Tạp chí văn hóa

Trên các mạng xã hội, các công thức nấu ăn, các bức ảnh chụp hay video về nghệ thuật ẩm thực rất thịnh hành phổ biến, nhất là đối với giới trẻ thích Instagram và TikTok. Thế nhưng, đằng sau nét quyến rũ mê hoặc của những món ăn với lối trình bày đẹp mắt, đằng sau nét lộng lẫy hào nhoáng của những ngôi sao Michelin, là cả một quá trình rèn luyện đào tạo đòi hỏi nhiều thời gian và công sức. Theo khảo sát gần đây của cơ quan Ipsos, 58% bạn trẻ ở Pháp trong độ tuổi 15-35 đều xem thường xuyên tài khoản của các ngôi sao ẩm thực, các tiệm bánh hoặc nhà hàng trứ danh. 67% thanh niên Pháp cũng thường xuyên tham khảo công thức nấu ăn của những đầu bếp mà họ yêu thích. Ngày nay, ngành ẩm thực là một lãnh vực năng động : các bạn trẻ chọn nghề này vì họ dễ tìm được việc làm một khi tốt nghiệp ra trường. Thế nhưng, một số bạn trẻ cũng không tránh khỏi sự thất vọng : đằng sau dáng vẻ hào nhoáng, được phản ánh qua mạng xã hội hay các chương trình truyền hình, các ngành nghề ẩm thực trong thực tế đòi hỏi tính siêng năng, cần mẫn. Nghệ thuật ẩm thực là bệ phóng cho nhiều tài năng trẻ tuổi, nhưng để thành danh, tài năng mới ấy cần có thời gian đào tạo hay để trau dồi tay nghề. Đó là nhận xét của đầu bếp Anto Cocagne, tác giả chuyên viết sách dạy nấu ăn và chủ cửa hàng thực phẩm cao cấp Baraka ở Paris. "Tôi nhận được tin nhắn của khá nhiều bạn trẻ nói với tôi rằng họ muốn đeo đuổi ngành ẩm thực nhưng gia đình lại không muốn như vậy. Có lẽ cũng vì đây còn là những nghề chưa được coi trọng, các bạn trẻ chọn nghề này bị đánh giá là họ không có nhiều tham vọng. Quan niệm ấy khiến nhiều gia đình muốn con em mình chọn nghề « danh giá » thay vì làm đầu bếp hay làm việc trong ngành phục vụ ăn uống. Gia đình tôi cũng vậy, giờ đây bố mẹ tôi rất mừng khi nhìn thấy con mình thành đạt, nhưng thực tế là lúc đầu, chuyện làm bếp hay mở cửa hàng bán thực phẩm không phải là mong muốn của gia đình tôi. Nhiều bạn trẻ xem nhiều video trên TikTok, rồi nghĩ rằng nấu ăn cũng dễ thôi, chỉ cần học trên mạng. Nhưng theo kinh nghiệm của tôi, bạn không thể đơn thuần học nấu ăn trên TikTok. Bản thân tôi từng được đào tạo bài bản về cách nấu ăn, từng tham gia các chương trình ẩm thực trên đài truyền hình, nhưng tôi vẫn phải quay lại học một khóa đào tạo về cách làm bánh ngọt. Khi làm món tráng miệng, tôi không hiểu vì sao loại bánh choux của tôi lại không ngon. Khi trở lại trường lớp, tôi mới hiểu rằng, có những động tác cách làm, ta không thể học được từ xa hay trên mạng, ta cần được một chuyên gia hướng dẫn từng động tác cử chỉ và cần được giải thích lý do tại sao ta nên làm theo cách này chứ không phải cách khác". Đọc thêmGuillaume Gomez : Vị đại sứ mang ẩm thực Pháp đi khắp thế giớiCác video trên TikTok thường phản ánh một cách chớp nhoáng những nét lộng lẫy, ngoạn mục nhất của nghệ thuật ẩm thực. Nhưng đó thường là thành quả, chứ không phải là quá trình thực hiện, càng công phu càng đòi hỏi nhiều thời gian. Theo ông Pascal Maillou, hiệu trưởng của Lycée Bélliard, một trường trung học cấp hai chuyên dạy nghề ẩm thực tại Paris, nhiều đầu bếp nổi tiếng thường được mời đến trường để truyền đạt kinh nghiệm của họ và nhất là để giải thích về thực tế nghề nghiệp của ngành ẩm thực. "Trường chúng tôi thường mời những đầu bếp nổi tiếng đến tư vấn và hướng dẫn giới học sinh trong khuôn khổ chương trình « masterclass ». Gần đây, chúng tôi đã mời một số nghệ nhân xuất sắc nhất của Pháp, nhờ kinh nghiệm chuyên môn và nhiều năm tay nghề nên họ đoạt giải Meilleur Ouvrier de France (MOF). Các chuyên gia này tạo động lực cho các học sinh, nhưng đồng thời giải thích về những điều mà các em cần phải trao dồi : tính kiên nhẫn chịu khó và độ chính xác thuần thục. Cả hai đều đòi hỏi nhiều thời gian, hầu hết những đầu bếp lớn đều phải trải qua giai đoạn này mới đạt được thành công trong sự nghiệp hay uy tín của các cuộc thi quốc tế. Tuy nhiên, đa số các học sinh thường nhìn thấy các ưu điểm bề ngoài, mà lại chóng quên rằng, ở trường lớp, họ còn phải học nhiều thứ khác bị cho là khô khan, không dễ thuộc lòng. Chẳng hạn như trường Bélliard có mở lớp đào tạo về các điều kiện vệ sinh, từ chuyện lau chùi trong bếp cho đến bảo quản thực phẩm. Khóa đào tạo kéo dài trong nhiều kỳ này là một lớp học bắt buộc, nếu không học thì thí sinh sẽ không nhận được bằng cấp. Tại Pháp, để có được bằng CAP của một trường dạy nghề, bạn phải theo học một số lớp đào tạo nhất định (thường là 400 giờ trong hai năm). Vì vậy, nghề nấu ăn hay làm bánh nếu muốn có bằng cấp, cần có sự đào tạo bài bản, chứ không thể học cấp tốc từ xa hay chỉ được xem qua các video hướng dẫn trên TikTok. Một công việc càng đòi hỏi tay nghề và kỹ thuật thành thạo, lại càng cần có người tận tâm chỉ dẫn chứ không thể học từ xa. Khái niệm thi đua cạnh tranh rất quan trọng trong các trường đào tạo dạy nghề, vì đó là động lực nâng trình độ của toàn bộ lớp học lên một mức cao hơn. Ở đây, trường chúng tôi phân biệt ba nhóm đối tượng khác nhau : có những người chỉ giỏi nấu ăn, có người chỉ chuyên về điều hành êkíp nhân viên, còn nhóm người thứ ba giỏi về mặt kinh doanh, biết huy động vốn để làm chủ nhà hàng. Cả ba đối tượng này đều có một vai trò quan trọng, tuy vậy trường chúng tôi tập trung vào việc nhóm đầu tiên, mà thuật ngữ chuyên ngành gọi là « những bàn tay nhỏ bé », nguồn nhân viên này rất cần thiết trong tất cả các nhà hàng và khách sạn, các ngành dịch vụ này rất cần đến những nhân viên như vậy, trước khi nghĩ tới chuyện tuyển nhân viên có tay nghề chuyên môn hay cao hơn. Đối với nhiều người học việc, miễn là họ có ý chí và nỗ lực, họ có thể tiến rất xa. Họ có thể bắt đầu làm việc ở cấp bậc thấp nhất, nhưng nhờ có ý chí vươn lên mà sau đó trở thành giám đốc điều hành nhiều quán ăn trong cùng một tập đoàn". Đọc thêmSách hướng dẫn miễn phí các quán ăn Pháp với giá phải chăngCũng theo ông Pascal Maillou, hiệu trưởng trường dạy nghề Bélliard, hàng năm trường đào tạo khoảng 600 học sinh đến từ 40 nước khác nhau. Các khóa đào tạo đều là dài hạn từ hai đến ba năm. Một khi ra trường, các học sinh tại Pháp đều nắm các kỹ thuật căn bản, nhưng sau đó họ phải còn tự trau dồi thêm vì ngay cả ở Pháp, sau khi họ được tuyển dụng, họ phải biết thích nghi, mỗi nhà hàng quán ăn đều có thực đơn riêng, cung cách phục vụ cũng khác biệt. Theo đầu bếp Lorna Boboua Do Sacramento, làm việc cho công ty Onomo, tình trạng thiếu hụt nhân viên khiến các tập đoàn quốc tế trong ngành dịch vụ khách sạn nhà hàng luôn nhức đầu với vấn đề tuyển dụng, nhất là vào những mùa cao điểm. "Quả thật là có một sự thiếu hụt nhân viên và ở đây tôi muốn phân biệt nhiều trường hợp khác nhau, trước hết có những bạn trẻ muốn đốt giai đoạn : họ quan tâm đến nhiều các mạng xã hội, họ ngưỡng mộ sự thành công của những đầu bếp trứ danh và họ nghĩ rằng họ cũng muốn làm như vậy, chỉ có điều là họ nhìn vào thành quả mà lại ít có ý thức về quá trình và tất cả những nỗ lực làm việc để đạt được thành quả đó. Bên cạnh đó, còn có những bạn trẻ được đào tạo bài bản qua trường lớp, nhưng một khi được tuyển dụng rồi, thì họ cần được học lại vài khóa để thích nghi với môi trường công việc. Ở trường lớp các bạn học cách nấu ăn, kỹ thuật chế biến, nhưng khi vào đời phải học thêm tính năng động, linh hoạt : từ các cú va chạm mà học thêm cách tùy cơ ứng biến". Dù hàng năm, có khá nhiều thực tập sinh tốt nghiệp, nhưng các trường đào tạo ở Pháp vẫn chưa đủ để giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân viên có tay nghề. Các trường dạy nghề chuyên về ẩm thực đều đang ở trên đà phát triển mạnh chừng nào tại Pháp vẫn còn nhiều nghịch lý trong ngành dịch vụ khách sạn nhà hàng : chỗ làm tại các hàng quán thì nhiều, nhưng nhân viên có tay nghề thực thụ dường như lúc nào cũng thiếu. 

Mỗi lần đến dịp lễ lạc hay ăn mừng sinh nhật, các hộ gia đình ở Pháp thường hay tặng cho nhau thời trang mỹ phẩm, sách in truyện tranh, smartphone hay hàng công nghệ ….. Riêng trong ngành xuất bản, một trong những món quà tặng phổ biến vẫn là các tựa sách về nghệ thuật ẩm thực và đặc biệt hơn nữa là sách dạy nấu ăn. Tại Pháp, gương mặt thành công nhất trong lãnh vực này chính là đầu bếp kiêm nhà nhiếp ảnh Jean-François Mallet. Năm nay 58 tuổi, Jean-François Mallet sinh trưởng tại Montargis, vùng thung lũng sông Loire. Từ thời còn nhỏ, anh có hai niềm đam mê nấu ăn và chụp ảnh. Trong những năm tháng đầu đời, anh chọn nghề đầu bếp và ghi tên theo học các trường dạy nấu ăn nổi tiếng nhất. Sau khi đậu thủ khoa trường ẩm thực Ferrandi (hạng nhất trên số 2.000 thí sinh), anh bắt đầu làm việc với các đầu bếp trứ danh như Joël Robuchon, Michel Kéréver hay Michel Rostang ….. Nhớ lại giai đoạn này, anh vẫn còn giữ nguyên quyển sách của thầy Joël Robuchon với hàng chữ ký tặng dành cho cậu học trò giỏi nhất của ông.Dung hòa hai đam mê : nấu ăn và chụp ảnh Mặc dù có tài nấu ăn, nhưng Jean-François Mallet không nhắm tới chuyện kinh doanh nhà hàng hay nuôi mộng đoạt sao Michelin. Thục ra, anh muốn dung hòa cả hai niềm đam mê đầu đời của mình, chính cũng vì thế anh dần chuyển sang khai thác nghề chụp ảnh. Một cách tài tình, anh đã thực hiện nhiều bài phóng sự nhiếp ảnh cho các tạp chí Pháp như Saveurs, Géo hay Paris Match ….. Với thời gian, anh gầy dựng uy tín của một người giỏi nấu ăn và có tài chụp ảnh, không chỉ món ăn ở trên đĩa mà còn gợi lên được không gian văn hóa ở xung quanh.Từ việc chụp ảnh đến chuyện xuất bản sách, chỉ có một bước nhỏ, nhưng bản thân anh cũng không thể ngờ rằng sách của anh sẽ bán chạy như thế. Quyển sách « Simplissime » gồm 100 công thức nấu ăn « Cực kỳ đơn giản » do nhà xuất bản Hachette phát hành, lập kỷ lục số bán với hơn 3 triệu bản. Trả lời phỏng vấn RFI Pháp ngữ, anh Jean-François Mallet trước hết giải thích vì sao « sách ẩm thực » lại thịnh hành đến như vậy :Theo tôi, ẩm thực luôn có một vai trò quan trọng trong xã hội Pháp. Người ta thường hay nói về nước Pháp như một cường quốc ẩm thực với nhiều đầu bếp nổi tiếng trên thế giới, nhưng bên cạnh đó còn có chuyện ăn uống thường ngày, người tiêu dùng ở Pháp thường quan tâm đến chuyện đi chợ mua thực phẩm cũng như dành một chút thời gian để nấu các món ăn gia đình. Và dĩ nhiên là khi nấu các món ăn vào những ngày cuối tuần hay khi có dịp quây quần lại với nhau, chung vui với bạn bè hay người thân, thì các hộ gia đình Pháp thường hay chọn những món đơn giản như thịt bò hầm cà rốt, cánh gà chiên hay đùi gà quay, mì sợi trộn phô mai hay khoai tây đút lò ….. Người tiêu dùng tìm thấy các món ăn này trên mạng hay trong những quyển sách chuyên về các món dễ làm.Trong thời gian gần đây, đâu là những tựa sách chuyên về ẩm thực bán chạy nhất và các quyển sách này chủ yếu nhắm vào những thành phần độc giả nào. Tác giả Jean-François Mallet cho biết :Nhiều độc giả không chỉ hưởng ứng sách do tôi viết, mà còn mua khá nhiều quyển sách của giới đầu bếp trứ danh. Ở đây, có thể phân biệt thành nhiều đối tượng bạn đọc khác nhau. Có người mua sách để học cách nấu ăn, có người mua sách chủ yếu để làm quà tặng. Cũng có người mua sách để làm kỷ niệm, để nhớ lại một quán ăn hay một đầu bếp nổi tiếng mà họ từng có dịp trải nghiệm. Ngoài ra, có một thành phần độc giả mà ít ai nghĩ tới, đó là những người muốn trở thành đầu bếp chuyên nghiệp, họ đang được đào tạo trong các trường dạy nấu ăn, để phục vụ trong ngành nhà hàng khách sạn. Những quyển sách của các bậc thầy trứ danh giống như những quyển cẩm nang giúp cho họ trao dồi tay nghề, tìm thêm những ý tưởng sáng tạo.« Simplissime » lập kỷ lục số bán với hơn 3 triệu bản« Tủ sách » ẩm thực có đến hàng trăm tựa đủ loại, vậy thì loại nào được độc giả Pháp hưởng ứng nhiều nhất. Phải chăng đó là các loại sách hướng dẫn tiện dụng, các quyển sách minh họa của các đầu bếp có sao Michelin, hay đơn thuần hơn nữa, các quyển sách nói về các món ăn truyền thống, có từ nhiều đời qua. Đầu bếp Jean-François Mallet nhận xét :Sau một thời gian cho phát hành nhiều quyển sách, tôi nhận thấy rằng người tiêu dùng ở Pháp thực sự có một nhu cầu khá giản dị. Họ muốn tìm những món dễ nấu ở nhà không công phu mà cũng chẳng tốn qua nhiều tiền, nhưng quan trọng hơn nữa là các thành phần chế biến không nằm ở đâu xa mà lại được bán ngoài siêu thị gần nhà. Yếu tố này giúp tiết kiệm tiền và thời gian di chuyển. Quyển sách « Simplissime » của tôi đáp ứng đúng nhu cầu này của người tiêu dùng. Một quyển sách mang tính « thực dụng » có thể được dùng thường xuyên chứ không nên để quên trên kệ sách như một vật trang trí. (4'12) Trên thị trường xuất bản Pháp, có khá nhiều tựa sách nhắm vào thành phần bạn đọc yêu thích các quyển sách tuyệt đẹp với lối in ấn công phu, cách thiết kế cầu kỳ, ảnh chụp in trên giấy bóng loáng ngoạn mục bắt mắt, lộng lẫy màu sắc. Đối tượng này mua sách ẩm thực như một tác phẩm thủ công, một vật dụng trang trí nghệ thuật. Họ mua tặng phẩm xinh xắn để làm quà biếu cho bạn bè người thân, thậm chí có nhiều bạn đọc chuyên sưu tầm các loại sách như vậy, các tựa sách đắt tiền « sang trọng » dành cho dòng ẩm thực cầu kỳ nếu không nói là cao cấp. Tôi lại có một chủ trương khác, tôi khuyến khích bạn đọc nên xem qua những quyển sách mà tôi gọi là thường ngày, đọc vài trang khi có nhu cầu chứ không cần đọc từ đầu đến cuối. Trong gia đình, mẹ tôi được bà ngoại tặng cho quyển sách « Je sais cuisiner » (Tôi biết nấu ăn) của tác giả Ginette Mathiot được in lần đầu tiên vào năm 1932. Cho tới giờ này, mẹ tôi còn dùng quyển sách này và tôi cũng thường dùng ở nhà một quyển như vậy. Có khá nhiều món ăn do tính đơn giản nên ít thay đổi so với công thức được tìm thấy trên mạng.Trên đà thành công này, đầu bếp kiêm nhà nhiếp ảnh Jean-François Mallet tiếp tục cho ra mắt nhiều quyển sách chủ đề khác liệt kê những công thức nấu ăn tùy theo túi tiền, theo mùa, trào lưu hoặc « trường phái » (ăn chay végétarien hay ăn thịt cá chỉ một lần trong ngày flexitarien) …. Sở dĩ tủ sách « Simplissime » (hơn 40 quyển) của Jean-François Mallet thành công, là vì anh biết đánh trúng tâm lý của độc giả ở Pháp, tiết kiệm tiền cũng như thời gian. Tác giả này trở thành một hiện tượng trong ngành xuất bản, nhờ biết cập nhật những công thức nấu ăn vô cùng dễ làm, cực kỳ đơn giản.

Nói đến Marc Riboud – nhiếp ảnh gia người Pháp, qua đời năm 2016 – giới yêu thích nhiếp ảnh đều nhớ đến bức ảnh huyền thoại « Cô gái và cành hoa ». Bức ảnh chụp năm 1967 trở thành biểu tượng của phong trào phản chiến Mỹ, chống chiến tranh Việt Nam. Trong suốt 10 năm, 1966 – 1976, Marc Riboud cùng với chiếc máy ảnh Leica, rong ruổi từ Bắc vô Nam, ghi lại những « khoảnh khắc » của cuộc chiến tàn khốc. Đó là những hình ảnh nam nữ công nhân làm việc trong nhà xưởng ở miền bắc, những nam – nữ quân dân du kích, những góa phụ khóc thương người thân bị mất hay những đứa trẻ trên đường đi học. Rồi từ những cuộc biểu tình chống chiến tranh tại Mỹ cho đến những vùng đất ở Bắc Việt Nam, đi qua những cảnh tan hoang ở Huế.Những « khoảnh khắc » đôi khi dung dị, bình yên, nhưng cũng có lúc đau thương, kinh hoàng, đã được nhà nhiếp ảnh người Pháp ghi lại qua những tấm ảnh trắng đen, biến ông thành một nhân chứng độc đáo và khác thường cho một cuộc chiến khốc liệt bị toàn cầu hóa.Những âm bản này được ông thực hiện trong vòng 10 năm, 1966 – 1976 sau hơn một chục chuyến đi đến Việt Nam. Đó cũng là thời điểm tại Pháp và nhiều nơi khác, đặc biệt là Mỹ, giới văn hóa, trí thức cũng như một số nghệ sĩ, nhiếp ảnh gia phản đối mạnh mẽ chiến tranh. Marc Riboud còn chịu ảnh hưởng từ người vợ đầu tiên là Barbara Chase, là một nghệ sĩ Mỹ, và do vậy ông đã có được một mối liên hệ với Mỹ, với chính sách của Mỹ.Là một người rất ủng hộ độc lập, từng tham gia kháng chiến trong Đệ Nhị Thế Chiến, Marc Riboud có niềm tin sâu sắc là những dân tộc đấu tranh cho nền độc lập vào thời điểm đó sẽ giành được thắng lợi và do vậy, đối với cuộc chiến tranh tại Việt Nam, ông cảm thấy như « bị thôi thúc » phải làm chứng. Phản đối chiến tranh, nhưng ông cũng lên án cả chế độ chuyên chế độc tài thời kỳ hậu chiến.2025 đánh dấu 50 năm chiến tranh Việt Nam kết thúc. Nhân dịp này, bảo tàng Nghệ thuật châu Á – Guimet tại Paris và hiệp hội Những người bạn của Marc Riboud có cuộc triển lãm « Marc Riboud – tập ảnh Việt Nam 1966 – 1976 » kéo dài đến ngày 12/05/2025.Bà Lorène Durret, đồng phụ trách triển lãm Marc Riboud, đã dành cho RFI Tiếng Việt một cuộc phỏng vấn, hồi tưởng lại những suy nghĩ, tâm tư và cách thức làm việc của Marc Riboud, một trong những nhiếp ảnh gia bậc thầy trong thế kỷ XX.RFI Tiếng Việt : Thân chào Lorène Durret. Trước hết, bà có thể cho biết vì sao Marc Riboud đã chọn đến Việt Nam giai đoạn 1966 – 1976 ?Lorène Durret : Ông ấy biết rõ những gì đang xảy ra, đúng là trong suốt thời gian này ông ấy rất chú ý và quan tâm. Vì vậy, từ tiếng Anh chính xác hơn nhiều, người ta nói « concerned và concerned photographer ». Ông là một nhiếp ảnh gia quan tâm, có nghĩa là ông cảm thấy lo lắng về những gì đang xảy ra. Vì vậy, rõ ràng là ông đã có thông tin về Chiến tranh Việt Nam. Hơn nữa, Việt Nam cũng có mối quan hệ với Pháp trong suốt chiều dài lịch sử (…)Marc Riboud luôn là một người cực kỳ độc lập. Khi còn trẻ, ông đã tham gia kháng chiến trong Thế chiến thứ hai tại Lyon từ năm 1942. Khi đó ông 19 tuổi, đang học trung học và cho đến năm 1944, ông đã tham gia chiến đấu với nhóm du kích quân Vercors. Vì vậy, ông tin chắc rằng những người dân đang đấu tranh giành độc lập vào thời điểm đó sẽ giành được độc lập (…)Vào thời điểm đó, rõ ràng là họ không biết chuyện gì sẽ xảy ra, nhưng dù sao đi nữa, ông vẫn theo dõi tin tức và cảm thấy cần phải chia sẻ trải nghiệm của mình. Tất nhiên, vào thời điểm đó, vẫn còn rất ít nhà dân có vô tuyến truyền hình. Thông tin được đưa qua báo chí, tạp chí và nhiệm vụ của ông với tư cách là một nhiếp ảnh gia và phóng viên ảnh là đến đó để ghi lại những gì đang diễn ra và làm chứng.Khi xem ảnh của Marc Riboud, người ta có cảm giác ông như người ngoài cuộc, lặng lẽ đứng nhìn, quan sát, và cũng không quan điểm chính trị ?Lorène Durret : Đúng, chúng ta có thể cảm nhận được sự đồng cảm của ông, nhưng trước hết và quan trọng nhất là sự đồng cảm với những người ông chụp ảnh và những người trên đường phố : Đó là những thường dân, người dân, công dân. Ông là người rất khiêm tốn trong cách chụp ảnh mọi người và luôn giữ khoảng cách để có thể thể hiện và quan sát.Và ông là người luôn tin tưởng vào những quan sát của mình do ông không bao giờ là một nhà đấu tranh không giống như những người khác xung quanh ông (…) Marc Riboud có một ý thức chính trị tốt, ông sáng suốt và không bị thu hút bởi nguy hiểm. Nhất là khi nhắc đến Việt Nam, hiển nhiên khi nghĩ đến những bức ảnh về Chiến tranh Việt Nam, người ta thường nghĩ ngay đến những bức ảnh chiến đấu.Chúng tôi có rất nhiều ảnh về quân đội Mỹ và quả thật đó không phải là những bức ảnh về cuộc sống thường ngày của người dân, không phải lúc nào cũng vậy. Tuy nhiên, trong những bức ảnh này, điều tôi thấy thú vị là chúng ta cảm nhận được độ dài của thời gian dài. Chúng ta cũng nhận thấy thời gian cuộc xung đột là rất dài.Trong khi ở những tác phẩm khác có đôi chút khác biệt, chúng ta chỉ thấy cao trào và bạo lực nhưng ở một thời điểm chứ không phải trong khoảng thời gian dài như thế này. Và những gì tác phẩm của ông thể hiện và ở đó ông hơi lạc lõng, tôi nghĩ so với các nhiếp ảnh gia và nhà báo khác mà ông đã trao đổi ở nơi khác, thì đó là một thế giới thu nhỏ bị thay đổi từ những luồng thông tin hạn hẹp. Thế nên, công việc của ông thực sự là cuộc sống của người dân trong thời chiến.Ông lên án chiến tranh nhưng không bao giờ phơi bày cảnh chết chóc cũng như các chiến tuyến ?Lorene Durret : Như tôi có nói về quá khứ của ông như một kháng chiến quân vì ông gần kề với chiến tranh, nên ông hiểu chiến tranh. Ông mất bạn bè, nên ông biết chiến tranh là như thế nào trong một bối cảnh khác. Nhưng ông đã cận kề với bạo lực và ông không muốn trở thành nhiếp ảnh gia ghi lại cảnh đó. Một người cháu họ của Marc Riboud, nhà văn Camille de Toledo, đã nói về điều này và về việc, ông đã từng chứng kiến ​​cái chết và do vậy ông hướng tới sự sống.Và trong những bức ảnh của ông, chúng ta thấy được sự sống. Đó là điều ấn tượng nhất, và ngay cả trong những bức ảnh về đống đổ nát và hoang tàn, những bức ảnh về Huế trong đống đổ nát của ông cũng đặc biệt ấn tượng, nhưng những gì chúng ta thấy là sự sống đang trở lại và một nỗi đau nào đó nhưng cũng có một niềm hy vọng.Ông thích gặp người dân, nhưng không chỉ ở một phía. Người xem có thể thấy cả cuộc sống thường nhật ở cả hai phía vĩ tuyến 17 cũng như là những hoạt động thường nhật của quân đội Mỹ ?Lorene Durret : Vâng, bởi vì ông ấy thích đi và chứng kiến ​​cả hai phía, và ông ấy nghĩ điều đó quan trọng, đó cũng là vị trí của ông với tư cách là một nhà báo. Chúng ta có thể nói là nhà báo vào thời điểm Chiến tranh Việt Nam vì ông cũng đã viết bài và chúng tôi trưng bày trong triển lãm hai bài báo mà ông viết cho tờ Le Monde, từng là tờ báo lớn nhất của Pháp, và vẫn chưa xuất bản ảnh vào thời điểm đó.Tôi tin rằng ông ấy luôn phân biệt giữa những người ra quyết định, những người có quyền lực và những người dân thường, bất kể là ở miền nam, miền bắc hay và đó là những binh sĩ Mỹ trẻ tuổi mà ông lên án « sự nhồi sọ » trong bài báo, những người lính đã tin chắc vào những gì họ đang làm và những gì họ đang làm là cần thiết. Marc Riboud có một sự đồng cảm nào đó với những người ông chụp ảnh. Ông không coi tất cả mọi người là người ủng hộ hay là binh sĩ.Nhắc đến Marc Riboud là phải nhắc đến bức ảnh « Cô gái và cành hoa ». Bức ảnh nổi tiếng phản chiến này đã cho phép ông có được tấm giấy thông hành để đến miền bắc, gặp và phỏng vấn ông Hồ Chí Minh, để rồi cho ra đời một bức ảnh khác không kém phần nổi tiếng, được đăng lại trên trang nhất nhiều tuần san quốc tế thời đó là Hồ Chí Minh và Phạm Văn Đồng bên bàn trà. Dù vậy, điều thú vị là Marc Riboud, cũng không ngần ngại lên án chế độ chuyên chế độc tài với những bức ảnh về trại cải tạo năm 1976 ?Lorene Durret : Đúng vậy, đây là những bức ảnh đã được báo chí công bố vào thời điểm đó và có tầm quan trọng ngày nay vì chúng là dấu vết của những gì đã tồn tại và trong mọi trường hợp, điều quan trọng đối với ông là phải có khoảng cách và sự quan sát này, một lần nữa, đó là vì ông không phải là một nhà hoạt động nên điều này cho phép ông quan sát với thái độ trung lập hơn.RFI Tiếng Việt xin cảm ơn Lorène Durret, đồng phụ trách triển lãm ảnh « Marc Riboud, Việt Nam 1966-1976 », bảo tàng Guimet, Paris.

100 công chức, nghệ nhân, chủ doanh nghiệp tham gia trùng tu Nhà thờ Đức Bà Notre-Dame de Paris được tổng thống Pháp Emmanuel Macron trao tặng huân chương ghi công ngày 15/04/2025. Họ nằm trong số hàng nghìn nhân viên, nghệ nhân tham gia vào dự án “điên rồ” trong vòng 5 năm. Năm năm cũng cho thấy sức mạnh của tập thể, tình tương ái và tay nghề, kỹ năng của những nghệ nhân Pháp. Một trăm người thợ được trao Huân chương Bắc Đẩu Bội Tinh (Légion d'Honneur) hoặc Huân chương Công trạng (Médaille de l'Ordre du Mérites) - hai loại huy chương trang trọng nhất của Pháp. Tự hào trào dâng và họ không giấu được xúc động, như ông Philippe Mouton, người lập kế hoạch công trường, khi trả lời nhà báo RFI Tom Malki : “Nhiều lúc người ta gọi chúng tôi là những người xây nhà thờ lớn. Chúng tôi đoàn kết, gắn bó với mục tiêu và điều đó thật tuyệt. Nhưng tôi cũng nghĩ là mình chưa hoàn thiện hết điều mà chúng tôi làm”. Còn đối với Waziz Abrousse, phụ trách phòng cháy : “Đây là một ngày đặc biệt đối với chúng tôi. Khi tôi tới Nhà thờ Đức Bà Paris, ba tháng sau vụ cháy, là cả một đống tro tàn. Hiện giờ thì đó là thử thách đẹp nhất thế giới. Tôi rất tự hào, tự hào vì đã trùng tu Nhà thờ Đức Bà Paris”.Sức mạnh của tập thể và lòng hảo tâmKhi thông báo quyết tâm trùng tu Nhà thờ Đức Bà Paris trong vòng 5 năm, tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã khiến mọi người bất ngờ, thậm chỉ có phần chỉ trích vì quá “lạc quan” nếu nhìn vào khối lượng công việc. Nhưng mục tiêu đã hoàn thành ! Hàng nghìn nghệ nhân, đội ngũ kỹ thuật, thiết kế, thi công đã giúp Nhà Thờ Đức Bà Paris rực rỡ hơn cả trước đây. Rất nhiều ngành nghề thủ công cổ và có nguy cơ biến mất, được phục hồi và được đề cao trong công trường trùng tu.Trả lời RFI, ông Philippe Jost, chủ tịch tổ chức công Rebâtir Notre-Dame (Tái thiết Nhà thờ Đức Bà), nhận định :“Thành công này là thành công của người Pháp, là niềm tự hào của người Pháp. Vì thế, thật tuyệt vời khi được có mặt tại điện Élysée ngày hôm nay. Mọi người đều nói là đã sống được cuộc phiêu lưu của đời mình. Chúng tôi đã có được cuộc phiêu lưu chỉ một lần trong đời, có lẽ chúng tôi sẽ không bao giờ được trải nghiệm lại điều gì đó ý nghĩa đến như vậy. Họ đều nói như vậy, họ sống như vậy. Và điều tuyệt vời là trải nghiệm đó mang tính tập thể. Tôi nghĩ rằng tổng thống Macron muốn đó là khoảnh khắc tập thể và tất cả chúng tôi cùng trải nghiệm khoảnh khắc này như lúc cùng nhau làm việc trên công trường. Việc chúng tôi cùng nhau trải nghiệm vinh dự này, đó là lật sang một trang mới. Nhưng cuộc phiêu lưu vẫn tiếp tục nhờ lòng hào phóng đến mức chúng tôi có thể thực hiện những công việc trùng tu khác mà nhà thờ cần bởi vì vào thời điểm xảy ra hỏa hoạn, nhà thờ Đức Bà Paris đã cần được sửa chữa, cho nên có thể tiến hành ngay bây giờ. Sẽ có ít nhân viên trên công trường hơn trước. Có nhiều ngành nghề đã dời khỏi công trường, nhưng dù sao, chúng tôi vẫn tiếp tục theo đúng tinh thần trước đây, trong không gian làm việc hài hòa và đó chính là điều mà Nhà thờ Đức Bà Paris xứng đáng được hưởng”.Khôi phục giá trị, đề cao ngành nghề thủ côngCó đến 2.000 người tham gia trùng tu Nhà thờ Đức Bà Paris. Cả một “Thế hệ Nhà thờ Đức Bà - Génération Notre-Dame”, theo lời phát biểu của tổng thống Pháp, “đã cho thế giới thấy rằng không gì có thể cưỡng lại được sự táo bạo, ý chí, sự chăm chỉ và hy vọng”.“Vào ngày 15/04/2019, Nhà thờ Đức Bà Paris đã bị tấn công, được giải cứu và kể từ ngày đó, chúng ta bắt đầu xây dựng lại nhà thờ. Và nếu chúng ta ở đây đêm nay, đó là nhờ tinh thần anh hùng của những người lính cứu hỏa, tấm lòng hào phóng của tất cả các nhà tài trợ và tổ chức đã tham gia vào nỗ lực này, nhờ tài năng và sự cống hiến của hàng nghìn nghệ nhân, bạn đồng hành, chuyên gia, cũng như rất nhiều dân biểu và công dân. Có hàng nghìn người đã tham gia công trình và tối nay có 100 người cùng gia đình và người thân mà tôi chào đón ở đây”.Họ làm việc 24/24 giờ, 6/7 ngày. Tất cả có chung tâm nguyện : Khôi phục lại ngôi nhà tâm linh và tinh thần gắn bó với người dân Pháp, phủ đầy tro và than sau trận hỏa hoạn ngày 15/04/2029 và tưởng như sắp sập. Rất nhiều người trong số này làm những nghề hiếm hoặc ít được biết đến, như thợ mộc truyền thống, thợ xây đá, để tái thiết các mái vòm và mái vòm theo kiến trúc gothic, thợ làm kính để phục hồi các cửa sổ kính màu thế kỷ 13…, nhiều nghề như đẽo gỗ bằng rìu như được hồi sinh từ thời Trung cổ. Trước dự án này, nhiều nghề đã bị mai một do thiếu các dự án quy mô lớn. Trong bài diễn văn, tổng thống Pháp Macron đã cảm ơn từng ngành nghề tham gia công trường đặc biệt này.“(…) Xin cảm ơn tất cả thợ mộc, thợ mộc nghệ thuật, thợ lát sàn gỗ, thợ phục chế đồ khảm, người làm nghề lâm nghiệp, thợ cưa, thợ xẻ gỗ và đá, thợ làm khung mái, thợ làm dụng cụ cắt, đôi khi đã phát minh lại chúng, đến từ thời xa xưa. Bằng cách khôi phục lại cánh rừng (khung mái nhà thờ), bằng cách dựng mũi tên hướng lên bầu trời, các bạn đã giúp định hướng lại cho rất nhiều người trong chúng ta. Cảm ơn thợ bọc ghế, họa sĩ và thợ phục chế tranh. Các bạn đã khôi phục lại vẻ huy hoàng của các nhà nguyện và đất nước chúng ta. Xin cảm ơn những người thợ mạ vàng, thợ đúc, thợ rèn, thợ khóa, thợ làm đồng thau, thợ làm đèn chùm, các nhà thiết kế đồ nội thất phụng vụ, nhà thiết kế ánh sáng, các bạn đã cho thấy rằng Nhà thờ Đức Bà được thể hiện trong từng chi tiết. Xin cảm ơn những người chế tạo đàn organ, thợ làm chuông, chuyên gia âm thanh, các bạn đã tái tạo sự hòa hợp giữa hữu hình và vô hình. Xin cảm ơn những bậc thầy làm thủy tinh đến từ khắp nước Pháp, các bạn đã cứu con ngươi của nhà thờ. Xin cảm ơn những người thợ lợp mái và thợ làm ngọn tháp. Các bạn đã thể hiện xứng đáng với quá khứ của đất nước chúng ta. Và tôi không quên những người thợ giàn giáo, những người vận hành cần cẩu, những người leo dây thách thức cả định luật hấp dẫn, những chuyên gia kỹ thuật và điện, những kỹ sư, thợ điện, chuyên gia về phòng cháy, cung cấp năng lượng (…)”.“Hiệu ứng Nhà thờ Đức Bà”Dự án đã giúp nhiều thanh niên được học nghề từ các nghệ nhân bậc thầy, theo tinh thần truyền nối giữa các thế hệ ngay trên công trường Nhà thờ Đức Bà. Alexandre Gougeon là một ví dụ, theo lời kể với RFI của người mẹ được mời dự lễ trao huân chương : “Chính cháu là người phụ trách chuông của Nhà thờ Đức Bà Paris, có tám quả chuông. Mỗi mùa hè, cháu đến làm việc ở tháp chuông cùng cha và những người công nhân. Chúng tôi vừa thăm Nhà thờ Đức Bà Paris về và tôi cùng cháu đến xem những quả chuông đó. Tôi nói với cháu : Hoan hô, thật tuyệt vời, đây chắc chắn là dự án đẹp nhất trong cuộc đời con”.Và thành công của dự án có một không hai còn tạo “hiệu ứng Nhà thờ Đức Bà”. Theo một báo cáo được Viện Cao cấp Ngành nghề (Institut supérieur des métiers) công bố ngày 03/12/2024, số lượng người học việc trong các ngành nghề nghệ thuật di sản, ví dụ nghề mộc và thợ nề công trình cổ, đã tăng đáng kể từ năm 2018 đến năm 2023, cụ thể số lượng thợ mộc học việc tăng 44% và tăng gần gấp đôi đối với thợ xây công trình cũ hoặc thợ kẽm. Ngoài ra, những nghề chuyên biệt như thợ chế tạo đàn organ và thợ làm cửa sổ kính màu, thường có vài chục người theo học hàng năm, đã tăng lên gấp đôi, thậm chí nhiều hơn, chỉ trong vòng 5 năm.Thực ra, ngành nghề thủ công đã có một đợt cải cách lớn vào năm 2018 và được hưởng các khoản trợ cấp tuyển dụng lớn để thu hút học viên. Số lượng học viên trong tất cả các ngành cộng lại ở Pháp đã tăng gần gấp ba lần : từ 317.000 vào năm 2017 lên 853.000 vào năm 2023. Số lượng thợ lợp mái học việc (+23% từ năm 2018 đến năm 2023), thợ làm tủ (+31%) và thợ xây đá (+40%) cũng tăng đáng kể.Và thành công này phần nào là nhờ có thêm “hiệu ứng Notre-Dame”, khiến giới trẻ quan tâm hơn tới nghề thủ công và di sản. Công trình cũng giúp thay đổi cách công chúng nhìn nhận các hoạt động thủ công, thường bị đánh giá thấp. Trả lời AFP, bà Catherine Elie, giám đốc Viện Cao cấp Ngành nghề - một trung tâm nghiên cứu và cung cấp nguồn lực về nghề thủ công và các doanh nghiệp nhỏ do Nhà nước thành lập, cho rằng “Notre-Dame đã giúp nói rất nhiều về những nghề sáng tạo và những nghề nghệ thuật này”.Những “người hùng văn hóa” đã để lại cho công chúng sự thán phục khi tham quan Nhà thờ Đức Bà Paris. Màu vàng óng của những viên đá được lau chùi sạch sẽ, màu sắc tươi sáng của những ô cửa sổ kính màu được phục chế một phần, ánh sáng được bài trí để tăng thêm màu sắc của những họa tiết trang trí trong các nhà nguyện, 1.500 ghế sồi được thiết kế để phục vụ từ 14 đến 15 triệu du khách hàng năm.Công việc thầm lặng của hơn 2.000 người trong suốt 5 năm được lưu lại trong những bức ảnh, thước phim. Tổ chức Rebâtir Notre-Dame cung cấp miễn phí dưới dạng pdf cho mọi tổ chức, cơ quan, địa phương muốn tổ chức triển lãm và mở cửa miễn phí cho công chúng về công trình phục dựng Nhà thờ Đức Bà Paris qua 9 chủ đề và qua đó, khách tham quan có thể khám phá khoảng 20 ngành nghề tiêu biểu.

Trước khi có hiện tượng Lara Fabian trong làng nhạc pop quốc tế, các bang Canada nói tiếng Pháp (đi đầu vẫn là vùng Québec) luôn thu hút nhiều tài năng đến từ các nước thuộc khối Pháp ngữ : K.Maro hay Rita Tabbakh đến từ Liban, tác giả Rick Allison sinh trưởng tại Bỉ, Corneille người gốc Rwanda sinh tại Đức hay ca sĩ Claire Syril sinh tại Ý nhưng lớn lên ở Pháp. Mỗi người một nét, giới nghệ sĩ lớn lên ở Canada hay chọn vùng đất lạnh làm nơi lập nghiệp, góp phần làm giàu thư viện âm nhạc tiếng Pháp. Chẳng hạn như trường hợp gần đây của tay đàn ghi ta Marco Callieri chuyên hòa quyện hai dòng nhạc Pháp-Ý theo phong cách acoustic, hay giọng ca soprano Giorgia Fumanti chuyên tạo dấu luyến giữa hai dòng nhạc dân ca và bán cổ điển. Về phần nữ ca sĩ Claire Syril, cô có hơn 15 năm sự nghiệp ca hát, đạt đỉnh cao vào giữa những năm 1970 với khá nhiều bản nhạc ăn khách.Ra đời tại thành phố Cremona, vùng Lombardia, miền bắc nước Ý, Claire Syril theo bố mẹ sang Pháp sinh sống từ thời niên thiếu. Do có nhiều năng khiếu, cho nên sau khi đậu bằng tú tài, cô được gia đình cho học chuyên về âm nhạc. Tốt nghiệp nhạc viện thành phố Paris vào giữa những năm 1960, Claire Syril lúc đầu muốn tiếp tục đeo đuổi ngành nghiên cứu ở nhạc viện. Để kiếm sống, cô chọn nghề dạy nhạc lý và luyện đàn piano.Claire Syril ghi âm sáng tác đầu tay (Tu m'as menti) vào năm 1966, nhưng đĩa nhạc phát hành lại không thành công, có lẽ cũng vì thể loại folk mà cô muốn đeo đuổi không hợp với phong trào nhạc trẻ thịnh hành ở Pháp lúc bấy giờ. Theo lời khuyên của bạn bè, Claire Syril đến Montréal vào năm 1967 tìm cơ hội thử thời vận. Ban đầu, cô nghĩ mình chỉ ở lại vài tháng, nào ngờ đất lành chim đậu : tác giả trẻ tuổi này sẽ ở lại luôn tại vùng Québec. Trong vòng hơn một thập niên, từ năm 1967 đến năm 1982, Claire Syril đã cho phát hành ba album phòng thu và hơn 20 đĩa đơn (đĩa nhạc 45 vòng).Thành công nhờ sáng tác và biểu diễn, Claire Syril còn chuyên soạn nhạc với hai nghệ sĩ vùng Québec là André Rousseau và Michel Gallo. Sự hợp tác của ba tác giả này cho ra đời nhiều bài hát ăn khách, chẳng hạn như « C'est ça la vie » (Đời là như thế), « Tu me reviens » (Người về bên ta), «C'est le temps de partir » (Đến lúc ra đi) …. Ngoài chất giọng trong sáng, sở trường của Claire Syril còn nằm trong cái tài soạn hợp âm, làm giàu giai điệu qua việc dùng nhiều nhạc cụ (ghi ta, saxophone, dương cầm, vĩ cầm hay phong cầm) nhờ vậy mà tạo ra được những lớp âm thanh phong phú.Sau gần 15 năm sự nghiệp sáng tác và ca hát, Claire Syril kể từ giữa những năm 1980, chuyển qua ngành xuất bản và điều hành các ấn bản (sách báo) nghệ thuật cho tập đoàn truyền thông Québecor. Tên tuổi của Claire Syril thường hay được gắn liền với những nhạc phẩm ăn khách như « Amour, amour » (Tiếng gọi tình yêu) , « Mon cœur cherche ton cœur » (Tim em đập cùng tim anh). Riêng giai điệu « Après l'orage » từng được tác giả Nhật Ngân phóng tác thành nhạc phẩm « Tình sau cơn bão » do các giọng ca Ngọc Lan, Kiều Nga hay Cao Lâm ghi âm.Thầm cầu mong cho mưa tạnh, hết rồi tháng ngày hiu quạnh. Bất hạnh rồi cũng qua nhanh, điềm lành những mãnh trời xanh. Thầm cầu mong cho giông bão, trên đường tình sớm qua mau. Cho đôi mình gặp lại nhau, yêu thương như thuở ban đầu.

Một hoàng đế Việt Nam bộ hành đến đàn Nam Giao làm lễ tế trời. Một phái bộ Pháp được triều Nguyễn đón tiếp. Chân dung từng thành viên của phái bộ do chánh sứ Phan Thanh Giản dẫn đầu đến Paris đàm phán chuộc lại ba tỉnh miền Tây... Tác giả những hình ảnh quý hiếm này là các họa sĩ và nhiếp ảnh gia người Việt, Pháp và được giới thiệu trong triển lãm “Cái nhìn giao thoa về triều đình Huế” (Regards croisés sur la Cour impériale de Huế), Bảo tàng Quai Branly - Jacques Chirac từ ngày 06/03 đến 30/06/2025. Những nghệ sĩ vô danh ghi lại lịch sửKhông có quy mô lớn, triển lãm giới thiệu đến công chúng bối cảnh sáng tác những tác phẩm đó trong môi trường thuộc địa và triều đình Huế không ngừng thu hút sự tò mò của người Pháp. Được thể hiện qua lăng kính của các nghệ sĩ Pháp, Việt, các tác phẩm được đặt cạnh nhau mà không đối lập nhau để người xem có thể hiểu rõ hơn về động lực, mục đích của từng tác giả. Và đặc biệt hơn nữa, họ đều là những người vô danh.Caroline Herbelin, tiến sĩ lịch sử nghệ thuật, giảng viên Đại học Albany, Mỹ, đồng phụ trách triển lãm với Sarah Ligner - quản lý di sản Bảo tàng Quai Branly - Jacques Chirac, giải thích với RFI Tiếng Việt :  “Mục đích của chúng tôi là trưng bày các tác phẩm có từ trước khi Trường Mỹ thuật Đông Dương thành lập vào năm 1924 đánh dấu sự khởi đầu cho nghệ thuật hiện đại ở Đông Dương. Qua triển lãm nhỏ này, chúng tôi hy vọng người xem sẽ khám phá ra những họa sĩ ít được biết đến như Nguyễn Văn Nhân, Tôn Thất Sa hay Nguyễn Thứ. Chúng tôi biết được đôi chút thông tin về tiểu sử vì họ tham gia vào Hội Những người bạn Cố đô Huế, được thành lập năm 1913 để đề cao di sản văn hóa Huế.Tuy nhiên, hầu hết các tác phẩm được trưng bày đều vô danh. Điều này là do tính chất công việc ban đầu. Những tác phẩm này không phải do các nghệ sĩ - theo định nghĩa phương Tây - tạo ra mà là các công chức hoặc viên chức cấp cao. Họ được đào tạo bài bản về quan chức triều đình, kể cả việc thành thạo thư pháp, hội họa và họ thực hiện những tác phẩm này song song với công việc. Ngoài ra còn có một số tác phẩm có thể được thực hiện bởi các nghệ nhân từ các xưởng chế tác hoàng gia”.Về phía các nghệ sĩ hoặc người Pháp đặt hàng, khó có thể tách bạch sự say mê với nghi lễ quân chủ, sự trân trọng về văn hóa và vẻ đẹp, sự quan tâm tìm tòi tài liệu và mục đích tuyên truyền. Còn người nghệ sĩ Việt Nam đáp ứng mong đợi của người đặt hàng, nhưng không để bị phục tùng. Họ đưa vào đó cách nhìn riêng, diễn giải lại văn hóa của họ thông qua các quy tắc và phong tục mới. Có thể thấy điều này, cũng như sự khác biệt của hội họa truyền thống Việt Nam, trong tác phẩm khổ lớn Lễ tiếp đón quan chức Pháp ở triều đình Huế (Réception de personnalités françaises à la cour de Huế), theo giải thích của Caroline Herbelin :“Điều thú vị là với những tác phẩm có hai kiểu khổ này, người ta thấy được những yếu tố vẫn có trong hội họa dân gian Việt Nam, ví dụ tranh khắc dân gian, khắc chữ phổ biến ở xứ Huế, và đáng chú ý là các vùng phẳng có màu sắc tươi sáng. Tác phẩm “Lễ tiếp đón quan chức Pháp ở triều đình Huế” không sử dụng bóng và hầu như không tạo khối, trái với những gì người ta thấy có trong hội họa châu Âu. Nhưng thú vị nữa là cũng có thể thấy những yếu tố trong hội họa Trung Quốc thời bấy giờ, đặc biệt là cảm hứng từ tranh xuất khẩu của Trung Quốc, từ cuối thế kỷ 18 và được làm riêng cho thị hiếu châu Âu. Do đó có thể thấy trong những tác phẩm ở Việt Nam có điểm tương đồng phần nào, đặc biệt là việc sử dụng phối cảnh, phẳng, khổ hình chữ nhật, vuông dễ vận chuyển, thường được đóng khung để treo cố định trên tường. Những điểm này khác hẳn với những bức tranh cổ điển ở Việt Nam, thường là tranh cuộn theo chiều dọc và chiều ngang, không treo hoặc trưng bày cố định được”.Phá vỡ uy nghi, đưa triều đình đến gần thần dânCác tác phẩm được chia ra làm ba chủ đề trong triển lãm : Nghi lễ và nghi thức ; Quyền lực và phô trương ; Tiếp xúc và hợp tác. Lễ tế trời ở đàn Nam Giao được tái hiện trong tác phẩm “Đoàn rước đến đàn Nam Giao” do Nguyễn Thiện Thủ, đội trưởng lính canh hộ thành, vẽ màu nước, mực Tàu trên giấy vào cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20 là tác phẩm hiếm hoi phác họa cuộc sống, hoạt động của triều đình, một trong những chủ đề thu hút sự hiếu kỳ của người Pháp khi mới tới Việt Nam. Sau này, nhiếp ảnh làm đảo lộn hoàn toàn mối quan hệ giữa thường dân và hoàng đế, triều đình. Theo giải thích của Caroline Herbelin, sự thay đổi này phần nào là do người Pháp sắp đặt :“Cần phải hình dung rằng các buổi lễ, nghi thức là những thời khắc rất quan trọng để khẳng định quyền lực của triều Nguyễn. Đó là thời điểm duy nhất mà một bộ phận dân chúng có thể tiếp xúc, dù là từ rất xa, với hoàng đế và triều đình và phải làm một cách cực kỳ kín đáo, không được phép lại gần, nhất là không được nhìn thẳng.Với những bức ảnh này, điều cấm kỵ bị phá vỡ theo một cách nào đó, nhất là người Pháp cho thấy rõ là họ tìm cách kiểm soát hình ảnh của chế độ quân chủ. Cụ thể là vào năm 1886, Pháp gửi tới Bộ Lễ yêu cầu được chụp bức ảnh đầu tiên của hoàng đế, lúc đó là vua Đồng Khánh. Chúng ta thấy là người Pháp khuyến khích giảm mức độ thiêng liêng về hình ảnh của hoàng đế như thế nào. Mục đích là hiện đại hóa hình ảnh của hoàng đế, đồng thời để Pháp thể hiện rằng họ là người bảo vệ các vị vua nhà Nguyễn”.Khoảng cách giữa hoàng đế và thần dân trong các dịp lễ hội được thu hẹp hơn. Điều này được thấy rõ trong album ảnh “Lễ tế Nam Giao do Bảo Đại, hoàng đế An Nam, chủ trì” của Tang-Vinh năm 1933.“Lễ tế trời ở đàn Nam Giao, một trong những nghi lễ thiêng liêng nhất thời nhà Nguyễn. Qua các bức ảnh, người ta thấy vua Bảo Đại trong từng bước tiến hành buổi lễ này. Điều ngạc nhiên là có thể thấy vua Bảo Đại đi bộ và gần như đứng giữa đám đông, lại là với người châu Âu đi cùng với con nhỏ, v.v. Chúng ta thấy có sự thay đổi thực sự giữa hình tượng một vị vua gần như không bao giờ nhìn thấy được và hình ảnh cho thấy sự giảm mức thiêng liêng về vị thế của hoàng đế, cũng như hình ảnh hiện đại của chế độ quân chủ. Điều thú vị hơn nữa là bộ ảnh này do một nhiếp ảnh gia người Việt, tên là Tang-Vinh (tên được ghi trên sách), thực hiện. Ông là một trong số ít nhiếp ảnh gia người Việt có mặt tại Huế. Vào thời điểm đó, trong những năm 1930, chỉ có ba nhiếp ảnh gia. Và đó cũng là điều chúng tôi muốn thể hiện trong triển lãm nhỏ này, rằng có sự tiếp thu các kỹ thuật châu Âu, nhưng hoàn toàn không phải là thụ động. Người Việt Nam thực sự tiếp thu các kỹ thuật của châu Âu một cách tự nguyện và biến chúng thành của mình”.Triều đình Huế trong lăng kính của nghệ sĩ PhápNgay từ thế kỷ 17, Việt Nam và Pháp đã có những tiếp xúc nghệ thuật đầu tiên nhờ công sức phổ biến kỹ thuật vẽ tranh phương Tây của các nhà truyền giáo. Khách tham quan có thể khám phá một bất ngờ về một vị quan thời Gia Long nhưng là người Pháp Jean-Baptiste Chaigneau (1769-1832). Ông đến Việt Nam năm 1794, tham gia quân đội của vua Gia Long, lấy tên Việt là Nguyễn Văn Thắng và lập gia đình ở Việt Nam. Năm 1805 đã có một bức tranh về vị quan gốc Pháp này. Tranh gốc bị thất lạc nhưng một bản sao được họa sĩ Paul Sarrut tái bản năm 1923 trong Tập san Những người bạn cố đô Huế (Bulletin des Amis du Vieux Huế).Một tài liệu hiếm khác là bộ ảnh về phái đoàn Phan Thanh Giản ở Paris. Theo Caroline Herbelin, tập ảnh do Jacques-Philippe Potteau, thành viên Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Pháp, thực hiện theo yêu cầu của hoàng đế Napoleon III.“Năm 1863, phái đoàn Việt Nam do Phan Thanh Giản dẫn đầu đến Pháp để đàm phán lại Hòa ước Nhâm Tuất (Hiệp ước Sài Gòn 1862). Những bức ảnh này vẫn được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, nhờ đó mà có Bảo tàng Quai Branly có nhiều bản sao. Đó là lần đầu tiên người ta chụp ảnh các quan triều đình Việt Nam nhằm mục đích về nhân chủng học. Những bức ảnh đó được lan truyền rộng rãi ở cả châu Âu và Việt Nam”. Cho đến thời điểm đó, chân dung của hoàng đế và các chức sắc cấp cao đều có chức năng đặc biệt và không được phép trưng bày trước công chúng. Nhờ nhiếp ảnh, cảnh vật và cuộc sống trong hoàng cung - vốn không thể hình dung được đối với dân thường - có thể được các nghệ sĩ tái hiện bên ngoài hoàng cung. Nhiếp ảnh đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển hình ảnh về triều đình.Tất cả những tác phẩm trưng bày trong triển lãm “Cái nhìn giao thoa về triều đình Huế” có từ đâu ? Caroline Herbelin giải thích :“Tất cả các tác phẩm đều đến từ bộ sưu tập của Bảo tàng Quai Branly. Chúng đến từ nhiều nguồn khác nhau, từ bộ sưu tập của Bảo tàng Con người (Musée de l'Homme), quỹ triển lãm thuộc địa, bộ sưu tập của Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp. Nhưng điều thú vị là hầu hết các các tác phẩm này có một điểm chung là yếu tố quân sự. Các họa sĩ Pháp, họa sĩ nghiệp dư Bolliand hay Paul Sarrut đều là quân nhân. Còn về phía các tác phẩm Việt Nam, phần lớn chúng đến từ các bộ sưu tập cá nhân của các quân nhân, bởi vì những tác phẩm đó được làm riêng cho người châu Âu”.Tất cả những tác phẩm được trưng bày đều được thống kê trong cơ sở dữ liệu của Bảo tàng Quai Branly và trang web về triển lãm cùng với lời giới thiệu. Người xem có thể truy cập và có thể tìm thấy dưới dạng ảnh số. Triển lãm là bước đầu của một dự án đang được thực hiện. Hai nhà đồng phụ trách Sarah Ligner và Caroline Herbelin hy vọng có thể kết hợp với đồng nghiệp để tổ chức một triển lãm tương tự ở Việt Nam, nơi cũng lưu trữ rất nhiều hình ảnh và để hình về triều đình Huế được lan truyền.

Mặc dù chỉ giành được hai giải César trên tổng số 14 đề cử, nhưng bộ phim Pháp thắng lớn trong năm vừa qua vẫn là « Bá tước Monte Cristo », phóng tác từ truyện của văn hào Dumas. Nam diễn viên Pierre Niney đã không lầm khi đăng tin nhắn trên mạng xã hội Instagram : phần thưởng lớn nhất vẫn là tình cảm ưu ái của khán giả. Về điểm này, bộ phim đã lập kỷ lục với hơn 9 triệu lượt người xem. Thành công tột bậc của « Bá tước Monte Cristo » (Le Comte de Monte Cristo) đã tạo thêm cơ hội cho các nhà sản xuất lao vào khai thác kho truyện kinh điển của Pháp. Sau loạt phim truyền hình « Nautilus » phóng tác từ bộ tiểu thuyết « Hai vạn dặm dưới đáy biển » (20.000 lieues sous les mers) của Jules Verne, đã có hai tập « Ba chàng lính ngự lâm » (Les trois mousquetaires) trên màn ảnh rộng. Năm nay, có nhiều dự án sắp được cho ra mắt. Đầu tiên hết là bản điện ảnh mới của Những người khốn khổ (Les Misérables) dựa theo kiệt tác của văn hào Victor Hugo, với Vincent Lindon trong vai chính. Đây sẽ là phiên bản phóng tác thứ 32 trong gần một thế kỷ qua.Kế đến có dự án « Truy lùng Fantômas », dựa theo bộ truyện nhiều kỳ đăng trên báo vào những năm 1910 của hai tác giả Pierre Souvestre và Marcel Allain. Phiên bản nổi tiếng trước đây là vào giữa những năm 1960, với vua hề Louis de Funès và tài tử Jean Marais trong vai chính. Còn bản mới được giao cho đạo diễn Frédéric Tellier (Vụ án SK1) và có khả năng Vincent Cassel sẽ đảm nhận vai chính.Hợp tác giữa ngành xuất bản và các hãng phimCuối cùng và quan trọng không kém là dự án quay phim « Bóng ma trong nhà hát » (Le Fantôme de l'Opéra) dựa theo quyển tiểu thuyết nhiều kỳ đăng trên báo của Gaston Leroux vào năm 1909. Tác phẩm nổi tiếng này đã trở thành nguồn cảm hứng cho hàng chục phiên bản chuyển thể kể cả điện ảnh, truyền hình và nhạc kịch. Tuy nhiên, điều đáng ghi nhận là hầu hết các bản phóng tác đều do các đạo diễn nước ngoài thực hiện (Anh, Mỹ hay Ý). Đây là lần đầu tiên bộ phim sẽ được quay bằng tiếng Pháp với dàn diễn viên trẻ như Deva Cassel, Julien de Saint Jean (từng thành công trong Monte Cristo) và Romain Duris (vai chính trong phim tiểu sử về Gustave Eiffel). Phiên bản điện ảnh mới lấy cảm hứng từ câu chuyện tình bí ẩn trong nhà hát Opéra Garnier của Paris lộng lẫy xa hoa vào cuối thế kỷ XIX, kết hợp hai thể loại tâm lý hồi hộp với phim huyền ảo theo kiểu « Twilight ».Theo Trung tâm Điện ảnh Quốc gia CNC, trong gần một thập niên vừa qua, đã có hơn 1.400 bộ phim điện ảnh cũng như truyền hình là các bản phóng tác từ tiểu thuyết, tính trung bình có khoảng 70 tác phẩm được chuyển thể mỗi năm. Theo cô Jessy Neau, giáo sư khoa Văn học so sánh tại trường đại học Poitiers, hiện tượng chuyển thể sách thành phim đã có từ lâu, nhưng lại đặc biệt tăng mạnh trong những năm gần đây, nhờ vào sự hợp tác chặt chẽ giữa ngành xuất bản và các nhà làm phim. Trào lưu này vừa giúp công chúng khám phá lại các tác phẩm văn học nhưng đồng thời là động lực kinh tế đẩy nền điện ảnh ra khỏi vòng khủng hoảng.« Theo khảo sát gần đây của Trung tâm Điện ảnh Quốc gia, ta có thể nhận thấy, 20% các bộ phim được cho ra mắt ở Pháp, tức 1/5 đều được chuyển thể từ sách in. Mặc dù các kịch bản gốc, không dựa vào tiểu thuyết hay truyện ngắn vẫn còn giành ưu thế, nhưng rõ ràng là kịch bản phóng tác đang dần lớn mạnh, đóng một vai trò quan trọng hơn. Điều này chủ yếu là do sự thành công tại các rạp chiếu phim của các tác phẩm điện ảnh phóng tác từ các quyển tiểu thuyết nổi tiếng. Sở dĩ có nhiều tựa sách được chuyển thể lên màn ảnh rộng là vì kể từ hơn một thập niên qua, hai ngành xuất bản sách và sản xuất phim đã xích lại gần nhau để hợp tác chặt chẽ hơn nữa. Bằng chứng là kể từ 10 năm nay, trong khuôn khổ liên hoan Cannes, hội chợ phim đã cho ra đời sự kiện « Shoot the Book ». Chương trình này tuyển chọn kỹ lưỡng rồi giới thiệu với giới sản xuất những tựa sách có cốt truyện hấp dẫn, có nội dung phù hợp để chuyển thể thành phim. Đằng sau chương trình « Shoot the Book », có sự tham gia của Hiệp hội SCELF (Société civile des Éditeurs de Langue Françaises) bao gồm hơn 300 nhà xuất bản tiếng Pháp. Ngoài liên hoan phim Cannes, tổ chức này còn hiện diện tại Hội chợ sách Paris. Điều đó cho thấy nỗ lực chuyên nghiệp hóa của ngành xuất bản, một mặt tạo cơ hội chuyển thế một số tiểu thuyết mới lên màn ảnh lớn, đồng thời khai thác lại những tác phẩm kinh điển. Có thể nói là các kịch bản phóng tác đang dần lớn mạnh trở lại một phần là cũng nhờ vào chương trình này, tạo thêm sự kết nối giữa văn học và điện ảnh ».Phim Pháp : 70 kịch bản phóng tác mỗi nămVao lúc các rạp chiếu phim vẫn chưa tìm lại được mức hoạt động bình thường như vào năm 2019, ngành sản xuất hơn bao giờ hết vẫn cần có những tác phẩm điện ảnh có đủ sức lôi kéo khán giả vào rạp. Việc tận dụng khai thác những câu chuyện nổi tiếng với dàn diễn viên quen thuộc lại hợp với nhiều đối tượng, thay vì phải chia thành nhiều phân khúc. Theo giáo sư Jessy Neau, yếu tố này giải thích phần nào vì sao các nhà phim Pháp không muốn đầu tư vào các dự án có nhiều rủi ro, mà lại chọn những bộ phim chuyển thể từ các tác phẩm văn học kinh điển.« Năm vừa qua đánh dấu sự trở lại trên màn ảnh lớn của nhiều bộ phim dựng từ các tiểu thuyết kinh điển : Ba chàng lính ngự lâm cũng như Bá tước Monte Cristo của Alexandre Dumas, bộ phim Vỡ mộng dựa theo Les Illusions Perdues của văn hào Balzac … Sở dĩ các nhà biên kịch nối lại với các bộ tiểu thuyết nổi tiếng hay các tác phẩm văn học đồ sộ có từ thế kỷ XIX, là vì các bộ truyện này rất hay và dễ hiểu đối với mọi người. Thời kỳ Covid đã gây khá nhiều thiệt hại cho ngành điện ảnh, giờ đây để thu hút đông đảo khán giả trở lại các rạp chiếu phim, các nhà sản xuất trông cậy rất nhiều vào các tác phẩm phù hợp với mọi lứa tuổi, từ trẻ em đến giới cao niên. Thị trường phim ảnh được chia thành nhiều phân khúc : Giới trẻ thích xem phim giải trí « thương mại », còn giới lớn tuổi thì lại chuộng phim « nghệ thuật » hơn. Trường hợp của bộ phim Bá tước Monte Cristo hội tụ cả hai yếu tố này, phim lộng lẫy hoành tránh đủ để thu hút giới trẻ đã quen xem thể loại hành động blockbuster, bộ phim cũng có cốt truyện hay và có đủ chiều sâu để nhắm vào đối tượng cao tuổi. Xa hơn nữa, nhờ vào kinh phí đầu tư, phim trở nên hấp dẫn cho thành phần khán giả nào mê phim cổ trang, gọi là xưa nhưng vẫn hợp với mọi thời ».Sự khởi sắc của những phiên bản phóng tác có nguy cơ làm thụt lùi các kịch bản nguyên tác. Liệu điều này có ảnh hưởng tới công việc của những người viết kịch bản hay chăng. Theo cô Jessy Neau, giảng viên đại học Poitiers, ngành làm phim đủ rộng lớn để cho các nhà viết kịch bản gốc vẫn còn đất dụng võ. Trước mắt, các serie truyền hình đều đang tuyển dụng các tài năng soạn kịch bản nguyên tác.« Cũng cần biết rằng kịch bản nguyên tác hay phóng tác đều cần đến các nhà biên kịch. Trong trường hợp của một tác phẩm gốc, đội ngũ sáng tạo phải viết kịch bản từ đầu đến cuối. Còn trong phóng tác, các nhà biên kịch cũng phải nỗ lực rút ngắn một bộ tiểu thuyết dày đặc thành một kịch bản vài chục trang. Dĩ nhiên là sự lớn mạnh của phim phóng tác khiến nhiều người lo ngại kịch bản gốc đang bị thụt lùi, trong khi thể loại này được đánh giá có nhiều sức sáng tạo hơn. Công việc phóng tác có thể ảnh hưởng tới những người viết kịch bản gốc, họ ít có cơ hội hơn, thế nhưng các xu hướng thịnh hành này cũng chỉ là nhất thời. Có khá nhiều nhà biên kịch chuyển từ điện ảnh sang truyền hình. Thời kỳ Covid làm gia tăng sức hấp dẫn của các bộ phim truyền hình nhiều tập, và các tác giả lao vào khai thác thị trường này. Hình thức phim dài nhiều tập hay nhiều mùa cũng bảo đảm việc làm cho họ trong một thời gian, để phát huy ý tưởng thành một kịch bản gốc xuất sắc. Nhìn chung, ngành sản xuất phim vẫn cần có cả hai, cho dù trên màn ảnh lớn tại Pháp hiện nay, ăn khách nhất vẫn là những bộ phim xuyên thế hệ, chỉ một tác phẩm duy nhất nhưng lại nhắm cùng lúc vào nhiều thành viên trong cùng một gia đình. Điều đó giải thích vì sao các nhà biên kịch vẫn đang khai thác mạnh kho tiểu thuyết kinh điển của Pháp ».

Lần đầu tiên trong lịch sử Pháp, một đầu bếp trứ danh và đồng thời là một trong những gương mặt tiêu biểu của làng ẩm thực Pháp, ông Guy Savoy được bầu vào Viện Hàn lâm Mỹ thuật hồi trung tuần tháng 11/2024. Qua động thái chưa từng có này, Viện Hàn lâm đã công nhận ẩm thực như một môn nghệ thuật theo đúng nghĩa của từ, ngang tầm với hội họa, điêu khắc hoặc kiến trúc. Sự kiện một đầu bếp gia nhập Viện Hàn lâm Mỹ thuật, một định chế hơn 200 tuổi, nhấn mạnh tầm quan trọng của ngành ẩm thực nói chung, góp phần tạo thêm ảnh hưởng của Pháp thông qua các biểu tượng văn hóa nghệ thuật. Nói cách khác, khái niệm ẩm thực từ nay được xem là một trong những trụ cột của « quyền lực mềm » của nước Pháp trên toàn thế giới. Không phải ngẫu nhiên lễ trao giải La Liste hàng năm, danh sách bao gồm 1.000 nhà hàng ngon nhất thế giới được tổ chức tại bộ Ngoại Giao Pháp - Quai d'Orsay, điều đó nêu bật tầm ảnh hưởng của ẩm thực trong việc củng cố hình ảnh và gây dựng uy tín của nước Pháp ở nước ngoài.Vào nghề ẩm thực từ năm 16 tuổi, ông Guy Savoy ban đầu theo học nghề làm bánh ngọt và chocolat với thầy Louis Marchand, sau đó chuyển sang học nghề nấu ăn với hai anh em Trois Gros tại thị trấn Roanne. Bạn học « cùng bếp » với ông Guy Savoy lúc bấy giờ chính là ông Bernard Loiseau và đôi bạn đều trở nên nổi tiếng từ giữa những năm 1970 trở đi. Trong vòng 50 năm sự nghiệp, tên tuổi của Guy Savoy được gắn liền với nhiều giải thưởng có uy tín, trong đó có danh hiệu « Nhà hàng ngon nhất thế giới » theo bảng xếp hạng La Liste trong 7 năm liền, dành cho nhà hàng mang tên ông nằm trên tầng một của Viện Bảo tàng « La Monnaie de Paris ».Guy Savoy : « Nhà hàng ngon nhất thế giới » trong 7 năm liềnMặc dù bị ban điều hành sách hướng dẫn Michelin tước mất ngôi sao thứ ba trong năm vừa qua, nhưng tài năng của ông Guy Savoy vẫn tiếp tục tỏa sáng nhờ lối tiếp cận khác thường, cách nấu ăn độc đáo, luôn đì tìm thế cân bằng giữa truyền thống và sáng tạo. Trong số các món ăn tiêu biểu nhất của ông (signature), có món súp atisô với nấm truffle đen, rắc một chút phô mai ăn kèm với bánh brioche nướng phồng, xốp mềm.Về mặt lịch sử, nước Pháp gồm 5 viện hàn lâm tập hợp dưới định chế Institut de France, trong đó lâu đời nhất vẫn là Viện Hàn lâm Pháp được thành lập năm 1635, tức cách đây gần 4 thế kỷ. Kế đến có các Viện Hàn lâm Văn học (1663), Khoa học (1666), Khoa học Đạo đức và chính trị (1795), và cuối cùng đến phiên Viện Hàn lâm Mỹ thuật (Beaux-Arts) được thành lập vào năm 1816, chủ yếu bao gồm các môn nghệ thuật cổ điển như hội họa, điêu khắc, âm nhạc hay kiến trúc …Hai thế kỷ sau ngày được thành lập (1816), Viện Hàn lâm Mỹ thuật cuối cùng cũng đã công nhận ẩm thực có giá trị ngang tầm với nhiều môn nghệ thuật. Ông Guy Savoy trở thành đầu bếp đầu tiên khoác lên vai bộ « trang phục » màu xanh lục, trong tiếng Pháp họ còn được gọi là « bất tử » (les immortels). Trả lời phỏng vấn RFI Pháp ngữ, đầu bếp Guy Savoy đã cho biết cảm tưởng của ông cũng như quá trình xin gia nhập Viện Hàn lâm Mỹ thuật :« Tôi biết được tin này hôm 13/11/2024. Dĩ nhiên, trước đó tôi đã nộp hồ sơ xin gia nhập Viện Hàn lâm Mỹ thuật và cuộc vận động để được kết nạp làm thành viên đã kéo dài trong hai năm, tính từ năm 2022. Vào thời bấy giờ, một số viện sĩ không hiểu vì sao ẩm thực Pháp đã được công nhận như một bộ môn nghệ thuật, từng được Unesco xếp vào hàng di sản văn hóa thế giới, nhưng vẫn chưa có một gương mặt nào đại diện cho ngành ẩm thực tại Viện Hàn lâm Mỹ thuật. Để được kết nạp, ứng cử viên phải nhận được đa số phiếu bầu của hơn 50 thành viên áo xanh thuộc Viện Hàn lâm Mỹ thuật. Đây là một bước tiến tuyệt vời không những cho ngành ẩm thực mà còn thể hiện « nghệ thuật sống » theo quan niệm của người Pháp. Bản thân tôi vẫn tự xem mình là một nghệ nhân, chỉ có Viện Hàn lâm Mỹ thuật mới có thẩm quyền xem một nghề thủ công có xứng đáng được gọi là nghệ thuật hay không. Sự kiện này rất quan trọng vì nó mở đường cho việc kết nạp những nghệ nhân sau này (làm rất nhiều nghề khác nhau dù ở trong cùng một ngành ẩm thực) ».Khi nhận được tin ông được kết nạp làm thành viên Viện Hàn lâm Mỹ thuật, ông Guy Savoy đã nghĩ đầu tiên hết tới song thân, những người từng luôn khuyến khích ông thực hiện giấc mơ của mình. Nhưng đồng thời, ông cũng nghĩ tới những người đã khuyên ông nên từ bỏ nghề nấu ăn, đầu bếp người Pháp cho biết vì sao ông lại không nản chí :« Dĩ nhiên, đầu tiên, tôi nghĩ tới ngay bố mẹ tôi, chỉ tiếc rằng ông cụ bà cụ đã không còn sống trên đời, để cùng chia sẻ với tôi niềm vui hôm nay. Nhưng ngay sau cảm tưởng thích thú ngạc nhiên trong những giây phút đầu tiên, tôi lại nghĩ đến tất cả những khó khăn rào cản trong quá khứ, để cho tôi có được ngày hôm nay. Bỗng nhiên, bao kỷ niện thời niên thiếu lại ùa về trong tâm trí. Tôi nhớ lại thời tôi còn ở trường trung học, lớp 9 hay lớp 10 ở thị trấn Bourgoin-Jallieu (cách thành phố Lyon khoảng 40 cây số về phía đông nam). Ở tuổi 16, tôi chưa bao giờ bị ở lại lớp, nhưng không hiểu vì sao các thầy lại xếp tôi vào diện học trò dốt. Phải nói rằng lúc ấy, tôi chỉ có đủ điểm trung bình, ít quan tâm đến việc học chữ mà lại thích học nghề.Tôi còn nhớ là hồi đó, lớp tôi có 27 học sinh và tôi là người duy nhất biết rõ mình muốn theo đuổi nghề nào, trong khi đại đa số bạn cùng lớp đều không biết họ sẽ học ngành gì. Ngoại trừ bố mẹ tôi, hầu như chẳng có ai từ thầy cô cho đến bạn bè, khuyến khích tôi theo đuổi chuyện học nghề. Tôi hy vọng là tình hình giờ đây đã tốt hơn trước rất nhiều và quan niệm về chuyện học nghề đã thay đổi theo một chiều hướng tích cực hơn. Bởi vì vào thời của tôi, mọi gia đình khuyên con học thành bác sĩ, kỹ sư, chứ không có cha mẹ nào muốn con mình học nghề nấu ăn hay làm bánh mì.Do vậy, nếu có bậc phu huynh hay thầy cô nào đang nghe chương trình này, tôi hy vọng rằng các bậc người lớn sẽ khuyến khích con cái hay học trò của mình cố gắng thực hiện điều các em mong muốn thay vì làm cho các em xuống tinh thần, đến nỗi phải nản chí bỏ cuộc. Hãy cố gắng lên, cứ thử làm đi, đó mới là điều quan trọng ».Giá trị ẩm thực từ Brillat-Savarin đến Alexandre DumasThà muộn còn hơn không, hai thế kỷ sau ngày được thành lập, Viện Hàn lâm Mỹ thuật cuối cùng cũng vinh danh một đầu bếp. Nhưng theo ông Guy Savoy, trước ông, đã có một số gương mặt đại diện cho ngành ẩm thực Pháp đã xin được kết nạp, nhưng vì một lý do nào đó lại không thành công.« Trong quá khứ, đã có một số người đã thử xin gia nhập Viện Hàn lâm Mỹ thuật, nhưng lại gặp thất bại. Theo tác giả Jean-Claude Ribaut, tác giả của quyển « Dictionnaire gourmand du bien boire et bien manger » (Từ điển về Nghệ thuật ăn uống) do nhà xuất bản Du Rocher phát hành, sinh thời tên tuổi của Jean Anthelme Brillat-Savarin (1755-1826) từng được nhiều lần nhắc tới như người rất xứng đáng gia nhập Viện Hàn lâm Mỹ thuật. Lúc còn sống, ông là một thẩm phán kiêm chính trị gia tài ba, khi đến cuối đời, dù khá muộn nhưng độc giả mới phát hiện tài năng của ông chẳng những giỏi nấu ăn mà còn là một tác giả chuyên viết về ẩm thực. Có thể là vào thời bấy giờ, vốn kiến thức về ẩm thực ít được coi trọng như bây giờ. Có ý kiến cho rằng ẩm thực cũng như truyện tranh thuộc vào hàng thứ yếu so với các môn nghệ thuật khác, nhưng tôi lại không nghĩ như vậy. Theo tôi, ẩm thực đã có giá trị từ lâu, nhưng ít được công nhận có lẽ vì chưa đến thời. Và giờ đây chính là lúc để tôi cảm ơn các viện sĩ đã tạo cơ hội công nhận giá trị của nghệ thuật ẩm thực ».Cũng qua quyển từ điển của tác giả Jean-Claude Ribaut, người đọc khám phá rằng trong lịch sử Pháp, đã có khá nhiều nhân vật biết nấu ăn và đồng thời có một vốn kiến thức sâu rộng nếu không nói là uyên bác về ẩm thực. Về điểm này, có thể thấy là Brillat-Savarin, tác giả của quyển « Physiologie du goût » xuất bản vào năm 1825, không khác gì cho lắm văn hào Alexandre Dumas, từng viết quyển Từ điển lớn về ẩm thực « Le Grand dictionnaire de Cuisine », xuất bản vào năm 1870. Những quyển sách phê bình hay nghiên cứu của các tác giả này đã thực sự giúp ngành ẩm thực Pháp vươn lên một tầm cao mới, tỏa vầng hào quang sáng chói. 

« Dans la cuisine des Nguyễn » (Trong căn bếp gia đình họ Nguyễn) là tựa đề bộ phim của đạo diễn Stéphane Lý Cường. Năm nay 52 tuổi, anh từng tốt nghiệp khoa điện ảnh tại đại học Brooklyn (Mỹ) và trường cao đẳng Fémis (Pháp) chuyên về hình ảnh và âm thanh. Sau nhiều năm làm đạo diễn và sáng tác cho sân khấu kịch nghệ, lần đầu tiên anh Stéphane Lý Cường dấn thân sang ngành quay phim truyện. Dưới dạng nhạc kịch, đan xen tài tình những cảnh quay có đối thoại với các màn ca múa, bộ phim « Dans la cuisine des Nguyễn » kể lại câu chuyện của Yvonne Nguyễn (Clotilde Chevalier thủ vai), một phụ nữ trẻ người Pháp gốc Việt, nuôi mộng trở thành diễn viên chuyên nghiệp. Ước mơ của Yvonne làm cho mẹ cô (diễn viên Trần Nghĩa Ánh) thất vọng. Bà hy vọng Yvonne sớm lấy được một ông chồng có địa vị cao trong xã hội, nhưng trước mắt bà muốn con gái mình về làm chủ quán ăn gia đình.Đằng sau căn bếp của nhà họ Nguyễn, thực ra là câu chuyện phổ quát của nhiều cộng đồng người nhập cư. Những điểm bất đồng trong lối suy nghĩ thường làm nảy sinh mâu thuẫn gia đình. Chênh lệch tuổi tác cùng với khác biệt văn hóa Âu-Á khiến quan hệ thêm xung khắc giữa các thành viên sống chung một nhà.Bằng lối kể chuyện ít khi nào trực diện nhưng không kém phần tinh tế, đạo diễn Stéphane Lý Cường phác họa được câu chuyện của những đôi « đũa lệch » : mẹ « hiền » càng khuyên bảo, con gái càng cứng đầu, không phải mẹ đặt đâu, Yvonne cũng ngồi đó. Xen kẽ lời thoại khôi hài với những khoảnh khắc cảm động, hai mẹ con cũng phải tìm cách bù đắp khoảng cách chênh lệch, chấp nhận sự khác biệt để có thể hòa thuận gần gũi bên nhau.RFI : Nhân dịp ra mắt bộ phim « Dans la cuisine des Nguyễn » (Trong căn bếp gia đình họ Nguyễn), anh Stéphane Lý Cường đã có nhã ý ghé thăm ban Việt ngữ RFI. Thưa anh, được biết là sau nhiều năm hoạt động nhiều năm trong lãnh vực kịch nghệ, anh vừa chuyển sang thực hiện bộ phim đầu tay. Bước đầu này có ý nghĩa gì đối với anh ?Stéphane Lý Cường : Điều quan trọng nhất ở đây là tôi muốn kể lại một câu chuyện gia đình gốc Việt trên màn ảnh rộng : tôi sinh ra và lớn lên tại Pháp, bố mẹ tôi đều là người Việt. Nhưng qua phim ảnh, nhất là tại các rạp chiếu phim, những câu chuyện gia đình người Việt ở Pháp hiếm khi nào được nhắc tới, nếu không nói là chưa bao giờ, cho dù cộng đồng Việt Nam là một phần quan trọng trong xã hội Pháp. Tôi nghĩ đã đến lúc nên chia sẻ những câu chuyện như vậy. Cho dù cộng đồng châu Á có nhiều hình ảnh tích cực, thường được xem là hội nhập tốt, nhưng trong xã hội vẫn còn một số hành động phân biệt đối xử cũng như những định kiến về cộng đồng người châu Á.Về mặt nghề nghiệp, quả thực là tôi đã làm việc nhiều năm trong làng kịch nghệ, nhưng niềm đam mê lớn nhất của tôi vẫn là nghệ thuật thứ 7. Sau khi tốt nghiệp trường điện ảnh, cuộc sống lại đẩy đưa tôi đến với sân khấu kịch, nay tôi muốn tìm lại niềm đam mê điện ảnh đầu đời.RFI: Từ ý tưởng nhen nhúm ban đầu cho đến khi được viết thành kịch bản rồi quay phim cho màn ảnh lớn, một dự án có thể đòi hỏi rất nhiều thời gian. Anh còn nhớ ngẫu hứng làm phim đã nảy sinh từ lúc nào ?Stéphane Lý Cường : Cách đây hơn 10 năm, tôi đã sáng tác và dàn dựng một vở kịch mang tựa đề « Cabaret jaune citron », kể lại câu chuyện của Yvonne Nguyễn, một phụ nữ khoảng 30 tuổi nuôi mộng thành danh trong làngsân khấu nhạc kịch, nhưng gia đình lại đặt vào cô nhiều niềm hy vọng khác, từ đó mới nảy sinh những xung đột trong quan hệ gia đình. Vào thời bấy giờ, tôi đã muốn nói về thế hệ được nuôi dưỡng trong hai nền văn hóa khác nhau. Khi ta còn nhỏ, điều này được xem là một thách thức. Nhiều đứa bé do muốn lớn lên như bao trẻ em Pháp khác,nên ban đầu có thể không chấp nhận hay chối bỏ nét khác biệt văn hóa từ gia đình mình.Thế nhưng khi lớn lên, nền văn hóa kép ấy lại là một dịp may. Làm thế nào để tìm ra bản sắc của mình, mà vẫn dung hoà được cả hai nền văn hóa Pháp-Việt, giữa nơi sinh và nguồn gốc gia đình. Bộ phim « Dans la cuisine des Nguyễn » (Trong căn bếp gia đình họ Nguyễn) là dịp để cho tôi đi xa hơn nữa, khai thác đề tài này một cách thấu đáo, sâu sắc hơn. Do vậy, có thể nói là ý tưởng làm phim đã nhen nhúm cách đây 12 năm.RFI : Trong phim, nhân vật Yvonne Nguyễn đã nghe mẹ cô nhắc đi nhắc lại rất nhiều lần : con nên chọn công việc này, con nên lấy anh kia làm chồng. Vấn đề là cô Yvonne Nguyễn không phải là dạng người ngoan hiền, dễ bảo. Vậy thì câu chuyện của Yvonne có phần nào giống như trường hợp của anh ?Stéphane Lý Cường : Trong phim này, có vài nét giống như câu chuyện đời tôi. Tôi sinh ra trong một gia đình có 8 người con, được dạy dỗ theo nề nếp truyền thống. Bố tôi tương đối cởi mở và để cho tôi theo đuổi các ngành nghệ thuật. Mẹ tôi thì khắt khe hơn, nhưng có lẽ cũng vì tôi là con trai út, cho nên tôi không chịu quá nhiều áp lực như các anh chị cả. Cho dù mẹ tôi hằng mơ ước sẽ có một bác sĩ trong gia đình, nhưng rốt cuộc trong 8 người con, không có đứa nào học đỗ ngành y.Khi biên soạn kịch bản phim, do cốt truyện có nhiều nét hư cấu, cho nên tôi đã nhấn mạnh đến sự chênh lệch giữa hai mẹ con Yvonne. Nhưng đó là mẫu số chung của nhiều gia đình nhập cư và điều này càng rõ nét hơn trong các gia đình gốc Việt. Mâu thuẫn gia đình thường nảy sinh từ sự khác biệt trong quan điểm của hai thế hệ, cha mẹ muốn con đỗ đạt thành tài, trở thành bác sĩ, kỹ sư. Trong khi con cái lại thường có những khát vọng, hoài bão khác hẳn. Khi còn nhỏ, tôi đã từng nghe cha mẹ tôi nhắc đến điều này rất nhiều lần.RFI : Trong bộ phim do anh thực hiện, ngoài nữ diễn viên Phạm Linh Đan trong vai nữ ca sĩ Trúc Đào, còn có sự tham gia khá bất ngờ của đạo diễn Thomas Joly. Anh đã gặp anh Thomas Joly trong hoàn cảnh nào ? Stéphane Lý Cường : Hầu như mọi người giờ đây đều biết đến đạo diễn Thomas Joly, vì anh Thomas đã dàn dựng toàn bộ những buổi lễ khai mạc cũng như bế mạc Thế vận hội Olympic và Paralympic. Tôi đã quan tâm theo dõi sự nghiệp của Thomas cách đây 10 năm, thời anh làm đạo diễn đồng thời diễn vai trong vở kịch Vua Richard đệ tam (Richard III). Cũng may là tôi có một người bạn nghệ sĩ quen biết Thomas, và gợi ý tôi nên gửi kịch bản phim cho anh ấy.Trong phim, anh Thomas Joly vào vai một đạo diễn Pháp thực hiện các đợt casting để tuyển lựa thành phần diễn viên cho một dự án nhạc kịch. Tại Pháp, Thomas Joly nổi tiếng như một đạo diễn, nhưng ít ai biết rằng anh ấy cũng thích làm diễn viên. Có lẽ cũng vì vậy mà sau khi đọc kịch bản xong, Thomas Joly đã nhận lời đóng phim, xuất hiện trong chuyến phiêu lưu điện ảnh đầu tiên của tôi trong vai tròđạo diễn.RFI: Sau khi được công chiếu tại nhiều liên hoan phim như Vevey (Thụy Sĩ), Saint Jean de Luz hay Compiègne (Pháp), bộ phim của anh đã đoạt được khá nhiều giải thưởng tại các liên hoan. Anh có thể kể lại cho thính giả đài RFI vài kỷ niệm đẹp với công chúng, khán giả đã đón nhận bộ phim của anh như thế nào ?Stéphane Lý Cường : Quả thực là mỗi lần đi dự các liên hoan, bộ phim đều được công chúng hưởng ứng nhiệt tình, làm tôi vui mừng xúc động. Nếu phải chọn một khoảnh khắc duy nhất để lại nhiều kỷ niệm đẹp thì đó sẽ là liên hoan « Paris Courts Devant » hồi trung tuần tháng Giêng năm 2025.Cả hai suất phim đều chật kín chỗ ngồi, đa số khán giả đã có những phản ứng một cách tích cực và tự nhiên trong những cảnh phim hài hước hay trong những đoạn cảm động. Sự hiện diện sau suất chiếu phim của hầu hết các diễn viên cùng với tôi, để trao đổi với công chúng tham dự liên hoan đã tạo ra nhiều giây phút cảm thông khó tả giữa đoàn phim với khán giả. Các suất chiếu phim này đã để lại trong tôi nhiều ấn tượng khó phai.RFI: Vào ngày 5 tháng 3, phim ra mắt khán giả tại các rạp chiếu phim ở Pháp, Bỉ và Thụy Sĩ. Trong thời gian tới, anh và nhóm sản xuất có dự định đưa bộ phim này về trình chiếu tại Việt Nam ?Stéphane Lý Cường : Dĩ nhiên là tôi hy vọng bộ phim này sẽ có cơ hội ra mắt khán giả ở Việt Nam. Chúng tôi đã gửi tác phẩm đến một liên hoan phim ở Việt Nam với hy vọng ban tổ chức sẽ tuyển lựa phim để đưa vào chương trình chính thức. Nếu điều đó không xẩy ra thì đoàn làm phim vẫn hy vọng trong tương lai tổ chức các suất chiếu phim trong khuôn khổ hợp tác với các cơ quan văn hóa như Viện Pháp tại Việt Nam.Bản thân tôi hy vọng bộ phim sẽ được cho ra mắt tại Việt Nam bất kể khán giả là người Việt hay kiều dân Pháp sinh sống và làm việc ở ViệtNam, vì bộ phim này trước hết là một tác phẩm dành cho mọi thành phần khán giả.Xin thành thật cảm ơn anh Stéphane Lý Cường đã nhận trả lời phỏng vấn ban Việt ngữ RFI.

Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo có thể ảnh hưởng đến khoảng 40% việc làm trên toàn thế giới, theo một báo cáo do Qũy Tiền tệ Quốc tế công bố hồi đầu năm 2024. Cụ thể hơn, các ứng dụng AI đã bắt đầu thay thế một số công việc trong lãnh vực game video. Các công ty chuyên sản xuất trò chơi điện tử thực sự đang phải đối mặt với những thách thức từ sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo AI. Dù có tay nghề, nhưng nhiều chuyên viên vẫn có nguy cơ bị mất việc làm.Cũng như ngành điện ảnh có nhiều khâu sản xuất, nghề chế tạo trò chơi điện tử là một xưởng công nghiệp tập hợp cùng lúc nhiều kỹ năng chuyên môn. Để làm một trò chơi video, êkíp cần có các nghệ sĩ đồ họa, nhà thiết kế bối cảnh, họa sĩ vẽ nhân vật và minh họa cốt truyện. Bên cạnh đó, có các nhà biên kịch, chuyên soạn kịch bản hay viết lời thoại. Vai trò của các nhà phát triển phần mềm và các lập trình viên cũng quan trọng không kém, các chuyên viên này có nhiệm vụ viết mã lập trình mà máy có thể hiểu được. Trong các dự án có kinh phí đầu tư cao, nhóm sản xuất sẽ cần đến những diễn viên vào vai (một hay nhiều) nhân vật trong game, hoặc cho mượn giọng đọc để lồng tiếng cũng như kể chuyện. Hầu như tất cả các công việc kể trên đều bị ảnh hưởng bởi trí tuệ nhân tạo. Ở mọi khâu sản xuất, nhóm chế tạo trò chơi video đã có thể giao một phần công việc cho trí tuệ nhân tạo, thay vì huy động nhiều nhân viên.Chẳng hạn như thay vì sử dụng cùng lúc 6 hoặc 7 nghệ sĩ để thiết kế khung cảnh, vẽ phông nền cho một trò chơi điện tử, một số chủ công ty sản xuất game video lại tuyển một êkíp nhỏ hơn, chỉ với 1 hoặc 2 nhà phát triển phần mềm, họ sẽ được hỗ trợ bởi một ứng dụng Generative AI, còn được gọi là « AI tạo sinh », dựa vào mô hình học sâu để phát triển dữ liệu tổng hợp, văn bản, hình ảnh, video tùy theo yêu cầu của người dùng. Trong trò chơi điện tử, thay vì dùng họa sĩ vẽ phông nền, nhóm sản xuất có thể sử dụng AI tạo sinh để dựng cảnh đường phố với muôn ánh đèn, vẽ cảnh biển xanh bao la gợn sóng, đồi núi trùng điệp mênh mông.Tập đoàn Ubisoft, công ty sản xuất trò chơi điện tử lớn nhất tại Pháp với hơn 1.200 nhân viên, đã sử dụng công nghệ AI tạo sinh để hỗ trợ khâu biên kịch trong phần viết đối thoại. Nhưng một số tập đoàn khác còn muốn đi xa hơn nữa. Tại hội chợ hàng điện tử dành cho người tiêu dùng Consumer Electronics Show, tổ chức đầu tháng Giêng tại Las Vegas, tập đoàn công nghệ Nvidia tuyên bố cung cấp cho các nhà lập trình những công cụ để tạo ra các nhân vật trong thế giới video điện tử có khả năng tương tác trực tiếp và trả lời những thắc mắc của người chơi game.Các hãng sản xuất game NetEase và Tencent của Trung Quốc, cũng như Ubisoft của Pháp, đã ký hợp đồng với Nvidia mua quyền sử dụng công cụ AI tạo sinh này. Ngay cả các lập trình viên, dù có giỏi cách mấy cũng không thoát khỏi tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của trí tuệ nhân tạo.Hàng ngàn người bị mất việc làm trong năm 2024Nhờ vào mô hình học sâu, AI tạo sinh đã có thể bắt đầu thay thế con người, học ngôn ngữ lập trình để viết những chuỗi mã hóa. Trước hiện tượng AI được phát triển nhanh chóng, mạng Steam, chuyên phân phối và quản lý bản quyền công nghệ số và các trò chơi trên máy tính, buộc phải cập nhật các quy tắc sử dụng. Kể từ nay, các hãng sản xuất game video sẽ phải nói rõ trò chơi của họ có chứa AI hay không và trí tuệ nhân tạo được sử dụng trong khâu nào, dưới hình thức gì.Về điểm này, những người lạc quan nhất cho rằng trí tuệ nhân tạo AI sẽ đỡ bớt phần nào « gánh nặng » cho các lập trình viên, họ có thể tránh những công việc đơn điệu, lặp đi lặp lại cùng một thao tác, để tập trung nhiều hơn vào những khâu đòi hỏi tính sáng tạo. Thế nhưng, cũng có nhiều người, nhất là giới nghệ sĩ minh họa và thiết kế phong cảnh, tỏ vẻ bi quan trước câu hỏi : liệu công việc của họ có còn tồn tại trong thời gian tới ?Dù muốn hay không, câu hỏi này được đặt ra vào lúc các tập đoàn sản xuất game video tiếp tục tiến hành các đợt sa thải nhân viên. Mặc dù doanh thu các công ty vẫn ở một mức tương đối cao, nhưng trên phương diện quốc tế, lại có 8.500 nhân viên bị sa thải vào năm 2022, 10.500 trong năm 2023 và 14.600 người bị mất việc làm trong năm 2024. Phải chăng đó là do công nghệ AI tạo sinh ? Theo cô Héloïse Linossier, thành viên sáng lập trang thông tin Origami, chuyên về các trò chơi điện tử, thực tế không đơn giản như vậy :Ngành sản xuất game video đã bội thu vì nhu cầu chơi game video đã tăng mạnh trong thời Covid-19. Sau đại dịch, doanh thu trở lại mức bình thường, tuy vẫn cao nhưng không còn dồi dào như trước. Sau vài năm tuyển dụng nhiều nhân viên để đáp ứng nhu cầu tăng vọt, nay các công ty bước vào một chu kỳ khác. Các đợt sa thải mạnh hiện nay cho thấy các hoạt động đang bị chậm lại, ngành sản xuất trò chơi video lâm vào « bế tắc ». Theo tôi, đầu tiên hết đây là một vấn đề về mặt điều chỉnh lại cơ cấu, khi mức cung vượt mức cầu.Bên cạnh đó, còn có vấn đề đầu tư « không đúng chỗ ». Thời kỳ bội thu đã khiến cho nhiều tập đoàn không có truyền thống sản xuất trò chơi video, bỗng dưng lao vào khai thác mảng dịch vụ chơi game. Đó là trường hợp của Facebook, Amazon hay Google đều đã chuyển sang ngành này, nhưng công việc kinh doanh của họ gặp thất bại, và điều đó dẫn tới việc đóng cửa một số hãng chuyên sản xuất trò chơi.Xu hướng hiện giờ là các trò chơi ngày càng đòi hỏi nhiều nguồn tài chính, việc đầu tư vì thế cũng trở nên rủi ro hơn. Tập đoàn Microsoft Gaming thông qua hai chi nhánh Xbox và Activision Blizzard đã sa thải 2.500 nhân viên, Unity cắt giảm 1.800 việc làm. Sony Playstation cũng sa thải 1.120 nhân viên. Trong bối cảnh ấy, một số chủ công ty chuyển qua dùng công nghệ AI thay vì tuyển nhân viên. Có thể nói là trí tuệ nhân tạo khiến tình hình chung trở nên khó khăn và phức tạp hơn, nhưng không phải là nguyên nhân đầu tiên giải thích cho các đợt sa thải.Còn theo anh Antoine Dieulesaint, đại diện công đoàn nhân viên ngành trò chơi điện tử STJV, ngành này đã đầu tư nhiều trong giai đoạn 2019-2022 nhưng lại thiếu chiến lược dài hạn. Ngành sản xuất trò chơi điện tử đã bội thu vào thời Covid, do các hộ gia đình có nhu cầu giải trí cao khi phải ở nhà. Tình trạng này đã thu hút khá nhiều công ty tập đoàn, đầu tư ồ ạt vào việc phát triển đủ loại game video, nhưng lại không có kế hoạch cụ thể và định hướng ưu tiên phát triển. Thế nhưng, thời kỳ bội thu không được bao lâu, trong khi các tập đoàn đã mua lại nhiều công ty sản xuất nhỏ, tuyển dụng thêm nhiều nhân viên. Các tập đoàn lớn nhanh, nhưng lại không vững, nguồn tài chính dư dả nhưng lại không có chiến lược dài hạn. Do các dự án phát triển chỉ được dự trù trong hai hoặc ba năm, không có kế hoạch rút lui an toàn, cho nên thời hậu Covid, khi nhu cầu tiêu thụ hàng giải trí đột ngột giảm mạnh, các tập đoàn đành phải bỏ ngang một số dự án, số nhân viên được tuyển trong thời gian qua cũng trở thành một gánh nặng, dự án không còn bao nhiêu trong khi số người làm lại quá nhiều.Vai trò trí tuệ nhân tạo ngày càng mạnh trong sản xuất Công nghệ AI tạo sinh phát triển nhanh đến mức gây nhiều lo lắng trong giới diễn viên chuyên đóng vai các nhân vật trong game video, cho mượn giọng nói hay cho thu hình gương mặt của họ qua công nghệ máy quét ba chiều. Trong số này có nam diễn viên Zeke Alton, chuyên thu hình và ghi âm cho ngành sản xuất trò chơi video. Với tư cách là thành viên của Liên đoàn Mỹ Sag-Aftra, anh Zeke Alton đã từng cảnh báo về cách dùng công nghệ AI tạo sinh trong phim ảnh cũng như trong ngành game video.Nếu bạn dùng máy quét khuôn mặt của mình để thu hình cho một trò chơi video điện tử, thì trước hết bạn nên cẩn thận, đọc kỹ mọi chi tiết trước khi ký tên vào hợp đồng. Sẽ không có vấn đề gì khi bạn hạn chế quyền sử dụng hình ảnh (hay giọng nói) của bạn trong một trò chơi cụ thể nhất định. Thế nhưng, bạn nên cẩn thận để tránh nhượng quyền sử dụng hình ảnh của mình một cách vô thời hạn và tuyệt đối tránh việc khai thác trên nhiều sản phẩm khác nhau. Các diễn viên nào mới vào nghề thường thiếu kinh nghiệm, nếu không biết đề phòng, họ có nguy cơ chịu những thiệt thòi nghiêm trọng … Trên lãnh vực này, các nhà phát triển trò chơi video thực ra đã bắt đầu dùng công nghệ AI để tạo ra gương mặt con người cũng như giọng nói. Chẳng hạn như công ty Studios Replica đã dựa vào trí tuệ nhân tạo để cung cấp những giọng đọc, thậm chí những tiếng nói với cách phát âm theo từng địa phương, vùng miền. Công nghệ này giờ đây có thể tái tạo một nhân vật nói tiếng Anh với giọng Ấn, gần giống như người thật. Nhờ mô hình học sâu, trí tuệ nhân tạo đã được cải tiến khá nhanh, âm thanh giọng nói ít còn « máy móc » như trước.Riêng tại Pháp, ngành công nghiệp trò chơi điện tử thu về hơn 6 tỷ euro trong năm 2024, tức cao hơn gấp 3 lần so với doanh thu của ngành điện ảnh. Trò chơi video ngày nay là thị trường giải trí đầu tiên, nhưng một phần do mức cầu suy giảm, cộng thêm những tác động về mặt việc làm của công nghệ AI, cho nên ngay cả những công ty lớn hàng đầu như Ubisoft của Pháp đã buộc phải cắt giảm khoảng 400 việc làm, tức 1/3 số nhân viên, và thông báo hôm 27 tháng Giêng vừa qua về việc đóng cửa xưởng sản xuất ở Leamington tại Vương quốc Anh, sau hai cơ sở khác tại San Francisco và Osaka trong năm 2024. Theo giới chuyên gia, trí tuệ nhân tạo có lẽ sẽ gây thêm nhiều tác động đến các ngành nghề trong làng giải trí, các công ty sản xuất game video nên chăng cần lên kế hoạch đào tạo thích ứng, để chuyển đổi dần công việc của giới nhân viên.

Nhà soạn nhạc người Ý Antonio Vivaldi không phải là kẻ si tình duy nhất trao trọn trái tin cho Nàng Xuân. Bản Symphonie số 1 của nhạc sĩ người Đức Robert Schumann cũng mang tên Xuân. Trong sự nghiệp ngắn ngủi, nhạc sĩ dương cầm Mendelssohn đã để lại cho hậu thế khúc Xuân Ca. Vũ điệu mùa Xuân của tác giả người Pháp Debussy là sự vui tươi trong một ngày mới. Nhịp điệu dồn dập, thôi thúc trong Lễ Đăng Quang Mùa Xuân của Stravinsky hừng hực nhựa sống. Ý xuân trong những khúc xuân caNhưng đâu cần phải mang tên Xuân mới là là hơi thở mùa xuân. Nhạc phẩm Die Moldau mang tên con sông Vltava chảy qua thành phố Praha, Tiệp Khắc đã trở một trong những biểu tượng lớn nhất của Mùa Xuân nhờ nhà soạn nhạc Bedrich Smetana (1824-1881).Vlatava là con sông dài nhất, hơn 430 km, của Tiệp Khắc và dưới thời kỳ còn bị vương quốc Áo đô hộ, con sông được biết đến nhiều hơn dưới tên gọi là dòng Die Moldau. Nhạc sĩ Smetana năm 1874, trên đỉnh cao danh vọng, đã mang hết bầu nhiệt huyết để soạn một tuyển tập nhạc gồm 6 bản, mà trong đó Die Moldau được biết đến nhiều hơn cả. Khúc nhạc này nổi tiếng nhờ giai điệu du dương, bay bổng nhẹ nhàng với một vài nốt nhạc dễ nghe, dễ nhớ. Dường như giai điệu ấy bắt nguồn từ một bài hát dân gian, đậm tình dân tộc của người dân sứ Tiệp. Nhưng không chỉ có thế. Trong tác phẩm này Smetana thả bước theo hai dòng suối nhỏ ở thượng nguồn sâu thẳm trong vùng Bohemia : hai mạch nước quấn vào nhau thành một con sông nấp mình trong rừng sâu, đem nước sống tưới mát đồng cỏ, làng quê, vươn ra đến thành phố trước khi hòa nhập vào với con sông lớn Elbe … Trong suốt hành trình đó, có tiếng suối reo, có đám cưới đồng quê, có ánh trăng vàng… Nước có lúc hiền hoà, khi thì cuồng nhiệt siết chảy như như thác đổ …Khát vọng tự doNhạc sĩ Bedrich Smetana sinh ra trong một gia đình đông con tại thị trấn Litomysl vùng Bohemia Tiệp Khắc. Là một người có tinh thần yêu nước cao, ông sớm sáng tác những khúc quân ca, hòa mình với cuộc nổi dậy năm 1848 bùng lên tại Praha. … Smetana cũng đã trải qua một thời gian dài ở Thụy Điển trước khi về điều hành trường nhạc và một nhà hát ở thủ đô Tiệp Khắc… Từ thập niên 1860 ông ấp ủ dự án sáng tác một tập nhạc với những bài ca yêu nước. Năm 1874 ông bắt đầu soạn tuyển tập lấy tên là Ma Vlast, Tổ Quốc Tôi. Trong nhạc phẩm Die Moldau Smetana mượn hình ảnh con sông hiền hòa để nói lên khát vọng tự do của cả một dân tộc. Cũng chính vì thế mà bản nhạc này luôn đồng hành với người dân Tiệp Khắc trong mỗi cuộc đấu tranh : Thập niên 1940, Die Moldau là biểu tượng kháng chiến của người dân Tiệp chống Đức Quốc Xã. Nhạc phẩm này hành với phong trào nổi dậy Mùa Xuân Praha năm 1968 chống lại bàn tay sắt của Liên Xô. Cũng ca khúc này trở thành biểu tượng của cuộc Cánh Mạng Nhung 1989 lật đổ chế độ Cộng Sản.Từ năm 1946 bản Die Moldau luôn là tác phẩm đầu tiên trỗi lên vào mỗi lễ hội âm nhạc Festival Mùa Xuân Praha, được tổ chức đúng ngày giỗ nhạc sĩ Bedrich Smetana 12 tháng 5 hàng năm. Tháng 5 ở Tiệp vẫn còn là mùa xuân…Vỗ cánh chim bayChim hót trên cành hay con chim rời tổ cũng là biểu tượng của mùa xuân. Phải chăng vì thế mà nhạc phẩm ít được biết đến The Lark Ascending của nhà soạn nhạc người Anh Raph Vaughan Williams (1872-1958) được xem là một trong những khúc xuân ca độc đáo nhất. Đến với tác phẩm này, ta không khỏi nghĩ đến bài thơ của Huy Cận được sáng tác năm 1964 : « Con chim chiền chiệnBay vút, vút caoLòng đầy yêu mếnKhúc hát ngọt ngào  (…)Con chim chiền chiện,Hồn xanh quê nhàSáng nay lại hót,Tưng bừng lòng ta » Được xem là một trong những nhà soạn nhạc có ảnh hưởng lớn nhất của Anh Quốc ở nửa đầu thế kỷ XX, Raph Vaughan Williams lấy nguồn cảm hứng từ hình cảnh con chim rời tổ, tự do bay lượn, ca hát trên trời cao khi ông sáng tác bản concerto The Lark Ascending. Tiếng vĩ cầm ở đây thánh thót như tiếng chim, « vút, vút cao » để một ngày nào nó « tung cánh chim tìm về tổ ấm »  …Bảo Giao hưởng Đồng quê Bức họa đồng quê, cảnh sông nước hữu tình, tiếng chim hót… cũng gợi lên hình ảnh mùa xuân trong lòng nhạc sĩ Beethoven (1770-1827) khi ông soạn bản Giao Hưởng Đồng Quê -La Symphonie Pastorale. Đây là bản giao hưởng số 6, được soạn cùng lúc với bản Symphonie số 5 mà chính tác giả đã gọi là bản Giao Hưởng của Định Mệnh. Beethoven trong vai nhạc trưởng đã điều khiển dàn nhạc suốt hơn 4 giờ đồng hồ trong đêm 22/12/1808. Một chương trình quá dài khiến cả hai bản giao hưởng rất nổi tiếng của ông đã bị nhiều tiếng chê bai. Khán giả thành Vienne khi đó hoàn toàn lạnh nhạt với hai trong số 9 bản symphonie mang tên Beethoven.Trở lại với bản Giao Hưởng Đồng Quê : khác với thường lệ đây là một bản Symphonie gồm đến 5 phần, ngay từ khuông nhạc đầu teien, tác giả đã đưa người nghe bước vào một khung trời bình yên, nơi có nắng ấm. nhạc phẩm này như một bức họa đồng quê : ta trông thấy Beethoven thả bước trên những cánh đồng, hương cỏ và những nụ hoa chớm nở chào đón khách bộ hành.Những con lạch tưới mát ruộng đồng, những bầy sơn ca, họa mi, chim sáo hòa vang tiếng hót.. Những đôi trai gái cười vui dưới bóng hàng cây ...  Rồi những hạt mưa xuân, giông tố, chim muông thu mình vào tổ.. .. những hạt mưa nhẹ dần, những mầm cây đâm trồi nẩy lộc … 

“Thuở ấy, chưa có gì được sinh ra, thế gian còn hỗn độn. Thế rồi trời đất phân đôi, mặt trăng mặt trời được sinh ra, và Con người xuất hiện. Họ đã phải đấu tranh cho vùng đất của mình, với sự giúp đỡ của Đức Phật”. Vở kịch Ngày xưa bắt đầu như vậy, theo lời dẫn nhập của người kể chuyện, tại nhà hát của trường quốc tế Pháp Alexandre Yersin, tại Hà Nội, ngày 22/09/2024. Thế nhưng đội ngũ nghệ sĩ chuyên nghiệp gốc Việt và Pháp đã giới thiệu câu chuyện theo cách nhìn độc đáo, kết hợp sân khấu truyền thống với kịch hiện đại, thêm những yếu tố hài hước "nhằm mục đích giao thoa hai nền văn hóa thông qua ngôn ngữ, truyền thống âm nhạc và thẩm mỹ quan của họ”.Nhóm nghệ sĩ ATH đã chuyển thể thành sân khấu ba sự tích dân gian Thần trụ trời, Con rồng cháu tiên và Sự tích trầu cau được trích từ cuốn Đầm Nhất Dạ và các truyền thuyết khác của Việt Nam của nhà văn Trần Huy Minh. Cả ba câu chuyện mang đậm tính truyền thuyết và có một điểm chung nổi bật : sự kết hợp giữa trí tưởng tượng, chủ nghĩa siêu thực và hiện thực. Trả lời RFI Tiếng Việt, đạo diễn người Pháp Quentin Delorme, người sáng lập xưởng ATH (Atelier théâtre de Hanoi - Drama and Arts Space), giải thích về lựa chọn này :"Khi mới đến Việt Nam (cách đây 15 năm), tôi rất quan tâm đến truyện cổ tích và thần thoại Việt Nam. Điều đầu tiên mà tôi thấy và đến giờ vẫn ám ảnh tâm trí là làm nghệ thuật như thế nào để nghệ thuật phổ cập hơn một chút. Khi đọc những câu chuyện đó, tôi từng bước khám phá thế giới đó, đồng thời so sánh với truyện cổ tích ở những nước khác. Ví dụ truyện đầu tiên - Thần Trụ trời - trong vở kịch, nói về Trái đất được hình thành như thế nào. Tôi rất ấn tượng : Làm thế nào mà cùng lúc, ở những nơi khác nhau trên thế giới, người ta  lại tưởng tượng ra được gần như giống nhau về cách trời đất được hình thành, dù từ ngữ khác nhau. Cho nên tôi rất chú ý đến việc có thể sử dụng những câu chuyện cổ tích Việt Nam như thế nào, khiến chúng được phổ biến rộng rãi hơn, tới mọi lứa tuổi, để họ thực sự thấy được tính phổ quát này vượt qua cả phạm vi Việt Nam, nói về nhân loại nói chung".Cách dẫn chuyện độc đáoBa câu chuyện riêng lẻ lần lượt được mở ra và cùng nhau cộng hưởng, được xâu chuỗi qua lời người dẫn chuyện một cách rất tự nhiên. Nhưng vai trò của người dẫn chuyện không chỉ dừng ở đó mà còn có nhiều yếu tố bất ngờ. Đạo diễn Quentin Delorme cho biết ý tưởng đằng sau lựa chọn này :"Đối với tôi, người kể chuyện thực sự quan trọng trong câu chuyện bởi vì họ là một nhân vật đặc biệt không chỉ đơn thuần là một nghệ sĩ đến kể chuyện mà song hành cùng các nghệ sĩ giúp câu chuyện trở nên sống động. Ngoài ra, tôi thực sự thích nói về “sân khấu trong sân khấu”, cũng như ý tưởng người kể chuyện, đạo diễn và người tạo ra những câu chuyện đó, mang chúng đến với khán giả, giống như một đạo diễn trau chuốt chương trình và thổi hồn cho câu chuyện. Thông qua nhân vật người kể chuyện, thực sự còn có câu chuyện về "sân khấu trong sân khấu".Một điểm gây bất ngờ khác là những phân cảnh, lên đến cao trào, bỗng nhiên quay ngoắt trở lại với thế giới hiện đại, khiến khán giả ngỡ ngàng và bật cười, nhưng cũng suy ngẫm, liên tưởng câu chuyện trong quá khứ với thực tại. Ẩn ý đằng sau điểm độc đáo này là gì ?"Theo tôi, các câu chuyện cổ tích luôn được tái tạo theo kiểu chúng ta nói rằng những câu chuyện cách đây một hoặc hai thế kỷ không còn phù hợp với ngày nay. Cho nên phải rũ bỏ tư tưởng đó, khiến chúng trở nên hợp thời hơn và hấp dẫn hơn cho các thế hệ ngày nay, giúp họ biết rằng những câu chuyện này là hiện tại, chúng đang tồn tại và nói về chúng ta. Và việc đưa tất cả những yếu tố hiện đại vào cũng nhằm để nói rằng các câu chuyện cần thời gian để tạo dựng lại và để nói trong buổi diễn rằng chúng tôi ở đây để kể lại, còn các bạn đã xem, đến lượt các bạn tiếp tục giúp những câu chuyện đó phát triển, kể lại chúng và tái tạo chúng".Chuẩn mực quá khứ nhìn từ hiện tạiVai trò, thiên chức của người phụ nữ ngày xưa cũng được đề cập trong vở kịch với một góc nhìn thực tế hơn, đương đại hơn : Tại sao cứ phải quyết định rằng phụ nữ phải lập gia đình ? Tại sao họ luôn phải nghĩ cho người khác trước khi nghĩ cho bản thân ?... Đó là những vấn đề nhận được nhiều tranh luận hiện nay."Về điểm này, tôi muốn nói là khá riêng tư. Xã hội phụ hệ đã được nói từ lâu ở khắp nơi. Trong thời gian rất dài, chúng ta đã thấy thế mạnh của đàn ông. Đối với tôi, nói về vấn đề này trong các vở kịch của mình là điều quan trọng để mọi người nhận thức được bởi vì chúng ta đã bị gắn chặt trong những xã hội coi trọng chế độ phụ hệ. Ở Việt Nam có ít tranh luận thực sự về chủ đề này hơn ở Pháp. Cả vở diễn Ngày xưa, hoặc kể cả khi người ta nói về những câu chuyện cổ tích kiểu như vậy, đều bị mối quan hệ này ảnh hưởng, như trong truyện về Âu Cơ và Lạc Long Quân, cũng rất gia trưởng. Cho nên đối với tôi, cần phải đặt ra những câu hỏi như vậy, tự nhủ là đến một thời điểm nào đó không truyền tải hoàn toàn trọn vẹn và đặt câu hỏi : nếu những câu chuyện này do phụ nữ viết thì sao ? Những câu chuyện này không được nghĩ ra trong một xã hội phụ hệ thì sẽ như thế nào? Và tiếp theo sẽ là những câu hỏi : Chúng ta nên thay đổi điều gì ? Và đặt những câu hỏi này như thế nào với công chúng để suy nghĩ về vị trí của phụ nữ trong tất cả những chuyện này ?". Một chủ đề khác, dù chưa được nêu rộng rãi ở Việt Nam, nhưng được tranh luận khá sôi nổi ở Pháp và một số nước châu Âu, đó là những câu chuyện cổ tích, thần thoại đề cao sự báo thù, “ác giả ác báo”, đôi khi rất độc ác của những nạn nhân. Liệu tư tưởng đó còn phù hợp với thời hiện tại, với cách giáo dục ngày nay ? Liệu có nên kể chuyện theo một cách khác hoặc có cách đề cập khác ?"Đúng, tôi nghĩ là xã hội hiện đại ngày nay cần diễn giải lại những câu chuyện cổ tích này, cần bắt đầu thay đổi một chút về những chuẩn mực đạo đức được đưa ra vì chúng ta thấy rằng chúng không còn hợp thời và không còn tương ứng với sự phát triển của xã hội. Đây cũng là điều chúng tôi đề cập trong các cuộc trao đổi về lựa chọn thay đổi nghệ thuật của mình, nói rằng chúng tôi ở đây không phải là để lặp lại những gì vẫn được làm. Đối với tôi, việc tự cho phép thay đổi như vậy thực sự rất cần thiết và thú vị hơn nữa là khi diễn vở kịch ở Việt Nam, nơi có một bộ phận xã hội còn bảo thủ hơn. Có nhiều người bảo là chúng tôi không được phép chỉnh sửa truyện Lạc Long Quân và Âu Cơ chẳng hạn. Nhưng theo tôi, điều này không công bằng, vì ngược lại, các thế hệ tương lai phải diễn giải lại tất cả những câu chuyện này".Trong thông cáo ngày 10/09/2024 giới thiệu vở diễn Ngày xưa, ATH và đối tác là Viện Pháp - Institut français, giải thích “các sáng tạo nghệ thuật dựa trên các sự tích và câu chuyện thần thoại dường như rất cần thiết”, “vào thời điểm mà xã hội chúng ta đang phải đối mặt với sự trỗi dậy của chủ nghĩa cá nhân, của chủ nghĩa tiêu dùng cùng sự xâm lấn của công nghệ”. Bởi vì đó là “sự tích tạo cầu nối giữa quá khứ và hiện tại”, nhắc nhở chúng ta về nguồn cội, “bởi vì sự tích là nền tảng văn hóa”, “mang tính phổ quát” bởi chúng đề cập đến những câu hỏi lớn của đời người (con người đến từ đâu, sinh ra thế nào, các mối quan hệ ruột thịt, tình cảm…). Vậy kịch bản được viết như thế nào để truyền đạt những suy nghĩ đó ?"Thường thì tôi và các diễn viên vẫn ứng biến. Tôi đưa ra những ý tưởng, được coi là cơ sở cho các cuộc đối thoại, và các diễn viễn gần như bắt đầu ứng biến. Điều thú vị ở chỗ có những diễn viên chỉ nói tiếng Pháp hoặc tiếng Anh và một số chỉ nói tiếng Việt, vì vậy họ cùng nhau ứng biến. Điều cốt lõi là hiểu được nhau. Tôi làm việc theo cách ứng biến này rất nhiều với người kể chuyện, cũng là đồng giám đốc ATH. Và đến lúc phải viết lại thì tất cả chúng tôi cùng viết trên sân khấu".  Vở diễn chạm đến mọi lứa tuổiVở diễn Ngày xưa không bị hạn chế trong một không gian nhỏ của sân khấu kịch. Đạo diễn Quentin Delorme và các nghệ sĩ đã thực hiện được lời hứa “Một trải nghiệm sân khấu độc đáo cho mọi lứa tuổi” vì khán giả tới buổi diễn trong nhà hát của trường quốc tế Pháp Alexandre Yersin là những bé chỉ vài tuổi đến những bậc cao niên, người Việt và người Pháp. Họ đến với gia đình, thậm chí ba thế hệ hoặc những nhóm bạn trẻ."Khó khăn đầu tiền đến trước khi vở diễn ra đời, có nghĩa là, chắc chắn vở kịch bằng tiếng Việt sẽ khiến một số người không hiểu. Sau đó, có rất nhiều phản hồi của khán giả - điều mà chúng tôi hài lòng - rằng dù họ không hiểu tiếng Việt nhưng họ gần như được xem một vở diễn bằng tiếng Pháp hoặc bằng tiếng Anh. Và ngược lại, nhiều người Việt nói với chúng tôi là dù họ không biết tiếng Pháp hay tiếng Anh những họ cũng hiểu hết câu chuyện. Đó thực sự là một thách thức với chúng tôi và chúng tôi khá hài lòng là vượt qua được".  Ngoài tài năng của các nghệ sĩ, đạo diễn Quentin Delorme cho biết thành công của vở diễn còn nhờ vào đội ngũ kỹ thuật làm việc với cường độ gấp đôi, trong suốt hơn ba tháng. Nhờ đó, khán giả như bước vào một cuộc du hành ảo diệu, kỳ thú nhờ các hình thức biểu đạt đa dạng, mới mẻ, độc đáo nhờ kết hợp những hình thức âm nhạc, trình chiếu video, truyện tranh, nghệ thuật múa rối, sân khấu được thiết kế đặc sắc, nét truyền thống Việt Nam nổi bật thêm trên nền kỹ thuật hiện đại.

Năm 2025 đánh dấu 150 năm xây dựng Nhà Hát Opera Garnier, một trong những biểu tượng của Paris, là mái nhà chung của nhiều thể loại nghệ thuật sân khấu và cũng là chiếc nôi sáng tác của nhiều nghệ sĩ trên thế giới. Kiến trúc độc đáo của Nhà Hát Garnier là nguồn cảm hứng cho rất nhiều các công trình khác trên toàn thế giới, từ ở Úc đến Ukraina và mãi đến tận Brazil … Nhưng quen thuộc nhất với người Việt chúng ta là Nhà Hát Lớn ở Hà Nội, một phiên bản thu nhỏ của Opera Paris. Một dự án suýt chết yểuNgày 05/01/1875, sau 15 năm xây dựng với nhiều gian truân, Opera Garnier chính thức được khai sinh. Trong tiếng nhạc của khúc dạo đầu vở opera Guillaume Tell của nhạc sĩ người Ý, Gioachino Rossini, tổng thống Pháp Mac Mahon trịnh trọng đón 2.000 thượng khách từ khắp châu Âu đến dự lễ khánh thành Nhà Hát nhưng đã quên mời kiến trúc sư Charles Garnier, cha để của công trình đến dự. Charles đã phải tự mua vé vào cửa nhưng phải ngồi ở một góc khuất rất xa sân khấu. May mà có người nhận ra ông, nên Garnier cuối cùng đã có được một chỗ ngồi khả dĩ hơn.Ngược thời gian, năm 1860 Garnier đã đánh bại 170 đối thủ -mà trong đó có những tên tuổi lẫy lừng, như Viollet le Duc, để giành được dự án xây dựng Nhà Hát Lớn Paris. Đây là một kế hoạch của hoàng đế Napoléon III và đó phải là một công trình phản ánh quyền lực mềm của Nước Pháp. Charles Garnier khi đó mới 35 tuổi và chưa được mấy ai biết đến.Nhưng rồi Đệ Nhị Đế Chế Pháp sụp đổ sau thất bại ê chề trong trận đánh Sedan. Hoàng đế lưu vong Napoléon qua đời tại Luân Đôn năm 1873. Công trình xây dựng Nhà hát mà ông chủ xướng dở dang. Trong cuộc nổi dậy Công Xã Paris năm 1871 nhà hát đang xây dở thậm chí bị trưng dụng để chứa đạn dược và lương thực …1873 chẳng may opera trên con đường Le Pelletier, nơi các giới chức sang trọng của cả thủ đô Paris lui tới đã bị thần hỏa ghé thăm. Kinh đô ánh sáng cần có một nhà hát xứng tầm. Tổng thống Mac Mahon quyết định làm sống lại công trình mang tên kiến trúc sư Garnier. Cuối tháng 12/1874 Charles Garnier hoàn thành nhiệm vụ trong một thời gian ngắn kỷ lục 18 tháng.  Một viên ngọc sáng của Kinh Đô Ánh SángNgay những giờ phút bắt đần ngự tọa giữa lòng Paris, nhà hát mang tên kiến trúc sư Garnier đã chinh phục công chúng từ mặt tiền bề thế cho đến cấu trúc của giàn sân khấu.Cuối thế kỷ 19 nhà hát Paris là nơi duy nhất được thiết kế với ý tưởng, tự thân công trình kiến trúc này đã là một dạng sân khấu để bắt mọi người phải dồn hết chú ý về đây. Ý tưởng táo bạo thứ hai của Garnier là dựng ngay ở bên trong nhà hát những bậc cầu thang uy nghi để cả Paris cùng biết rằng ai đã có vé mời đi xem và nghe những vở opera nổi tiếng của từ Bizet đến Wagner, từ Rossini đến Bellini…Khán giả Pháp còn nhớ mãi buổi trình diễn để đời của nữ danh ca người Hy Lạp, Maria Callas năm 1964 trong vai Norma của vở opera cùng tên do nhà soạn nhạc người Ý Vincenzo Bellini sáng tác năm 1831. Vở Norma được xem là một trong những tác phẩm « đẹp nhất » của dòng nhạc Opera Ý và khán giả Paris nổi tiếng là khó tính đã chờ đợi rất nhiều ở diva Maria CallasNơi khai sinh bản Boléro Cũng tại nhà hát Garnier, tháng 11 năm 1928 nhạc sĩ Maurice Ravel ra mắt công chúng lần đầu tiên bản nhạc Boléro. Trên sân khấu, vũ sư người Nga Ida Rubinstein thể hiện vai một cô gái gitane trên một chiếc bàn ở quán rượu trong làn điều boléro lập đi lập lại như nỗi ám ảnh dục vọng.Người khen, kẻ chê chẳng ngờ bản Boléro của Ravel trở thành một hiện tượng : Ma lực của tác phẩm phầm này lan rộng ra khắp hành tình. Đến này cứ trung bình 10 phút, đâu đó trên thế giới bản Boléro lại được trỗi lên trên sân khấu.Thánh đường của nghệ thuật Opera Garnier là điểm giao lưu của nhiều thể loại nghệ thuật sân khấu, là chiếc nôi sáng tác cho nhiều thế hệ : Trường dậy múa ba-lê lâu đời của Pháp được nhà vua Louis thứ XIV lập ra từ năm 1713 đã được chuyển hẳn về nhà hát Garnier cho mãi đến năm 1987. Học viên của trường, thoắt ẩn, thoắt hiện, với những bước chân êm như nhung di chuyển trong các hành lang, tổng cộng dài đến 17 km bên trong tòa nhà được mệnh danh là lòng 17 « Les petits rats de l'Opéra ».Cũng nhà hát này nơi ngôi sao trên vòm trời nghệ thuật Liên Xô, vũ công ba-lê Rudolf Noureev tái sinh. Sinh ra và lớn lên tại Liên Xô, trong lần lưu diễn tại Paris năm 1961, Noureev đã vượt rào xin tị nạn tại Pháp. Với tài nghệ xuất chúng, ông thường xuyên là khách mời danh dự trong các chương trình của Opera Paris. Được xem là một trong những nhà biên đạo múa tài hoa nhất của thể kỷ XX, nghệ sĩ Liên Xô này được mời điều hành nhà hát Garnier trong thập niên 1980 và ông đã đặt thêm một viên đá cho thánh đường của nghệ thuật trên quê hương của Hector Berlioz.Điểm hẹn của nhạc-thơ và hội họaMột nghệ sĩ tài hoa khác đã cống hiến rất nhiều cho Nhà Hát Garnier là danh họa Marc Chagall (1987-1985). Là một người Do Thái, sinh ra tại Bélarus ông chạy trốn chế độ cộng sản Liên Xô, định cư rội nhập tịch Pháp năm 1937. Đến dự buổi gala vinh danh tổng thống Perou ở nhà hát Garnier năm 1960, tình cờ Chagall đã được bộ trưởng Văn Hóa Pháp André Malraux đề nghị ông khoác một chiếc áo mới cho trần nhà của phòng diễn của Opera đã bị màu thời gian che khuất.Chagall 77 tuổi đã quá nổi tiếng trong làng hội họa thế giới do dự nhưng rồi vì nể lời Malraux, một nhà văn lớn của Pháp mà ông luôn ngưỡng mộ … nên Chagall đã nhận lời.Họa sĩ Marc Chagall đã vẽ không công. Năm 1964 khi tác phẩm hoàn tất và được treo lên trần phòng diễn Opera de Paris, Chagall nhắc lại đây mà món quà danh họa người Belarus này hiến dâng cho nước Pháp để tỏ lòng biết ơn kinh đô ánh sáng đã mở rộng vòng tay cho một nghệ sĩ lưu vong đi tìm tự do.  Tác phẩm của Chagall thu gọn trong một vòng tròn 220 mét vuông chung quanh chùm đèn pha lê 8 tấn rưỡi. Những tiết họa của Chagall gợi lại những biểu tượng của nước Pháp từ Tháp Eiffel đến Nhà Hát Garnier. Là người say mê với âm nhạc, Marc Chagall dùng những sắc mầu tươi sáng để thổi hồn vào những tác phẩm của những nhà soạn nhạc mà ông ngưỡng mộ : từ Mozart đến Beethoven, từ Wagner đến Berlioz, Ravel, Debussy và đương ông đã không quên những nhạc sĩ lẫy lừng nhất của nền âm nhạc Nga như Tchaikovsky hay Moussorgski …Cần nói thêm rằng danh họa Chagall không chỉ giam mình trong hội họa. Ông là người đã vẽ phông cho sân khấu và những bộ trang phục cho biết bao nhiêu vở opera nổi tiếng ở những sàn diễn từ New York đến Paris. Ông cũng là tác giả của rất nhiều những tấm kính cửa sổ trang trí ở nhà thờ trên đất Pháp.Năm 1964 hoàn thành nhiệm vụ, nhà hát Garnier có một phông trần mới rực rỡ sắc mầu. Điều thú vị ở đây là vào thời điểm đó, trước khi công chúng và báo chí được tận mắt chiêm ngưỡng trần nhà mới ở Opera Garnier dưới những đường cọ của Chagall thì người họa sĩ nhập cư này đã bị chê bại thậm tệ. Người ta không ngần ngại chỉ trích Chagall « lầm cẩm » vẽ và pha màu một cách ngớ ngẩn như để « bôi tro trắt trấu » vào một tượng đài văn hóa của Paris …Cá nhân danh họa người Do Thái này đã hơn một lần bị xúc phạm. Người ta tấn công luôn cả vào André Malraux, người đã đặt hàng họa sĩ ChagallNhưng rồi ngày 23/09/1964, hai ngàn quan khách, các nhà báo, các nhà phê bình khét tiếng Paris ngỡ ngàng trước một tác phẩm vừa sống động vừa tràn ngập ý thơ đúng theo tinh thần của Charles Garnier năm nào : để « Cung điện Garnier » mãi mãi là thánh đường của các thể loại ghệ thuật kiến trúc, âm nhạc, hội họa và sân khấu…

Năm 2025 đánh dấu 5 năm ngày nam ca sĩ người Pháp Alain Delorme qua đời. Sinh thời, ông là ca sĩ chính của nhóm Crazy Horse, thành công nhờ đi biểu diễn và ghi âm những bản nhạc trữ tình, tiêu biểu của thập niên 1970. Tuy sinh trưởng ở Pháp (thành phố Roubaix), nhưng Alain Delorme lại thành công nhiều hơn tại vương quốc Bỉ, Hà Lan và một số nước thuộc khối Pháp ngữ. Nhắc tới Crazy Horse, không nên nhầm lẫn ban nhạc này (gồm 4 thành viên Pháp và Bỉ) với một nhóm nhạc khác cùng tên người Mỹ chuyên đi biểu diễn nhạc country rock với danh ca kỳ cựu Neil Young. Ngoài ra, « Crazy Horse » cũng được đặt tên cho sân khấu vũ kịch ở thủ đô Paris, nổi tiếng không kém gì nhà hát Moulin Rouge hoặc Paradis Latin. Vào đầu những năm 1970, Alain Delorme (1949-2020) tên thật là Alain Verstraete, cùng với 3 người bạn có cùng niềm đam mê chơi nhạc từ thuở thiếu thời, thành lập nhóm Crazy Horse. Ban nhạc này chủ yếu đi biểu diễn trong các buổi dạ hội, tiệc cưới hay các đêm khiêu vũ ngoài trời, tại các tỉnh miền bắc nước Pháp. Tài nghệ chơi nhạc của họ lọt vào tai các nhà sản xuất. Ở lứa tuổi 20, các thành viên của nhóm Crazy Horse (ngoài Alain Delorme còn có tay đàn ghi ta Johny Callens, sau này đi hát với nghệ danh Johny Fostier, tay đàn bass Dominique Barbe và tay trống Freddy de Jonghe), ký hợp đồng ghi âm đầu tiên với hãng đĩa Elver ở thành phố Mouscron do nhà sản xuất người Bỉ, Marcel De Keukeleire, quản lý.Ngay lập tức, ban nhạc gặt hái thành công bước đầu nhờ nhạc phẩm « J'ai tant besoin de toi » (I need you so much). Đây là bản phóng tác tiếng Pháp của một bản nhạc ăn khách tiếng Hà Lan (Ik ben verliefd op jou) do nam ca sĩ người Bỉ Paul Severs trình bày. Ca khúc đầu tay này giúp cho nhóm Crazy Horse lập kỷ lục số bán vào năm 1971, với hơn một triệu bản. Thành công này mở đường cho ban nhạc trẻ ghi âm nhiều bài hát ăn khách khác, chẳng hạn như « Un jour sans toi » (Một ngày vắng em), « Ne rentre pas ce soir » (Đêm nay em đừng về) và nhất là « L'amour, la première fois ». Bản nhạc này từng được phóng tác nhiều lần sang tiếng Việt. Lời phóng tác đầu tiên « Tình yêu đầu đời » là của tác giả Nhật Ngân. Lời Việt thứ nhì có tựa đề là « Ái ân lần đầu » là của tác giả Vũ Xuân Hùng.Nhờ những giai điệu say đắm nhẹ nhàng, hát với phong cách trữ tình lãng mạn, Alain Delorme và nhóm Crazy Horse đầu thập niên 1970 trở thành một hiện tượng trong làng nhạc nhẹ, thực sự chinh phục được nhiều bạn trẻ. Trên thị trường Bỉ và các nước nói tiếng Pháp, nhóm này đã bán được gần 5 triệu đĩa nhạc (45 vòng), sự nghiệp của họ không ngừng phát triển trong 4 năm liền, một cách nhanh chóng.Tuy nhiên, cũng như nhiều nhóm nhạc nổi tiếng khác, thành công cũng làm nảy sinh nhiều mối bất đồng giữa các thành viên (chủ yếu là giữa 2 ca sĩ Alain Delorme và Johny Fostier) và cũng chính sự bất đồng sâu rộng này khiến cho nhóm không thể tái hợp, dù đã có cơ hội trở lại dưới ánh đèn sân khấu một thời gian sau, vào cuối thập niên 1990, đầu những năm 2000.Khai thác đà thành công của nhóm, ca sĩ Alain Delorme tách ra riêng và bắt đầu sự nghiệp hát solo vào năm 1975. Ông thay đổi phong cách biểu diễn, chuyển qua hát nhạc pop với những nhịp điệu sôi động hơn thay vì ghi âm các tình khúc nhạc nhẹ. Trong giai đoạn này, Alain Delorme khá thành công với các nhạc phẩm như « Livre d'amour » (Tình sử), « Le premier pas » (Bước đầu) và nhất là « Romantique avec toi » (Lãng mạn bên em) …Từ đầu thập niên 1980 trở đi, sự nghiệp của Alain Delorme có dấu hiệu lu mờ, có lẽ vì ông không chuyển hướng kịp thời, với sự xuất hiện của thế hệ tác giả trẻ tuổi, đầy tài năng và nhiệt huyết mới (Goldman, Berger, Balavoine …) Alain Delorme dần dần biến mất khỏi làng nhạc, cho dù để kiếm sống, ông vẫn tiếp tục đi biểu diễn tại các liên hoan, nhạc hội ở các tỉnh miền Bắc nước Pháp.Alain Delorme chỉ xuất hiện trở lại trên đài truyền hình vào giữa những năm 2000 (2007-2008) trong chương trình ca nhạc « Les Années Bonheur » (Những năm tháng hạnh phúc) của Patrick Sébastien. Đó cũng là thời kỳ ông trở lại dưới ánh đèn sân khấu khi tham gia các chuyến lưu diễn « Âge tendre et Tête de bois » (Tuổi xanh cứng đầu khó bảo), tập hợp những giọng ca một thời vang bóng như Catherine Lara (Nuit magique), Jean François Michael (Adieu jolie Candy) hay Patrick Juvet (Où sont les Femmes) …Trong lúc ông đang chuẩn bị bộ tuyển tập kỷ niệm 50 năm đi hát bao gồm cả hai giai đoạn sự nghiệp, Alain Delorme lại đột ngột qua đời do lên cơn đau tim, vào mùa hè năm 2020, ở tuổi 70. Trong số những bài hát gắn liền với tên tuổi của ông có nhạc phẩm « Ne laisse pas ma vie sans toi » (Đừng để đời anh vắng em). Bài này từng được phóng tác sang tiếng Việt thành giai điệu « Đừng xa em », qua phần trình bày của nữ danh ca Ngọc Lan. Thành danh nhờ chất giọng trong sáng, Alain Delorme thuộc cùng một trường phái với những nghệ sĩ người Bỉ với phong cách lãng mạn như Art Sullivan (Adieu sois heureuse) nhưng về mặt sáng tác, ca từ cũng như ý tứ chưa phong phú và sâu sắc bằng ngòi bút của nam danh ca kiêm tác giả Salvatore Adamo : Người đi cho nắng mau phai, tháng ngày mọc cỏ hoang dại, vắng ai đời anh xanh mãi, rêu phong ngàn nhánh u hoài ...

Le Cordon Bleu là một mạng lưới quốc tế, gồm các trường tư của Pháp ban đầu dạy nghề nấu ăn và giờ đây được mở rộng sang ngành quản lý nhà hàng khách sạn. Năm 2025 kỷ niệm đúng 130 năm ngày thành lập trường Le Cordon Bleu đầu tiên ở Paris. Hiện giờ, có tới 35 chi nhánh Le Cordon Bleu tại 20 nước trên thế giới, đào tạo khoảng 20.000 học viên mỗi năm. Theo quyển tự điển ẩm thực Larousse Gastronomique, thuật ngữ « cordon bleu » xuất phát từ dải ruy băng màu xanh với thánh giá Malta vào giữa thế kỷ XVI do vua Henri Đệ Tam của Pháp ban tặng để phong tước cho các hiệp sĩ trung thành nhất. Với thời gian, dải ruy băng màu xanh được chọn làm biểu tượng của những đầu bếp giỏi nhất.Vào năm 1895, nhà phê bình ẩm thực Marthe Distel đã cho ra mắt tạp chí đầu tiên « La Cuisinière Cordon Bleu » dành cho nghệ thuật nấu ăn. Trên đà thành công của tờ báo, bà Marthe Distel đã cùng với đầu bếp Henri-Paul Pellaprat thành lập trường dạy nghề nấu ăn Le Cordon Bleu vào năm 1895, ngay tại phố Palais-Royal gần Viện bảo tàng Louvre ở trung tâm Paris. Ngoài việc đào tạo nhiều đầu bếp nước ngoài đến Paris nâng cao tay nghề, trường này bắt đầu mở thêm nhiều chi nhánh trên thế giới kể từ đầu những năm 1950 trở đi.Hiện nay, trường Le Cordon Bleu đã dời trụ sở về Paris quận 15, ở phố Beaugrenelle, cách Tháp Eiffel khoảng 15 phút đi bộ. Cơ sở hoạt động nằm trong những tòa nhà nhiều tầng hiện đại, mỗi tầng rộng hơn 4.000 m2. Ơ trên sân thượng, có một vườn cây xanh, trồng nhiều rau quả để phục vụ cho các lớp đào tạo. Với thời gian, Le Cordon Bleu tạo uy tín của một trong những cơ sở dạy nghề hàng đầu không những về ẩm thực mà còn trong ngành quản lý khách sạn, nhà hàng.Do có hơn 35 cơ sở tại 20 nước trên thế giới, cho nên các học viên thường có thêm nhiều cơ hội xuất ngoại để thực tập hay làm việc . Sau một thời gian đi làm ở nước ngoài, anh Vincent Denis dạy nghề làm bánh mì và các loại bánh viennoiserie ở Paris, anh nói về công thức làm những chiếc bánh sừng bò trộn bơ, tức là bánh croissant au beurre 100% theo kiểu Pháp.Để làm bánh croissant cho thật ngon, thì bột phải được nhồi 24 giờ trước khi cho vào lò nướng. Khi cán bột với bơ, thì tôi dùng loại bơ tươi còn mát lạnh ở khoảng 4 độ C. Bánh croissant có ngon là nhờ cách dùng bột ngàn lớp, trong tiếng Pháp là « pâte feuilletée ». Tôi dùng công thức gọi là « tourage », thêm bơ vào lớp bộp mịn dẻo, rồi cán bột sao cho thật đều. Khi cán xong, phải dùng khăn bọc lại rồi tiếp tục ủ bột trong nửa tiếng. Sau đó, phải lặp lại công đoạn này thêm một lần nữa và tránh cho lớp bột bị khô ở bề mặt : khi thiếu độ mịn dẻo, bánh croissant sẽ nở không đều trong lò nướng. Cán bột ngàn lớp với bơ là công đoạn đòi hỏi nhiều thời gian nhất, nhưng nếu thợ làm bánh biết chịu khó, thì chất lượng của bánh croissant theo kiểu Pháp sẽ càng trở nên thơm ngon tuyệt vời.Mario Alves là một học viên người Bồ Đào Nha. Khi ghi tên vào trường Cordon Bleu tại Paris, Mario biết rằng anh không phải là thực tập sinh nước ngoài duy nhất. Nhưng Mario không ngờ rằng trường ở Paris lại thu hút nhiều thực tập sinh ngoại quốc đến như vậy. Dường như đây là một truyền thống có từ lâu đời, vì trường thu hút học viên với hơn 90 quốc tịch khác nhau, từng đào tạo đầu bếp người Nga đầu tiên vào năm 1897 và đầu bếp người Nhật đầu tiên vào năm 1905. Nhưng dù có quốc tịch gì đi chăng nữa, các học viên đều có cùng một mục tiêu, sớm nhận bằng tốt nghiệp Le Cordon Bleu, có thêm cơ hội tìm việc làm một khi ra trường.Trong lớp hôm nay, chúng tôi học cách nấu nhiều món hầm với thịt cừu non hay thịt gà, cách dùng rau thơm cũng như cách g như cách kết hợp nhiều gia vị để chế biến đủ loại nước sốt. Tôi không có cảm tưởng học nghề nấu ăn đơn thuần mà chủ yếu là học các kỹ thuật chế biến cũng như lối tiếp cận ẩm thực của người Pháp. Chỉ cần nhìn vào ngữ vựng của một đầu bếp chuyên nghiệp Pháp, hầu như mỗi cách làm đều có tên gọi riêng (ví dụ như monder, tourer, faire suer ….) tôi có thể thấy ngay kỹ năng và cung cách ẩm thực của người Pháp. Ngoài tay nghề, họ còn có lối tiếp cận công phu và có hệ thống. Bí quyết này theo tôi khác với ẩm thực Bồ Đào Nha.Trường Le Cordon Bleu không chỉ dạy nghề nấu ăn, làm bánh hay nếm rượu mà còn đào tạo thêm những kiến thức cơ bản về lịch sử của từng vừng miền, gắn liền với truyền thống ẩm thực và đặc sản địa phương. Nhưng xa hơn nữa, trường có mở lớp đào tạo về cách quản lý doanh nghiệp, dù đó là quán bar, tiệm ăn hay khách sạn. Theo giảng viên Maxime Bayle, cũng từ đó mà các học viên phải tập làm quen với rất nhiều khái niệm mới trong ngành dịch vụ khách sạn nhà hàng, kể cả phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.Xà lách, đậu Hà Lan, đậu cô ve, cà chua hay mướp xanh, đây là các loài rau quả được trồng trên sân thượng của trường. Mục tiêu khi làm vườn rau là giúp các học viên ý thức hơn về khái niệm rau quả của từng mùa, đến mùa nào thì nên ăn trái nấy. Bên cạnh đó, còn có việc tái xử lý rác thực phẩm hoặc đồ ăn thừa chẳng hạn như vỏ trứng, vỏ trái táo, vỏ khoai tây ….. Một khi ý thức được vấn đề đồ ăn thừa, điều đó thường dẫn tới khái niệm tránh phung phí thực phẩm. Công việc nấu nướng buộc người làm bếp chuẩn bị tinh thần, biết quản lý chặt chẻ ngay từ đầu, từ chuyện mua thành phần nguyên liệu trước khi chế biến món ăn. Dĩ nhiên là không phải đầu bếp nào một khi ra trường cũng dễ tìm thấy một tiệm ăn có sẵn vườn rau ở bên cạnh. Nhưng có thể nói là vườn rau ở trường là cách truyền đạt một số kiến thức cần thiết cho người đứng bếp và cũng thường là chủ doanh nghiệp. Như vậy cần nên tạo thêm những điều kiện thuận lợi, có thể giúp cho công ty thu lời.Trường Le Cordon Bleu đã đào tạo nhiều thế hệ đầu bếp trứ danh, sau Julia Child (Mỹ), Cristina Bowerman (Ý), Gastón Acurio (Peru), nay đến phiên Juan Arbelasez (Colombia). Năm nay 36 tuổi, anh là một gương mặt khá quen thuộc do xuất hiện thường xuyên trong các chương trình thi nấu ăn trên đài truyền hình Pháp.Hôm nay , tôi làm món ức vịt quay. Để cho da thật giòn, tôi ướp với nhiều gia vị có thêm một chút sốt me. Nhung khi dọn món này ra dĩa, vịt quay sẽ ăn kèm với sốt cà phê. Vi đăng đắng của cà phê sẽ giúp cho vị ngòn ngọt chua chua của quả me càng thêm hấp dẫn. Nhiều thực khách biết tôi qua các chương trình trên đài truyền hình, nhưng thực ra tôi đã có hơn 10 năm tay nghề trước khi tham gia các cuộc thi nấu ăn. Việc học nghề tại trường Le Cordon Bleu đã giúp cho tôi có một nền tảng vững chắc người đầu bếp cần vững tay nghề rồi từ đó mà có thể tự do sáng tạo. Nhiều người cho rằng tôi nấu rất giỏi các món ăn Pháp, nwhng lúc nào cũng có thêm một nét gì đó rất riêng biệt của người Colombia.Nhờ vào mạng lưới trải rộng trên các châu lục, Le Cordon Bleu tạo điều kiện xuất ngoại cho những học viên nào khao khát khám phá những chân trời mới, từ Mỹ sang Úc, Brazil hay Canada. Trường này cũng có nhiều lớp dạy nghề tại châu Á : Tokyo, Seoul, Thượng Hải, Bangkok, Manila ….Tùy theo chương trình và địa điểm đào tạo, sinh viên có thể xin thực tập từ 6 đến 12 tháng với các nhà hàng trứ danh hay các tập đoàn khách sạn quốc tế để nâng cao kiến thức, trao dồi tay nghề và nhờ vào kinh nghiệm mà có thêm nhiều cơ hội được tuyển dụng khi ra trường.Có thể nói là trong bối cảnh toàn cầu hóa, trường Le Cordon Bleu tìm cách thích nghi với các nhu cầu khá đa dạng của thời công nghệ số và sự phát triển của các mạng xã hội. Ngành dạy nghề ẩm thực là một lãnh vực đòi hỏi tính sáng tạo và sức cạnh tranh cao. Chỉ riêng tại Pháp, ngoài các lớp của Le Cordon Bleu, còn có nhiều trường dạy nghề nổi tiếng khác như Ferrandi, Vatel hay là học viện ẩm thực Lyfe, trước đây là học viện Bocuse. Lợi thế của Le Cordon Bleu vẫn là bề dày lịch sử với 130 năm kinh nghiệm giảng dạy. Dựa vào uy tín lâu đời, trường này củng cố vị thế trong một thế giới đầy cạnh tranh với nhiều ngôi sao mới.

Từ hơn 20 năm qua, giải Goût et Santé ( Hương vị và Sức khỏe ) là một giải thưởng ẩm thực được nhiều “nghệ nhân” trong ngành ẩm thực tại Pháp nhắm tới, đưa ra những công thức món ăn vừa đậm vị, vừa cân bằng dinh dưỡng. Cô Diane Nguyễn Thị Tố Như, công dân Pháp gốc Việt, là một trong những người đoạt giải năm 2024. Trận chung kết giải thưởng về ẩm thực đã diễn ra vào ngày 18/11/2024 tại Paris, quy tụ 12 thí sinh xuất sắc nhất, được lựa chọn từ hơn 80 hồ sơ, với chủ tịch ban giám khảo là đầu bếp Pháp nổi tiếng Thierry Marc và 11 chuyên gia về ẩm thực khác. Trong một ngày thi đấu, các thí sinh phải nấu ra món ăn chinh phục được ban giám khảo để lọt vào 4 hạng mục của giải thưởng này gồm : “Công thức nấu đồ mặn xuất sắc nhất” (Recettes salées), “Công thức nấu đồ ngọt” (Recettes sucrées), “Công thức món ăn lưu giữ” ( recettes à conserver), và “Công thức món ăn mang về nhà” ( Recettes à emporter).Đầu bếp Thierry Marx nhấn mạnh:  “Nấu ăn là niềm hạnh phúc, niềm vui và sức khỏe”. Về cuộc thi năm nay, chủ tịch ban giám khảo khẳng định “chúng tôi đã nếm thử những món ăn đặc biệt, sáng tạo, ngon miệng, những công thức nấu ăn cần được bảo vệ… Chúng ta đã vượt qua một ngưỡng với ý tưởng có thể thay đổi một chút các cách thức nấu ăn truyền thống để ngày càng đổi mới nền ẩm thực”.Tại cuộc tranh tài lần thứ 22 này, theo ban tổ chức, các thí sinh đã “chứng tỏ khả năng sáng tạo tuyệt vời, quyến rũ ban giám khảo bằng những công thức nấu ăn hàng ngày, độc đáo và chất lượng dinh dưỡng, giúp tăng cường sức khỏe”, và chứng minh rằng “ẩm thực và sức khỏe có thể cùng tồn tại một cách hài hòa”.Giải thưởng trị giá 5000 euro cho mỗi hạng mục, được tổ chức hàng năm, bởi hãng bảo hiểm MAAF Assurances và sự hỗ trợ của Phòng thương mại Pháp về các nghề thủ công.Cô Diane Nguyễn Thị Tố Như là một trong những người thắng giải thưởng năm 2024 trong hạng mục “Món ăn lưu giữ”, qua một món ăn kết hợp hương vị đông tây, đầy sáng tạo : Nước dùng từ rau củ và món cá nấu tái chín.Theo ban giám khảo, công thức nấu ăn mà cô đưa ra “đơn giản nhưng cũng rất tinh tế”, có thể thanh lọc cơ thể. Nước dùng được làm từ rau hữu cơ, rong biển và thảo mộc, được lấy cảm hứng từ cách chế biến kiểu sashi của Nhật, có thể cấp nước, giải độc và giúp hệ tiêu hóa nghỉ ngơi. Món ăn vừa thiết thực, lành mạnh, có thể thưởng thức quanh năm, mang đến một trải nghiệm độc đáo cho vị giác.Rời khỏi Việt Nam từ khi còn nhỏ, cô hiện sống ở vùng Charente Maritime của Pháp, và làm nghề nghệ nhân bánh mì và đồ ngọt. Cô cũng mở một trường dạy nấu ăn vào năm 2017.Nhân dịp này, RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn cô Diane Nguyễn Tố Như và mời cô chia sẻ về ẩm thực, và về chặng đường dấn thân vào căn bếp, tạo ra những món ăn sáng tạo nhất.RFI: Xin cảm ơn cô Diane Nguyễn Thị Tố Như đã dành thời gian trả lời phỏng vấn của RFI Tiếng Việt. Năm 2024 là lần thứ ba cô tham gia và là chủ nhân của một trong 4 hạng mục được trao giải. Giải thưởng này có tác động gì đến công việc của cô hay không ?Dĩ nhiên là giải thưởng này đã tác động đến công việc của tôi. Bởi vì khi nhận được giải, tôi cảm nhận sự thành công, nhưng cũng đặt ra cho tôi nhiều câu hỏi. Người ta đôi khi chắc chắn nhưng cũng có những nghi ngờ về một số điều. Giải thưởng này có thể nói là giúp tôi tiến về phía trước, giúp tôi đề xuất những điều mới mẻ cho các khách hàng của tôi… Đó là một thành công, nhưng cũng là một thử thách. Trong nghề nấu ăn, chúng tôi thường có những việc lặp đi lặp lại hàng ngày. Ví dụ, một món ăn, chúng tôi sẽ phải nấu một món rất nhiều lần cho khách hàng. Họ đặt cùng món đó, vào thứ Hai, hay thứ Bảy. Nhưng bên cạnh đó, chúng tôi cũng cải thiện các món ăn cho phong phú hơn. Cuộc thi này có thể nói là giúp tôi “trưởng thành” hơn.Trong nghề nấu ăn, cô tìm nguồn cảm hứng sáng tạo từ đâu ?Tôi không thực sự đi tìm nguồn sáng tạo mà đôi khi sáng tạo có thể đến từ những điều rất tự nhiên mà không cần phải đi tìm.Ví dụ, khi vẽ một bức tranh, tôi không nghĩ là sẽ vẽ ra kết quả như mong đợi. Bởi trong quá trình vẽ, tôi có thể thêm một vài nét, thay đổi màu sắc, thêm nhiều chủ thể khác. Trong nấu ăn, tôi nghĩ rằng sáng tạo đến với tôi một cách tự nhiên. Tôi không cố gắng tạo ra một món ăn mà thay vào đó, tôi muốn kết hợp những hương vị. Tôi muốn kết hợp những màu sắc khác nhau. Với tôi, đó là sáng tạo trong nấu nướng. Chưa bao giờ tôi nghĩ là sáng thức dậy và phải tạo ra một công thức nấu một món ăn nào đó,  mà thường nó đến từ cảm tính, đôi khi tôi không có ý tưởng (tạo ra món mới nào), và điều đó không thành vấn đề với tôi.Cô là một đầu bếp gốc Việt, sống tại Pháp, biết hai nền văn hóa hai nền ẩm thực khác nhau, liệu đó có phải là một lợi thế khi nấu ăn ?Tôi nghĩ rằng đó là một cơ hội. Bởi vì tôi lớn lên với văn hóa Việt Nam, tôi lớn lên với những món ăn Việt Nam, khi ở Paris. Tôi nghĩ điều này rất tuyệt vời. Hơn nữa, tôi cũng thích thưởng thức tất cả các loại món ăn, từ khắp các vùng miền của Việt Nam, hay những món ăn từ miền tây nam, miền bắc nước Pháp, hay vùng Bretagne. Tôi nghĩ rằng tôi rất “giàu có”, vì có hai nền văn hóa, và cho phép tôi thể hiện điều đó trong căn bếp.Lần đầu tiên tôi đăng ký dự thi là vào năm 2021. Tôi lọt được vào vòng chung kết trong cuộc thi năm 2023, và trở thành một trong những quán quân vào hai năm liên tiếp, 2023 và 2024. Phải nói rằng việc kết hợp ẩm thực Á Đông là một điểm nhấn trong các món ăn của tôi. Năm 2023, tôi đoạt giải với các món về Maki của Nhật Bản. Năm 2024 thì tôi giành giải với món súp kiểu châu Á.Cô có phải là một đầu bếp thích thử thách?Đối với tôi, thử thách là cuộc thi Gout et Santé. Đó là cuộc thi ẩm thực đầu tiên mà tôi tham gia. Ở Pháp, mọi người hay nói rằng đó là cơ hội của những người mới bắt đầu. Tôi có may mắn trở thành quán quân của năm 2024. Yêu thích thử thách là một ưu điểm nhưng cũng có thể là nhược điểm. Nhưng tôi biết rằng tôi cần học để trau dồi kinh nghiệm, để có thể truyền lại cho những người khác. Tôi nghĩ rằng cần phải luôn luôn tự vấn mình.Không chỉ là đầu bếp, cô còn mở lớp dạy nấu ăn. Tại sao việc truyền đạt lại kiến thức trong nấu ăn lại quan trọng đối với cô ?Tôi có cơ hội để làm một nghề vì đam mê của mình. Tôi nghĩ rằng việc truyền lại kiến thức, kỹ năng, truyền lại đam mê, hay một công thức nấu ăn rất quan trọng. Vì thứ nhất, tôi muốn những khách hàng của tôi, không biết những món ăn, ví dụ như món cà ri xanh, bánh cuốn, có thể làm ở nhà. Tại lớp dạy nấu ăn, tất cả các học viên đều tự nấu từ A tới Z và họ ra về với món ăn mà họ nấu. Họ có thể thưởng thức món ăn và sau đó tự hào về thành phẩm của mình. Họ rời đi với những hộp bánh macacron mà họ từ làm 100 % và hài lòng vì điều đó. Với tôi, đó là niềm vui khi có thể truyền lại kiến thức của mình. Truyền lại các công thức nấu ăn càng quan trọng hơn, nhất là khi chúng ta không muốn để mất những công thức đó. Có những công thức món ăn từ thời Trung Cổ đã được truyền miệng lại cho tới ngày nay. Thật may là có những người muốn truyền đạt nó để hôm nay chúng ta vẫn tiếp tục nấu các món ăn đó.Sắp tới, cô sẽ quay trở lại Việt Nam làm đầu bếp. Cô có thể chia sẻ về quyết định này?Đây là một cơ hội tốt cho tôi để học nấu ra những món mới. Tôi biết về ẩm thực Việt Nam, nhưng qua kinh nghiệm của một người sống ở Pháp, sống xa xứ. Đây cũng là dịp để tôi khám phá lại đất nước mà tôi đã rời đi khi còn nhỏ, là một cơ hội tốt khi đang ở giữa sự nghiệp của mình, ở tuổi ngũ tuần, và đi khám phá những điều mới. Tôi chỉ biết đến Việt Nam dưới con mắt của Việt Kiều, của một khách du lịch. Đến Việt Nam cũng là để tìm lại nguồn cội của mình, và đây sẽ là lần đầu tiên tôi sẽ trải nghiệm hai năm làm việc tại Việt Nam. Đây sẽ là một khám phá mới mẻ đối với tôi, khi được làm việc cùng những “đồng hương”, được nói tiếng Việt. Đó là một điều không dễ dàng vì tôi lớn lên với tiếng Pháp, ngay cả khi tôi nói tiếng Việt ở nhà.Cô miêu tả nghề nấu ăn như thế nào, có ý nghĩa gì đối với cô ? Tôi thấy nghề này rất vui, vì giống như mình có bản nhạc trong tay, không có ngày nào giống ngày nào. Lúc mình làm bánh mì, có 3 nguyên liệu thôi, bột, nước, muối, làm ra một chiếc bánh mì rất thơm, giòn. Nghề này giống như là mỗi ngày mình sáng tác thêm một bản nhạc, chế thêm một món, làm cho ai cũng vui, có ngày ngon,có ngày không ngon. Những ngày không ngon thì mình cố gắng làm lại, cứ làm sao cho nó ngon, mình vui thì mình thích món đó, ai cũng vui, ai cũng thưởng thức thấy ngon, mình cũng rất vui.

Tuyển tập « Fauré-Lucas Debargue » là một bông hoa mới trong khu vườn âm nhạc dương cầm. Trọn bộ 4 đĩa CD của nhạc sĩ Debargue, đưa thính giả vào hành trình sáng tác của Gabriel Fauré (1845-1924) một nhà soạn nhạc « cổ điển » « âm thầm khai mở những con đường mới ». Chỉ riêng 60 nhạc khúc sáng tác cho đàn piano của ông là gia tài đồ sộ mà hiếm ai dám đến gần. Là một trong những tên tuổi lớn của làng nhạc Pháp, Gabriel Fauré được biết nhiều nhờ các vở opéra như Pelléas và Mélissandre hay Prométhée, Pénélope … Trích đoạn Sicilienne từ vở Pelléas và Mélissandre quá nổi tiếng trên thế giới. Trong kho tàng âm nhạc, mộ khúc Requiem của Fauré, được sáng tác trong những năm 1887-1890 là một tượng đài riêng biệt. Nhạc sĩ người Pháp này còn là một tên tuổi lớn ở thể loại Musique de Chambre - nhạc thính phòng.Nhưng ít ai chú ý nhiều đến di sản đồ sộ của Fauré chỉ dành riêng cho dương cầm. Tựa như một khu vườn đã nhiều lần khách bộ hành thả bước, hiếm ai dừng lại lâu chốn này, bởi nhạc của Gabriel Fauré không có ma lực như của Chopin hay Mozart, không lặp đi lặp lại như nỗi ám ảnh nơi Maurice Ravel -một trong những học trò của chính Gabriel Fauré sau này, không là tiếng suối dịu êm, hay ánh trăng vàng trên sông như của Claude De Bussy.Ẩn số FauréNgay chính với bản thân nhạc sĩ dương cầm Lucas Debargue, trong một thời gian dài Gabriel Fauré vẫn là một ẩn số.« Thoáng qua, tôi không hiểu hết những dòng nhạc của Fauré và ngay cả khi rất chú ý, đã thấm dòng nhạc của ông, mỗi lần nghe hay chơi lại một nhạc khúc, tôi vẫn luôn khám phá thêm nhiều điều rất thú vị. Hiểu thêm một chút về sự phong phú trong dòng nhạc của Fauré. Thường thì các nhạc sĩ lớn đều để lại cho chúng ta cái cảm tưởng đó, nhưng trong trò chơi này, Gabriel Fauré là một bậc thầy. Có lẽ ông thích thú soạn nhạc để mỗi tác phẩm là một sự thách đố, là một trò chơi đí trốn đi tìm». Giới thiệu bộ CD toàn tập về 60 tác phẩm dành cho dương cầm của Gabriel Fauré, Lucas Debargue kể lại : trong một thời gian dài anh đã lầm tưởng những tác phẩm của Fauré chỉ là « phiên bản nhạt mờ của trường phái lãng mạn » :« Fauré hoàn toàn nhìn nhận là người thừa kế của những nhạc sĩ như Mendelson và Schumann. Đó là những tác giả mà ông đã được biết đến trong thời kỳ còn đang được đào tạo ở trường nhạc Niedermeyer. Tại đây, một trong những người thầy của Gabriel Fauré là giáo sư Camille Saint-Saëns. Họ trung thành và chơi thân với nhau trong suốt 60 năm cho đến ngày Saint-Saëns qua đời cho dù là hai người có cách tiếp cận rất khác nhau về âm nhạc đương đại. Phong cách của Fauré mang tính táo bạo nhưng, nhưng lại rất tự nhiên. Ông đem lại những gì mới mẻ cho âm nhạc, nhưng lại không có tinh thần nổi loạn, đạp đổ tất cả để làm lại từ đầu. Phải tinh ý lắm mới khám phá được những sự thay đổi rất lớn Gabriel Fauré mang lại cho âm nhạc. Bản Romance không lời của ông là cả một sự tinh tế, là một sự chuyển biến nhẹ nhàng ». Một hành trình tìm tòi sáng tạoChính Lucas Debargue giải thích, trong một thời gian dài anh chưa đủ chín chắn để hiểu được ngôn ngữ âm nhạc của Gabriel Fauré và nhất « rất khó đọc và chơi nhạc của Fauré ». Do một sự tình cờ, ngoài 30 tuổi và sau khi đã thành danh trên các sân khấu quốc tế, Lucas mới hiểu được rằng, nhạc của « không nhàm chán », mỗi sáng tác của ông dưới vỏ bọc cổ điển đều « âm ỉ một cuộc cách mạng » về sắc màu âm thanh, về cung cách hòa âm phối khí, và là một sự tìm tòi rất công phu trên », là một « cách tiếp cận mới với âm nhạc »« Tôi thường so sánh Gabriel Fauré với một nhạc sĩ khác, cũng đã soạn rất nhiều tác phẩm cho đàng dương cầm, là Scriabin. Sự so sánh này hơi bất ngờ, nhưng cả hai cùng thừa hưởng di sản của trường phái lãng mạn, của những Chopin, Schumann Mendelson… nhưng qua mỗi tác phẩm, ta lại nhận thấy Fauré đi xa hơn trên con đường chinh phục những miền đất còn trinh nguyên về âm thanh, về sắc màu trong âm nhạc. Chính vì vậy mà tôi chọn ghi âm những tác phẩm của Fauré theo trình tự thời gian, để chúng ta cùng cảm nhận được những chuyển biến trong phong cách soạn nhạc của ông »Gabriel Fauré không vẽ ra những bức tranh muôn màu, không gợi nguồn cảm hứng cho người nghe như hai nhạc sĩ người Pháp khác cũng rất nổi tiếng là Claude Debussy hay Maurice Ravel. Một cách chân phương hơn, Fauré tìm cách thôi miên người nghe. Thí dụ như trong các bản Dạ Khúc hay Barcarolle, ông không tạo cho người nghe cảm giác sông nước bồng bềnh, hay làm mọi người liên tưởng đến hình ảnh của một con thuyền dưới ánh trăng … Màn đêm trong ngôn ngữ của Gabriel  Fauré là một thế giới mơ màng giữa tỉnh và mộng. « Nhạc của ông là một dòng nhạc của lửa, của máu chứ không phải dễ dàng để chúng ta nắm bắt và lại càng không dễ để diễn đạt. Không nên chỉ vin vào hình ảnh của một nhà soạn nhạc mảnh khảnh, ăn mặc rất lịch sự, râu tóc bạc phơ để từ đó chúng ta bước vào thế giới âm nhạc của Gabriel Fauré, thể hiện những tác phẩm của ông sao cho phù hợp với những hình ảnh phù phiếm đó (...)Bản Prélude Opus 103, là phong cách sáng tác cuối cùng của ông và gây chia rẽ. Một số người xem đây là điểm đến tận cùng trong ngôn ngữ âm nhạc, trong sự tìm tòi của Fauré. Số khác thì coi đây là một ngôn ngữ quá khép kín (…) Thực ra theo tôi Gabriel Fauré cố ý duy trì một sự mập mờ để có thể đưa chúng ta đến những chân trời xa hơn nữa ».« La musique pure »Tuyển tập 4 đĩa CD là một món quà rất quý đối với những người yêu nhạc và yêu dương cẩm, bởi theo trình tự thời gian, thính giả đã trông thấy Gabriel Fauré qua những sáng tác thời còn niên thiếu mang nhiều ảnh hưởng của trường phái lãng mạn đã  đạt đến đỉnh cao. Để rồi, những tìm tòi táo bạo của ông về âm thanh ngả dần vào sắc tím của tuổi già, khi thời gian đã cướp đi thính giác của ông. Gabriel Fauré chỉ còn sử dụng « khúc giữa của phím đàn », với những âm thanh ấm áp tạo nên một sắc thái mới và để đạt đến một « độ thanh khiết nhất trong âm nhạc » …Nhạc sĩ dương cầm Lucas Debargue đã mất hai năm để hoàn thành tuyển tập Fauré và hơn 30 năm tuổi đời để nhận thấy rằng, ngay từ bản Barcarolle Đầu Tiên Gabriel Fauré đã là một nhà soạn nhạc bậc thầy làm chủ nghệ thuật hòa âm phối khí vô cùng tinh tế.Song có lẽ nét độc đáo của bộ đĩa Fauré-Lucas Debargue nằm ở chỗ, cả nhà soạn nhạc lẫn tay đàn cùng là những « nghệ sĩ ngoại hạng » : Lucas Debargue được công chúng biết đến nhiều từ khi anh vào chung kết cuộc thi dương cầm Tchaikovski của Nga, năm 2015. Trước đó Lucas từng chơi đàn basse trong một ban nhạc rock, và đã từng bị làng nhạc Jazz mê hoạch trước khi quay lại về với dòng nhạc cổ điển của dương cầm.  

Nhắc đến Figueres, thành phố vùng Catalunya của Tây Ban Nha, có lẽ ít người biết đến. Còn nhắc đến Salvador Dalí (1904-1989), nhiều người sẽ trầm trồ vì đó là danh họa trường phái Siêu thực nổi tiếng nhất thế kỷ XX. Thế nhưng, giữa Dalí và Figueres có mối liên hệ chặt chẽ vì thành phố ở miền đông Tây Ban Nha là quê hương của nghệ sĩ đa tài năng động. Tên tuổi của Dalí đã giúp cho Figueres trở thành điểm du lịch không thể bỏ qua. Figueres mang đặc trưng của kiến trúc xứ Catalunya với những ngôi nhà mái ngói đỏ, những hàng cọ thẳng tắp, những con phố nhỏ đan chéo nhau trong trung tâm thành phố. Và hình ảnh của Salvador Dalí hiện diện ở khắp nơi. Nghệ sĩ có tầm “nhìn xa trông rộng” đã để lại cho quê hương di sản “có một không hai”.Ngay một trong những lối vào thành phố là Nhà hát-Bảo tàng Dalí (Dalí Theatre-Museum) trông giống như một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Tường rào màu đỏ gạch, chạy quanh tháp Galatea (tháp có từ thời trung cổ được họa sĩ trùng tu và đặt tên tưởng nhớ đến người bạn đời Gala), được gắn thêm hình những chiếc bánh mì nhỏ màu vàng, đặc trưng của vùng Catalunya. Phía trên tường rào là những quả trứng khổng lồ xen kẽ với những bức tượng lớn mạ vàng mang ý nghĩa biểu tượng về sự sống và trường tồn của loài người.Dalí : Họa sĩ “ngông” giúp quê hương nổi tiếngNhà hát-Bảo tàng Dalí được xây trên nền của nhà hát Figueres, bị thiêu rụi, tan hoang trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha. Ròng rã 10 năm trùng tu, Dalí đã biến được đống đổ nát thành vật thể siêu thực lớn nhất, được chính nghệ sĩ khánh thành năm 1974, nhằm mục đích mang đến cho du khách “trải nghiệm độc đáo giống như một giấc mơ sân khấu”.Khách tham quan có thể hòa mình trong thế giới độc đáo phản ánh sự nghiệp của danh họa từ những bước đi đầu cho tới đỉnh cao, được chia thành hai khu vực : Nhà hát-Bảo tàng cho thấy những tiêu chí, thiết kế của Dalí và những phòng triển lãm được lần lượt mở rộng sau này. Chân dung của nghệ sĩ Siêu thực nổi tiếng nhất thế kỷ XX được nhà sử học nghệ thuật Mariona Seguranyes phác họa khi trả lời RFI Tiếng Việt :“Những tác phẩm của Salvador Dalí phản ánh những câu hỏi lớn về con người. Dalí là một nhà tư tưởng rất thích viết và vẽ. Salvador Dalí theo trường phái Siêu thực, với phong cảnh ở La Pola, thiên nhiên ở Empordà, tượng trưng cho văn hóa vùng Catalunya. Thành phố Figueres có ý nghĩa rất quan trọng đối với Dalí. Môi trường quanh ông - từ gia đình, văn hóa, trí thức, đến nền văn hóa xứ Catatunya - đều rất quan trọng đối với tác phẩm của Dalí. Ông được cha giáo dục theo tư tưởng cộng hòa liên bang, lúc đó là những người rất cấp tiến trong xã hội. Phong cảnh, thiên nhiên ở vùng Cadaqués cũng đóng vai trò rất lớn đối với Dalí.Khởi nghiệp theo theo trường phái Ấn tượng nhưng sau đó Dalí cân nhắc và làm việc song song ở ngoài trời, hòa với thiên nhiên. Ông miêu tả vô cùng sâu sắc môi trường thiên nhiên này và tạo thành một thế giới song song với thế giới ông sống. Ông nghĩ ra những ký hiệu siêu thực, ví dụ khi suy ngẫm về con tôm hùm. Rồi ông muốn ngẫm đến nỗi buồn, đến những cảm xúc trong lòng và diễn giải bằng những ký hiệu tượng trưng. Ngay cả họa sĩ người Bỉ René Magritte (tiền bối, một trong những họa sĩ chủ đạo của trường phái Siêu thực) cũng đến thăm Dalí ở Cadaqués, tìm hiểu phong cách sáng tác và toàn bộ tác phẩm đang được Dalí thực hiện lúc bấy giờ”.Những công trình liên quan đến Dalí trong thành phố Fuigueres còn phản ánh cá tính “ngông ngông”, sự độc đáo của của nghệ sĩ nổi tiếng với bộ ria hếch. Cách Nhà hát-Bảo tàng Dalí chỉ khoảng 100 mét là ngôi nhà nơi ông sinh ra, giúp hiểu thêm về con người và sự nghiệp của ông. Bà Mariona Seguranyes giải thích :“Để khám phá được nhân cách của Dalí, điều quan trọng trước tiên là đến thăm ngôi nhà nơi ông sinh ra (Casa Natal), bởi vì chúng tôi kể về cá tính của ông, bối cảnh văn hóa và trí thức của thành phố và người thân của ông lúc bấy giờ. Ngoài ra, chúng tôi nói đến một chủ đề mà ông rất quan tâm : khám phá khoa học, cách ông phối hợp sóng âm thanh với hình ảnh truyền thông, với báo chí. Đây là chủ đề rất quan trọng đối với ông, tiếp theo là mối quan hệ của ông với Gala (người bạn đời và là nàng thơ của ông). Và chúng tôi kết nối tất cả những sự kiện đó lại với nhau. Ngoài ra còn có một gian phòng nói về mối liên hệ giữa Dalí và cảnh vật bên ngoài”.“Nghệ thuật tiếp cận”, “thực tế ảo” : Những công nghệ giúp “chạm” đến DalíNgôi nhà nơi Salvador Dalí trào đời ngày 11/05/1904 được mở cửa trở lại năm 2023 sau một thời gian trùng tu. Thành phố muốn công chúng biết đến nơi “Tất cả bắt đầu” đối với danh họa và sống trong thế giới của Dalí, từ khi ông sinh ra cho đến khi đạt đến đỉnh cao của thành công. Ông Eduard Bech, giám đốc Premsa Casa Natal Salvador Dalí, giải thích với RFI Tiếng Việt :“Trước tiên, phải nói đây không phải là viện bảo tàng vì bảo tàng cần một bộ sưu tập nhưng chúng tôi không có bộ sưu tập nào cả. Đây là một địa điểm văn hóa để tìm hiểu về Salvador Dalí, để biết rõ hơn cuộc đời cũng như sự nghiệp của họa sĩ. Chúng tôi thiết kế địa điểm này thành một trải nghiệm tương tác, có nghĩa là người xem được hòa mình, được biết thêm nhiều điều kể từ khi cha mẹ ông đến Figueres làm việc, rồi sinh ra Salvador Dalí năm 1904, tiếp theo là thời thơ ấu của ông, giai đoạn ông theo học nghệ thuật kịch cho đến khi đi Madrid và đến Mỹ để theo đuổi sự nghiệp”.Tất cả những thông tin được tìm hiểu kỹ lưỡng, đặc biệt là những năm đầu đời tác động đến tính cách của Dalí, như mối liên hệ sóng gió với cha, người đã tước quyền thừa kế của Dalí, đuổi ông ra khỏi nhà ; hoặc với người mẹ, Felipa Domènech, qua đời khi Dalí mới 16 tuổi ; hoặc với em gái Anna Maria, ít hơn bốn tuổi, người mà ông giữ mối quan hệ gắn bó cho đến năm 1929, khi Dalí gặp “nàng thơ” mới - Gala. Phần tiếp theo dành nói về đời sống công chúng và truyền thông của nghệ sĩ danh tiếng (các buổi biểu diễn, hợp tác với Hitchcock và Walt Disney, mối quan hệ của ông với giới truyền thông…). Giám đốc Eduard Bech giải thích :“Chúng tôi dùng các nguồn tư liệu nghe nhìn và tương tác. Chúng tôi cũng sử dụng kỹ thuật ảnh ba chiều, chỉ dẫn âm thanh đi kèm với nội dung. Hành trình thăm quan từ đầu cho đến cuối chỉ đi theo một chiều. Khách tham quan như bước trong cuộc đời của Salvador Dalí từ khi ông sinh ra năm 1904 đến 1989, ngày ông qua đời. Toàn bộ âm thanh, âm nhạc và nội dung được thiết kế riêng để mang lại cảm giác thoải mái và tạo cảm xúc cho khách tham quan”.Một điều chắc chắn là trong vòng hơn một tiếng tham quan, không có một giây phút nhàm chán nào. Người xem như bị cuốn theo cuộc đời của nghệ sĩ ở nhiều khía cạnh, từ đời sống cá nhân đến nghệ thuật, trong vai trò là một nhà văn, nhà tư tưởng, người biểu diễn và người yêu khoa học. Giọng của người dẫn chuyện trong máy nghe cá nhân được lồng với giọng nói của Dalí cùng với những thước phim ngắn kích thích sự tò mò của khách tham quan, và đặc biệt hơn là lời giải thích những gì nghệ sĩ đa tài không thể truyền đạt trực tiếp, hoặc những gì người khác nói về ông.Nghệ thuật thu hút du khách đến bảo tàngĐó là một cách kể chuyện rất khác, rất lôi cuốn, dễ hiểu, dễ đi vào lòng người mà không nhất thiết cần đến đồ vật minh họa. Đây cũng có thể là một kinh nghiệm để văn hóa bảo tàng trở nên dễ tiếp cận hơn, hấp dẫn hơn ở một số nước nơi việc tham quan bảo tàng chưa trở thành một thói quen, một nhu cầu hoặc một niềm đam mê. Giám đốc bảo tàng Eduard Bech chia sẻ :“Chúng tôi nghĩ rằng loại trải nghiệm tương tác, hòa mình như thế này là lựa chọn tốt nhất để thu hút khán giả vì đó là một cách rất đặc biệt để tiếp thu nội dung. Đó cũng là một cách mới lạ để có thông tin và cũng là một cách khác để tìm hiểu thêm về một nghệ sĩ và những câu chuyện xoay quanh người nghệ sĩ này. Chúng tôi nghĩ rằng trải nghiệm nghe nhìn, sống động là trải nghiệm tốt nhất để có tiếp nhận thông tin và để tìm hiểu sâu hơn”.“Kinh doanh” bảo tàng : Tại sao không ?Bảo tàng, trung tâm triển lãm có sứ mệnh cơ bản là bảo vệ và phát huy di sản cho những thế hệ hiện tại và tương lai nhưng không nên để bị hạn chế ở vai trò trưng bày, xa rời công chúng. Một bảo tàng hoàn toàn có thể sinh lợi từ nguồn bán vé với điều kiện bảo tàng phát triển được những ý tưởng độc đáo, đề cao được giá trị của các vật phẩm trưng bày, tạo được các hoạt động phù hợp để mọi đối tượng, mọi lứa tuổi có thể tham gia, kết hợp giữa phương pháp triển lãm truyền thống (tác phẩm, hiện vật) với công nghệ (ánh sáng, âm thanh), đặc biệt là nghệ thuật tiếp cận (Immersive art) hoặc công nghệ thực tế ảo (VR)… Công chúng không còn thụ động trong vai trò người xem mà được “chạm” vào, được sống cùng tác phẩm để có được trải nghiệm sâu sắc hơn.Ở quy mô rộng hơn, bảo tàng còn có vai trò “quyền lực mềm” mà Pháp, Hoa Kỳ, Hy Lạp, Ý, Trung Quốc, Nhật Bản, cũng như nhiều nước khác biết cách khai thác triệt để. Tại hội thảo về “Opportunités et défis des musées” (Những cơ hội và thách thức của bảo tàng) do hội France Muséums tổ chức ngày 15/01/2022, các chuyên gia cho rằng “ngoài việc đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội ở cấp địa phương, trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế, các bảo tàng ngày càng đóng góp vào việc thực hiện tầm nhìn ngoại giao và thúc đẩy các chiến lược gây ảnh hưởng, đồng thời góp phần vào việc xích lại gần nhau và hiểu biết tốt hơn giữa các dân tộc”.

Những câu chuyện trong Sách Thánh luôn gợi hứng cho các nghệ sĩ làm nên tác phẩm của mình. Câu chuyện Đức Maria mang thai Đấng Cứu Thế một cách ngoại thường đã tạo hứng khởi cho các diễn viên hài nổi tiếng Salvo Ficarra và Valentino Picone viết nên kịch bản và Francesco Amato đạo diễn cho bộ phim Santocielo, ra rạp vào dịp Giáng Sinh năm 2023. Chuyện phimMột ngày nọ, Thượng đế thấy gian trần tràn đầy tội lỗi bèn triệu tập các thánh và các thiên thần trong một cuộc họp « dân chủ » như trong nghị viện thời La Mã. Và để chuẩn bị cho Đấng Thiên Sai xuống trần thi hành ý muốn của Thượng Đế, một thiên thần đi trước chuẩn bị.Thượng đế cùng các thiên thần, các thánh trải qua một cuộc bỏ phiếu và lá thăm rơi vào thiên thần Aristide (Picone), lãnh sứ mệnh xuống trần chuẩn bị con đường cho một Đấng Cứu Thế mới đến tái tạo thế giới đang băng hoại về mặt đạo đức và tinh thần. Vị thiên thần tóc vàng này đã tới đảo Sicilia, miền Nam nước Ý, gặp Nicola (Ficarra), người đang gặp rắc rối vì cuộc khủng hoảng hôn nhân. Cuộc gặp gỡ xảy ra trong một quán bar khi Nicola đã uống ngà ngà say. Và câu chuyện bắt đầu.Nicola là một thầy giáo dạy toán, đồng thời là hiệu trưởng trong một trường trung học do các sơ quản lý và điều hành. Ngôi trường này đang phải đối diện với các vấn đề về việc đưa các phương tiện công nghệ mới vào giảng dạy, trong khi các giáo viên lại sắp tới tuổi nghỉ hưu… Về đời tư, thầy giáo Nicola đang sống ly thân một cách bí mật với người vợ của mình để tránh sự soi mói của hàng xóm.Sự gặp gỡ với Aristide ở quán rượu đã làm đảo lộn cuộc sống của thầy Nicola. Ông bắt đầu có những triệu chứng của phụ nữ mang thai bên cạnh sự hiện diện của thiên thần Aristide trong nhà và sự vắng mặt của người vợ. Việc này đã gây ra dị nghị cho các hàng xóm.Cái bụng của thầy giáo Nicola ngày càng to dẫn đến chuyện ông phải tìm mọi cách để giải quyết. Ngay cả chuyện phá thai. Nhưng cuối cùng, thầy phải trải qua mọi giai đoạn và mọi vấn đề của một người phụ nữ mang thai để sinh ra một bé gái xinh xắn. Chuyện phim kết thúc ở đây với việc thiên thần Aristide trở về thiên giới.Câu chuyện Kinh ThánhNếu quý vị là người không có hiểu biết về Kinh Thánh Ki-tô giáo thì đây chỉ là một bộ phim hài mang tính thần thoại siêu thực. Một câu chuyện về đàn ông mang bầu sinh con đã được nhiều nơi khai thác. Tuy nhiên, kịch bản phim được dựa trên câu chuyện trong Kinh Thánh, chính xác là Tin Mừng thời thơ ấu của Chúa Giê-su theo Thánh Lu-ca.Theo đó, thiên thần Grabriel báo tin cho Đức Maria để thụ thai và sinh ra Chúa Giêsu. Phúc âm đã kể lại việc thánh Giuse là bạn của Đức Maria thấy bạn mình có thai thì hồ nghi và định âm thầm bỏ đi, nhưng rồi thiên thần Chúa báo mộng để thánh Giuse ở lại và chăm sóc cho Đức Maria và Chúa Giêsu.Câu chuyện về gia đình của Chúa Giêsu, Đức Maria và thánh Giuse, với những vấn đề tầm thường được Kinh Thánh thuật lại nhằm diễn tả mầu nhiệm nhập thể của Đấng Cứu Thế. Thiên Chúa làm người và sống như con người.Vì thế, tác giả kịch bản phim đã mượn câu chuyện này và lật ngược lại để cho ra một câu chuyện mang tính thời sự của thế kỷ XXI. Một người đàn ông mang bầu và sinh ra một nữ cứu thế.Mượn Kinh Thánh để nói chuyện thời sựTrong phim này, đạo diễn, hay đúng hơn là tác giả kịch bản, là hai diễn viên chính Salvo Ficarra và Valentino Picone, đã dùng thời gian mang thai của thầy giáo Nicola để đề cập đến mọi vấn đề xã hội của nước Ý nói chung, và vùng Sicilia nói riêng. Từ vấn đề cá nhân, một người đàn ông gia trưởng độc tài, đến gia đình, vấn nạn ly dị, cho đến các vấn đề xã hội như giáo dục, nhất là các trường công giáo.Rồi vấn đề phá thai, trợ cấp xã hội cho những cặp đôi nuôi con, sự xuống cấp của hệ thống y tế và sự suy giảm dân số… nhiều vấn đề thời sự của nước Ý đã được khéo léo đưa vào bộ phim. Như họ đã từng làm trong bộ phim « Il Primo Natale - Giáng Sinh đầu tiên » (2019) cũng mượn chuyện Giáng Sinh trong Kinh Thánh để nói chuyện về nạn di dân.  Điều gây ra sự phản đối từ những người thậm chí chưa từng xem tác phẩm của hai diễn viên hài người Sicilia, là sự khởi đầu, tức là việc gửi một đấng cứu thế mới đến Trái đất để cứu nhân loại khỏi trận đại hồng thủy thứ hai. Một vị Chúa dân chủ, không kiêu ngạo đã bị thuyết phục bởi cuộc bỏ phiếu của Nghị viện gồm các thánh và thiên thần để gửi một thiên thần như một niềm hy vọng mới cho nhân loại.Và chính tại đây, tài năng của bộ đôi Ficarra và Picone đã lộ diện, trong nhiều năm nay cố gắng hiện đại hóa một cuộc tranh luận công khai bằng vũ khí duy nhất mà họ biết : Hài kịch. Họ làm việc đó một cách tế nhị, tôn trọng những sự nhạy cảm khác nhau, với sự nhẹ nhàng đặc trưng của những thiên tài. Một sự hiện đại hoàn toàn, không bao giờ thiếu tiếng cười và hoàn toàn không có sự thô tục.Ficarra và Picone đã thành công trong mục đích của họ, chắc chắn không phải là khiến mọi người đồng tình, mà là khiến chúng ta phải suy ngẫm về những vấn đề không còn là điều cấm kỵ trong dư luận trong nhiều năm. Và họ làm điều đó bằng cách gãi khiến chúng ta cười, tin chắc rằng chính tiếng cười sẽ bao trùm lấy chúng ta !Một bộ phim phỉ báng tôn giáo ?Chúng ta có thể cười đùa với tôn giáo và làm như vậy một cách tôn trọng, liệu có mang lại một số điều đáng suy ngẫm hay không ? Đây là những gì các diễn viên hài nổi tiếng Salvo Ficarra và Valentino Picone nghĩ, những người đã đạt được mục tiêu của họ vào năm 2019 với bộ phim Il Primo Natale, một bộ phim hài bom tấn trong đó cả hai (vừa là tác giả và đạo diễn) đã cố gắng kết hợp sự ra đời của Chúa Giêsu với chủ đề người di cư, với hiệu quả hài hước và đầy cảm hứng tinh thần.Cả hai chắc hẳn đã nghĩ đến việc nâng cao tiêu chuẩn « thần học » ở lần này cho Santocielo, một bộ phim hài siêu thực giữa sự bất kính và sự dịu dàng, đã được chứng minh bằng tính hài kịch nhân hậu đặc trưng cho họ. Tuy nhiên, có vẻ như bộ phim hơi khập khiễng về cấu trúc tường thuật và mối liên hệ lộn xộn giữa tôn giáo và sự đúng đắn về chính trị.Chúng ta bắt đầu ở Thiên đường theo phong cách tương tự như Thượng viện La Mã, nơi một vị thượng đế cáu kỉnh, với khuôn mặt và bộ ria mép, muốn tiêu diệt loài người đã trở thành tội lỗi một lần nữa bằng một trận đại hồng thủy mới, nhưng sau đó lại sai một Đấng Cứu Thế mới đến để cố gắng cứu thế giới.Sau đó, chúng ta chuyển sang một thiên thần tóc vàng và vụng về (Valentino Picone), người đã xuống Trái đất (chính xác là ở Sicilia), đã phạm sai lầm và thay vì tiếp cận người phụ nữ được chỉ định bởi Thiên giới, lại giao phó cái thai cho một người đàn ông. Người sẽ mang Đấng Cứu Thế tương lai sẽ là Nicola Balistreri (Salvo Ficarra), một giáo sư toán học đầy thành kiến, đặc biệt là đối với phụ nữ.Và ở đây, chúng ta bắt đầu vấp ngã giữa những khuôn mẫu và thăng trầm gắn liền với cái bụng dị thường kiểu cơ bắp Schwarzenegger, hơn là với vẻ ngoài yểu điệu của người cưu mang Đấng Cứu Thế, điều mà chúng ta chỉ nhớ đến ở phần cuối giữa những cảm xúc tốt đẹp.Hay nụ hôn giữa chàng thiên thần đẹp trai tóc vàng và cô nữ tu trẻ trước khi chàng bước vào luồng ánh sáng chói loà để về trời. Một cảm xúc rung cảm tự nhiên của một người trước vẻ đẹp của người khác phái.Những người kịch liệt chỉ trích thì cho rằng không nên dùng đề tài Kinh Thánh một cách thái quá để gây cười. Đó là sự báng bổ Thượng đế. Hai diễn viên Ficarra và Picone đã trả lời nhật báo phỏng vấn Avvenire bằng cách viết những suy nghĩ của họ vào một ghi chú.« Santocielo là một bộ phim được rất ít người đánh giá và dán nhãn một cách hời hợt ngay cả trước khi nó ra mắt. Ngay cả trước khi được nhìn thấy. Mục tiêu của chúng tôi là trở thành "một bài thánh ca về niềm vui", như ai đó đã định nghĩa nó. Một bài thánh ca về tình yêu không nhãn mác hay ranh giới. Một bộ phim đầy thú vị mà chúng tôi thực sự mong muốn và muốn được xem với sự đơn giản giống như những gì chúng tôi đã hình thành. Một bộ phim không muốn đưa ra câu trả lời.” »Bộ phim cũng được tạp chí Famiglia Cristiana xác định là không báng bổ. Và Hiệp hội các nhà điều hành rạp chiếu phim Công giáo - Hội trường cộng đồng (Acec-SdC) cho là phù hợp để chiếu tại tất cả các rạp chiếu phim Công giáo ở Ý. Mọi thứ khác, thiên thần Aristide sẽ nói, « chỉ là thứ yếu ».Vâng, nếu Chúa là chủ đề chi phối bộ phim.Điện ảnh cũng có thể cười nhạo Chúa và những điều thánh thiêng : Tuy nhiên, điều cần thiết là không làm đảo lộn những nền tảng đặc trưng cho thần thánh và kinh nghiệm tôn giáo. Điện ảnh có thể làm được điều đó, trên thực tế, Santocielo đã thu hút được số đông công chúng bằng tính hài ước đậm chất miền Nam Ý.Dựa vào câu truyện Giáng Sinh của Đấng Cứu Thế trong Phúc âm về Truyền tin của thánh Luca, để viết lại theo một lối mới, lật ngược lại mọi quy ước bằng ngôn ngữ điện ảnh. Tại sao không thể viết lại những nền tảng của đức tin một một thứ ngôn ngữ mới, để đi đến việc khẳng định sự chấp nhận, sự tôn trọng, sự phá vỡ những thành kiến ?(Tác giả Linh mục Phạm Hoàng Dũng)

Nhờ một phép lạ, Đại Phong Cầm của Nhà Thờ Đức Bà Paris vẫn nguyên vẹn hình hài trong vụ hỏa hoạn năm 2019. Năm năm sau, Notre Dame de Paris tái sinh, nhạc cụ với bề dày hơn 600 năm lịch sử này vươn vai thức dậy. Từng chứng kiến và gắn liền với những thăng trầm trong lịch sử Paris, đàn lại cất tiếng ngân vang trong các thánh lễ trọng đại, trong những buổi lễ cầu nguyện thường ngày hay trong những chương trình hòa nhạc baroque. Để có được thời khắc tổng giám mục Paris Laurent Ulrich « đánh thức » Đại Phong Cầm trong lễ mừng Notre Dame de Paris mở cửa trở lại, hôm 07/12/2024, trước sự chứng kiến của hàng trăm quan khách trong khuôn viên nhà thờ và toàn thế giới, trong 5 năm qua, trên dưới gần 30 nghệ nhân đã tận tụy trùng tu, phục dựng cây đàn. Đúng hẹn, Nhà Thờ Đức Bà Paris tìm lại được « hơi thở » và « tiếng nói ».Thoát nạn hỏa thầnNhạc sĩ organ Olivier Latry là một trong bốn tay đàn chính thức của Notre Dame de Paris. Đêm 15/04/2019, cả thế giới đã bất lực hướng về Paris nơi nhà thờ Gothique cổ kính ngự tọa trên đảo Ile de la Cité từ hơn 800 năm qua, ngùn ngụt khói lửa, Olivier Latry không tài nào chợp mắt. Hơn ai hết, ông biết rằng cây « đại phong cầm đẹp nhất thế giới » nguy nga đồ sộ, gắn bó với ông trên dưới 40 năm, phút chốc có thể chỉ còn là tro bụi.Là một trong những người chịu trách nhiệm về công tác phục chế đàn sau hỏa hoạn, Christian Lutz nói qua về nhạc cụ ngoại hạng gắn liền với Nhà Thờ Đức Bà Paris như bóng với hình : « Nhìn từ góc độ lịch sử, đàn organ ở Notre-Dame de Paris là nhạc cụ quan trọng vào bậc nhất. 500 năm lịch sử của dòng đại phong cầm tại Pháp tích tụ cả về đây. Cây đàn này còn là một nhạc cụ quá khổ, với gần 8000 ống, cao như một tòa nhà ba tầng. Không cây đàn nào khác ở Pháp có được kích cỡ như vậy ».Những dữ liệu lịch sử của Notre Dame de Paris cho thấy, từ năm 1357, nhà thờ đã có một cây đàn ở đúng vị trí như hiện tại … Vóc dáng và bộ mặt của cây đàn ngày nay phần lớn tồn tại từ những công sức của các nghệ nhân thế kỷ thứ 18 dưới sự điều khiển của nhà làm đàn và cũng là một kiến trúc sư, với tài trạm trổ ngoại hạng, Aristide Cavaillé Coll (1811-1899).  Phép lạ đầu tiên, đó là sau một cuộc đọ sức và đấu trí suốt 15 tiếng đồng hồ, đội lính cứu hỏa đã khống chế được thần lửa. Notre Dame de Paris bị tổn thương nhưng vẫn còn đó. Phép lạ thứ hai được ông Bertrand Cattiaux, một « mối thâm giao » với cây đại phong cầm Nhà Thờ Đức Bà Paris, nêu bật :« Đàn đại phong cầm không bị bén lửa, không bị tạt nước trong công tác dập tắt đám cháy, nhưng do một phần mái Nhà Thờ Đức Bà bị thủng sau hỏa hoạn, cho nên là cây đàn bị lộ thiên. Có nghĩa là bị ẩm ướt vào trong mùa đông lạnh giá và bị những khác biệt về nhiệt độ ngoài trời làm hỏng ». « Le Grand Orgue de Notre Dame de Paris » nhìn qua vẫn nguyên vẹn hình hài. Nhạc sĩ Olivier Latry được an ủi phần nào :« Thật là một phép lạ. Với đám cháy như vậy mà hàn thử biểu đặt trong cây đàn cho thấy nhiệt độ chỉ dừng lại ở 17 độ C hôm Nhà Thờ Đức Bà bị thần hỏa tới thăm. Với đám cháy như vậy, đàn có thể bị cháy, các ống kim loại có thể bị tan chảy. Lính cứu hỏa phun nước dập tắt đám cháy có thể làm cho đàn bị ngập nước… Nhưng tất cả những kịch bản đó đã không hề xảy ra (...) Trong cái rủi có cái may. Đành rằng sườn trên phần mái nhà thờ đã bị thiêu rụi nhưng giờ đây, Notre-Dame de Paris lộng lẫy hơn xưa và nhất là nếu không có vụ hỏa hoạn hồi 2019 thì không thể nào trong 15 ngày mà chúng ta có thể huy động 850 triệu euro để trùng tu Nhà Thờ Đức Bà Paris »Organ, một cỗ máy tinh vi và kỳ diệuNhưng khi đến gần ta sẽ thấy một lớp bụi chì, phủ lên khắp thân đàn, lên toàn bộ 7.952 ống đàn bằng kim loại, 5 bàn phím, trên 110 thanh kéo và cả ở bên trong cây đàn có kích cỡ đồ sộ như một tòa nhà ba tầng. Như vừa nói ở trên, một phần nóc nhà thờ bị hư hại, đàn bị lộ thiên, nên lập tức êkip quyết định tháo dỡ từng bộ phận của đàn, mang về một nơi an toàn để lau rửa, sửa chữa. Phần lớn trong số gần 8.000 ống kim loại đủ mọi kích cỡ, toàn bộ 19 thùng gỗ với hệ thống thông gió lâu đời và phức tạp, từng được nhà thiết kế đàn Aristide Cavaillé Coll chế tạo vào thế kỷ 19, đã được đưa về ba xưởng ở miền nam nước Pháp để trùng tu.Bertrand Cattiaux được trưng dụng để phục dựng cây Đại Phong Cầm Nhà Thờ Đức Bà Paris trong thời gian ngắn kỷ lục, bởi ông là một phần ký ức của cây đàn :« Điều kỳ lạ là nhạc cụ này vừa mong manh như những chiếc vĩ cầm Stradiusvarius, nhưng lại vừa đồ sộ với kích cỡ như một chung cư. Đây cũng là nhạc cụ duy nhất mà chúng ta có thể thâm nhập hẳn vào bên trong, di chuyển ngay ở trong lòng ».Là một trong số rất ít những nhà nghiên cứu còn nắm giữ bí quyết chế tạo, bảo trì và khôi phục những cây đại phong cầm trên thế giới, Christian Lutz giải thích qua về nguyên lý hoạt động của nhạc cụ mà nhiều người nhầm lẫn là « có họ hàng gần xa với dương cầm » :« Nhạc cụ này cực kỳ phức tạp, nhưng cấu trúc của đàn thì lại khá đơn giản : ở tầng dưới là một hệ thống thổi gió vào các ống đàn. Ở tầng trên là một thùng gỗ để cắm đủ các loại ống bằng kim loại  … Các ống đàn thẳng đứng. Tất cả được kết hợp với nhau để khi nhạc công nhấn vào phím đàn, hay điều khiển phím ở bàn đạp bên dưới, thì âm thanh được phát ra từ chiếc ống và đúng với âm điệu mong muốn ».     Không thuộc bộ gõ như dương cầm, organ có nhiều dàn phím khác nhau và cả dàn phím đạp chân. Phép lạ thứ ba ở đây là mặc dù được thiết kế từ hàng trăm năm, trải qua nhiều thời đại và thế hệ các nhà chế tạo đàn -facteur d'orgue, vậy mà đến nay trên đất Pháp vẫn còn có những nghệ nhân nắm giữ từng khâu để phục chế mỗi phụ tùng cần thiết cho cả một « ngôi nhà cổ » như cây Đại Phong Cầm của Notre Dame de Paris. Đôi tay vàng Nhật BảnTrong số những đôi tay vàng ấy, có Itaru Sekiguchi, đến từ thành phố Sendai, Nhật Bản, vì đam mê đã bỏ lại sứ sở sau lưng. Hơn 40 năm sau ngày đặt chân lên nước Pháp, Itaru là niềm tự hào của Nhật Bản trực tiếp góp một viên đá vào công trình tái thiết Notre Dame de Paris.Năm lên 10 tuổi, lần đầu tiên đặt chân đến Paris, Itaru bị tiếng đại phong cầm từ Nhà Thờ Đức Bà thôi miên. Sức lôi cuốn của tiếng đàn còn mạnh hơn cả « một cú sét ái tình », và cậu bé biết rằng, tương lai của mình sau này sẽ gắn liền với kinh đô ánh sáng. Mười năm sau anh từ giã gia đình sang « Paris lập nghiệp ». Tháng 12/2024, 40 năm sau lần hội ngộ với cây đại phong cầm của Notre Dame de Paris thuở nào, trước ngày Nhà Thờ Đức Bà hồi sinh, Itaru Sekiguchi kể lại, trong 20 năm định cư trên đất Pháp, anh sống ở vùng Corrèze, cách xa kinh đô ánh sáng và Nhà Thờ Đức Bà Paris đến hơn 500 km, nhưng chưa bao giờ rời xa cây đàn organ của Notre Dame.Itaru không phải là nhạc sĩ, nhưng đôi bàn tay khéo léo, sự cần cù và tinh tế của một nghệ nhận đã đưa người con xứ hoa anh đào đến đỉnh cao nghệ thuật bảo trì và trùng tu đại phong cầm.Năm 2018, anh chính thức được mời để bảo quản cây đàn organ nổi tiếng nhất của cả nước Pháp : đêm đêm anh một mình hay cùng một vài đồng nghiệp, đôi khi có cùng với những nhạc sĩ đại phong cầm, chiếm trọn không gian của Nhà Thờ Đức Bà. Họ làm việc trong sự im lặng tuyệt đối để chỉnh đàn, để chăm sóc, để được nghe gần 8000 ống đàn đủ kích cỡ ngân vang, để tìm độ rung và mức chính xác tuyệt đối …« Giấc mơ trở thành hiện thực » nhưng « mộng đã chóng tàn » như chính Itaru kể lại. Tháng tư 2019, khói lửa trên nóc Nhà Thờ Đức Bà Paris, tháp nhọn của Notre Dame, kiệt tác của kiến trúc sư Violet le Duc, gẫy đổ : Sekiguchi tuyệt vọng tưởng chừng thần hỏa khai tử cây « đàn organ đẹp nhất thế giới », tưởng chừng vĩnh viễn đánh mất mối tình đầu. Chẳng ngờ chỉ ít tháng sau đó, anh được trao trọng trách mang phép lạ để chiếc đại phong cầm của Notre Dame de Paris « tìm lại hình hài như xưa ».Truyền thống và công nghệ cho một cây đànNăm 1992, rồi 2014 đại phong cầm của Notre Dame de Paris đã hai lần được « tự động hóa và số hóa » tức là đưa công nghệ điện toán vào hệ thống điều khiển đàn. Ông Christian Lutz nói đến công nghệ mới đã góp thêm những viên đá cho truyền thống trong ngành « facteur d'orgue » hàng trăm năm : « Có hẳn một truyền thống rất lâu đời giữa các nhà chế tạo đàn và cũng có rất nhiều những nhạc sĩ phong cầm tên tuổi lẫy lừng. Góp thêm một viên gạch nhỏ trong truyền thống lâu đời đó, dù chỉ là một mắt xích trong cả một chuỗi dài trong nghệ thuật phong cầm, cũng đủ là vinh dự lớn trong cuộc đời. Đó là điều tôi rất trân trọng. Một chiếc đại phong cầm ngự tọa trong Nhà Thờ Đức Bà là hiện thân của cả một sự ưu việt ».  Với tất cả những ai từng đặt chân đến Notre Dame, điều hiển nhiên nhất đó là « đàn và Nhà Thờ Đức Bà Paris chỉ là một »:« Chúng tôi có mặt ở đây không chỉ để phục dựng một cây đàn, một nhạc cụ tầm thường. Đích đến sau cùng to lớn hơn nhiều, bởi đại phong cầm là một phần của Nhà Thờ Đức Bà Paris, là một phần không thể tách rời của một nơi trang nghiêm và linh thiêng như Notre Dame de Paris ».Hơi thở của ParisĐàn organ và Nhà Thờ Đức Bà Paris đã chứng kiến biết bao lễ đăng quang  thời phong kiến, rồi trải qua Cuộc Cách Mạng 1789, cho đến ngày Paris vui mừng được được giải phóng khỏi ách Đức Quốc Xã tháng 8/1944. Cũng cây đàn và Notre Dame tháng 11/2015 thổn thức khóc hàng trăm nạn nhân loạt khủng bố ở Paris … Dưới ánh sáng đèn màu nghiêm trang với ba màu xanh trắng đỏ, màu cờ của nước Pháp, trên lầu cao, nhạc sĩ phong cầm Olivier Latry chơi lại bản La Marseillaise…  Vào giờ Nhà Thờ Đức Bà Paris mở cửa trở lại tháng 12/2024, Olivier Latry hài lòng nhận thấy « thanh -sắc » của «Le Grand Orgue de Notre Dame » có phần hơn xưa: « Tôi đã tìm lại được âm thanh của cây đàn như xưa, có chăng là tính truyền âm của tòa nhà. Trước đây ta nghe rõ từng âm thanh dội vào những cột đá trong khắp thánh đường. Giờ đây có một sự thay đổi lớn : tiếng ngân tựa như một lớp sóng tràn đến tận cuối nhà thờ. Chúng tôi phải học để làm quen với tính truyền âm đó, nhất là khi đã bố trí thêm nội thất trong nhà thờ và có đông  khách thập phương ». « Phúc lớn » cho một cây đàn lớnNếu thực sự mê tín dị đoan hay tin vào một sức mạnh vô hình nào đó, có thể nói « mạng » của cây Đại Phong Cầm ở Nhà Thờ Đức Bà Paris rất lớn : Trong cuộc Cách Mạng Pháp, là biểu tượng của chế độ quân chủ, đàn được chơi trong những dịp lễ đăng quang, hay để cử hành tang lễ cho nhà vua, cử hành những thánh lễ trọng đại, đàn đã xuýt bị « tầng lớp bình dân » khai tử. Thế nhưng nhờ một nhạc sĩ nhanh trí ngẫu hứng chơi bản nhạc mà sau này trở thành quốc ca của Pháp La Marseillaise. « Khúc hát quân hành » của nhà soạn nhạc Rouget de Lisle vô hình chung đã cứu đàn thoát nạn. Trong Thế Chiến Thứ Hai, Nhà Thờ Đức Bà Paris và cây đàn hàng trăm năm tuổi như được một bàn tay vô hình bảo vệ, đứng ngoài những trận oanh kích của Đức Quốc Xã.Một ngày sau khi tướng de Gaulle tuyên bố « Paris outragé ! Paris brisé ! Paris martyrisé ! Mais Paris libéré ! », hai triệu người dân Paris tràn ngập đường phố. Bài thánh ca Te Deum, một lời Tạ Ơn đã vang lên từ cây đại phong cầm Nhà Thờ Đức Bà Paris chào mừng một ngày mới.

Năm năm sau vụ hỏa hoạn, Nhà thờ Đức Bà Paris tại Pháp đã trở lại chào đón công chúng từ khắp nơi trên thế giới, sau đại lễ mở cửa chính thức từ ngày 07/12/2024.  Những tiếng chuông thánh thót từ Nhà Thờ Đức Bà, sau 5 năm lặng yên, đã ngân lên trở lại, vang vọng khắp các khu phố trung tâm thủ đô Pháp. Âm thanh phát ra từ hai ngọn tháp chuông, nơi đã từng khiến cả thế giới nín thở, lo sợ không biết lửa có sẽ lan ra, nuốt chửng, thiêu rụi toàn bộ Nhà thờ Đức Bà hay không, theo dõi sát sao những vòi nước từ đội ngũ lính cứu hoả.Những hàng rào chắn trước Nhà thờ Đức Bà nay đã được dỡ bỏ, để lộ trở lại mốc Km số 0 của thủ đô Paris, để những du khách mộng mơ về Paris có thể đứng đó và ước được quay trở lại kinh đô ánh sáng một lần nữa theo như lời đồn. Cây cầu gỗ mộc mạc, nối đại lộ Quai de Montebello, bắc qua sông Seine, dẫn vào chân nhà thờ, bị các tấm phông bạt trắng che chắn, nay đã thông thoáng, tấp nập người qua lại, lộ ra những ổ khóa của các đôi tình nhân. Nhà thờ Đức Bà Paris đã chính thức mở cửa lại hôm 7/12, theo lời hứa của tổng thống Pháp Macron, sau 5 năm tu sửa theo nguyên trạng, với các màn trình diễn nghệ thuật hoành tráng, cùng sự góp mặt của nhiều nguyên thủ quốc gia và lãnh đạo chính phủ. Lần đầu tiên từ 5 năm qua, cây đàn organ khổng lồ được đặt phía trên, gần với nóc của nhà thờ, phát ra những âm thanh vang dội trong bầu không khí linh thiêng của buổi thánh lễ trang trọng.Công chúng có thể đến thăm Nhà thờ kể từ ngày 10/12, nhưng phải đặt chỗ từ trang mạng chính thức của Nhà thờ, dù là miễn phí. Những du khách ngẫu hứng, không chuẩn bị trước, hoặc không đặt được vé vào vì kín chỗ, phải đợi đến cuối thứ Bảy, từ ngày 14/12, mới có thể vào tham quan công trình hơn 800 tuổi, nhưng phải xếp hàng. Thời gian chờ từ 5 đến 10 phút, nhưng có thể lên đến 30 phút, tùy theo thời điểm, hàng người có thể nối dài từ cửa vào cho đến tận gần cầu Pont-Cardinal Lustigier.Đọc thêm : Công trình trùng tu Nhà thờ Đức Bà Paris: Một kỳ tíchAnh Marius, một tình nguyện viên hỗ trợ tại lối vào, cho biết : « Nhà Thờ Đức Bà Paris dự trù tiếp đón khoảng 17 triệu người, tức là mỗi ngày khoảng 40.000 người. Do vậy, chúng tôi duy trì việc đặt trước chỗ trên mạng để mọi người có thể đến thăm nhà thờ dễ dàng hơn.»Nhà thời Đức Bà Paris (Notre Dame de Paris), đứng sừng sững giữa bầu trời thủ đô Pháp, như một nhân chứng lịch sử, đã đi vào những vần thơ, áng văn của nhiều thi hào Pháp. Đối với nhiều người Pháp, Nhà Thờ Đức Bà Paris là một biểu tượng, tượng trưng cho văn hóa Pháp. Bà Anne, một cư dân của thủ đô Paris, xếp hàng để vào Nhà thờ dự thánh lễ, được tổ chức hàng ngày theo các khung giờ khác nhau, cho biết : « Chúng tôi đã chờ từ 5 năm qua, chúng tôi chỉ đợi sự kiện này. Với tôi, Nhà Thờ Đức Bà Paris, đại diện cho thủ đô, cho nước Pháp, cho những giá trị của riêng tôi. Tôi rất vui mừng khi nhà thờ được tân trang. »Đối với bà Aline Arnaud, một du khách đến từ miền nam nước Pháp, «thật khó tin khi có thể chứng kiến Nhà thờ tái sinh từ đống tro tàn, bởi vì Nhà thờ là một nơi mang tính biểu tượng của Pháp, là nơi của những cuộc hội tụ, mở cửa đón mọi người, ngay cả với những người không theo đạo Công giáo. »Sự kiện này cũng thu hút nhiều người Pháp, chưa từng đặt chân đến Nhà thờ trong những năm qua, quyết định ghé thăm công trình thế kỷ này, như trường hợp của Bastien Dumas, đến từ thành phố miền nam Toulouse: « Công trình này giống như biểu tượng của Paris, với tất cả các bức tượng ở bên trong. Chúng tôi đã xem những hình ảnh trên truyền hình, cũng như biết được cách mà các nghệ nhân trùng tu như thế nào. Chúng tôi cũng muốn đến tận nơi để xem tiến độ của công trình tu bổ này và những gì mà họ đã làm được ».Đối với du khách quốc tế như cô Emma, từ Canada, đến du lịch ở Paris trong dịp này, thì không thể bỏ lỡ việc đi thăm Nhà thờ Đức Bà trong lộ trình của mình, « nhất là khi mình nằm trong số những người đầu tiên vào thăm công trình này kể từ khi mở cửa lại ». Cô cho biết « rất vui mừng vì có thể vào trong, mặc dù số khách du lịch rất đông ».Biểu tượng của tôn giáoNhà thờ mở cửa tất cả các ngày trong tuần từ 7 giờ 45 đến 19 giờ. Thời gian mở cửa vào cuối tuần sẽ muộn hơn. Các thánh lễ được tổ chức hàng ngày. Đối với một số người theo Công giáo, như cô Sandrine, đến từ vùng ngoại ô Paris, « Nhà thờ Đức Bà như chiến nôi của Thiên chúa giáo ở Pháp, là một biểu tượng tôn giáo đối với tôi ».Không chỉ khách du lịch hay các con chiên mong đợi được ghé thăm Nhà thờ Đức Bà. Cha xứ Armand d'Harcourt, đến từ thành phố Mulhouse, miền đông bắc nước Pháp, cho biết : « Mặc dù có rất đông khách du lịch, nhưng nhà thờ vẫn là một nơi để cầu nguyện cùng với bản ngã tâm hồn. Nhà thờ Đức Bà Paris, giống như nhà thờ mẹ ở Pháp. Vụ hỏa hoạn đã cho thấy đức tin vẫn còn đó, trong nhiều người dân Pháp và thậm chí là trên toàn thế giới. Nhà thờ mở cửa lại là một biểu tượng lớn về niềm hy vọng cũng như về một khởi đầu mới. »Những hình ảnh đầu tiên về Nhà thờ Đức Bà sau khi trùng tu, đã được loan tải một ngày trước lễ mở cửa chính thức bởi kênh truyền hình Pháp France 2, nhân chuyến thăm của tổng thống Pháp Emmanuel Macron cùng phu nhân. Phía Pháp khẳng định cho thế giới tìm lại hình ảnh nguyên bản của Nhà thờ Đức Bà, mà « chưa ai từng thấy » từ hơn 800 năm qua. Cuộc trùng tu này cũng là dịp để gột rửa những bụi bặm, phong rêu trên những tấm kính, trên những pho tượng, hay trên trần của nhà thờ, vốn đã bị nhuốm màu thời gian.Hai du khách Mỹ, bà Lyndsy và chồng, đã từng ghé thăm Nhà thờ cách nay nhiều năm, cho biết có thể « khám phá nhiều thứ hơn », Nhà thờ được trang hoàng lại, sáng sủa hơn rất nhiều so với trước kia. Tuy nhiên, một số du khách khác thì lại hoài niệm về nét cổ kính xưa cũ, minh chứng cho tuổi đời 8 thế kỷ của công trình giữa lòng thủ đô Paris. Cô Sandrine không hài lòng về việc tu sửa khiến cho Nhà thờ Đức Bà trở nên "quá sáng", "quá trắng". “Tôi không chắc là nhà thờ đã từng trông như thế, giống với bảo tàng vậy.” Nhưng cô cũng rất vui vì nhà thờ Đức Bà “đã được cứu”.Công trình theo kiến trúc Gothic mở lại cánh cửa đón khách trở lại cũng là một tin tốt lành đối với các dịch vụ du lịch xung quanh khu phố, sau 5 năm vắng khách. Theo France Info, trong tuần mở cửa đầu tiên, doanh thu của những quán cà phê, nhà hàng hay khách sạn của khu phố đã tăng 25% so với cùng kỳ những năm trước đó.Có nên thu phí vào cửa một công trình tôn giáo ?Cho đến nay, công trình biểu tượng của Paris vẫn mở cửa miễn phí cho khách du lịch, trừ lối vào những nơi cầu nguyện riêng, hoặc lên tháp chuông. Hồi tháng 10 vừa qua, bộ trưởng văn hóa Pháp đã đề xuất thu phí vào cửa 5 euro đối với khách du lịch, khi mở cửa trở lại vào tháng 12. Theo bộ trưởng Pháp, biện pháp này có thể thu về 75 triệu euro mỗi năm, giúp bảo tồn các nhà thờ trên khắp nước Pháp. Vì “khắp nơi ở châu Âu, muốn đến thăm các công trình tôn giáo kiệt tác đều phải trả phí”.Tuy nhiên, đề xuất này bị Giáo hội Công giáo Pháp phản đối, viện dẫn luật năm 1905 về tách biệt Giáo hội với Nhà nước, quy định các nhà thờ phải mở cửa miễn phí cho công chúng. Giáo hội cũng cho rằng không thể tách biệt người tham dự lễ thánh và du khách, và việc thu phí sẽ ảnh hưởng đến sứ mệnh truyền giáo của họ. Vụ việc đã gây tranh cãi tại Pháp. Anh Sebastien Dumas, du khách đến từ Toulouse, cho rằng “nếu việc thu phí có thể hỗ trợ công trình tu bổ nhà thờ thì tại sao không, nhưng tôi nghĩ rằng một di sản của Pháp thì nên mở cửa miễn phí cho tất cả mọi người”.Cha xứ Armand d'Harcourt thì cho rằng Nhà thờ Đức Bà Paris trước hết là một nhà thờ, là một nơi có thể đón nhận mọi tầng lớp xã hội, những người nghèo nhất cho đến những người giàu nhất. Tôi cho rằng hành động thu phí vào cửa giống như là đánh cắp tiền của người dân Pháp, hơn nữa khoản ngân sách đổ vào cũng không ít, cũng như đóng góp từ nhiều người khác.”Kiệt tác kiến trúc GothicViệc tu bổ phía bên ngoài Nhà thờ, đặc biệt là phần mái, sẽ vẫn tiếp tục trong vài năm nữa. Thành phố Paris cũng công bố kế hoạch tân trang, phủ xanh khu vực xung quanh Nhà thờ Đức Paris. Khu vực hầm để xe, nằm dưới sân trước của nhà thờ, sẽ được tu bổ lại, với hiệu sách và các quán cafe, khu vực tiếp đón, quầy thông tin cho du khách (ước tính 14 đến 15 triệu người mỗi năm).. Một lối đi dạo sẽ được xây dựng, nối khu vực tiếp tân với bờ sông Seine.Khu vườn ở mặt sau của nhà thờ cũng sẽ được mở rộng, trồng thêm 160 cây xanh, kết hợp với một công viên ven sông Seine, dài 400 m. Tổng cộng 4,7 hectare bao quanh nhà thờ sẽ được quy hoạch lại. Công trình sẽ bắt đầu từ mùa thu năm 2025 và dự trù hoàn thành vào năm 2028, với kinh phí khoảng 50 triệu euro.Quảng trường Jean-XXIII, bị hư hại nặng do các giàn giáo của công trường tu bổ, sẽ được khôi phục theo thiết kế của thế kỷ 19. Du khách sẽ có thể tham quan nhà thờ Đức Bà từ phía nam.Toà thị chính Paris cho biết mục tiêu của kế hoạch này là điều chỉnh cảnh quan xung quanh “kiệt tác kiến trúc Gothic”, bị ảnh hưởng bởi trận hỏa hoạn năm 2019, cũng như đối phó với sự nóng lên toàn cầu.Thành phố cũng nêu ra khó khăn trong việc thực hiện dự án này, làm sao quy hoạch lại mà không ảnh hưởng đến cảnh quan của khu phố, “có giá trị di sản cao, được công nhận và bảo vệ”, vì rất gần với địa điểm “Paris, bờ sông Seine", được ghi vào danh sách di sản thế giới của UNESCO từ năm 1991.

Năm nay đã 65 tuổi, Astérix và Obélix khiến nhiều người ghen tị, không thêm nếp nhăn, vẫn tràn năng lượng và hài hước như ban đầu. Thành công của người hùng xứ Gaule có lẽ nhờ vào ý đồ ngay từ đầu của tác giả René Goscinny : Astérix không được đẹp trai như hình tượng anh hùng lúc bấy giờ để được tự do châm biếm mà không bị chỉ trích. Astérix nổi tiếng xuyên suốt nhiều thế hệ vì sự hài hước tinh tế. Khó mà kìm được tiếng cười trước cách chơi chữ, những lời thoại và tình huống hài hước. Mỗi nhân vật là một cá tính riêng - bên cạnh một Astérix mưu trí và thông minh là một Obélix võ biền và ngây thơ - khiến câu chuyện thêm đa dạng và phong phú. Mỗi tập Astérix là một chuyến du hành trong không gian và thời gian. Dù bối cảnh là xứ Gaule cổ đại, nhưng các cuộc phiêu lưu của Astérix vẫn có ý nghĩa trong xã hội đương đại, như cuộc kháng chiến chống quân xâm lược La Mã có thể được hiểu là biểu tượng cho cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do đặc biệt vào thời điểm Astérix ra đời.Anh hùng GauloisAstérix xuất hiện vào tháng 09/1959 khi tác giả René Goscinny và họa sĩ Albert Uderzo muốn tìm một câu chuyện đậm chất Pháp, độc đáo và dân dã cho tạp chí Pilote vừa được họ thành lập. Và họ nảy ra ý tưởng nói về người Gaulois, tổ tiên của người Pháp, theo giải thích của tác giả René Goscinny :“Lạ là ở Pháp, người ta quên mất người Gaulois. Chúng tôi nghĩ đến họ và thấy may mắn là đã nảy ra ý tưởng rất đơn giản, đơn giản đến mức tôi nghĩ không còn ai nghĩ tới nữa. Chúng tôi giống như người Mỹ khám phá lại miền Viễn Tây, chúng tôi đã tìm ra miền Viễn Tây của mình, đó là người Gaulois (…) Người Gaulois là những người cực kỳ năng động. Khi họ không đánh ai, họ ăn rất nhiều, uống cũng rất nhiều và chỉ sợ một điều, đó là trời sập. Người Gaulois cũng là bài lịch sử đầu tiên chúng ta học trên lớp, ai cũng biết người Gaulois. Đơn giản là tôi muốn đưa chút hài hước vào điều vẫn được xử lý rất nghiêm túc. Sự hài hước luôn có tác động mạnh hơn”.Sự hài hước khó có thể ăn nhập với một nhân vật chính là anh hùng đẹp trai, thân thiện. Dưới bút vẽ của họa sĩ minh họa Albert Uderzo, Astérix đầu tiên không như hình hài hiện nay, theo thổ lộ của ông trong chương trình Samedi-Jeunesse năm 1968 của đài RTS Thụy Sĩ : “Astérix lúc đầu cao lớn, giống Vercingétorix nhiều hơn (1). Nhưng hình dáng bây giờ hoàn toàn khác. Có lẽ tôi không cảm nhận được như Goscinny. Ông ấy nghĩ ngay đến một người thấp bé, hay càu nhàu, luôn sẵn sàng đánh nhau. Sau khi trao đổi với nhau, tôi sửa lại bản vẽ và rút kích thước của Astérix xuống còn một nửa”.Goscinny dí dỏm giải thích ý đồ đằng sau hình ảnh một Astérix thấp bé, mũi to, nhưng lại thân thiện dễ thương. Sự hài hước cũng được cài trong tên của các nhân vật trong Astérix :“Chúng tôi nghĩ đến việc tạo ra một anh hùng thậm chí không đẹp trai bằng chúng tôi, nên phần nào chúng tôi hài lòng. Hơn nữa, chúng tôi có thể khiến nhân vật đó hài hước hơn, bởi vì khi anh hùng quá đẹp trai, những người không đẹp trai bằng sẽ ghen tị. Tôi vẫn ghen tị một chút với tất cả mọi người. Vì thế, khi tôi nhìn nhân vật của mình, tôi đọc thấy vui. (...)Chúng tôi lấy cảm hứng từ tên Vercingétorix. Tất cả các tên đều kết thúc bằng “ix”, như Ambiorix... Ý tưởng đến rất nhanh và chúng tôi hào hứng bắt tay vào sáng tác nhân vật. Astérix, Obélix, rồi đến Assurancetourix, Panoramix… Sau đó gần như thành trào lưu. Có nghĩa là khi người ta gọi điện cho chúng tôi, họ yêu cầu được nói chuyện với ông “Uderzix” hoặc ông “Goscinix””.Thất bại là mẹ thành côngRené Goscinny (14/08/1926 - 05/11/1977) khởi nghiệp là họa sĩ minh họa cho một hãng quảng cáo ở Mỹ ở Buenos Aires sau khi tốt nghiệp trường Pháp, vì ông di cư cùng gia đình đến Achentina. Năm 1952, ông tham gia sáng lập và điều hành tạp chí Mad ở New York dành cho thị trường và khán giả Mỹ của đài truyền hình Bỉ TV Family. Sau 14 số (14 tuần), chương trình đành bỏ cuộc. Trong buổi phỏng vấn với Toutatis năm 1966 trên đài truyền hình Bỉ RTBF, René Goscinny nhớ lại khoảng thời gian “đau khổ”, trong tòa soạn vắng lặng, “tôi đã khóc trước một tờ báo đã chết (…) Tôi có cả một nghĩa trang nhỏ chôn những tờ báo đã chết của mình”.Goscinny còn sáng tác và vẽ Thuyền trưởng Bibobu (Le capitaine Bibobu) và Dick Dicks, nhưng cũng đã dừng, dù ông thấy “không tồi”. Viết kịch bản có lẽ phù hợp với ông hơn:“Viết kịch bản là một nghề ít được biết đến, đặc biệt là ở châu Âu (thập niên 1960-1970). Không có trường dạy viết kịch bản, không có chương trình đào tạo chính thức để trở thành người viết kịch bản truyện tranh. Tôi bắt đầu là một nhà thiết kế, tôi vẽ truyện tranh. Tôi không phải là một nhà thiết kế giỏi và tôi thấy công việc này rất vất vả, nhất là vì tôi minh họa kịch bản của chính mình và chúng rất khó minh họa. Cho nên phải điên mới minh họa được các kịch bản của tôi”.Tuy nhiên, cho mỗi ý tưởng, ông đều tìm được một họa sĩ “tâm đầu ý hợp” để minh họa, như những cuộc phiêu lưu của Astérix : “Một tập Astérix được viết như sau. Trước tiên chúng tôi ngồi lại với nhau, tìm ý tưởng ban đầu về cuộc phiêu lưu. Sau khi đã nhất trí thì chúng tôi phải tìm tài liệu, bởi vì phải tìm hiểu rất nhiều. Uderzo vẽ, tôi viết lời thoại. Tôi viết tóm tắt một cách chi tiết nhất rồi đưa cho Uderzo xem. Chúng tôi thảo luận xem có đồng ý với nhau không. Từ đó tôi cắt từng cảnh giống như kịch bản điện ảnh. Còn Uderzo minh họa những cảnh đó bằng tài năng hiếm có và quen thuộc của ông ấy”.Astérix hay Lucky Luck - một sáng tác nổi tiếng khác của Goscinny, đều có ẩu đả, đánh nhau, hoặc đấu súng (trong Lucky Luck), nhưng lại có rất ít người chết. Đây cũng là chủ đích của tác giả : “Tôi cố tình làm như vậy, vì tôi lên án bạo lực và vì bản thân tôi cực kỳ nhát. Nhưng thực ra, chính ủy ban giám sát báo chí thanh niên buộc chúng tôi phải hết sức cẩn thận. Đó là lý do tại sao trong Lucky Luke, có đấu súng rất nhiều, nhưng không bao giờ có người bị thương, thậm chí chẳng ai bị thương vì đạn cả”.Trong suốt 65 năm, tính cách của nhân vật chính Astérix vẫn còn giá trị cho tới nay. Tuy nhỏ bé nhưng Astérix dũng cảm và dùng mưu trí để phá vỡ kế hoạch của kẻ thù, kể cả đội quân La Mã - khác với những anh hùng luôn dùng đến sức mạnh. Astérix luôn cổ vũ đồng đội thể hiện tự tin, dũng cảm trước kẻ xâm lược. Chiến lược gia thông minh còn là một thủ lĩnh kín tiếng, khiêm nhường, nhưng cũng là một người bạn chân thành, nhất là với Obélix, nhân vật được họa sĩ Uderzo rất thích vì có những nhược điểm của một người bình thường : lo âu, bực dọc… thay vì mang những ưu điểm của một anh hùng. Astérix đến Việt NamAstérix và đồng đội đến Việt Nam từ thập niên 1990. Tập đầu tiên Astérix Người Gaulois được Nhà xuất bản Kim Đồng dịch và phát hành ngày 30/11/1997. Để kỉ niệm 20 năm phát hành ở Việt Nam, NXB Kim Đồng và Viện Pháp tại Hà Nội đồng tổ chức triển lãm về Chuyến đi vòng quanh xứ Gaule của Astérix (Tour de Gaule d'Astérix, tập 5). Astérix lại làm người hùng trong suốt năm 2024 vì tròn 65 tuổi và nhân dịp Pháp tổ chức ngày hội thể thao thế giới Olympic và Paralympic. Tại Việt Nam, NXB Kim Đồng và Viện Pháp tổ chức cuộc thi vẽ tranh và tạo lời Astérix chơi thể thao cùng các bạn trẻ Việt Nam song song với hoạt động ra mắt tác phẩm Astérix ở Thế vận hội (Astérix aux Jeux olympiques).Tiếng Việt nằm trong số khoảng 100 thứ tiếng mà Những cuộc phiêu lưu của Astérix được chuyển ngữ với hơn 350 triệu bản được phát hành trên toàn thế giới. Điểm khó khi dịch tập truyện tranh Astérix là phải làm thế nào diễn tả một cách trọn vẹn và tinh tế cách chơi chữ và óc hài hước đặc trưng Pháp, hoặc những sự kiện trong lịch sử Pháp, như vụ tấn công xe bưu điện Lugdunum (thành phố Lyon ngày nay, trong tập 5 Chuyến đi vòng quanh xứ Gaule của Astérix). Thách thức này đã được Goscinny nêu lên trong buổi phỏng vấn trên đài truyền hình Pháp ngày 29/08/1967 : “Đúng là có nhiều vấn đề. Một số điều có thể dịch được, nhưng tiếc là những điểm khó dịch thì vẫn gặp trên toàn thế giới. Ví dụ trong "Vụ xe bưu điện Lugdunum", khi xem bản dịch tiếng Tây Ban Nha, tôi không thích và tôi đề nghị họ thay đổi vì phần dịch không có ý nghĩa, đó là một sự kiện khá là khó dịch, vì ban đầu chuyện được dành cho độc giả Pháp. Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng có những bản dịch rất hay, rất xuất sắc, như bản dịch sang tiếng Anh”.65 năm sau, người hâm mộ lại được phiêu lưu với Astérix và những người bạn trong triển lãm nghệ thuật tiếp cận ở Atelier des Lumières (Astérix, le Voyage Immersif, từ ngày 18/10/2024 đến 05/01/2025) và tại bảo tàng sáp Grévin Paris. René Goscinny có thể toại nguyện với mong muốn từ cách đây 65 năm : Được tiếp tục làm lâu nhất có thể công việc tuyệt vời nhất, bạc bẽo nhất, khó khăn nhất trong mọi công việc : Đó là làm cho các bạn cười !(1) Vercingétorix (82-46 TCN), thủ lĩnh và là vua của dân tộc Celte vùng Arvernes (Auvergne ngày nay), người đã đoàn kết các bộ lạc Gaule trong cuộc nổi dậy chống đế chế La Mã trong giai đoạn cuối của chiến tranh xứ Gallia do Julius Caesar khởi xướng.

Ngày 15/04/2029, hình ảnh ngọn lửa thiêu rụi mái Nhà thờ Đức Bà Paris (Notre-Dame de Paris), đã khiến cả thế giới bàng hoàng. Cuộc trùng tu tái thiết lại nhà thờ ngay lập tức đã được phát động, với thách thức phục hồi nguyên trạng trong vòng 5 năm. Đối với cư dân Paris, dù theo đạo hay vô thần, Notre - Dame như một công trình "bảo vệ" bầu trời thủ đô. Từ 5 năm qua, thay cho tiếng chuông Nhà thờ Đức Bà như thường lệ, cư dân tại quận 5 của thủ đô Pháp đã dần quen với những tiếng búa gõ, dùi khoan, hay những tiếng cần cẩu đinh tai nhức óc. Nằm cách nhà thờ chưa đầy 100 mét, bên bờ hữu sông Seine, căn hộ của bà Élise với ban công có góc nhìn toàn cảnh lên Nhà thờ Đức Bà Paris. Sống tại đây từ năm 1967, bà có thể chiêm ngưỡng công trình biểu tượng của thủ đô Pháp, cả ngày lẫn đêm, cũng như chứng kiến cảnh từng chiếc xà lan bị ngọn lửa thiêu rụi, cảnh tượng cho đến nay vẫn còn ám ảnh bà.“Khi đỉnh chóp của nhà thờ bị ngọn lửa nuốt chửng, nhiều người tập trung tại con đường nhỏ ở gần sông và tất cả đồng thanh thốt lên tiếng “Ah”, sững sờ, thể hiện nỗi thất vọng, sự khó hiểu, cũng như bất lực. Âm thanh ấy vọng đến tận căn hộ nhà tôi, và được lưu giữ ở trong tâm trí tôi. Còn một âm thanh khác, đó là âm thanh của ngọn lửa, của lò lửa, với những tiếng rắc rắc, thiêu cháy Nhà thờ Đức Bà Paris, và khó có thể hiểu được âm thanh đó nếu không sống gần Nhà thờ chỉ hơn trăm mét. Âm thanh đó cứ ám ảnh tôi, thậm chí ngay cả ngọn lửa lò sưởi trong những căn nhà ở quê cũng khiến tôi không chịu được trong một thời gian.”Vụ hỏa hoạn xảy ra ngày 15/04/2019 khiến cả thế giới bàng hoàng, sững sờ và tiếc nuối, đã thiêu rụi phần mái của nhà thờ, phủ đen hầu như toàn bộ phía bên trong bởi khói bụi tàn tro. Ngọn lửa chỉ được dập tắt một ngày sau đó, các biện pháp “khẩn cấp” ngay lập tức được thực hiện, ngăn chặn khả năng công trình 800 năm tuổi có thể bị sụp đổ.Đến tháng 09/2021, các biện pháp bảo đảm an toàn cho Nhà thờ Đức Bà đã được hoàn thành( từ khử chì, chống thấm, lắp đặt móc treo để ngăn mái vòm bị sập, cố định, gia cố các giàn giáo…). Công cuộc trùng tu, phục hồi Nhà thờ gần như nguyên trạng, chính thức được bắt đầu. Công trình “thế kỷ”, theo nhận định của tổng thống Pháp Emmanuel Macron, huy động 250 công ty xuất sắc cũng như hơn 500 thợ thủ công, tất cả được lựa chọn theo kỹ năng của họ trong từng lĩnh vực (kiến trúc sư, kỹ sư, nhà khảo cổ học, nhà bảo tồn, nhà khoa học, thợ xây, thợ đá, thợ mộc, thợ giàn giáo). Trong vòng 24 giờ sau vụ hỏa hoạn, gần 340.000 nhà tài trợ từ 150 quốc gia trên thế giới đã quyên góp khoảng 800 triệu euro nhằm trùng tu Nhà thờ.Đọc thêm : Phục dựng Nhà thờ Đức Bà Paris : Nhiều khám phá bất ngờ dưới lớp tro tànNhà thờ Đức Bà Paris chính thức mở cửa trở lại với công chúng vào ngày 08/11. Bên trong Nhà thờ đã được trùng tu, khôi phục giống với nguyên bản, nhưng mang màu sắc tươi sáng hơn, thay vì màu thời gian cổ kính, qua những hình ảnh được hé lộ đầu tiên vào tuần trước. Tuy nhiên cuộc trùng tu, đặc biệt là ở phần mái và phía bên ngoài Nhà thờ, vẫn tiếp tục.“Tôi rất thích những chiếc cần cẩu, những giàn giáo, hay những người thợ cheo leo trên mái khiến Nhà thờ có ‘sức sống'. Tôi thích những tiếng ồn, những tiếng búa gõ. Thật khó có thể tưởng tượng rằng cách nay 800 năm, những người thợ cũng gõ búa vào gỗ đẩy xây dựng nhà thờ, dĩ nhiên là trong điều kiện nô lệ không dễ dàng. Và 800 năm sau, việc này vẫn tiếp tục. Đối với tôi, đây là một điều kỳ diệu. Notre-Dame đang sống thực sự. Họ xây dựng lại nhà thờ theo một cách khác, có phần giống với nguyên bản nhưng với rất nhiều thứ mới mẻ, từ công nghệ mới cho đến việc bảo đảm an toàn, làm sao để không xảy ra hoả hoạn một lần nữa.”Các hàng quán hy vọng khởi sắc khi Nhà thờ Đức Bà mở cửa trở lạiNhà thờ bị đóng cửa từ 5 năm qua đã khiến các con phố vốn nhộn nhịp, đông đúc khách du lịch trở nên ảm đạm, bị thu hẹp lại bởi các rào chắn và giàn giáo. Các cơ sở kinh doanh lấy du lịch làm nguồn thu chủ yếu chịu tác động nặng nề, chưa kể đại dịch Covid-19, như trường hợp của ông Laurent Pagny, quản lý cửa hàng lưu niệm “Aux chimères de Notre-Dame”, từ năm 1957, ngay sát lối vào Nhà thờ Đức Bà. Doanh thu của cửa hàng đã giảm đi hai phần ba.Ông nói: “Mọi người có thể thấy là chúng tôi chỉ kinh doanh nhỏ. Không chỉ tôi mà những nhà hàng, quán cà phê hay quán kem, ai cũng bị tác động, chúng tôi kinh doanh thua lỗ từ 6 năm qua. Không gian bị thay đổi, chúng tôi gặp khó khăn bởi vì cả con đường “rue du Cloitre” được lắp đặt thêm các hàng rào của công trường, nên không có nhiều người qua lại. Những người đi qua thường không dừng lại, giống như những chiếc xe ô tô đi trên đường cao tốc vậy. (Với việc Nhà thờ mở cửa trở lại), chúng tôi hy vọng rằng những du khách qua đường giờ đây sẽ có thời gian để dừng lại và ghé vào cửa hàng của chúng tôi”.Ở phía bên kia bờ sông Seine, dù không bị các giàn giáo chắn đường, làm thay đổi cảnh quan, nhưng tình hình kinh doanh cũng không mấy khả quan hơn. Bà Christine Gorin, quản lý nhà hàng Auberge Notre Dame, từ hơn 40 năm qua cho biết  : “ Trước kia, nhà hàng chúng tôi tiếp rất nhiều khách Ý, đến vào dịp Giáng Sinh, và chúng tôi đã mất đi lượng khách này cũng như những người đến lễ thánh vào nửa đêm và đến ăn tối ở nhà hàng của chúng tôi.” Tuy nhiên, bà hy vọng rằng tình hình sẽ sớm khởi sắc hơn với việc Nhà thờ mở cửa trở lại: “ Tôi mong là khách du lịch sẽ sớm quay lại. Hiện tôi đã có một số yêu cầu đặt chỗ của các nhóm khách người cao tuổi, các hiệp hội vào tháng Tư, tháng Năm tới. Họ là những người đến xem triển lãm, đến ăn tại nhà hàng, rồi đi thăm Notre-Dame. Chúng tôi bắt đầu có những đơn đặt chỗ như vậy”.Nói đến những người gắn bó ngày đêm với Notre-Dame, không chỉ có những cư dân xung quanh, những hàng quán sáng đèn hàng ngày bên Nhà thờ, mà còn cả những người bán sách ven sông Seine thơ mộng, trở thành cảnh quan không thể thiếu trong những tấm post-card về Nhà thờ Đức Bà Paris. Bà Françoise Louvet đã mở sạp bán sách ngay sát lưng nhà thờ. Bà không ngờ rằng 5 năm đã trôi qua và nay việc trùng tu đã kết thúc. Bà cho biết việc kinh doanh của mình không bị ảnh hưởng nhiều bởi “ban đầu luôn có những người tò mò đến để xem chuyện gì đã xảy ra với Nhà thờ Đức Bà, sau đó, phải nói rằng không có ngày nào là không có người dừng lại và hỏi tôi về tiến triển của việc trùng tu. Mọi người đang đi ngang qua, chụp ảnh với giàn giáo và cảnh xung quanh. Có thời điểm, Notre- Dame trông giống như một con côn trùng mắc vào mạng nhện do bị nhiều giàn giáo che phủ.”"Notre-Dame" là lịch sử của Paris, là công trình "bảo vệ" của thủ đô PhápTình yêu với Paris, với vị trí đắc địa này, đã giữ chân bà Françoise bên sạp sách, ở bờ hữu sông Seine từ 54 năm qua. Bà nói : “Tôi là một người vô thần. Tôi không tin vào Chúa. Tôi không đặc biệt thích những công trình tôn giáo, nhưng Notre-Dame thì rất đặc biệt. Notre-Dame là lịch sử của Paris, là Victor Hugo. Và đó là cảnh quan mà tôi yêu thích từ bao lâu nay, tôi luôn cảm thấy như ở nhà của mình”.Mặc dù Nhà thờ Đức Bà Paris Notre-Dame sẽ mở cửa trở lại cho công chúng, với  dự trù thu phí vào cửa 5 euro, nhưng công cuộc trùng tu vẫn còn kéo dài trong nhiều năm nữa. Du khách đến thăm Nhà thờ Đức Bà khó có thể phát hiện ra những đường ống được lắp đặt một cách kín đáo, sẵn sàng phun ra hàng triệu giọt nước siêu nhỏ để chữa cháy, tránh tái diễn kịch bản năm 2019. Đây là nhà thờ đầu tiên ở Pháp sử dụng hệ thống phun sương nhằm phòng cháy chữa cháy.Dự án trùng tu lớn nhất ở châu Âu cho đến nay, đã tiêu tốn khoảng 550 triệu euro trong tổng số tiền quyên góp, và còn khoảng 150 triệu cho việc trùng tu thêm phía bên ngoài Nhà thờ.Vào năm 2017, Notre-Dame đã chào đón 12 triệu du khách. Giáo phận dự kiến ​​sẽ tiếp đón từ 14 đến 15 triệu du khách vào năm 2025. Cũng như nhiều người Pháp, bà Elise cho biết sẽ sớm ghé thăm Nhà thờ Đức Bà. “Tôi là người vô thần, nhưng công trình ngay trước mặt tôi đây, giống như một chú mèo lớn bảo vệ tôi vậy. Đối với tôi Notre-Dame ở đó và sẽ luôn ở đó, bất biến."

Thái độ kềm chế của tổng thống Mỹ John F. Kennedy và sự khôn ngoan của lãnh tụ Liên Xô, Nikita S. Khrushchev đã tránh cho nhân loại một thảm họa hạt nhân ở đầu thập niên 1960. Không chỉ là đối thủ của nhau, Kennedy-Khrushchev còn là những đồng minh trong nhiệm vụ gìn giữ hòa bình. Nhà sử học Georges Ayache trở lại với cuộc đấu trí giữa Nikita S. Khrushchev và John F. Kennedy trong tác phẩm Những cuộc đối đầu trong lịch sử của nhân loại. (Tạp chí phát lần đầu ngày 20/10/2016)  Vào lúc quốc tế cảnh báo trước nguy cơ kịch bản chiến tranh lạnh tái diễn, vị lãnh tụ cuối cùng của Liên Bang Xô Viết, Michael Gorbatchev, lo ngại khi thấy Washington và Matxcơva đang « tiến gần tới lằn ranh đỏ ». Ngoại trưởng Đức Frank-Walter Steinmeier không lạc quan hơn khi cho rằng : tình hình hiện nay còn « nguy hiểm hơn cả so với thời kỳ chiến tranh lạnh ».Trong bối cảnh căng thẳng đó, đầu tháng 10/2016 dưới sự điều hành của Alexis Brezet và Vincent Tremolet de Villiers, hơn 20 nhà sử học, nghiên cứu, cựu nhân viên ngoại giao, nhà báo, nhà văn vừa cho ra mắt công chúng một tập hợp nói về 20 cuộc đối đầu đánh dấu lịch sử của nhân loại, từ thời Đại Đế Alexandre, hơn 300 năm trước Công Nguyên, cho đến cuộc song đấu Michael Gorbatchev - Boris Eltsine cuối thập niên 1980 đánh dấu ngày tàn của Liên Bang Xô Viết : Les Grands Duels qui ont fait le monde, Nhà Xuất Bản Perrin.Nổi bật hơn cả là cuộc đọ sức tay đôi giữa hai ông « K », Kennedy-Khrushchev ở vào đầu thập niên 1960, với đe dọa hạt nhân tiềm tàng, được Georges Ayache nhà sử học và cũng là một nhà ngoại giao kể lại.Vào mùa thu năm 1960, Hoa Kỳ chuẩn bị bầu lại tổng thống. Nixon hay Kennedy sẽ trở thành vị tổng thống thứ 35 trong lịch sử của nước Mỹ ? Điện Kremlin thận trọng theo dõi tình hình từ xa. Các cuộc thăm dò cho thấy, phó tổng thống Richard M. Nixon, ứng cử viên của đảng Cộng Hòa, một chính khách nổi tiếng chống cộng ở Mỹ, chiếm lợi thế so với thượng nghị sĩ John F. Kennedy của đảng Dân Chủ.Sói già và cừu non Tại Matxcơva, lên cầm quyền từ năm 1953, Nikita S. Khrushchev từng có dịp tiếp xúc với Nixon thực sự bất ngờ trước thắng lợi của Kennedy, một chính trị gia « còn quá trẻ để ngồi vào chiếc ghế tổng thống ». Mật vụ Liên Xô có một số thông tin về vị thượng nghị sĩ trẻ tuổi, nổi tiếng là « tay chơi » này : JFK là một cậu công tử con nhà giàu, tốt nghiệp đại học Harvard, đẹp như tài tử điện ảnh, nổi tiếng ăn chơi và dễ làm phụ nữ xiêu lòng.Kennedy, dành nhiều thời gian để du thuyền hơn là lui tới Thượng Viện. Mật vụ KGB còn nắm rõ cả hồ sơ bệnh lý của Kennedy : họ biết ông đã nhiều lần suýt chết, bị đau cột sống và mắc một chứng bệnh hiểm nghèo, phải chích cortisone với liều lượng mạnh để cầm cự.Theo lời tác giả, chỉ cần Mật vụ Liên Xô tung hồ sơ bệnh lý của Kennedy ra cho công chúng, là cũng đủ vĩnh viễn chôn vùi giấc mơ bước vào Nhà Trắng của thượng nghị sĩ bang Massachusetts. Đắc cử tháng 11/1960, John Fitzgerad Kennedy chính thức nhậm chức đầu tháng Giêng năm sau.Trong khi đó ở Matxcơva, tổng bí thư Đảng Cộng Sản, Nikita Sergueievitch Khrushchev đã củng cố vị thế trên bàn cờ chính trị Liên Xô từ năm 1953, sau cái chết của Stalin. Xuất thân từ một gia đình nông dân, thủa trẻ Khrushchev từng lao động trong các lò rèn ở Donbass, miền đông Ukraina hiện nay, nhiều lần vào sinh ra tử trong các trận chiến trước khi từng bước thăng tiến trong guồng máy Đảng.Trên con đường thăng tiến đó, Nikita Sergueievitch Khrushchev đã từng bước qua không ít xác người. Dưới những năm tháng Stalin, ai ai cũng phải vận dụng mọi thủ đoạn, mánh khóe xảo quyệt để tồn tại. Sống sót được dưới gọng kềm của Stalin đã là một kỳ công, ngồi vào chiếc ghế của Stalin để còn vạch trần tội ác của Stalin cũng là những thành tích không kém.Nói cách khác, nếu như Jonh F. Kennedy, 43 tuổi, là một chính trị gia ít kinh nghiệm sống trong nhung lụa, phía bên kia võ đài, Nikita S. Khrushchev, 64 tuổi, là một con cáo già đã quá từng trải.Thượng đỉnh Vienna, chiến tranh tâm lý Kennedy-Khrushchev ? Dưới con mắt tinh đời của Khrushchev, Kennedy là một nhà chính trị tay mơ. Điều đã được chứng minh qua chiến dịch đổ bộ lên Vịnh Con Heo, Cuba tháng 4/1961. Chiến dịch đó là một thất bại ê chề của tình báo CIA với đồng thuận của tân chính quyền Kennedy, chống chế độ Fidel Castro.Từ điện Kremlin, Khrushchev lại càng thích thú khi thấy JFK phải cầu viện Nixon cố vấn trên hồ sơ Cuba, hay như hình ảnh trên bìa báo Life cho thấy một, Kennedy khép nép như cậu học trò đứng bên ông thầy, tướng Eisenhower sau một cuộc họp ở Camp David.Trong thời kỳ chiến tranh lạnh, Kennedy lên cầm quyền vào lúc quan hệ giữa Washington và Matxcơva xấu đi đáng kể sau vụ máy bay dọ thám U-2 của Mỹ bị phát hiện và bắn hạ trên bầu trời dãy núi Ural của Liên Xô (hồi tháng 5/1960), rồi kế tới là hồ sơ Cuba.Nhưng hơn bao giờ hết Washington và Matxcơva ý thức được là đôi bên cần nối lại đối thoại. Kennedy - Khrushchev dự trù họp thượng đỉnh tại Vienna, Áo vào tháng 6/1961.Nikita S. Khrushchev đến Vienna với quyết tâm « hỏi tội » Mỹ về vụ máy bay dọ thám U-2 và muốn chứng minh với quốc tế, Liên Xô là một siêu cường, ngang hàng với Mỹ. Đành là chưa giàu có như Mỹ, nhưng Liên Xô đã qua mặt Hoa Kỳ trong cuộc chạy đua chinh phục không gian.Theo nhà sử học và ngoại giao Georges Ayache, Khrushchev bằng mọi giá phải ghi được một bàn thắng tại Vienna về mặt ngoại giao để đánh lạc hướng công luận trong nước trước hàng loạt những khó khăn kinh tế. Chủ nhân điện Kremlin cũng biết rằng thành phần bảo thủ trong đảng chỉ chờ cơ hội để bắt Khrushchev « đền tội » sau khi đã hạ bệ Stalin.Không xem thường đối thủ nhưng Khrushchev nghĩ rằng, ông sẽ dễ dàng áp đảo được Kennedy, cái ông tổng thống « còn nhỏ tuổi hơn con trai » của mình.Về phía Kennedy, vị tổng thống trẻ tuổi này của nước Mỹ cũng cần một thắng lợi ngoại giao. Chẳng vậy mà, trước khi lên đường tới Vienna, Kennedy đã phải dừng chân ở Paris để tham khảo ý kiến tổng thống Pháp, vị lão tướng Charles de Gaulle.Thượng đỉnh Kennedy-Khrushchev mở ra trong hai ngày 03 và 04/06/1961 tại thủ đô nước Áo. Hơn 1.500 phóng viên quốc tế tập hợp về Vienna để đưa tin.Về hình thức, lãnh đạo hai nước họp kín với một dàn cố vấn trong bầu không khí « giá lạnh ». Như thông lệ, Khrushchev dùng những lời lẽ đao to búa lớn để hù dọa đối phương. Kennedy càng tỏ ra chừng mực và từ tốn chừng nào, Khrushchev lại càng lấn lướt chừng nấy. Thậm chí theo lời một người trong cuộc, Khrushchev « mắng » Kennedy như mắng trẻ con.Về nội dung thượng đỉnh Vienna, Kennedy muốn tập trung vào hồ sơ nguyên tử, Khrushchev sau khi dậy cho tổng thống Mỹ một bài học về thuyết Mác-Lênin, đòi Nhà Trắng giải quyết dứt điểm về quy chế của Tây Berlin, công nhận hai nước Đông và Tây Đức. Đây là lần thứ ba Matxcơva đòi Washington trở lại hồ sơ này.Với Liên Xô ốc đảo Tây Berlin giữa lòng nước Đông Đức cộng sản là một cái gai : sự phồn thịnh của Tây Berlin càng làm lộ rõ cách biệt về đời sống giữa hai khối Tự Do và Cộng Sản. Khoảng cách đó hủy hoại những nỗ lực tuyên truyền của khối Xã Hội Chủ Nghĩa.Kết thúc hai ngày họp, thượng đỉnh Vienna không đem lại một kết quả cụ thể nào. Trước khi ra về Khrushchev dọa Kennedy và phương Tây trước viễn cảnh nổ ra chiến tranh. Tổng thống Mỹ lễ phép đáp lời Chủ tịch Liên Xô : « Nếu như vậy thưa Ngài, thì chiến tranh sẽ xảy ra. Đó sẽ là một mùa đông buốt giá… »Rời Vienna, Khrushchev biết rõ ông đã áp đảo được đối phương và buông lời nhận xét về Kennedy như sau : « Hắn quá trẻ, chưa đủ già dặn, rất thông minh, nhưng quá nhu nhược ».JFK thì buột miệng than với các cộng tác viên là ông đã thực sự bị Khrushchev « xơi tái ». Nhưng qua cuộc chạm trán đó, Kennedy tin chắc tổng bí thư Đảng Cộng Sản Liên Xô chỉ muốn « nắn gân » nước Mỹ : Matxcơva sẽ không khai chiến vì Berlin hay vì Đông Đức, bởi « có điên mới lao vào cuộc chiến » mà Khrushchev chắc chắn không phải là người điên.Kennedy không nhượng bộ tại Vienna lần này, nhưng Khrushchev hy vọng sẽ có cách « trị » ông tổng thống Mỹ còn non tay này. Matxcơva đợi cơ hội.Tháng 08/1961, điện Kremlin ngỡ rằng thời cơ đã đến. Trong đêm 12 rạng sáng ngày 13/08/1961, chính quyền Water Ulbricht bất đầu xây dựng bức tường « ô nhục » như để thách thức Washington. Căng thẳng Đông-Tây gia tăng thêm một nấc vào tháng 10 cùng năm khi chiến xa của Mỹ và Liên Xô « đối mặt » nhau trong nhiều giờ đồng hồ. Chỉ cần một tiếng súng, một sự cố nhỏ cũng đủ dẫn đến những hậu quả tai hại khôn lường.Không xảy ra chiến tranh, nhưng bức tường Berlin lại càng làm xấu thêm hình ảnh của Liên Xô trong công luận quốc tế.Khủng hoảng tên lửa Cuba Tại Washington Kennedy chịu áp lực của phe diều hâu chủ chiến. Ở Matxcơva, Khrushchev cũng không thoải mái hơn dưới sức ép của cơ quan Mật Vụ KGB và bên quân đội.Đầu năm 1962, viện cớ bảo vệ chế độ Castro ở Cuba, Liên Xô bí mật triển khai tên lửa, tàu ngầm, đưa quân sang sát cạnh lãnh thổ Hoa Kỳ. Kremlin thừa biết, sau thất bại ê chề ở Vịnh Con Heo, Mỹ không động chạm tới Cuba, nhưng Liên Xô muốn dùng lá bài Cuba để mặc cả với Mỹ về quy chế của Berlin. Tháng 10 cùng năm, kế hoạch của Liên Xô bị phát hiện.Tiếp theo đó là một cuộc khủng hoảng kéo dài trong 13 ngày. Tên lửa SS-4 của Liên Xô có sức công phá lớn gấp 200 lần so với quả bom đã thả xuống thành phố Hiroshima.Phe diều hâu chủ trương « ra tay trước » đối phương. Kennedy do dự và một lần nữa ông bị chỉ trích là « nhu nhược ». Trên thực tế, với Dean Rusk và Robert McNamara ở vị trí bộ trưởng Ngoại Giao và Quốc Phòng, JFK không « do dự hay yếu đuối ». Nhà Trắng nhìn thấy rõ nước cờ của điện Kremlin : triển khai tên lửa tại Cuba để mặc cả với phương Tây về Berlin. Kennedy nêu lên nghi vấn : Biết đâu, Liên Xô cũng e bom nguyên tử của Mỹ ?Còn tại Matxcơva, phe bảo thủ và diều hâu Liên Xô cũng dồn Khrushchev vào chân tường. Bên quân đội cũng chủ trương « đánh trước ».Ngày 22/10/1962 trong bài diễn văn để đời, tổng thống Kennedy chính thức thông báo phát hiện vũ khí của Nga tại Cuba, ban hành lệnh phong tỏa hòn đảo này. Không đi đến chiến tranh, nhưng thái độ của Mỹ không có chút gì là « nhu nhược ». Thông điệp của Nhà Trắng được chủ nhân điện Kremlin đón nhận như một tin vui. Khrushchev ý thức được rằng, Kennedy không tấn công ngay lập tức, có nghĩa là Washington tạm gác giải pháp quân sự sang một bên. Chiến tranh sẽ không xảy ra.Tối ngày hôm đó, Nikita S. Khrushchev an tâm đi xem hát : đó là buổi trình diễn của nam danh ca Mỹ Jerome Hines.Khác với Khrushchev, Kennedy không chơi đòn rung cây dọa khỉ, nhưng trong cuộc đọ sức tay đôi giữa hai ông « K », phần thắng đã nghiêng hẳn về phía Washington. Dù vậy Kennedy đã để ngỏ một cánh cửa, không để đối phương mất mặt.Sau một số các cuộc trao đổi trực tiếp, JFK lo ngại Khrushchev không hoàn toàn làm chủ tình hình ở Matxcơva. Đôi bên nhanh chóng tìm được thỏa thuận quy định Liên Xô rút vũ khí khỏi Cuba. Mỹ thì cam kết không động chạm đến chế độ Castro ở La Habana, và rút tên lửa Jupiter đặt tại Thổ Nhĩ Kỳ.Hạ màn Sau trận đối đầu kịch liệt đó, mở ra một thời kỳ « tan băng » - tiêu biểu nhất là đường dây điện thoại đỏ Hot Line giữa Nhà Trắng và điện Kremlin. Tổng thống Kennedy liên tục có những phát biểu hòa hoãn hướng về phía Liên Xô. Đổi lại, Khrushchev đã bằng lòng đàm phán với Mỹ về một thỏa thuận hạt nhân.Trong trên dưới một ngàn ngày tại Nhà Trắng, John F. Kennedy cùng với Nikita S. Khrushchev đã là tâm điểm trên sân khấu chính trị quốc tế, để rồi cả hai nhà lãnh đạo này đều bước vào hậu trường gần như cùng lúc.Tổng thống Mỹ, JFK bị ám sát tại Dallas tháng 11/1963. Tổng bí thư Đảng Cộng Sản Liên Xô Nikita S. Khrushchev qua đời năm 1971 trong sự quên lãng của công luận và mang theo niềm cay đắng : bảy năm trước đó, ông bị hạ bệ. Sự nghiệp của Khrushchev đã khép lại khi khủng hoảng tên lửa Cuba bước vào hồi kết.Nhà sử học Georges Ayache kết luận : Trong trên dưới một ngàn ngày ở cương vị tổng thống Hoa Kỳ, Kennedy đã chứng minh ông là một vị nguyên thủ có đầu óc thực tiễn, một nhà lãnh đạo bình tĩnh và quyết tâm. Những đức tính đó của Kennedy càng làm lộ rõ hình ảnh một Nikita Khrushchev thùng rỗng kêu to.Ngày Kennedy qua đời, phu nhân tổng bí thư Khrushchev đã bất ngờ khóc khi bà đến tòa đại sứ Mỹ ở Matxcơva ký sổ tang. Một tuần sau, bà Kennedy, gửi thiệp cảm ơn đến lãnh đạo Liên Xô với lời lẽ cảm động và bất ngờ không kém. Jacqueline Kennedy viết : Từng là những đối thủ của nhau, nhưng hai ông Kennedy và Khrushchev lại là những « đồng minh trước quyết tâm để thế giới không bị phá hủy (…) Các vị đã tôn trọng lẫn nhau và đã có thể tìm ra một tiếng nói chung (…) Những vĩ nhân ý thức được rằng, họ cần kềm chế, còn những kẻ xoàng xĩnh thường bị nỗi sợ hãi và sự kiêu ngạo thôi thúc (…) Phải chi mà trong tương lai, những con người tầm thường cũng có thể cùng ngồi vào bàn đàm phán trước khi dùng đến vũ lực … ».

Chiến tranh, thời cuộc xoay vần, nỗi bất hạnh không có chỗ đứng trong tranh của Pierre Bonnard (1867-1947). Chịu ảnh hưởng của Gauguin, của hội họa dân gian Nhật Bản, một thoáng gì của Matisse, của Renoir, nhưng Bonnard sớm khẳng định ông vẽ tranh để « tô điểm cho cuộc đời ». (Tạp chí phát lần đầu ngày 08/05/2015).  Tranh của Bonnard tràn đầy nhựa sống. Cảnh sinh hoạt thường ngày trên đường phố Paris, khu vườn ở Normandie hay chỉ đơn thuần là tô sữa bên cửa sổ, dưới cây cọ của Bonnard tất cả đều trở nên sống động hơn, thơ mộng hơn, xanh tươi hơn. Đằng sau ánh sáng chan hòa, những đường nét sinh động, là một thoáng lo âu, là một chút gì dễ vỡ, là « những thiên đường đã mất ».Bảo tàng Mussée d'Orsay quận 7 Paris tổ chức cuộc triền lãm « Pierre Bonnard, Peindre l'Arcadie » từ ngày 17/03/2015 đến 19/07/2015, quy tụ hơn 150 tác phẩm hội họa và một số những bức ảnh đen trắng tiêu biểu cho từng giai đoạn sáng tác trong hành trình nghệ thuật gần 60 năm của một họa sĩ bậc thầy cuối thế kỷ thứ XIX, nửa đầu thế kỷ XX.« Pierre Bonnard, Peindre l'Arcardie »Arcadie là một vùng núi ở miền nam Hy Lạp. Trong thần thoại, đấy là chốn thanh bình nơi địa đàng. Như tên gọi của nó, triển lãm ở bảo tàng Musée d'Orsay đã tập hợp những tác phẩm của ông phù thủy thổi nhựa sống vào trong tranh, dù đó là cảnh đồng quê vùng Normandie miền bắc nước Pháp hay là những chân trời bát ngát dưới nắng vàng rực rỡ, dưới sắc biếc của miền nam ven bờ Địa Trung Hải, hay chỉ đơn thuần là cảnh một cô gái trong buồng tắm, một bức khỏa thân bên lò sưởi, một tác phẩm nature morte hay một bức chân dung tự vẽ.Ở bất cứ khung trời nào, thế giới của Bonnard luôn toát lên một sự hài hòa giữa con người với cảnh vật chung quanh. Isabelle Cahn, quản thủ bảo tàng Musée d'Orsay :« Tranh của ông nói về sự sống, về hơi thở, về những chuyển động trong cuộc đời, về thời gian về những gì không nắm bắt được. Nhìn dưới góc độ đó, phải nói là danh họa Bonnard đã đặt ông trước một thách thức rất lớn ». Xem tranh của Bonnard, ta như nghe được cả tiếng lá xào xạc, tiếng chim hót, như cảm thấy được cả vị ngọt của những quả cam vàng mọng nước, hay những ngọn gió thổi vào một gian phòng …Để tạo được những cảm giác như vậy là cả một sự tìm tòi công phu về cách sắp đặt từng chi tiết trong tác phẩm của mình, là cách sử dụng màu sắc rất tinh vi chỉ Pierre Bonnard mới có được. Bên cạnh những gam màu nóng, như vàng, nâu, đỏ, luôn kèm theo một vài sắc tía, ngả về màu tím, xanh lơ. Chính những sắc màu đệm đó phản ảnh những giày vò nội tâm, những vết thương thầm kín mà tác giả đã cố tình không đưa vào tranh của ông.Giám đốc điều hành bảo tàng Bonnard tại Le Cannet, vùng Côtes d'Azur Véronique Serrano nhận xét :« Ông làm việc với một gam màu khá giới hạn nhưng ông đã phối hợp những màu sắc đó với nhau, để thổi hồn vào mỗi tác phẩm của mình, để mỗi tác phẩm của Bonnard đều có sức lôi cuốn lạ thường. Bonnard thường được xem là người ‘tô điểm cho cuộc sống', là họa sĩ ‘đem lại hạnh phúc' cho thiên hạ. Trong khi đó như chính ông đã từng tâm sự : ‘kẻ hay hát, chưa hẳn là đã yêu đời hay hạnh phúc'. Đâu đó, những bức tranh rực rỡ sắc màu như thể là cách để ông che giấu những vết thương nội tâm. Đó cũng là hình thức để ông cưỡng lại nỗi hoang mang sâu thẳm ». Trong gian trưng bầy đầu tiên của triển lãm « Pierre Bonnard, Peindre l'Arcadie » bảo tàng Musée d'Orsay giới thiệu đến người xem những tác phẩm trong thời kỳ Pierre Bonnard chịu ảnh hưởng rất lớn của nghệ thuật hội họa dân gian Nhật Bản với những motif đan xen vào nhau mà điển hình là bức bình phong Paravent à trois feuilles - thực hiện năm 1889. Trong đó, Bonnard mượn từ màu đỏ thẫm của hội họa Nhật Bản đến ánh trăng vàng, từ hình ảnh con chim hoàng yến, trĩ, hạc đến những bụi trúc hay cụm thạch thảo của phương đông.Cũng trong thời kỳ này, Pierre Bonnard đã thực hiệu nhiều bức tranh rất lạ, chẳng hạn như tác phẩm Intimité – thân mật (năm 1891), mà trong đó, ta thấy một người đàn ông ngồi hút tẩu thuốc. Bên trái là một người đàn bà chìm trong bóng tối. Ở phía trước của hai người, là một bàn tay với một tẩu thuốc pipe thứ nhì, lớn hơi quá khổ so với phần còn lại của tổng thể bức tranh. Thậm chí khi mới nhìn thoáng qua, chưa chắc ta đã trông thấy bàn tay to lớn đó và khói thuốc gần như tan trong những hình vẽ của giấy dán trên tường.Với Intimité, Pierre Bonnard đã đan xen những motif vào nhau, như vừa để đánh lừa người xem, nhưng vừa để tạo ra một bầu không khí cho bức tranh của mình. Ta như cảm nhận được chút gì thân mật, ấm cúng và cả mùi thơm của khói thuốc đang lan tỏa ra khắp căn phòng. Tính tinh nghịch, đùa giỡn với không gian của một Pierre Bonnard thủa trẻ được xác định một lần nữa với tác phẩm Danceuses (1896) mà ở đó tác giả vẽ những cô vũ nữ của nhà hát Opéra như thể ông chụp hình các cô từ trên cao nhìn xuống.Con người thầm kín của Bonnard Năm 1947 khi Bonnard qua đời, Pablo Picasso, một cây đại thụ khác của làng hội họa thế giới trong thế kỷ XX, thốt lên rằng : « Vẽ như Bonnard thì không phải là vẽ ». Trong mắt cha đẻ của trường phái lập thể này, Bonnard là một họa sĩ hời hợt, chỉ hướng về những đề tài mang tính nhẹ nhàng. Nhưng có lẽ tác giả của những Guernica hay Người Đàn bà Khóc đã không cảm được sự hoang mang, sự chua xót của Bonnard qua những bức chân dung tự vẽ vào năm 1930, 1931, 1939- 1945.Tuổi già, nỗi cô đơn, hiện rõ trên khuôn mặt của người trong gương. Đôi mắt u uẩn của Bonnard trong bức chân dung tự vẽ năm 1945 thể hiện thái độ cam chịu của một con người đã đi gần hết cuộc đời. Ở đây ta thấy Pierre Bonnard trong một chiếc áo nâu gần như một chiếc áo ca sa, trong tư thế của một nhà sư Nhật Bản. Ông hơi mỉm cười như nụ cười của Rembrandt trong bức chân dung tự họa cuối cùng.Nhưng bi tráng hơn cả là bức tự họa được Bonnard đặt cho cái tên Le Boxeur- Võ sĩ quyền anh. Mình trần, khuôn mặt chìm trong bóng tối, nhưng đủ để cho thấy những vết bầm dập của thời gian. Bonnard trong tư thế của một võ sĩ quyền anh, chung quanh là ánh sáng vàng nhạt. Ánh sáng nhạt và hơi bệnh hoạn đó đã được tác giả tạo lại trong một bức chân dung khác ông thực hiện năm 1939-1945. Nhưng lần này Bonnard trong gương chỉ còn là một chiếc bóng lập lờ, của một người đang gần đất xa trời.Marthe, nguồn sáng tác vô tận Đôi mắt u uẩn của Pierre Bonnard trong các bức chân dung tự họa đang nhìn thấy những gì ? Phải chăng ông đang hồi tưởng lại thân hình ngọc ngà, mềm mại, của Marthe ở độ tuổi đôi mươi ? Marthe là người mẫu, là nguồn sáng tác bất tận, là người tình và người vợ, là người theo chân ông gần suốt ¾ cuộc đời. Bà là bến đỗ, là nữ thần hộ vệ là một phần linh hồn của danh họa Pierre Bonnard.Nàng là người đàn bà tóc vàng ngồi bên cạnh con mèo trắng trong La Femme au Chat (1912), là chủ đề của La sieste – Giấc ngủ trưa năm 1900. Marthe là nguồn cảm hứng của cả chục bức khỏa thân trong phòng tắm mà ông miệt mài sáng tác trong hơn hai mươi năm trời. Ông đưa cặp vú căng tròn của cô vào bức họa La Cheminée- Lò sưởi năm 1916.Hình bóng Marthe luôn ẩn hiện trong những khu vườn của ông ở vùng Normandie hay Côtes d'Azur. Dưới bút pháp của Pierre Bonnard, thân hình của Marthe không hề có một nếp nhăn, như thế dấu ấn thời gian không đọng lại trên nước da trắng ngà của người con gái ông đã quen khi mới vừa 26 tuổi. Đôi mắt xanh lơ và thân hình quyến rũ của cô gái bán hoa vải ở phố Pigalle cũng là những cánh cổng sắt, cô lập ông với thế giới bên ngoài.Liên hệ giữa Bonnard với Marthe đã được đưa vào tác phẩm L'Homme et la Femme, tranh sơn dầu sáng tác năm 1900. Marthe và Pierre sau một cuộc ân ái. Người đàn bà ngồi trên giường, vuốt ve con mèo. Người đàn ông khỏa thân, trực diện với chính mình trong gương. Giữa họ là một tấm bình phong ngăn cách hai thế giới nội tâm khác biệt.Isabelle Cahn, quản thủ bảo tàng Musée d'Orsay nói về ảnh hưởng và vị trí của cô gái bán hoa vải, Marthe đối với Bonnard :« Marthe đã đem lại rất nhiều cho Bonnard về mặt cá nhân. Chàng họa sĩ trẻ tuổi con nhà lành, Pierre Bonnard đã bị thân hình gần như tuyệt hảo của cô làm choáng ngợp. Trong gần 20 năm, thân hình ngọc ngà đó không ngừng là đề tài được ông đưa vào hội họa và cả nghệ thuật nhiếp ảnh nữa. Ngược lại Bonnard ít khi tập trung vào khuôn mặt của người tình ». Histoire d'eauLoạt tranh khỏa thân trong phòng tắm thực hiện vào những thập niên 1920- 1930, chiếm riêng một gian trưng bày với chủ đề « Histoire d'eau ». Những vật dụng trong phòng tắm, từ gạch đá hoa đến giấy dán tường, từ tấm màn cửa, thảm, gương, bồn tắm … đều được tác giả bố trí như để bọc lấy một thân hình mảnh mai, thụ động. Nu dans le bain hay Nu dans la baignoire … cho thấy mức độ gần gũi giữa Bonnard với người mẫu của ông.   Năm 1925 Pierre Bonnard thành hôn với Marthe sau hơn 20 năm chung sống. Vài tuần lễ sau, người tình của ông, Renée Monchaty, kết liễu cuộc đời. Sau này người ta mới biết, người mẫu trong série tranh khỏa thân của Bonnard, không nhất thiết là Marthe.Normandie- Côtes d'Asur, chốn địa đàng Vào cuối đời Pierre Bonnard tâm sự « Không bao giờ có nghệ thuật nếu không có thiên nhiên ». Ánh sáng muôn màu, lung linh vì hơi nước, thay đổi từng giờ bên dòng sông Seine uốn lượn của vùng Normandie đã thuyết phục Bonnard năm 1912 mua một căn nhà trên ngọn đồi ở Vernonnet, cách không xa khu vườn Giverny của Monet.Hơn một chục năm sau, sắc màu của vùng nắng ấm miền nam, biển biếc của bờ Địa Trung Hải đã làm ông xiêu lòng. Bonnard tậu thêm một căn hộ thứ nhì ở Le Cannet vùng Côtes d'Azur, về ở gần Renoir. Dù rất khâm phục hai danh họa bậc thầy của trường phái ấn tượng là Renoir và Monet, nhưng khác với Monet và Renoir, Pierre Bonnard vẽ theo ký ức để, như chính ông định nghĩa : vẽ để « giữ lại một khoẳnh khắc phù du ».  Nếu như khung trời miền Bắc là nguồn cảm hứng cho những Eté en Normandie – Mùa hè ở Normandie, Le Jardin Sauvage- Vườn hoang, Le Paradis terrestre –Địa Đàng, La Symphonie pastorale- Bản giao hưởng đồng quê, thì nắng ấm chói chang của vùng Côtes d'Azur là nơi Pierre Bonnard đã sáng tác ra những La Palme – Cành cọ (1926), L'Atelier du Mimosa (1939-1946) với những chùm mimosa vàng rực rỡ khoe sắc bên kia khung cửa sổ, là cây hạnh đào lộng lẫy trong mùa nở hoa, L'Amandier en fleur (1946-1947).Màu vàng và gam màu nóng vẫn là chủ đạo, nhưng Bonnard đã pha vào đó những sắc tía, xanh, tím. L'Amandier en fleur là tác phẩm cuối cùng của Pierre Bonnard. Trong đó, sắc xanh nước biển ẩn hiện bên những chùm hoa trắng. Đó cũng là những chùm hoa cuối cùng ông « tô điểm cho đời » hay đấy là những hình ảnh ông vĩnh viễn mang đi khi từ dã trần gian ? Pierre Bonnard từ trần một ngày sau khi ông hoàn tất Cây hạnh đào trong mùa nở hoa.  

« Imposteur » (Kẻ mạo danh) là tựa đề album phòng thu thứ sáu của Julien Doré. Lần này, nam ca sĩ trở lại với những bài hát cover hầu như 100% của Pháp, được xem như là sở trường của anh, kể từ khi Julien Doré thành danh trên sân khấu nhạc Pháp, cách đây gần hai thập niên. Vào năm 2007, nam ca sĩ Julien Doré đã đoạt được giải nhất cuộc thi hát truyền hình Nouvelle Star (phiên bản tiếng Pháp của American Idol), anh trở nên nổi tiếng nhờ nhạc phẩm « Moi, Lolita » (nguyên tác của Alizée). Khi hát bài này, nam ca sĩ đã đeo một chiếc kẹp tóc (như thể anh đang đóng vai một cô gái ngỗ nghịch lém lỉnh), kỷ niệm này đã in sâu vào tâm trí của khán giả Pháp, biểu tượng của chiếc kẹp tóc màu vàng vì thế được chọn làm hình bìa của tập nhạc cover của Julien Doré.Album « Imposteur » (Kẻ mạo danh) gồm 17 ca khúc chọn lọc. Phiên bản cao cấp deluxe có thêm hai bản nhạc bổ sung. Đó là giai điệu « Fais moi une place » để tưởng nhớ Françoise Hardy, đã qua đời trong năm 2024, cùng với « Elle est d'ailleurs » (Em xa nghin trùng) của Pierre Bachelet, mà làng nhạc Pháp chuẩn bị kỷ niệm 20 năm ngày giỗ trong năm tới.Khi ghi âm lại các bài hát ăn khách của nhiều nghệ sĩ khác, Julien Doré thường thay đổi lối tiếp cận, đem lại sự hóm hỉnh của mình, tạo thêm nhiều điệu bộ phong cách, cho dù bài hát sau đó có trở thành một tiết mục biểu diễn trên sân khấu hay không. Trên đĩa hát này, có sự góp mặt của nhóm L5 trong video clip « Toutes les femmes de ta vie » và ba bản song ca với Sharon Stone, Francis Cabrel và Hélène Ségara, vốn đã từng ghi âm trước đây nhạc phẩm « Sara perché Ti Amo »,  trên album « Amaretti » của cô, phát hành vào năm 2016.Trên tuyển tập album gồm các bản ghi âm lại, Julien Doré dành một vị trí quan trọng cho dòng nhạc Pháp nói chung, nhạc pop những năm 1980 nói riêng, tiêu biểu qua những giai điệu nổi tiếng như « Les démons de minuit » của nhóm Images, « Les Sunlights des Tropiques » của Gilbert Montaigné và nhất là « Mourir sur scène » (Chết trên sân khấu) của Dalida.Cách đây gần hai thập niên, giới yêu nhạc cũng đã khám phá giọng ca của Julien Doré qua bản cover « Chết trên sân khấu », nhân vòng chung kết cuộc thi hát truyền hình Nouvelle Star. Ở đây một lần nữa, người hâm mộ tìm lại kỷ niệm khó quên của buổi biểu diễn vào năm 2007, trên album mới của mình Julien Doré ghi âm lại bài hát « Mourir sur scène » với một bản phối mới.Một bản nhạc ăn khách khác của Dalida cũng thu hút được nhiều sự quan tâm trong album thứ 6 của Julien. Khi ghi âm lại nhạc phẩm « Paroles Paroles » từng được tác giả Pham Duy phóng tác sang tiếng Việt thành nhạc phẩm « Những lời mê hoặc », nam ca sĩ đã đảo ngược phần đối đáp. Lời ca trước đây của Dalida sẽ do anh trình bày. Còn phần thoại của thần tượng điện ảnh Alain Delon lại được dành cho ngôi sao màn bạc Mỹ Sharon Stone. Ý tưởng của bản song ca này đã được giữ kín trong nhiều tháng qua.Theo lời kể của Julien Doré, anh đã gặp ngôi sao màn bạc Sharon Stone tại liên hoan điện ảnh Cannes cách đây vài năm. Sharon Stone đến Cannes để tổ chức các đêm dạ hội gây quỹ từ thiện. Còn Julien Doré thì được mời biểu diễn trong buổi tiệc bế mạc. Hai nghệ sĩ trò chuyện làm quen với nhau, nhưng không nghĩ là họ có dịp gặp lại. Cho đến một ngày kia, Julien liên lạc với Sharon qua mạng xã hội và ngỏ ý mời Sharon hợp tác để ghi âm bản nhạc « Paroles Paroles « (Những lời mê hoặc), điều mà Sharon Stone đã nhận lời ngay.Trung thành với phong cách hóm hỉnh khôi hài (Julien cố tình hát lệch nhip, hát sai một số nốt nhạc) nhưng anh vẫn tạo được những khoảnh khắc nhẹ nhàng duyên dáng trong tác phẩm. Julien Doré thử kết nối dư âm của ký ức với những khoảnh khắc hiện tại, chính cũng vì con tim luôn nhớ nhung khắc khoải, cho nên trong tâm hồn u hoài, kỷ niệm buồn vẫn chưa nhạt phai.

Trong gần 80 năm sự nghiệp, Camille Saint-Saëns sáng tác hơn 600 nhạc phẩm. Trong tủ sách đồ sộ đó của nền âm nhạc Pháp, có một thoáng bóng hình thành phố Sài Gòn, thời còn là thuộc địa Đông Dương. Dòng chữ « Saigon, 1895, Avril » đánh dấu thời điểm Camille Saint-Saëns hoàn tất vở opéra Frédégonde trong những ngày tháng ông thả bước ở Đông Dương : Sài Gòn, Chợ Lớn, Vũng Tàu, Côn Đảo là những nơi ông đã đi qua.Ngày 13/02/1895 đích thân toàn quyền Đông Dương Armand Rousseau ra tận bến cảng Sài Gòn đón người bạn thân Camille Saint-Saëns. Ông lưu lại thành phố được mệnh danh là Hòn Ngọc Viễn Đông vài tuần trước khi tiếp tục hành trình đến Côn Đảo, nơi một mối thâm giao là Louis Jacquet điều hành nhà tù khét tiếng Poulo Condore.Trong không khí của vùng nhiệt đới này Camille Saint-Saëns đã soạn nốt hai chương sau cùng trong vở ca nhạc kịch Frédégonde còn dang dở. Trong một bức thư còn lưu lại về những ngày tháng tại Đông Dương, người nhạc sĩ này đã viết « Phong cảnh Côn Sơn tuyệt đẹp, tôi chưa từng được thấy trên đời (…) Tiếc là chẳng hiểu biết gì nhiều về con người, về văn hóa và nhất là âm nhạc xứ này ».  Nghịch lý của người tự nhận thuộc trường phái Phương ĐôngThật ra trước khi đặt chân đến Đông Dương, Camille Saint-Saëns từng có dịp tiếp cận với âm nhạc phương Đông nhân hội chợ triển lãm toàn cầu Exposition Universelle Paris năm 1889. Nhưng khác hẳn với nhạc sĩ Claude Debussy (1862-1918), Saint-Saëns không bị nhạc ngũ cung hay những nhạc cụ cổ truyền phương Đông làm mê hoặc. Trong một bài nghiên cứu, ông viết : âm thanh phát ra từ những nhạc cụ xa lạ ấy làm ông liên tưởng đến « tiếng mèo kêu, đến những tiếng kêu thảm khốc của những con vật bị hành hình ».  Những ngày tháng ở Sài Gòn, Chợ Lớn, ông đã nhiều lần đi « xem hát » và dường như chất nhạc thuần túy Á Đông đó không mảy may làm Camille Saint-Saëns thay đổi quan điểm. Nhưng điều đó không cấm cản Saint-Saëns tự nhận và được xem là một trong những gương mặt tiêu biểu của trường phái nghệ thuật Phương Đông – Orientalisme.Năm 1872 vở opéra thứ ba trong sự nghiệp của Camille Saint-Saëns mang tựa đề Công Chúa Da Vàng – La Princesse Jaune, nhân vật chính trong vở ca nhạc kịch đó yêu say đắm một nàng tiên Nhật Bản dù chỉ là một mối tình trong mơ. Bản thân Saint-Saëns cả đời chưa hề đặt chân lên xứ hoa anh đào.Đông phương trong thế giới của Saint-SaënsÂm hưởng rất Á Đông, mà chúng ta vừa nghe qua trong đoạn cuối chương thứ nhì bản Concerto số 5 cho dương cầm- còn được gọi là bản Concerto Ai Cập, được Camille Saint-Saëns sáng tác tại Louxor năm 1896. Ông đã đưa giai điệu của một bản tình ca dân gian Ai Cập vào tác phẩm này. Tiếng hát của anh lái đò với thang âm ngũ cung trên xứ sở của những vị vua pharaon là tiếng gọi viễn du, là lời mời Camille Saint-Saëns neo lại con thuyền sáng tác trên dòng sông Nil.Bị bệnh suyễn từ bé, nhạc sĩ Camille Saint-Saëns không chịu được thời tiết của những mùa đông ẩm ướt ở Pháp nên ông rất thường tìm đến những vùng nắng ấm. Tác giả của Le Carnaval des Animaux - Lễ hội hóa trang của các loài thú, đã 15 lần đến Ai Cập, 6 lần dừng chân tại quần đảo Canarie, 19 lần sang Algeri và chính tại thủ đô Alger ông đã trút hơi thở cuối cùng ngày 16/12/1921.Là một nhạc sĩ phong cầm và piano, một nhạc trưởng tài hoa, một nhà soạn nhạc đa tài để lại nhiều dấu ấn trong hầu hết các thể loại âm nhạc từ thính phòng, đến giao hưởng, và kể cả trong thế giới opéra, trong suốt sự nghiệp, Camille Saint-Saëns rất thường phải sống xa nhà : ông từng biểu diễn tại Nga, hai lần sang Hoa Kỳ, lặn lội đến tận Brazil hay Achentina ...Khi định mệnh lần lượt cướp đi hai cậu con trai lúc tuổi còn thơ, ông không còn thiết tha với cuộc sống gia đình. Camille Saint-Saëns gần như ly thân với người vợ trẻ -thua ông đến hơn 20 tuổi. Rất thường xuyên qua thư từ, ông liên lạc với mẹ, người đã đưa ông bước vào thế giới âm nhạc. Năm 1888 khi bà mất, không còn gì giữ chân người nghệ sĩ này ở Paris hay ở quê nội là thành phố Dieppe. Tác giả từng tâm sự : những chuyến đi xa là cách duy nhất để Saint-Saëns hy vọng tìm lại được chính mình. Và đúng như thế : ông rong ruổi đi từ Ceylan đến Malta, từ Tunis đến quần đảo Canaries của Tây Ban Nha, sang tận Đông Dương.Suite Algérienne, Africa, Giai điệu Ba Tư, Công Chúa Da Vàng, Bình minh trên sông Nil … là một số những tác phẩm mang tên những vùng đất Camille Saint-Saëns đã đi qua.Người đi trước thời đại Camille Saint-Saëns là một nhạc sĩ dấn thân. Ở vào thời kỳ Anh, Pháp, Hà Lan đua nhau chinh phục những vùng đất mới, nhạc sĩ Saint-Saëns thường xuyên lui tới Algeri, thuộc địa của Pháp hay Ai Cập, vùng lãnh thổ thuộc về vương quốc Anh. Nhưng lập trường của Camille Saint-Saëns rất rõ ràng : « Thành phố Alger đủ thơ mộng để cho những người châu Âu đến đây sống một cuộc đời vương giả nhưng thay vì bảo tồn văn hóa bản địa đẹp đẽ ấy, thì người ta lại phá hủy những đền đài cổ kính và tráng lệ của Algeri để kiến thiết những khu nhà Tây xấu xí ».Trong thư gửi đến người bạn tâm giao là Louis Gallet ngày 04/01/1896 nhạc sĩ Saint-Saëns mạnh mẽ lên án châu Âu « biến thế giới muôn màu muôn thể thành một khối thuần nhất đến là nhàm chán ».Đối với một người mà « bốn bể là nhà», ông không thể chấp nhận chính sách thực dân.Một điểm nổi bật khác trong tư tưởng của Camille Saint-Saëns là ông rất chú trọng vào tinh thần bác ái và bình đẳng xã hội. Trong tác phẩm Danse Macabre - vũ điệu của những bộ xương khô, sáng tác năm 1874 ông phổ nhạc một bài thơ mang tên Bình Đẳng và Bác Ái của thi sĩ Henri Cazalis. Ở cõi vĩnh hằng hai bộ xương của một bà bá tước và một anh thợ hàn tự do và hạnh phúc khiêu vũ bên nhau. Hạnh phúc trong giây phút đó khiến thế gian phải ganh tị.Những nhạc sĩ bậc thầy như Rossini của Ý hay Franz Liszt của Hungary đã nhanh chóng nhìn thấy Camille Saint-Saëns là một nghệ sĩ tài hoa. Liszt từng thốt lên rằng Saint-Saëns là nhạc sĩ phong cầm « xuất sắc nhất trên đời ». Nhiều năm sau đó đến lượt nhạc sĩ Claude Debussy quả quyết rằng « Saint-Saëns là người am hiểu âm nhạc của thế giới hơn ai hết ! ».Trong lịch sử âm nhạc Pháp, Camille Saint-Saëns là một trong những tác giả có sự nghiệp bền bỉ nhất. Ông đã dễ dàng xuyên qua hai thế kỷ 19 và 20, vượt qua hai cuộc chiến giữa Pháp và Đức. Hai đợt giao tranh với Đức ấy là một vết thương trong lòng Camille Saint-Saëns, bởi Đức là quê hương của những nhạc sĩ như Bach, Mendelson, Wagner mà ông hằng ngưỡng mộ. Camille Saint-Saëns liên tục là người mở đường : với tác phẩm quatuor đầu tiên dành cho kèn saxo, là người tiên phong đưa điệu tango vào dòng nhạc « cổ điển », năm 1908 lại cũng Saint-Saëns là người đầu tiên soạn nhạc phim. Có lẽ chính vì thế mà nhạc phẩm Aquarium trong tập nhạc Le Carnaval des Animaux - Lễ hội hóa trang của các loài thú được chọn là nhạc hiệu mỗi mùa Liên hoan điện ảnh quốc tế Cannes.(Tạp chí phát lần đầu ngày 01/01/2022)

Quầy bán đèn và đồ trang trí làm từ bìa carton và giấy cũ thu hút mọi ánh nhìn trong phiên chợ trên quảng trường Saint-François ở thành phố Lausanne, Thụy Sĩ. Bị thu hút vì những nét tinh xảo, khéo léo như thổi hồn cho tác phẩm, du khách còn ngỡ ngàng hơn khi phát hiện rằng tất cả đều được làm từ đồ phế thải. Đó là những sáng tạo theo nghệ thuật tái chế (Recycle Art). Phong trào nghệ thuật này tái sử dụng rác thải để tạo ra các tác phẩm nghệ thuật, trong đó có một số phương pháp nổi tiếng : Nghệ thuật tái chế (recycle art), nâng cấp (upcycling), nghệ thuật bằng bìa cứng (cardboard art), cắt dán (collage)… Trong nghệ thuật bìa cứng, bìa cứng (carton) là vật liệu chính, nhờ có nhiều lớp, dễ sử dụng nên được chế tác, cắt hoặc gấp lại để tạo ra các tác phẩm điêu khắc và đồ nội thất. Bìa carton hiện được sử dụng nhiều trong thiết kế hiện đại và mang lại nét đặc trưng và sự vững chắc cho đồ vật.Đồ phế thải thành tác phẩm nghệ thuậtBéatrice và Christophe Richoz, cặp vợ chồng nghệ nhân, say sưa giới thiệu sáng tạo từ xưởng l'Atelier Enchanté của họ, từ những sản phẩm lớn, như cây đèn, chụp đèn… đến những đôi khuyên tai vừa sang trọng vừa độc đáo.“Cây đèn này được làm từ đăng ten carton. Đó là tấm bìa cứng có rãnh, được đặt chồng lên nhau, rất tỉ mỉ, đúng từng ly từng tí. Và thường là do chồng tôi làm. Sau đó, chúng tôi hoàn thiện, tạo cảm giác như là gỗ bào. Chiếc bình lớn này, cũng như những viên đá cuội kia, đều được làm từ ren carton, xếp chồng lên nhau, bên trong được nhồi giấy. Trước tiên, chúng tôi vẽ hình lên bìa cứng, dán các tấm bìa lên nhau, cắt theo hình vẽ và cuối cùng là gọt tỉa và mài theo tạo hình. Chúng tôi để rỗng trong bình hoa để có thể cắm cành khô hoặc hoa khô. Những viên đá nằm ở phía dưới cũng thế. Chúng tôi nhặt những viên sỏi ở rìa hồ và muốn làm giống như vậy. Chúng tôi muốn tạo thêm các đường viền tự nhiên như thật, cho nên sau khi làm các bước như dán bìa chồng lên nhau, tạo hình, rồi cắt theo hình vẽ, cuối cùng là thêm những nét uốn lượn để tạo cảm giác hòn đá bị nước mài mòn”. Bên cạnh những tác phẩm làm từ bìa carton, còn có rất nhiều đồ vật, những chiếc đĩa hoặc đôi bông tai, được làm bằng giấy bồi. Đây là một kỹ thuật tái chế khác song song với tái chế bìa carton, có nguồn gốc từ thành phố Lecce, vùng Puglia, miền nam Ý. Theo giải thích của bà Béatrice Richoz, “La cartepesta” - kỹ thuật bồi giấy - sử dụng bột mì và nước, dây, rơm và giấy để tạo ra những tác phẩm tinh tế, mềm mại. Những nghệ nhân, những nhà điêu khắc ở Lecce là bậc thầy trong “Nghệ thuật hoành tráng” trong suốt thế kỷ XV đến XVIII ở Ý, mang lại mọi biểu cảm cho những bức tượng nhỏ, thể hiện tinh tế những nét gấp trên trang phục, hoặc vết nhăn trên bàn tay. Rất nhiều tác phẩm theo kỹ thuật này vẫn được bảo tồn trong các Vương cung thánh đường hay nhà thờ.“Ban đầu, chúng tôi làm bằng giấy bồi. Sau đó chúng tôi theo học một khóa sáng tạo các bức tượng Chúa giáng sinh ở thành phố Lecce, Ý. Những tác phẩm đó đẹp đến nỗi chúng tôi muốn mang hết về nhà. Và chúng tôi bắt đầu làm, nhưng ở đây (Thụy Sĩ), những nhân vật đó lại không được hiệu quả cho lắm, nên chúng tôi chuyển sang làm những món đồ trang trí nho nhỏ cho lễ Giáng sinh, Phục sinh. Rồi từng bước một, chúng tôi bị cuốn vào công việc này, lúc nào cũng nghĩ : À, mình có thể làm được cái này và thế là chúng tôi chuyển sang làm đèn và chụp đèn. Ví dụ như chiếc chụp đèn được làm từ đăng ten bìa hình bông hồng. Chúng tôi cắt các dải bìa cứng, sau đó tạo thành những hình bông hồng, rồi dán lần lượt những bông hồng đó lên khuôn làm chụp đèn. Chúng tôi làm thành hai mảng, gọt dũa bên trong và bên ngoài, sau đó ghép dán hai mảnh đó lại với nhau. Và bên trong có thể treo đèn mang lại ánh sáng dịu nhẹ. Trước đây khi chưa quen, chúng tôi mất đến một tuần để làm mỗi chụp đèn như vậy nhưng giờ thì mất ít thời gian hơn. Giai đoạn chuẩn bị và hoàn thiện là mất thời gian nhất. Sau đó, chúng tôi thêm cả bìa cứng đun trong nước để tạo cảm giác thô thô mà rất nhiều người thích”.Sử dụng chất liệu và màu thân thiện với môi trườngMỗi sản phẩm là một màu sắc riêng vì hoàn toàn làm thủ công. Chất liệu sơn, vẽ cũng được chọn cẩn thận vừa để bảo vệ người sử dụng vừa thân thiện với môi trường. Ví dụ những đôi khuyên tai được phết thêm một lớp vec-ni để hồ dán không dính vào da.“Hoặc với chiếc đĩa bằng giấy vò nát kia, tôi muốn tạo cảm giác như được làm bằng da khi nhìn vào. Sau đó, chúng tôi dùng bột màu hoặc màu acrylic, màu nước để vẽ lên trên. Chúng tôi luôn cố sử dụng bột màu hoặc những chất tự nhiên nhiều nhất có thể hoặc màu acrylic, tôi nghĩ nó cũng không quá tệ, hoặc chúng tôi để nguyên.Còn mỗi bình hoa lớn như vậy phải mất 8 đến 10 ngày để làm, từ lúc bắt đầu dán các tấm bìa và cắt tỉa theo hình vẽ. Tất cả những tấm bìa carton đó đều được chúng tôi đi nhặt. Chúng tôi biết một cửa hàng bán khung tranh và thường được giao hàng. Các thùng carton của họ thường chắc, sạch và đẹp. Chúng tôi đến lấy và mang về xưởng, trải trên sàn rồi dán chồng lên nhau. Đôi khi chúng tôi cũng thay đổi chiều của các tấm bìa để tạo ra những hình dạng khác. Sau đó, chúng tôi cắt và hoàn thiện. Thường phải mất 8 đến 10 ngày, vì còn phải chờ carton sấy khô, ép chúng để tạo hình. Sau đó, thường thì chúng tôi dán thêm những hình nhỏ khác để tạo dáng cho tác phẩm”. Nguồn ý tưởng vô tậnNghệ thuật tái chế không phải là phong trào mới nhưng ngày càng thu hút thêm nhiều “tín đồ” -  những người quan tâm bảo vệ môi trường và tìm thấy nguồn cảm hứng sáng tạo trong những vật bị bỏ đi vì tưởng chừng vô dụng. Trong loại hình nghệ thuật này, phương pháp tái chế có lẽ là phổ biến nhất. Chất thải được chuyển đổi để tái sử dụng, hoặc được biến thành thiết kế bối cảnh và triển lãm. Eve de Jong là một trong số những nghệ sĩ nổi tiếng trong loại hình này với dự án Mount Plastic - một loạt tác phẩm điêu khắc làm từ nắp và nắp nhựa.Ngoài ra, còn phải kể đến phương pháp nâng cấp nhằm tăng giá trị hoặc mang lại một công dụng mới cho phế thải, ví dụ để ghép thêm vào các tác phẩm, điêu khắc hoặc hội họa. Một phương pháp rất thịnh hành khác trong nghệ thuật tái chế là cắt dán, kết hợp với nghệ thuật trừu tượng, ví dụ dùng các mảnh tạp chí, sách, nhãn hiệu, bao bì, thậm chí hàng dệt may để làm nên những tác phẩm mới, đưa rác thải trở lại cuộc sống. Tất cả đòi hỏi những ý tưởng độc đáo. Bà Béatrice Richoz cười và chỉ vào đầu, giải thích :“Tất cả xuất phát từ chiếc hộp này. Thực ra chúng tôi luôn luôn tìm tòi. Khi bắt đầu một việc gì đó, chúng tôi không muốn ngồi yên một chỗ mà luôn tìm kiếm điều mới lạ, những ý tưởng mới và giờ đã trở thành thói quen. Mỗi khi nhìn một điều đơn giản, chúng tôi luôn tự hỏi : Mình có thể là được gì ngoài điều hoặc đồ vật mà mình nhìn thấy. Có nghĩa là hình dung xa hơn những gì mà người ta có thể thấy”.Họ biến ý tưởng của những người khác thành hiện thực, theo “đặt hàng”. Họ tham gia thiết kế và làm đạo cụ bằng giấy vụn và carton cho các vở kịch. Họ giúp các cửa hàng thêm hấp dẫn hơn vào các dịp lễ tết. Để những đam mê, sáng tạo của mình được đến với công chúng, ông bà Richoz, cũng như những nghệ nhân khác, tìm mọi cơ hội để giới thiệu sản phẩm. Những phiên chợ định kỳ ở các thành phố trong vùng Grandvillard, Champex, Gryon… hoặc hội chợ dành cho nghệ nhân sáng tạo ở Lausanne là những địa điểm giúp công chúng hiểu thêm về công việc “tái chế” đặc biệt này.Ánh đèn ấm áp, phản chiếu qua những kẽ nhỏ trong chiếc chụp đèn bằng carton, còn kỳ diệu hơn trong tiết trời mùa đông với những bông tuyết rơi trắng trong phiên chợ Giáng sinh cuối năm. Nhưng trong lúc chờ đợi, xưởng nghệ thuật của ông bà Richoz ở Cully mở cửa đón những người tò mò muốn xem điều kỳ diệu được hình thành như thế nào.

Trong số các bản tình ca của Elvis Presley, nhạc phẩm « Are you lonesome tonight » có lẽ là giai điệu buồn và đẹp nhất. Vào đầu những năm 1960, sau hai năm thi hành nghĩa vụ quân sự, nam danh ca Elvis đã ghi âm lại bài hát này theo gợi ý của nhà quản lý Colonel Parker, đơn giản là vì vợ ông (bà Marie Mott) rất thích nghe bản nhạc này (phiên bản của Al Jolson), từng ăn khách nhiều năm trước đó  Mặc dù đã được hoàn tất vào mùa xuân năm 1960, nhưng bản ghi âm « Are You Lonesome Tonight » của Elvis Presley lại bị hãng đĩa RCA « cầm chân », trì hoãn thời điểm phát hành đến hơn 6 tháng. Chủ yếu cũng vì ban giám đốc điều hành thời bấy giờ nghĩ rằng bản ballad này không phù hợp với hình ảnh và phong cách của Elvis, họ muốn anh hát nhạc rock để thu hút giới trẻ thay vì hát nhạc tình theo kiểu crooner, hợp hơn với lứa tuổi trung niên.Bất ngờ thay, khi được phát hành vào tháng 11 năm 1960, bài hát này thành công ngay lập tức trên thị trường Mỹ, đứng đầu bảng xếp hạng nhạc pop của Billboard, về hạng ba trong hạng mục R&B. Một tháng sau khi chinh phục Hoa Kỳ giai điệu này lại giành luôn ngôi vị quán quân tại vương quốc Anh và hạng đầu thị trường châu Âu.Có thể nói là « Are You Lonesome Tonight » là một bản nhạc xưa. Được nhóm sáng tác Tin Pan Alley (gồm các nhạc sĩ Roy Turk và Lou Handman) viết vào năm 1926, bản nhạc này đã thành công vang dội lần đầu tiên vào năm 1927 với bản ghi âm của Charles Hart. Hai thập niên sau, bài hát « Are You Lonesome Tonight » ăn khách một lần nữa với Harry Freidman, ca sĩ chính của dàn nhạc Blue Barron và nhất là phiên bản của nam danh ca Al Jolson, với giọng đọc khá truyền cảm thay vì giọng hát ở trong đoạn giữa.Khi cover lại bài hát này, Elvis có lẽ đã muốn chiều ý nhà quản lý của anh là Colonel Parker. Lúc đầu, ông chỉ yêu cầu anh hát thử, nếu không thích thì không cần phải thu thanh, nào ngờ lối hát thần sầu của Elvis lại nâng bản nhạc này lên một tầm cao mới, có phần vượt trội so với các phiên bản trước. Đoạn khó nhất đối với Elvis là phần độc thoại khi anh mô tả mối tình như một vở kịch ba màn, yêu nhau trong màn đầu, bẽ bàng khổ đau trong màn hai, để rồi chia tay nhau trong màn cuối. Khi vở kịch buông màn, cũng là lúc tình yêu đã đi vào hồi kết, sân khấu cô đơn trống rỗng để lại trong màn đêm một dấu chấm hết. Tuy không phải là sở trường so với giọng hát, nhưng giọng nói của Elvis trong phần thoại lại đầy sức thuyết phục.Ông hoàng Elvis đã ghi âm bản nhạc này tại Studio B ở Nashville vào đầu tháng 04/1960. Tuy nổi tiếng là một ca sĩ nhạc rock, nhưng vào thời bất giờ anh đang chuyển sang ghi âm những bài hát xưa, điển hình là bài hát rất ăn khách của anh trước đó « It's Now Or Never » được phóng tác từ giai điệu « O Sole Mio », và sau đó đến bài « Surender » (Torna a Surriento/Trở về mái nhà xưa trong tiếng Việt) cũng như bài « No more », chuyển thể từ « La Paloma », khúc đàn Tây Ban Nha nổi tiếng trong làng nhạc cổ điển.Bản thân danh ca Elvis thích sự chuyển hướng này trong sự nghiệp của mình, xem đó là cơ hội để mở rộng tầm nhìn, thử hát nhiều thể loại âm nhạc khác nhau. Điều mà ban giám đốc điều hành hãng đĩa RCA lo ngại, rốt cuộc đã không xảy ra. Dù bị dời lại hơn nửa năm, nhưng đến khi được phát hành, « Are You Lonesome Tonight » lại giúp cho Elvis chinh phục được thêm nhiều thành phần người hâm mộ mới (thế hệ trên 35 tuổi), mà vẫn giữ lại hầu hết những người yêu mến chất giọng của Elvis (chủ yếu là giới trẻ) luôn trung thành với giọng ca này từ lúc anh mới vào nghề.Cũng như bài hát « Will you still love me tomorrow » (Mai có còn yêu em) của Carole King đã cho ra đời nhiều bản nhạc hồi âm như « Tomorrow & Always  » (Yêu đến ngàn sau), phiên bản của Elvis « Are You Lonesome Tonight » sau khi thành công, đã có ít nhất 5 ca khúc đối đáp của những giọng ca nữ khác nhau được tung ra thị trường. Đó là trường hợp của Dodie Stevens, Linda Lee, Ricky Page, Thelma Carpenter và Jeanne Black.Các giọng ca nữ này đã hồi âm Elvis khi cho phát hành nhạc phẩm mang tựa đề « Yes, I'm lonesome tonight » (Vâng em cô đơn đêm nay) giữ nguyên giai điệu nhưng thay đổi lời hát. Ngoài ra, cũng có một bài hát thứ nhì với góc nhìn khác mang tên là « Oh, how I miss you tonight » (Đêm nay sao quá nhớ anh).Tuy được đề cử đi tranh giải Grammy trong hạng mục bản ghi âm xuất sắc nhất, nhưng bài hát của Elvis rốt cuộc lại nhường hạng đầu cho nhạc phẩm « Georgia On My Mind » của Ray Charles. Dù vậy bài hát này lại rất thành công trên thị trường và sau Elvis, đến phiên nhiều nghệ sĩ quốc tế ghi âm lại bài này như Frank Sinatra, Connie Francis, Doris Day, Bobby Solo …Gần một thế kỷ sau ngày ra đời, giai điệu « Are You Lonesome Tonight » tính đến nay đã có gần cả ngàn phiên bản trong 16 thứ tiếng. Trong tiếng Việt, bài này có nhiều lời khác nhau. Lời đầu tiên « Tình bơ vơ » của tác giả Trầm Tử Thiêng do Elvis Phương ghi âm. Lời thứ nhì « Đêm Buồn » của tác giả Nguyễn Hoàng Đô qua phần trình bày của các nghệ sĩ Thanh Duyên hay Quỳnh Dao, lời thứ ba « Em còn cô đơn tối nay » được nhiều nguồn ghi chép là do Trung Hành tự đặt lời và ghi âm.« Are You Lonesome Tonight » là một trong những bài hát buồn và đẹp nhất từng được viết. Theo bảng xếp hạng (năm 2008) của tạp chí Billboard, bản nhạc này đứng hạng thứ 81 trên danh sách 100 bài hát hay nhất mọi thời đại. Tưởng chừng nhân vật trong bài hát thầm hỏi người yêu, nhưng thực ra lại tự hỏi lòng : có ai nào ngờ đâu, tấn trò đời sân khấu. Yêu ngay từ lúc đầu, trao ánh mắt cho nhau. Nhưng không hiểu vì sao, tình lạc lối đêm thâu. Cho cô đơn buông màn, tim ngập tràn nỗi đau.

Trong những năm gần đây, sự quan tâm của công chúng đối với dòng phim tiểu sử (biopic) vẫn chưa suy giảm. Phía nghệ sĩ quốc tế có Freddie Mercury, Bob Marley hay Amy Winehouse, còn trong làng nhạc Pháp, sau hai thần tượng Édith Piaf và Dalida, nay đến phiên « Monsieur Aznavour » ra mắt khán giả cuối tháng 10 năm 2024. Bộ phim kể lại hành trình của ông Aznavour trong những năm tháng đầu đời, đồng thời cũng đánh dấu 100 năm ngày sinh của danh ca người Pháp gốc Armenia. Bộ phim « Monsieur Aznavour » trước hết là câu chuyện của một kẻ gan lì bướng bĩnh, không chịu nghe lời ai. Mọi người đều nói rằng, trước sau gì ông cũng gặp thất bại, vì vào thời bấy giờ để hát nhạc tình, ca sĩ phải có ngoại hình, khuôn mặt phải điển trai. Người duy nhất thấy được tài năng của Aznavour, có lẽ vẫn là Édith Piaf, bởi vì cả hai nghệ sĩ này đều có ý chí vươn lên, thoát khỏi cảnh cơ cực nghèo đói, từ cái thuở đi hát rong ở ngoài đường phố. Ngay từ lúc mới vào nghề, nghệ sĩ Aznavour đã bị giới phê bình chỉ trích nặng nề, họ chê ông xấu ở ngoại hình cũng như ở chất giọng, khuyên ông nên làm nghề kế toán hơn là ca sĩ. Thậm tệ hơn nữa, nhiều nhà phê bình đã tỏ ra kỳ thị, khi coi thường nguồn gốc của gia đình ông.Tại Pháp, anh Fabien Marsaud nổi tiếng là một nghệ sĩ slam với nghệ danh ''Grand Corps Malade''. Lần này, anh cùng thực hiện với Medhi Idir bộ phim kể lại cuộc đời và sự nghiệp của nam danh ca Aznavour, một dự án có từ gần một thập niên qua, ngay từ thời ông còn sống. Nghệ sĩ Grand Corps Malade cho biết quá trình hình thành bộ phim « Monsieur Aznavour » :« Aznavour trước hết là một huyền thoại nhạc Pháp và xa hơn nữa ông là một biểu tượng của văn hóa Pháp ở nước ngoài. Về mặt quan hệ đời tư, tôi càng cảm thấy gần gũi gắn bó với ông. Sở dĩ tôi dành cho ông nhiều tình cảm quý mến là vì tôi có may mắn quen ông ở ngoài đời và quan trọng hơn nữa là tôi đã có dịp làm việc với ông, được ông chỉ bảo dìu dắt, nhờ vậy mà tôi hiểu ông Aznavour hơn, cả nghệ sĩ lẫn con người.Sinh thời, nam danh ca Aznavour đã từng có ý định cho quay một bộ phim kể lại cuộc đời và sự nghiệp của mình. Lúc đầu, ông đã giao dự án này cho con rể của ông (chồng của Katia Aznavour), là nhà sản xuất Jean Rachid. Thế nhưng, dự án này lại bị gián đoạn vào năm 2018 khi ông Aznavour đột ngột qua đời. Một thời gian sau đó, nhà sản xuất mới khởi động lại quá trình làm phim tiểu sử và giao cho chúng tôi phần soạn kịch bản cũng như việc thực hiện dự án này ». Thay vì phản ánh giai đoạn huy hoàng nhất trong sự nghiệp của Aznavour, ông có lẽ là nghệ sĩ Pháp đã thực hiện trong đời 5 vòng lưu diễn thế giới, bộ phim lại chủ yếu tập trung vào giai đoạn đầu đời, khi Aznavour còn đang chờ thời, người nghệ sĩ muốn phát huy tài năng, nhưng vì chưa có cơ hội, nên phải chịu khó làm đủ mọi nghề để kiếm sống, bữa no bữa đói. Nghệ sĩ Grand Corps Malade giải thích :« Ông Aznavour muốn kịch bản phim nhấn mạnh đến thời ông mới vào nghề, chứ ông không quan tâm đến giai đoạn thành công, bước lên tột đỉnh danh vọng (ông thành danh khá muộn vào năm 37 tuổi). Thời thanh niên, ông đã phải trải qua những năm tháng cơ cực, làm cùng lúc nhiều công việc mới hy vọng đủ sống. Xuất thân từ một gia đình nghèo người nhập cư gốc Armenia, ông đi làm rất sớm để phụ giúp cha mẹ. Ông chọn nghề sân khấu cho dù không có nhiều lợi thế : không có quan hệ rộng rãi, quen biết nhiều người có thể giúp ông thăng tiến nhanh. Nhiều nhà phê bình chê ông xấu cả về ngoại hình lẫn chất giọng. (Thực ra, giọng của Aznavour khá hay, khàn đục trong những vết gãy, nhưng lại không hợp với thời bấy giờ, đang có trào lưu của những giọng ca quyến rũ mượt mà, âm thanh trau chuốt bóng bẩy). Nhưng có lẽ nhờ có ý chí phấn đấu và sức chịu đựng bền bỉ mà người nghệ sĩ đã vượt qua được những trở ngại cũng như cạm bẫy, để rồi cuối cùng áp đặt tài năng của mình ».  Khi mới vào nghề, ông Aznavour từng bị phân biệt đối xử, thậm chí có nhiều lời phê bình mang tính kỳ thị khi nhắm vào nguồn gốc Armenia của ông thay vì đơn thuần bàn về tài năng soạn nhạc hay diễn đạt của Aznavour trên sân khấu. Thế nhưng giờ đây, không ai có thể phủ nhận được tầm ảnh hưởng của nghệ sĩ này, đại diện cho văn hóa Pháp ở nước ngoài và đó là ý nghĩa mà hai đạo diễn Medhi Idir và Grand Corps Malade đã muốn đề cao trong bộ phim :« Câu chuyện của Aznavour là một biểu tượng tuyệt vời, và càng có tiếng vang trong thời buổi hiện nay. Vào lúc nhiều quốc gia đang co cụm lại, có tư tưởng sống khép kín và thậm chí muốn đóng cửa biên giới trước nỗi lo ngại của các làn sóng nhập cư. Ông Aznavour là trường hợp khá tiêu biểu của thế hệ sau của các gia đình dân nhập cư, cha mẹ họ không nói thạo tiếng Pháp, nhưng con cháu họ trong mắt người nước ngoài, lại trở thành những gương mặt tiêu biểu của văn hóa Pháp nói riêng, cho nước Pháp nói chung. Quá trình hội nhập thành công mang tính thời sự, và chúng tôi chọn đề tài này làm biểu tượng. Xuất thân từ trường phái slam kết hợp giai điệu với thơ nói, nghệ sĩ Grand Corps Malade hơn ai hết biết rõ di sản mà ông Aznavour đã để lại cho các thế hệ sau, nhưng ngoài tiếng Pháp, tầm ảnh hưởng của nam danh ca Aznavour còn khá lớn đối với nhiều nghệ sĩ quốc tế. Anh cho biết đó là những nghệ sĩ nào và giải thích vì sao :« Trong phim, chúng tôi có nhắc đến trường hợp của Dr Dre, nghệ sĩ hip hop rất nổi tiếng người Mỹ đã từng lấy lại một đoạn của bài hát « Parce que tu crois » rồi đưa vào trong giai điệu nhạc rap của mình. Về phần mình nghệ sĩ nhạc rap Benito Martínez Ocasio với nghệ danh Bad Bunny trong album « Nadie sabe lo que va a pasar manana » (Không ai biết ngày mai sẽ ra sao) đã thu hút hàng trăm triệu lượt truy cập trên mạng Spotify nhờ hội tụ thần tượng Al Pacino trong phim video clip với Aznavour qua giai điệu khi mượn lại bài hát « Hier encore » của ông hiểu theo nghĩa Tuổi trẻ cứ nghĩ rằng mình còn thời gian. Xuất thân từ một gia đình nhập cư, và nhờ vậy mà có hai nền văn hóa, trải qua nhiều năm tháng cực khổ trước khi thành công, nhưng không phải vì giàu có hôm nay mà quên đi những buổi hàn vi thuở nào. Tất cả những yếu tố đó đều rất là con người, cộng thêm những giai điệu nghe đi nghe lại mà vẫn chưa lỗi thời, khiến cho hình tượng của Aznavour luôn hấp dẫn đối với các nghệ sĩ rap hay slammer mọi thời.Bộ phim « Monsieur Aznavour » có sức thuyết phục, trước hết là nhờ vào tài năng diễn xuất của Tahar Rahim. Thành danh vào năm 2009 nhờ bộ phim « Un prophète » của đạo diễn Jacques Audiard, anh là một trong những gương mặt hiếm hoi đoạt cùng lúc hai giải César của Pháp dành cho nam diễn viên xuất sắc nhất và tài năng đầy hứa hẹn. Lần này, để vào vai nam danh ca người Pháp, Tahar Rahim không trông cậy vào các thủ thuật trang điểm để có nét mặt giống như Aznavour, mà lại luyện giọng trong vòng 6 tháng liền trước khi êkíp đạo diễn bấm máy quay phim. Kết quả là từ giọng nói cho tới giọng hát, Tahar giống Aznavour đến 8 phần 10. Ống kính của hai đạo diễn tập trung vào những góc quay tầm trung, cho thấy tướng mạo và điệu bộ nhiều hơn là nét mặt quay cận ảnh của nam diễn viên.Cho dù bộ phim có vài khuyết điểm nhỏ trong các đoạn chuyển tiếp quá nhanh, không dành nhiều thời gian cho các vai phụ, dùng nhiều đoạn phim để minh họa thay vì đào sâu thêm khía cạnh tâm lý, giúp cho nhân vật thêm sắc sảo, nhưng nhìn chung Monsieur Aznavour vẫn có một ưu điểm lớn : đó là Tahar Rahim đã thu toàn bộ các bản nhạc phim với chính giọng ca của mình. Và khi nhắm mắt lại, người xem có cảm tưởng danh ca Aznavour đang hát nhạc tình. Đó thực sự là kỳ công của điện ảnh, trong ma lực tái tạo, trong phép lạ « hồi sinh ».

Không chỉ bây giờ, mà ngay từ thời Pháp thuộc, Đông Dương đã thu hút nhiều du khách Pháp và phương Tây nói chung. Chính quyền thuộc địa Pháp ngay từ đầu thế kỷ 20 đã tích cực quảng bá cho du lịch Đông Dương với nhiều cuốn sách được xuất bản vào thời ấy. "Du lịch Đông Dương xưa" cũng chính là tựa đề của một cuốn sách vừa ra mắt độc giả Việt Nam đầu tháng 10 vừa qua, do nhà xuất bản Dân Trí phối hợp với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia 1 phát hành. Biên tập chính của nhóm biên tập cuốn sách này là ông Trần Hữu Phúc Tiến, tác giả của một số quyển sách về Sài Gòn xưa, cũng như về các di sản kiến trúc của Pháp ở Việt Nam. Trả lời RFI Việt ngữ tại Paris ngày 28/09/2024, nhân dịp ông đến thủ đô Pháp để giới thiệu cuốn sách “Du lịch Đông Dương xưa”, tác giả Phúc Tiến cho biết: “Tôi có thể nói là đến bây giờ, chữ Indochine, Indochina, Đông Dương đang trở lại, hay nói cách khác, đang có một hiện tượng là rất nhiều người, cả già lẫn trẻ, muốn tìm hiểu về thời kỳ trước 1945. Trong khoảng 5 năm trở lại đây, mỗi năm có đến 9, 10 quyển sách viết về Đông Dương, hoặc dịch, giới thiệu những hoạt động rất phong phú, không chỉ là về cuộc chiến, về kiến trúc, văn hóa, mà còn có những ký sự, những câu chuyện về những nhân vật người Pháp, cũng như người Việt.Khi tham gia biên soạn sách để tìm hiểu về lịch sử, tôi thấy mảng du lịch là một mảng rất là hay. Khi viết quyển sách này, tôi có nói là chúng ta cùng “đi phượt” về miền quá khứ. Chúng ta đi thăm những điểm du lịch quen thuộc như Đà Lạt, Sapa, Đồ Sơn hay các thành phố lớn, chúng ta có biết rằng những nơi ấy được hình thành như thế nào không? Qua cuốn sách này, chúng tôi đưa bạn đọc tìm lại cội nguồn của những địa điểm du lịch đó, những nơi đó được hình thành ra sao, và trong đó có cả công sức của người Pháp lẫn người Việt.Đây là một công trình tập thể, chúng tôi cộng tác với Trung tâm Lưu trữ Quốc gia 1 tại Hà Nội. Tôi là người biên soạn chính, cùng với hai bạn Bùi Hệ và Hoàng Hằng tham gia tìm kiếm tư liệu và dịch thuật. Cũng xin nói rõ là do khuôn khổ đầu tiên nên lần xuất bản này chỉ có tiếng Việt và tiếng Anh. Chúng tôi đã bàn là sẽ có một bản tiếng Pháp để phục vụ bạn đọc Pháp.   Theo lời ông Trần Hữu Phúc Tiến, ngay từ đầu người Pháp đã chú ý đến 3 địa điểm du lịch mà họ xem là hàng đầu ở Đông Dương:“Tư liệu đầu tiên mà tôi rất vui khi tìm được, đó là một ấn phẩm giới thiệu về du lịch Đông Dương năm 1911, có nghĩa là đầu thế kỷ 20, của Hội Du lịch Pháp Touring Club de France, trong đó họ nêu ngay ba địa điểm mà họ coi là số một để du lịch khi đến Đông Dương:Vịnh Hạ Long, Angkor và Huế. Như vậy là trong ba nước Đông Dương thì đã có hai địa điểm là ở Việt Nam, một là du lịch thiên nhiên. Cuối thế kỷ 20 Vịnh Hạ Long mới được UNESCO công nhận là di sản thế giới, nhưng ngay từ đầu, người Pháp đã quảng bá cho Vịnh Hạ Long tuyệt vời như thế nào.Cũng như Angkor, trên thế giới ai cũng biết công sức của những nhà khảo cổ Pháp là những người đầu tiên khám phá ra Angkor. Đó là cung điện trong rừng, đã bị bỏ qua và khi người ta khám phá,  thì người ta đã quảng bá nó, trân trọng nó, giữ gìn nó.Thứ ba là Huế. Phải nói chúng ta rất tự hào là có một kinh thành và nhiều điểm du lịch khác.Cuốn sách "Du lịch Đông Dương xưa" còn nêu bật công lao của người Pháp khai phá những địa điểm du lịch mà cho tới nay vẫn thu hút nhiều du khách trong vào ngoài nước, theo lời ông Trần Hữu Phúc Tiến:"Trước nhất là về những địa điểm du lịch thiên nhiên. Phải nói là người Pháp có công mở đường để làm những địa điểm du lịch ở vùng sâu, vùng xa. Bây giờ chúng ta đi rất là dễ dàng, nhưng ngày xưa thì không có. Ngay cả hai nơi mà chúng ta tưởng đi rất dễ dàng là Đồ Sơn, Hải Phòng và Sầm Sơn, Thanh Hóa là hai bãi biển đẹp, thì cũng không phải là có đường đến dễ dàng như bây giờ. Hoặc là Cam Ranh. Cam Ranh là do một ông quý tộc đến đây, thấy nó hay và phát triển nó lên. Cả Bà Nà cũng vậy, thâm sơn cùng cốc, có thể nói là dưới con mắt của một cường quốc công nghiệp, họ đã khám phá. Đầu tiên, người Pháp sử dụng những nơi này, ví dụ như sanatorium, những khu nghỉ dưỡng trên núi cao, cho người Pháp tại chỗ. Nhưng sau đó, họ thấy rằng người địa phương vẫn có thể tham gia.Cuốn sách "Du lịch Đông Dương xưa" cũng cho thấy là sau khi đã khai phá những địa điểm du lịch ở Đông Dương, người Pháp đã tích cực quảng bá du lịch Đông Dương ra khắp thế giới và tổ chức các tour bằng đường hàng không, đường biển. Trong những nỗ lực còn có sự đóng góp của người Việt Nam thời ấy: " Người Pháp đã thành lập Tổng cục Du lịch Đông Dương vào cuối những năm 1920 đầu những năm 1930, trụ sở đầu tiên là đặt ở tòa nhà 213 đường Catina, Sài Gòn. Rất tiếc tòa nhà rất đẹp này đã bị “xóa sổ” rồi. Sau đó có một thời gian trụ sở được đặt ở khách sạn Majestic. Tổng cục đó quảng bá du lịch của toàn Đông Dương ra khắp thế giới. Trên thế giới hồi đó đã có máy bay, nên đã có những tuyến hàng không dừng tại Sài Gòn, Hà Nội để đưa khách đi tham quan những địa điểm du lịch đó. Đặc biệt là đường biển thì Sài Gòn đã nối với Marseille, Le Havre từ năm 1862-63. Giữa hai cuộc thế chiến thì Âu-Mỹ có một thời kỳ gọi là “vàng son”. Sau thảm họa chiến tranh thứ nhất, họ thấy cần phải an dưỡng, tránh những suy nghĩ căng thẳng, nên họ đi du lịch, mà lúc đó kinh tế Âu Mỹ đang phát triển và kinh tế Đông Dương cũng phát triển. Họ đã tổ chức các tour, kể cả đường bay. Đường bay Sài Gòn - Paris, nối với Hà Nội, với Batavia của Indonesia, đã có từ thập niên 1930. Trong tour hàng hải đã có một tour gọi là grand tour, đi du thuyền qua các thành phố, các cảng thị châu Á-Thái Bình Dương, trong đó có dừng chân ở Sài Gòn. Ngay từ năm 1929, người Pháp đã tổ chức một tour thủy phi cơ từ Sài Gòn ngay ở Bến Bạch Đằng, bay sang Angkor, Siem Reap, Cam Bốt, sau đó tham quan Angkor, rồi bay về chỉ trong một ngày. Trong cuốn sách này chúng tôi chưa có thời gian, chưa đủ chương, để trình bày về công nghiệp du lịch mà người Pháp đã bắt đầu xây dựng ở Đông Dương trước 1945. Chúng tôi chỉ mới giới thiệu một số địa điểm du lịch thì đã thấy Pháp là một đất nước công nghiệp, là một chính quyền điều hành nền kinh tế thị trường phong phú và đa dạng, cũng như có sự đóng góp của Việt Nam. Đặc biệt tôi muốn nhấn mạnh công sức của người Việt Nam rất là cảm động. Tôi tìm thấy những hình ảnh, đọc được những dòng viết về những con đường lên đến những vùng sâu, vùng xa, như Sapa, Sầm Sơn, Đồ Sơn, Bà Nà, lúc đó chưa có đường cho xe chạy; họ phải làm từng bước. Trước khi có những con đường để xe hơi chạy, đã có những porteur là những phụ nữ Việt Nam khiêng kiệu vận chuyển du khách lên đó . Hoặc là Côn Đảo, là một nhà tù, nhưng tuyệt đẹp và cầu tàu, cũng như những con đường ngày nay chúng ta hưởng thụ, đó chính là xương máu của những người tù”.Theo lời ông Trần Hữu Phúc Tiến, mong muốn của nhóm biên tập "Du lịch Đông Dương xưa" là khuyến khích các hãng lữ hành khai thác hướng du lịch này: “Chúng tôi đưa ra khái niệm “ Du lịch Đông Dương xưa” và chúng tôi hy vọng là các hãng lữ hành Việt Nam có thể dùng những tư liệu về Đông Dương xưa, để không những quảng bá cho du khách các nước Francophonie ( khối Pháp ngữ ) cũng như cho thế giới nói tiếng Anh, mà cho cả du khách Việt Nam. Chúng ta đến chỉ thấy Đà Lạt, Sapa đẹp, nhưng không biết quá khứ của những địa điểm đó là như thế nào thì thật là uổng. Hồi đó có một ông địa chủ Nam Kỳ gốc Bạc Liêu, sau khi đi xe lửa từ Sài Gòn ra Hà Nội và đi chơi khắp miền bắc, đã viết một quyển hồi ký và tự xuất bản. Ông viết rằng, nhờ có con đường xe lửa Sài Gòn - Hà Nội mà bây giờ chúng ta mới hiểu biết quê hương nhiều hơn.Cũng như cụ Phạm Quỳnh, là nhà báo, năm 1918 lần đầu tiên lên Sài Gòn, lúc chỉ mới 26 tuổi, đã thấy kinh ngạc về sự phát triển của Sài Gòn, về những cái mới mẻ so với miền bắc. Ông đã viết một câu cảm động: Chính người Việt Nam phải hiểu biết về quê hương mình hơn.Bước qua thế kỷ 21 này, chúng ta có 100 triệu dân, chứ không còn là một nước nhỏ bé chỉ có 20 triệu dân như ngày xưa, nhu cầu tìm hiểu về đất nước, con người, văn hóa là một nhu cầu rất lớn."

Nếu bạn có dịp đi du lịch Ấn Độ và ghé qua một quán ăn ở New Delhi, thì bạn đừng bao giờ gọi món cà ri. Chủ yếu cũng vì trên thực đơn các nhà hàng Ấn Độ, không có bán món nào được gọi là ''cà ri''. Trong mắt người nước ngoài, cà ri là một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của ẩm thực Ấn Độ. Trên thực tế, món hầm có nước sốt "cà ri" là do người Anh sáng chế, gợi hứng từ các công thức nấu ăn của người Ấn. Loại bột cà ri đầu tiên được bày bán ở Luân Đôn vào cuối thế kỷ XVIII, ban đầu chỉ có hạt rau mùi và tiêu đen, sau đó kết hợp thêm với bột nghệ, lá cà ri, hạt thì là. Những người bán bột cà ri thường có những công thức chế biến riêng, thêm bớt những loại gia vị quen thuộc để tạo thêm hương vị khác biệt. Nhìn chung, thành phần bột cà ri chủ yếu bao gồm đại hồi, đinh hương, thảo quả, hạt mùi khô, bột nghệ, quế chi, hoa tiêu và nhiều khi có thêm ớt khô. Một số thành phần thường được rang cho thơm rồi nghiền thành bột mịn, một số khác như hạt mùi chỉ giã nhuyễn chứ không rang nóng, rồi tất cả được trộn chung với nhau.Tại châu Âu, sốt cà ri thường được chế biến với bột gia vị làm sẵn, trong khi tại Ấn Độ, các bà nội trợ có thể sử dụng tới 30 loại gia vị khác nhau để làm ra nước sốt, nhưng họ không gọi đó là món cà ri. Tại Pháp, đầu bếp gốc Ấn Beena Paradin là tác giả của hai quyển sách ''Inde Gourmande'' và nhất là ''Spice Up'' nói về các loại gia vị do nhà xuất bản Flammarion phát hành. Trả lời phỏng vấn RFI Pháp ngữ, cô Beena Paradin cho biết công thức bột cà ri (để nấu các món hầm) ban đầu là một sản phẩm ''sáng chế'' để phục vụ người Anh, chứ không được phổ biến rộng rãi ở Ấn Độ :Khi nhắc đến cà ri, điều nghịch lý hiển nhiên nhất vẫn là loại gia vị hỗn hợp này đã trở thành biểu tượng của ẩm thực Ấn Độ trên toàn thế giới, thế nhưng cà ri ban đầu lại được sáng chế để đáp ứng nhu cầu của kiều dân Anh. Các gia đình người Anh khi trở về thăm ''mẫu quốc'' đều muốn mang theo một chút quà từ Ấn Độ, vào thời bấy giờ còn là thuộc địa của Anh.Dựa vào truyền thống nấu ăn của người Ấn, nhất là cách kết hợp nhiều gia vị để tạo thêm mùi hương tinh tế cho các món ăn, người Anh đã chế biến ra loại bột cà ri. Trên lãnh thổ Ấn Độ, các loại gia vị trộn sẵn với nhau thường được gọi là ''garam masala'', trong khi chữ ''cà ri'' (kari) trong tiếng Tamil chỉ có nghĩa là món hầm với gia vị. Nếu bạn nói rằng hôm nay bạn nấu món ''cà ri'', thì người Ấn không hiểu rõ là bạn sẽ nấu món gì.Ngược lại, người Ấn sẽ hiều ngay khi bạn nói rằng hôm nay tôi nấu món cà tím korma, tức là cà tím hầm với sốt cà ri trộn với rau dền, lá mù tạt, hạt điều và bột hạnh nhân. Món vindaloo là sốt cà ri có tỏi và gừng. Món tikka masala hay tandoori, còn được gọi là món ''cà ri khô'', do thịt cá được tẩm gia vị rồi đem nướng lò, chứ không có nhiều nước sốt. Nói tóm lại, người Ấn sẽ phân biệt từng món ăn trong cách gọi, trong khi cà ri là cách đặt tên Âu hóa để gọi chung các món ăn hầm với nhiều gia vị. Nhưng có một điều chắc chắn: bột cà ri là một ''phát minh'' của người Anh.Chữ cà ri (kari) lần đầu tiên xuất hiện trong các quan hệ buôn bán giữa Công ty Đông Ấn của Anh với các thương nhân Ấn Độ (gốc Tamil) ở vùng đông nam, đặc biệt là tại thành phố Madras. Họ đã sáng chế ra một loại gia vị hỗn hợp gọi là bột cà ri (kari podi) được sử dụng trong các món hầm. Kể từ đầu thế kỷ XX, các món nấu với bột cà ri, một khi đã du nhập sang nhiều nước khác, đương nhiên trở thành một phần của nền ẩm thực thế giới. Đầu bếp Beena Paradin giải thích :Bột cà ri đã được phổ biến từ thế kỷ XIX, và đến đầu thế kỷ XX, loại bột gia vị này đã lan rộng ra châu Âu rồi sang khắp thế giới. Bằng chứng là tại hầu hết các cửa hàng bách hóa ở Anh, người tiêu dùng có thể mua các loại bột cà ri theo kiểu Bombay hay theo kiểu Madras để nấu các món thịt hầm ở nhà. Lối tiếp cận này của người Tây phương khác hẳn với truyền thống nấu ăn của người Ấn. Trong công thức nấu ăn, người Ấn sử dụng gia vị trong nhiều công đoạn khác nhau. Đầu tiên là các thành phần chính được ướp với gia vị, đến khi nấu có thể trộn thêm với gia vị dưới dạng bột hoặc nguyên chất (như quế, gừng, hạt ngò, thảo quả ….) Đến khi món ăn đã chín, đầu bếp có thể nêm thêm hoặc chỉnh lại mùi hương bằng cách cho gia vị vào chảo dầu, đảo qua vài lần khi chảo thật nóng rồi đổ vào nồi cà ri để tăng thêm hương sắc cho món ăn. Nói tóm lại, cách dùng gia vị của người Ấn khá công phu tinh tế, trong khi người Âu chỉ trộn gia vị một lần khi nấu với bột cà ri làm sẵn và như vậy các món ăn bất kể là thịt gà, tôm cá hay là rau đều có một mùi như nhau.Cũng như các quán ăn Việt Nam tại Pháp chủ yếu bán những món phổ biến nhất ở nước ngoài như phở bò, bún chả hay chả giò (nem rán), thì các quán ăn Ấn Độ cũng thường bán những món quen thuộc nhất đối với người nước ngoài. Điều đó tạo cảm tưởng ''đồng bộ'' thuần nhất nơi thực khách Tây Âu, trong khi ẩm thực Việt Nam cũng như Ấn Độ lại thiên hình vạn trạng. Đầu bếp người Pháp gốc Ấn Beena Paradin giải thích đôi nét khác biệt trong ẩm thực giữa các vùng miền :Chúng ta hay quên rằng Ấn Độ là một đất nước rộng lớn, do vậy có khá nhiều khác biệt giữa phương bắc và phương nam : để cho bạn có thể hình dung dễ hơn thì sự khác biệt này giống như hai nền văn hóa Thụy Điển (Bắc Âu) và Tây Ban Nha (Nam Âu). Tùy theo phong quán tập tục, mỗi vùng dĩ nhiên sẽ có những đặc sản khác nhau. Nhìn từ bên ngoài, ẩm thực Ấn Độ thường có nhiều món sốt, nhưng ta lại chóng quên rằng Ấn Độ cùng có nhiều món gọi nôm na là ''cà ri khô''. Cà ri Ấn thường được xem như là món cay, nhưng thực ra cũng có nhiều loại sốt bùi không cay như korma, dopyaza là thịt nấu với sốt hành, tikka là một loại nước sốt chua ngọt với me trộn đường, murgh makhani là gà cay ngọt, trộn cùng với sốt bơ béo ngậy thơm lừng. Các món chay thường có các món cà hấp baingan bharta hay cơm « thập cẩm » biryani. Các món này thường được ăn kèm với cơm basmati, bánh mì chapati hay naan, loại bánh mì nướng cán mỏng. Ở đây có thể nói sự khác biệt lớn nhất giữa hai miền vẫn là ăn cơm hay bánh mì. Tại các tỉnh miền nam Ấn Độ, bữa ăn nào cũng phải có cơm. Trong khi ở miền bắc, người Ấn chủ yếu ăn bánh mì chapati (loại bánh không có bột nổi khác với bánh mì naan), trong khi cơm lại được xem là một món ăn khi có tiệc tùng lễ hội, thường được dọn trên mâm cỗ.Trường hợp của bột cà ri Ấn Độ làm cho ta liên tưởng đến cách đặt tên « bò bún » cho món Việt tại các quán ăn ở Pháp. Bột cà ri do người Anh sáng chế để tái tạo hương vị của một vài món ăn Ấn tại trời Âu, nhưng rốt cuộc lại trở nên tiêu biểu cho ẩm thực Ấn Độ trong mắt người nước ngoài. Loại bánh mì naan có phô mai ăn kèm với các món hầm là hoàn toàn do một gia đình người Ấn nhập cư sáng chế ở Paris vào năm 1976, chứ không hề được phổ biến tại Ấn Độ.Một cách tương tự, thực đơn các quán ăn Việt ở Pháp thường có bán món « bò bún » mà thực ra lại giống như món « bún thịt nướng » hay « bún thịt bò xào » của dân Nam Bộ. Thực khách Tây một khi đã quen ăn quán Việt ở Pháp, đến khi ghé thăm Việt Nam, lại không thể nào hiểu nổi tại sao không hề có món « bò bún » trên thực đơn các nhà hàng, cho dù họ có đi tìm ở khắp nơi, từ 16 quận Sài Gòn cho đến 36 phố phường Hà Nội.

Khoảng 150 tác phẩm của ba danh họa Việt : Lê Phổ, Mai Thứ, Vũ Cao Đàm được trưng bày tại một triển lãm của bảo tàng nghệ thuật châu Á Cernuschi tại Paris, từ ngày 11/10/2024-09/03/2025. Đây là dịp để du khách có thể tìm hiểu sự tiến triển trong phong cách nghệ thuật Đông Tây kết hợp của tam kiệt trời Âu. Triển lãm với tên gọi “Những nhà tiên phong về nghệ thuật Việt Nam hiện đại tại Pháp”, diễn ra trùng với dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập trường Mỹ Thuật Đông Dương (1925), cái nôi của nhiều nghệ sĩ Việt thành danh.Bảo tàng nghệ thuật châu Á Cernuschi giới thiệu các bức hoạ của Lê Phổ, Mai Thứ, Vũ Cao Đàm, đến từ 25 bộ sưu tập khác nhau, cùng sự  trợ giúp từ gia đình của các nghệ sĩ. Triển lãm phác họa lại con đường nghệ thuật của ba họa sĩ, yêu quê hương nhưng cũng gắn bó với Pháp, và những thay đổi trong phong cách sáng tác giữa dòng lịch sử nhiều biến động.Trước tiên là giai đoạn từ trường Cao đẳng Nghệ thuật Đông Dương đến năm 1930. Vai trò của vị hiệu trưởng đầu tiên Victor Tardieu được nhấn mạnh, đặc biệt là mối quan hệ với các học trò Việt. Tiếp theo là giai đoạn 1931-1937, “Các họa sĩ bị nghệ thuật Paris quyến rũ”, và những xáo động của chiến tranh”. Cuối cùng là “Thời kỳ ở Pháp: Cuộc cách mạng của ba nghệ sĩ” với những sáng tác được lấy cảm hứng từ những vần thơ Kiều, của Nguyễn Du.Sinh ra trong một gia đình ở miền bắc Việt Nam, có cha là thống đốc vùng, Lê Phổ được tiếp nhận các giáo lý của Khổng Tử từ khi còn nhỏ, thạo chữ Hán Nôm. Lê Phổ học cấp 3 tại trường Bưởi (Trường trung học Bảo hộ thời Pháp thuộc) và cũng chính tại đây ông gặp Mai Thứ. Vào năm 1925, cả hai cùng thi đậu vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, theo học khoá đầu tiên ngay sau khi thành lập, dưới sự dẫn dắt của Victor Tardieu, và cả hai đã kết bạn với Vũ Cao Đàm, gia nhập trường một năm sau đó.Kể từ sau năm 1937, cả ba đều đến Paris và định cư tại Pháp. Trong thời gian đầu ở Paris, ba danh họa có quan hệ khá mật thiết, không chỉ là hàng xóm, tương trợ nhau những lúc khó khăn, mà còn chia sẻ thị trường. Phong cách nghệ thuật của Lê – Mai – Cao có những điểm tương đồng. Họ đều có "chiến lược" sáng tác tranh lụa, có tầm nhìn về một Việt Nam "thơ mộng", phi thời gian, tại những không gian mà những cô gái trẻ uống trà, hay đi dạo trong các khu vườn yên bình, bất chấp bối cảnh chính trị nhiều xáo trộn.Sự dung hòa giữa nghệ thuật  Đông – Tây trong các họa sĩ tạo ra nét đặc trưng riêng, là những cánh chim đầu đàn của nghệ thuật hiện đại Việt Nam tại Pháp. Các tác phẩm của ba danh họa được nhiều người mến mộ, nhiều lần phá kỷ lục về giá trong thị trường nghệ Đông Dương gần đây.RFI Tiếng Việt đã phỏng vấn giám tuyển Anne Fort, phụ trách về triển lãm để hiểu thêm về ba danh họa Việt, Lê Phổ, Mai Thứ, Vũ Cao Đàm.Tại sao lại lựa chọn ba cái tên Lê Phổ, Mai Thứ, Vũ Cao Đàm, thông điệp mà triển lãm muốn truyền tải qua các tác phẩm của 3 danh họa là gì ? Anne Fort : Sau cuộc hợp tác thành công với gia đình của Mai Thứ, trong một triển lãm được tổ chức ở thành phố Macon, miền nam nước Pháp vào năm 2022, chúng tôi tiếp tục làm việc cùng họ và gia đình của hai họa sĩ khác, để mở ra cuộc triển lãm về các tác phẩm của ba người bạn, đã có quan hệ mật thiết từ khi theo học tại trường Cao đẳng Nghệ Thuật Đông Dương ở Hà Nội. Còn một điều thú vị nữa là vô tình mà triển lãm cũng diễn ra trùng với thời điểm kỷ niệm 100 năm thành lập trường, với khóa  đầu tiên được mở ra mà Lê Phổ, Mai Thứ, Vũ Cao Đàm, có mặt và cùng học cho đến khi tốt nghiệp vào năm 1931.Triển lãm có tên là “những người tiên phong về nghệ thuật Việt Nam ở Pháp” không phải là triển lãm về mỹ thuật Hà Nội, cũng không phải là triển lãm về các họa sĩ tiên phong của riêng Việt Nam. Chúng tôi chọn ba họa sĩ này, vì họ có điểm chung là đã chọn phát triển sự nghiệp của mình tại Pháp, và đã trải qua những biến động do quan hệ Pháp-Việt trong suốt thế kỷ 20. Tôi cho rằng rất quan trọng để nêu bật những cột mốc lịch sử khác nhau, không chỉ giai đoạn thuộc địa, mà cả Đệ Nhị Thế Chiến, và sau đó là giai đoạn Việt Nam giành độc lập cũng như các cuộc chiến nối tiếp sau đó (dẫn đến thống nhất hai miền). Bởi vì các sự kiện này tác động đến lựa chọn nghệ thuật, và đôi khi các họa sĩ không có lựa chọn, nhưng có thể thấy là họ đã biết cách thích ứng ra sao với những hoàn cảnh lịch sử.Trong triển lãm, người xem có thể thấy rằng bảo tàng giới thiệu những sự kiện lịch sử, những thay đổi trong phong cách nghệ thuật của từng người trong các giai đoạn khác nhau. Ví dụ như hội nghị tại Fontainebleau vào năm 1946 do Hồ Chí Minh chủ trì, với sự hiện diện của Mai Thứ, Lê Phổ và Vũ Cao Đàm. Lập trường chính trị của các nghệ sĩ này như thế nào, có gì thay đổi hay không ?Anne Fort : Phải nói rằng rất khó có thể hiểu rõ quan điểm chính trị của các nghệ sĩ này vì đơn giản là họ rất kín đáo. Trong tư liệu về Victor Tardieu, hiệu trường trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, cụ thể là trong các bức thư, ông ấy đã nói rõ với các sinh viên của mình rằng “họ là nghệ sĩ trên tất cả, và không phải làm chính trị”. Do đó, ngay từ khi còn trẻ, các họa sĩ đã được cảnh báo.Trong triển lãm này, chúng tôi giới thiệu các tác phẩm mà Vũ Cao Đàm. Cụ thể là bức tượng bán thân được điêu khắc bằng đồng của Bảo Đại, được các chính quyền thuộc địa lúc bấy giờ đặt mua và hiện được đặt ở bảo tàng Quai Branly. Vào năm 1946, Vũ Cao Đàm cũng điêu khắc một bức tượng chân dung của Hồ Chí Minh nhân cuộc gặp tại Fontainebleau.Mọi người có thể thấy ông có hai lập trường chính trị không thể dung hòa, vì Bảo Đại là vị vua Việt Nam, theo Pháp, nhưng được giáo dục ở Pháp, và được chính quyền thuộc địa đưa lên ngôi vị. Trái lại, Hồ Chí Minh, dù hiểu rõ về văn hóa Pháp, nói tiếng Pháp nhưng lại ở phe khác, giành độc lập cho đất nước của mình. Cũng cần phải hiểu rằng các nghệ sĩ sống nhờ tác phẩm của mình nên họ phải thích ứng theo đơn hàng. Đó là điều rất quan trọng, nếu nhận được đơn thì họ sẽ làm việc, sáng tác một cách chân thật nhất, theo yêu cầu của bên đặt hàng.Tại sao lại coi Lê – Mai – Vũ là những người tiên phong về nghệ thuật Việt Nam tại Pháp ?Anne Fort : Thứ nhất, họ là những người tốt nghiệp khoá đầu tiên của trường Cao đẳng Nghệ thuật Đông Dương, và tất cả đều nhận được học bổng, đến Pháp làm việc trong vài năm, quay trở lại Việt Nam từ năm 1937 - 1938.Nhưng, sau đó, cả ba đều đã có thời gian dài sống ở Pháp, phải nói rằng hơn nửa cuộc đời của họ. Tại sao lại lựa chọn ba họa sĩ này, bởi vì con cái họ vẫn còn sống, và chúng tôi có thể tiếp cận nguồn tư liệu từ gia đình. Họ đã chia sẻ rất hào phóng, giúp chúng tôi làm rõ những trình tự thời gian của cuộc đời, cũng như phong cách của những nghệ sĩ. Tôi cho rằng chưa bao giờ chúng tôi có đầy đủ thông tin về 3 vị họa sĩ Việt như trong triển lãm này. Họ không được biết đến rộng rãi bởi công chúng tại Pháp, nhưng lại rất nổi tiếng trong giới nghệ thuật ở Đông Dương, bởi một cộng đồng nhỏ.Là các hoạ sĩ Việt, được Pháp đào tạo, Lê Phổ và Mai Thứ và Vũ Cao Đàm đều đã đến định cư ở Pháp từ năm 1937 cho đến cuối đời. Cả ba đều tạo ra những chiếc cầu nối Đông – Tây. Làm sao các họa sĩ giữ được bản sắc quê hương, kết nối với cội nguồn khi sinh sống ở nước ngoài ?Anne Fort : Đó là vấn đề mà cả ba đều muốn giải quyết, làm sao để giữ linh hồn Việt, vẫn là người Việt, khi ở xa cách quê hương cả ngàn cây số. Khi họ đến Paris, cả ba đã phải đối mặt với cuộc cạnh tranh với các nghệ sĩ đã làm việc ở thủ đô Pháp. Trong những năm 1930, Paris là kinh đô nghệ thuật của thế giới, quy tụ các nghệ sĩ đến từ khắp nơi, từ cả châu Âu, và các họa sĩ Việt nam, đã tìm thấy một cách để tạo ra dấu ấn riêng, được mọi người chú ý.Khi đến Pháp, họ nhanh chóng từ bỏ tranh sơn dầu, và chuyển sang vẽ tranh trên lụa. Bởi vì lụa là vật liệu mà công chúng phương tây coi là một sản phẩm đậm sắc Á châu, được nhiều người yêu thích. Trong một cuộc phỏng vấn, Mai Thứ đã đặt ra câu hỏi, “làm sao để tôi trở lên nổi bật giữa đám đông, thể hiện điểm riêng biệt. Có thể thấy đó là một chiến lược của danh họa.Thế nhưng, Vũ Cao Đàm và Lê Phổ lại quyết định ngừng vẽ tranh lụa vào những năm 1950 và quay lại với tranh sơn dầu, hay tạc tượng. Tôi cho rằng họ muốn giữ những sở thích nho nhỏ, những dấu ấn rất Việt. Trong các tác phẩm của họ trong giai đoạn này, có rất nhiều bức chân dung phụ nữ, đặc trưng châu Á, họ vẫn giữ được phong cách lãng mạn, và thêm điểm nhấn riêng. Các phụ nữ trong tranh của Lê Phổ và Vũ Cao Đàm luôn mặc áo dài Việt. Yếu tố này cho thấy các họa sĩ muốn giữ nét văn hóa quê nhà, ngay cả khi họ sơn bằng dầu, một kỹ thuật thường ít được sử dụng trong các tác phẩm về châu Á.”

Tại châu Âu, chuyện dùng hoa tươi để chế biến món ăn mặn cũng như ngọt đã trở nên thịnh hành từ hai thập niên nay. Từ các món bình dị, dân dã cho đến các bữa ăn cao sang đắt tiền, chuyện dùng hoa tươi không chỉ tạo điểm nhấn cho món ăn thêm đẹp mắt mà còn kết hợp thêm nhiều hương vị ngon và lạ. Tại Pháp, trào lưu này giúp phát triển các nông trại ở thành thị, trồng hoa tươi để đáp ứng nhu cầu các tiệm bánh và nhà hàng. Trong phạm vi thủ đô Paris, đã có khá nhiều ''nông trại'' trồng rau quả hay nuôi gia súc để tạo thêm không gian xanh cho người dân thành thị. Chẳng hạn như trại trồng rau ở trong công viên Suzanne Lenglen ở quận 15 hay trại chăn nuôi ở công viên Kellerman ở quận 13. Còn theo ban tiếng Pháp RFI, có một nông trại vừa được thành lập ở quận 20, nằm cách 400m trạm xe điện ngầm Gambetta, ở phía đông Paris. Do hai ông Gérard Munier và Benoît Liotard đồng sáng lập, nông trại này được đặt tên là « Le Paysan Urbain » (Nông dân thành thị), nằm ở trên một hồ chứa nước. Lượng nước trữ ở trong bể nhân tạo dùng để chữa cháy hay để tưới cây công viên thành phố, chứ không phải là nước sạch dùng trong sinh hoạt thường ngày.Xuất thân từ gia đình nhà nông, hai ông Gérard Munier và Benoît Liotard đã từng đoạt giải nhất cuộc thi của Tòa đô chính Paris, nhờ sáng kiến chuyển đổi một khu đất bỏ hoang ở quận 20 thành một khu vườn trồng rau sạch có ao hồ để nuôi cá, có đồng cỏ để nuôi thỏ và chuồng gỗ nuôi gà. Độc đáo hơn nữa là nông trại này còn gieo trồng khá nhiều loại hoa tươi, chủ yếu để phục vụ cho các tiệm bánh ngọt cũng như các nhà hàng nào có nhu cầu. Hoa tươi là một mặt hàng dễ bị hư mà cũng không dễ vận chuyển, cho nên việc lập nông trại trồng hoa giữa lòng thành phố là một giải pháp cho ngành nhà hàng thời nay, chuyên dùng các đặc sản địa phương hay nông phẩm sản xuất tại chỗ, thay vì phải nhập hàng từ xa.Tại khu vườn « Le Paysan Urbain » (Nông dân thành thị), không phải chỉ có loài ong mới thích nhụy hoa, khách tham quan giờ đây cũng được hái hoa rồi nếm thử một số loài hoa tươi, theo lời hướng dẫn của chuyên viên phụ trách việc trồng hoa, anh Loïc Le Noan:Nụ hoa này vừa chớm nở nhưng khi cho vào miệng nếm thử ta nhận thấy ngay mùi vị của tỏi chiên giòn. Loài hoa mà tôi vừa ăn là loài hoa tul-ba-gia, có nguồn gốc từ Nam Phi, và nay băt đầu trở nên phổ biến tại Pháp. Hoa có nụ nhỏ với nhiều cánh tím, còn khi ăn thử hương vị lại giống như tỏi, cho nên hoa tulbaghia thường được gọi nôm na là huệ tỏi. Đây là một trong những loài hoa được chúng tôi trồng nhiều nhất ở đây.Một loại hoa khác cũng có mùi vị tương tự chính là « l'ail des ours » có nghĩa là tỏi gấu hay còn được gọi là tỏi rừng. Tại châu Âu, loài gấu sống trên núi vào mùa xuân thường hay ăn loại rau này có nhiều nụ hoa màu trắng, để dễ tiêu hóa. Ban đầu là một loài hoa dại có thể hái ở trong rừng, tỏi gấu giờ đây được trồng trong vườn hay ở những nơi có nhiều bóng râm, trước nhu cầu chế biến nhiều món ăn : đặc biệt là loại tỏi gấu ngâm dầu ô liu dùng để làm sốt trộn mì sợi, chẳng những thơm ngon mà còn bổ dưỡng.Nhưng không phải chỉ có hoa tỏi, mà còn có nhiều loài hoa khác cũng được trồng luân phiên trên mảnh vườn rộng hơn 6.500 mét vuông, rồi được giao đến các nhà hàng ở thủ đô Pháp. Trên các luống hoa, có rất nhiều loại hoa bướm păng xê hai màu (pensée), các chùm hoa lưu ly (bourrache) trông như những ngôi sao năm cánh màu chàm, hoa capucine màu vàng cam đôi khi còn được gọi là ''sen cạn'' có một chút vị cay nồng, càng giữ lâu càng có thêm vị đắng như cải diếp xoăn (endive), hoa agastache màu tim tím, cùng một giống như rau húng, nhưng lại có vị thơm của cam thảo. Tuy nhiên, theo lưu ý của anh Loïc Le Noan, không phải loài hoa nào mọc tự nhiên ở trong vườn cũng có thể ăn được:Đây là hoa anh thảo (primevère /primula) còn có tên gọi thông dụng là hoa báo xuân hoa anh thảo. Một số loại hoa anh thảo có thể ăn được (như loại màu vàng primula veris hay primula acaulis), một số khác lại rất độc hại như loài anh thảo primula obconica. Vì vậy các bạn phải hết sức cẩn thận, không nên phạm sai lầm, nếu không chắc thì đừng nên ăn. Riêng trong họ hoa tán, có rất nhiều loài ăn được như cây thì là (aneth), cần tây (celeri), diệp cần (cerfeuil), hồi xanh (anis vert), nhưngbên cạnh đó còn có loại cigue còn được gọi là độc cần, có thể gây tử vong dù chỉ ăn có một chút.Chuyến tham quan theo hướng dẫn của Loic Le Noan tiêp tục với mãnh vườn trồng các giống hoa viola và păng xê. Theo anh, ngoài việc trồng hoa tùy theo mùa, một số giống hoa còn được chọn tùy theo nhu cầu của ngành nhà hàng cũng như các tiệm bánh:Vào mùa thu, chúng tôi chủ yếu trồng các loại hoa viola, hoặc những nụ hoa cỡ nhỏ có nhiều cánh, càng nhiều màu càng tốt. Điều đó phần lớn cũng vì cho đến nay các nhà đầu bếp, các chủ nhà hàng vẫn luôn quan tâm đến những loại hoa nhỏ, vì theo họ, hoa nhỏ dễ sử dụng hơn để chế biến hay trang trí các món ăn. Đó là trào lưu hiện thời và về sau này biết đâu chừng sẽ thay đổi …. Hoa viola hay păng xê không phải là những loài hoa có nhiều hương vị đậm đà nhưng lại mềm mại mượt mà, tạo ra cảm giác dễ chịu cho thực khách. Chẳng những thế hoa păng xê rất đẹp nhờ có đầy đủ màu sắc : vàng, xanh, tím, đỏ, hồng tựa như một bức tranh nằm ở trên bàn ăn.Còn theo ông Gérard Munier, nhà đồng sáng lập trại « Nông dân thành thị » (Le Paysan Urbain), ngay từ đầu,  việc chọn lựa trồng hoa tươi và một số rau quả là một quyết định sáng suốt. Ông Gérard Munier giải thích:Nếu bạn nghĩ rằng các nông trại vườn rau ở chốn đô thị có thể thay thế cho các đồng ruộng và ngành nông nghiệp thực thụ, thì đó là một điều sai lầm lớn. Dù có làm gì đi nữa, các nông trại ở thành phố vẫn không thể nào trồng khoai tây hay cà rốt để có đủ thức ăn và trở nên tự chủ về mặt lương thực. Theo tôi, các nông trại đô thị phù hợp với các kiểu trồng trọt không đòi hỏi quá nhiều đất canh tác : trồng hoa hay trồng rau là thích hợp hơn cả.Các nông nghiệp thành thị trước hết là tạo thêm không gian xanh thoáng mát tự nhiên cho người dân Paris. Bạn có thể đến đây để giúp làm vườn, gieo trồng hay tự tay làm những bó hoa vừa hái. Nông trại thành thị cũng có mục đích giáo dục, tổ chức các lớp làm vườn ngoài trời cho giới học sinh và các em nhỏ. Về mặt cơ cấu, nông trại giống như một doanh nghiệp cỡ nhỏ, tuyển dụng một số nhân viên đang gặp khó khăn để tạo cơ hội cho họ hòa nhập xã hội dễ dàng hơn. Trong số 35 nhân viên làm việc tại « Le Paysan Urbain », có 23 người ở trong diện này.Cũng nhằm mục đích phát triển và đa dạng hóa các hoạt động, bên cạnh việc trồng hoa, trại « Nông dân thành thị » giờ đây còn khai thác thêm việc trồng nấm, sản xuất chồi cây và hạt nẩy mầm, vốn là một trong những nhu cầu thịnh hành tròng ngành nhà hàng hiện nay. Công việc này do chuyên viên Michel Bruneau điều hành, trong một nhà kính rộng khoảng 600 mét vuông. Công việc sản xuất chồi no đồi khi còn phức tạp hơn cả việc trồng hoa. Theo ông, ngay cả việc tưới nước cho các chồi cây xanh cũng cần phải làm một cách nhẹ nhàng để tránh làm hỏng các nhánh lá non.Chồi cây còn được gọi là « lá mầm » là hai nhánh lá non đầu tiên mọc từ hạt giống. Chúng tôi gieo hạt và khi hai chiếc lá non đầu tiên trỗ ran thì nên hái ngay. Công việc thu hoạch lá non được thực hiện với một chiếc tông đơ nho nhỏ, giống như loại dùng để cắt tóc …. Chồi non thường được trồng trên một lớp đất dày không quá 10 cm và có thể thu hoạch được ngay sau 8 ngày gieo hạt. Sàn đất của nhà kính thường có màu trắng để phản chiếu ánh nắng, trong khi các hạt giống được đặt bân cạnh những viên gạch có gắn ống dẫn nước nóng, làm như vậy để giữ nhiệt độ sưởi ấm những thứ cần thiết trong mùa đông, và tránh thất thoát hay phung phí năng lượng.Củ cải tím đỏ (radis pourpre), rau dền non (amarante), rau me chua (oxalis), sen cạn (capucines), hiện giờ nông trại trồng nhiều loại chồi non và hạt nẩy mầm để bổ sung cho các loại hoa ăn được, kể cả hoa mù tạt (mourtarde). Nông trại này đã nhận được sự bảo trợ ''đỡ đầu'' của đầu bếp hai sao Michelin Thierry Marx, người đang điều hành nhà hàng Madale Brasserie trên tầng một Tháp Eiffel. Các chồi non có rất nhiều chất dinh dưỡng, cao từ gấp 4 đến 20 lần so với giống cây trưởng thành. Vì vậy cho nên các đầu bếp trứ danh thường hay đưa màu sắc của hoa và hàm lượng sinh tố của lá non vào trong thực đơn. Nói cách khác, lá non và hoa tươi không những bổ dưỡng mà còn có nhiều mùi thơm ngon.Nếu chuyện dùng hoa trong ẩm thực đã trở nên thịnh hành từ những năm 2000 thì thực ra truyền thống chế biến món ăn với các loại hoa tươi đã có từ thời xa xưa. Trong quyển sách « De Re Coquinaria » biên soạn vào thế kỷ IV của tác giả Apicius, ghi chép bằng tiếng La Tinhcác công thức nấu ăn thời cổ đại, người La Mã đã có thói quen chế biến món ăn với hoa hồng, cẩm quỳ hay nhụy hoa nghệ tây ….. Trào lưu ở trời Tây tưởng chừng là mới, nào ngờ đã có từ rất lâu : ướp mùi hương ngát hoa ngâu, dịu thơm nồng thắm sắc màu.

"Seventies'' (Thập niên 1970) là tựa đề album mới của Dany Brillant, được phát hành vào mùa thu năm 2024. Đây là album phòng thu thứ 12 của ca sĩ người Pháp, bao gồm nhiều sáng tác mới, cộng thêm vài bản cover như ''Delilah'' của Tom Jones. Dany Brillant còn nổi tiếng nhờ hát lại nhạc của Aznavour hay Dalida : từ giai điệu "La Bohème" (Kiếp phóng lãng) cho đến "Bambino" (Mối tình đầu) hay "Histoire d'un amour" (Chuyện tình yêu), nhiều bài cover của anh đều từng có phiên bản tiếng Việt.Album mới của Dany Brillant lần này giống như một hành trình âm nhạc tìm lại thập niên 1970, với nhiều nhịp điệu sôi động vui tươi, nhưng đằng sau không khí lễ hội, vẫn thấp thoáng những nỗi buồn le lói. Kể từ khi thành danh vào đầu những năm 1990, Dany Brillant đã chọn cho mình thể loại nhạc khiêu vũ, anh trở thành một trong những nghệ sĩ hiếm hoi chuyên biểu diễn các loại nhạc xưa, thịnh hành từ nhiều thập niên trước. Từ những ảnh hưởng của nhạc swing, nhịp điệu bebop, cho đến những bài hát lãng mạn trữ tình, nhất là những giai điệu La Tinh, Dany Brillant đã tạo ra cho mình một phong cách, một chỗ đứng riêng trong làng nhạc Pháp.Sinh năm 1965 tại Tunisie, Dany Brillant lớn lên trong một gia đình khiêm tốn trước khi theo bố mẹ đến Paris lập nghiệp. Từ thời niên thiếu, anh đã mê nghe nhạc jazz, điệu swing và các giọng ca crooner người Mỹ thời hoàng kim của các sòng bài Las Vegas như Frank Sinatra hay Dean Martin, những nghệ sĩ trong nhóm Ratpack luôn là thần tượng của anh.Sự nghiệp của Dany Brillant thực sự bắt đầu vào năm 1991. Album đầu tiên của anh (C'est ça qui est bon) giúp phổ biến các điệu nhảy xưa như cha cha, bebop hay madison. Trong những album kế tiếp, Dany Brillant đã mở rộng thế giới âm nhạc của mình bằng cách thử hát nhiều loại nhạc khác nhau, nhưng vẫn duy trì nhịp điệu, trung thành với hình ảnh lịch lãm của một ca sĩ crooner tân thời. Cách đây hai năm, Dany Brillant đã trình làng hai album để tưởng niệm đồng thời vinh danh ngòi bút sáng tác của Charles Aznavour.Với album "Seventies", Dany Brillant tìm lại thời thơ ấu của mình. Album này ra đời trong lúc gia dình anh đang có nhiều chuyện buồn. Em trai của Dany (tên là Steve) qua đời vì bệnh ung thư. Chính trong giai đoạn này, album "Seventies "đã thành hình, Dany Brillant nhớ lại những kỷ niệm tuổi thơ, những giai đoạn hạnh phúc trong đời. Vào những năm 1970, hai anh em Dany & Steve chỉ mới khoảng 10 tuổi. Gia đình anh không mấy dư dã nhưng bù lại họ luôn đùm bọc lẫn nhau.Về mặt âm nhạc, Dany Brillant lấy cảm hứng từ những âm thanh dịu dàng tươi mát của nhạc pop, disco và soul, dùng những nhịp điệu nhẹ nhàng ấm áp để nói những chuyện nghiêm túc nặng nề hon, ''hóa giải'' những nỗi buồn khi thấy gia đình mình bị thiệt thòi mất mát. Về mặt nội dung, đây có lẽ là album có khá nhiều bài hát nói về đời tư của nam ca sĩ. Dany Brillant viết nhiều ca khúc cho gia đình anh. Nhạc phẩm "À mon frère" là bài ca tặng người em trai quá cố. ''Mon amour, tu vis toujours en moi'' (Tình yêu sống mãi trong ta) anh viết cho vợ. Còn nhạc phẩm "Merci Maman" là lời cảm ơn mà Dany gửi tặng thân mẫu.Album ''Seventies'' cũng đánh dấu 30 năm sự nghiệp ca hát của Dany Brillant. Có thể nói là trong làng nhạc Pháp, anh vẫn có một chỗ đứng khá riêng biệt, chuyên hát sáng tác mới nhưng lại soạn theo các nhịp điệu xưa như paso, tango hay rumba. Dù mở rộng sang nhiều thể loại khác, nhưng sở trường của Dany Brillant vẫn là các điệu nhạc khiêu vũ (ballroom) cũng như dòng nhạc pop La Tinh.Có một điều rất lạ là từ khi vào nghề cách đây ba thập niên, Dany Brillant thường bị chê là hát nhạc xưa, nhưng rốt cuộc anh lại không lỗi thời. Thành danh ở độ tuổi 20, Dany bắt đầu hát những loại nhạc thịnh hành vào thời của bố mẹ anh. Nhưng với thời gian, anh lại trở thành người đi đầu trước khi có những trào lưu làm sống lại các dòng nhạc hoài cổ, có từ thời xa xua (những năm 1940-1950).Về điểm này, nam ca sĩ luôn tìm cách làm mới nhịp điệu bài hát, đặc biệt nhất là khi anh tái tạo các bản nhạc kinh điển như ''Bambino'' hay ''Besame Mucho'' trong tiếng Pháp của Dalida. Còn nhạc phẩm ''Historia de un Amor'' (bản phóng tác tiếng Việt là ''Chuyện tình yêu'' đôi ta ngày ấy đẹp như mơ của tác giả Anh Bằng), Dany Brillant luôn biểu diễn bài hát này trên sân khấu, đồng thời ghi âm nhiều phiên bản phối theo nhiều kiểu khác nhau như bolero, tango hay cha cha. Bản nhạc này cũng là một trong những giai điệu yêu thích nhất của anh, thường được hát trong gia đình : Muôn thưở một chuyện tình, tưởng chừng rất xa mình. Đâu ngờ lại giấu kín, chôn vùi tận đáy tim.Nên suốt đời ta đi kiếm, nhưng ngay bên cạnh lại quên tìm.

Sau khi chinh phục hơn một triệu lượt khán giả tại Pháp, ''Emilia Pérez'' đã được Trung tâm Điện ảnh Quốc gia CNC chọn làm phim đại diện cho nước Pháp đi tranh giải Oscar 2025, trong hạng mục phim nước ngoài hay nhất. Đây là tác phẩm thứ 11 của Jacques Audiard, người từng đoạt giải Cành cọ vàng năm 2015 với phim ''Dheepan''. Lần này, đạo diễn Pháp trở lại với bộ phim ''Emilia Pérez'', kể lại giấc mơ đổi đời táo bạo của một kẻ từng có bàn tay nhuốm máu. Bộ phim bắt đầu với vụ bắt cóc nữ luật sư Rita Moro (do Zoe Saldana thủ vai), ngay sau một phiên tòa. Kẻ ra lệnh bắt cóc cô không ai khác ngoài ông trùm băng đảng Manitas Del Monte (diễn viên Karla Sofía Gascón), người điều hành mạng lưới buôn ma túy tổng hợp lớn nhất Mexico. Tưởng chừng mình sẽ bị thủ tiêu, cô Rita rốt cuộc lại nhận được một đề nghị hết sức bất ngờ. Đó là cô giúp ông trùm mafia thực hiện giấc mơ chuyển đổi giới tính của mình, từ đàn ông thành một người đàn bà. Trùm ma túy Mexico thừa hiểu rằng ông phải từ bỏ mọi thứ, kể cả vợ con, để làm lại từ đầu. Ông trả cho Rita thật nhiều tiền để lo mọi chuyện : đi tìm từ Thái Lan sang Israel một chuyên gia giải phẫu hàng đầu, lén đưa gia đình ra nước ngoài, chuyển khối tài sản kếch xù của gia đình vào ngân hàng Thụy Sĩ và tất nhiên là làm hộ chiếu mới một khi đã thay đổi danh tính. Như ông nói, đó là hy vọng duy nhất để cho ông trùm ma túy bắt đầu ''sống thật với chính mình''.Để cho câu chuyện giống như thật, nữ luật sư Rita Moro tung ra nhiều tin giả về việc ông trùm ma túy bị các băng đảng mafia thù địch, gài bẫy rồi sát hại. Một khi báo chí cũng như truyền thông đại chúng đã chấp nhận sự kiện trùm băng đảng Manitas del Monte đã đột ngột qua đời, thì lúc ấy nhân vật này có thể bắt đầu một cuộc sống hoàn toàn mới với tên gọi ''Emila Pérez''. Bốn năm sau, Rita quay lại với công việc thường ngày của mình ở Luân Đôn. Trong một bữa ăn tối, cô tình cờ làm quen với một phụ nữ mà cô chưa hề biết mặt. Đến khi nắm tay nhau, Rita mới chợt hiểu ngay rằng người ngồi bên cạnh mình không ai khác ngoài ông trùm Manitas nay đã chuyển giới. Trong vai một nữ doanh nhân giàu có, Emilia Pérez yêu cầu Rita giúp mình một lần nữa, khi đưa hai đứa con từ Thụy Sĩ về sống với mình. Emilia tự xưng là chị họ của ông trùm Manitas. Kể từ khi bắt đầu cuộc sống mới, Emilia Pérez dùng tiền (của việc buôn ma túy) để làm chuyện từ thiện. Cùng với Rita, Emilia lập tổ chức phi chính phủ giúp đỡ các gia đình từng là nạn nhân của các băng đảng mafia. Thế nhưng, điều đó dường như vẫn chưa đủ. Rốt cuộc, người muốn làm lại từ đầu, sống một cuộc đời khác, lại không đành từ bỏ mọi thứ. Nhưng cũng từ quyết định tìm lại hai đứa con mình, mà Emilia lại tạo ra nghịch cảnh, tự chuốc họa vào thân. Đơn giản bởi vì người vợ cũ của Manitas (do Selena Gomez thủ vai) nay lại có người yêu mới và chưa chắc gì đã chấp nhận tình huống ''lạ đời''. Cô bị vướng vào một mớ rắc rối mà bản thân cô không thể nào hiểu nổi.Quay phim xuyên nhiều thể loại để nói về đề tài chuyển giới Kịch bản phim ''Emilia Pérez'' khá phức tạp như tâm lý của những người chuyển giới. Trả lời phỏng vấn RFI Pháp ngữ, đạo diễn Jacques Audiard cho biết cảm hứng làm phim đã đến với ông một cách thật tình cờ ngẫu nhiên, ban đầu chỉ là một mẫu chuyện nhỏ ghi chép trong một quyển sách, sau đó lại được phóng tác thành một kịch bản phim trinh thám pha với một chút tâm lý xã hội, với nhiều tình tiết ly kỳ hấp dẫn :« Ý tưởng viết câu chuyện này đến với tôi nhân đợt phong tỏa đầu tiên tại Pháp trong thời đang có dịch Covid, vào đầu năm 2020. Lúc đầu, tôi soạn cốt truyện dưới dạng một bản phác thảo của một tác phẩm opera. Tôi thực sự không nhớ rõ là từ lúc nào dự án này lại trở thành một kịch bản phim. Tôi nghĩ là người có thể trả lời tường tận hơn câu hỏi này là nhạc sĩ Clément Ducol. Chúng tôi đã nhiều lần trao đổi với nhau về đề tài này, và rốt cuộc dự án này trở thành một bộ phim mà trong đó, âm nhạc chiếm một phần quan trọng.Mùa xuân năm ấy, tôi tình cờ đọc được một quyển tiểu thuyết của Boris Razon : tác phẩm ''Écoute'' (Nghe lén) do nhà xuất bản Stock phát hành năm 2018. Trong quyển sách này, có một chương ngắn kể lại câu chuyện của một trùm ma túy muốn chuyển đổi giới tính để trở thành một người đàn bà. Do cảm thấy thích thú với đề tài này, nên tôi lật ngay các trang sách để đọc tiếp. Nhưng rốt cuộc nhà văn Boris Razon chỉ nói thoáng qua, chứ không đi sâu vào chi tiết. Lúc bấy giờ, tôi có cảm tưởng người ta giao cho tôi một chiếc chìa khóa xe hơi rồi bảo tôi muốn làm gì thì làm. Từ phần đầu câu chuyện này, tôi bắt đầu nghĩ ngợi, thử hình dung ra các phần tiếp theo. Số phận của trùm ma túy sẽ ra sao, một khi nhân vật này trở thành một ngưởi đàn bà. Liệu điều đó có ảnh hưởng như thế nào đến gia đình, có thay đổi được phần nào hay chăng thế giới xung quanh, nhất là khi nhân vật Emilia Pérez sống trong một môi trường bất ổn, một xã hội đầy bao lực. Có lẽ cũng vì thế mà tôi lồng câu chuyện vào bối cảnh của Mêhicô thời nay. Điều quan trọng đầu tiên trong một dự án phim chính là kịch bản. Nếu không có một kịch bản hoàn chỉnh trong tay, thì dù có tài ba cách mấy, đạo diễn cũng khó mà thực hiện được một bộ phim hay. Trong trường hợp của một bộ phim ca nhạc như ''Emilia Perez'', còn có sự đóng góp hàng đầu của nhóm sáng tác. Theo lời ông Jacques Audiard, hai vợ chồng nhạc sĩ Camille (Dalmais) và Clément Ducol trở thành ''tác giả'' thứ ba trong nhóm thực hiện, vai trò của họ quan trọng không kém gì người viết kịch bản cũng như nhà đạo diễn :« Dĩ nhiên là trong quá trình viết kịch bản cho bộ phim ca nhạc này, tôi cần có sự góp ý của các nhà soạn nhạc. Ca sĩ Camille luôn hỏi tôi về các phần đối đáp, những câu nói đầu tiên giữa các nhân vật, để rồi từ đó chọn chủ đề trọng tâm, phác họa bối cảnh. Điều khó nhất ở đây là làm sao chuyển từ câu thoại sang lời hát mà không bị khập khiễng, vô duyên. Cái tài của các nhạc sĩ là tìm ra những đoạn phim thích hợp để cài đặt bài hát : nhân vật ở trong phim bắt đầu bằng lời thoại, rồi tiếp nối câu sau bằng lời hát, mà vẫn có được nét tự nhiên, trọng tâm không bị lệch, cốt truyện vẫn giữ nguyên. Càng khó hơn nữa là cả hai nhạc sĩ Camille và Clément Ducol là nghệ sĩ Pháp nhưng phải sáng tác các bài hát bằng tiếng Tây Ban Nha. Rốt cuộc thì đến khi hoàn thành bộ phim, ca sĩ Camille do không ngừng sáng tác, trao dồi ngoại ngữ, cho nên cô lại nói thạo tiếng Tây Ban Nha, không như tôi chỉ biết vài câu xã giao mà thôi ».Gọi là phim ca nhạc, nhưng thật ra rất khó thể nào mà xác định tác phẩm mới của đạo diễn Jacques Audiard thuộc vào thể loại nào. Bộ phim ''Emilia Pérez'' dung hòa mạch tâm lý xã hội với phim hành động trinh thám, pha thêm nhiều tình tiết hấp dẫn ly kỳ như trong phim nhiều tập (telenovelas) của các kênh truyền hình châu Mỹ La Tinh. Về điểm này, đạo diễn Pháp Jacques Audiard cho biết vì sao :Khi chọn làm phim về chủ đề chuyển đổi giới tính, tôi toi không biết dùng từ sao cho thật đúng, điều mà tôi quan tâm trước hết là làm cách nào để nói được cùng lúc nhiều khía cạnh của một vấn đề. Về mặt hình thức, tôi muốn phản ánh tính phức tạp của đề tài này qua một tác phẩm xuyên qua nhiều thể loại, nói cách khác không thuộc hẳn vào một thể loại nào cả. Đây là điều mà tôi cảm nhận được từ Mêhicô, một đất nước mà theo tôi có nền văn hóa baroque, phong phú nhờ dung hòa cùng lúc nhiều luồng ảnh hưởng khác nhau. Chuyển đổi giới tính đối với tôi vẫn là một đề tài mới, tôi không nghĩ rằng mình có thể hiểu được toàn bộ vấn đề. Cũng may cho tôi là vai chính bộ phim được giao cho diễn viên Karla Sofía Gascón. Ngoài đời, anh từng là một nam diễn viên tài ba, thời còn trẻ đã lấy vợ và có con. Sau khi chuyển đổi giới tính thành đàn bà với tên gọi mới, cô Karla Sofía vẫn tiếp tục làm diễn viên. Có thể nói là quá trình trong đời tư của diễn viên thật Karla Sofía có nhiều nét gần giống với nhân vật hư cấu (Manitas) trên màn ảnh lớn. Và yếu tố này khá quan trọng giúp cho việc quay phim trở nên dễ dàng, phần chỉ đạo diễn xuất cũng tự nhiên hơn rất nhiều.Nhìn chung, ''Emilia Pérez'' có nội dung khác hẳn với những tác phẩm mà đạo diễn Jacques Audiard đã từng làm trước đây. Về mặt hình thức, phim ca nhạc là phương thức hữu hiệu nhất để cho đạo diễn Pháp thay đổi hẳn ngôn ngữ hình ảnh và lối tiếp cận của mình, điểm cộng lớn nhất là các bào hát thực sự dẫn dắt câu chuyện, tạo ra những màn cảm động, nhất là trong đoạn điệu hát ru con, đứa bé nhìn cô (Emilia) mà cứ thấy giống như bố ruột (Manitas).Tuy nhiên, phim vẫn có một vài điểm trừ : dung hòa quá nhiều thể loại đôi khi làm trật nhịp điệu, mạch phim cũng như chủ đề chuyển giới cần tính uyển chuyển, linh hoạt. Đặc biệt là trong đoạn cuối, phim tình cảm xã hội biến thành phim hành động rượt đuổi, chạm súng ''cao bồi''. Trong đoạn này, kịch bản thắt nút hơi nhiều, nhưng lại tháo nút hơi nhanh. Dù vậy, Emilia Pérez vẫn là một bộ phim đáng xem. Đó là câu chuyện của một kẻ đổi đời với giấc mơ chuộc lỗi. Nhưng phải chăng có những sai lầm không thể nào sửa đổi, nên ông trời buộc có ngày phải đền tội ngay cả đối với những người biết ăn năn, sám hối.

Trái ngược năm 2023, thị trường âm nhạc biểu diễn trở nên bão hòa và phân cực rõ nét trong năm 2024. Hãy cùng điểm lại các nguyên nhân phía sau bức tranh ảm đạm các tour lưu diễn năm 2024. Bức tranh live concert tương phản rõ nétTheo thống kê của Live Nation, công ty sở hữu kênh bán vé điện tử Ticketmaster, năm 2023 ghi nhận kết quả kinh doanh xuất sắc : Hơn 145 triệu fan hâm mộ tham dự 50.000 sự kiện âm nhạc trực tiếp. Sang 2024, doanh thu Live Nation trong quý I/2024 đạt 3,8 tỷ đô la Mỹ, tăng 21% so với cùng kỳ năm ngoái và thu hút 23 triệu người hâm mộ. Tuy nhiên, không phải nghệ sỹ nào cũng thành công, có khá nhiều concert phải hủy bỏ. Thị trường biểu diễn âm nhạc đã phân hóa rõ nét năm 2024. Về mặt tích cực, Taylor Swift hay Beyonce vẫn là “cơn lốc xoáy” khổng lồ thu hút fan trên khắp toàn cầu tới concert. Ở góc độ đối lập, Jennifer Lopez và nhóm rock Black Keys trầy trật bán vé và phải hủy tour diễn phút chót.Thực tế, đã xuất hiện sự lệch pha nổi tiếng trên nền tảng số và ca sỹ trình diễn thực thụ. Nói một cách khác, nghệ sỹ có một vài bản hit thành công trên nền tảng số như Spotify, YouTube không có nghĩa thu hút lượng khán giả đến sân vận động để xem trực tiếp. Thị hiếu khán giả sẵn sàng bỏ tiền xem concert cũng thay đổi. Trường hợp công chúa nhạc pop Taylor Swift thành công không chỉ nhờ cỗ máy sản xuất các bản hit. Ca sỹ sinh năm 1989 có thể lực sung mãn có thể hát, nhảy, trò chuyện xuyên suốt hai giờ liên tục. Kỹ năng trình diễn và giọng hát có độ bền màu mới thực sự là yếu tố chủ chốt thu hút lượng fan hùng hậu xem tour lưu diễn. Kinh doanh biểu diễn âm nhạc ngày càng rủi ro vì nghệ sỹ phải đặc cược vào yếu tố chủ quan và khách quan.Giá vé concert đã quá cao ?Phần lớn khán giả đều cho rằng giá vé nghe concert đang ở mức quá cao khi cơn sốt giải trí hậu Covid bắt đầu hạ nhiệt. Theo thống kê của Pollstar, giá vé bình quân của 100 tour diễn quý I/2024 là 123 đô la Mỹ. Ngược lại, giá vé trung bình các tour diễn của siêu sao pop, hip hop gấp đôi con số đó, cụ thể Justin Timberlake bán với giá 216 đô la, Bad Bunny là 290 đô la.Phần lớn khán giả phải móc hầu bao chi tiêu quá nhiều trong thời buổi lạm phát, nhất là phục vụ giải trí. Theo chia sẻ của David Norman 5-1, chuyên gia tổ chức tour cho các nghệ sỹ danh tiếng như Prince, Greenday, Alicia Keys, “nếu cả gia đình đi xem hòa nhạc, họ cần ở qua đêm, chi phí đi lại, tiền ăn uống. Lạm phát cao ở Mỹ khiến cho các gia đình thắt chặt chi tiêu hơn. Do đó, giá vé xem concert phải rất hợp lý thì người hâm mộ quyết định xuống tiền”.Ở bình diện rộng hơn, quá nhiều nghệ sỹ công bố chương trình concert trong năm 2024 nên khán giả có vô vàn lựa chọn, trái ngược hẳn với năm 2023. Do vậy, khán giả không mặn mà với việc xem một nghệ sỹ ưa thích nhiều lần. Hơn thế, với ngân sách có hạn, khán giả sẽ chọn một, chứ không phải tất cả các concert để thưởng thức.Chất lượng sản phẩm Trong số các nghệ sỹ hủy tour, Jennifer Lopez (JLo) sẽ khiến các nghệ sỹ phải suy nghĩ thận trọng trước khi lên kế hoạch. Tour lưu diễn của Jennifer nhằm quảng bá album mới This is me…now(Đây là tôi hiện tại) sau gần 10 năm vắng bóng tại phòng thu. Tuy nhiên, album này không mấy thành công về thương mại, chỉ đứng hạng 38 trên bảng xếp hạng Billboard 200. Đây có thể là nguyên nhân chính khiến doanh số bán vé concert thê thảm. Jennifer buộc phải hủy tour một số địa điểm trên toàn nước Mỹ.Nữ ca sỹ vẫn quyết tâm vực dậy tour diễn bằng việc đổi tên thành This is me.. now Greatest hits. Nỗ lực níu kéo khán giả đến với concert gồm tuyển tập bài hát đa dạng hơn, gồm cả cũ và mới. Cuối tháng 5, kết quả thương mại không cải thiện khiến nữ ca sỹ Latinh quyết định hủy toàn bộ tour diễn với lý do cá nhân, dành thời gian cho gia đình sau tin đồn trục trặc chuyện tình cảm với chồng, tài tử Ben Affleck. Trường hợp JLo cho thấy khán giả khắt khe hơn với chất lượng sản phẩm, nhất là thị hiếu nghe nhìn, lượng fan liên tục thay đổi.Yếu tố mới lạỞ góc độ đối lập, bà hoàng nhạc pop Madonna gặt hái thành công thương mại xuất sắc với tour lưu diễn Celebration mà không có sản phẩm thu âm mới. Thành công của Madonna dựa trên nhiều yếu tố. Thứ nhất, sự nghiệp Madonna trải dài hơn bốn thập niên với số lượng và chất lượng sản phẩm vượt trội. Khác với Jennifer Lopez, độ phủ âm nhạc của Madonna dày đặc nhờ tần suất ra album 2-3 năm/lần cùng nhiều ý tưởng táo bạo. Thứ hai, lịch diễn của Madonna được dịch chuyển từ tháng 6 tới cuối tháng 10 năm 2023 do biến cố sức khỏe nghiêm trọng. Do vậy, kết quả thương mại năm 2024 có thể coi là thừa hưởng của năm 2023 do nắm bắt kịp thời xu thế. Thứ ba, Madonna biết cách tạo yếu tố mới cho những sản phẩm tên tuổi bằng các khách mời danh tiếng như Kylie Minogue, Ricky Martin, Jean-Paul Gaultier, Donatella Versace, Stella McCartney. Đây là yếu tố gây bất ngờ cho khán giả tới xem concert tại mỗi địa điểm khác nhau.Vị trí địa lý và mật độ của lượng người hâm mộJarred Arfa, chủ tịch âm nhạc toàn cầu của Independent Artist Group, chia sẻ “kinh doanh concert là nghề cá cược. Không phải lúc nào bạn là người thắng cuộc, bạn phải trở nên khiêm nhường hơn”. Arfa đã phục vụ khách hàng tiếng tăm như nhóm metal rock Metallica, 50 Cent hay Billy Joel. Thực tế, quyết định tổ chức tour lưu diễn là trò chơi “cá cược” dựa trên nhiều yếu tố như lịch sử bản vé, số lượt nghe trực tuyến, số lượng email trực tuyến, mức độ thu hút trên phương tiện digital. Sở hữu các bản hit trên Tiktok hay Spotify chưa chắc là họ sẽ bán được vé xem concert tại các sân vận động. Chính vì thế, các nghệ sỹ và quản lý quan tâm tới vị trí địa lý, mật độ của lượng fan trung thành.Ví dụ Bad Bunny rất khó khăn bán vé concert giá cao tại bang Minneapolis nhưng lại tiêu thụ hết lượng vé đắt đỏ tại các bang khác. Thú vị hơn, các nhóm rock kết hợp cùng nhau để cộng dồn lượng fan phân bổ rải rác tới xem concert, tỏ ra khá thuận lợi. Nhóm rock lừng lẫy Def Leppard là trường hợp điển hình. Năm 2023, họ đi tour cùng nhóm hard rock Motley Crue, năm 2024 họ lại song hành cùng nhóm rock cựu trào Journey. Đây là chiến lược thông minh, vừa tạo yếu tố mới lạ, vừa khắc phục được sự phân mảnh của fan hâm mộ về địa lý.Đối mặt với nhu cầu sụt giảm, Live Nation đã tung ra sản phẩm vé xem concert theo tuần, trị giá 25 đô la Mỹ. Nhờ sản phẩm mới này, công ty hy vọng sẽ kích thích số lượng khán giả xem biểu diễn tại những địa điểm thưa thớt hay doanh thu kém. Ngoài ra, Live Nation cũng bắt tay với các Tiktoker để khuếch trương và marketing cho các tour diễn.Sự bão hòa của thị trường concert hậu Covid khiến các nghệ sỹ và quản lý phải đau đầu hơn. Để giành được lượng fan, nghệ sỹ phải thật xuất sắc. Để thành công thương mại, họ không thể bỏ qua mạng xã hội.(Theo Live Nation, Business Insider, Variety, Billboard, Bloomberg Business)

''L'art Sucré'' hiểu theo nghĩa Nghệ thuật các món ngọt, là tựa đề một hồ sơ đặc biệt nói về các ngôi sao ẩm thực hàng đầu của Pháp, do tuần báo Le Point đăng vào cuối tháng 09/2024. Phía nam có anh Bastien Blanc-Tailleur, từng được trao tặng giải thưởng Nhà làm bánh ngọt số 1 của Pháp hồi mùa hè vừa qua. Về phía nữ, cô Nina Métayer thực hiện '''cú đúp'' ngoạn mục. Thật vậy trong hai năm liền : 2023 và 2024, cô đoạt danh hiệu Nhà làm bánh ngọt Pháp tài ba nhất thế giới. Tuy chỉ vào nghề cách đây một thập niên, nhưng Nina Métayer đã tạo được nhiều tiếng vang trong vài năm liền. Cô trở thành phụ nữ đầu tiên được vinh danh hai lần với những giải thưởng quốc tế cao quý nhất. Vào mùa hè năm 2024, cô được trao tặng danh hiệu Nhà làm bánh giỏi nhất (Best Pastry Chef) tại thành phố Las Vegas, nhân lễ trao giải ''World's 50 Best Restaurant'' dành cho các quán ăn nổi tiếng hàng đầu thế giới.Chưa đầy một năm trước, vào mùa thu năm 2023, Liên đoàn Quốc tế các nhà làm Bánh mì và Bánh ngọt (gọi tắt là UIBC) cũng từng trao tặng danh hiệu ''Nhà làm bánh giỏi nhất'' cho Nina Métayer. Được thành lập vào năm 1931, Liên đoàn này bao gồm gần 40 nghiệp đoàn quốc tế, một mạng lưới với hơn 300.000 công ty làm bánh và tuyển dụng hơn 4 triệu nhân viên trên toàn cầu. Giải thưởng của Liên đoàn UIBC thường được xem là một trong những giải có uy tín hàng đầu.Năm nay 36 tuổi, Nina Métayer sinh trưởng tại thành phố La Rochelle, thuộc vùng Nouvelle-Aquitaine. Thời niên thiếu, Nina bắt đầu học nghề làm bánh mì trước khi chuyển qua nghề bánh ngọt. Khi vừa mới tốt nghiệp trường dạy nghề, Nina Métayer đã bắt đầu làm việc tại Paris dưới sự chỉ bảo của đầu bếp Yannick Alléno (hai sao Michelin) tại khách sạn Le Meurice. Vài năm sau, cô tiếp tục ''tầm sư học đạo'' với đầu bếp Jean-François Piège (cũng hai sao Michelin) tại nhà hàng Le Grand Restaurant.Hiện nay, Nina Méteyer đang điều hành công ty ''Delicatisserie'' một cửa hàng chuyên bán bánh ngọt trực tuyến. Để thưởng thức các kiểu bánh của cô, khách hàng có thể tìm thấy ở hai điểm bán hàng tại Paris và vùng phụ cận. Địa điểm quen thuộc nhất vẫn là quán cà phê sân thượng có bán bánh ngọt, trên tầng cao nhất của cửa hàng lớn Printemps (du Goût) nằm trên đại lộ Haussmann. Điểm bán hàng thứ nhì nằm trong ngôi chợ Biltoki, Halles d'Issy.Trả lời phỏng vấn RFI Pháp ngữ sau khi ra mắt quyển sách mang tựa đề ''La délicate pâtisserie'' (Bánh ngọt tinh tế) do nhà xuất bản La Martinière phát hành, Nina Métayer cho biết nghề làm bánh mì cũng như bánh ngọt đã đến với cô một cách thật tình cờ nhân dịp cô đi sang nước ngoài. Từ thời còn nhỏ, Nina rất thích ăn bánh nhưng lại chưa bao giờ nghĩ tới chuyện học nghề làm bánh :‘‘Năm 16 tuổi, tôi đã có dịp đi Mêhicô và sống một thời gian ở nước này. Thời còn trẻ, niềm khao khát sống tự lập khiến cho tôi thích mạo hiểm, phiêu lưu, tự nghĩ rằng chuyện gì cũng có thể làm được, cho nên tôi đâm ra hơi liều lĩnh, không lường được hết sức mình. Ban đầu, tôi có ý định ở lại Mêhicô nhưng nếu muốn lập nghiệp thì trước hết phải học một nghề nào đó, rồi mới có thể đi làm kiếm tiền, có đủ thu nhập để ổn định cuộc sống. Lúc bấy giờ, nghề làm bánh mì đối với tôi có lẽ là chọn lựa đơn giản nhất. Tại Mêhicô, tôi có dịp gặp một cặp vợ chồng người Pháp mở tiệm bán bánh mì. Tuy họ không giàu, nhưng công việc vẫn đủ sống và quan trọng hơn nữa, họ cảm thấy hạnh phúc trong cuộc sống mà họ đã chọn lựa. Sau đó tôi trở về Pháp để học nghề làm bánh mì, cuộc sống đẩy đưa khiến tôi khởi nghiệp ở Paris, nhưng có thể nói, một cách tình cờ ngẫu nhiên, ý tưởng chọn nghề làm bánh đã nảy sinh tại Mêhicô ''.Từ nghề làm bánh mì chuyển sang làm bánh ngọt, chỉ có một bước. Và chỉ trong vòng chưa đầy một thập niên, Nina Métayer lại  có thêm nhiều cơ hội phát huy tài năng, để rồi vươn lên đỉnh cao trở thành Nhà làm bánh ngọt giỏi nhất thế giới. Cô cho biết cảm tưởng của mình :‘‘Khi đến Paris lập nghiệp, tôi quyết định học thêm cách làm bánh ngọt, để có thêm nhiều kỹ năng và tay nghề. Tôi theo học các khóa đào tạo tại trường dạy nghề nấu ăn Ferrandi. Sau khi tốt nghiệp, tôi đã có nhiều may mắn khi được tuyển vào các êkíp làm việc với các đầu bếp được Michelin vinh danh, như Camille Lesecq tại khách sạn Meurice hay Amandine Chaignot tại nhà hàng Raphaël. Thế nhưng, phần thưởng cao quý nhất đối với tôi vẫn là những lời chúc mừng, những tin nhắn đến từ những thiếu nữ, đôi khi còn rất nhỏ tuổi. Các em thường nói với tôi rằng : nhờ cô mà các em muốn học làm bánh, chọn nghề này để chia sẻ đam mê của mình, cho dù công việc làm bánh đòi hỏi nhiều thời gian và công sức. Đó là điều mà tôi cảm thấy tự hào nhất''. Trong làng ẩm thực, người Pháp thường so sánh chuyện làm bánh ngọt như một nghệ thuật, nhưng trong mắt cô Nina Métayer, nghề này lại giống với các bộ môn thể thao hơn, đòi hỏi nơi người tập luyện sức chịu đựng và một trình độ cao. Cô giải thích : ‘‘Trái với những gì mà nhiều người Pháp thường nghĩ, công việc làm bánh, theo tôi, gần giống với thể thao hơn là nghệ thuật. Dĩ nhiên là khi làm bánh, người thợ cần có tính sáng tạo và về điểm này, có thể dùng chữ ''nghệ thuật làm bánh''. Tuy nhiên, phần lớn thời gian của một thợ làm bánh vẫn là lặp đi lặp lại cùng một động tác, sao cho thật thuần thục, không cần đo mà vẫn chính xác. Cũng như trong lĩnh vực thể thao, nghề làm bánh đòi hỏi kỷ luật, nhịp độ tập luyện đều đặn thường xuyên, các đợt thi đấu quốc tế lại giống như các cuộc tranh tài Thế Vận Hội. Giống như một vận động viên tìm cách phá kỷ lục, nhà làm bánh cũng luôn muốn vượt qua những giới hạn của chính mình, suy nghĩ tìm tòi để tạo ra những công thức mới. Đó là phương châm làm việc của tôi và ở vai trò đội trưởng tôi luôn khuyến khích toàn bộ êkíp theo đuổi cùng một mục tiêu, luôn tôn trọng tinh thần đồng đội''.Theo tuần báo Le Point, anh Bastien Blanc-Tailleur nổi tiếng trong làng ẩm thực quốc tế nhờ nghệ thuật làm những chiếc bánh cưới khổng lồ, lộng lẫy chạm trổ như những tác phẩm điêu khắc, còn Nina Métayer nổi tiếng nhờ những kiểu bánh bûche thơm ngon và công phu. Mỗi người một nét, nhưng theo tuần báo Le Point, cả hai gương mặt này đều là biểu tượng hàng đầu của làng ẩm thực Pháp cao cấp.Ngoài loại bánh khúc gỗ, Nina Métayer còn có sở trường làm ''galette des rois'' (bánh Ba Vua) một truyền thống lâu đời của Pháp. Bánh galette được chuẩn bị từ mùa Giáng Sinh cho đến đầu tháng Giêng, nhân dịp Lễ Hiển Linh, theo phong tục của các gia đình theo đạo Chúa. Nhờ được đào tạo bài bản qua trường lớp, Nina Métayer đã rèn luyện tay nghề để nâng công thức làm bánh Ba Vua ''galette des rois'' lên hàng nghệ thuật, vỏ bánh lúc nào cũng được chạm trổ khéo léo với nhiều họa tiết công phu.

Không chỉ được mời tham gia Ban giám khảo quốc tế, tại Liên hoan Quốc tế Điện ảnh châu Á lần thứ 30 tại Vesoul, Pháp ( 6-13/02/2024 ), nữ đạo diễn Đài Loan Chu Mỹ Linh ( Zero Chou ) còn đã được trao tặng Giải thưởng danh dự cho toàn bộ sự nghiệp của bà. Nhân dịp Liên hoan Vesoul năm nay, RFI đã có dịp trò chuyện với  Chu Mỹ Linh, nữ đạo diễn đồng tính duy nhất ở Đài Loan. Chu Mỹ Linh sinh năm 1969 ở Cơ Long, Đài Loan, tốt nghiệp ngành Triết học năm 1992, đã từng làm nhà báo trước khi trở thành đạo diễn phim độc lập. Cô được đánh giá là đạo diễn phim tài liệu tài năng nhất trong những năm gần đây của Đài Loan, đã nhận được nhiều giải thưởng liên hoan phim quốc tế. Chu Mỹ Linh và giám đốc nghệ thuật Lưu Vân Hậu ( Hoho Liu ) là một cặp đồng tính nữ công khai. Bà là một trong số ít nhà làm phim đồng tính nữ công khai trên thế giới và là đạo diễn đồng tính duy nhất ở Đài Loan.Bà chính là tác giả của bộ phim Spider Lilies (Bí ẩn hình xăm), đã xuất sắc đoạt giải Teddy Award 2007 cho phim về giới LGBT hay nhất tại Liên hoan phim Quốc tế Berlin. Phim đã được trình chiếu rộng khắp ở Hồng Kông, Singapore, Thái Lan và Hàn Quốc.Spider Lilies xoay quanh cuộc sống của một nghệ sĩ xăm hình Takeko. Sau khi bố cô đột ngột qua đời vì động đất, cô phải lãnh trách nhiệm chăm sóc đứa em trai nhỏ và suốt ngày bận bịu với công việc. Cậu bé này không chịu nổi cú sốc tinh thần đã mất hoàn toàn trí nhớ. Hình ảnh cuối cùng của cậu bé này về người cha kính yêu chính là hình xăm một con nhện trên cánh tay của bố. Takeko rất yêu em trai và quyết định cũng xăm lên tay mình một hình xăm giống hệt bố, với mong muốn giúp em trai lấy lại trí nhớ.Nhiều năm trôi qua, một ngày nọ Takeko tiếp Jade tại hiệu xăm hình của mình. Jade nhận thấy hình xăm trên người Takeko rất đẹp và giống hình xăm của một người tình cũ. Jade đem lòng yêu Takeko. Hai cô gái trẻ lao vào một cuộc tình say đắm.Với sự góp mặt của hai nữ diễn viên trẻ xinh đẹp, nổi tiếng bậc nhất tại Đài Loan là Dương Thừa Lâm ( Rainie Yang ), trong vai Jade, Lương Lạc Thi ( Isabella Leong ), trong vai Takeko, Bí ẩn hình xăm được đánh giá rất cao và đã "gây sốt" tại nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam. Phát biểu cảm tưởng trong một buổi quảng cáo về phim Spider Lilies, đạo diễn Chu Mỹ Linh cho biết: “Một trong những lý do khiến tôi thực hiện bộ phim này là vì hiện nay tại Đài Loan những tác phẩm nói về đề tài đồng tính nữ hãy còn quá ít ỏi. Ngoài ra, tôi muốn chứng minh rằng thể loại phim đồng tính nữ cũng được khai thác rất tốt ở khu vực Châu Á, chứ không riêng gì phương Tây. Đồng thời, đây không phải là một tác phẩm chỉ nói về quan hệ đồng tính một cách đơn thuần, mà trong đó vấn đề nhạy cảm này của xã hội còn được đưa ra qua lăng kính nghệ thuật, thông thoáng và đa đạng hơn. Những mối quan hệ tình cảm ruột thịt, những xung đột giữa tâm lý và hành động của nhân vật sẽ thể hiện cho chúng ta thấy rõ nét hơn thế giới và tình yêu của người đồng tính nữ”.Tuy không dám nhận mình là đại diện cho cộng đồng những người đồng tính LGBT, đạo diễn Chu Mỹ Linh mong muốn "tiếp thêm sức mạnh cho những ai cảm thấy bị bỏ rơi.":“Cách đây vài năm, một cuộc trưng cầu dân ý về hôn nhân đồng giới đã được tổ chức. Theo kết quả được công bố, có đến 70% người dân phản đối. Vào buổi tối, chúng tôi tập họp với các nhà hoạt động và được biết một số bạn trẻ trong giới đồng tính LGBT đã tự tử. Vì vậy, tôi hy vọng các bạn trẻ sẽ thấy rằng họ không đơn độc nhờ những bộ phim của tôi. Tôi không cảm thấy mình có một sứ mệnh đặc biệt, nhưng tôi không thể chịu nổi khi thấy họ đau khổ. Điện ảnh của tôi là một cách giao tiếp với những người không thuộc cộng đồng LGBT, thể hiện vẻ đẹp của mối quan hệ đồng giới. Có một khía cạnh nhẹ nhàng trong cách tôi trình bày mọi việc, không phải là nhằm trả thù, nhưng là để tiếp thêm sức mạnh cho những ai cảm thấy bị bỏ rơi. »Trả lời RFI Việt ngữ tại Liên hoan Quốc tế Điện ảnh châu Á, đạo diễn Chu Mỹ Linh nhấn mạnh:“Ở Đài Loan, đã rất khó khăn lắm mới xã hội mới chấp nhận hôn nhân đồng tính. Đài Loan hiện là quốc gia duy nhất ở châu Á hợp pháp hóa hôn nhân đồng tính. Từ năm 2006, tôi đã làm bộ phim Spider Lilies đoạt giải thưởng ở Liên hoan phim Berlin. Bộ phim này đã khơi mào cho một phong trào ở Đài Loan thúc đẩy vấn đề đồng tính, bình đẳng giới, trên các phương tiện truyền thông. Sau nhiều năm nỗ lực, kết quả đạt được là bây giờ người ta có thể nói đến vấn đề đồng tính một cách cởi mở hơn, giới đồng tính không còn bị nhìn với ánh mắt kỳ thị hoặc không còn bị xã hội ruồng bỏ. Nay ở Đài Loan chúng tôi sẽ tiếp tục đề cao những giá trị về tính đa dạng, sự bình đẳng và dân chủ."Tại Liên hoan Vesoul lần thứ 30 vào tháng 2 vừa qua, Chu Mỹ Linh đã giới thiệu đến khán giả bộ phim mới nhất của bà, Untold Herstory, với nội dung mang tính tài liệu lịch sử hơn. Phim nói về ba phụ nữ bị giam vì ý tưởng của họ trong Nhà tù Đảo Xanh năm 1953, vào thời kỳ “Khủng bố Trắng” ở Đài Loan. Chọn đấu tranh cho tự do, họ bị chính quyền đàn áp bằng bạo lực. Họ bám vào niềm tin của mình và hy vọng rằng tự do sẽ đến. Trong trại giam, khi các tù nhân nghĩ rằng hành động phản kháng của họ đã thành công thì cuộc thanh trừng ác liệt nhất giáng xuống họ.Trong một cuộc thảo luận bàn tròn tại Liên hoan Vesoul, đạo diễn Chu Mỹ Linh đã thổ lộ: “Suy nghĩ có tội gì? Tại sao suy nghĩ lại là tội lỗi? Thật buồn biết bao nếu có một ngày tôi không dám nghĩ nữa... Tâm trí họ được giải thoát nhưng thân xác lại bị giam cầm, áp bức, thậm chí bị kết án tử hình vì chính suy nghĩ của họ. Những điều phi lý như vậy không phải là đã rời xa chúng ta đâu... Tôi thực lòng hy vọng rằng những điều phi lý này đã kết thúc và biến mất mãi mãi, nhưng thực tế là chúng vẫn đang lặp lại ở những nơi khác trên thế giới. Chúng ta chỉ có thể truyền lại những câu chuyện này để ghi nhớ chúng. Nếu không, sức mạnh của sự phi lý có thể quay trở lại bất cứ lúc nào".Trả lời RFI Việt ngữ, nữ đạo diễn Đài Loan nói thêm: “ Từ khoảng 20 năm trở lại đây, người dân Đài Loan đã có quyền bỏ phiếu bầu trực tiếp tổng thống, Quốc Hội. Đó là nỗ lực của rất nhiều người để đạt đến nền dân chủ như hiện nay. Tôi cho rằng cần thiết và cấp thiết làm một bộ phim như vậy để cho các thế hệ tương lai thấy rằng nền dân chủ ở Đài Loan không phải tự nhiên mà có mà là kết quả đấu tranh của nhiều thế hệ chống chế độ độc tài."Nhưng trước mắt, cũng như nhiều người dân Đài Loan khác, đạo diễn Chu Mỹ Linh không khỏi lo lắng khi thấy quan hệ giữa hòn đảo này với Trung Quốc đang căng thẳng cao độ. Đối với nữ đạo diễn Đài Loan, hai bên sẽ không thể hợp nhất do hai chế độ chính trị hoàn toàn khác biệt:“Quan hệ giữa Đài Loan với Trung Quốc là rất khó khăn, bởi vì kể từ khi chia cắt hai đất nước, chúng tôi đã quen với nền dân chủ, với lối sống của mình, với lại hai chế độ hoàn toàn không giống nhau. Cho dù chúng tôi cũng là người Hoa, có cùng bản sắc văn hóa, nhưng chúng tôi không thể sống dưới một chế độ độc đoán như ở Trung Quốc. Cho nên bằng mọi giá, chúng tôi phải bảo vệ các giá trị của mình, chúng tôi muốn có mối liên lạc với Hoa lục một cách ôn hòa, chứ không chấp nhận một mối quan hệ với vũ lực, với chiến tranh, tức là kiên quyết bảo vệ các giá trị của mình, nhưng sẵn sàng đối thoại.”Nhưng mục tiêu đấu tranh chủ yếu của Chu Mỹ Linh vẫn là bảo vệ giới đồng tính, không chỉ ở Đài Loan mà cả ở những nơi khác trên thế giới. Bà hiện đang thực hiện một loạt sáu phim có tên Dự án cầu vồng sáu thành phố châu Á. Bà cố gắng hoàn thành nhanh nhất có thể và lo lắng mình sẽ mất tích khi quay phim, bởi vì nhiều nơi vẫn cấm phim có nội dung LGBT. Trong cuộc thảo luận bàn tròn tại Liên hoan Vesoul, Chu Mỹ Linh đã nói:"Tôi không chỉ là một đạo diễn mà còn là một nhà hoạt động xã hội bảo vệ giới đồng tính, hay bảo vệ nữ giới. Trong xã hội Đài Loan, nếu một người phụ nữ làm mọi việc quá mạnh mẽ hoặc quá nghiêm túc, cô ấy có thể bị đẩy ra xa. Vẫn tồn tại quan điểm truyền thống về người phụ nữ dịu dàng và thanh tú, không nên quá nổi bật, nhưng rất may là tất cả những điều đó đang thay đổi. Khi một người phụ nữ làm một bộ phim nghiêm túc, xã hội phải lắng nghe".

Liên hoan nhiếp ảnh quốc tế Arles (Les Rencontres de la photographie d'Arles ) tại thành phố Arles ở miền nam nước Pháp là một sự kiện vốn được mệnh danh là Liên hoan Cannes của nghệ thuật nhiếp ảnh. Tại Liên hoan Arles lần thứ 55 ( 01/07 - 29/09/2024 ), công chúng đã có dịp khám phá các tác phẩm của nghệ sĩ Pháp gốc Việt Hứa Như Xuân thực hiện với đồng nghiệp gốc Ấn Độ Vimala Pons trong khuôn khổ cuộc triển lãm mang tên "Thiên đường và Địa ngục ( Heaven and Hell "). Các tác phẩm của Như Xuân Hứa và Vimala Pons là sự kết hợp giữa nghệ thuật sân khấu, biểu diễn và nhiếp ảnh, trong đó họ đặt câu hỏi về đối tượng nữ trong nhiếp ảnh, thể hiện qua 9 biểu tượng, từ tài tử Mỹ Drew Barrymore đến tay đua thuyền người Pháp Florence Arthaud hay Mel C của nhóm nhạc nữ Spice Girls của Anh Quốc. Trả lời RFI tại Liên hoan nhiếp ảnh Arles, nghệ sĩ Hứa Như Xuân cho biết:“Tôi thực hiện dự án này với Vimala Pons cũng chính là vì cả hai chúng tôi khao khát đưa vào nghệ thuật khái niệm gánh nặng của cảm xúc. Đối với tôi, những người mang gánh nặng đó thường là những người mẹ. Tôi muốn nêu lên trải nghiệm của cá nhân với tư cách một phụ nữ Pháp gốc Việt, nhưng cũng qua đó tôn vinh những người phụ nữ trong gia đình tôi, nhất là vai trò của mẹ tôi trong việc xây dựng cuộc đời của tôi, trong việc hình thành hành trang nghệ thuật của tôi cho tới nay.Dự án với Vimala Pons chính là dựa trên những trải nghiệm của chính hai chúng tôi trong cương vị phụ nữ. Điều này không có nghĩa là chúng tôi loại trừ một giới tính nào, nhưng chỉ là thể hiện mong muốn thầm kín về những gì mà chúng tôi đã trải qua và tiếp tục tôn vinh những phụ nữ đã có sự hy sinh rất lớn, dù đó là những thần tượng có thật hay hư cấu.”Nhờ công trình nghệ thuật độc đáo đó mà Hứa Như Xuân và Vimala Pons đã nằm trong số những người được đề cử cho giải thưởng của tạp chí Pháp Madame Figaro 2024 dành cho các nữ nhiếp ảnh gia có tác phẩm được trưng bày ở Liên hoan nhiếp ảnh Arles ( Giải này sau đó được trao cho Tshepiso Mazibuko, nữ nhiếp ảnh gia người Nam Phi ).Những yếu tố nào đã thúc đẩy Hứa Như Xuân đi theo con đường nghệ thuật, con đường mà thường các bậc cha mẹ trong những gia đình người Việt ít khuyến khích? Cô thổ lộ: “Tôi nghĩ có lẽ do bản chất của tôi người luôn tranh đấu, có nhiều tham vọng. Khi có ai nói là tôi không thể làm được điều gì đó, thì phản ứng của tôi là phản ứng trước một sự bất công, mà sự bất công đầu tiên đối với tôi đó là sinh ra là con gái.Tôi biết rằng vì thương tôi hoặc vì muốn tôi có một cuộc sống an toàn, hồi còn nhỏ, gia đình tôi thường cấm tôi làm điều này, điều kia. Với tâm lý thích nổi loạn, tôi muốn chứng minh là tôi có khả năng làm những điều đó, chứ không bị hạn chế bởi giới tính của mình.Ngoài ra, cha tôi cũng là một nghệ sĩ, đến Pháp sau chiến tranh, nhưng đã không thể sống bằng nghệ thuật, nên có lẽ ông cũng sợ con mình sẽ giống vậy. Ông không ngăn cản tôi đi vào con đường nghệ thuật vì bản thân ông cũng muốn làm nghệ sĩ, nhưng ông vẫn có nỗi lo về tài chính, lo rằng vì ông đã không làm được, thì chắc tôi cũng sẽ không làm được.”Hiện đã trở lại Paris sau một thời gian sống ở Luân Đôn, Hứa Như Xuân là một tên tuổi quen thuộc trong ngành nhiếp ảnh thời trang, vì cô đã cộng tác với các thương hiệu hàng đầu như Dior, Maison Margiela, Kenzo et Gucci và là nhiếp ảnh gia thời trang cho các tạp chí nổi tiếng như Time Magazine, Vogue hay Dazed Beauty, đặc biệt chính cô đã chụp hình nhóm nhạc K-pop nổi tiếng BTS của Hàn Quốc cho bìa tạp chí Time. Vào năm ngoái, tạp chí Vogue đã xem Hứa Như Xuân là một trong năm nữ nghệ sĩ “đang làm một cuộc cách mạng trong nghệ thuật nhiếp ảnh”. Vogue nhìn thấy nơi Hứa Như Xuân “một phong cách độc đáo, một phong cách mà sau đó cô đã mở rộng thêm bằng cách thực hiện nhiều bức ảnh cá nhân hơn. Hứa Như Xuân đã thử nghiệm nhiều ngôn ngữ, trộn lẫn các kỹ thuật khác nhau, thử nghiệm các hình thức mới... Chủ đề chung của cô vẫn như cũ: sự biến đổi hiện thực dưới tác động của ký ức, thể hiện qua những hình ảnh mờ ảo một cách tinh tế, vì chúng đã bị thời gian làm tiêu tan. Cô cố gắng xây dựng lại những gì đã bị lãng quên: về cá nhân cô, gia đình cô, tổ tiên cô.” Vào năm 2022, Hứa Như Xuân cho ra mắt tập ảnh “Tropism”, được Liên hoan xuất bản nhiếp ảnh độc lập Rolling Papers vào năm đó mô tả là “một cuộc điều tra độc đáo vào trung tâm mê cung ký ức rộng lớn”. Thông qua một album gia đình được sáng tạo lại, Hứa Như Xuân “hiện thực hóa những biến động của những ký ức khiến chúng ta lãng quên chúng.” Trong bức thư-bài thơ viết kèm theo những bức ảnh trong “Tropism”, Hứa Như Xuân viết: “Nhớ lại chính là chấp nhận rằng một cái gì đó đã bị lãng quên, một cái gì đó đã bị mất và một cái gì đó đã được sở hữu cần phải được tìm lại”.Trong người nữ nghệ sĩ này luôn chất chứa nỗi khát khao tìm lại ký ức gia đình, như tâm sự của cô: “Nỗi khao khát không phải là nảy sinh từ trong nghệ thuật, mà là cái gì đó rất thầm kín, rất riêng tư. Tôi đã sống 10 năm ở Luân Đôn. Tôi đã rời khỏi Paris vì thấy rằng văn hóa Pháp không tạo những cơ hội để tôi khám phá những gì tôi muốn khám phá về mặt nghề nghiệp cũng như về mặt cá nhân.Khi đến Luân Đôn, tôi đã khám phá một xã hội hoàn toàn mang tính đa văn hóa, trong đó mọi người gắn bó với văn hóa của mình, biết mình từ đâu đến. Qua những cuộc gặp gỡ, chính bản thân tôi cũng tự đặt những câu hỏi cho riêng mình. Khi người ta hỏi tôi đến từ đâu, một cách vô thức, tôi trả lời mình là người Pháp, trong khi người ta chờ đợi một câu trả lời khác. Chỉ đến khi ông bà tôi qua đời và chúng tôi phải rời bỏ căn nhà gia đình, tôi muốn nhận thức được rằng sự mất mát đó sẽ dẫn đến những hậu quả, dẫn đến sự lãng quên. Từ đó tôi bắt đầu đặt những câu hỏi, tôi mới kết nối trở lại với câu chuyện của đình tôi. Trong 6 năm qua, trong công việc của tôi, cuộc tìm kiếm ký ức, nỗi mong muốn không lãng quên điều gì, chính là xuất phát từ sự qua đời của ông bà tôi, từ việc chúng tôi phải rời bỏ căn nhà gia đình, nơi lưu giữ 30 năm kỷ niệm gia đình. Bản thân tôi cũng là một người rất hoài niệm và cũng rất lãng mạn. Những điều đó có ảnh hưởng rất lớn đến các tác phẩm nghệ thuật của tôi, những yếu tố đó thường xuyên xuất hiện trong các bức ảnh của tôi, dù đó là các dự án cá nhân hay dự án được đặt hàng. Ngay cả trong các bức ảnh thời trang của tôi cũng chen lẫn vào đó một sự hoài niệm, nhưng một cách rất tinh tế.” Chính là qua nhiều chuyến trở về Việt Nam mà Hứa Như Xuân đã kết thúc cuộc hành trình tìm về ký ức: “Lần đầu tiên tôi trở về khi đã đến tuổi trưởng thành là vào năm 2016. Trước đó tôi đã về khi mới 10,13 tuổi, chưa ý thức được đất nước này là như thế nào, ngoài việc đây là nơi mà bố mẹ tôi lớn lên. Tôi nghĩ là chúng tôi đã sinh trưởng giống như nhiều người con cùng thế hệ của các gia đình cộng đồng người Việt, tức là chối bỏ văn hóa của mình và tự xem mình là người Pháp. Bản thân tôi đến năm 2016 mới thật sự bắt đầu cuộc hành trình mang lại rất nhiều điều cho tôi. Tôi nhớ rất rõ khi lần đầu tiên trở về Việt Nam, lúc cửa máy bay mở ra, tôi cảm nhận trở lại các mùi. Đến quầy kiểm tra hộ chiếu, khi lần đầu tiên nghe nhân viên đọc tên tôi đúng theo kiểu Việt Nam, tôi đã bị sốc vì cảm thấy như mình được kết nối trở lại, cảm thấy như đang ở nhà mình. Từ đó tôi quyết định trở về mỗi năm để tìm hiểu về lịch sử của đất nước, lịch sử của gia đình tôi cho đến nhiều năm sau khi tôi cảm thấy đã thấm nhuần đầy đủ gốc tích của mình để không còn cần quay trở lại nữa để tìm hiểu thêm. Lần cuối cùng tôi về Việt Nam là khi được mời tham gia các triển lãm.Nay tôi cảm thấy mình đã thành công tìm lại được nguồn gốc của mình mà tôi đã tìm kiếm vào đầu giai đoạn khủng hoảng bản sắc.”

Le Bon Marché, Printemps, BHV, Lafayette, La Samaritaine là những địa điểm không thể không đến khi tới Paris. Dù không mua sắm, riêng kiến trúc và nội thất của những cửa hàng bách hóa này cũng đã là một tác phẩm nghệ thuật. Được hình thành từ cuối thế kỷ XIX, câu chuyện của những cửa hàng này (grand magasin) được kể lại trong triển lãm La naissance des Grands Magasins (Sự ra đời của các cửa hàng bách hóa) tại Bảo tàng Nghệ thuật trang trí từ ngày 10/04-13/10/2024. Những “ngôi đền của hiện đại và xã hội tiêu dùng” - theo lời giới thiệu triển lãm - đã làm cuộc cách mạng triệt để trong rất nhiều lĩnh vực, từ nghiên cứu thói quen mua sắm, chăm sóc khách hàng, nghiên cứu thị trường, tiếp thị đến khích lệ nhân viên theo cách bán hàng hưởng thêm hoa hồng, điều kiện làm việc, mối quan hệ lao động. Rất nhiều phương pháp vẫn còn được áp dụng cho đến ngày nay, đặc biệt là phương châm “khách hàng là thượng đế”.Kinh tế thịnh vượng thúc đẩy xã hội tiêu dùngDưới thời Đế Chế II (1852-1870), xã hội Pháp thịnh vượng nhờ chính sách của hoàng đế Napoléon III cổ vũ ngành công nghiệp, tự do hóa nền kinh tế. Tầng lớp tư sản không ngừng gia tăng. Họ là thương nhân, chủ doanh nghiệp, ngân hàng. Paris cũng chuyển mình theo quy hoạch đô thị của tỉnh trưởng Georges Haussmann. Diện tích thủ đô được tăng lên gấp đôi, 20.000 ngôi nhà bị phá và 43.000 tòa nhà được xây theo phong cách kiến trúc mang tên ông, rất đặc trưng Paris cho đến ngày nay.Tầng lớp giàu có mới trở thành những khách hàng quan trọng với nhu cầu khắt khe hơn. Các cửa hàng nhỏ, chỉ chuyên một mặt hàng lúc bấy giờ không còn đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn, theo giải thích của Claire Doutriaux trong chương trình Karambolage của đài Arte năm 2020 : “Vào thời kỳ đó, các tiểu thương vẫn hoạt động theo mô hình truyền thống. Các cửa hàng chuyên về một mặt hàng hoặc bán rất ít mặt hàng. Người mua phải hỏi người bán, giá không được niêm yết mà phải hỏi người bán hàng, nên cứ phải mặc cả liên miên, cuối cùng thường thì giá sẽ được rao theo mặt khách. Các cửa hàng bán sản phẩm mới dần dần xuất hiện : tủ kính trưng bày hấp dẫn hơn, vào cửa tự do, niêm yết giá”.Aristide Boucicaut, chàng thanh niên vùng Normandie đến Paris lập nghiệp năm 1829, lúc mới 19 tuổi, làm việc trong một cửa hàng như vậy tại phố Bac, tả ngạn sông Seine. Đến năm 1852, nhờ tiền tiết kiệm, ông hùn vốn hợp tác với Paul Videau, chủ cửa hàng Le Bon Marché ở góc phố Sèvres và phố Bac, để thực hiện hoài bão của mình. Doanh nhân trẻ đầy ý tưởng cho bán những sản phẩm ít lời để quay vòng kho. Doanh thu từ 450.000 franc tăng vọt lên thành 7 triệu franc vài năm sau, đến mức Paul Videau sợ và nhượng hết cổ phần cho cộng sự mà theo ông, có quá nhiều tham vọng.Le Bon Marché : Thánh đường mua sắm đầu tiên ở ParisMột mình Boucicaut lèo lái và biến Le Bon Marché thành "thánh đường thương mại hiện đại” trong tòa nhà mới được khởi công xây dựng ngày 09/09/1869, thử nghiệm nhiều kỹ thuật bán hàng, vẫn có hiệu quả sau gần hai thế kỷ. Le Bon Marché “làm cuộc cách mạng bán lẻ và đưa bán lẻ vào kỷ nguyên tiêu dùng hàng loạt”, vẫn theo giải thích của Claire Doutriaux :“Ông đã nghĩ ra khái niệm cửa hàng bách hóa, nơi có thể tìm thấy mọi thứ chứ không chỉ quần áo, vải vóc. Vì thế, cần phải có một công trình kiến trúc mang tính cách mạng. Đằng sau vẻ bề ngoài cổ điển, đằng sau những viên đá, là kết cấu thép cho phép dựng những cửa kính lớn và tạo những không gian rộng lớn, thông thoáng bên trong.Thành công rực rỡ. Từ đồ lót đến đồ gỗ hay giấy, đồ chơi, bát đĩa… tất cả đều có thể tìm thấy ở Le Bon Marché. Boucicaut đổi mới mọi thứ : tạo các mùa thời trang, như “Tháng đồ trắng”, áp dụng các loại hình quảng cáo mới, bán hàng qua thư, giao hàng miễn phí đến tận nhà khách hàng và nhất là phương châm đến bây giờ vẫn nổi tiếng : “Hài lòng hoặc được hoàn tiền”.Trong suốt quá trình phát triển của Le Bon Marché, còn phải kể đến công lao lớn của người vợ Marguerite Boucicaut. Từ cô gái tỉnh lẻ nghèo khó, làm trong tiệm giặt ở Paris, bà đã giúp chồng gây dựng lên “Đế chế” riêng, tác động để cải thiện điều kiện làm việc của nhân viên : giảm giờ làm (từ 16 xuống còn 12 tiếng/ngày), chế độ bảo hiểm, hưu trí… Khi bà qua đời và không có người thừa kế, bà để lại toàn bộ tài sản cho nhân viên, những người đã giúp vợ chồng bà gây dựng lên Le Bon Marché.Mô hình kinh doanh của Le Bon Marché được sao chép, các cửa hàng bách hóa lớn lần lượt ra đời : Les Grands Magasins du Louvre (1855), le Bazar de l'Hôtel de Ville (BHV, 1856), Au Printemps (1865), La Samaritaine (1870)… tất cả đều được xây trên những trục đường rộng rãi trong quy hoạch của Haussmann, thuận tiện cho di chuyển. Những tòa nhà làm cửa hàng cũng là những kiệt tác kiến trúc hiện đại lúc bấy giờ, chủ yếu dùng thép vì đây là giai đoạn đỉnh cao của ngành này, rất sang trọng vì còn nhằm đề cao đẳng cấp của khách hàng. Mặt tiền của tòa nhà lịch sử Printemps là một ví dụ độc đáo, theo giải thích của Xavier Gaudemet, người quản lý dự án tiếp thị của Printemps Haussmann, trong chương trình Visites privées của đài truyền hình France 2 :“Mặt tiền của tòa nhà có rất nhiều chuyện để kể. Trước tiên đó là sự tiến bộ về kỹ thuật. Lần đầu tiên có một mặt tiền phủ được cấu trúc thép đằng sau. Thứ hai, đó chính là bí mật về tên Au Printemps được khắc ở mặt tiền, lần đầu tiên được làm theo đúng kiểu quảng cáo, óng ánh dưới ánh mắt trời và thu hút mọi ánh mắt nhờ được mạ vàng...Tên gọi Au Printemps được đặt nhằm mục đích tiếp thị. Các cửa hàng lớn thường lấy tên theo địa chỉ như Bazar de l'Hôtel de Ville đối diện tòa thị chính Paris (BHV ngày nay) hoặc theo giá cả như Au Bon Marché hay theo tên của nhà sáng lập như Harrods ở Luân Đôn. Ý tưởng Au Printemps mang đúng ý nghĩa thương hiệu, mùa xuân là mùa mang lại điều mới, tươi tắn và xinh đẹp”.“Khách hàng là thượng đế”Công thức thành công của các cửa hàng bách hóa dựa vào hai nguyên tắc : bán hàng loạt và đẩy nhanh các mặt hàng. Lợi nhuận dựa vào khối lượng bán sản phẩm hàng loạt cho nên luôn có các đợt giảm giá để nhanh quay vòng kho và đa dạng hóa mặt hàng. Lịch các mùa giảm giá được tính toán vào các mùa thấp điểm hoặc tháng vắng khách, như bán phụ kiện mùa hè vào tháng 5 hoặc đồ chơi và lì xì vào tháng 12. Trước những đợt hạ giá này là cả chiến dịch quảng cáo bên ngoài cửa hàng, trên báo chí và áp phích, gửi catalogue, phát tờ rơi ghi ngày hạ giá.Khách hàng ở xa có thể đặt mua qua thư. Các cuốn catalogue theo mùa hoặc sản phẩm mới được gửi miễn phí để họ lựa chọn. Cách bán này vẫn rất phổ biến hiện nay. Hình thức đặt hàng qua thư nở rộ và giao hàng miễn phí còn nhờ vào sự phát triển mạng lưới đường sắt, đường thủy rất thuận lợi cho vận chuyển hàng hóa. Mạng lưới đường sắt từ 3.558 km tăng lên thành 16.994 km vào năm 1869, vận chuyển 113 triệu hành khách và 44 triệu tấn hàng hóa.Trong chương trình Visites privées, ông Pierre Pelarrey, tổng giám đốc Printemps Haussmann, nhấn mạnh ngoài “kiến trúc có một không hai”, danh tiếng của các cửa hàng bách hóa còn là “câu chuyện về dịch vụ, tập trung vào cá nhân khách hàng”. “Khách hàng là thượng đế” cũng chính là tôn chỉ được nhà Boucicaut áp dụng ngay những ngày đầu hoạt động của Le Bon Marché, theo giải thích trong chương trình Karambolage của đài Arte :“Đối với những khách hàng từ xa đến, họ chỉ cần băng qua Vườn hoa Boucicaut để đến khách sạn nổi tiếng Palace Le Lutécia được xây kiến trúc Art Deco mà bà Boucicaut đã xây riêng cho họ. Để cửa hàng khổng lồ này hoạt động được, cần rất nhiều nhân viên, trưởng bộ phận, trợ lý, và rất nhiều nhân viên bán hàng, thường là những cô gái trẻ từ tỉnh lẻ đến và sống trong những căn phòng nhỏ ngay ở tầng trên cùng của Le Bon Marché”.Tuyển phụ nữ bán hàng cũng là bước đột phá được chính bà Marguerite Boucicaut khởi xướng để thu hút khách hàng nữ, thường ở nhà nội trợ, chăm con và có nhiều thời gian. Vào cuối thế kỷ XIX, vai trò của trẻ em đã được thay đổi đáng kể trong xã hội nhờ chính sách khuyến khích tăng dân số, đầu tư vào giáo dục và thành công của mô hình gia đình quý tộc. Trẻ em trở thành mục tiêu của các cửa hàng để các gia đình nán lại lâu hơn. Họ liên tục tặng đồ chơi cho trẻ em hoặc tặng kèm với quảng cáo. Các gian đồ chơi dần được hình thành trong thập niên 1870, ban đầu theo thời vụ, sau đó được cố định quanh năm. Ngành công nghiệp đồ chơi phát triển, sản xuất đại trà bằng những vật liệu ít tốn kém hơn.Ngày nay, các cửa hàng bách hóa nổi tiếng đó vẫn tiếp tục tìm những cách thức mới để thu hút du khách từ khắp thế giới. Vào dịp Giáng Sinh, tủ kính của các cửa hàng được trang hoàng lộng lẫy, như bước ra từ thế giới cổ tích. Cửa hàng BHV tổ chức các triển lãm giới thiệu một nghệ sĩ, một nhà thiết kế ; sân thượng của Printemps, Lafayette trở thành nơi check-in ngắm toàn cảnh Paris. Không chỉ thuần túy là nơi bán hàng, tại đây còn có những quán cà phê, nhà hàng với không gian đẹp, tầm nhìn thoáng. Dù vẫn tuân theo nguyên tắc bán đủ mọi mặt hàng nhưng những cửa hàng bách hóa này hiện giờ tập trung vào các mặt hàng cao cấp và vào một bộ phận nhỏ khách hàng khá giả.

Tháng 7 hàng năm, với Quốc Khánh Pháp và Hoa Kỳ là dịp nhắc lại lịch sử mối quan hệ dài lâu của hai nước. Dù với con đường tìm đến Tự do khác nhau, đôi khi rất khác biệt, hai nước luôn chia sẻ những giá trị chung. Một biểu tượng còn mãi minh chứng cho điều này, chính là bức tượng Nữ Thần Tự Do - món quà mà những người Pháp gửi tặng nước Mỹ nhân dịp quốc khánh. Món quà độc nhất vô nhị đã trở thành biểu tượng của nước Mỹ tự do cho đến ngày nay, nhưng lịch sử hình thành đầy thăng trầm của nó thì có lẽ ít được biết đến hơn.Ý tưởng từ sự chia sẻ giá trị tự do Ý tưởng thiết kế bức tượng này của nhà điêu khắc Fédéric Auguste Bartholdi mang ý nghĩa sâu sắc về sự chia sẻ giá trị tự do của hai nước Pháp - Hoa Kỳ. Theo thuyết minh của tác giả, ý tưởng được bắt nguồn từ câu nói của chính trị gia và luật sư Edouard René de Laboulaye năm 1865, trong buổi tối ăn với bạn hữu. Họ là những chính trị gia phái Tự do, ủng hộ phe Liên Bang Mỹ. Laboulaye là một chuyên gia về chính trị Mỹ, ông cũng là thành viên Hiệp hội bãi bỏ chế độ nô lệ trên toàn thế giới : "Nếu một tượng đài cần được dựng lên tại Hoa Kỳ để làm đài kỷ niệm đánh dấu nền độc lập của họ, tôi thiết nghĩ lẽ tự nhiên duy nhất là nếu nó được xây dựng bằng sự hợp lực - một việc làm chung của cả hai quốc gia chúng ta". Ban đầu, bức tượng được dự kiến hoàn thành và gửi tặng nước Mỹ vào năm 1876. Tại thời điểm đó, bối cảnh chính trị Pháp lại không tạo điều kiện để biến ý tưởng đó thành hiện thực, khi chính quyền Đế chế thứ 2 của Napoleon III độc tài chuyên chế ủng hộ phe Miền Nam trong nội chiến Mỹ. Sau đó, những thăng trầm của quan hệ ngoại giao Pháp - Mỹ cũng cản trở cho việc hiện thực hóa món quà này.Vì vậy, nhà điêu khắc Bartholdi đưa ý tưởng Nữ thần tự do vào một dự án dựng một bức tượng khổng lồ tại lối vào kênh đào Suez tại Ai Cập thời gian nó được xây dựng. Hình dáng và tư thế của bản vẽ này khá tương đồng với bức tượng hiện nay tại Mỹ, nhưng với khuân mặt của một phụ nữ Ai Cập. Tuy nhiên, dự án này đã không được thành hiện thực.« Món quà » thành quả của 20 năm miệt mài theo đuổi của hai « cha đẻ » tâm huyết Nếu tên tuổi của bức tượng đã quá nổi tiếng, thì tiểu sử của hai « cha đẻ » của bức tượng lại ít được biết đến hơn. Laboulaye là giáo sư trường Collège de France danh tiếng - ngôi trường từ lúc ra đời đến nay mang sứ mạng giảng dạy miễn phí những kiến thúc bậc cao trên nhiều lĩnh vực và mở cửa tự do cho mọi đối tượng. Ông là giáo sư luật đầu tiên đưa nghiên cứu lịch sử hiến pháp Hoa Kỳ vào giảng dạy tại Pháp.Bằng bài giảng và những sách xuất bản sau đó, ông ghi dấu như một nhà Hoa Kỳ học chuyên sâu của thế kỷ 19, là cầu nối quan trọng đưa lịch sử Hoa Kỳ, đặc biệt là lịch sử hiến pháp Hoa Kỳ đến với người Pháp. Ông đóng góp tích cực vào phe ủng hộ dân chủ đang lớn mạnh, với mong muốn sẽ xây dựng nền dân chủ Pháp sau này theo hình mẫu dân chủ Hoa Kỳ.Thống nhất với tư tưởng này, Laboulaye kiên trì nhiều năm vận động không ngừng nghỉ trên khắp các diễn đàn chính giới Pháp hay vận động các nhà đầu tư, tầng lớp trí thức, để kêu gọi sự ủng hộ và tài trợ cho dự án dựng tượng đài tặng nước Mỹ này.Người thứ hai đóng góp cho việc tượng Nữ Thần Tự Do sừng sững dựng lên trên cửa ngõ vào New York không ai khác chính là nhà điêu khắc Bartholdi. Là một điêu khắc gia tài năng sớm nổi tiếng và nhận được đơn đặt hàng dựng tượng khắp nơi tại Pháp, ông nuôi hoài bão dựng những bức tượng lớn hơn, có tầm ảnh hưởng cao tầm quốc tế. Tâm đắc với những tư tưởng của Laboulaye, ông nung nấu dựng bức tượng giàu ý nghĩa về ngọn đuốc sáng của tự do soi đường nhân loại.Sau khi ý tưởng ban đầu không thể thực hiện, rồi dự án tại kênh đào Suez cũng bất thành, Bartholdi nhập ngũ nhiều năm, nhưng vẫn không nguôi thiết tha với dự án lớn này. Giải ngũ, nhờ sự giới thiệu của Laboulaye, ông thực hiện một chuyến vượt Đại Tây Dương để quảng bá cho dự án của mình. Ông những mong lôi kéo được thêm những nhà tài trợ từ phía Mỹ, đồng thời tìm kiếm một khu đất phù hợp để dựng bức tượng. Tuy vậy, suốt 5 tháng trời đi khắp các bang của Hoa Kỳ để vận động, ông thất bại trở về Pháp mà không thu lượm được sự ủng hộ tài chính nào đáng kể.Thất bại đó không khiến hai người chùn bước, thay vì có thể thực hiện nhanh chóng, bức tượng dần thành hình từng phần nhỏ. Phải đợi 20 năm sau, với sự cố gắng không ngơi nghỉ của hai « cha đẻ » của bức tượng - nhà điêu khắc và luật gia - từ bản vẽ, bức tượng mới được dựng lên trên đảo Bedloe, sau đổi tên thành đảo Tự Do.Những tên tuổi lớn tham gia thiết kế tượng - từ Violet Le Duc đến Gustave EiffelBức tượng có tầm vóc lớn như một tòa nhà 15 tầng (46m). Ý tưởng điêu khắc của Barhtholdi cần phải có sự đóng góp thiết kế kỹ thuật của những chuyên gia hàng đầu Pháp thời bấy giờ. Ban đầu, phần cấu trúc tượng được thiết kế với lõi cấu trúc xây gạch thành những khoang chứa đầy cát lớn để tạo ổn định cho tượng.Ý tưởng này do kiến trúc sư danh tiếng Violet Le Duc đề xuất. Ông được biết đến với việc cải tạo lại Nhà thờ Đức Bà Paris và tham gia xây dựng nhiều cung điện, công trình kiến trúc lớn thế kỷ 18-19. Tuy vậy, do công trình phải đợi hàng chục năm để thực hiện, Violet le Duc ốm nặng và qua đời.Một kỹ sư khác được mời thay thế, không ai khác chính là Gustave Eiffel, đã rất thành công với nhiều công trình cầu đường bằng kết cấu kim loại, và sau này là tòa tháp mang tên ông - biểu tượng của nước Pháp. Eiffel đã thuyết phục Bartholdi thay đổi hoàn toàn kết cấu chịu lực của tượng bằng khung thép vững chắc như một mố cầu. Một lớp khung kim loại thứ hai tạo một lớp vỏ 3 chiều theo dáng khung tượng để cố định các tấm đồng, lớp vỏ này cũng đủ kiên cố để tự chịu lực chống rung với biên độ 8cm trước tốc độ gió 80 km/h.Nhờ thiết kế với kỹ thuật mới này, kỹ sư kết cấu Gustave Eiffel đã đóng góp quan trọng dựng nên hai công trình biểu tượng của hai cường quốc Hoa Kỳ - Pháp, vẫn vươn cao vững chãi với thời gian hơn một thế kỷ sau.Phần vỏ bọc của tượng được xưởng đúc Gaget-Gauthier et Cie làm từ 300 tấm đồng kích cỡ 3m², dày 2.5mm. 64 tấn đồng do nhà công nghiệp Pierre-Eugène Secrétan tài trợ. Công xưởng dựng tượng được thuê tại quận 17 Paris, phố Chazelles.Có một giai thoại liên quan đến cái tên xưởng đúc Gaget này. Trong quá trình xây dựng tượng, để tiếp tục quyên góp và thu thập kinh phí xây tượng, vào năm 1876-100 năm, dịp Quốc Khánh Hoa kỳ, những hình đồ lưu niệm bức tượng tỉ lệ nhỏ được bán để gây quỹ. Trên đế tượng khắc tên xưởng đúc đồng « Gaget ». Người Mỹ đã gọi tên những món đồ chơi nhỏ này phát âm chệch đi thành « gadget » - và từ đó trở thành từ tiếng Anh gọi tên những món đồ chơi nhỏ.Quyên góp kinh phí : sức mạnh ủng hô từ tầng lớp bình dân Riêng việc tìm kiếm kinh phí dựng bức tượng này có thể viết thành một câu chuyện dài kỳ trải suốt 2 thập kỷ được khởi xướng từ những cá nhân và hiệp hội hữu ái Pháp-Mỹ (Comité de l'Union Franco-Americaine). Nhiều giai đoạn không được chính quyền cả hai nước hậu thuẫn, nên việc kêu gọi kinh phí cũng rất chật vật.Không vì thế mà nhà điêu khắc và sử gia mất hi vọng. Vượt qua nhiều gián đoạn, chậm trễ, họ vẫn kiên trì tranh thủ từng cơ hội quyên góp từ vô vàn hình thức khác nhau, qua những buổi tổ chức sự kiện, hòa nhạc, nhuận bút các bài viết, xổ số, triển lãm quốc tế, đến bán đồ lưu niệm, xin tài trợ của các cá nhân và chính quyền địa phương, suốt 5 năm trời. Bên kia bờ Đại Tây Dương, phần xây đế tượng cũng phải tìm kiếm kinh phí bằng những buổi nhạc kịch, thi đấu đấm box, bán đấu giá, trích thuế địa phương.Bị giới thượng lưu tinh hoa và chính trị gia thời bấy giờ thờ ơ, không mấy mặn mà, việc quyên góp tại Mỹ đã diễn ra chậm chạp, bức tượng có nguy cơ không thể hoàn thành. Nhiều lý do được đưa ra giải thích : suy nghĩ nghi ngờ mục đích đằng sau của món quà, nỗi e dè biểu tượng « tự do » theo kiểu « Cách Mạng Pháp », sự mơ hồ không đoán được hiệu ứng mang lại từ một bức tượng khổng lồ sẽ ra sao …Phải nhờ đến chiến dịch kêu gọi quyên góp từ độc giả bình dân, trên tạp chí New York World, của ông chủ tòa soạn danh tiếng Joseph Pulitzer (tên của giải thưởng báo chí nổi tiếng ngày nay) thì phần kinh phí cuối cùng mới được hoàn tất. Pulitzer cho đăng hàng loạt bài báo giải thích ý nghĩa, giá trị tự do của bức tượng, nhiều nhà báo khác viết bài chỉ trích, mai mỉa giới thượng lưu đã quay lưng không ủng hộ … Dần dần, bức tượng ngày càng được yêu thích trong tầng lớp bình dân. Đặc biệt, đi kèm với chiến dịch truyền thông bài bản, Pulitzer giữ lời hứa đăng trên mặt báo tên của tất cả cá nhân quyên góp, bất kể khoản tiền chỉ vài xu.Nhờ vào 100.000 đô la quyên góp của 121.000 bạn đọc báo New York World trong vài tháng đó, mà nước Mỹ cuối cùng cũng có được biểu tượng cho giá trị Tự do soi đường của mình, vẫn sừng sững hơn 1 thế kỷ sau.Qua nhiều mốc Quốc Khánh Mỹ 04/07 bị lỡ hẹn, bức tượng được dựng trọn vẹn tại Pháp đón khách thăm quan vào ngày 04/07/1884, rồi lại gỡ ra đóng trong hơn 200 kiện, trải qua hành trình dài cập bến Hoa Kỳ vào cuối tháng 06/1885 rồi được dựng lên trên đảo Bedloe, sau được đổi tên thành Liberty, và được khánh thành vào cuối năm 1986. Cuối cùng, món quà vĩ đại đến từ nước Pháp chào mừng Quốc Khánh thứ 100 của Hoa Kỳ đã được thành hiện thực, dù muộn tròn 1 thập kỷ.Nhìn lại, chính việc biểu tượng Tự Do của xứ Cờ Hoa được xây dựng bởi ý tưởng của những cá nhân yêu chuộng tự do và dân chủ, sau bao chông gai thử thách, nhờ vào những đồng quyên góp nhỏ bé của những dân thường, đã làm cho nó mang đậm ý nghĩa của một Tự Do đích thực. Tự do và nền tảng dân chủ, được đắp xây bởi từng cá nhân yêu chuộng và góp sức, chứ không phải một tặng vật được ban phát thụ hưởng dễ dàng. Bức tượng trở thành biểu trưng của Tự do - giá trị cốt lõi mà các nền dân chủ gìn giữ, như ngọn đuốc thắp sáng mãi vươn cao soi đường qua mọi bước thăng trầm của lịch sử.

Vichy - được xếp hạng Di sản UNESCO - nổi tiếng với những nguồn nước khoáng, những sản phẩm mang thương hiệu “Vichy”, và được mệnh danh là “Nữ hoàng của những thành phố spa” (Reine des villes d'eaux). Thế nhưng, đó cũng là một thành phố quốc tế được vinh danh năm 2024 trong triển lãm cùng tên (từ 04/05-11/11). Và trong hai thế kỷ hướng ra nước ngoài đó, có dấu ấn của Việt Nam, của những người Việt đến sống trong khu vực. Sáng 04/05/2024, Vichy nhộn nhịp với bốn triển lãm lần lượt được khai mạc. Bốn triển lãm, với những chủ đề khác nhau, trong đó có L'Art en exil. Hàm Nghi, Prince d'Annam (tạm dịch : Nghệ thuật lưu đày. Hàm Nghi, Vương tử An Nam), nhưng đều chung sợi dây liên kết về một Vichy, l'Internationale (Vichy, Thành phố quốc tế) hấp dẫn về thương mại, cởi mở và hiếu khách.Những mạch nước kết nối Vichy với thế giớiÔng Jacques Alder, chủ tịch hiệp hội Nhà truyền giáo (Maison du Missionnaire), nơi vẫn tiếp đón chủng sinh từ nhiều nước trên thế giới, trong đó có một người Việt Nam, đến học tiếng Pháp và là chủ quản của Bảo tàng Nghệ thuật châu Phi và châu Á (Musée des Arts d'Afrique et d'Asie, AAA), nơi tổ chức triển lãm về vua Hàm Nghi, giải thích với RFI Tiếng Việt :“Chúng tôi phối hợp với thị chính và tham gia triển lãm Vichy l'Internationale, hai thế kỷ lịch sử quốc tế, bởi vì Vichy là một thành phố lớn dưới thời Napoléon III, đó là “Nữ hoàng của các thành phố spa”. Nhiều đời vua và hoàng hậu vẫn đến Vichy để điều trị nước khoáng. Vì thế, thành phố muốn tổ chức một sự kiện lớn nhân dịp 200 năm tại bốn bảo tàng. Chỉ trong sáng thứ Bẩy 04/05, cả bốn triển lãm được khai trương và triển lãm lớn nhất - Vichy, l'Internationale - được tổ chức ở tòa nhà, nơi mà trước đây là Khách sạn International nổi tiếng, hiện giờ được chuyển thành căn hộ”.Bảo tàng Nghệ thuật châu Phi và châu Á là nơi tổ chức triển lãm về vua Hàm Nghi, dựa trên công trình nghiên cứu của Amandine Dabat, hậu duệ của vua Hàm Nghi, và cũng là người giám sát. Mối nhân duyên giữa vua Hàm Nghi và thành phố Vichy kéo dài hơn bốn thập niên, theo giải thích của Amandine Dabat :“Ở Vichy, vua Hàm Nghi rất nổi tiếng. Ông đến đó thường xuyên, tận 25 lần từ 1893 đến 1938. Cho nên ông kết bạn với rất nhiều nhân vật nổi tiếng của thành phố Vichy. Có thể thấy điểm này trong Triển lãm Vichy - thành phố Quốc tế, triển lãm cũng nhắc đến Hàm Nghi ở Vichy. Có rất nhiều thư từ trao đổi, những bộ phim ngắn và hình ảnh về Hàm Nghi với nhiều nhân vật nổi tiếng ở Vichy được trưng bày trong triển làm Hàm Nghi - Vương tử An Nam ở bảo tàng Nghệ Thuật châu Phi và châu Á này”.Bản thân tòa nhà cũng là một công trình cổ trăm năm, chứa đầy lịch sử. Năm 1922, Henri Watthé, một nhà truyền giáo dòng Thánh Lazarus, đến Vichy điều trị nước khoáng. Một năm sau, ông lập hội Maison du Missionnaire (Nhà truyền giáo) để tiếp đón các tu sĩ đến điều trị. Họ đến từ những vùng thuộc địa thời kỳ đó, hoặc có liên hệ với Pháp. Họ mang tặng những đồ vật đặc trưng của quê hương và làm nên bộ sưu tập của Nhà truyền giáo. Đến năm 1935, hiệp hội Nhà truyền giáo tặng bộ sưu tập châu Á cho bảo tàng. Giám đốc bảo tàng Marie-Line Therre cho biết :“Điều thú vị ở đây, đó là lịch sử của bảo tàng được gắn với lịch sử của thành phố, lịch sử của nước Pháp bởi vì đây là một bảo tàng nghệ thuật, ví dụ với triển lãm Hàm Nghi - Vương tử An Nam rất thú vị này. Nhưng đó cũng là một bảo tàng xã hội, có nghĩa là giải thích về nhân loại và lịch sử loài người. Điều quan trọng đối với chúng tôi và với những thế hệ mới là giải thích được thời kỳ thuộc địa là gì, tại sao những đồ vật đó lại nằm ở đây, tại sao lại có những làn sóng di cư đến Pháp, tất cả những chủ đề đó đều liên quan đến lịch sử của bảo tàng. Một điều quan trọng khác là phải giải thích một cách mô phạm chuyện đã xảy ra như thế nào. Chính vì thế mà có một phòng giải thích lịch sử đó, tiếp theo là những gian khác dành để triển lãm, ví dụ như triển lãm về vua Hàm Nghi hoặc ở tầng trên dành nói về Mission protection (tạm dịch : Sứ mệnh che chở) trưng bày những dụng cụ, đồ vật liên quan đến việc che chở trên khắp thế giới vì trên trái đất, tất cả mọi người đều có cùng câu hỏi : Bảo vệ mình như thế nào ? Yêu thương người khác như thế nào ?... Tùy theo nền văn hóa mà có những cách nhìn thế giới khác nhau hoặc cách trả lời những câu hỏi phổ quát đó. Đó chính là điều mà chúng tôi muốn truyền tải tới công chúng”.Hàm Nghi : “Người nhập cư” nổi tiếng ở VichyVua Hàm Nghi có lẽ là một trong những người nhập cư nổi tiếng nhất ở Vichy. Đằng sau tên của ông là những tưởng tượng về phiêu du, kì bí phương Đông đối với nhiều người dân Vichy lúc bấy giờ. Họ bị câu chuyện của nhà vua mê hoặc, trong đó có một “đại gia” công nghiệp vùng Verdun. Villa Prince d'Annam, hoàn thiện năm 1904, do kiến trúc sư Adrien Dacq thiết kế theo phong cách Tân nghệ thuật, được trang trí nhiều họa tiết tinh xảo, mái đua, lan can, tay vịn bằng sắt uốn. Năm 2017, Sylviane và Bruno trở thành chủ sở hữu ngôi biệt thự vì như bị “hớp hồn” ngay khi bước vào.“Đó là một đại gia công nghiệp ở Verdun, Bruno giải thích. Ông ấy cho xây bốn biệt thự sát nhau. Ông ấy không sống ở đó mà cho thuê. Đại gia này có hai cô con gái, ông xây những ngôi nhà đó cho họ nhưng họ cũng không sống ở biệt thự. Họ giao cho văn phòng môi giới quản lý và cho thuê thời vụ”.Sylviane nhớ lại : “Lúc mua ngôi nhà này, chúng tôi không để ý phía trước ghi là Villa Prince d'Annam. Sau đó, chúng tôi cứ thắc mắc về tên của ngôi nhà và bắt đầu quan tâm người đó là ai và tìm hiểu lai lịch”. “Chúng tôi tìm trên internet, Bruno tiếp lời. Những tài liệu duy nhất mà chúng tôi tìm thấy được về vương tử An Nam là luận văn tiến sĩ của Amandine Dabat, một trong những hậu duệ của ông, đến lúc đó chúng tôi mới biết đó là vua Hàm Nghi. Đúng là chúng tôi khá là ngạc nhiên về phát hiện này”.Có thể thấy vương tử An Nam có tiếng như thế nào ở Vichy, dù ông cố kín tiếng nhất. Và căn biệt thự đó, vua Hàm Nghi chưa bao giờ lưu lại, theo khẳng định của Amandine Dabat :“Vichy thực sự là một thành phố quốc tế, rất cởi mở cho nên, vì là vương tử An Nam nên ông rất nổi tiếng khi đến Vichy. Vì thế tôi nghĩ rằng có thể vì tên của ông đẹp, nghe rất lãng mạn nên người cho xây Villa Prince d'Annam (Biệt thự Vương tử An Nam), đã chọn tên vương tử An Nam để đặt cho biệt thự đó. Nhưng thông qua các tài liệu lưu trữ, người ta biết rằng khi đến Vichy, Hàm Nghi chưa bao giờ sống ở biệt thự đó. Ông thường ở bệnh viện quân y khoáng nóng hoặc ở khách sạn. Ông luôn cố kín tiếng nhất có thể. Theo cách sống của ông thì không bao giờ ông có thể sống trong một biệt thự mang tên mình như vậy. Đó không phải là phong cách của ông và điều này được các tài liệu lưu trữ xác nhận. Tên của ông có trong tất cả những khách sạn nơi ông lưu trú cũng như ở bệnh viên quân y. Người ta biết chính xác ông ở đâu khi ông tới Vichy và biết rõ là chưa bao giờ ông sống trong biệt thự không liên quan gì đến ông, ngoại trừ tên của ông được đặt cho biệt thự đó”.Dù sao, biệt thự cũng là nơi kết nối những người thân quen của vua Hàm Nghi ở khắp nước Pháp. Rất nhiều người, vì tò mò cũng có, vì ngưỡng mộ cũng có, tìm đến Villa Prince d'Annam được Sylviane và Bruno mở cửa đón lưu trú. Vương tử An Nam trở thành một phần cuộc sống hàng ngày của họ. Họ đến Việt Nam tìm dấu tích của vua Hàm Nghi. Họ cho biết chỉ là “người kết nối” nhưng thấy “tự hào” vì "chia sẻ được những khám phá của mình" với du khách lưu trú tại Villa Prince d'Annam, cũng như người dân Vichy.“Một năm, có một người phụ nữ từ Lyon tới, Sylviane nhớ lại, và nhất quyết muốn ngủ lại biệt thự vì bà hoặc là bà trẻ của bà ấy từng kể về vương tử An Nam khi ông đến Lyon mua lụa. Ở Lyon có rất nhiều nhà máy dệt lụa. Ông mua lụa để may trang phục truyền thống Việt Nam, bởi ông luôn mặc như vậy. Và hình như vua Hàm Nghi đã tặng cho người phụ nữ đó một bức tranh bởi vì ông vẫn thường xuyên tặng tranh cho mọi người. Ông ấy rất hào phóng vì thế có rất nhiều người được ông tặng tranh”.“Đó là một người đã bước vào cuộc đời của chúng tôi vì chúng tôi nói về ông ấy, về cuộc đời của ông ấy gần như hàng ngày. Tất cả khách lưu trú của chúng tôi hỏi về Hàm Nghi vào mỗi bữa sáng. Đó thành chuyện thường tình !”. “Chúng tôi kể câu chuyện của thái tử An Nam, khi ông ấy còn trên ngai vàng theo những gì chúng tôi tìm hiểu được và khi ông ấy buộc phải ra đi, bị đày sang Alger”.Tỉnh Allier và Vichy, nơi dừng chân của di dân Đông DươngTriển lãm về vua Hàm Nghi cũng làm nổi bật nhiều nét tương đồng giữa cuộc sống lưu đày của vua Hàm Nghi với cảnh di trú : những lo lắng và đau thương khi phải rời quê hương, phải làm lại cuộc đời ở xứ sở mới. Hiệp định Geneve (21/07/1954) chấm dứt chiến tranh Đông Dương, ba nước Việt Nam, Lào, Cam Bốt được độc lập. Sự kiện này cũng dẫn đến làn sóng di dân đến Pháp lục địa, trong đó có tỉnh Allier mà Vichy là thủ phủ. Chủ tịch hội Nhà Truyền giáo Jacques Alder cho biết :“Cách Vichy không xa, khoảng 50 km, có một thành phố nhỏ tên là Noyant-d'Allier, nơi sinh sống của cộng đồng người Đông Dương trước đây, và có một ngôi chùa rất đẹp (Pháp Vương Tự). Chúng tôi kết hợp với họ để có thể tổ chức những cuộc triển lãm này. Có một phần triển lãm nói về Noyant d'Allier, giải thích về làn sóng di dân Đông Dương năm 1954 đã diễn ra như thế nào”.Nhiều hình ảnh, đồ vật được trưng bày trong đợt triển lãm tại Vichy kể lại câu chuyện của nhiều gia đình người Việt đến Noyant-d'Allier định cư nhờ trợ giúp của trung tâm tiếp nhận người từ Đông Dương hồi hương (Centre d'accueil des rapatriés d'Indochine, CARI), được coi là một trong những trung tâm lớn nhất Pháp. Họ là những người giúp Noyant-d'Allier hồi sinh sau khi ngành khai thác mỏ bị ngừng hoạt động.

Khoảng 92 biệt thự Pháp cổ trên địa bàn Hà Nội sẽ được chỉnh trang, bảo tồn sau khi năm 2022, UBND thành phố ban hành quyết định về danh mục nhà biệt thự cũ được xây từ trước năm 1954. Biệt thự hai mặt tiền 49 Trần Hưng Đạo (46 Hàng Bài), được hoàn thiện đầu năm 2024, là dự án bảo tồn biệt thự mẫu để áp dụng với các biệt thự còn lại.  Đây là một dự án hợp tác giữa Cơ quan Hợp tác Quốc tế vùng Ile-de-France (Pháp) - PRX - tư vấn chuyên môn và thành phố Hà Nội - chịu trách nhiệm về kinh phí.Dự án 49 Trần Hưng Đạo được nghiên cứu từ năm 2016 trong khuôn khổ hợp tác giữa thành phố Hà Nội và vùng Ile-de-France, quận Hoàn Kiếm và Cơ quan PRX-Việt Nam và do kiến trúc sư kiêm chuyên gia di sản Nicolas Viste phụ trách chính. Nhưng thực ra, chương trình hợp tác bảo tồn di sản đã có từ lâu, theo giải thích với RFI Tiếng Việt của ông Emmanuel Cerise, giám đốc PRX-Việt Nam :“Chương trình hợp tác của chúng tôi với thành phố Hà Nội đã có từ lâu. Trong những năm 2007-2008, chúng tôi đã làm việc với Sở Kiến trúc và Đô thị của Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội, trước tiên là để thống kê di sản có từ thời Pháp, tiếp theo là đề xuất về quy hoạch tổng thế đối với toàn bộ lĩnh vực này. Đến những năm 2010 thì đưa ra một đề xuất quy định nhằm đề cao và bảo tồn di sản này. Nhìn chung, đó là cả một quá trình khá dài. Chỉ từ năm 2015, UBND thành phố Hà Nội sử dụng nghiên cứu của chúng tôi, cũng như những nghiên cứu khác, để ban hành quy chế bảo tồn và phát huy di sản ở “khu đô thị Pháp cũ”, tên được đặt cho khu phố trước năm 1954. Quá trình từ nghiên cứu đến quy chế mất gần 10 năm. Sau khi hoàn thành thống kê ban đầu, thành phố đã xác định được một số địa điểm, có thể là di tích, tòa nhà thí điểm để trùng tu. Ngôi nhà 49 Trần Hưng Đạo đã được UBND thành phố Hà Nội xác định tiềm năng làm dự án thí điểm”.Kết hợp kinh nghiệm Pháp và tiềm lực địa phươngKhi khai trương vào tháng 01/2024, biệt thự 49 Trần Hưng Đạo khiến khách mời sững sỡ trước sự lột xác từ đống đổ nát trước đó. Công ty PRX-Việt Nam mang kiến thức, nghiên cứu lịch sử để phục dựng công trình theo nguyên mẫu với không ít khó khăn nảy sinh và cần khắc phục trong quá trình thực hiện dự án.“Đúng là chúng tôi gặp không ít vấn đề. Ở Pháp có nhiều kinh nghiệm về kiểu trùng tu này hơn là ở Việt Nam. Ở Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung, có rất nhiều nhà chuyên nghiệp, giầu kinh nghiệm, về việc trùng tu những ngôi chùa bằng gỗ hoặc những bức tượng sơn mài trong chùa. Chúng tôi không hướng dẫn được gì cho họ về việc trùng tu kiến trúc truyền thống, tuy nhiên họ lại thiếu kinh nghiệm, thiếu công cụ để tiến hành trùng tu kiểu kiến trúc thời Pháp. Đây là chuyện bình thường bởi vì, dù hiện giờ di sản kiến trúc Pháp được Việt Nam chấp nhận và công nhận hoàn toàn nhưng trong quá khứ, đó vẫn là một nền văn hóa bị áp đặt nên không tiếp nhận được hết kiến thức”. Đọc thêm : Hồi sinh một biệt thự Pháp : Mô hình bảo tồn công trình cổ ở Hà NộiPhần thi công kỹ thuật, nguyên vật liệu được thành phố Hà Nội huy động nguồn lực địa phương. Công ty tư vấn điều chỉnh một số chi tiết kỹ thuật để thích nghi. Ông Emmanuel Cerise nêu ví dụ về ngói lợp mái, được nhập từ miền nam Pháp vào thời kỳ đầu thuộc địa. Nhưng sau đó, cả một ngành công nghiệp đất nung (gạch, ngói, gạch lát) được phát triển ở Việt Nam. Ngoài ra còn phải kể đến hạn chế về phương pháp thực hiện, chủ yếu liên quan đến chi phí hoặc năng lực.“Việc phân tích thành phần hóa học của lớp vữa trát tường chẳng hạn, họ không nhập các vật liệu cũ từ Pháp. Có thể coi đây là một hạn chế. Ban đầu, tôi thấy hơi tiếc. Nhưng việc này lại có mặt tốt, đó là những kỹ thuật, kinh nghiệm được thực hiện trong ngôi nhà này có thể được áp dụng trong một ngôi nhà khác, đúng như ý chúng tôi muốn, đó là biến việc trùng tu biệt thự này thành một kiểu dự án thí điểm. Có nghĩa là nếu các đối tác Việt Nam muốn áp dụng kinh nghiệm sang những ngôi nhà khác, chúng tôi biết rằng họ sẽ không cần chúng tôi nữa, hoặc có thể là một chút về mặt tư vấn. Còn việc trùng tu hoàn toàn có thể được tiến hành với chi phí hợp lý, cùng với kỹ thuật và kinh nghiệm của Việt Nam”.Tái hiện tổng thể kiến trúc Hà Nội trước năm 1954Sự kết hợp hài hòa này tạo tiền đề, cũng như giúp Hà Nội có thể tự chủ trong những dự án tiếp theo. Danh mục chỉnh trang, bảo tồn hiện có 92 biệt thự cũ xây trước năm 1954 tại Hà Nội, gồm 30 biệt thự cũ do thành phố quản lý, 50 biệt thự cũ do Trung ương quản lý và 12 công trình kiến trúc có giá trị. Theo trang Kinh tế Đô thị ngày 07/05/2023, thành phố ưu tiên kiểm định, đánh giá chất lượng chi tiết để có phương án cải tạo, chỉnh trang 24 biệt thự cổ và 8 công trình kiến trúc đặc biệt, gồm Báo Hà Nội mới, Tháp nước Hàng Đậu, Trụ sở Công an Thành phố, Cột cờ Hà Nội, trường PTTH Phan Đình Phùng, trường THPT Chu Văn An, trường THPT Trần Phú, trường THPT Việt - Đức.Theo ông Emmanuel Cerise, công ty PRX-Việt Nam “không hẳn là bên thúc đẩy thành phố đưa ra quyết định này” nhưng năm 2010, họ đã “trao cho thành phố Hà Nội bản thống kê di sản, một dự thảo quy định để nâng cao giá trị di sản”. Vào thời điểm đó, bản quy hoạch tổng thể “có hơn 1.400 biệt thự trong thành phố (…) nhưng tiếc là từ đó đến nay, một số biệt thự đã bị phá”. Những công trình được xây theo kiến trúc thuộc địa nằm trong quy hoạch tổng thế tái hiện cuộc sống của người Hà Nội trước năm 1954.“Chúng ta thấy ở số 87 Mã Mây có một ngôi nhà truyền thống của thương nhân Việt Nam được trùng tu và bày hiện vật như một ngôi nhà cổ. Biệt thự nằm ở số 49 Trần Hưng Đạo nằm trong quy hoạch này để cho thấy cùng thời điểm đó, một gia đình Pháp sống như thế nào. Chúng tôi phối hợp với phía Việt Nam để cho thấy văn hóa Pháp đã được hòa quện vào văn hóa Hà Nội trong mọi mặt đời sống ra làm sao.Nhưng vấn đề này hơi phức tạp một chút vì chúng ta biết rằng ảnh hưởng đó diễn ra vào thời điểm hoàn toàn bất cân xứng : Sức mạnh thực dân Pháp thống trị đời sống thường ngày của người dân Việt Nam, thường bị bắt làm nô lệ. Ảnh hưởng đó không diễn ra trong hòa bình mà trong bối cảnh rất đặc biệt. Đọc thêm : Hợp tác Hà Nội-Toulouse, Cộng hòa Pháp, trong dự án trùng tu phố cổPhía đối tác Việt Nam của chúng tôi hiểu rất rõ, nhưng đồng thời họ cũng coi giai đoạn đó là chuyện quá khứ, và hiện giờ không nhất thiết phải chỉ trích. Người dân Việt Nam đã đánh bại sự thống trị của Pháp khi giành chiến thắng Điện Biên Phủ, buộc thực dân ra đi. Lần đầu tiên trong lịch sử quá trình thuộc địa châu Âu lại xảy ra sự kiện như vậy. Còn Việt Nam rất tự hào về chiến thắng đó và có cái nhìn không đến mức quá bi quan về thời kỳ thuộc địa bởi vì thời kỳ đó đã giúp họ thành lập một nước Việt Nam độc lập, hùng cường.Họ cũng hiểu là có một số mặt văn hóa đã ảnh hưởng đến đời sống người Việt. Điểm này được thể hiện qua biệt thự 49 Trần Hương Đạo về mặt kiến trúc. Có thể thấy rõ là kiến trúc Pháp đã đồng hóa hoàn toàn vào lịch sử của Hà Nội. Người Việt coi đó như một niềm tự hào vì có một nhà hát lớn, một tòa án rất đẹp, rất nhiều ngôi nhà xinh… Chúng tôi cố gắng cho thấy rằng biệt thự 49 Trần Hương Đạo không sao chép y hệt một ngôi nhà ở Pháp. Đó là một ngôi nhà Pháp được xây ở Việt Nam nên mang đặc trưng Hà Nội. Bản thân ngôi nhà đã có sự giao thoa văn hóa”.Chính sự giao thoa văn hóa này đã góp phần tạo nên những con phố có lối kiến trúc đẹp, rợp hàng cây trên vỉa hè với những biệt thự được kết hợp giữa kiến trúc tân cổ điển Pháp, tân cổ điển châu Âu với kiến trúc của Việt Nam như mái che, mái trạm trổ, hàng hiên rộng. Sự giao thoa này còn được thể hiện trong mọi mặt đời sống, cách ăn mặc, ngôn ngữ, thậm chí là cả lĩnh vực y tế hoặc giao thông với sự xuất hiện của đường bộ, đường sắt, du nhập ô tô...Mang tính năng mới cho những công trình cổTrùng tu những căn biệt thự cổ là nhằm bảo tồn sự đa dạng văn hóa này. Nhưng có một câu hỏi khiến giám đốc PRX-Việt Nam trăn trở : Trùng tu hàng trăm biệt thự như vậy để làm gì ? Biệt thự ở 49 Trần Hưng Đạo được chuyển thành trung tâm văn hóa nhưng không thể lặp lại cả trăm lần. Ông Emmanuel Cerise cho biết PRX-Việt Nam sẵn sàng làm việc với thành phố Hà Nội để tìm ra tính năng mới cho những ngôi nhà đó.“Hiện giờ, có rất ít mô hình kinh tế để cải tạo các ngôi nhà. Một số nhà cổ đã được cải tạo để thành nhà hàng. Nhưng tôi thấy tiếc là chưa có một ngôi nhà nào được trùng tu để thành khách sạn chẳng hạn, trong khi Đà Lạt đã làm, hoặc bên cạnh một ngôi nhà được trùng tu xây thêm một ngôi nhà mới để làm khách sạn trong khi hiện giờ Hà Nội chỉ có khách sạn Métropole là khách sạn lịch sử. Còn những ngôi nhà được trùng tu và tiếp tục làm nhà ở, thì đã có nhiều căn như vậy, ví dụ ở phố Ngô Quyền có nhiều tư dinh được bảo quản, thậm chí là trùng tu. Ngoài hỗ trợ tư vấn về kỹ thuật, cũng cần có một chút hỗ trợ về mặt ý tưởng : Tại sao lại trùng tu và trùng tu để làm gì ?” Đến Hà Nội trong thời gian này, du khách không khỏi bất ngờ, thú vị trước nhiều công trình được tu sửa thể hiện “quyết tâm gìn giữ hồn cốt di sản”, như tháp nước Hàng Đậu, nhà máy xe lửa Gia Lâm hay chiếc cổng tam quan cổ kính phía trước Nhà hát Hồ Gươm, được trùng tu theo đúng nguyên bản 78 năm trước và trên cổng vẫn giữ hàng chữ tiếng Pháp “Garde indigène” của trại lính khố xanh thời Pháp thuộc. Tất cả trở thành những điểm đến mới của du lịch Hà Nội. Những công trình này nằm trong xu hướng “công nghiệp văn hóa” mà Hà Nội đang bắt đầu nhân rộng.

Làm gì với cầu Long Biên bắc qua sông Hồng ? Câu hỏi được đặt ra từ 20 năm nay vẫn chưa có lời giải đáp trong khi cây cầu 120 tuổi ngày càng xuống cấp vẫn gồng mình nối hai bờ sông. Tám tháng kể từ khi Pháp thông báo tài trợ cho nghiên cứu tiền khả thi và hai tháng kể từ khi Luật Thủ đô (sửa đổi) được Quốc Hội thông qua, hy vọng rằng cây cầu lịch sử sẽ sớm được trùng tu. Trong thông cáo báo chí ngày 25/12/2023, Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam thông báo “khoản tài trợ không hoàn lại 700.000 euro”, được trích từ Quỹ Nghiên cứu và Hỗ trợ lĩnh vực tư - FASEP của Kho bạc Pháp, để góp phần trùng tu “công trình biểu tượng mạnh mẽ của mối liên kết độc đáo gắn kết hai nước”. Trả lời RFI Tiếng Việt ngày 13/06/2024, đại sứ Pháp Olivier Brocher giải thích mục đích của dự án :“Đến thời điểm này, khoản ngân sách 700.000 euro được tặng cho thành phố Hà Nội là nhằm giúp tiến hành nghiên cứu tiền khả thi để sau đó thực hiện dự án cải tạo cầu Long Biên. Chúng ta biết là cây cầu này rất quan trọng và hữu ích đối với người dân Hà Nội. Cây cầu đó cũng là một phần lịch sử, bản sắc của Hà Nội, người Hà Nội rất gắn bó với cầu Long Biên. Thế nhưng đó cũng là một cây cầu đã phải chịu đựng rất nhiều, rất cũ vì cũng đã 120 tuổi và cần được trùng tu sâu rộng.Nhưng trước khi tiến hành thi công, cần phải hiểu rõ nhu cầu, phân tích và đó chính là mục đích của nghiên cứu tiền khả thi, được công ty xây dựng Pháp Artelia tiến hành. Đây là một công ty nổi tiếng chuyên nghiệp trong vấn đề này. Hiện giờ, mọi người đã sẵn sàng để thực hiện công việc, chúng tôi đang chờ được thành phố Hà Nội bật đèn xanh để những nghiên cứu này có thể được bắt đầu. Và khoản tiền 700.000 euro đó là nhằm tài trợ cho công việc này.Đó là phần thứ nhất, sau đó khi có những định hướng về công việc sẽ được thực hiện và lập ra được bản quy định cụ thể thì Pháp sẵn sàng làm việc với thành phố Hà Nội, dù là về khả năng cấp vốn để tài trợ cho công việc trùng tu thông qua Cơ quan Phát triển Pháp - AFD hoặc là tìm và mời các doanh nghiệp chuyên về lĩnh vực này tham gia để có thể mang kiến thức, kinh nghiệm của họ trong việc trùng tu cây cầu Long Biên xinh đẹp này”. Đọc thêm : Cầu Long Biên qua hồi ký toàn quyền Paul Doumer Cụ thể, theo Phòng Thương mại và Công nghiệp Pháp tại Việt Nam - CCIFV ngày 28/12/2023, công ty Artelia chẩn đoán tình trạng của cây cầu thông qua mô hình một cây cầu kỹ thuật số tương ứng ; tiến hành nghiên cứu cấu trúc giúp xác định những công trình cải tạo cần thực hiện ; mô tả những công việc này, lập kế hoạch và thống kê (1). Ba mục đích chính của nghiên cứu được giao cho Artelia gồm : Bảo đảm an toàn cho người sử dụng công trình dù là giao thông đường sắt, người đi bộ hay xe hai bánh ; Nêu bật di sản biểu tượng cảnh quan của thành phố Hà Nội ; Trên cơ sở nghiên cứu về tác động môi trường, đưa những nguyên tắc phát triển bền vững… vào các kịch bản sử dụng cầu trong tương lai… có tính đến các dự án giao thông lớn và các dự án quy hoạch đô thị mà thành phố đang triển khai.“Nghiên cứu khả thi đề xuất kỹ thuật” dài 32 trang đã được công ty Artelia gửi đến thành phố Hà Nội. Đến tháng 05/2024, sở Giao thông Vận tải Hà Nội đề nghị Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho biết ý kiến với đề xuất kỹ thuật cải tạo cầu Long Biên của công ty Pháp Artelia (2). Đến ngày 28/06, theo Luật Thủ đô (sửa đổi) 2024 được Quốc Hội khóa XV thông qua, trong đó có nội dung Quy hoạch Thủ đô và Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội, thì “không có tuyến đường sắt đô thị nào đi qua cầu Long Biên”. Như vậy, theo kiến trúc sư Trần Huy Ánh (3), “cho tới 2030 khả năng vẫn chỉ có cầu Long Biên, Thăng Long có đường sắt”.Cây cầu vắt qua ba thế kỷVới những tiến triển này, hy vọng việc trung tu cầu Long Biên sẽ sớm được khởi công. Đang tiếc là phải mất đến 20 năm kể từ khi Pháp ngỏ ý tài trợ nhân chuyến thăm Việt Nam năm 2004 của tổng thống Jacques Chirac, cây cầu trăm tuổi mới thực sự được chú ý nhiều hơn. Trong quãng thời gian đó, “Pháp đã tài trợ cho nhiều nghiên cứu và các đoàn công tác của chuyên gia”. Và Pháp lại tiếp tục đáp ứng mong muốn của người dân Hà Nội trong những năm gần đây là “được thấy Pháp tham gia nhiều hơn nữa vào việc cải tạo cây cầu này”. Đại sứ Olivier Brochet cho biết thêm về những phương án tương lai để có thể nâng cao giá trị của cầu :“Quyết định xem xét công dụng của cầu Long Biên trong tương lai thuộc về thành phố Hà Nội. Nhưng theo tôi biết, cho đến thời điểm này thì quá trình suy tính vẫn chưa hoàn tất để xem liệu tiếp tục duy trì giao thông đường sắt trên cầu hay không, liệu cầu sẽ chỉ dành riêng cho người đi bộ hoặc đi xe máy như hiện nay hay cầu sẽ có một tầm vóc mới, ý tôi muốn nói là thiên về bảo tồn di sản hơn và dành cho người đi bộ. Hiện giờ ở thành phố Hà Nội vẫn có những cuộc trao đổi, thảo luận về vấn đề này.Điều quan trọng, và cũng chính vì thế mà FASEP giữ vai trò quan trọng, đó là cần cùng lúc tiến hành gia cố và cải tạo cây cầu một cách khẩn trương, có thể là trước cả khi có quyết định chính thức về công dụng của cây cầu trong tương lai bởi vì tình trạng hiện nay của cầu rất đáng quan ngại và ảnh hưởng đến tính ổn định và sự an toàn của người sử dụng. Chính vì thế chúng tôi đã đề xuất và thành phố đã chấp nhận ý tưởng tiến hành nghiên cứu. Nghiên cứu tiền khả thi hiện giờ mang tính kỹ thuật, dù có thể vẫn chưa có ý định chính xác về chức năng sắp tới của cây cầu. Dù sao, cây cầu vẫn có vị trí của mình, vẫn là một phần cảnh quan đô thị và vẫn có ích cho người Hà Nội. Vì thế chúng tôi ở đây, mang đến nguồn tài chính và kỹ năng, sau đó về mặt vay tài chính, ví dụ thông qua Cơ quan Phát triển Pháp - AFD, để trùng tu cây cầu.Giả sử nếu như việc phát triển về khía cạnh di sản của cây cầu có thể là chủ đề hợp tác giữa Pháp và Việt Nam, bởi vì nhìn chung, đó là một trong những trục hợp tác của hai nước chúng ta, thì việc nâng giá trị di sản của Việt Nam từ mọi thời đại hiện giờ vẫn là một trong những nét phong phú và là một trong những nét hấp dẫn của Việt Nam”.Cầu Long Biên : Từ ý tưởng tháo dỡ đến bảo tồn di sản Cầu “Paul Doumer” cũ, theo phong cách Eiffel, được xây dựng từ tháng 09/1898 và đến năm 1902. Cầu “đã bị hư hại nặng nề bởi những đợt ném bom của Mỹ năm 1967. Chính quyền Việt Nam sau đó đã phục hồi cây cầu nhằm đảm bảo sự liên tục kết nối giữa Hà Nội và Hải Phòng”. Những năm sau đó, cây cầu chỉ được chắp vá, lấp ổ gà và thiếu đại trùng tu. Rồi lại đến ý tưởng tháo dỡ cây cầu già cỗi, “tang thương do chiến tranh tàn phá, làm cây cầu mới cho hoành tráng”. Quyết định tháo dỡ được đưa ra năm 2006, chỉ hai năm sau chuyến thăm Việt Nam của tổng thống Jacques Chirac và Hà Nội không hồi âm về đề xuất của Pháp cấp 60 triệu euro để trùng tu cầu Long Biên.Theo lời kể với tạp chí Nông nghiệp (4) của kiến trúc sư Nguyễn Nga, một Việt kiều sống ở Paris nhưng luôn hướng về Hà Nội và là một trong những người có công để cầu Long Biên không bị tháo thành đống sắt vụn, “sức mạnh truyền thông của báo chí đã giúp tôi rất nhiều”để thay đổi số phận đã được định đoạt của cầu Long Biên. Vào lúc cây cầu lịch sử, gắn với hình ảnh của Hà Nội, bị coi chỉ còn là đống sắt vụn mà một số ý kiến đồng tình với việc phá bỏ, chỉ còn mỗi vai trò văn hóa, lịch sử còn có thể giúp cây cầu trụ lại. Kiến trúc sư Nguyễn Nga hồi tưởng khi trả lời phỏng vấn với RFI Tiếng Việt tháng 03/2016 :“Năm 2007, tôi nghĩ là phải làm một cái gì đó, làm một sự kiện rất lớn để người Việt Nam ý thức được cây cầu đóng một vai trò hết sức quan trọng, không chỉ trong quá khứ mà nó có thể đóng một vai trò quan trọng cho Việt Nam hội nhập với thế giới trong tương lai. Cho nên tôi đã tổ chức hai kỳ lễ hội Festival trong vòng 48 tiếng trên đúng cây cầu đó, vào năm 2009, 2010 để chào mừng Hà Nội 1000 năm. Tôi nhớ đến một lễ hội ở Champs-Elysées lúc tôi ở Pháp, trong 24 tiếng, nguyên đại lộ Champs-Elysées biến thành một cánh đồng, nơi người dân đến gặt lúa, ca hát. Tôi cũng biến cây cầu Long Biên trong 48 tiếng với 20 hoạt động khác nhau để kỉ niệm, lần thứ nhất là ký ức của cầu Long Biên hơn 100 tuổi và lần thứ hai là để câu chuyện nghìn năm từ Thăng Long đến Hà Nội. Và hai kỳ festival đó đã làm cho người Việt Nam ý thức được tầm quan trọng phải lưu giữ cây cầu này để kể lại câu chuyên cho các thế hệ Việt Nam, cũng như là để kết nối Việt Nam với thế giới”. Đọc thêm : Nên chuyển cầu Long Biên thành một di sản văn hóaLẽ ra cây cầu đã có thể được trùng tu cách đây gần 20 năm khi Pháp sẵn sàng sát cánh với Việt Nam khi đề xuất gói hỗ trợ 60 triệu cùng với nghiên cứu tiền khả thi. Đây chính là những gì đang diễn ra hiện nay. Nghiên cứu tiền khả thi đã có, Pháp tha thiết được tiếp tục hợp tác trong công trình mang đầy ý nghĩa biểu tượng lịch sử và trở nên quá đỗi thân thương với người dân thủ đô.Ngay từ năm 2011, sau khi có dự án biến cầu Long Biên thành nơi triển lãm phủ kính theo đề xuất của kiến trúc sư Nguyễn Nga, nhiều người dân lại mong muốn trùng tu cây cầu “để nguyên bản mới đúng lịch sử” và tiếp tục giữ chức năng lưu thông. Theo Luật Thủ đô được Quốc Hội thông qua tháng 06/2024, chức năng này sẽ được tiếp tục ít nhất đến năm 2030.Rất nhiều kiến trúc sư Việt Nam đã đề xuất những dự án lòng ghép nhiều mục đích sử dụng nhằm đạt nhiều mục tiêu, mang lại nhiều lợi ích, từ lưu thông đến nơi tổ chức các hoạt động văn hóa, triển lãm, kinh doanh nhờ giải phóng không gian mặt đất tại các ga, dưới đường tàu… “Cầu Long Biên trăm tuổi nay lại có cơ hội tạo ra nguồn lực mới phát triển Hà Nội hiện đại”, như kỳ vọng được ông Trần Huy Ánh, ủy viên thường vụ Hội KTS Hà Nội, nêu trong một bài viết trên trang Vietnamnet tháng 01/2022.

Vòng lửa không cháy mà chỉ tỏa sáng, ngọn lửa vàng rực không được tạo ra từ chất đốt hóa thạch mà từ nước và điện tái tạo, đó là « đài lửa bay » độc nhất vô nhị trong lịch sử Olympic nhờ khinh khí cầu. Tỏa hơi nước mờ ảo như làn khói, hai tuần qua, từ sau lễ khai mạc Thế Vận Hội, đài lửa Olympic bập bùng bay lơ lửng trên bầu trời đêm Paris, đã trở thành « ngôi sao mới nổi » thu hút mọi ánh nhìn ở Kinh đô Ánh sáng Paris. Đài lửa Olympic thậm chí được kỳ vọng sẽ trở thành công trình hiện diện lâu dài tại Paris chứ không chỉ trong thời gian ngắn ngủi diễn ra Thế Vận Hội, như tháp Eiffel theo dự kiến ban đầu chỉ được dựng lên tại thủ đô nước Pháp cho Triển lãm Hoàn cầu 1889, nhưng sau hơn 135 năm vẫn sừng sững giữa lòng Paris, là biểu tượng của Paris hoa lệ và là một trong những công trình được thăm quan nhiều nhất thế giới.     Cũng như các tiết mục biểu diễn trong lễ khai mạc Thế Vận Hội, màn rước đuốc và châm vạc lửa Olympic được giữ bí mật đến phút chót. Hình ảnh mãn nhãn về đài lửa lơ lửng trên bầu trời Paris rực rỡ, phía dưới là các công trình biểu tượng đẹp lung linh của Paris đã khép lại chương trình khai mạc Thế Vận Hội. Và ngay sau đó là những ngày thu hút hàng trăm ngàn lượt khách đến chiêm ngưỡng đài lửa - khinh khí cầu tại vườn Thượng Uyển (Tuileries). Cùng với không khí háo hức, sôi nổi mỗi tối ở thủ đô Paris khi hoàng hôn buông xuống, là vô vàn bức ảnh đẹp như trong cổ tích lan truyền trên các kênh truyền thông và mạng xã hội.Vào ban ngày, đài lửa được đặt tại Vườn Tuileries, mỗi hôm cả chục ngàn người đến tham quan. Chỉ trong 48 giờ đầu tiên phân phát vé miễn phí, đã có 100.000 người đăng ký. Nhiều người nói đến hiệu ứng Vasque Olympique (Chảo lửa Thế Vận Hội). Buổi tối khi mặt trời lặn, khinh khí cầu được đưa lên độ cao 60m, cho đến nửa đêm, đung đưa theo gió, phun hơi nước mờ ảo như làn khói mỏng tỏa ra từ ngọn lửa.Kỳ tích công nghệ Pháp Nghe thì đơn giản, nhưng đài lửa Olympic xứng đáng được gọi là một kỳ tích công nghệ mới của Pháp, được lấy cảm hứng từ ngành chế tạo hàng không, bởi phải bảo đảm đồng thời tính thẩm mỹ mà an toàn, nhẹ mà chắc chắn, nhất là khi khinh khí cầu, cao 30m, với bề ngang 22m, được đưa lên độ cao 60m và đung đưa trong gió vài tiếng đồng hồ trong khi hệ thống dẫn điện - nước vẫn phải hoạt động liên tục qua đường dây cáp đặc biệt bằng nhôm nhẹ mà vững chắc, dẫn từ mặt đất lên độ cao 60m.Riêng về vòng lửa, với đường kính 7m, vòng lửa được tạo thành nhờ 40 máy chiếu công suất cực mạnh với độ sáng 4 triệu lumen và 200 vòi phun sương cao áp, do công ty điện lực Pháp EDF và các đối tác chế tạo. Khi đứng yên một chỗ trên mặt đất, vạc lửa tiêu thụ 2m3 nước/giờ, còn khi lên cao thì 3m3 nước/giờ.  Cũng như đuốc Olympic Paris 2024, đài lửa do Mathieu Lehanneur thiết kế. Nhà thiết kế táo bạo này là người sáng lập xưởng thiết kế Factory tại Ivry-sur-Seine, ngoại ô Paris. Trên đài RFI Pháp ngữ, nhà thiết kế Lehanneur giải thích về ý nghĩa của đài lửa :« Điều đầu tiên đến (trong suy nghĩ) là chúng tôi sẽ làm được, bất luận thế nào thì chúng tôi cũng phải làm mọi thứ để đạt được điều đó. Như vậy, chúng tôi đã triển khai mọi việc, cả về mặt kỹ thuật, về vật liệu và về không gian, để tìm ra vị trí thích hợp và công nghệ thích hợp. Chúng tôi đã có thể làm cho chiếc đài lửa trở nên sống động nhờ các ê-kíp của Tập đoàn Điện lực Pháp EDF đã tạo ra được một ngọn lửa mà không cần dùng tới chất đốt. Quả thực, ngọn lửa được tạo ra từ ánh sáng và nước đã cho phép chúng tôi biến ý tưởng về đài lửa bay trở thành hiện thực. Chính điều này đã thực sự cho phép chúng tôi biến những giấc mơ điên rồ nhất thành hiện thực. Ý nghĩa biểu tượng của đài lửa này là ở chỗ càng đông công chúng tiếp cận được thì càng tốt. Vào ban ngày, đài lửa được đặt trên mặt đất tại một nơi công cộng, để tất cả mọi người có thể đến chiêm ngưỡng. Và vào buổi tối, đài lửa sẽ bay lên theo chiều gió, có thể lên đến độ cao 60m để càng nhiều người chiêm ngưỡng thì càng tốt. Như vậy, trên hết đài lửa khiến tâm hồn người xem bay bổng. Đây cũng là cách kể với mọi người về lịch sử các phát minh của Pháp, câu chuyện về anh em nhà Montgolfier (những người đã chế tạo ra khinh khí cầu đầu tiên), các khinh khí cầu, khinh khí cầu vận hành với khí đốt, tức là toàn bộ lộ trình sáng chế của Pháp. Như vậy là đài lửa này cũng được in dấu trong dòng chảy lịch sử này, nhưng theo cách thức mới mẻ ».Ngọn lửa bừng sáng lúc hoàng hônSuốt gần 2 tuần qua, khu vườn nổi tiếng gần sông Seine, cạnh bảo tàng Louvre, trở thành điểm thu hút biết bao du khách, không chỉ du khách trong nước và quốc tế mà ngay cả nhiều người dân Paris cũng háo hức đến đây để được tận mắt ngắm nhìn một « kỳ quan » mới mùa Thế Vận Hội.   Chị Minh Phương, sống tại vùng Paris, cùng với một nhóm bạn người Việt Nam, hôm đầu tuần này cũng đến Vườn Tuileries để chiêm ngưỡng vạc lửa - khinh khí cầu. Đây là lần thứ hai chị đi xem đài lửa. Hào hứng khi thấy khinh khí cầu bắt đầu bay lên, lung linh trên bầu trời đêm Paris, chị Minh Phương chia sẻ với RFI Tiếng Việt :Không xa chỗ chị Phương đứng, ở ngay đầu cầu Pont Royal, bà Emilie Bourdenx và con trai là Mathis Mahongo đang say sưa bàn tán rất sôi nổi về đài lửa. Bà Emilie Bourdenx không tiếc lời khen ngợi :« Đây là lần đầu tiên tôi thấy nó (đài lửa) bay lên vì những lần trước thời tiết xấu. Tôi thấy thật phi thường, rất đẹp. Thật là kỳ diệu ! Đây là một khoảnh khắc kỳ ảo. Quả là tuyệt vời ! Mọi người rất vui khi được đến đây. Bầu không khí ở đây rất thích, mọi người đến từ nhiều quốc gia. Thực sự là rất tuyệt vời ! Công ty điện lực Pháp đã tạo ra ngọn lửa này, nhưng thực ra không hề có lửa cháy, mà ngọn lửa được tạo ra bằng hơi nước và ánh sáng. Nhưng chúng ta có thể nói là nó giống y ngọn lửa thật và tôi nghĩ chính điều đó khiến nó trở nên kỳ ảo ». Anh Mathis Mahongo hào hứng tiếp lời mẹ :« Tôi đã từng trông thấy nó, không phải ngoài đời thực mà là trên truyền hình và trông có vẻ tuyệt vời. Nhưng được chiêm ngưỡng tận mắt thế này thì thực sự là rất đẹp. Và cách (ngọn lửa) được tạo ra với hơi nước cũng được thực hiện rất tốt. Nên tôi thích ngọn lửa như vậy, lửa mà lại không phải lửa thật. Điều này chẳng có gì là không hay. Tôi thậm chí còn thấy rằng hiệu ứng mà nước mang lại còn tốt hơn là từ ngọn lửa thật. Tôi nghĩ rằng tôi thích ngọn lửa được tạo ra từ hơi nước thế này hơn ». Cách đó vài bước chân có hai người phụ nữ trẻ, hiện đang sống tại Paris, đi xem đài lửa cùng nhau. Một người đã từng chiêm ngưỡng, cô vui vẻ chia sẻ cảm xúc ngay trước khi đài lửa bay lên : « Tôi đến đây chiêm ngưỡng đài lửa Olympic cùng với người bạn trọ cùng nhà với tôi. Ngày thứ Bảy, sau hôm xem lễ khai mạc Thế Vận Hội, tôi đã đến đây và tôi thấy (đài lửa) rất đẹp. Mọi người đến xem mà không cần phải mua vé, tôi thấy là rất tuyệt. Có thể nói là khá độc đáo và hầu như đứng chỗ nào ở Paris cũng có thể ngắm được, như trên đồi Montmartre chẳng hạn. Điều này mang lại không khí hào hứng trong suốt mùa Thế Vận Hội ». Bạn cô thì nói : « Sẽ thật tuyệt nếu đài lửa được duy trì ở đây. Tại sao lại không nhỉ ? Nó thực sự rất đẹp. Hiện tại tôi chưa có cơ hội ngắm. Tôi đang chờ xem đây. Có đông người, trời đang là mùa hè, thời tiết đẹp, đài lửa đưa người mọi người đến đây, tạo ra một bầu không khí hào hứng, sôi nổi. Chúng tôi đánh giá cao điều đó ».  Biểu tượng mới của Paris ?Truyền thông Pháp thậm chí đặt câu hỏi về khả năng đài lửa bay liệu có trở thành một biểu tượng mới của Paris, thậm chí liệu có thể soán ngôi biểu tượng tháp Eiffel của Paris hay không. Về điều này, có nhiều ý kiến trái chiều. Những chia sẻ của các du khách mà RFI Tiếng Việt phỏng vấn cũng cho thấy điều đó. Chị Minh Phương bày tỏ :Bà Emilie Bourdenx và con trai là Mathis Mahongo : « Ồ! Tôi không rõ, chúng tôi không phải người Paris nên tôi không biết, nhưng đúng là điều đó có thể sẽ rất thú vị. Nhưng thường thì sau Olympic thì người ta sẽ tắt lửa. Có thể là đây chỉ là khoảnh khắc kỳ diệu ngắn ngủi, trong vài ngày thôi. Nó sẽ không thể soán ngôi tháp Eiffel được. Tháp Eiffel ở ngay kia kìa. Mọi người vẫn thấy tháp Eiffel sáng lấp lánh ngay cả khi đài lửa bay lên. Tháp Eiffel sẽ không thể bị soán ngôi đâu, nó hùng vĩ thế kia cơ mà » ; « Tôi nghĩ rằng biểu tượng của Paris sẽ luôn là tháp Eiffel. Đài lửa thì tôi không chắc là sẽ được như vậy. Tôi nghĩ là nó sẽ chỉ thoáng qua. Đó sẽ là một khoảnh khắc kỳ diệu trong lịch sử Paris, nhưng sẽ chỉ là tức thời, là một hiệu ứng thoáng qua ».Sự thành công ngoài sức tưởng tượng của đài lửa Olympic ngay từ khi ra mắt tại lễ khai mạc Thế Vận Hội đã khiến đô trưởng Paris, Anne Hidalgo, đã viết thư gửi tổng thống Pháp Emmanuel Macron để đề nghị giữ lại đài lửa ở vườn Tuileries sau khi Olympic kết thúc. Do đây là khu vườn thuộc quản lý của Nhà nước nên chính quyền thành phố không thể tự quyết.Vườn Tuileries cũng chính là nơi cách nay gần 2 thế kỷ rưỡi khinh khí cầu vận hành bằng nhiên liệu hóa thạch, do anh em nhà Montgolfier chế tạo, trở thành phương tiện « biết bay » đầu tiên của nhân loại. Hơn nữa, đây cũng là một điểm nằm trên trục thẳng nối những điểm biểu tượng của Paris, từ Kim tự tháp kính ở sân bảo tàng Louvre, cột đá Ai Cập obélisque có từ thế kỷ 13 trước công nguyên tại quảng trường Concorde, Khải Hoàn Môn, cho đến La Défense, trung tâm văn phòng, tài chính lớn nhất châu Âu, đặt tại ngoại ô Paris.  Theo Le Figaro ngày 02/08, tổng thống Macron đã đề nghị chính phủ phối hợp với Công ty điện lực Pháp, chính quyền thành phố Paris và các cơ quan có liên quan nghiên cứu về khả năng duy trì lâu dài đài lửa Olympic tại Paris.

Tháng 5/2024 họa sĩ Pháp gốc Việt Marcelino Trương ra mắt độc giả cuốn sách mới Biển xanh sâu thẩm từ Sài Gòn đến Saint-Malo. Biển, nước bể bơi … là hình ảnh của tuổi thơ, là một mái nhà trong thời gian ngắn ngủi phục vụ trong Hải Quân Pháp, là sân chơi bất tận trong sự nghiệp sáng tác của một nghệ sĩ tự học vẽ trở thành một tên tuổi trong làng truyện tranh, là một cây bút trong làng hội họa và một tác giả yêu mến của bạn đọc. Trong tác phẩm Si loin dans le bleu de Saigon à Saint-Malo, xin được dịch là Biển xanh sâu thẳm từ Sài Gòn đến Saint-Malo, của nhà xuất bản Equateurs thật ra đưa độc giả đi từ Manila, thủ đô Philippines, nơi anh sinh ra, đến Saint Malo vùng Bretagne, tây bắc nước Pháp. Saint-Malo hướng nhìn ra biển là quê « ngoại » của họa sĩ Marcelino Trương.Thân phụ của Marcelino là một nhà ngoại giao của chế độ Việt Nam Cộng Hòa, vì thế Marcelino chào đời trong một nhà hộ sinh ở thủ đô Philippines năm 1957. Mẹ của Marcelino Trương yêu nghệ thuật, vẽ giỏi, đàn hay. Bà lớn lên cùng với mùi gió biển Saint-Malo … Những thăng trầm của dòng lịch sử và dòng đời, sau 40 năm sống ở Paris, Marcelino Trương về ở hẳn trong ngôi nhà của ông bà ngoại để sớm chiều được nghe tiếng sóng, để hàng ngày tâm sự cùng gió biển. « Biển nhìn thấu suốt từ sự mệt mỏi đến nỗi chán chường, từ lòng can đảm, sức mạnh đến nỗi sợ hãi » của anh.Trong cuốn tự truyện với rất nhiều bức tranh minh họa, Marcelino Trương ngược thời gian nhớ về tuổi thơ, về một lần hiếm hoi cả gia đình cùng đi nghỉ mát ở Nha Trang trước khi « loạn lạc ». Marcelino đã nhớ về những buổi chiều tà thả bộ ở bến Nhà Rồng, khám phá những chiếc tàu chiến của Mỹ được điều sang Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh.Biển xanh sâu thẳm đã có nhiều trang nói về thành phố cổ Hội An, về Vũng Tàu, nơi bên dòng họ Trương Bửu từ Bình Định trôi dạt về đây lập nghiệp… Rồi nói về Saint-Malo khi Marcelino Trương về sống với ông bà ngoại, còn bố mẹ và các anh chị em ở lại Luân Đôn. Saint-Malo là bệ phóng đưa Marcelino nối gót cha và ông nội vào Trường Khoa Học Chính Trị Sciences Po Paris. Trong thời gian phục vụ Hải Quân Pháp, anh đã đóng ở những thành phố biển như Toulon, Rocherfort .. Chính trong thời gian này, Marcelino đã có dịp bước lên hàng không mẫu hạm Clémenceau và đã mở lại một vài trang sử của Hải Quân Pháp ở Đông Dương …Khi đã quyết định theo ngành hội họa, Marcelino Trương vẽ truyện tranh phục vụ các nhà in và ngành báo chí. Thế rồi người nghệ sĩ gốc Việt này đi xa hơn nữa trên con nghệ thuật… Những mảnh gỗ, thân cây, …. ở tận những phương trời nào trôi dạt đến bãi biển Saint-Malo, dưới bàn tay của Marcelino Trương cũng trở thành một tác phẩm nghệ thuật, một món đồ trang trí trong nhà … Từ những bộ xương cá bạc màu, cho đến vỏ ốc, vỏ sò …, tất cả đều được Marcelino Trương kết hợp lại để chúng hóa thân thành một bức tượng sống động …Thẳm sâu trong màu xanh nước biểnTrả lời RFI tiếng Việt nhân dịp sách mới của Marcelino Trương ra mắt độc giả, họa sĩ Pháp gốc Việt này trước hết giải thích về tựa cuốn sách của anh.Marcelino Trương : « Nhờ Jeanne Phạm Trần, của nhà xuất bản Editions des Equateurs, bản thân cũng là một tác giả, mà tôi đã có cơ hội để soạn ra cuốn sách này. Chính Jeanne đã đề nghị tôi viết sách bởi chị nhận thấy là tôi rất năng động và có nhiều điều để kể trên Facebook. Tôi đăng lên nhiều chủ đề khác nhau trên trang mạng xã hội, và rất thường nhắc đến Việt Nam. Tôi rất hạnh phúc được có cơ hội viết cuốn sách này, bởi cho đến nay tôi chuyên chú phát hành truyện tranh cho thiếu nhi và một vài cuốn tiểu thuyết có tranh minh họa. Tôi tốt nghiệp đại học văn khoa và thấm nhuần truyền thống của gia đình. Tôi đã nhiều lần hoãn lại hoài bão viết sách, để tập trung vào hội họa, vì như chị biết, trong trường vẽ, tôi hoàn toàn tự học. Tựa cuốn sách tôi mới cho phát hành lấy nguồn cảm hứng từ bộ phim Le Grand Bleu (1988) của đạo diễn Luc Besson và câu nói nguyên thủy trong tác phẩm này là Si loin que le bleu (thẳm sâu như màu xanh nước biển) nhưng tôi đã mạn phép sửa một chút thành Si loin dans le bleu (Biển xanh sâu thẳm) ».Những mẩu chuyện nhỏ trong gia đình Trong Biển xanh sâu thẳm, Marcelino Trương chia sẻ với độc giả rất nhiều những kỷ niệm trong gia đình từ hai dòng họ Trương Bửu bên nội và Horel bên ngoại, ví dụ như anh nói về căn bệnh trầm cảm của người mẹ Yvette khi bà hạ sinh đứa con thứ ba, hay cuộc đời ngắn ngủi của nhân vật mà trong sách Marcelino gọi là « hoàng tử Riri », (anh của mẹ, chết khi mới vừa lên 7 tuổi).Về gốc gác dòng họ bên nội ở Việt Nam, Marcelino tiếc rằng anh không còn nhiều liên hệ, nhưng tình yêu với quê cha vẫn khắc sâu trong tâm khảm người nghệ sĩ nàyMarcelino Trương: « Biển cả, bãi biển, bể bơi … là sợi chỉ đỏ mà chị Jeanne Phạm Trần của nhà xuất bản đã đề nghị với tôi. Đấy cũng là những chủ đề trở đi trở lại trong những bức họa của tôi từ 40 năm nay… và tôi quyết định nói về vị trí của biển, của bể bơi… trong cuộc sống của mình. Tuy nhiên, do không là thủy thủ và cũng chưa từng lăn lộn với biển cả, nên tôi gắn kết màu xanh nước biển với những câu chuyện trong gia đình của chúng tôi, với dòng lịch sử và đôi khi là với đời sống chính trị chung quanh. Trong cách phát âm của tiếng Pháp, chữ Biển (Mer) nghe không khác gì với chữ Mẹ (Mère), thành thử Biển là Biển Mẹ, nên tôi đã nhắc lại hình ảnh của Yvette, mẹ tôi. Sinh thời bà bị bệnh trầm cảm, tính tình đổi thay như sóng vỗ đại dương vậy ! ».Hội An, một dấu ấn đặc biệtVũng Tàu, nơi dòng họ bên nội đến lập nghiệp, Nha Trang, Hội An, Saint Malo… Marcelino Trương thực sự gắn bó với biển cả … Và anh đặc biệt yêu thích Hội An :Marcelino Trương : « Vâng, tôi rất thích những địa điểm gần bờ biển mà chị nói đến. Tôi đã hoàn toàn bị Hội An mê hoặc trong chuyến đi Việt Nam lần đầu vào năm 2002. Khi đó thành phố biển này chưa được biết đến nhiều như hiện nay. Ở đây chỉ mới có vài khách sạn, đếm được trên đầu ngón tay. Thả bước trên những con đường cổ dọc theo bờ kè, ta hiểu được ngay vì sao nhiều thế hệ du khách đã yêu say đắm Việt Nam. Tôi cũng đã hiểu được vì sao cha mình nói về tuổi thơ của ông với bao nhiêu hoài niệm. Thân phụ tôi là Trương Bửu Khánh (1927-2012), lớn lên ở vùng đồng bằng sông Mêkong (Tân An, Trà Vinh), rồi về sống ở Vũng Tàu, Sài Gòn. Thế rồi ông đi học ở Huế.  Năm 1948 cha tôi sang Pháp du học và được nhận vào trường Sorbonne và Khoa Học Chính Trị Paris… Ông luôn kể cho chúng tôi nghe về đất nước Việt Nam như một ‘thiên đường đã mất'. Tôi rất yêu bờ biển và làng mạc chung quanh Hội An, và tôi cũng đã rất chú ý đến người Việt Nam. Tôi rất thích gặp những con người bình thường trong cuộc sống hàng ngày. Đó là những bác phu xích lô, những người chạy xe ôm, những người buôn bán ngoài chợ, hay họ là nhân viên lễ tân khách sạn … Tiếng Việt của tôi quá kém để có thể trao đổi với họ, nhưng tôi thán phục những con người can đảm và hiếu học… Chúng tôi đã cười rất nhiều mỗi lần tôi nói sai hay bỏ dấu sai trong tiếng Việt ». Lịch sử và dòng đờiMột điều thú vị khác là cuốn Biển xanh sâu thẳm phản ánh thời cuộc, những thăng trầm trong lịch sử Việt Nam trước và sau 1975, phản ánh cuộc sống trên đất Pháp sau Thế Chiến Thứ Hai … Trả lời RFI Việt ngữ, Marcelino Trương rất tiếc là anh không còn giữ được ngôn ngữ của người cha thân yêu, nhưng anh đã muốn kể lại một chút câu chuyện của gia đình bằng tiếng Việt và xin lỗi trước là « nói không rành »Marcelino Trương : « Tôi có thể chia sẻ với các bạn nghe đài câu chuyện của gia đình, một gia đình nhỏ bé bị  cuốn trong dòng lịch sử. Chuyện cũng hơi buồn như đối với nhiều gia đình khác trong chiến tranh Việt Nam. Thế hệ cha và chú tôi muốn được sống trong một đất nước độc lập. Có những người chọn đi theo cách mạng, một số khác đứng về phe chính phủ Việt Nam Cộng Hòa. Bà Nội tôi là Tạ Huỳnh Lan, trong gia đình Tạ Trung quê ở Trà Vinh, có một người cháu tham gia Việt Minh năm 1948. Khi ra đi, ông để lại vợ và bốn người con. Năm 1954, ông tập kết ra bắc, sống ở Hà Nội mười năm trước khi được lệnh trở lại miền Nam, đi theo đường mòn Hồ Chí Minh. Khi đó chiến tranh lên đến cao trào. Năm 1975, người cháu này trong gia đình cùng với quân đội giải phóng trở lại Trà Vinh và chỉ khi đó ông mới gặp lại được vợ con sau gần 30 năm. Thế rồi một vài năm sau ngày Giải Phóng, con gái lớn của ông vượt biên ra nước ngoài, và định cư hẳn ở Montréal, Canada. Gia cảnh này cũng như biết bao nhiêu gia đình khác. Tại sao tôi lại kể lại chuyện này ? Bởi tôi muốn phương Tây hiểu được rằng, mọi chuyện không đơn giản trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam. Tất cả không hoàn toàn là « Trắng » hay « Đen ». Đấy không đơn giản là một cuộc xung đột giữa bên thiện và bên ác. Thực tế không đơn giản như vậy. Tôi cũng muốn xin được nói thêm rằng, bất chấp những khác biệt về chính trị đó, các thành viên trong đại gia đình của chúng tôi vẫn cố gắng gắn kết với nhau. Mọi người đã vượt lên trên ranh giới về chính trị, về ý thức hệ đó. Cha tôi thường nói đây trước hết là công lao rất lớn của những người phụ nữ trong gia đình chúng tôi : họ cố gắng rất nhiều để yếu tố chính trị không chia rẽ anh em ruột thị. Đây có thể là điều khiến chúng ta phải suy nghĩ ».Cuốn sách của Marcelino có thể được đọc như một cuốn truyện tranh, như một cuốn tự truyện với nhiều dấu mốc lịch sử, nhưng có lẽ đây trước hết là một cuốn sách rất đẹp mắt, giới thiệu những thành phố biển mà anh đã đi qua. Chẳng vậy mà trên kệ sách của hệ thống phát hành FNAC tại Pháp, Biển xanh sâu thẳm từ Sài Gòn đến Saint-Malo được xếp ở hạng mục sách du lịch. 

Ra đời cách đây hơn nửa thế kỷ, nhạc phẩm "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng) tính đến nay đã có khá nhiều phiên bản ghi âm trong 12 thứ tiếng, kể cả ba lời khác nhau trong tiếng Việt. Tuy đã có nhiều bài viết về giai điệu này, nhưng dường như chưa có ngòi bút phê bình nào đề cập đến hoàn cảnh sáng tác bản nhạc "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng). Đây là dịp để cho Góc vườn âm nhạc RFI trở lại với chủ đề này. Được phát hành lần đầu tiên vào năm 1967, "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng) là một trong những bản nhạc ăn khách nhất của ca sĩ người Anh gốc Ấn Engelbert Humperdinck. Riêng trên thị trường Anh quốc, bài hát đã lập kỷ lục với gần một triệu rưỡi đĩa nhựa, được bán chạy trong vòng hai tháng. Tại các vũ trường hay các câu lạc bộ khiêu vũ, "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng) cũng thường được chọn làm bài hát kết thúc những đêm dạ vũ cuối tuần trong nhiều thập niên liền.Trong nguyên tác, bản nhạc tiếng Anh do hai nhạc sĩ Les Reed và Barry Mason đồng sáng tác. Cặp bài trùng này là một trong những nhóm tác giả hàng đầu ngự trị vương quốc Anh trong suốt những năm 1960. Trong giai đoạn cực thịnh, hai tác giả chuyên soạn một loạt bài hát ăn khách cho những tên tuổi sáng giá thời bấy giờ như Tom Jones (Delilah), Rod Stewart (The day will come) hay nhóm The Fortunes (Here it comes again) …..Tựa đề bản nhạc "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng) gồm cả hai nghĩa : lần đầu tiên khi đôi tình nhân vừa gặp nhau trên điệu nhảy bế mạc đêm dạ vũ. Đến khi phải chia tay nhau, họ lại được dịp dìu nhau một lần nữa cũng trên điệu nhảy này. Nhịp valse cuối cùng cũng là hồi kết của một chuyện tình, khi yêu thương đã nhạt phai, cho con tim một mình ở lại.Về hoàn cảnh sáng tác, tác giả Les Reed (1939-2019) (tên thật là Leslie Reed) từng kể lại câu chuyện về nhạc phẩm này trong quyển sách ''1000 UK #1 Hits'' (Một ngàn ca khúc Anh số 1) của hai tác giả Jon Kutner và Spencer Leigh. Ông Leslie Reed cho biết : thời Đệ nhị thế chiến, lúc ấy ông còn nhỏ, bố ông đi lính trong nhiều năm, lâu lâu mới có dịp về thăm nhà. Trong gia đình, mẹ ông cùng với các bà dì, thường rủ nhau đi khiêu vũ vào mỗi chiều tối thứ Sáu, tại nhà văn hóa địa phương.Thời bấy giờ, bài hát luôn kết thúc đêm dạ vũ chính là điệu valse mang tựa đề ''I'm Taking You Home Tonight'' (Đêm nay, anh đưa em về). Thế nhưng, trong đêm dạ vũ, chỉ có phụ nữ cùng nhảy cặp với nhau mà thôi, vì lúc ấy hầu hết các thanh niên trai tráng đều đang thi hành nghĩa vụ quân sự. Và khi Leslie cũng như những đứa bé khác nghe tiếng nhạc trỗi lên, các em đều biết rằng đây là điệu valse cuối cùng, các bà mẹ sắp trở về để lo cho con bữa ăn tối, thường là chỉ khoảng mười phút sau đó.Khi Leslie Reed kể lại giai thoại này cho bạn của ông là nhạc sĩ Barry Mason (1939-2021), hai người mới tự nhủ tại sao họ lại không viết một bài hát nói về điệu valse cuối cùng. Leslie Reed chịu nhiều ảnh hưởng của Burt Bacharach lúc bấy giờ, trong cách dùng hợp âm tinh tế diệu vợi, giai điệu yêu đời lung linh lấp lánh như pha lê trong ánh nắng sáng ngời.Thế nhưng thập niên 1960 mà viết về những kỷ niệm thời chiến không phải là chuyện dễ dàng, cho nên Barry Mason khi đặt lời cho bài hát đã kể lại một câu chyện phổ quát hơn. Nhiều năm sau đó, "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng) thay thế hẳn cho bản nhạc ''I'm Taking You Home Tonight'' (Đêm nay, anh đưa em về), cho tới khi các đêm nhảy tại các vũ trường không còn thịnh hành.Sau khi đoạt ngôi vị quán quân thị trường Anh, bản nhạc "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng) đã có nhiều phiên bản phóng tác. Trong tiếng Pháp, tác giả Hubert Ithier chuyển bài này thành nhạc phẩm "La Dernière Valse", từng được nhiều ca sĩ tên tuổi ghi âm, trong đó có Mireille Mathieu (1967), Petula Clark, Tino Rossi, Lucky Blondo hay Ginette Reno (1969). Gần đây hơn có phiên bản hòa âm mộc của Brigitte Marchand và Lisa Ono.Trong tiếng Việt, giai điệu "The Last Waltz" có ít nhất ba lời khác nhau. Bài thứ nhất do nhạc sĩ Trường Kỳ đặt lời tiếng Việt thành "Bài luân vũ mùa mưa", từng được ca sĩ Tuấn Dũng trình bày lần đầu tiên (trước năm 1975) và sau đó được nhiều ca sĩ hải ngoại như Ngọc Lan, Thanh Lan, Elvis Phương, Tuấn Ngọc, Duy Quang ghi âm lại : Kìa trông trời mang mùa mưa đến bên ta rồi / Từng cơn từng cơn sầu hắt hiu nhẹ rơi / Trời mưa chiều nay buồn rơi buồn rơi khắp nơi xa vời / Giọt mưa tưởng đâu là mắt em lệ rơi …Phiên bản lời Việt thứ nhì ''Khúc luân vũ cuối cùng'' qua phần ghi âm của Don Hồ có lời khác biệt đôi chút : Bao ngày vui thần tiên đến cho đôi mình / Vui tình xanh mình mơ mãi không rời xa / Ngờ đâu tình phai nhạt mau trách ai bây giờ / Đành xa lìa nhau từ đây tiếng gieo buồn đau …Lời Việt thứ ba của ''The Last Waltz'' có tựa đề là ''Bài luân vũ cuối cùng'' là của tác giả Nguyễn Hoàng Đô, qua phần trình bày của nhiều ca sĩ khác nhau, giọng nữ có Quỳnh Dao và Hồng Nhiên, giọng nam có Thụy Long : Chiều nay chợt nghe từ xa, tiếng ca êm đềm / Bài luân vũ xưa chìm đắm trong cơn mộng mê / Còn ai dìu nhau nhịp chân lả lơi, mắt trao duyên đầu / Bài luân vũ cuối cùng nhắc ta chuyện xưa …Những kỷ niệm thời thơ ấu tưởng chừng đã quên nào ngờ con tim lại nhớ mãi. Trong nhạc phẩm "The Last Waltz" (Điệu valse cuối cùng), cái tài của cặp bài trùng Les Reed/Bary Mason là biến một kỷ niệm riêng tư (chỉ có người trong cuộc mới biết) thành một câu chuyện phổ quát (mọi người có thể hiểu). Gọi là cuối cùng nhưng điệu valse lướt mãi không ngừng, trên nhịp thời gian, cho dù sớm đến vội tàn, nào ngờ tình hợp rồi tan.

Lấy những kiến trúc cổ của Paris làm sân khấu, biến hai bờ kè sông Seine và những cây cầu của thành phố tráng lệ bậc nhất thế giới thành sân vận động với hơn 300.000 khán giả: Lần đầu tiên trong lịch sử thể thao Olympic, lễ khai mạc được tổ chức trên sông.  Một số công trình tiêu biểu nhất của Pháp trải dài trên 6km dọc theo sông Seine trong buổi lễ khai mạc Pháp là lời mở đầu chào đón gần 10.000 vận động viên đại diện cho 206 phái đoàn quốc tế và trên một tỷ khán giả toàn cầu qua truyền hình, đến với Thế Vận Hội Paris 2024.Lời tỏ tình của Paris với các vận động viên toàn cầuĐể vinh danh sự kiện thể thao diễn ra 4 năm một lần, Paris phá lệ, không thu mình trong sân vận động vào giờ khai mạc, mà đưa thế giới thể thao đến tận giữa lòng thành phố. Khác với những lễ khai mạc trước đây, lần đầu tiên chương trình mở ra và khép lại với các vận động viên. Trên lộ trình 6 km, với cây cầu Austerlitz ở phía đông thủ đô là điểm khởi hành, 7.500 vận động viên quốc tế thả bước trên hơn 90 con tàu dọc theo sông Seine … Theo truyền thống, phái đoàn Hy Lạp mở đầu đoàn diễu hành và Pháp, trong cương vị chủ nhà, khép lại cuộc tuần hành.Với tốc độ trung bình 8 km/giờ, trong vòng 40 phút, tất cả các phái đoàn lần lượt đi qua những công trình nổi tiếng nhất của Kinh Đô Ánh Sáng : từ nhà thờ Notre Dame de Paris, đến bảo tàng Louvre, quảng trường Concorde, điện Grand Palais, điện Invalides … Chuyến du thuyền kết thúc ở cầu Iéna, phía tây thủ đô Paris, ngay dưới chân biểu tượng của nước Pháp là tháp Eiffel.Trong mắt nữ vận động viên điền kinh Pháp Marie José Pérec, 3 lần đoạt huy chương vàng Olympic và từng được vinh dự dẫn đầu phái đoàn Pháp tại Thế Vận Hội Atlanta năm 1996, chưa một nơi nào, chưa một buổi lễ khai mạc nào dành cho các vận động viên những ưu ái như Paris năm nay. Marie José, được mời quan sát lộ trình buổi lễ hôm nay, chia sẻ cảm nghĩ :« Thật thú vị không kém gì lúc tôi đoạt huy chương vàng. Tất cả hoàn toàn ngoài sự tưởng tượng của tôi. Tuyệt đẹp và quá hoành tráng … Khi được vinh dự rước cờ ở Thế Vận Hội Atlanta, tôi vui sướng và tràn ngập hạnh phúc… Nhưng giờ phút ấy qua mau. Chúng tôi chỉ được rước cờ 1 vòng quanh sân vận động. Lần này, tại Paris cả thế giới hướng nhìn về các vận động viên khi họ tuần hành trên sông trong vòng 40 phút, từ cầu Austerlitz đến cầu Iéna dưới chân tháp Eiffel … Đây là món quà đẹp nhất, ý nghĩa nhất mà chúng ta có thể tặng cho các nhà thể thao ».Chủ tịch Ủy Ban Olympic Paris 2024, Tony Estanguet, nguyên là vận động viên và vô địch Thế Vận Hội ở môn chèo thuyền, chia sẻ thêm :  « Là một vận động viên, tôi đã từng dự nhiều kỳ Thế Vận Hội, và tôi biết lễ khai mạc là một thời khắc khó quên, một thời điểm rất đặc biệt. Đây là lần đầu tiên, một con sông thay thế cho sân vận động, lần đầu tiên lễ khai mạc được tổ chức trên sông, mà đấy lại là sông Seine… Chắc hẳn các vận động viên đều muốn thời gian trôi chậm lại để được hưởng thụ lâu hơn một chút toàn cảnh và không khí lễ hội của Paris … » « Paris est une fête »Một đặc điểm khác của Paris 2024 là lần đầu tiên ban tổ chức cố ý xen kẽ các màn trình diễn nghệ thuật vào giữa cuộc tuần hành của 206 phái đoàn quốc tế. Nước chủ nhà muốn kể lại với thế giới những gì đã đưa Paris đi vào lòng người, để Paris được mệnh danh là Kinh Đô Ánh Sáng, để thủ đô nước Pháp trở thành điểm hẹn và là nguồn sáng tác của biết bao nhiêu thế hệ văn nghệ sĩ từ 5 châu, thậm chí đã có những người vĩnh viễn chọn Paris là nhà … Giám đốc nghệ thuật Thomas Jolly, người đem những ý tưởng và phối hợp dàn dựng toàn bộ chương trình khai mạc tối nay, khi được mời tham gia đã rất hào hứng :« Lần đầu tiên lễ khai mạc diễn ra ở bên ngoài sân vận động, với phông nền là toàn cảnh của một thành phố tráng lệ như Paris. Đây là một ý tưởng rất độc đáo của ban tổ chức. Đối với tôi, về phương diện nghệ thuật, thì đây là quang cảnh đẹp nhất thế giới ! Sân khấu của chúng ta là dòng sông Seine trữ tình. Tôi thật là may mắn được sáng tạo trên một phông nền tuyệt vời như vậy. Điều thú vị ở đây là khi mà chúng ta lấy toàn cảnh sông Seine làm nền cho buổi lễ, mỗi công trình kiến trúc của thành phố đều nói lên bề dầy lịch sử của Pháp, của Paris … Bản sắc của Pháp, những gì tiêu biểu của Paris đã có sẵn ngay tại nơi này… Paris là thành phố của sự hòa đồng trong cuộc sống, một thành phố đã lớn mạnh nhờ những gì du nhập từ bên ngoài cũng đã có ảnh hưởng với phần còn lại của thế giới ».Sông Seine và kiến trúc Paris là sân khấu Là một tên tuổi lớn trong làng kịch nghệ sân khấu, Thomas Jolly đã tận dụng tối đa những không gian của thủ đô Paris - trên sông, trên cạn và trên bầu trời Paris để sáng tác. Cùng với các cộng tác viên trong ban tổ chức, Thomas Jolly huy động 400 vũ công, 3.000 nghệ sĩ sân khấu, cho sự kiện này. Hàng ngàn diễn viên sân khấu sẽ ẩn hiện đâu đó trên thuyền, trên 14 cây cầu nổi tiếng Paris, hay bất ngờ xuất hiện từ nóc nhà hát Opéra … Vẫn Thomas Jolly, trả lời báo chí, nói rõ hơn về ý tưởng anh gửi gắm vào chương trình khai mạc Paris 2024 : « Chúng ta chờ đợi một chương trình hoành tránh, diễn ra trong khoảng 3 tiếng 45 phút, đan xen những màn các vận động viên diễu hành, với những bức tranh mang tính nghệ thuật, và kèm theo đó là những nghi lễ của một buổi khai mạc Thế Vận Hội. Đây sẽ mà một ngày hội lớn để vinh danh nhân loại, vinh danh chúng ta. Hai chữ chúng ta ở đây phải hiểu theo nghĩa bản chất của mỗi chúng ta ở góc trời Paris này, ở trên đất Pháp và ở khắp mọi nơi trên toàn cầu. Lễ khai mạc Olympic là dịp để vinh danh mối liên hệ giữa Paris, giữa Pháp với thế giới và lúc mà cả thế giới đang đến với Paris và cùng nhìn về Paris ».Trả lời báo chí quốc tế, giám đốc nghệ thuật chương trình lễ khai mạc Paris 2024 phát biểu bằng ngôn ngữ của Hemingway (nhà văn Mỹ Erneste Hemingway là tác giả cuốn Paris est une fête/A Mouveable Feast/ Hội hè miên man), thực sự nóng lóng giới thiệu với thế giới về « thành phố tình yêu » : « Chúng tôi đã chuẩn bị trong hơn hai năm cho sự kiện này, và tôi rất nôn nóng được chia sẻ thành quả công việc của mình với thế giới. Tôi không được phép tiết lộ về những người tham dự, nhưng chương trình đêm khai mạc sẽ rất tuyệt vời với rất nhiều nhân vật danh tiếng, gắn bó với Paris, có những gì để kể về thành phố này… Đây là hình ảnh của nước Pháp của một thành phố ngày hôm nay. Đây là nơi tất cả mọi người đều có quyền được sống, được yêu và được là chính mình … »Dành cho khán giả sự bất ngờ, như vừa nói, ban tổ chức cố gắng giữ kín những thông tin về chương trình đêm nay. Thí dụ như đến giờ phút này, mọi người vẫn mới chỉ phỏng đoán là đài lửa Olympic Paris sẽ ngự trong khu vườn Tuileries nằm giữa quảng trường Concorde và bảo tàng Louvre. Nhưng chưa biết gương mặt nào trong làng thể thao của Pháp sẽ có vinh dự thắp sáng đài lửa Paris 2024… Chỉ biết rằng, trong ngày hôm nay, 30 nhân vật trên thế giới sẽ truyền tay nhau ngọn đuốc Olympic và trong số này sẽ có ba ngôi sao trong làng giải trí Hoa Kỳ : Snoop Dogg, Bradley Cooper và Pharrell Williams.  Một bí mật được giữ kín khác liên quan đến danh sách các nghệ sĩ được mời biểu diễn trên sân khấu Paris đêm nay. Có nhiều khả năng, đó là các diva trong làng nhạc quốc tế như Lady Gaga, Céline Dion hay ca sĩ hai dòng máu Pháp và Mali, Aya Nakamura …   Lịch sử và con người Theo thông lệ, lễ khai mạc luôn là dịp để nước chủ nhà giới thiệu với thế giới về mình qua một « bộ phim không lời ». Sử gia Patrick Boucheron, một trong những chuyên gia được mời cố vấn cho chương trình, ghi nhận Paris 2024 tránh lên giọng dạy đời như ở Bắc Kinh 2008, khi mà ban tổ chức Trung Quốc phô trương với thế giới những trang sử oai hùng, đề cao lòng yêu nước của cả một dân tộc…  Người Pháp vốn đã bị chê là « quá tự tin », « ngạo mạn », nên ban tổ chức thiên về ý tưởng Thế Vận Hội lần này là dịp để nói với bạn bè 5 châu rằng Paris có thể trở « Kinh Đô Ánh Sáng » cũng là nhờ du nhập và học hỏi nhiều ở những nền văn hóa từ các nước bạn chung quanh… Chính tinh thần cởi mở và sự hòa đồng ấy là nhựa sống của Paris. Từ xưa đến nay, trong nhãn quan của không ít người trên thế giới, Pháp nói chung, Paris nói riêng luôn là biểu tượng của những « hứa hẹn tự do », nơi mọi người có thể chung sống hài hòa.Một sự điên rồ Việc tổ chức lễ khai mạc Thế Vận Hội trong thành phố và hoàn toàn ngoài khuôn viên một sân vận động là « một sự điên rồ », một bài toán táo bạo đã đặt ra 1001 thách thức, cả về kỹ thuật và an ninh đối với nước chủ nhà. Một câu hỏi đơn giản là đêm nay trong hơn 3 giờ đồng hồ lễ hội, trời Paris có mưa hay không. Hiện cơ quan khí tượng quốc gia báo trước một đêm mưa. Ban tổ chức sẽ phải thích nghi với tình huống khi biết rằng « lễ hội Paris 2024 » thành công hay không, một phần lớn sẽ tùy thuộc vào sức gió, vào ánh sáng tự nhiên của những buổi hoàng hôn, khi trời chạng vạng ngả màu tím …Thêm vào đó, khi mượn dòng sông Seine làm nền, làm sân chơi cho các vận động viên quốc tế, thì ban tổ chức phải chấp nhận một điều hiển nhiên : Sông Seine hiền hòa nhưng bướng bỉnh và có những luật chơi riêng.Sylfried Cartier và Yves Dalboeuf, hai thuyền trưởng giàu kinh nghiệm lái tàu trên sông Seine, lo rằng mưa nhiều, mực nước sông dâng cao, tàu sẽ khó đi qua một số gầm cầu trên lộ trình 6 cây số của sông Seine. Dù đã thuộc nằm lòng từng khúc sông, nhưng cả hai vẫn trong tình trạng đề cao cảnh giác tối đa với con sông nổi tiếng nhất của nước Pháp. Một nỗi băn khoăn khác của cả hai viên thuyền trưởng là không dễ để phối hợp nhịp nhàng cả một độ tầu trên dưới 90 chiếc nối đuôi nhau tuần hành trên sông không. Họ đã tập dợt không biết bao nhiêu lần trước chuyến khởi hành đêm nay. Dù vậy, cả Sylfird và Yves cùng xem trọng trách chở phái đoàn Pháp là vinh hạnh lớn nhất và đáng ghi nhớ nhất trong sự nghiệp :« Chúng tôi rất hân hạnh được chở đoàn 600 vận động viên Pháp. Tôi đã phục vụ 39 năm và trước khi về hưu được tham dự lễ khai mạc Thế Vận Hội là một vinh hạnh rất lớn, một khoảnh khắc đầy xúc động ».An ninh, một bài toán đau đầuBảo đảm an ninh cho hơn 90 con thuyền trên sông, cho khán giả dọc theo hai bờ kè cũng là một mối đau đầu rất lớn đối với ban tổ chức. Để chuẩn bị cho sự kiện đêm nay, Pháp phải huy động đến quân đội và đã có một sự chuẩn bị kỹ càng, như giải thích của trung tá Olivier thuộc trung đoàn đóng tại Ivry Charenton :« Chúng tôi có cách tiếp cận đa chiều các mối đe dọa, có nghĩa là xem xét mọi khả năng mối đe dọa đó có thể xuất hiện từ dưới lòng sông, trên mặt đất và trên không. Do vậy, chúng tôi sử dụng sonar để quan sát lòng sông. Chúng tôi huy động cả các rào cản trên mặt nước và trên bộ nhằm ngăn cản mọi mục tiêu xâm nhập vào các khu vực an ninh. Sau cùng, chúng tôi hợp tác rất chặt chẽ với lực lượng Không quân, chủ yếu để phát hiện drone trong khu vực diễn ra sự kiện ».Trong thời bình, chưa bao giờ Paris đóng cửa không phận trong 6 giờ đồng hồ liên tiếp như hôm nay để bảo đảm an ninh cho lễ khai mạc Thế Vận Hội.Sau hơn 7 năm chuẩn bị, Ủy Ban Thế Vận Hội Paris bắt buộc phải thành công trong buổi lễ đêm nay, để « Paris là một ngày lễ hội ». Dù đã phải vượt qua không biết bao nhiêu thử thách, có lẽ một trong những hình ảnh Olympic Paris 2024 muốn nhắn gửi lần này, đó là, với tinh thần đồng đội và tập thể, khó khăn nào cũng có thể vượt qua …   

Không thể tách rời ý nghĩa những tác phẩm của Kafka ra khỏi mảnh đất chúng sinh sôi nẩy nở. Cũng không thể « đọc » Kafka mà quên đi chúng ta đang đứng ở đâu, tại những điểm nhìn nào. Vì vậy, phải trở ngược về đầu thế kỷ 20, quãng thời gian đã được nhà sử học Eric J.Hobsbawm mệnh danh là kỷ nguyên của những Đại Họa. Kafka sinh trưởng trong một gia đình gốc Do Thái, tại Praha, thủ đô Tiệp ngày nay, thuộc đế chế Áo Hung lúc đó. Nhưng ông được đào tạo tại những ngôi trường Đức, ông tiếp thu văn hóa Đức và sáng tác bằng tiếng Đức. Như vậy, Kafka mang trong mình sự cộng hưởng của ba nền văn hóa : Văn hóa Do Thái, văn hóa Tiệp và văn hóa Đức. Sau này, giá trị tinh thần của sự nghiệp Kafka trở thành một di sản được cả ba nền văn hóa này khẳng định sở hữu và tranh giành bản quyền, hay ít nhất là đòi áp đặt một cách diễn giải riêng. Có lẽ, ảnh hưởng của ba nền văn hóa này vừa là chìa khóa của các tác phẩm, vừa là nguyên nhân gây xung đột trong tâm thức nhà văn.Do đó, trước khi xem xét các cách tiếp cận, cách « đọc » Kafka, thiết tưởng nên tìm hiểu tiểu sử độc đáo của một nhà văn bị giằng co giữa nhiều « bản sắc », mà hơn nữa, vào thời điểm tài năng chín mùi, đứng ở vị trí bản lề lịch sử của châu Âu giữa thế kỷ 19 hòa bình và thế kỷ 20 kinh thiên động địa.Kafka, đứa trẻ của chính sách đồng hóa người Do TháiKafka sinh năm 1883 trong một gia đình gốc Do Thái đã bắt đầu được đồng hóa. Lúc trẻ, Kafka không mấy quan tâm đến gốc rễ Do Thái của mình, cho dù gia đình ông vẫn vào đền tham dự các buổi lễ quan trọng của Do Thái giáo. Nhưng, theo đa số các nhà nghiên cứu Do Thái hiện nay, Kafka càng trưởng thành càng cảm thấy mình lạc loài, như người mất gốc, mất lai lịch.Phải nói thêm, cho dù người Do Thái đã di dân sang châu Âu từ ngàn năm trưóc, nhưng trong đế chế Áo - Hung, phải đợi đến 1848, tức là 35 năm trước khi Franz Kafka ra đời, cộng đồng người Do Thái mới được công nhận quyền bình đẳng. Trước 1848, người Do Thái bị đàn áp, khống chế rất dã man. Ví dụ điển hình là chẳng những họ bị đẩy ra sống ở ngoài lề xã hội, mà hơn vậy nữa, nhà chức trách giới hạn gắt gao việc tăng trưởng dân số người Do Thái với đạo luật : Chỉ có con trai đầu lòng của gia đình người Do Thái được quyền kết hôn và lập gia đình. Điểm quan trọng ở đây là Kafka đại diện cho thế hệ thứ hai, kể từ khi người Do Thái được đồng hóa, trong khi ông cụ nội của Kafka còn phải bị lưu đầy, suýt không được quyền lập gia đình, nếu sự kiện 1848 không diễn ra. Hoàn cảnh này cũng đáng lưu ý trong sự hình thành của tâm thức Kafka. Gốc gác này còn hiển hiện trong Nhật ký của Kafka. Năm 1911, ông viết : « Tôi tên là Amschel trong tiếng Hebreu (Do Thái) như ông cụ nội của mẹ tôi ».Praha vào đầu thế kỷ 20 cũng là một thủ đô đa sắc tộc với ba cộng đồng chung sống tại đây. Đông nhất là người Tiệp, cư dân Đức thì giàu có và thiểu số người Do Thái. Nhưng tiếng Đức là ngôn ngữ chính thống của đế chế Áo - Hung. Bởi vậy, người Do Thái Praha thuộc thành phần khá giả, như gia đình Kafka, cho con học tiếng Đức hầu thăng tiến trong xã hội.Tuy nhiên, sự kỳ thị, bài xích người Do Thái vẫn tiềm ẩn trong các xã hội Âu châu đương thời. Lâu lâu lại nổi lên các tin đồn là dân Do Thái giết người để tế lễ. Vì vậy, tại Praha, năm 1901, diễn ra nhiều cuộc biểu tình ầm ĩ chống Do Thái, hay tại Pháp, nổ ra vụ án Dreyfuss cuối thế kỷ 19. Phải đợi đến đầu thế kỷ 20, năm 1906, sĩ quan này mới được phục hồi tại Pháp.Một dấu hiệu khác cần quan tâm là Kafka về cuối đời, nảy sinh ý định di tản sang Palestine, nơi người Do Thái xem là quê hương lịch sử của mình. Tất cả những người bạn của Kafka đều mang gốc gác Do Thái, như Max Brod. Sau này, Max Brod đã định cư tạ Palestine và viết lời đề bạt cho những tác phẩm của Kafka. Theo người đã được Kafka ủy thác thực hiện di chúc, đồng thời là người bạn tâm giao, hiểu biết cặn kẽ nhất về Kafka, đã cùng với Kafka chu du Âu châu, thậm chí dẫn dắt nhau vào các nhà thổ hưởng lạc, thì «Vụ Án» và «Lâu Đài» là hai tác phẩm anh em sinh đôi. «Vụ Án» là hành trình đi tìm công lý, trong khi «Lâu Đài» là biểu tượng của «Phúc Phận», biểu tượng của «Ân Huệ», tiếng Pháp : La Grâce). Đó là hai khái niệm thần học của Do Thái giáo mà theo sách thánh Kabbale, cho phép con người cảm nhận được sự hiện diện của Thượng Đế.Mê cung của lịch sửBên cạnh ý nghĩa mang tính tâm linh vừa kể, tiểu thuyết và cả truyện ngắn của Kafka nữa hàm chứa rất nhiều ẩn dụ. Đó là những văn bản đa nghĩa – textes polysémiques – thúc đẩy các thế hệ độc giả bốn phương đi tìm lời giải.Nhưng quan trọng không kém là khung cảnh lịch sử đầu thế kỷ 20 và đặc biệt là 20 năm đầu tiên, thời gian Kafka cầm bút trước khi qua đời năm 1924. Trong giai đoạn này, điều chưa từng thấy tại châu Âu là đại họa Thế Chiến. Đây là khái niệm chiến tranh toàn diện giữa các cường quốc như Nga, Pháp, Áo – Hung, Phổ, Ý và Anh Quốc. Bởi vậy, theo tất cả những chứng từ còn lưu lại từ ấy cho đến nay, con ngưòi Tây phương vào thời điểm đó có cảm giác lâm vào một mê cung thăm thẳm, trong khi cùng lúc sụp đổ tan tành ba đế chế vĩ đại : Đế chế Nga, đế chế Áo – Hung và đế chế Ottoman, tức Thổ Nhĩ Kỳ. Tại Vienna, thủ đô Áo – Hung, nhà văn Karl Kraus xuất bản quyển sách dài tựa đề : «Những ngày cuối cùng của loài người». Còn ngoại trưởng Anh, ông Edward Grey, vào lúc mà nước ông và Đức tham chiến, đã thốt rằng : «Các ngọn đèn đã chợt tắt trên toàn lục địa châu Âu. Chúng ta sẽ không thấy đèn bật sáng trở lại trước khi chúng ta nhắm mắt». Điều này cần nhấn mạnh. Đặc điểm chung của thế hệ trưởng thành những năm đệ nhất Thế Chiến, đó là họ đều linh cảm ít nhiều thế giới thân quen, gần gũi của họ một sớm mai đã tan vỡ, nhường chỗ cho bạo lực ở một chiều kích chưa từng thấy, báo hiệu những cuộc tàn sát tập thể dã man, phản nhân văn. Phải chăng nên nhắc lại ở đây những người đương thời không thể tin vào những điều họ nhìn thấy trước mắt và họ sẽ chứng kiến trong suốt nửa thế kỷ : 10 triệu người bỏ mạng trong cuộc chiến 1914 – 1919 và ít nhất là 54 triệu người chết trong cuộc chiến 20 năm sau đó. Còn bao nhiêu trăm triệu người lưu lạc trên toàn thế giới ?Loài người tất nhiên đã sống sót sau Đại Họa. Thế nhưng, từ lúc đó, các nhà trí thức châu Âu phỏng đoán toà kiến trúc kiên cố bảo vệ hòa bình của thế kỷ qua đã bị triệt hạ trong khói lửa. Sự an toàn không còn nữa trên thế giới này. Ở điểm này, Kafka hơn cả Joyce hay Proust, đã ghi chép lại cái không khí lo âu, sợ hãi bao trùm, sự mất mát nhân tính và những nẻo đường vô vọng của con người đi tìm sự cứu chuộc, điều sẽ diễn ra từ đệ nhất đến đệ nhị Thế Chiến, khiến cho sau này, ông được nhiều thế hệ tôn làm bậc thầy, vị tiên tri, cười ra nước mắt, báo hiệu con người sẽ không tài nào giải mã nổi thân phận chính mình.Nhà văn Milan Kundera đánh giá : «Với Kafka, tiểu thuyết không còn là điều tự bạch của tác giả. Tiểu thuyết là cơ hội thăm dò ý nghĩa cuộc sống, khi thế giới đã trở thành một cái bẫy giam hãm con người».(Tạp chí đăng lần đầu ngày 19/09/2008)

Với ba tiểu thuyết "Vụ Án", "Lâu Đài", "Hóa Thân", Franz Kafka đã trở thành một nhà văn lớn của thế kỷ 20, bên cạnh James Joyce, Marcel Proust. Ông tin chắc rằng có nhiều thế lực vô hình giấu mình trong tâm thức nhà văn và một khi "biển cả đã đóng băng" bị nứt nẻ ra, các hồn vía không tên, bức bách chiếm lĩnh lại ngòi bút của nhà văn. Trong một lá thư gửi người bạn vào tháng giêng năm 1904, Kafka viết : «Tác phẩm là nhát búa phá vỡ biển cả đã đóng băng trong chúng ta». Kafka đã lấy cuộc đời đặt cược cho văn học như vậy.Không lấy vợ, đẻ con, không suy tính đến tương lai, mỗi đêm ngồi viết đến tảng sáng, mắc bệnh lao, thổ huyết đều đều, cũng chẳng màng đến hư danh, khi chết để lại chúc thư uỷ thác cho người bạn Max Brod việc thiêu đốt tất cả những sáng tác mà Kafka chưa hoàn tất, chưa ưng ý.Nhưng may mắn thay, di chúc của Kafka đã bị phản bội. Max Brod đã không ném vào thần lửa các tiểu thuyết như «Vụ Án» và «Lâu Đài». Cùng với truyện ngắn «Hóa Thân», hai truyện dài vừa kể đã bảo đảm cho Kafka vị trí nhà văn lớn nhất thế kỷ 20, bên cạnh James Joyce và Marcel Proust.Kafka người dò tìm những mạch ngầmTrong số ba nhà văn lớn được công nhận là người mở đường cho tiểu thuyết hiện đại, Kafka mang nhiều ẩn số nhất, cho dù các tác phẩm của ông dễ đọc hơn nhiều trường thiên tiểu thuyết của Proust hay truyện «Ulysse» của Joyce. Bí ẩn của trường hợp Kafka suốt một thế kỷ vừa qua đã rõ, khi hàng vạn bài viết và tập sách nghiên cứu đề nghị diễn giải ý nghĩa của các tiểu thuyết như «Vụ Án» và «Lâu Đài».Tuy nhiên, đằng sau các bài phê bình uyên bác, thường phản ảnh dấu ấn những ý thức hệ đương thời, dường như Kafka chỉ nói về mình, về các giấc mộng kinh hoàng của kẻ ngoại cuộc, mãi mãi đi tìm một chỗ đứng trong cuộc đời để viết văn.Tháng 7 vừa qua, 125 năm sau ngày sinh của Kafka, thế giới kỷ niệm sự kiện này, xem đó là một món nợ phải trả đầy đủ cho một nhà văn đã bắt mạch thời thế, chiêm nghiệm trước những khổ đau của thế kỷ vừa qua, mở đường cho đông đảo các tiểu thuyết gia năm châu. Gabriel Garcia Márquez đã từng tiết lộ, ông đã khám phá được cách viết văn mới khi phát hiện Kafka.Franz Kafka sinh ngày mồng 3 tháng 7 năm 1883, tại Praha, lúc đó thuộc đế chế Áo Hung, nay là thủ đô cộng hòa Tiệp. Ông mất năm 1924, gần Vienna, thọ 41 tuổi. Cột mốc đánh dấu sự nghiệp của Kafka diễn ra vào buổi tối ngày 22 tháng 9 năm 1912. Lúc ấy, ông dự định viết về một chủ đề khác, nhưng theo lời tường thuật của chính ông, ngòi bút của ông như thần nhập, như lên đồng, ông viết một mạch như ma đuổi truyện ngắn đặt tên là «Bản Án». Chỉ trong một đêm, đến tảng sáng, truyện ngắn này đã hoàn tất.Phải nói ngay rằng «Bản Án» không phải là bản nháp của «Vụ Án», nhưng ngay từ lúc đó, Kafka như người phá vỡ được ức chế nội tâm, đã kể một câu chuyện về mâu thuẫn giữa cha và con, về sự tàn nhẫn và sự hy sinh, về những bí mật phải che giấu và mặc cảm tội lỗi.Quan trọng hơn cả, kể từ lúc đó, Kafka đã sáng tạo được cho mình phương pháp chấp bút. Ông đã nắm bắt được một chân lý. Ông tin chắc là có nhiều thế lực vô hình, giấu mình trong tâm thức nhà văn. Chưa biết chừng, đó là vị thần nặc danh hay ác quỷ hay chăng đây chỉ là những bóng ma trong đêm khuya hiện về ? Tầm thường hơn, có lẽ đấy chỉ là thế giới nội tâm, một khi « biển cả đã đóng băng » bị nứt nẻ, các hồn vía không tên, bức bách chiếm lĩnh lại ngòi bút của nhà văn.Cứ như vậy, Kafka tin chắc vào chính mình để sáng tác và ông đã vắt kiệt sức mình để lại ba tác phẩm được biết đến nhiều nhất là «Hóa Thân», «Vụ Án» và «Lâu Đài».Trong ba tác phẩm vừa kể, «Hóa Thân», xuất bản năm 1915, đã trở thành kinh điển với nhân vật Grégoire Samsa, một sớm thức giấc, chợt thấy mình hóa thân thành một con bọ cồng kềnh.«Vụ Án» thì đau xót, dữ dội, với lần đầu tiên trong lịch sử văn học xuất hiện thân phận một con người bị buộc tội oan, mà nạn nhân lại không biết tội danh là gì. Nhưng pháp lệnh không thể nhầm lẫn. Joseph K nhân vật ở đây sẽ bị hai kẻ lạ mặt đến cắt cổ mà anh ta vẫn không ngừng kêu oan. Ngay từ trang đầu, Kafka thu hút độc giả với câu : «Chắc hẳn có người bôi nhọ Joseph K, bởi vì chẳng làm điều gì nên tội, nhưng ông ta đã bị bắt vào một buổi sáng».«Lâu Đài», truyện dài viết dở dang. Mở đầu ở trang nhất như sau : «Đó là vào một chiều tối, khi K đã đến đây. Ngôi làng phủ đầy tuyết. Không thể nhìn thấy ngọn đồi toà Lâu Đài với sương mù và bóng tối vây quanh. Không có dù chỉ một đốm sáng nào cho biết sự hiện hữu của một tòa lâu đài to lớn. K dừng lại một hồi lâu bên chiếc cầu gỗ trên con đường dẫn đến ngôi làng và ngẩng nhìn về phía có thể tưởng chừng chỉ là một khoảng không».Câu chuyện «Lâu Đài» của Kafka mở màn như vậy, đơn giản, nhẹ nhàng, khúc chiết. Tất cả đều bình dị, ngoại trừ nhân vật ở đây lại không có tên hay nói đúng hơn, người này chỉ được nêu danh bằng ký hiệu chữ K. Đêm đó, K trú ngụ tại ngôi làng. Hôm sau, K hỏi han, tìm cách tiếp xúc với Lâu Đài. Là người đạc điền, K nói đã nhận được hợp đồng để làm việc tại Lâu Đài. Tuy nhiên, suốt thời gian sau, mặc dù kiên định đến đâu, K vẫn không được phép băng qua cửa tòa Lâu Đài để yết kiến chủ nhân của nó.Hoàn cảnh của K, cả làng ai cũng biết. Lâu Đài gửi những trợ lý xuống làng, tiếp chuyện với K, thậm chí có cả hai gã thanh niên được phái xuống làng để giúp đỡ K, nhưng thâu nhận K thì điều này chẳng bao giờ Lâu Đài chấp thuận. Ngày tháng qua, K sinh hoạt ở ngôi làng dưới chân đồi, chờ đợi cơ hội, ngóng trông một tín hiệu của Lâu Đài, sẽ không bao giờ đến. Thế giới của Lâu Đài, anh ta chỉ biết qua trung gian hay những phản ảnh gián tiếp. Cửa Lâu Đài vẫn đóng. Kể đến đây, chưa đủ thời gian kết thúc tiểu thuyết, Franz Kafka đã qua đời.(Tạp chí đăng lần đầu ngày 12/09/2008)