải cho chúng ta nguyên nhân vì sao các tỷ phú này lại ham muốn quyền lực đến vậy :“Họ cho rằng các chính phủ không đủ khả năng để lãnh đạo thế giới hay tạo ra các bước tiến cho nhân loại. Thay vào đó, giới cầm quyền chỉ dành thời gian để thu thuế hay áp đặt mọi việc. Những tỷ phú này tin rằng chính họ mới đủ khả năng điều hành, thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu trên mọi lĩnh vực.”Ngoài ra theo bà Christine Kerdellant, tâm lý muốn kiểm soát quyền lực của họ cũng có thể bắt nguồn từ những biến cố gia đình thưở thiếu thời :“Trong cuốn sách được xuất bản trước đó, tôi đã tìm hiểu về nhiều chủ doanh nghiệp lớn tại Pháp trong những năm 1980. Đa số họ đều mất cha từ nhỏ. Vì vậy họ bắt buộc phải trở thành người đàn ông của gia đình để gánh vác mọi chuyện cùng với mẹ. Dần dần, ham muốn quyền lực, nhu cầu được kiểm soát và thúc đẩy mọi chuyện của họ ngày càng lớn hơn so với những người khác.”Vậy những vị tỷ phú này là ai?Elon Musk kiểm soát bầu trờiQuay trở lại thời điểm tháng 02/2022 khi Nga bắt đầu xâm lược Ukraina, Elon Musk đã cung cấp dịch vụ Internet cho Ukraina thông qua các vệ tinh Starlink mà công ty SpaceX của ông phóng lên. Kể từ đó, khoàng 20.000 thiết bị đầu cuối (terminal) đã được triển khai ở Ukraina cho phép người dân và quân đội nước này truy cập Internet đáng tin cậy và ít bị ảnh hưởng bởi các cuộc tấn công và gây nhiễu của Nga. Theo tờ Washington Post, Starlink thể hiện ưu thế vượt trội hơn hẳn so với các dịch vụ Internet mặt đất truyền thống và bởi vậy nó đã nhanh chóng trở thành một phần thiết yếu trong hệ thống quân sự của Kiev, giúp binh lính điều khiển drone trong thời gian thực, xác định mục tiêu cho hoả lực pháo binh hoặc đơn giản là liên lạc với gia đình. Thậm chí một sỹ quan chỉ huy của lực lượng Ukraina còn từng nhận định : “Chiến đấu mà không có Starlink ở tiền tuyến giống như ra trận mà không có vũ khí.”Tuy nhiên chỉ vài tháng sau đó, Musk bất ngờ tuyên bố trên mạng xã hội Twitter (sau này là mạng X) rằng ông “không thể tiếp tục tài trợ vô thời hạn cho hệ thống này”. Theo tờ Courrier International, quyết định này được đưa ra chỉ vài ngày sau khi Ukraina từ chối “kế hoạch hoà bình” mà Elon Musk đề xuất nhằm chấm dứt chiến tranh ở Ukraina. Theo đó, vị tỷ phú đề nghị Ukraina từ bỏ bán đảo Crimée và cam kết giữ thái độ trung lập với Nga và phương Tây.Ông Olivier Lascar, tổng biên tập bộ phận kỹ thuật số của tạp chí Khoa học và Tương lai (Sciences et Avenir), trong cuộc phỏng vấn trên kênh Sénat Public bày tỏ lo ngại khi giờ đây “một cá nhân, một ông chủ dù không được người dân bầu ra nhưng vẫn có thể tác động, thay đổi cục diện của cả một cuộc chiến.”Ngoài ra Elon Musk còn thừa nhận trong cuốn tự truyện của mình rằng ông từng bí mật ngắt kết nối mạng Starlink để ngăn drone của Ukraina tấn công một hạm đội của quân Nga :“Khi quân đội Ukraina muốn tấn công một căn cứ hải quân của Nga ở bán đảo Crimée, Elon Musk đã có cuộc điện đàm với một nhân vật thân thích với Putin. Người này đã cảnh báo Elon Musk rằng nếu Ukraina tập kích lần này, Matxcơva sẽ đáp trả bằng vũ khí hạt nhân. Elon Musk nói rằng ông ta cảm thấy sợ hãi và bởi vậy đã ngăn Ukraina truy cập Internet vì ông không muốn phải trách nhiệm về một thảm hoạ như Hiroshima.”Bill Gates nắm giữ sức khoẻ thế giớiVào năm 2000, tỷ phú Bill Gates và vợ đã quyết định thành lập quỹ từ thiện Bill and Melinda Gates (BMGF) với mục đích cải thiện hệ thống y tế, giáo dục, xoá đói giảm nghèo trên thế giới. Từ lâu quỹ Gates đã là một trong những tổ chức phi chính phủ quyền lực nhất hành tinh với nguồn vốn hỗ trợ lên tới 46,8 tỷ đô la tính đến năm 2018. Con số này thậm chí còn cao hơn GDP của Côte d'Ivoire (Bờ Biển Ngà) hay Jordanie vào cùng thời điểm. Nếu quỹ Gates là một Nhà nước thì đây sẽ là quốc gia giàu thứ 91 trên thế giới, theo xếp hạng của Ngân hàng Thế giới (WB).Quỹ Gates cũng là nhà tài trợ lớn cho các cơ quan Liên Hiệp Quốc phụ trách các vấn đề sức khoẻ, đặc biệt là cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Theo số liệu năm 2020-2021 trên trang web chính thức của WHO, quỹ Bill and Melinda Gates là nhà tài trợ lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Đức, với số tiền lên tới 751 triệu đô la. Là nhà tài trợ lớn, đương nhiên ảnh hưởng của Bill Gates đến tổ chức này cũng không nhỏ. Politico trích lời đại diện một tổ chức phi chính phủ có trụ sở ở Geneve, Thuỵ Sĩ, cho biết “Ở WHO, ông ấy được đối xử như một nguyên thủ quốc gia.” Phân tích về tầm ảnh hưởng của quỹ Gates, bà Stéphanie Tchiombiano, giảng viên khoa khoa học chính trị tại đại học Panthéon Sorbonne Paris cho biết :“Quỹ Gates có thể ảnh hưởng đến các chính sách y tế thế giới thông qua nhiều kênh như : hiện diện trong các hệ thống quản lý y tế toàn cầu, là một thành viên trong nhóm không chính thức H8 (Health 8) quy tụ các nhà lãnh đạo thế giới về y tế. (…) Nhiều người còn lo ngại rằng các quyết định của WHO đều phải đợi quỹ Gates phê duyệt thì mới được thông qua.”Còn theo tờ Politico, có người thậm chí đã chỉ trích rằng ưu tiên của Bill Gates giờ đây đã trở thành ưu tiên của WHO. Theo quan điểm của họ, thay vì tập trung vào việc nâng cao hệ thống chăm sóc y tế lâm sàng ở một số nước kém phát triển để ngăn chặn các đại dịch có thể bùng phát trong tương lai hay các loại bệnh thông thường khác thì WHO lại chi một nguồn lực quá lớn cho các dự án chống lại một số loại bệnh đặc biệt mà Gates ưu tiên như sốt rét hay bại liệt. Những người chỉ trích cho rằng các tổ chức y tế cũng như quỹ Gates đã quá đề cao quan điểm cá nhân của chủ tịch Microsoft thay vì nghiên cứu, đánh giá tình hình thực tế.Và hậu quả là gì? Theo điều tra của tờ Los Angeles Times, trước khi quỹ Gates xuất hiện, nhiều nước châu Phi vốn đã phải đối mặt với tình trạng thiếu bác sĩ trầm trọng. Sau đó Gates đến và “đổ phần lớn đóng góp vào cuộc chiến chống một số loại bệnh cụ thể như bại liệt hay AIDS, làm tăng nhu cầu đào tạo chữa trị các loại bệnh này và các bác sĩ chuyên về những bệnh này cũng được trả lương cao hơn”, gây ra tình trạng chảy máu chất xám. Số lượng bác sĩ đa khoa vốn đã ít ỏi nay lại chuyển sang các lĩnh vực chuyên khoa này khiến cho người dân tại các nước châu Phi cận Sahara ngày càng khó tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc cơ bản.Ngoài ra, cũng có nhiều đồn đoán xung quanh quỹ Gates, như quỹ được thành lập ra để giúp các tỷ phú trốn thuế hay rửa tiền thông qua các hoạt động từ thiện. Tuy nhiên vẫn chưa có chứng cứ xác thực nào được đưa ra để chứng minh cho những lời đồn này. Bên cạnh đó cũng có nhiều người cho rằng : “Tôi không nghĩ là họ có ý đồ xấu. Họ chỉ đơn giản là những người chơi lớn, đến mức mà nếu họ rút tiền ra thì cuộc chơi sẽ kết thúc”, Politico dẫn lời một nhà ngoại giao giấu tên.Mark Zukerberg thống trị truyền thôngSáng đăng tải một dòng trạng thái lên Facebook, trưa chia sẻ một hình ảnh lên Instragram, chiều gửi một tin nhắn qua Messenger và tối gọi một cuộc điện thoại qua Whatsapp, một ngày làm việc bình thường của người trẻ hiện nay. Trong thời đại công nghệ số, thật không dễ để tìm được một người không dùng đến bất cứ mạng xã hội nào trong số này. Và cả bốn nền tảng trên đều thuộc tập đoàn Meta, một trong những công ty công nghệ lớn nhất thế giới do Mark Zukerberg sáng lập.Theo báo cáo tài chính quý 2/2023 của Meta, số lượng người dùng hoạt động hàng tháng trên toàn bộ hệ sinh thái Meta rơi vào khoảng 3,88 tỷ người, một con số khổng lồ. Nắm trong tay dữ liệu của một phần ba dân số thế giới, ông chủ Facebook hiển nhiên có khả năng gây ảnh hưởng rất lớn.Theo bà Christine Kerdellant, “Mark Zukerberg có thể tác động đến cuộc tổng tuyển cử ở Mỹ. Trước đó, Mark Zukerberg đã từng cho phép một trường đại học tiếp cận với cơ sở dữ liệu của Facebook với mục đích ban đầu nhằm thực hiện một cuộc khảo sát. Tuy nhiên sau đó, trường đại học này đã bán những dữ liệu được cung cấp cho một công ty làm việc cho cơ quan vận động tranh cử của Donald Trump và cho cả một số chính khách của Anh Quốc, những người theo chủ nghĩa Brexit (đưa nước Anh ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu). Những người trả lời khảo sát, khoảng gần một triệu người, cho biết họ đã nhận được những tin nhắn, quảng cáo được cá nhân hoá gây ảnh hưởng đến lá phiếu của họ. Đa số những tin nhắn này đưa ra những nhận định tích cực về Trump và tiêu cực về Hilary Clinton.”Không chỉ thay đổi được lá phiếu của các cử tri, các nền tảng mạng xã hội của Mark Zukerberg còn có thể thay đổi cả quan điểm thẩm mỹ của người dùng :“Theo số liệu từ Viện thẩm mỹ Champs Élysées ở Paris, Pháp, số lượng người trẻ từ 15-25 tuổi đến yêu cầu phẫu thuật thẩm mỹ đã tăng lên gấp 10 lần. Họ muốn phẫu thuật vì họ đã quen với những hình ảnh của bản thân trên những filter (công nghệ chỉnh sửa hình ảnh) có sẵn trên Facebook hay Instagram. Thường xuyên nhìn vào khuôn mặt của mình thông qua những filter làm đẹp này, họ thấy bản thân trẻ hơn, đẹp hơn, không còn những khuyết điểm, các bộ phận như mắt, mũi, lông mày, v.v đều được chỉnh sửa lại. Và sau đó những người trẻ này đến các viện thẩm mỹ để yêu cầu chỉnh sửa lại mặt mình cho giống với những hình ảnh trên các filter kia.”Chấp nhận đau đớn và tốn kém, nhiều người trẻ giờ từ chối khuôn mặt thật để đeo lên lớp mặt nạ giả, chạy theo một thế giới ảo mà các nền tảng mạng xã hội tạo ra. Và ông chủ Meta, thay vì có những biện pháp để ngăn ngừa hay cảnh báo, trước khi người trẻ, đặc biệt là trẻ em, sa lầy trong thế giới ảo đó, thì lại biến nó ngày càng trở nên cuốn hút hơn, gây nghiện hơn, miễn sao có thể giữ chân họ ở lại càng lâu càng tốt để tiện cho việc quảng cáo.Vậy các chính phủ có thể làm gì để hạn chế quyền lực của những tỷ phú này?Bà Christine Kerdellant nhận định : “Ta có hai cách. Cách đầu tiên là làm như chính quyền Trung Quốc. Cách của họ là ngăn chặn các doanh nghiệp Mỹ phát triển ở Trung Quốc, thay vào đó là khuyến khích các doanh nghiệp trong nước, tạo thế cân bằng giữa các tỷ phú Trung Quốc với Mỹ. Rồi đến một ngày, khi các doanh nghiệp này đã lớn mạnh và có đủ khả năng đe doạ đến quyền hành của chính phủ Trung Quốc trong một số lĩnh vực, cây gậy bấy giờ mới bắt đầu được giáng xuống. Chẳng hạn như Jack Ma, vị tỷ phú ngày càng giàu có và quyền lực, ông chủ của tập đoàn thương mại điện tử Alibaba với vị thế ngang ngửa Amazon, chỉ sau một lần chỉ trích hệ thống tài chính của Trung Quốc khiến các doanh nghiệp thụt lùi mà đã phải trả giá đắt. Trung Quốc và Tập Cận Bình sau đó đã quyết định phải “quản lý” lại các chủ doanh nghiệp. Jack Ma đã bị giam giữ trong ba tháng và chịu cảnh « tra tấn trắng ». Ông không bị nhốt trong một nhà tù mà là một khách sạn, nơi mà ánh đèn trắng được bật suốt cả ngày để tra tấn tinh thần. Sau đó, họ thuyết phục Jack Ma rằng ông ta phải từ bỏ tập đoàn của mình vì lợi ích của nước Trung Quốc, ông ta phải để cho chính phủ can thiệp vào việc kinh doanh của Alibaba. Sau khi Jack Ma bị bắt, tập đoàn của ông đã mất ba phần tư giá trị thương mại và bản thân ông cũng chỉ còn nắm giữ 8% cố phần của tập đoàn này. Và sau đó, chế độ Tập Cận Bình đã làm tương tự với các công ty khác thuộc BATX (các công ty công nghệ hàng đầu của Trung Quốc bao gồm : Baidu, Alibaba, Tencent và Xiaomi). 60 tỷ phú trong số 600 tỷ phú Trung Quốc đã biến mất, trong đó có nhiều người đã phải rời bỏ quê hương, nhiều người khác thì bị bắt hoặc bị yêu cầu phải bỏ lại quyền lợi của mình ở các tập đoàn mà chính mình đã lập ra.Cách thứ hai là làm như châu Âu, vốn không thể thực hiện các biện pháp như Trung Quốc. Họ cố gắng mua lại 900 công ty, tức là muốn diệt từ trong trứng việc cạnh tranh và hưởng lợi từ những gì mà các công ty này tạo ra. Ngoài ra còn các biện pháp về thuế quan, như áp 15% mức thuế tối thiểu toàn cầu với các công ty đa quốc gia, v.v” Thật khó có thể phủ nhận tài năng cũng như những đóng góp của các vị tỷ phú này cho xã hội. Họ thúc đẩy nền kinh tế, cải thiện đời sống và tạo ra các bước tiến cho nhân loại. Cảm ơn và thậm chí là biết ơn họ, đương nhiên. Nhưng phải chăng vì vậy mà người dân và các chính phủ - đại diện của người dân – chấp nhận trở thành quân tốt trên bàn cờ của các tỷ phú?