Historia Polski dla dzieci

Jak zwierzęta stały się naszymi przyjaciółmi?

Wymiana oznacza, że dwie osoby wymieniają się czymś. Np. jedna osoba ma jabłko a druga ma gruszkę. Wymiana oznacza, że się zamienią tymi owocami. Wymiana kolumbijska to wymiana pomiędzy kontynentami. Europa, Azja i Afryka są położone blisko siebie i od dawna ludzie wymieniali się różnymi rzeczami. Np. przewozili zwierzęta z jednego kontynentu na drugi. Jednak przez parę tysięcy lat obie Ameryki leżały daleko. Dziś będziemy mówić o wymianie między tymi kontynentami. Europa, Azja i Afryka są nazywane Starym Światem, a Ameryka Północna i Południowa są nazywane Nowym Światem. Czym się wymienił nowy i stary świat? O tym właśnie będziemy dzisiaj mówić. Najpierw jednak zastanówmy się dlaczego europejscy żeglarze popłynęli do Ameryki.Krzysztof Kolumb chciał popłynąć do Indii. Dlaczego więc popłynął do Ameryki? Handel z Indiami był bardzo ważny. Kiedyś prowadzono go drogą lądową. Ale ponieważ na drodze do Indii pojawiły się państwa islamskie zaczęto szukać drogi morskiej. O Islamie mówiliśmy w odcinku 123. Muzułmanie czyli wyznawcy Islamu podbili wiele państw. Z tego powodu nie można było wtedy pojechać do Indii. Portugalczycy znaleźli drogą dookoła Afryki. Była bardzo długa. Z tego powodu Hiszpanie postanowili popłynąć na zachód. Indie są na wschodzie. Kolumb wiedział jednak, że ziemia jest okrągła i jak popłynie na zachód to też dopłynie do Indii.Przed odkryciem Ameryki znano trzy kontynenty: Europę, Azję i Afrykę. Gdy odkrywcy popłynęli na zachód odkryli dwa kolejne kontynenty: Amerykę Północną i Amerykę Południową. Te pierwsze trzy kontynenty nazywano starym światem. Czy pamiętacie jak nazywano dwie Ameryki? Nazywano je nowym światem. Co Europejczycy zawieźli do nowego świata?Do Ameryki zawieziono dużo dobrych rzeczy. Np. kawę, którą obecnie uprawia się w Kolumbii, albo trzcinę cukrową, którą uprawia się w Meksyku. Kolumbia leży w Ameryce Południowej, a Meksyk w Północnej. Przywieziono jednak także wiele złych rzeczy, np. choroby. W obu Amerykach ludzie przez tysiące lat żyli osobno i mieli inne choroby. Ospę do nowego świata przywieźli Europejczycy. Zmarło na nią bardzo dużo Indian.Co jeszcze zawieziono do Ameryki? Kawa to roślina, która pochodzi z Afryki, ale została zawieziona do Ameryki i wiele osób uważa, że najlepsze kawa jest z Kolumbii. Inni uważają, że kawa z Afryki np. z Etiopii czy Kenii jest najlepsza. Tak więc choć kawa pochodzi z Afryki dziś jest uprawiana także w Ameryce, np. w Kolumbii. Przy okazji możecie zapamiętać, że nazwa państwa Kolumbia pochodzi od nazwiska odkrywcy Ameryki czyli Krzysztofa Kolumba.Kawa była ważna także dla ludzi religijnych. Kiedyś ludzie modlili się bardzo długo i aby nie zasnąć pili kawę.Jeszcze ciekawsza jest historia trzciny cukrowej. Nowa Gwinea to wyspa na północ od Australii. Właśnie stamtąd pochodzi trzcina cukrowa. Przywieziono ją do Azji, później do Europy, a gdy odkryto Amerykę także tam. Trzcinę cukrową w Ameryce uprawiali czarni niewolnicy. Z tej trzciny robiono cukier, który ma taki jasno brązowy kolor. Ludzie, którzy chcieli zaprotestować przeciwko niewolnictwu nie jedli tego cukru.A co przywieziono z nowego świata do starego? W Europie kiedyś nie było tytoniu i nikt nie palił papierosów. Tytoń przywieziono z Ameryki i ludzie zaczęli palić także w starym świecie, między innymi w Europie.Jaką jeszcze roślinę przywieziono z Ameryki? Kukurydza pochodzi z Ameryki, konkretnie z Meksyku. Gdyby nie Kolumb nie moglibyście jeść popcornu.A co słodkiego przywieziono z Ameryki? Kakaowiec to roślina rosnąca w między innymi w Ekwadorze czyli pośrodku między Ameryką Północną i Południową. Nasiona tej rośliny się mieli i tak powstaje kakao, które można pić. Ten proszek jest też potrzebny do wyrobu czekolady. Gdyby więc nie odkryto Ameryki nie byłoby czekolady w Europie.Czy pamiętacie czym była wymiana kolumbijska? Towary ze starego świata czyli Europy, Azji i Afryki zawożono do nowego świata czyli do Ameryki Północnej i Południowej, ale także w drugą stronę.Z tą wymianą kolumbijską jest związany handel trójkątny. Statki pływały wtedy po kształcie przypominającym trójkąt. Kupcy wywozili do Afryki tkaniny i wyroby żelazne. Za to kupowali czarnych niewolników, których zawozili do Ameryki. Tam ich sprzedawali do pracy na plantacjach. Z Ameryki przywozili cukier, bawełnę i tytoń.Dlaczego jednak przywożono czarnych niewolników z Afryki? Na początku Europejczycy chcieli zmusić Indian do uprawy np. trzciny cukrowej. Ale Indianie szybko umierali na przywiezione choroby. Dlatego przywieziono Afrykanów. Oni od dawna mieli kontakt z Europą i Azją. Dzięki temu byli odporni na choroby ze starego świata.Co zapamiętaliście?Co przewieziono podczas wymiany kolumbijskiej?Czy pamiętacie skąd pochodzi trzcina cukrowa?Skąd pochodzi kawa?Skąd pochodzi kukurydza?Skąd pochodzi kakao?Dlaczego Kolumb popłynął do Ameryki?Dzisiaj możecie spotkać ziemniaki i kukurydzę rosnące na polach w Polsce, a przecież obie te rośliny przybyły z Ameryki. Z kolei tam możecie zobaczyć krowy w Argentynie czy konie w Stanach Zjednoczonych, a przecież tych zwierząt tam kiedyś nie było. Wymiana kolumbijska sprawiła, że rośliny, zwierzęta, ludzie i choroby przemieściły się ze starego świata do nowego i także w drugą stronę. Świat, w którym żyjemy wymieszał ludzi.Na koniec mam do was pytanie czy król Władysław Jagiełło mógł jeść ziemniaki? Pewnie pamiętacie, że Jagiełło pokonał Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 roku. Jagiełło zmarł 24 lata później w 1434, a Kolumb popłynął do Ameryki dopiero w 1492 czyli 58 lat po śmierci Jagiełły. Tak więc Jagiełło na pewno nigdy nie jadł ziemniaków, bo przywieziono je dopiero po odkryciu Ameryki. Nie mógł też jeść kukurydzy czy pić kakao. Na pewno też nigdy nie widział indyka. Świat przed wymianą kolumbijską był zupełnie inny.

Czy wiecie jaka jest historia chrześcijaństwa? Jak powstała ta religia oraz dlaczego się podzieliła? Dlaczego dzisiaj jest tak wiele religii chrześcijańskich? Ten odcinek zawiera uproszczoną wersję historii chrześcijaństwa w Europie. Musicie też pamiętać o tym, że dzisiaj w wielu krajach istnieje tolerancja religijna. To znaczy, że wyznawcy różnych religii tolerują siebie nawzajem. W przeszłości tak jednak nie było. Dochodziło czasem do okropnych rzeczy.Zacznijmy od samego początku. Kiedy zaczyna się historia chrześcijaństwa? Jezus został ochrzczony przez Jana Chrzciciela gdy miał około 30 lat. Trzy lata później został zabity. Ponieważ nasz kalendarz jest liczony od momentu kiedy Jezus miał się narodzić, tak więc dzień jego śmierci czyli rok 33 uznaje się za moment od kiedy istnieje religia chrześcijańska.Chrześcijanie byli bardzo długo prześladowani. Oznacza to, że zakazywano tej religii, palono jej księgi, np. Biblię, a samych chrześcijan zamykano do więzień oraz zabijano. Kiedy zakończyły się te prześladowania? W tamtych czasach w Europie rządzili cesarze rzymscy. To właśnie oni kazali prześladować chrześcijan. Nie wszyscy, ale wielu z nich, np. Neron, Domicjan, Hadrian, Trajan czy Dioklecjan. Te prześladowania zakończył cesarz Konstantyn Wielki w roku 313. Wprowadził on w cesarstwie tolerancję religijną. Tolerancja oznacza, że każdy może sobie wybrać jaką religię chce i nie będzie prześladowany.Dlaczego cesarz Konstantyn Wielki zakończył prześladowania chrześcijan? Tego cesarza wielu uznaje za pierwszego cesarza, który sam został chrześcijaninem. W 313 zakończył prześladowania chrześcijan. Rok wcześniej czyli w 312 odbyła się bitwa przy moście Mulwijskim. Podobno cesarz Konstantyn zobaczył wtedy na niebie krzyż i miał umieścić go na sztandarach swojego wojska.Konstantyn Wielki miał być pierwszym chrześcijańskim cesarzem. Po nim prawie wszyscy cesarze także byli chrześcijanami. Gdy jednak chrześcijan przestano prześladować zaczęli się oni dzielić na różne religie chrześcijańskie. Podział religii oznacza, że z jednej religii, z jednej organizacji religijnej powstają dwie mniejsze. Dlaczego jednak religie dzielą się? Są dwa główne powody. Po pierwsze religie dzielą się dlatego, że nie zgadzają się co do jakiejś nauki. Np. na soborze nicejskim w 325 spierano się o to czy Jezus jest Bogiem? Po tym soborze nastąpił podział na tych, którzy wierzyli w Trójcę i tych, którzy nie wierzyli w tą naukę.Drugi powód dla którego religie się dzielą to kwestia tego kto jest najważniejszy. Np. w kwietniu 1378 wybrano nowego papieża Urbana VI. Potem we wrześniu wybrano drugiego papieża Klemensa VII. Przez parę lat było dwóch papieży. Wszyscy katolicy dalej mieli tą samą wiarę, nauczali tego samego, np. nauczali o Trójcy. Jednak różne państwa uznawały różnych papieży np. Francja i Szkocja uznawały za papieża Klemensa VII, a Polska, Anglia i Niemcy Urbana VI.Te dwa przykłady pokazują, że czasami do podziału dochodzi gdy jest różnica w wierzeniach, np. czy wierzyć w Trójcę, a czasem gdy jest różnica w tym kto jest najważniejszy, np. kto jest papieżem. Jednak oba te podziały nie były trwałe. Chrześcijanie ponownie się połączyli w jedną religię. Były jednak trwałe podziały czyli takie które trwają do naszych czasów.Jaki był pierwszy trwały podział chrześcijaństwa? Cesarstwo rzymskie podzieliło się na część zachodnią oraz wschodnią. Na zachodzie mówiono po łacinie, a na wschodzie po grecku. W tamtym okresie było pięć najważniejszych miast chrześcijańskich. Biskupi tych miast byli uznawani za najważniejszych. Były to: Jerozolima, Antiochia, Aleksandria, Konstantynopol oraz Rzym. Gdy jednak powstał Islam muzułmanie zdobyli pierwsze trzy miasta: Jerozolimę, Antiochię i Aleksandrię i to przestały być chrześcijańskie miasta. O Islamie mówiliśmy w odcinku 123.Pozostały dwa główne chrześcijańskie miasta Rzym i Konstantynopol. Doszło do kłótni, kto jest ważniejszy czy papież w Rzymie, czy patriarcha w Konstantynopolu i 1054 roku doszło do wielkiej schizmy czyli wielkiego podziału. Powstał kościół katolicki na zachodzie oraz prawosławny w Konstantynopolu. Ten podział widać do dzisiaj i to nie tylko w religii. Na zachodzie używa się innego alfabetu niż na wschodzie Europy.Polska znalazła się w części katolickiej dlatego u nas używa się alfabetu łacińskiego, a Rosja była w tej części prawosławnej dlatego oni mają inny alfabet. Tak więc zachodnia Europa miała religię katolicką oraz alfabet łaciński, a wschodnia Europa miała religię prawosławną oraz alfabet grecki.W XVI wieku doszło do kolejnego podziału w Europie zachodniej czyli podziału w kościele katolickim. Co się wydarzyło?Odpusty to były opłaty za przebaczenie grzechu. Do czego kościół katolicki potrzebował tych pieniędzy? W tym czasie papierze chcieli zbudować Bazylikę św. Piotra w Rzymie i potrzebowali na to dużo pieniędzy. Jeden z takich wysłanników sprzedających odpusty pojechał do Niemiec.Marcin Luter był mnichem, któremu nie podobało się, że sprzedaje się odpusty.Podobno do drzwi kościoła w Wittenberdze przybił spisane przez siebie 95 tez przeciwko tym odpustom. Rozpoczął on reformację czy próbę zmiany kościoła. Nie był on pierwszy, bo przed nim takimi reformatorami byli John Wycliffe w Anglii i Jan Hus w Czechach. Marcin Luter miał jednak coś czego oni nie mieli.W 1455 Gutenberg wynalazł druk. Od tej pory można było wszystko drukować. Tak więc kiedy w 1517 roku Luter przybił do drzwi kościoła te 95 tez jakiś drukarz zaraz zaczął je kopiować i sprzedawać. W ten sposób idee Lutra się rozpowszechniły bardzo szybko. Wycliffe i Hus tego nie mieli ich pisma trzeba było przepisywać.Luter zapoczątkował powstanie religii protestanckiej. Ta nazwa pochodzi od tego, że Luter zaprotestował przeciwko odpustom. Później religie protestanckie podzieliły się dalej na wiele mniejszych religii, ale często określa się je właśnie jako religie protestanckie.Co zapamiętaliście?Kiedy w cesarstwie rzymskim zakończyły się prześladowania chrześcijan?Czy pamiętacie wszystkie główne podziały w chrześcijaństwie?Dlaczego cesarstwo rzymskie podzieliło się na dwie części?Dlaczego ten podział jest ważny dla religii chrześcijańskiej?Kto się pojawił w XV wieku?Kim był Jan Hus?Przeciwko czemu był Luter?Dzisiaj panuje tolerancja religijna, ale w przeszłości tak nie było. Dochodziło do wielu wojen z powodu religii. Np. gdy Luter stworzył religię protestancką doszło do wojny 30-letniej w Europie, podczas której kraje katolickie walczyły z krajami protestanckimi.Do podziałów religijnych dochodzi gdy dwie grupy mają różne wierzenia lub mają różnych przywódców. Np. jedni wierzą w Trójcę, a inni nie lub jedni mają jednego papieża, a inni drugiego.

Westerplatte jest związane z początkiem II wojny światowej. We wrześniu 1939 roku bronili się tam Polacy.Czy jednak wiecie, gdzie leży Westerplatte?Wisła to najdłuższa rzeka w Polsce. Kiedyś wpadała ona do morza właśnie w Gdańsku. Były jednak powodzie i dzisiaj Wisła wpada do morza na wschód od Gdańska. To stare koryto rzeki nazwano właśnie Martwą Wisłą. Właśnie tam gdzie Martwa Wisła wpada do morza Bałtyckiej jest Westerplatte.Ale co oznacza ta nazwa?Nazwa “Westerplatte” to połączenie dwóch niemiecków słów. Dosłownie Wester Platte to Zachodnia Płyta albo Zachodnia Wyspa.Ale czy dzisiaj Westerplatte to wyspa?Około roku 1847 czyli prawie 200 lat temu Gdańszczanie zrobili z tej wyspy półwysep.Ale czym różni się wyspa od półwyspu? Czy nie jest to to samo?Na wyspie dookoła mamy wodę. Innymi słowy na wyspę można się dostać tylko płynąć lub przechodząc mostem. Półwysep jednak ma z jednej strony drogę do lądu stałego. Innymi słowy na półwysep można wejść pieszo lub pojechać samochodem.Jak się jednak zmienia wyspę w półwysep? Jak to zrobili Gdańszczanie?Tam gdzie wyspa jest blisko lądu wrzuca się w wodę dużo piasku. W ten sposób powstaje grobla czyli jakby taki most z ziemi. Jednak pod normalnym mostem woda może przepływać, a pod groblą nie. Wał ziemny czyli grobla to stałe połączenie, które zmienia wyspę w półwysep. W starożytności Aleksander Wielki nie mógł zdobyć miasta Tyr, które było na wyspie. Aleksander kazał więc swoim żołnierzom wrzucać do wody ziemię i w ten sposób powstał wał ziemny czyli grobla. Wojska Aleksandra przeszły po tej grobli i zdobyły Tyr. W ten sposób Tyr przestał być wyspą i stał się półwyspem i tak jest do naszych czasów.Do kogo należał Gdańsk przed II wojną światową?Gdańsk był Wolnym miastem od 1920 do 1939 czyli roku, kiedy wybuchła II wojna światowa. Gdańsk i okoliczne miejscowości były takim małym państwem, które się nazywało Wolne Miasto Gdańsk. Na terenie tego małego państwa Polacym mieli swoje placówki, między innymi właśnie Westerplatte.Co się tam znajdowało? Co się znajdowało na Westerplatte?Westerplatte było takim magazynem. Była to baza przeładunku broni i amunicji. Broń to np. karabiny czy armaty, a amunicja to np. naboje do karabinów czy pociski do armat. Na Westerplattere prowadziły tory kolejowe. Gdy przybywał statek z bronią czy amunicją przeładowywano to ze statków do magazynów, a potem do wagonów kolejowych. Te wagony jechały później do Polski.Kiedy rozpoczął się niemiecki atak na Westerplatte?Jeszcze w sierpniu do Gdańska przybył niemiecki pancernik Schleswig-Holstein. Ustawił się on niedaleko bramy prowadzącej na półwysep gdzie było Westerplatte. Ten pancernik wystrzelił 1 września 1939 roku o godzinie 4:45 rano. Właśnie wtedy rozpoczęła się II wojna światowa. Wystrzały z tego pancernika zniszczyły bramę prowadzącą do składnicy. Tamtęd Niemcy poprowadzili atak, który Polacy na Westerplatte odparli.Ilu Polaków broniło, a ilu Niemców atakowało Westerplatte?Nie znamy dokładnych liczb, ale Polaków było około 200, a Niemców jakieś 4000, w tym połowa to byli marynarze.Jak oni atakowali?Gdy połowa Niemców atakowała półwysep od strony grobli, druga połowa strzelała z armat na statkach, które stały dookoła Westerplatte. Jeszcze inni bombardowali półwysep z samolotów.Jak długo mieli się bronić Polacy na tym półwyspie?Według planów Westerplatte miało się bronić około 12 godzin. Broniło się przez 7 dni czyli przez tydzień.Kto się jeszcze bronił w Gdańsku?W Wolnym Mieście Gdańsku oprócz Westerplatte broniła się także Polska Poczta. Budynek poczty znajduje się na południe od Westerplatte. Plac przy tej poczcie nazywa się teraz Plac Obrońców Poczty Polskiej. Gdy Niemcy zaatakowali Westerplatte o 4:45 rano zaatakowali także Pocztę Polską. Broniło się tam około 55 pracowników poczty. Bronili się oni od 4:45 rano do 19 wieczorem czyli 14 godzin.Kto dowodził na Westerplatte?W grudniu 1938 roku czyli niecały rok przed wybuchem wojny komendantem Wojskowej Strażnicy na Westerplatte został major Henryk Sucharski. Wcześniej brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w latach 1919-20 gdzie został odznaczony za odwagę. Major Sucharski wraz z ze swoim garnizonem bronił Westerplatte przez 7 dni. Gdy już nie było lekarstw dla rannych żołnierzy poddał Westerplatte. Resztę wojny wraz z żołnierzami przesiedział w obozach jenieckich.Gdy wojna się kończyła major Sucharski dołączył do Korpusu Polskiego we Włoszech. Tam spotkał Melchiora Wańkowicza, który był korespondentem wojennym. Wańkowicz opisał między innymi bitwę o Monte Cassino. Gdy spotkał majora Sucharskiego spisał historię obrony Westerplatte. Niestety major Sucharski zachorował i umarł. Pochowano go najpierw we Włoszech, ale później jego ciało przywieziono do Polski. Na Westerplatte jest cmentarz wojskowy, gdzie został pochowany wraz z innymi żołnierzami.

Na wojnie ludzie stosują różne rodzaje broni, np. pistolety, karabiny, armaty, czołgi czy tzw. broń białą jak szable, miecze, bagnety. Żołnierze używają tej broni podczas wojny. Jest jednak broń, która zabija także po wojnie. Tą bronią są miny. Dlaczego tak się dzieje? Karabinu używa żołnierz. Gdy wojna się kończy żołnierze o tym wiedzą i przestają do siebie strzelać. Niestety podczas wojny żołnierze zakopali w ziemi miny i gdy wojna się kończy te miny nie wiedzą, że wojna się skończyła. Gdy ktoś nadepnie na minę ona wybuchnie i to niezależnie czy trwa wojna czy może się już skończyła. Ale czy można znaleźć wszystkie miny, które schowano podczas wojny?Dziś będziemy mówić o polskim inżynierze, który uratował tysiące żołnierzy, a także cywilów. Uratował ich przed śmiercią lub kalectwem. Będziemy mówić o Polaku, który wynalazł ręczny wykrywacz min. Kim z wykształcenia był Józef Kosacki?Kosacki w 1933 uzyskał dyplom inżyniera elektryka na politechnice warszawskiej. Po studiach odbył służbę wojskową w szkole podchorążych saperów. W 1934 przeszedł do rezerwy i do 1939 roku pracował w Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym. Co robił podczas we wrześniu 1939 roku?Podczas obrony Warszawy w 1939 roku prezydent tego miasta Stefan Starzyński przemawiał przez radio. Niemcy uszkodzili nadajnik, a Józef Kosacki go naprawił. Co się stało gdy Polacy przegrali wojnę w 1939?Jak wielu innych Polaków Kosacki przedostał się do Francji przez Węgry. Gdy Francja upadła pojechał do Wielkiej Brytanii, a konkretnie do Szkocji. Dlaczego Polscy żołnierze przeszli z Polski na Węgry?Polscy żołnierze nie uciekali. Dostali taki rozkaz, aby przejść południową granicę i później dalej walczyć z Niemcami. Tak samo Józef Kosacki. Zgodnie z rozkazem przeszedł na Węgry, ale później dołączył do armii najpierw we Francji, a potem w Anglii. Jak się nazywał przywódca, który wydał rozkaz aby polscy żołnierze wycofali się na Węgry?W Polsce najwyższym dowódcą wojskowym był marszałek Rydz-Śmigły. Niemcy zaatakowali Polskę 1 września 1939 roku. 17 września zaatakowali też Rosjanie. Wtedy marszałek wydał rozkaz aby polskie wojsko wycofało się na Węgry. Czy pamiętacie kto podczas II wojny światowej rządził w Niemczech, a kto w Anglii? Co chciał zrobić Hitler gdy już pokonał Polskę w 1939, a później Francję w 1940?Hitler chciał najechać na Brytanię, a Churchill oczywiście chciał obronić tą wyspę. Dlaczego Churchill kazał minować plaże w Brytanii? Jak można sprawdzić czy na polu przed tobą są miny?Krowa, która weszła na pole minowe mogła wykryć tylko pierwszą minę. Z kolei ludzie, którzy próbowali odkopać miny musieli to robić bardzo wolno i delikatnie. To było bardzo powolne i niebezpieczne. Właśnie dlatego stworzono wykrywacz min. Kiedy wynaleziono polski wykrywacz min?Józef Kosacki zbudował ten wykrywacz w 1941, a pierwszy raz był użyty na wojnie w 1942. II wojna światowa trwała od 1939 do 1945, a więc ten wykrywacz zaczęto używać gdzieś w połowie wojny. Ile ważył ten wykrywacz min?Ten wykrywacz min był zbudowany z dwóch cewek. Przez jedną cewkę płynął prąd, który wytwarzał fale magnetyczne. Gdy te fale spotkały na swojej drodze coś metalowego to odbijały się i wracały do wykrywacza. Te odbite fale wytwarzały prąd w drugiej cewce, która była podłączona do słuchawek. Tak więc gdy w ziemi było coś metalowego to saper słyszał dźwięk w słuchawkach. Jak długo używano tego wykrywacza?Od 1941 roku, aż do 1991 czyli jakieś 50 lat, a więc pół wieku. Ten polski wykrywacz min był bezpieczniejszy, ale jakie jeszcze miał zalety?Pole minowe można było przejść w ten sposób, że jechał czołg, który miał takie długie ramię z przodu. To ramię powodowało wybuch miny przed czołgiem. Był to dobry sposób, ale głośny. Wrogowie słyszeli wybuch miny i wiedzieli, że ktoś idzie. Ten polski wykrywacz min był cichutki. Można było po cichu wykryć miny i przejść tak, że wróg nie zauważy. Gdzie pierwszy raz użyto tych wykrywaczy min?W Afryce Brytyjczycy walczyli z Niemcami. Zakopali oni miny i myśleli, że nikt tamtędy nie przejdzie. Angielski generał kazał te pola minowe oczyścić przy pomocy polskiego wykrywacza min i właśnie przez tamte pola zaatakował Niemców, którzy nie spodziewali się ataku z tamtej strony.Teraz kilka wyjaśnień z geografii. Czy Anglia i Wielka Brytania to jest to samo? Co to są Wyspy Brytyjskie? Są dwie wyspy brytyjskie. Jedna z nich jest większa i nazywa się ona Wielka Brytania. Na tej wyspie leży kilka krajów takich jak Anglia, Szkocja i Walia. Te państwa są zjednoczone i dlatego czasami na całą wyspę mówi się Anglia. To tak jak kiedyś Polska i Litwa były zjednoczone, ale dalej pozostawały osobnymi krajami. W Wielkiej Brytanii są aż trzy zjednoczone kraje, ale dalej są osobnymi krajami. Józef Kosacki przybył na Wyspę Brytyjską i większość czasu spędził tam na północy czyli w Szkocji.3 kwietnia 1941 roku wydarzył się wypadek. Na plaży koło Arbroath w Szkocji rotmistrz Stanisław Górski i kapral Stanisław Stasiak z 14 pułku ułanów zginęli na polu minowym. Józef Kosacki gdy już przebywał w Szkocji usłyszał o wypadku dwóch polskich żołnierzy. Szli oni przez plażę i wybuchła mina, która miała wybuchnąć gdy wjedzie na nią niemiecki czołg. Mina wybuchła jednak gdy nadepnęli na nią dużo lżejsi żołnierze. Kosacki skonstruował więc wykrywacz min, który stosowano podczas II wojny światowej i wiele dziesięcioleci później. Tego wykrywacza używano przez 50 lat.Niestety dalej jest potrzeba wykrywania min. W momencie gdy to nagrywamy na Ukrainie już drugi rok trwa wojna. Rosjanie wykorzystują pola minowe, aby utrudnić Ukraińcom odbicie swojego terytorium. Kiedyś miny trzeba było zakopywać. Teraz są wyrzutnie min, które rozrzucają miny po terenie. Tak więc niestety pracy dla saperów, czyli tych którzy wykrywają miny dalej jest bardzo dużo. Gdy skończy się wojna na Ukrainie miny pozostaną i ktoś będzie musiał ich poszukać, a do użyją do tego wykrywaczy min.

Dziś będziemy mówić o chorobie, której kiedyś bali się wszyscy. Dzisiaj wielu ludzi nawet nie zna nazwy tej choroby. Dlaczego? Dlatego, że ludzie ją pokonali. Tą chorobą był tyfus. Tym który pokonał tą zarazę był Rudolf Weigl. Zanim jednak powiemy o nim coś więcej przypomnijmy jak straszna to była choroba.W 1492 roku Hiszpanie zdobyli Granadę. Katolicy pokonali muzułmanów. Umarło wtedy 20 tysięcy żołnierzy katolickich. W walce zginęło 3 tysiące, a 17 tysięcy zmarło na tyfus. Ta choroba zabijała też później. Np. podczas I wojny światowej na tyfus zmarło około 3 milionów ludzi. Gdy Maria Skłodowska miała 9 lat na tyfus zmarła jej siostra. Także Anna Frank zmarła na tyfus. Podczas II wojny światowej na tyfus umierała co trzecia osoba, która zachorowała. Tej choroby bali się wtedy wszyscy.Znalazło się kilku lekarzy i naukowców, którzy próbowali znaleźć lekarstwo lub szczepionkę na tyfus. Niestety wielu z nich się też zaraziło i zmarło. Tak więc leczenie tyfusu było bardzo groźne. Można było od tego umrzeć, bo bardzo łatwo można się było zarazić. Jak szybko się rozpowszechniała ta choroba świadczy historia z Anglii. W 1577 do sądu w Oksfordzie przyprowadzono ludzi z więzienia byli oni chorzy. Podczas rozprawy w tym sądzie zarazili się wszyscy, którzy tam byli łącznie ze strażnikami i sędziami.Właśnie taką chorobą miał się zająć Rudolf Weigl. Zanim jednak do niego przejdziemy przypomnijmy trochę historii Polski. Kiedy Polska odzyskała niepodległość po zaborach? Kiedy Rudolf Weigl został Polakiem? Czy to znaczy, że Rudolf Weigl nie był Polakiem jak nie było Polski? Kim byli rodzice Rudolfa?Ojcem Rudolfa był Austryjak, a matką Czeszka. Gdy jednak jego ojciec umarł, jego mama wyszła za mąż za polskiego nauczyciela. Józef Trojnar był profesorem w gimnazjum. Ojczym czyli przybrany ojciec Rudolfa nauczył go mówić po polsku. Czy jednak może być Polakiem ktoś, kogo ojciec był Austryjakiem, a matka Czeszką?Rudolf Weigl uważał się za Polaka. W 1918 roku powstała ponownie Polska. Ludzi pytano wtedy o obywatelstwo. Każdy się wtedy określał czy jest Polakiem, Niemcem, Austryjakiem, Czechem, Ukraińcem czy jeszcze kimś innym. Rudolf uważał się za Polaka. Gdzie pracował w wyzwolonej Polsce?Rudolf Weigl został profesorem na uniwersytecie we Lwowie. Postanowił znaleźć szczepionkę na tyfus. Wraz z grupą asystentów wynalazł taką szczepionkę i uratował wielu ludzi jeszcze przed II wojną światową. A ile osób uratował podczas II wojny światowej?Nie wiemy ile dokładnie osób uratował lecząc je. Rudolf Weigl zrobił tyle szczepionek, które uratowały mnóstwo osób. Nie wiemy dokładnie ile. Gdy jednak mówimy, że uratował 5000 osób chodzi o coś innego. Gdy wybuchła II wojna światowa Lwów zajęli najpierw Rosjanie, a potem Niemcy. Właśnie w tym okresie profesor Weigl uratował około 5000 ludzi.Rudofl Weigl potrzebował ludzi do pracy w swoim laboratorium. Podczas II wojny światowej Niemcy chcieli zabić wiele osób, np. profesorów we Lwowie, Żydów i jeszcze inne osoby. Profesor Weigl dawał takim ludziom pracę w swoim laboratorium. Niemcy bardzo się bali tyfusu i nie przeszkadzali profesorowi. Wszystkie osoby, które pracowały u niego były bezpieczne. Pracował tam np. wielki polski matematyk profesor Stefan Banach. Ale jaką pracę dał tym ludziom Rudolf Weigl?Aby zrozumieć dlaczego mógł uratować tylu ludzi, aż 5000 trzeba zrozumieć jaką pracę ci ludzie robili w jego laboratorium. Oni pracowali przy wytwarzaniu szczepionki na tyfus. Jak się robiło taką szczepionkę? Aby wyprodukować szczepionkę trzeba było złapać wszy. Żywią się one krwią ludzką. Tak więc wszy wkładano do pudełeczka, a to pudełko przykładano do nogi ludzi, którzy tam pracowali. Po kilku dniach w takie nakarmione wszy wstrzykiwano bakterie tyfusu. Później ponownie przez parę dni karmiono te wszy na nogach ludzi. Potem z tych wszy wyciągano wnętrzności i z tego robiono szczepionkę.Właśnie tak Rudolf Weigl uratował tysiące ludzi. Zatrudniał ich u siebie jako karmicieli wszy. Np. profesor matematyki Stefan Banach pracował u niego i na swojej nodze karmił wszy. Był to wtedy jedyny sposób produkcji tej szczepionki i z tego powodu Niemcy zgadzali się na to aby Rudolf Weigl zatrudniał tyle osób. Ludzie, którzy karmili wszy mieli na nodze ślady ich ugryzień i nie mogli się drapać w te miejsca.Historia Rudolfa Weigla jest bardzo ciekawa. Urodził się on w Austrii, ale w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość więc mieszkał w Polsce. Potem pracował we Lwowie, ale w 1939 roku Lwów zajęli Rosjanie. Potem w 1941 Lwów zajęli Niemcy, a w 1944 ponownie Rosjanie. To miasto przestało wtedy być polskim miastem więc profesor wyjechał do Krakowa. Wielokrotnie proponowano aby dostał nagrodę Nobla. Niestety nigdy jej nie dostał.Dzięki niemu dzisiaj wielu ludzi nawet nie zna nazwy tyfus. Jest to jedna z tych chorób, które kiedyś zabijały mnóstwo ludzi. Dzisiaj tyfus już nie jest groźny, a to dzięki badaniom Rudolfa Weigla.

Islam to druga największa religia na świecie. 30% ludzi wyznaje religie chrześcijańskie, a 25% islam. 30% to oznacza, że mniej więcej co trzeci człowiek na świecie jest chrześcijaninem. Z kolei 25% znaczy, że co czwarty człowiek wyznaje islam. Jak nazywa się wyznawców tej religii?Wyznawcy chrześcijaństwa to chrześcijanie. To proste, ale wyznawcy islamu to muzułmanie lub po angielsku muslim. Świątynia muzułmanów to meczet, po angielsku mosque.Jaka jest różnica między chrześcijaństwem, a Islamem?Główna różnica między chrześcijaństwem, a islamem to kwestia Jezusa. Muzułmanie uznają go za proroka i to wcale nie najważniejszego proroka. Tak więc muzułmanie też wierzą w Jezusa, ale uważają, że miał on dużo mniejszą rolę.Islam się opiera na pięciu filarach. To znaczy, że jest pięć rzeczy, które musi zrobić każdy muzułmanin. Muzułmanin musi 1. wyznać, że wierzy w Allaha czyli w Boga, 2. musi modlić się 5 razy dziennie, 3. musi dawać jałmużnę dla biednych, 4. musi pościć w 9 miesiącu (ramadanie) oraz 5. musi choć raz w życiu pójść na pielgrzymkę do Mekki.Koran dzieli się na 114 sur czyli takich rozdziałów. Gdzie powstał Koran? 90 sur powstało w Mecce, a 24 w Medynie. Razem jest ich 114. Czym się różnią te sury powstałe w Mecce od tych powstałych w Medynie? Te sury nie są ułożone po kolei. Np. sura 1, 6, 7 i 10 powstały w Mecce, a 2, 3, 4, 5 oraz 8 i 9 w Medynie. Jak je rozpoznać? Jeżeli sura mówi o tym by pokłonić się Allahowi to pochodzi z Mekki, a gdy mówi o dżihadzie to pochodzi z Medyny. Tak więc te sury z Mekki zachęcają do kłaniania się Allahowi, a te z Medyny zachęcają do dżihadu co często tłumaczy się jako świętą wojnę.Kiedy powstał Islam? Dla muzułmanów najważniejszym prorokiem jest Mahomet. Według nich ten prorok miał wizje już w 610 roku. Jednak najważniejszy rok dla muzułmanów to 622. Co się wydarzyło w 622 roku? Prorok Mahomet mieszkał w mieście Mekka, ale ludzie postanowili go wygonić dlatego uciekł do innego miasta, które się nazywało Medyna. Wydarzyło się to w 622 roku i od tego roku muzułmanie liczą lata.Jak policzyć jaki rok jest dzisiaj według kalendarza muzułmańskiego? Chrześcijanie liczą lata od dnia narodzin Jezusa. Dzisiaj mamy 2023 rok, a więc wg kalendarza chrześcijańskiego minęło 2023 lata od narodzin Jezusa. Muzułmanie liczą swoje lata od ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny. Wg naszego kalendarza było to w 622 roku, ale dla muzułmanów jest to rok zerowy. Według ich kalendarza teraz jest rok 1444. My jednak używamy kalendarza słonecznego, który ma zwykle 365 dni, a oni używają kalendarza księżycowego, który ma zwykle około 355 dni. Gdybyście chcieli posłuchać więcej o kalendarzach księżycowych to polecam wam odcinek 111, w którym mówiliśmy o kalendarzach słonecznych i księżycowych. Gdybyście do tego roku 622 dodali 1444 lata wyszłoby wam 2066, a przecież my mamy dopiero 2023. Wynika to właśnie z tych dodatkowych 10 dni. Gdy dla chrześcijan mija 36 lat to dla muzułmanów mija 37 lat. Tak więc co około 36 lat muzułmanie mają jakby jeden dodatkowy rok. Warto się zatrzymać i spróbować to sobie policzyć na kartce.Co zaczęli robić muzułmanie jeszcze za życia Mahometa? Muzułmanie podbili dużo krajów. Od Hiszpanii, aż po Indie. Dzisiaj w Hiszpanii najwięcej jest chrześcijan, ale przez 700 lat w Hiszpanii rządzili wyznawcy Islamu.Kupcy muzułmańscy podróżowali przez całe to terytorium i przywieźli różne rzeczy. Jakie np. rzeczy? To właśnie muzułmanie przynieśli do Europy cyfry arabskie (0-9). Dlatego o tych cyfrach mówi się “arabskie”, bo sprowadzili je Arabowie. Algebra czyli część matematyki to jest arabskie słowo. Wiele słów, które zaczynają się na “al” jest pochodzenia arabskiego. Np. algebra, alkohol, algorytm itd.Co zrobił Islam w Europie? Chrześcijanie walczyli między sobą. Gdy jednak wyznawcy Islamu zdobyli Egipt, Syrię i inne chrześcijańskie państwa, chrześcijanie się wystraszyli i zjednoczyli. Do walki z Islamem nawoływał papież. Muzułmanie zdobyli połowę Włoch i zagrażali samemu Rzymowi. Udało im się podbić całą Hiszpanię i weszli aż do Francji. Tam zatrzymali ich Karolingowie. Właśnie z tego powodu papież ustanowił Karola Wielkiego cesarzem. Dlaczego udało im się zjednoczyć dużą część Europy. Właśnie dlatego, że tylko razem mogli pokonać muzułmanów. Tak więc gdyby nie najazdy muzułmanów być może nie powstałaby Francja i Niemcy.Co się wydarzyło w 632? Do czego doszło po śmierci Mahometa? Tak jak chrześcijanie dzielą się głównie na trzy grupy: katolików, prawosławnych i protestantów, tak samo Islam dzieli się głównie na dwie grupy: szyitów i sunitów.Co znaczy słowo kalif? Kalif znaczy następca. Jest to trochę król, trochę tak jak papież dla katolików.Muzułmanie nie atakowali tylko Europy. Czy wiecie np. dlaczego Indie podzieliły się na dwa różne kraje? W Indiach wyznawano hinduizm, ale od góry czyli z północy przyszli muzułmanie i podbili część Indii. Dlatego dzisiaj Indie podzieliły się i na północy jest Pakistan w którym jest Islam, a na południu są Indie, gdzie jest hinduizm.W jakich krajach wyznaje się Islam dzisiaj? Kiedyś Egipt i Syria były chrześcijańskimi państwami. Np. w Syrii powstała nazwa chrześcijanie. Później jednak Islam zdobył wiele krajów. Np. Egipt, Syrię, Indie czy Hiszpanię. Hiszpanie po 700 latach wygonili muzułmanów i dzisiaj Hiszpania ponownie jest krajem chrześcijańskim. Egipt i Syria są jednak dalej krajami islamskimi.Polacy też walczyli z muzułmanami, bo Polska miała dużo wojen z Turcją, która do dzisiaj jest krajem muzułmańskim. Oczywiście dzisiaj Polska już nie walczy z Turcją, ale oba te kraje są w NATO.A na terenie jakiego kraju, który dzisiaj istnieje powstał Islam? Islam powstał na Półwyspie Arabskim. Dzisiaj to miejsce to kraj, który się nazywa Arabia Saudyjska.

6 maja 2023 roku zostanie koronowany Karol III Windsor na króla. Należy on do dynastii Windsor, ale co to jest dynastia? Dynastia to jest jakby nazwisko królów, ale jakie dynastie panowały w Anglii?W Anglii panowali władcy z takich rodzin jak Tudor czy Stuart. Teraz panuje rodzina Windsor. Dlatego o nowym królu mówi się, że to Karol III Windsor. Podobnie w Polsce był Zygmunt III Waza. Zygmunt to imię. Liczba 3 oznacza, że był on trzecim Zygmuntem na Polskim tronie, a słowo Waza to nazwa dynastii, albo nazwisko. Tak samo w Anglii królem będzie teraz Karol III Windsor. Karol to imię, numer trzeci oznacza, że przed nim rządzili już kiedyś Karol I i Karol II, a Windsor to nazwisko.W historii Anglii było kilka dynastii, np. dynastia Normańska, potem Plantagentów, później Yorków i Lancasterów, po nich byli Tudorowie i później Stuartowie. Potem zaczęły w Anglii rządzić dynastie niemieckie najpierw Hanowerska, a później Sachsen-Coburg und Gotha. Teraz rządzi dynastia Windsor. Gdy się jednak przyjrzeć królom Anglii, to rządzi wciąż ta sama rodzina. Dlaczego więc zmieniały się dynastie?Np. była dynastia Normańska i królową została Matylda, wyszła ona za mąż za Plantageneta i przyjęła jego nazwisko. Dlatego ich syn miał już nazwisko taty czyli Plantagenet i tak zaczęła się nowa dynastia. Tak było za każdym razem gdy zmieniała się dynastia w Anglii. Np. królowa Wiktoria z dynastii Hanowerskiej wyszła za mąż za Alberta Sachsen-Coburg und Gotha. Przyjęła jego nazwisko i rozpoczęła się nowa dynastia. Wyjątkiem jest ostatnia dynastia czyli Windsor.Podczas I wojny światowej królem był Jerzy V z dynastii Sachsen-Coburg und Gotha. Anglicy walczyli wtedy jednak z Niemcami. Niektórzy Anglicy przypomnieli sobie, że królowie Anglii to też są Niemcy. Nawet ich nazwisko o tym świadczyło. Z tego powodu król Jerzy V zmienił swoje niemieckie nazwisko Sachsen-Coburg und Gotha na angielskie Windsor.Król z dynastii Tudorów zmienił religię w Anglii. Henryk VIII chciał się rozwieść ze swoją żoną, ale papież nie chciał dać mu rozwodu. W dawnych czasach rozwody czyli zakończenie małżeństwa zdarzało się bardzo rzadko. Wcześniej Anglia była krajem katolickim jak Polska, a po tej zmianie Anglia stała się krajem protestanckim. Religię w Anglii nazywa się protestantyzmem lub anglikanizmem. My skupimy się teraz na dynastii Stuartów. Dwóch królów z tej dynastii straciło władzę. Król Karol I Stuart walczył z własnym parlamentem i z tego powodu stracił głowę. Po nim panowali jego dwaj synowie. Najpierw Karol II, a potem Jakub II. Ten Jakub II wrócił do religii katolickiej. Co się stało z jego córkami?Z powodu religii Jakubowi II zabrano mu córki Marię i Annę i wychowano je w innej religii, religii anglikańskiej czyli protestanckiej. Ale gdy Jakub II był już królem urodził mu się jeszcze syn, też Jakub. Wtedy doszło do chwalebnej rewolucji. Co to było?Ta chwalebna rewolucja polegała na tym, że niektórzy Anglicy nie chcieli króla katolika i wezwali jego córkę z Holandii. Maria przybyła z Holandii wraz ze swoim mężem. Jakub II nie chciał walczyć ze swoją córką i wraz z żoną wyjechał do Francji. W ten sposób bez walki, czyli bez rozlewu krwi władza przeszła na jego córkę Marię. Czemu ludzie odrzucili Jakuba II i jego żonę oraz syna?W historii tej dynasti ważną rolę odegrała szkandela. Co to jest? Szkandela wygląda trochę jak taka patelnia z przykrywką. Co wkładano do środka? Wkładano do niej coś gorącego np. żarzące się węgle lub gorący piasek i taką szkandelę wkładano do łóżka pod pościel, aby ogrzać łóżko i dlatego po angielsku mówiło się na to bed warmer. Jaka plotkę sobie wtedy opowiadali ludzie?Ci ludzie, którzy nie chcieli katolickiego króla opowiadali, że królowa urodziła martwego chłopca, a potem przyniesiono jej żywego chłopca w szkandeli. Poszukajcie razem z rodzicami jak wyglądała szkandela i zastanówcie się czy zmieściłoby się tam dziecko?Najpierw rządziła Maria II Stuart, a potem jej siostra Anna. Nie miały one dzieci, które by przeżyły. Po nich mógłby rządzić ich mały brat Jakub, ale wprowadzono pewną ustawę. W 1701 wprowadzono zakaz dla królów i królowych Anglii. Nie mogli oni sami być katolikami i nie mogli też wziąć ślubu z katolikiem.We Francji mieszkał więc syn Jakuba II. Chciał on wrócić do Anglii i zostać tam królem Jakubem III i z tego powodu nazywa się go pretendentem. Jego syn miał na imię Karol i też próbował wrócić do Anglii. Gdyby mu się udało zostałby królem Karolem III. Ale z powodu religii ani Jakub III, ani Karol III nie zostali królami Anglii. Jakub III ożenił się z wnuczką króla Polski Jana III Sobieskiego. Tak więc jego syn Karol był także synem Marii Klementyny Sobieskiej.Anglicy nie chcieli katolickich królów Jakuba III i Karola III, a więc sprowadzili sobie królów z Niemczech. Tak zaczęła się dynastia Hanowerska, gdzie panowali Jerzy I, Jerzy II, Jerzy III itd. Tak więc po królu Jakubie II Stuarcie w Anglii nie rządził jego syn Jakub III, ani jego wnuk Karol III. Rządziły jego córki Maria i potem Anna. Z tego powodu w historii Anglii nigdy nie było króla Jakuba III i króla Karola III.Dopiero teraz będzie król Karol III z dynastii Windsorów, ale skąd się wzięła ta dynastia? Królowa Anna Stuart miała 17 dzieci. Wszystkie jednak umarły gdy były małe. Ponieważ była już wtedy ustawa, że królem ani królową nie może zostać katolik. Po jej śmierci królem nie mógł zostać Jakub III ani jego syn Karol III. Zaproszono wtedy królów z Hanoweru czyli z Niemiec. Tak na tronie Anglii pojawiła się niemiecka dynastia. Ta dynastia zmieniła się jak zwykle wtedy gdy rządziła królowa. Królowa Wiktoria wyszła za mąż za Alberta von Sachsen-Coburg und Gotha. Czyli też Niemca. W ten sposób zmieniła się dynastia czyli zmieniło się nazwisko na Sachsen-Coburg und Gotha. Czemu zmienili tą dynastię? Czemu zmienili nazwisko?Jak już mówiliśmy podczas I wojny światowej Anglia walczyła z Niemcami. Wtedy król Jerzy V z dynastii Sachsen-Coburg und Gotha zmienił swoje nazwisko na Windsor. Ta dynastia panuje do dzisiaj. Po drugiej wojnie światowej na tronie Anglii znowu pojawiła się kobieta Elżbieta II. Jak pewnie pamiętacie, każda królowa przyjmowała nazwisko swojego męża i dlatego zmieniało się nazwisko czyli dynastia królów. Dlaczego Elżbieta nie przyjęła nazwiska swojego męża?Elżbieta II czyli mama obecnego króla Karola III. Ona nie zmieniała nazwiska. Dlatego Karol III nazywa się Windsor. Jakie prawa zmieniła królowa Elżbieta II? W 1701 roku wprowadzono zakaz i królowie nie mogli się żenić z katoliczkami. W 2013 roku Elżbieta II zniosła to prawo i teraz następcy tronu, np. Jerzy książę Walii, który urodził się w 2013 roku będzie mógł się ożenić z dziewczyną, która wyznaje religię katolicką. Inne prawo, które zniosła królowa dotyczyło kolejności. Teraz królem zostaje zawsze najstarsze dziecko nawet jeżeli to jest dziewczynka. W przeszłości piersi byli chłopcy nawet jak się urodzili później.Tak więc kiedyś w przyszłości królem zostanie Jerzy, bo urodził się pierwszy w 2013. Gdyby on umarł królową zostanie jego siostra Charlotte. A gdyby ona umarła królem zostanie najmłodszy czyli Louis.

Łucja, Zuzia i Tadeusz mieszkają w Warszawie. Postanowiliśmy więc razem omówić historię tego miasta. Będziemy mówić o tym skąd się wzięło to miasto i dlaczego stało się takie ważne. Zanim jednak przejdziemy do historii tego miasta to poznajmy legendę dotyczącą jego powstania.Jedna z legend mówi o rybaku, który miał na imię Wars i syrence, która miała na imię Sawa. W herbie Warszawy jest właśnie syrenka. Historycy jednak nie lubią legend i twierdzą, że nazwa pochodzi od imienia Warcisław. To imię znaczy “Wróci sława”. Początkowo to miasto nazywano Warszewa i Warszowa. Dopiero później nazwano Warszawa.Warszawa powstała po zachodniej czyli lewej stronie Wisły. Ale dlaczego? Prawa strona Wisły była niebezpieczna. Z tamtej strony na Warszawę mogli napaść Litwini. Było to jeszcze w czasach zanim Polska się połączyła z Litwą i Litwini często wtedy napadali na miasta w Polsce. Litwini mogli przyjść od wschodu czyli z prawej strony Wisły. Ponieważ jednak Warszawę zbudowano po lewej stronie tej rzeki, a w tamtych czasach nie było mostów, miasto było bezpieczne.Ale czemu Warszawę zbudowano nad Wisłą? Było tam dużo miejsca i była też woda. Ale co jeszcze dawała rzeka? W tamtych czasach lasy były bardzo gęste. Trudno było przez nie przejść. Najłatwiej i najszybciej było płynąć rzeką. Dzisiaj mamy drogi, a w tamtych czasach poruszano się po rzekach. Można powiedzieć, że wtedy rzeki to były autostrady.Czy pamiętacie kto doprowadził do rozbicia dzielnicowego? Kiedy skończył ten podział Polski? Czy jednak Łokietek połączył wszystkie kawałki? A jak się nazywa ta część Polski, gdzie leży Warszawa? Tak więc czy Warszawa powstała w Polsce? Kto rządził na Mazowszu?Rządzili tam książęta mazowieccy, z których wielu miało na imię Janusz. 26 lipca 1376 Janusz I dał Warszawie przywilej wybudowania łaźni miejskiej. W tamtych czasach ludzie nie mili łazienki w swoich domach i wszyscy chodzili do jednej łaźni. Nawet książę mazowiecki Janusz I nie miał łaźni. Ludzie, którzy tam przychodzili musieli płacić za wejście, ale książę Janusz mógł się kąpać raz w tygodniu za darmo. Ten sam książę, który pozwolił wybudować w Warszawie łaźnię zrobił coś jeszcze. Czym otoczona była Warszawa?Warszawa była otoczona murami i nie było miejsca aby wybudować nowe domy. Co więc postanowiono? Na północ od Warszawy wybudowano drugie miasto, które też otoczono murem. Czyli była jedna Warszawa, a zaraz obok niej zbudowano drugą Warszawę. Jak się je nazywa?Jak będziecie kiedyś zwiedzać Warszawę to z rynku Starego Miasta na rynek Nowego Miasta idzie się około 10 minut. Te dwa miasta, te dwie Warszawy były bardzo blisko siebie. Barbakan to stare mury, które właśnie oddzielały starą Warszawę od tej nowej. Jeżeli pójdziecie zwiedzać rynek Starego Miasta. To tam gdzie jest Syrenka. Stamtąd można pójść na rynek Nowego Miasta. To tam gdzie jest taka stara studnia. Po drodze z jednego rynku na drugi możecie zobaczyć stare mury czyli Barbakan.Stare i Nowe miasto czyli Stara i Nowa Warszawa powstały w czasach gdy Mazowsze nie należało do Polski. Był to osobny kraj, gdzie rządzili książęta mazowieccy. Rządził tam wtedy książę Janusz I Starszy, którego nazywa się Januszem warszawskim, bo on dał Starej Warszawie ten przywilej pozwalający otworzyć łaźnie i to też on pozwolił zbudować drugą Nową Warszawę.W 1374 urodziła się Jadwiga, późniejszy król Polski. W tym samym roku Janusz I został księciem warszawskim. Z tego powodu Janusza nazywa się też Januszem warszawskim.Jadwiga urodziła się w 1374. Gdy miała 10 lat została koronowana na króla Polski, a gdy miała 12 lat została żoną Jagiełły. W ten sposób Polska i Litwa niejako wzięły ślub. Polska i Litwa stały się jakby jednym krajem, ale pomiędzy nimi leżało Mazowsze, które było wtedy osobnym krajem.Książę mazowiecki czyli Janusz I Starszy nazywany też Januszem warszawskim był jednak przyjacielem Jagiełły i walczył razem z nim w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku.Co zrobił król Polski Zygmunt Stary? Gdy królem Polski był Zygmunt Stary na Mazowszu umarł ostatni książę Janusz III. Po jego śmierci Zygmunt Stary przyłączył Mazowsze do Polski.Niektórzy jednak myślą, że Polskę na nowo połączyły już wcześniej Władysław Łokietek. Łokietek połączył tylko kilka części Polski, głównie Małopolskę i Wielkopolskę. Było to 182 lata po rozbiciu Polski na części. Mazowsze zostało przyłączone jednak dopiero po 388 latach.Jakie zabytki na starym mieście? Zamek w Warszawie zbudował właśnie książę mazowiecki Janusz I Starszy. Jednak on był księciem i w jego czasach ten zamek nazywał się zamkiem książęcym. Dopiero jak przyłączono Mazowsze do Polski do tego zamku przybył król Zygmunt Stary i od tego momentu ten zamek nazywa się królewskim. Niedaleko zamku stoi kolumna króla Zygmunta III Wazy. Zygmunt I Stary przyłączył Mazowsze z Warszawą do Polski, a jego wnuk Zygmunt III Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy.Kim był Zygmunt III Waza? Tata Zygmunta III Wazy był Szwedem, ale mama była Polską, była to córka Zygmunta I Starego - Katarzyna Jagiellonka. Zygmunt III Waza był królem Polski i Litwy, ale także Szwecji. Przeniósł stolicę do Warszawy, bo stamtąd miał bliżej do Szwecji.Chociaż Zygmunt III Waza i inni królowie po nim mieszkali w Warszawie, to koronacje odbywały się dalej w Krakowie. Ale co to jest koronacja? Warszawa była stolicą, ale królów koronowano w Krakowie i jak umarli to pochowano ich też w Krakowie.Kto jeszcze wtedy przyjeżdżał do Warszawy? Do Warszawy przyjeżdżali posłowie na sejm, ale co to jest sejm? A czy wy chcielibyście być posłami? Co robią posłowie w sejmie? Ale dlaczego sejm był w Warszawie. Dlaczego posłowie musieli przyjeżdżać do Warszawy? Mazowsze było pomiędzy Polską a Litwą. Gdy Zygmunt Stary przyłączył Mazowsze Warszawa znalazła się w środku. Było to najlepsze miejsce do spotkania dla Polaków i Litwinów. Dodatkowo Zygmuntowi III Wazie spalił się zamek w Krakowie i dlatego przeprowadził się do zamku w Warszawie.

Dzisiejszy odcinek poświęcimy pani, która była żoną dwóch polskich królów. Przyjechała do Polski z Francji, a była najbogatszą kobietą w tamtych czasach. Wprowadziła też w Polsce dużo zmian.Zacznijmy jednak od władców Polski. Zwykle dzieli się ich na trzy grupy.W Polsce rządzili najpierw Piastowie. Oznaczało to, że rządzili królowie z dynastii, czyli z rodziny Piastów. Później rządzili Jagiellonowie, czyli królowie z dynastii jagiellońskiej. Kiedy zmarł ostatni król z tej dynastii, a był nim Zygmunt August, w Polsce zaczęto wybierać królów. Trochę tak jak dzisiaj głosuje się na prezydenta, tak w tamtych czasach głosowano, kto ma zostać królem Polski.Do rządów wybrano aż trzech królów z rodziny Waza. Ale dlaczego?Ostatni król z dynastii Jagiellonów czyli Zygmunt August, miał siostrę Katarzynę Jagiellonkę. Ona wyszła za mąż za Jana Wazę i tak jej syn i wnukowie mieli nazwisko taty czyli Waza. Do rządzenia w Polsce wybrano najpierw syna Katarzyny, czyli Zygmunta Wazę, a potem jego synów czyli Władysława IV Wazę oraz Jana Kazimierza Wazę.My dzisiaj będziemy mówić o żonie, którą miało tych dwóch synów Zygmunta III Wazy. Władysław IV Waza i Jan Kazimierz mieli tą samą żonę. Jak się ona nazywała?Zacznijmy jednak od początku. Po śmierci pierwszego Wazy na polskim tronie, czyli po śmierci Zygmunta III Wazy na króla wybrano jego syna Władysława IV Wazę. W Europie dwa kraje chciały się wtedy bić. Były to Austria i Francja. Każdy z tych krajów chciał aby Polska mu pomogła. Król Władysław IV chciał jednak pokoju i najpierw się ożenił z księżniczką austriacką, a gdy ona umarła ożenił się z księżniczką francuską. W tamtych czasach takie małżeństwo było jak podpisanie traktatu między dwoma narodami. Król Polski przez pierwsze małżeństwo zadbał o pokój z Austrią, a przez drugie o pokój z Francją. Najpierw ożenił się z Cecylią Habsburżanką, która urodziła mu syna. W 1640 roku urodził się mały Zygmunt. A co się działo z bratem króla? Co się działo z Janem Kazimierzem?Gdy w Polsce rządził Władysław IV Waza, jego brat Jan Kazimierz Waza pojechał do Portugalii, aby zostać tam wicekrólem. Niestety, gdy jechał przez Francję, aresztował go kardynał Richelieu. Kiedy to się wydarzyło? Gdy więc w Polsce w 1640 roku urodził się syn Władysława IV, to Jan Kazimierz przebywał w więzieniu we Francji. Miał tam dość dobre warunki. Właśnie wtedy w Paryżu, będąc w niewoli, Jan Kazimierz poznał Marię Gonzagę. Podobno się w sobie zakochali. Niektórzy mówią nawet, że mieli razem dziecko. Miała nim być Marysieńka, która wiele lat później zostanie żoną Jana III Sobieskiego.Marysieńka urodziła się w 1641 roku, czyli rok po poznaniu się Marii Gonzagi i Jana Kazimierza. Chcieli wziąć ślub, ale nie zgodził się na to kardynał Richelieu, który wtedy rządził we Francji. Jan Kazimierz wyjechał wtedy do Włoch i dostał od papieża tytuł kardynała. A co się stało z Marią Gonzagą?W 1644 roku zmarła Cecylia Habsburżanka, żona króla Władysława IV. Postanowił on ożenić się z księżniczką z Francji. Jego żoną została właśnie Maria Gonzaga. Dostała wtedy nowe imię. W Polsce w tamtych czasach nie wolno było nosić imienia Maria. Tak więc Maria Gonzaga dostała w Polsce imię Ludwika. Ich ślub był per procura. Co to znaczy?“Per procura” to po łacinie znaczy “w zastępstwie”. Do Paryża król Władysław IV posłał swojego wysłannika Krzysztofa Opalińskiego. To on 5 listopada 1645 w imieniu króla zawarł małżeństwo z Marią Gonzagą, a potem przywiózł ją do Polski. Maria Gonzaga miała pierwszy ślub z zastępcą w Paryżu. Drugi ślub odbył się już w Polsce 10 marca 1646 roku. 15 lipca Ludwika Maria Gonzaga została koronowana na królową Polski. Czy król Władysław IV ożenił się z Marią Gonzagą z miłości? Dlaczego więc Władysław IV ożenił się z nią?Władysław IV ożenił się z Marią z powodów politycznych, a także dla jej pieniędzy. Była ona wtedy najbogatszą kobietą w całej Europie. Wniosła w posagu 700 tys. skudów, to takie srebrne pieniądze włoskie. Później po ślubie Władysław IV pożyczył od swojej żony kolejne 700 tys. złotych polskich, których nigdy jej nie oddał. Już dwa lata po tym ślubie, w 1648 została wdową.Postarała się o to, aby na kolejnego króla wybrano Jana Kazimierza, potem wzięła z nim ślub w 1649. Umarł Władysław IV Waza, a królem został jego młodszy brat Jan Kazimierz Waza. Władysław IV miał syna Zygmunta, który miał zostać królem. Niestety umarł. W Polsce rządziło trzech Zygmuntów. Najpierw Zygmunt I Stary, potem Zygmunt II August, a na koniec Zygmunt III Waza. Gdyby ten chłopiec nie umarł byłby król Zygmunt IV. Niestety zmarł i w Polsce królami było tylko trzech Zygmuntów.Co musieli zrobić Maria i Jan Kazimierz aby wziąć ślub? W tamtych czasach wierzono, że jak kobieta była już żoną i jej mąż umarł to brat zmarłego męża nie mógł się z nią ożenić. Z tego powodu Maria i Jan Kazimierz napisali list do papieża aby im pozwolił na ten ślub. W Anglii była bardzo podobna sytuacja. Królem miał zostać Artur i ożenił się z księżniczką hiszpańską. Gdy on umarł następcą tronu został Henryk VIII i on ożenił się z tą samą księżniczką. Też musiał mieć pozwolenie od papieża na ślub z wdową po swoim starszym bracie.Jan Kazimierz rozpoczął swoje królowanie w bardzo trudnym okresie. Były wtedy same wojny. Najpierw wojna na Ukrainie, tam wybuchło powstanie Chmielnickiego. Później wojna z Rosją. Co było jednak najgorsze dla Polski? Potem jeszcze potop Szwedzki. Co robiła Maria Gonzaga w tych trudnych czasach?Kierowała obroną przed Szwedami, załatwiła od cesarza 4000 żołnierzy do walki. Pracowała wtedy nawet po 15 godzin na dobę. Kierowała wojskami. Jako kobieta podróżowała karetą. Podczas oblężenia Torunia kula armatnia otarła się o dach jej karety. Ona jednak się nie wystraszyła i dalej osobiście odwiedzała armię wierną królowi Polski. W 1656 doprowadziła do ślubów lwowskich. Co to było?Szwedzi zajęli wtedy prawie całą Polskę. Dlatego ich najazd nazywa się potopem. Dlaczego im się to udało? Część polskiej szlachty pomogła królowi Szwecji. Wtedy królowa Ludwika Maria wpadła na pomysł. Namówiła swojego męża króla Jana Kazimierza, aby oddał Polskę w opiekę Matki Boskiej. Szwedzi byli protestantami i nie modlili się do Matki Boskiej, a Polacy w większości byli katolikami i czcili jej obrazy. Gdy więc w 1656 roku król za namową żony oddał Polskę w opiekę Matce Boskiej to Polacy, którzy popierali króla szwedzkiego wrócili i zaczęli popierać Jana Kazimierza. Bo gdyby tego nie zrobili wyglądałoby na to, że walczą przeciwko Matce Boskiej. Maria Gonzaga przybyła z Francji, a tam to samo zrobił wcześniej kardynał Richelieu, który rządził Francją.Po wojnie, gdy już wypędzono Szwedów, królowa Ludwika Maria zajęła się innymi rzeczami. Zaczęła wydawać pierwszą polską gazetę - Merkuriusz Polski. Zmieniła też życie kobiet. Wcześniej każda kobieta, która miała męża musiała nosić nakrycie głowy. Ludwika wprowadziła modę z Paryża i mężatki od tego czasu przestały nosić nakrycia głowy. Przywiozła też modę na dekolty, które były wcześniej nieznane w Polsce. Ile dzieci miała Maria Gonzaga?Ludwika Maria urodziła Janowi Kazimierzowi dwójkę dzieci dziewczynkę i chłopca. Niestety oboje zmarli gdy byli jeszcze bardzo mali. Jeżeli to jednak prawda, że Marysieńka także była ich córką to mieli razem troje dzieci. Marysieńka została później żoną Jana Sobieskiego i także była królową.Co się stało gdy umarła Maria Gonzaga?Jan Kazimierz nie chciał być dalej królem po śmierci swojej żony. Abdykował i wyjechał do Francji. Wstąpił do klasztoru i został tam opatem.Maria Gonzaga i Jan Kazimierz poznali się w Paryżu. Niestety rządzący tam kardynał nakazał jej aby wyszła za mąż za króla Polski Władysława IV. Ponieważ Jan Kazimierz nie mógł się z nią ożenić postanowił zostać kardynałem. Gdy jednak jego starszy brat zmarł, zrezygnował ze stanowiska kardynała. Przybył do Polski, a tam Maria doprowadziła do tego, że został królem. Później wzięli ślub. Maria Gonzaga rządziła podczas potopu szwedzkiego i namówiła męża do ślubów lwowskich. Po wojnie założyła pierwszą w Polsce gazetę. Miała też duży wpływ na to jak się ubierały kobiety. Gdy zmarła jej mąż abdykował i został mnichem. Maria Gonzaga była niezwykłą kobietą.

Dzisiaj będziemy mówić o szyfrach, kodach i tajnych językach. Będziemy też oczywiście mówić także o łamaniu takich szyfrów. Jak pewnie się domyślacie z tytułu tego odcinka, najwięcej czasu poświęcimy Enigmie. Zacznijmy jednak od tego co to jest szyfrowanie?Od najdawniejszych czasów ludzie wysyłali do siebie wiadomości w postaci listów. Jednak po drodze ktoś mógł taki list przeczytać. Dzisiaj ludzie wysyłają emaile, czyli listy elektroniczne. Te listy też mogą zostać przeczytane przez obce osoby. Jak się przed tym zabezpieczyć? Można zaszyfrować taki list lub email. Wtedy nawet jak ktoś go zobaczy to nie będzie wiedział co tam jest napisane.Swój szyfr miał np. Juliusz Cezar. Mówiliśmy o nim w odcinku 111, być może pamiętacie o kalendarzu juliańskim. Tamten kalendarz nazywał się juliański, bo wprowadził go właśnie Juliusz Cezar. Prowadził on wiele wojen i musiał wysyłać listy do swoich oddziałów, które były daleko. Jego wrogowie mogli jednak przechwycić takie listy i poznać sekrety Cezara. Aby się przed tym zabezpieczyć miał on swój szyfr, który nazywa się szyfrem Cezara. Na czym on polegał?Alfabet przesuwano wtedy o 3 litery i np. litery ABC zamieniały się w litery DEF. Np. słówo KOT - K zmieniało się w N, O zmieniało się w R, a T zmieniało się w W. Tak więc Cezar zamiast pisać KOT, pisał NRW. Czy jednak to jedyny sposób szyfrowania? Aby zrozumieć jak jeszcze można zaszyfrować wiadomość pomoże nam pewien kamień znaleziony w Egipcie w Afryce oraz pewne plemię Indian z Ameryki Północnej.Zacznijmy od kamienia z Rosetty. W starożytnym Egipcie ludzie zapisywali wszystko przy pomocy hieroglifów czyli takich malutkich rysuneczków (ptaszek, fale, oko, krowa). Nikt nie potrafił odczytać tych hieroglifów, tylko ci ludzie, którzy znali to pismo. Niestety wszyscy ci ludzie już dawno umarli. Jak odczytać hieroglify? Zauważcie, że dla nas jest to jak szyfr. Jak odczytano hieroglify?Na tym kamieniu trzy razy zapisano to samo. Najpierw przy pomocy hieroglifów czyli takich malutkich rysuneczków, potem przy pomocy pisma egipskiego, a na koniec literami greckimi. Ale dlaczego w Egipcie był kamień, na którym pisano hieroglifami oraz po grecku? Ostatnia królowa Egiptu, która była żoną Juliusza Cezara była z pochodzenia Greczynką, ale rządziła w Egipcie. Właśnie królowie z tej dynastii kazali zrobić ten kamień z napisami egipskimi oraz greckimi.Ludzie, którzy znaleźli ten kamień znali język grecki i potrafili go przeczytać. Dzięki temu umieli złamać ten szyfr jakim były hieroglify. Ale czy dzisiaj ludzie wykorzystują inne języki jako szyfr? Przykładem jest język Indian z Ameryki Północnej.Indianie Nawaho mieszkają tylko na terytorium USA. Tak więc tylko te wojska miały ludzi, którzy znali ten język. Podczas II wojny światowej ci Indianie pracowali przy przekazywaniu wiadomości przez radio. Po prostu rozmawiali sobie w swoim języku. Wróg też słuchał tych wiadomości, ale nic nie rozumiał, bo nie miał Indian, którzy przetłumaczyli by te wiadomości. Tylko Amerykanie mieli członków tego plemienia i tylko oni potrafili przetłumaczyć te wiadomości.Dzisiaj szczególnie zajmiemy się maszyną szyfrującą, która się nazywała Enigma. Co o niej wiemy? Enigmę zbudowali Niemcy. Później zaczęło jej używać wojsko niemieckie. A co znaczy jej nazwa? Co znaczy słowo “Enigma”? Enigma to po grecku “zagadka” i rzeczywiście szyfr enigmy był bardzo trudna zagadką do odgadnięcia.Jak działało szyfrowanie przy pomocy Enigmy? Jak pamiętacie szyfr Cezara zawsze przesuwał litery o trzy. Tak więc w szyfrze Cezara A zawsze zmieniało się w D. Tak więc gdy ktoś napisał AAA (3 “A”) to wyszło DDD (3 “D”). Niestety Enigma po każdym naciśnięciu zmieniała to o ile się przesuwał alfabet. Tak więc gdy pierwszy raz nacisnęło się A mogło się zmienić w J, a gdy drugi raz nacisnęło się A to zmieniało się w literę M. Właśnie to sprawiało, że tak trudno było złamać kod Engimy.Kto złamał ten szyfr? Na uniwersytecie w Poznaniu wybrano trzech najlepszych studentów aby ich uczyć kryptologii. Nazywali się oni: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki. Ale dlaczego wybrano studentów z Poznania? Aby złamać niemiecki szyfr trzeba było być dobrym z matematyki, ale trzeba było także dobrze znać język niemiecki. Wszyscy trzej studenci pochodzili z miast, które przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości znajdowały się w zaborze pruskim czyli w Niemczech. Np. Marian Rejewski urodził się w Bydgoszczy, a Henryk Zygalski w Poznaniu. Wszyscy oni studiowali matematykę na Uniwersytecie w Poznaniu. Matematyki uczył ich profesor Krygowski. Wybrał on tych trzech najzdolniejszych studentów. Prace nad złamaniem Enigmy rozpoczęto około 1930 roku. Szyfr był bardzo trudny i złamano go dopiero w 1932 roku czyli gdzieś po dwóch latach. Ale czy to już był koniec pracy kryptologów?Niemcy każdego dnia zmieniali ustawianie kółek. Tak więc kryptolodzy rozpoczynali dzień od złamania ustawień. Zabierało to na początku około 10-15 minut. Niemcy zaczęli jednak dokładać kolejne kółka do swojej maszyny szyfrującej i złamanie kodu każdego dnia było coraz trudniejsze.25 lipca 1939 roku, czyli dwa miesiące przed wybuchem II wojny światowej, Polacy zaprosili na spotkanie Francuzów i Anglików. W jakim celu?Polscy kryptolodzy przekazali jedną maszynę deszyfrującą Francuzom, a drugą Anglikom. Wydarzyło się to 25 lipca 1939 roku w Pyrach pod Warszawą. Niestety dwa miesiące później Niemcy zaatakowali Polskę. Rok później w 1940 roku zaatakowali też Francję. Tak więc tylko Anglia mogła odczytywać szyfry Enigmy. Jak oni to robili?Jak pewnie pamiętacie aby odczytać dzienne ustawienie Engimy kryptolodzy potrzebowali najpierw 10 minut, ale potem już wielu godzin. Potrzeba było dużo liczenia, a kto liczy szybciej niż ludzie? Komputery. Tak więc Anglicy zbudowali komputer, który nazwali Colossus. Oznacza to, że był on bardzo wielki. Wiele osób uważa, że był to pierwszy komputer na świecie.Poznaliście już trzech polskich matematyków, czyli Rejewskiego, Zygalskiego i Różyckiego. Ale kto zajmował się rozszyfrowywaniem kodu Enigmy w Anglii?Alan Turning to brytyjski matematyk, który zajmował się kryptografią, ale także informatyką, czyli tworzeniem i programowaniem komputerów. Najpierw nauczył się łamania kodu Enigmy od polskich matematyków, a potem wykorzystał to do zbudowania maszyny, która potrafiła szybciej niż ludzie łamać kody. Ale gdzie Anglicy łamali te szyfry i gdzie stał Kolosus?Anglicy wykorzystali taki dworek wraz z parkiem, który nazywa się Blechley Park. W tamtych czasach nie było tam w okolicy żadnego dużego miasta. Dzisiaj jednak jest tam nowe miasto zbudowane już po wojnie, które nazywa się Milton Keynes. Tak więc dzisiaj Blechley Park znajduje się w mieście Milton Keynes, ale podczas wojny tam jeszcze nie było tego miasta.Wracając do Enigmy. Być może sądzicie, że historia Enigmy to łamanie niemieckich szyfrów i odczytywanie niemieckich wiadomości podczas II wojny światowej. To jest jednak dłuższa historia.To, że Polacy złamali szyfr enigmy utrzymywano w tajemnicy podczas wojny, aby Niemcy dalej używali tych maszyn. Myśleli oni, że mogą wysyłać wiadomości i nikt tego nie odczyta. Po wojnie wiele innych krajów dalej używało Enigmy, bo nikt nie wiedział, że ten szyfr złamano już przed wojną. Dzięki temu Anglicy mogli odczytywać wiadomości tych krajów, które po wojnie dalej korzystały z Enigmy. Ale to już inna historia.

Dzisiaj kolejny odcinek o zapamiętywaniu. Poprzednie odcinki poświęcone temu tematowi to odcinek 50 oraz odcinki 100 i 101. Zapamiętywanie dat to jedna z najnudniejszych rzeczy w nauce historii. Sam tego bardzo nie lubiłem. Można sobie jednak pomóc. W odcinku 50 mówiłem o tworzeniu słów z cyfr roku. Dzisiaj inna technika, zamiany cyfry na przedmiot czy zwierzę.Zajmiemy się dzisiaj okresem 10 lat od roku 1811 do roku 1820. Będziemy zapamiętywać wyłącznie ostatnią cyfrę. Aby pamiętać pierwsze trzy, które będą się powtarzać warto je sobie wyobrazić. Pierwsze trzy cyfry to 181. Liczba “8” przypomina bałwanka. Możemy sobie wyobrazić takiego bałwana, który stoi między dwoma drzewami. Czyli stoi drzewo, np. świerk cały pokryty śniegiem obok świerku stoi bałwanek z pomarańczowym nosem z marchewki a obok bałwanka stoi drugi ośnieżony świerk. W ten sposób możemy zapamiętać liczby 181. A jak zapamiętać ostatnią czwartą cyfrę?1 przypomina ołówek.2 przypomina łabędzia.3 przypomina ptaka, np. mewę.4 przypomina odwrócone krzesło.5 przypomina hak.6 wygląda trochę jak wisienka lub czereśnia na ogonku.7 przypomina kosę.8 to już mówiliśmy przypomina bałwana.9 jest trochę podobna do balonika na sznurku.Teraz zajmijmy się kilkoma z tych dat. Na początek rok 1811. Pierwsze trzy cyfry to oczywiście świerk, bałwanek i kolejny świerk. Tak zapamiętamy 181. Ostatnia cyfra to ponownie “1”, którą to wyobrazimy sobie jako ołówek. Teraz musimy stworzyć sobie w głowie historię, która pozwoli nam zapamiętać co się wydarzyło w 1811 roku. W tym roku Jane Austen opublikowała swoją pierwszą powieść pt. “Rozważna i romantyczna”, a król Anglii Jerzy III zwariował i Anglią rządził jego syn książę regent Jerzy IV. Jak połączyć te wydarzenia z ołówkiem? Wyobraźmy sobie, że Jane Austen ołówkiem pisze powieść “Rozważna i romantyczna”. Potem król Jerzy III bierze tą książkę i po jej przeczytaniu wariuje. Król chodzi po parku i rozmawia z drzewami.Rok 1812. Ostatnia cyfra to “2”, które przypomina łabędzia. Co się wydarzyło w 1812 roku? Jest to ważna data także dla Polaków. W 1812 roku Napoleon najechał na Rosję, a pomagali mu Polacy, między innymi Joanna Żubr, o której był poprzedni odcinek. Napoleon zdobył Moskwę, ale potem nie miał żywności dla swojego wojska i musiał się wycofać. Możemy sobie wyobrazić Napoleona, który zamiast na koniu jedzie na łabędziu zdobyć Moskwę, a potem na tym samym łabędziu wraca z powrotem i gonią go Rosjanie.Rok 1813. Ostatnia cyfra to “3”, które przypomina ptaka w locie. W roku 1813 doszło do największej bitwy w czasie wojen napoleońskich. Pod Lipskiem rozegrała się “bitwa narodów”, która trwała 4 dni. Zginęło tam wielu ludzi, a po każdej bitwie nad tym miejscem, gdzie się rozegrała latają ptaki. Napoleon i jego wojska francuskie oraz polskie walczyły przeciwko Austrii, Prusom, Rosji i Szwecji. Podczas tej bitwy zginął książę Józef Poniatowski. Spróbujcie sobie wyobrazić pole bitwy oraz ptaki, które nad nim latają.Rok 1814. Ostatnia cyfra to “4”, które przypomina odwrócone krzesło. W okresie regencji czyli od roku 1811 do 1820 toczyły się nie tylko wojny napoleońskie w Europie, ale także wojna Anglii ze Stanami Zjednoczonymi. Myślę, że wiecie, że prezydent Stanów Zjednoczonych mieszka w Białym Domu. W 1814 roku Brytyjczycy zdobyli i spalili Biały Dom. Prezydent USA James Madison uciekł na koniu. Spróbujcie sobie wyobrazić brytyjskich żołnierzy w czerwonych mundurach jak wchodzą do Waszyngtonu. Prezydent USA James Madison ucieka na koniu. Potem siada na krześle i z daleka patrzy jak się pali Biały Dom. Historia tego nie mówi, ale możecie sobie wyobrazić, że siedzi na tym krześle i płacze.Rok 1815. Ostatnia cyfra to “5”, które przypomina hak. Jak może pamiętacie Napoleon przegrał “bitwę narodów” pod Lipskiem, ale uciekł stamtąd. Mieszkał przez rok na wyspie Elba, ale potem przyjechał do Francji i przez około 100 dni znowu rządził. Doszło do jego ostatniej bitwy pod Waterloo, którą znowu przegrał. Tym razem był to już ostatni raz dla niego. Możecie sobie wyobrazić, że zdejmuje swój kapelusz dowódcy i wiesza go na haku, bo już więcej nie będzie dowodził.Rok 1816. Ostatnia cyfra to “6”, które przypomina wisienkę lub czeresienkę na ogonku. Rok 1816 to rok bez lata. W poprzednim roku wybuchł wulkan na Indonezji i czarne chmury przesłoniły całą ziemię. Przez cały rok 1816 nie było słońca, nic nie rosło. Tamtego lata było zimno i ciemno. Ponieważ nie było lata pewna grupa ludzi postanowiła wymyślić straszne historie. Mary Shelley wymyśliła wtedy postać potwora Frankensteina. Spróbujcie sobie wyobrazić Mary Shelley siedzi przy stole patrzy przez okno gdzie nie widać słońca i je ostatnią czereśnię. Nie ma już więcej czereśni, bo nie było lata i nie ma owoców. Mary je tą ostatnią czereśnię i pisze powieść o Frankensteinie.Rok 1817. Ostatnia cyfra to “7”, które przypomina kosę. W 1817 roku zmarła Jane Austen. Być może zmarła dlatego, że w poprzednim roku nie było lata. Jak zapamiętać to wydarzenie? Niektórzy ludzie wyobrażają sobie, że jak ktoś umiera to przychodzi do niego śmierć z kosą. Jest taki dowcip. Pewien pan słyszy dzwonek u drzwi. Idzie otworzyć, a tam stoi taka malutka śmierć z kosą. Ten pan zaczyna błagać: “ja nie mogę umrzeć, mam żonę i dzieci”. A ta malutka śmierć mówi do niego: “nie przyszłam po ciebie, ale po chomika”. W 1817 roku zmarła Jane Austen, a miała tylko 41 lat. Śmierć przyszła po nią bardzo szybko.Liczbę “8” sobie pominiemy, bo jak pamiętacie użyliśmy postać bałwanka do zapamiętania pierwszych trzech liczb czyli “181”. Wyobrażaliśmy sobie bałwanka, który stoi między dwoma drzewami.Rok 1819. Ostatnia cyfra to “9”, które przypomina balonik. W tym roku urodziła się przyszła królowa Wielkiej Brytanii oraz cesarzowa Indii. W 1819 roku urodziła się Wiktoria. Możecie sobie wyobrazić malutką królewnę, która trzyma w rączce balonik. Wiktoria musiała trochę poczekać i królową została gdy miała 18 lat, ale urodziła się właśnie w 1819 roku.Na koniec powtórzmy sobie wszystkie daty i wydarzenia. Mówiliśmy o okresie regencji, który trwał od roku 1811 przez 10 lat. Pierwsze trzy cyfry zapamiętujemy wyobrażając sobie sosnę, bałwanka i ponownie sosnę. Co się wydarzyło w tym okresie?Ołówkiem Jane Austen napisała pierwszą powieść, przeczytał ją król Jerzy III i zwariował.Na łabędziu Napoleon pojechał pokonać Rosję, a potem na tym łabędziu uciekał stamtąd.Ptaki latały nad polem największej bitwy, “bitwy narodów” pod Lipskiem.Na krześle siedział prezydent USA, płakał i patrzył jak Brytyjczycy spalili mu Biały Dom.Na haku Napoleon powiesił swoją czapkę po przegranej bitwie pod Waterloo. Już więcej nie walczył.Ostatnią czereśnię zjadła Mary Shelley i napisała straszną historię o Frankensteinie w roku, kiedy nie było lata.Śmierć z kosą przyszła po Jane Austen. Możecie sobie wyobrazić, że najpierw mała śmierć przyszła po chomika tej autorki.Balonik dostała malutka Wiktoria, która miała zostać królową i cesarzową.A teraz test. Czy pamiętacie co się wydarzyło w 1814 roku?“4” to odwrócone krzesło na którym siedział prezydent i płakał widząc palący się Biały Dom.Co wydarzyło się w 1816?Nie było lata i ludzie wymyślali straszne historie. Mary zjadła ostatnią czereśnię i wymyśliła najstraszniej historię.Co się wydarzyło w 1819?Urodziła się późniejsza królowa i cesarzowa Wiktoria.A rok 1812?Napoleon zdobył Moskwę, ale potem musiał stamtąd uciekać.Rok 1817.Zmarła Jane Austen.Co się wydarzyło w roku 1813?Była wielka “bitwa narodów” pod Lipskiem.Co się stało w 1811?Król Jerzy III zwariował po przeczytaniu pierwszej książki Jane Austen.Rok 1815?Napoleon przegrał swoją ostatnią bitwę.

Dziś będziemy mówić o Joannie Żubr i Księstwie Warszawskim. Najpierw jednak chciałbym zapytać czy wiecie jak długo trwały zabory? Jak długo nie było Polski na mapie Europy?To prawda Polska była pod zaborami przez 123 lata. Jednak był wtedy, był podczas zaborów okres, kiedy przynajmniej część Polski była wolna i niepodległa. Jak się nazywał kraj, który powstał w 1807 roku?W 1807 powstało Księstwo Warszawskie i istniało aż do 1815, czyli prawie 8 lat. Właśnie w tym okresie stała się sławna Joanna Żubr. Była ona kobietą żołnierzem. Czy jakieś inne kobiety też służyły w wojsku?Historia mówi o wielu kobietach, które walczyły. Np. w Biblii mowa jest o Jael. Z kolei królowa Brytów bodika walczyła z Rzymianami, a Joanna d'Ark walczyła z Anglikami. Na wojnach walczyli jedank głównie mężczyźni. W dawnych czasach nie było pielęgniarek, a żołnierze musieli sami sobie przygotowywać jedzenie i prać swoje rzeczy. Niektórzy zabierali więc na wojnę swoje żony. Gdy byli ranni żony się nimi opiekowały. W armii francuskiej były także kobiety. Nazywano je markietankami. Nie były one żołnierzami, ale pomagały. W armii brytyjskiej w tamtych czasach pozwalano aby 6 żołnierzy w każdej kompanii miało ze sobą żony i dzieci. Tak więc w każdym takim oddziale mogło być 6 kobiet wraz z dziećmi. Dzisiaj będziemy mówić o Joannie Żubr. Niektórzy także ją nazywają markietanką. Czy ona była taką pomocnicą czy była żołnierzem?Zanim jednak do tego przejdziemy powiedzmy trochę o Księstwie Warszawskim. W odcinku 14 mówiliśmy o historii Legionów Polskich we Włoszech oraz powstania Mazurka Dąbrowskiego, pieśni, która jest teraz hymnem Polski. Mówiliśmy wtedy o dwóch postaciach.Czy pamiętacie kim był Wybicki? Najważniejsze co napisał Józef Wybicki to oczywiście Mazurek Dąbrowskiego, który później został hymnem, ale nas dzisiaj interesuje szczególnie ta odezwa. O tym jednak za chwilę.A pamiętacie kim był Jan Henryk Dąbrowski? Dąbrowski był generałem, który dowodził Legionami Polskimi we Włoszech. To właśnie o nim Wybicki napisał w hymnie: “Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski”. Czy te słowa hymnu się spełniły? Czy Dąbrowski przyszedł do Polski aby ją wyzwolić?W 1806 roku Dąbrowski i Wybicki spotkali się z Napoleonem w Berlinie. Współpracowali oni z Napoleonem już we Włoszech. Teraz Napoleon pokonał Prusaków i chciał stworzyć państwo polskie. Generał Dąbrowski i poeta Wybicki spotkali się z Napoleonem i napisali odezwę do Polaków w Wielkopolsce, aby ci się zbuntowali. W ten sposób wybuchło powstanie wielkopolskie, które trwało od listopada tego 1806 roku, aż do lutego 1807 roku. Powstało wtedy państwo, które się nazywało: Księstwo Warszawskie.August Mocny był kiedyś królem Polski, teraz jego prawnuk Fryderyk August I został księciem warszawskim czyli władcą Księstwa Warszawskiego. Jaki był herb tego państwa?Herb Polski to biały orzeł na czerwonym tle. Z kolei herb Wettynów przypomina trochę zebrę. Wettynowie z Saksonii mieli herb składający się z 10 czarnych i żółtych pasów. Tak więc herb Księstwa Warszawskiego to było połączenie tych dwóch herbów. Połowa to była taka czarno-żółta zebra, a druga połowa to orzeł na czerwonym tle.Napoleon pokonał Prusaków i dlatego Księstwo Warszawskie powstało z ziem zaboru pruskiego. Jak pewnie pamiętacie zabory to podział Polski na trzy części. Część zabrała Rosja, część Austria, a część Prusy. Teraz nie powstała ponownie cała Polska, ale tylko ta część, którą zabrali Prusacy.Gdzie mieszkała Joanna Żubr ze swoim mężem?Maciej Żubr i jego żona Joanna mieszkali w zaborze rosyjskim. Chcieli się przeprowadzić do Księstwa Warszawskiego, ale władze rosyjskie nie pozwalały na to. Tak więc Maciej i Joanna pojechali najpierw do zaboru austryjackiego i stamtąd chcieli pojechać do Księstwa Warszawskiego. Nie mieli jednak paszportu, co więc zrobili?W Austrii było sanktuarium maryjne. Joanna udawała, że jest szalona, a Maciej twierdził, że wiezie ją do tego miejsca, aby tam została uzdrowiona. W ten sposób udało im się przedostać do zaboru austriackiego. Tam jednak zostali okradzeni. Później Macieja zamknięto w więzieniu, aby wyjść Joanna zapisała go do armii austryjackiej. Później wykupiła go z tej armii. Przez to nie mieli już pieniędzy na dalszą podróż. Na szczęście trafili do Puław do Czartoryskich. Dostali od nich pieniądze na drogę. Niestety wtedy Maciej zachorował. Joanna go pielęgnowała i tak pierwszy raz uratowała mu życie. Ale dlaczego Joanna wyruszyła razem z mężem?Niestety Maciej dostał tylko stopień kaprala i tylko tyle pieniędzy, że mógł utrzymać wyłącznie siebie. Postanowili wtedy, że Joanna utnie sobie włosy i będzie wszystkim mówić, że jest młodszym bratem Macieja. Nie było wtedy jeszcze żadnej wojny.Wszyscy żołnierze dostali taki sam rozmiar munduru. Dla niektórych te mundury były za duże. Dla innych za małe. Joanna poprawiła mundur swojego męża. Gdy inni oficerowie zobaczyli, że jego mundur jest zrobiony na wymiar też chcieli mieć takie. Maciej mówił, że to jego młodszy brat jest krawcem. W ten sposób Joanna zarabiała nawet więcej pieniędzy niż jej mąż. Jej mąż dostawał żołd, czy wiecie co to znaczy?Ale dlaczego nikt nie poznał, że Joanna jest kobietą?W tamtych czasach żadna kobieta nie nosiła spodni. Tak więc wszyscy myśleli, że Joanna jest chłopcem, a nie dziewczyną.Joanna potrzebowała materiały na te mundury. Często więc chodziła do sklepu, a była wciąż przebrana za żołnierza. Właścicielka tego sklepu w Warszawie myślała, że to młody żołnierz i chciała wziąć z nią ślub.Później jednak się wydało, że jest dziewczyną. Poprosiła wtedy dowódcę, żeby pozwoliłJoannie pozwolono zostać w wojsku, ale nikt jej nie płacił żołdu. Musiała też sama zapłacić za mundur i karabin. Na szczęście ona zarabiała wtedy szyciem mundurów.Początkowo armia Księstwa Warszawskiego nie musiała walczyć. Joanna zarabiała wtedy szyciem. Jednak w 1809 roku Napoleon zabrał dużo wojska na wojnę w Hiszpanii. Wykorzystali to Austriacy, którzy zaatakowali Warszawę. Polskimi wojskami dowodził książę Józef Poniatowski. Zatrzymał on Austriaków w bitwie pod Raszynem. Raszyn jest niedaleko Warszawy. Jak pamiętacie Księstwem Warszawskim rządził Fryderyk August I, który był także królem Saksonii. Po bitwie pod Raszynem wojska saskie odeszły aby bronić Saksonii. Książę Poniatowski stracił w ten sposób dużo wojska postanowił więc oddać Warszawę, a sam ruszył na Zamość i później Kraków. Wielu ludzi krytykowało księcia Poniatowskiego za to, że oddał Warszawę. On jednak wiedział, że gdy zaatakuje Austrię wojska tego kraju same opuszczą później Warszawę i tak się stało. Poniatowski ruszył na Zamość i Kraków. Austryjacy wkrótce sami wyszli z Warszawy. Zamość był wtedy częścią Austrii. Była to twierdza. Co tam robiła Joanna Żubr?Jej oddział miał udawać atak z boku, aby główne siły polskie uderzyły na Zamość z innej strony. Jednak oddział, w którym byli Żubrowie zdobył mury tego miasta, a Joanna była pierwszą, która się tam wdarła. Gdy się o tym dowiedział książę Poniatowski postanowił dać jej order Virtuti Militari. Jest to medal, który daje się żołnierzom za odwagę. Później gdy armia Poniatowskiego zdobyła Kraków zaczęto rozdawać te ordery. Przydzielono do każdego oddziału taką samą ilość orderów i najdzielniejsi żołnierze mieli je dostać.Niestety inni żołnierze byli zazdrośni, że kobieta ma dostać jeden z tych medali i poszli do dowódcy. Ten powiedział, że kobieta nie może dostać medalu za odwagę i zaproponował, że da Joannie pieniądze zamiast medalu. Ona tego nie chciała i razem z mężem przeszli do innego oddziału. Swój medal dostała dopiero wiele lat po wojnie.Joanna nie ustępowała żadnemu mężczyźnie.Gdy jeden z innych żołnierzy twierdził, że nie umie strzelać i nie trafi go w dłoń, ona strzeliła i zrobiła mu dziurę w ręce. Gdy ta sprawa trafiła do dowódcy ten powiedział, że tamten żołnierz sam o to prosił i Joanna nie została ukarana.Ukarał ją jednak mąż przy innej okazji. Joanna była furierem. To taki stopień w wojsku. Furier zajmował się zaopatrzeniem oddziału. Pewnego razu Joanna wyjechała naprzód aby znaleźć miejsce, gdzie jej oddział mógłby przenocować i coś zjeść. Pewna polska rodzina zaprosiła ją do siebie. Zrobili na jej cześć przyjęcie i Joanna zapomiała o swoim oddziale. Maciej nie mógł jej znaleźć i w nocy kazał strzelać swoim żołnierzom i walić w bębny. Gdy Joanna to usłyszała przyjechała zaraz do męża aby pokazać mu gdzie wojsko może odpocząć i zjeść.Maciej się zdenerwował i zbił ją szablą, ale płazem to znaczy, że nie tą ostrą częścią. Najpierw na nią tylko krzyczał, ale żołnierze powiedzieli, że gdyby to nie była jego żona ale ktoś inny to by dostał większą karę i wtedy właśnie Maciej zbił Joannę szablą. Czy dobrze zrobił? Jak w tamtych czasach było z biciem?W tamtych czasach kary cielesne były czymś normalnym. Takie kary dostawali także żołnierze od swoich oficerów.Księstwo Warszawskie początkowo było małe. Początkowo była to Wielkoposka z Poznaniem i Mazowsze z Warszawą. Później jednak zaatakowali Austryjacy, a Poniatowski zabrał im Małopolskę z Krakowem. W 1812 roku Napoleon ruszył na Rosję. Księstwo Warszawskie jeszcze się powiększyło o Litwę. Joanna i Maciej także ruszyli z wojskiem Księstwa Warszawskiego. Pewnego razu Maciej wpadł w pułapkę, ale Joanna ruszyła mu na pomoc i go uratowała.Niestety choć początkowo Napoleon wygrywał, później musiał się wycofać z Moskwy. Była zima i wielu Francuzów i Polaków zmarło podczas tego odwrotu. Joanna wtedy ciężko zachorowała. 28 listopada 1812 doszło do bitwy pod Berezyną. Wszyscy ranni, w tym Joanna Żubr leżeli w zimnie w krzakach i patrzyli kto wygra bitwę. Polakom udało się utrzymać most na tej rzece na Berezynie i wszyscy zdążyli się przeprawić także ranni, wśród nich także Joanna.W Księstwie Joanna i Maciej się rozdzielili. Ona została chora na miejscu, a Maciej pojechał dalej walczyć z Napoleonem. Niestety dla Francuzów i Polaków Napoleon przegrał.

Odcinek o historii Ukrainy. Oczywiście nie da się 1000 lat historii omówić dokładnie w 15 minut. Tak więc jest to skrótowa historia dla dzieci. Jest tutaj dużo skrótów myślowych i uproszczeń.Prawdopodobnie wiecie, że 24 lutego 2022 roku Rosja napadła na Ukrainę. Prezydent Rosji Władimir Władimirowicz Putin twierdzi, że Ukraina powinna należeć do Rosji. Dlaczego tak twierdzi? Putin przypomina, że kiedyś Ukraina była częścią Rosji. On uważa, że dziś też tak powinno być. Czy może tak twierdzić?Zacznijmy od tego, że teren dzisiejszej Ukrainy to teren, który należał do wielu narodów. Kto mieszkał i kto rządził na terenie dzisiejszej Ukrainy?Jeżeli znacie mapę Europy to prawdopodobnie wiecie, że Bułgaria jest na dole Europy. Bułgaria dzisiaj znajduje się obok Grecji i Turcji. Jednak kiedyś Bułgarzy mieszkali na terenie dzisiejszej Ukrainy. Później na teren Ukrainy przyszli Chazarowie i wygonili Bułgarów, ci poszli dalej i zawędrowali w końcu tam gdzie dzisiaj jest Bułgaria. Chazarowie mieszkali na terenie dzisiejszej Ukrainy dość długo, a na północy od nich mieszkali Słowianie. Czy wiecie kim są Słowianie?Słowianie to ludzie, którzy mówią językami słowiańskimi takimi jak polski, czeski, rosyjski, ukraiński, bułgarski itd. Ludzie ci mieszkają głównie na wschodzie Europy. Na jakie trzy grupy dzieli się Słowian?Są Słowianie zachodni, czyli Polacy, Czesi i Słowacy. Są Słowianie wschodni czyli Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. Są też Słowianie południowi czyli Bułgarzy, Chorwaci itd. Nie ma Słowian północnych.My dzisiaj zajmiemy się Słowianami wschodnimi czyli Rosjanami, Ukraińcami i Białorusinami. Dzisiaj mają oni swoje języki, ale jakim językiem się posługiwali tysiąc lat temu? Ci wschodni Słowianie to byli Rusini i mówili oni językiem ruskim. Czy język ruski to jest to samo co język rosyjski? Język ruski podzielił się na trzy języki, na język rosyjski, język ukraiński oraz język białoruski. Tak więc język ruski to jakby przodek tych współczesnych języków.Później z jeszcze dalszej północy przybyli Waregowie pod wodzą Ruryka. Byli to Wikingowie. Mieszkający tam Słowianie poprosili aby Ruryk został ich wodzem i razem przepędzili Chazarów. Ci Słowianie, których księciem był wiking Ruryk nazywali się Rusami.Prawdopodobnie znacie legendę o Lechu, Czechu i Rusie. Lech to Polak, Czech to oczywiście Czech, a Rus to właśnie ci Słowianie na wschodzie, czyli Rusowie pod wodzą wikingów. Chociaż to brzmi podobnie to ci Rusowie to nie jest to samo co Rosjanie. Rusini byli oni ważni dla historii Polski. Polscy władcy walczyli z Rusami, ale też handlowali z nimi, a także żenili się z ruskimi księżniczkami. Co się stało z tymi Rusami? Pomoże nam historia języka ruskiego. Na jakie języki podzielił się język Ruski?Rusowie podzielili się na kilka grup. Powstały z nich trzy narody: Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. W nazwie tego ostatniego narodu jest nawet słowo “Rusini”. Ruś podzieliła się na kilka Rusi, jedną z nich była Ruś Biała i właśnie z tej Rusi powstał dzisiejszy naród białoruski. Ruś Czerwona lub Ruś Halicka to dzisiejsza Ukraina.Rurykowiczowie to była dynastia, która długo rządziła na Rusi. Było w tej dynastii wielu władców. My dzisiaj zajmiemy się tylko czterema z nich. Będziemy mówić o Ruryku, Włodzimierzu Wielkim, Jarosławie Mądrym oraz o Iwanie Groźnym.Co zrobił Ruryk? Ruryk był wikingiem, ale został wodzem Słowian wschodnich czyli Rusinów. Od jego imienia Ruryk pochodzi nazwa dynastii Rurykowiczów. Tak samo jak od Piasta pochodzi nazwa dynastii piastowskiej, albo od Jagiełły nazwa dynastii Jagiellonów. Wnukiem Ryryka I był Włodzimierz. Co zrobił Włodziemierz I Wielki? Czy się różnił chrzest Polski od tego chrztu Rusi? Mieszko przyjął religię chrześcijańską z Rzymu, czyli katolicyzm. Włodzimierz przyjął chrześcijaństwo z Bizancjum, czyli prawosławie. Polacy przyjęli katolicyzm z Rzymu, a wraz z tą religią Polacy dostali literki łacińskie, które używamy do dzisiaj. Rusini przyjęli prawosławie z Bizancjum i wraz z tą religią dostali literki greckie, które troszeczkę zmienili i używają ich do dzisiaj.Synem Włodzimierza Wielkiego był Jarosław. Co zrobił Jarosław Mądry? Jarosław Mądry podzielił Ruś pomiędzy swoich synów. Na Rusi doszło do rozbicia dzielnicowego takiego samego jak w Polsce po śmierci Bolesława Krzywoustego.Te księstwa ruskie zostały podbite przez Mongołów. Gdy państwo Mongołów osłabło Ruś podbili Litwini. Na północy pojawiło się Państwo Moskiewskie czyli dzisiejsza Rosja. Władcą tego państwa był Iwan nazywany Groźnym. Iwan Groźny ogłosił się Carem Wszechrusi. On był tylko Wielkim Księciem Moskiewskim czyli rządził tylko w jednej części Rusi. On ogłosił się jednak Carem Wszechrusi, czyli twierdził, że jest władcą wszystkich Rusinów.Dzisiaj prezydent Rosji Putin twierdzi, że ma prawo przyłączyć Ukrainę do Rosji. Co o tym myślicie? Właśnie to samo twierdził Iwan Groźny. On twierdził, że jest Carem Wszechrusi. Podobnie dzisiaj Putin twierdzi, że Rosja, Białoruś i Ukraina muszą się połączyć, bo kiedyś były jednym państwem. A co wy o tym sądzicie?Ruś podzieliła się po śmierci Jarosława Mądrego. Później podbili ją Mongołowie, a gdy oni osłabli Ruś podbili Litwini. Czy wiecie w jakich językach pisali dokumenty Litwini? Litwini mieli swój język, ale to był tylko język mówiony. Gdy więc Litwini podbili Ruś nauczyli się pisać w języku ruskim i wszystkie dokumenty pisali po rusku. Później Litwa i Polska się połączyły i Litwini zaczęli pisać dokumenty po polsku, dopiero później zaczęli pisać po litewsku. Tak więc najstarsze dokumenty litewskie są pisane w języku ruskimJak wiecie Litwa i Polska się połączyły w Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Litwa dała wtedy Polsce część Rusi. W ten sposób powstały kraje, które dzisiaj znamy. Ta część Rusi, którą rządził Iwan Groźny to jest dzisiejsza Rosja. Ta część Rusi, gdzie rządzili Litwini to jest dzisiejsza Białoruś, a ta część, która należała do Polski to jest dzisiejsza Ukraina.Kiedy Ukraina została przyłączona do Rosji? Podczas zaborów Rosjanie zabrali prawie całą Ukrainę i przyłączyli ją do Rosji. Wcześniej jednak wybuchło na Ukrainie powstanie Chmielnickiego i wschodnia część Ukrainy została przyłączona do Rosji trochę wcześniej, bo już po rozejmie andruszowskim.Tak więc podsumowując krótko historię Ukrainy. Byli tam Bułgarzy, potem Chazarowie, potem zamieszkali tam Słowianie, którymi rządzili Wikingowie. Potem ten teren zajęli Mongołowie czyli Złota Orda. Później teren dzisiejszej Ukrainy zdobyli Litwini, którzy nie mieli swojego pisma i zaczęli pisać w języku ruskim. Litwini połączyli się z Polakami i oddali teren dzisiejszej Ukrainy Polsce. Podczas powstania Chmielnickiego część Ukrainy oderwała się od Polski i potem stała się częścią Rosji. Rosja zabrała resztę Ukrainy podczas zaborów. Po pierwszej wojnie światowej Polacy walczyli z Ukraińcami o Lwów. Potem wybuchła wojna z Rosją, w jej wyniku połowę Ukrainy wzięła Rosja, a tą część, gdzie mieszkało wielu Polaków czyli np. Lwów przyłączono do Polski. Po II wojnie światowej Rosjanie zabrali całą Ukrainę. Ukraińcy dostali niepodległość w 1991 roku czyli 31 lat temu (nagrywamy to w 2022). Historia Ukrainy się jednak nie skończyła. Jak pewnie wiecie Rosjanie i ich prezydent Putin znowu chcą przyłączyć Ukrainę do Rosji.

Będziemy mówić o żołnierzach, którzy są nazywani wyklętymi bądź niezłomnymi. Co oznacza ta nazwa? Wyklęci to coś w rodzaju przeklęci. Komuniści chcieli aby ludzie o nich zapomnieli albo myśleli same złe rzeczy.Było ich naprawdę wielu tak więc w tej audycji skupimy się głównie na Zygmuncie Szendzielarzu, który był znany pod pseudonimem: “Łupaszko”. Będziemy jednak także mówić o innych wyklętych jednak głównie będziemy się posługiwać ich pseudonimami, a nie prawdziwymi nazwiskami. Będziemy więc mówić o Łupaszce, generale Wilku, o Lalku, Kmicicu i innych.Zygmunt Szendzielarz, który jest znany jako Łupaszko walczył we wrześniu 1939 roku. Później przeszedł do konspiracji. Jego żona Anna została aresztowana w 1943 roku i wywieziona na przymusowe roboty do Niemiec. Łupaszkę skierowano wtedy do wileńskiej partyzantki.Z kim walczył Łupaszko? Polacy i Rosjanie mieli wspólnego wroga czyli Niemców. Powinni więc walczyć razem. Niestety tak się nie stało. Na Wileńszczyźnie istniał oddział partyzancki. Dowodził nim Antoni Burzyński pseudonim “Kmicic”. Partyzanci polscy i rosyjscy umawiali się, że wspólnie zaatakują Niemców. Niestety Rosjanie oszukali i zabili Kmicica i część jego ludzi. Dowództwo AK wysłało więc Łupaszkę, aby został dowódcą tego oddziału.Łupaszko nazwał swój oddział: 5 Wileńską Brygadą AK. Walczył on (Łupaszko i jego oddział) nie tylko z Niemcami. 31 stycznia 1944 roku Łupaszko rozbił oddział Wehrmachtu czyli armii niemieckiej pod Worzianami. Łupaszko został wtedy ranny. Dwa dni później czyli 2 lutego 1944 roku rosyjscy partyzanci zaatakowali oddział Łupaszki. Myśleli, że po bitwie z Wehrmachtem będzie on słaby. Łupaszko jednak pamiętał, że ci rosyjscy partyzanci zabili poprzedniego dowódcę Kmicica. Tak więc Łupaszko wiedział, że rosyjscy partyzanci są groźni.Krótko po stworzeniu tej brygady doszło do czegoś złego o czym jednak nie wiemy wszystkiego. Litewscy policjanci, którzy współpracowali z Niemcami zamordowali 39 Polaków w miejscowości Glinciszki. Polscy żołnierze więc poszli do wsi Dubinki, gdzie mieszkali ci policjanci. Tam doszło do walki i zginęło 27 osób, które były Litwinami. Wielu ludzi po wojnie oskarżało Łupaszkę, że to on nakazał zabić tych Litwinów. Mogło jednak być tak, że żołnierze sami postanowili się zemścić. Mogło też być tak, że Polacy poszli zaaresztować tych litewskich policjantów, ale doszło do walki i zginęli także cywile.A co wy o tym myślicie?Zachodzi jednak pytanie. Dlaczego Polacy i Litwini walczyli ze sobą? Przecież kiedyś byli jednym państwem? Zarówno Polacy jak i Litwini chcieli mieć Wilno. Ci litewscy policjanci współpracowali z Niemcami, bo myśleli, że Niemcy im dadzą Wilno. Właśnie o to miasto później walczono.Co to była operacja “Ostra Brama”? Operacja “Ostra Brama” była częścią akcji “Burza”. O akcji “Burza” być może już słyszeliście w związku z powstaniem warszawskim. Akcja “Burza” to było wyzwalanie różnych miast gdy podchodziła Armia Czerwona czyli armia rosyjska. Najbardziej znaną częścią akcji “Burza” jest właśnie powstanie warszawskie, ale ta operacja (“Ostra Brama”) zaczęła się dużo wcześniej. Powstanie warszawskie wybuchło 1 sierpnia 1944 roku, a operacja “Ostra Brama” zaczęła się prawie miesiąc wcześniej 7 lipca 1944 roku.Wojskami na Wileńszczyźnie czyli w okolicach Wilna dowodził generał “Wilk”. Wilk to był pseudonim taki jak “Łupaszko”. Operacja wyzwolenia Wilna nazywała się “Ostra Brama”. Jest to bardzo stara brama w Wilnie. Znajduje się tam obraz i kaplica. O tym miejscu wspomina Adam Mickiewicz w książce “Pan Tadeusz”. Wielu żołnierzy czytało “Pana Tadeusza” i być może dlatego nadali taką nazwę operacji “Ostra Brama”.Plan tej operacji był bardzo podobny do późniejszego powstania warszawskiego. Czekano aż w okolicach miasta pojawią się wojska rosyjskie, a potem próbowano zdobyć miasto. Podczas operacji “Ostra Brama” to się udało i oddziały generała “Wilka” zdobyły Wilno. Niestety później podczas powstania warszawskiego nie udało się wyzwolić Warszawy.Po wyzwoleniu jednak generał “Wilk” dalej współpracował z Rosjanami. Łupaszko jednak pamiętał, że rosyjscy partyzanci zabili Kmicica i potem także jego atakowali. Tak więc Łupaszko odszedł ze swoim oddziałem. Okazało się, że miał rację, że nie ufał Rosjanom. Udawali oni, że chcą rozmawiać z generałem “Wilkiem”, a tak naprawdę wszystkich aresztowali. Żołnierzom Wilka kazano wtedy wstąpić do LWP czyli Ludowego Wojska Polskiego. Było to wojsko polskie, którym kierowali jednak Rosjanie. Jednym z żołnierzy, który został zmuszony do wstąpienia do LWP był Leon Beynar. Później jednak uciekł i dołączył do oddziału Łupaszki. Został jego adiutantem. Niestety został później ranny i ukrywał się u proboszcza we wsi Jasienica. Zmienił wtedy nazwisko i nazywał się później Paweł Jasienica. Przed wojną studiował on historię i napisał wiele książek historycznych. Kiedy dorośniecie możecie przeczytać “Polskę Piastów”, “Polskę Jagiellonów” i inne książki Pawła Jasienicy. A gdy będziecie je czytać pamiętajcie, że Jasienica był przez parę miesięcy adiutantem Łupaszki.Ponieważ Rosjanie korzystali z pomocy Armii Krajowej w walce, ale później zawsze aresztowali żołnierzy AK postanowiono, że Armia Krajowa nie będzie się już więcej ujawniać. Armia Krajowa została rozwiązana 19 stycznia 1945 roku. Łupaszko dalej dowodził oddziałem. W lutym tego samego 1945 roku w Niemczech zginęła żona Łupaszki Anna.Dlaczego Łupaszko i inni dalej chcieli walczyć chociaż Niemcy zostali pokonani? Niemców wprawdzie wygnano z Polski, ale za to przybyli Rosjanie i wyszli z Polski dopiero w 1991 roku. Łupaszko chciał niepodległości i o to starał się walczyć. Komuniści kilkakrotnie proponowali mu rozwiązanie oddziału i powrót do cywila bez żadnej kary, ale Łupaszko im nie wierzył. W 1947 roku spotkał się ponownie z historykiem Pawłem Jasienicą, który przekonał go do powrotu do cywilnego życia, ale w tajemnicy. Łupaszko najpierw zamieszkał na Śląsku, a gdy komuniści chcieli go aresztować przeniósł się w góry niedaleko Zakopanego. Został tam pojmany i skazany na karę śmierci. Jego narzeczona Lidia także została aresztowana. Wyszła na wolność dopiero w 1956 roku i została archeolożką.Łupaszko nie był pierwszym ani ostatnim skazanym na karę śmierci przez komunistów. 1 marca 1951 roku wykonano wyrok śmierci na siedmiu członkach IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Z tego powodu, że oni zginęli właśnie 1 marca to w ten dzień wyznaczono na dzień pamięci o żołnierzach wyklętych.Kto najdłużej walczył? Józef Franczak pseudonim “Lalek” walczył od początku wojny czyli od 1939 roku aż do 1963 roku czyli łącznie 24 lata. Zginął 21 października 1963 roku.Co pamiętacie o Łupaszce? Z kim walczył oddział Łupaszki? Dlaczego w PRLu tak źle mówiono o Łupaszce? Co się wydarzyło 1 marca?Historia żołnierzy wyklętych jest bardzo skomplikowana. Zygmunt Szendzielarz, który miał pseudonim Łupaszko walczył od 1939 roku aż do aresztowania w dniu 30 czerwca 1948. Nie ufał Rosjanom i nie ufał komunistom i dlatego chciał dalej walczyć. Był w tym niezłomny i tak też się nazywa żołnierzy wyklętych. Nazywa się ich też żołnierzami niezłomnymi.

Dzisiaj będziemy kontynuować historię ubrania. Zaczęliśmy w odcinku 112. Dzisiaj będziemy mówić o kilku częściach ubrania, z których dwa były niebezpieczne dla życia i zdrowia, a jedno było zabronione dla kobiet. Czy wiecie jaki rodzaj garderoby czyli jaki rodzaj ubrania w przeszłości doprowadził do śmierci wielu ludzi? Albo czy wiecie jakich ubrań w przeszłości nie mogły nosić kobiety?Co to była krynolina? Krynolina to była taka suknia w kształcie dzwonu. Kobiety pod suknią miały taką konstrukcję, która przetrzymywała suknię w powietrzu i utrzymywała jej kształt podobny do wielkiego dzwonu. Tego typu suknie były bardzo szerokie. Np. na ławce mogły usiąść trzy osoby albo tylko jedna kobieta w takiej sukni z krynoliną. Jej suknia była tak szeroka, że ona sama zajmowała całą ławkę.Dlaczego niebezpiecznie było nosić suknię z krynoliną? Taka suknia zajmowała dużo miejsca. Łatwo było tą suknią potrącić jakieś meble. A pamiętajcie, że w tamtych czasach nie było elektryczności. Wszędzie stały świeczniki lub lampy naftowe, a w kominkach palił się ogień. Łatwo było taką suknią potrącić świecznik lub niechcący wstawić rąbek sukni do kominka. Taką suknię z krynoliną dość długo się zakładało. Podobnie było ze zdejmowaniem. Gdy więc zapaliła się taka suknia łatwo można było umrzeć.W tamtych czasach nie tylko bogate kobiety, ale także biedne nosiły krynolinę. Oczywiście biedniejsze kobiety miały mniejsze krynoliny, ale mimo wszystko były to duże suknie. Np. kobieta pracowała w fabryce w takiej sukni i maszyna łatwo mogła zahaczyć rąbek materiału i wkręcić ubranie.Przez długi czas większość ludzi nie nosiła majtek. Gdy ktoś chciał mógł sobie założyć coś w rodzaju pieluchy, ale musiał to przytrzymać paskiem, bo w tamtych czasach nie było jeszcze takiego wspaniałego wynalazku jakim jest gumka do majtek.Jednak właśnie krynolina doprowadziła do tego, że panie zaczęły nosić majtki. Krynolina jak już mówiliśmy to taka suknia w kształcie dzwonu. Gdy dziewczyna w takiej sukni siadała to przednia część sukni unosiła się do góry. Również wiatr mógł łatwo podwiać po taką suknię i unieść ją do góry.W tamtych czasach kobiety nie mogły być w parlamencie czy sejmie. Jedna pani przysłuchiwała się o czym dyskutują panowie w sejmie. Stała na balkonie gdy pękły pod nią deski. Wpadła w dziurę i zawisła na swojej sukni dzięki czemu nic się jej nie stało. Jednak wtedy nie noszono majtek.Takie wypadki oraz krynolina, która łatwo unosiła suknię sprawiły, że majtki stały się konieczne. Tak więc chociaż krynolina była niebezpieczna, bo łatwo się zapalała to jednak doprowadziła do tego, że kobiety musiały nosić majtki.Krynolinę nosiły tylko kobiety i tylko dla nich była niebezpieczna. Jednak kolejna część ubioru, o której teraz powiemy była niebezpieczna dla wszystkich. Co to było? Dzisiaj ludzie, którzy chcą być szczupli to się odchudzają. W przeszłości zakładano gorset, czyli takie ubranie uciskające brzuch i płuca. Uważano, że kobieta musi być bardzo cienka w talii i bardzo mocno zaciskano taki gorset. Dziewczyna w takim gorsecie nie mogła nic jeść, bo miała ściśnięty żołądek. Miała też trudności z oddychaniem, bo miała też ściśnięte płuca. Dlaczego to było niebezpieczne? Czasami ściśnięto kogoś takim gorsetem tak mocno, że następował krwotok wewnętrzny. Jeżeli macie np. na ręce ranę, z której leci krew to jest krwotok. Taki krwotok łatwo zauważyć i dość łatwo go zatamować. Niestety jak coś pęknie w środku człowieka, to nie widać krwi. Dlatego taki krwotok wewnętrzny jest groźniejszy. Niestety zaciskanie gorsetów czasem do tego prowadziło.Gorsety nosiły głównie kobiety. Zaczynały wcześnie i już małe dziewczynki zakładały pod suknię gorsety ściskające je w talii. Później gorsety stały się modna także wśród mężczyzn, którzy również nosili gorsety pod ubraniem i byli bardzo ciency w talii. Ludzie noszą gorsety do dzisiaj. Jednak dzisiejsze gorsety nie ściskają tak mocno i raczej nie powodują szkody dla zdrowia. Początkowo gorsety były dość długie zaczynały się w pasie, a kończyły na piersiach. Później stawały się coraz krótsze i zamieniły się w staniki.Krynolina i gorset to były ubrania głównie dla kobiet. Jakiego stroju jednak kobietom nie pozwalano nosić? Przejdźmy teraz do historii spodni. My dzisiaj wszyscy nosimy spodnie. Kto jednak pierwszy w Europie je nosił? Ludzi, którzy przybyli do Europy później Grecy i Rzymianie nazywali barbarzyńcami. Czemu te ludy, które przybyły ze wschodu nosiły spodnie? Jednak tamte spodnie wyglądały trochę inaczej niż nasze spodnie dzisiaj, jak?Jak mówiliśmy w odcinku 112 Grecy i Rzymianie nosili suknie i takie płachty materiału, którymi się owijali. Spodnie nosili tylko barbarzyńcy np. Germanie, którzy przybyli do Europy. Gdy więc upadło cesarstwo rzymskie zmieniła się moda. Ludzie przestali ubierać się jak Rzymianie w togi, a zaczęli ubierać się jak barbarzyńcy w spodnie. Czy jednak wszyscy?Przez długi czas kobietom w Europie nie wolno było nosić spodni. Kiedy im pozwolono? W przeszłości kobiety nosiły tylko suknie i spódnice dzisiaj są kobiety, które prawie całe życie noszą spodnie. Spodnie przez długi czas uznawano za męski ubiór i kobietom zabraniano je nosić. Wiele kobiet z tego powodu poszło do więzienia. Np. Joanna d'Arc została skazana na śmierć za to, że nosiła męski ubiór czyli właśnie spodnie. Jednak podczas II wojny światowej wielu mężczyzn poszło na wojnę walczyć. W fabrykach zaczęły pracować kobiety, które ubierały tam spodnie.Powoli te spodnie z fabryk wyszły na ulice. Tak więc podczas wojny zmieniła się moda. Oczywiście spodnie także się zmieniają. Jak prześledzić modę po II wojnie światowej to spodnie zmieniały się bardzo. Od takich zwykłych po szerokie u dołu, potem bardzo wąskie. Później przyszła moda na wytarte spodnie, a ostatnio nawet na podarte. Osobiście nie lubię tych wąskich spodni, które są bardzo niewygodne.Ale jakie spodnie nosili mężczyźni w przeszłości, np. w XVII i XVIII wieku? W przeszłości mężczyźni nosili takie krótkie bufiaste spodnie oraz takie rajtuzy. Tak ubierali się ludzie na zachodzie Europy. W tym jednak czasie szlachta w Polsce ubierała się inaczej. Wielu polskich królów ubierało się zgodnie z zachodnią modą. Jednak większość polskiej szlachty nosiła ubiór wschodni. Polacy nosili żupan czyli jakby taką suknię do ziemi. Na to ubierali czyli taki długi płaszcz bez rękawów. Nosili spodnie zwane hajdawery. Były to długie bufiaste spodnie. Musieli też do tego stroju nosić szablę.Niestety nie możemy omówić historii wszystkich części ubrania. Powiedzmy więc jeszcze trochę o strojach do pływania. Jeszcze w XIX wieku kobiety kąpały się w takich specjalnych sukniach do pływania. Oczywiście w tym nie dało się pływać. Później te stroje się zmniejszały. Jak wyglądały takie stroje? Później powstało bikini, co to jest? Skąd się wzięła nazwa tego stroju - bikini? Bikini czyli dwuczęściowy strój kąpielowy dla kobiet. Nazwa została wzięta od atolu Bikini. Atol to taka wyspa w kształcie koła, w środku którego jest woda. W każdym bądź razie na tym atolu Bikini testowano bomby jądrowe. Ten strój reklamowano mówiąc, że kobieta ubrana w Bikini robi takie wrażenie jak bomba jądrowa. Dzisiaj ludzie raczej nie lubią takich bomb, ale w tamtych czasach było inaczej.Na zakończenie jak zwykle powtórzmy niektóre rzeczy z dzisiejszego odcinka.Kto pierwszy w Europie nosił spodnie i dlaczego?Jak wyglądały kiedyś spodnie?Co to była krynolina?Czemu krynolina była niebezpieczna?Czemu kobiety zaczęły nosić spodnie?Co to był gorset?

Będziemy dzisiaj mówić o odkryciu witamin. Także o tym dlaczego ich potrzebujemy i przed jakimi chorobami nas chronią. Będziemy mówić o tym, że trzeba jeść witaminy, ale pamiętajcie ani ja, ani żadne z dzieci nie jesteśmy lekarzami. Tak więc, gdybyście chcieli brać jakieś witaminy najlepiej zapytajcie o to lekarza. Będziemy też mówić o chorobach, ale jak zwykle będziemy upraszczać tą wiedzęWitaminy odkrył Kazimierz Funk. Co jednak wiemy o jego młodości? Kazimierz Funk urodził się w Warszawie podczas zaborów. Podobnie jak Maria Skłodowska uczył się najpierw w Polsce, a potem wyjechał na zachód. Miał wtedy 16 lat. Ale kiedy dokładnie się urodził? Urodził się w Warszawie 23 lutego 1884, a kim był jego ojciec? Ojciec Kazimierza był lekarzem dermatologiem. Taki lekarz zajmuje się chorobami skóry. Początkowo Kazimierz korzystał z edukacji domowej. Później poszedł do szkoły, ale nie był zadowolony z tego czego go tam uczono. Szkołę ukończył w 1900 roku i postanowił iść na studia.Być może tata chciał, aby Kazimierz także został lekarzem. Musiałby w tym celu pójść na studia medyczne. Co jednak studiował Kazimierz Funk? Początkowo studiował chemię w Genewie, a potem biologię w Bernie. Oba te przedmioty mu się później bardzo przydały. Dlaczego? Biolog zajmuje się organizmami żywymi, a chemik zajmuje się substancjami chemicznymi. Dzięki temu, że Funk studiował i biologię, i chemię potrafił połączyć te dwie dziedziny - odkrył jak substancje chemiczne działają na organizm ludzki.Funk pracował z wieloma naukowcami w wielu miejscach na świecie. Po ukończeniu studiów Funk pracował najpierw w Instytucie Pasteura we Francji. Później w Berlinie Funk pracował za darmo w laboratorium Fischera. W obu miejscach badał między innymi proteiny. Jednak nie to przyniosło mu sławę.Gdy zaczął pracować w Londynie zainteresował się chorobą Beri-Beri. Co ją powoduje? My dzisiaj wiemy, że ludzie chorują na beri-beri z braku witamin, a konkretnie witaminy B1. Ale w tamtych czasach nie wiedziano co powoduje tą chorobę. Co się dzieje z człowiekiem, który ma tą chorobę? Ludzie chorujący na beri-beri wyglądają jakby głodowali. Nie mają na nic siły. Nie mogą się poruszać ani nawet mówić.Okazało się, że na tą chorobę chorują nie tylko ludzie. Zarówno ludzie jak i kury, którzy dostawali do jedzenia ten sam pokarm chorowali na bardzo podobną chorobę. Zarówno ludzie jak i kury nie mieli na nic siły. W tamtych rejonach ludzie mogli jeść brązowy ryż, który był w takich łupinkach. Można jednak było ten ryż oczyścić i jeść taki bialutki śliczny ryż. Jak się jednak okazało ludzie, którzy jedli tylko ten biały ryż chorowali na beri-beri. Podobnie było z kurami. Gdy kury karmiono tym białym ryżem były chore. Gdy jednak ludziom podawano ten brązowy ryż z łupinkami to zdrowieli. Tak samo kury, który dostawały brązowy ryż były zdrowsze. Ludzie więc wiedzieli, że w łupinkach tego ryżu jest coś ważnego i bez tego ludzie i kury chorują. Co to było?W 1912 roku Kazimierz Funk odkrył witaminę B1, która znajdowała się w tych łuskach. Funk był nie tylko biologiem, ale także chemikiem i potrafił wyizolować tą witaminę. Co to znaczy? Ta łupinka albo łuska brązowego ryżu składa się z wielu substancji. Funk potrafił je podzielić i wyciągnąć tą, która miała te życiodajne właściwości. Substancja, którą odkrył chemicy nazywają aminą. Konkretnie była to tiamina. A ponieważ była ona życiodajna Funk wymyślił nazwę: vita amina. Vita po łacinie znaczy życie, a aminia to jest nazwa chemiczna tych substancji. Ale zamiast mówić: vita amina lepiej było po prostu powiedzieć: witamina.Był to oczywiście początek odkrywania witamin. Funk odkrył witaminę B, potem inni naukowcy odkryli witaminę A i witaminę C. Później się okazało, że witamina A to są dwie witaminy i podzielono je na witaminę A i witaminę D. Jeszcze później okazało się, że witaminy można dzielić jeszcze bardziej i dlatego mamy dziś witaminy B1, B2, B3 i nawet B12.Jakie choroby powoduje brak witamin? Brak witaminy A powoduje kurzą ślepotę, a brak witamin B - chorobę beri-beri. Brak witaminy C powoduje szkorbut. Na to chorowało kiedyś wielu marynarzy, którzy na morzu wciąż jedli to samo. Z kolei brak witaminy D powoduje krzywicę. Szczególnie dla dzieci jest to ważne bo rosną. Bez witaminy D można mieć np. krzywy kręgosłup.W przeszłości ludzie wiedzieli, że niektóre pokarmy leczą różne choroby. Np. na kurzą ślepotę kazano jeść surową wątrobę albo pić tran. A jak jeszcze leczono krzywicę? W 1822 roku, czyli prawie 100 lat wcześniej, Jędrzej Śniadecki opisał wpływ kąpieli słonecznych na krzywicę. Tak więc gdy ktoś miał krzywicę kazano mu leżeć na słońcu. Nasz organizm potrafi sam wyprodukować witaminę D, ale potrzebuje do tego słońca. Dlatego lekarze zalecają tą witaminę szczególnie ludziom, którzy żyją tak jak ja w krajach, gdzie jest mało słońca.Witaminy oczywiście są potrzebne, ale naukowcy odkryli, że jak się zje za dużo witamin to też człowiek źle się czuje. Jakie np. są objawy gdy ktoś zje za dużo witaminy C? Przedawkowanie witaminy C czyli zjedzenie jej za dużo powoduje zawroty głowy, rozwolnienie i inne objawy. Choroby spowodowane brakiem witamin nazywa się awitaminozą. Awitaminozą jest kurza ślepota, beri-beri, szkorbut czy krzywica. Z kolei przedawkowanie czyli zjedzenie za dużo witamin to hiperwitaminoza.Ale jak może dojść do tego, że ktoś będzie miał za mało witamin? Ludzie, którzy odżwywiają się niezdrowo często mają braki witamin. Niektóre choroby powodują także brak witamin. Alkohol w dużych ilościach wypłukuje niektóre witaminy. Kobieta w ciąży ma w brzuszku dziecko, które też potrzebuje witaminy. Tak więc kobieta w ciąży potrzebuje więcej witamin bo dla siebie i dla dziecka.Sławni naukowcy, którzy odkryją coś ważnego i pożytecznego dostają różne nagrody. Szczególnie znana jest nagroda Nobla. Czy Funk ją dostał za odkrycie witamin? Nagrodę za odkrycie witamin dostało dwóch innych naukowców, a Funka, który odkrył pierwszą witaminę pominięto. W 1929 roku Duńczyk Christiaan Eijkman oraz Anglik Frederick Hopkins dostali nagrodę Nobla za odkrycie witamin. Hopkins uważał, że nagrodę powinien także dostać Funk.Chociaż witaminy można jeść w postaci tabletek to najlepiej jest jeść dużo warzyw i owoców, bo tam też są witaminy. Na dzisiaj to już wszystko. Historia Kazimierza Funka jest oczywiście dużo dłuższa. Pracował on na całym świecie z wieloma naukowcami. W okresie międzywojennym także w odrodzonej Polsce. My jednak dzisiaj skupiliśmy się na odkryciu witamin. Chociaż jego wkład był bardzo duży nie wszyscy go doceniali. On jednak się tym nie przejmował i pracował nad kolejnymi odkryciami jak np. nad hormonami, insuliną itd. Dziękujemy wam za wysłuchanie i do usłyszenia niedługo.

Dzisiaj będziemy mówić o historii ubrania. Zanim jednak zaczniemy mała uwaga. Dorośli, którzy słuchają tego podcastu czasami narzekają, że niektóre informacje podajemy zbyt uproszczone. Ja odpowiadam wtedy, że to przecież audycja dla dzieci. Dorośli lubią dużo szczegółów, które dla dzieci są po prostu nudne. Czemu jednak teraz o tym wspominam? Historia ubrania jest bardzo skomplikowana. Być może sami zdążyliście zauważyć, że moda się zmienia prawie co roku. Tak więc dzisiaj postaramy się opowiedzieć historię ubrania, ale będzie to historia bardzo uproszczona. Ludzie w różnych miejscach na ziemi nosili różne ubrania. Np. na wschodzie kobiety nosiły takie bufiaste spodnie już od wielu wieków. W Europie spodnie przyszły dużo później, a kobiety w Europie mogą nosić spodnie dopiero od niedawna. My dzisiaj skupimy się na ubraniach noszonych w Europie przez wieki oraz na modzie panującej na tym kontynencie. Będzie to taka skrócona i uproszczona historia.Czym ludzie różnią się od zwierząt? Jedną z rzeczy, która odróżnia ludzi od zwierząt są właśnie ubrania. Człowiek jest trochę podobny do małpy, ale przecież małpy same z siebie nie ubierają się. Być może widzieliście ubrane zwierzęta, ale tak ubrali je ludzie. Zwierzęta się nie ubierają. Nie produkują ubrań. Nie interesuje ich moda.Jednak z jakich powodów ludzie noszą ubrania? Nosimy ubrania z wielu powodów. Jednym z ważniejszych jest wstyd. Już w Biblii napisano, że po zjedzeniu zakazanego owocu Adam i Ewa zrobili sobie przepaski z gałązek i liści figowca. W wielu krajach ludzie dalej tak chodzą. Mają na biodrach taką spódniczkę zrobioną z liści. Dalej w Biblii napisano, że Bóg zrobił dla Adama i Ewy długie okrycia ze skóry. Ludzie rzeczywiście często wykorzystywali ubrania sporządzone ze skór zwierząt. Ubrania z roślin dosyć szybko się psują, ale ubrania ze skór są bardzo trwałe.Ale czy ludzie noszą ubrania tylko dlatego, że się wstydzą? Swoim ubraniem ludzie pokazują różne rzeczy. Ubiór może zdradzić wiele rzeczy. Np. to ile ktoś ma pieniędzy, z jakiego kraju pochodzi, jaką partię popiera lub jakiej drużynie sportowej kibicuje. Jednak pewne stare przysłowie mówi: “nie szata zdobi człowieka” dlatego lepiej jest nie oceniać ludzi po ubiorze. Przecież ktoś bogaty może się ubrać bardzo biednie. Z kolei szpieg może ubrać się jak ktoś z innego kraju aby ludzie myśleli, że jest ich rodakiem.Kiedy ludzie zaczęli nosić ubrania postanowiły w nich zamieszkać pewne zwierzątka, czy wiecie jakie? Ludzie mają czasami wszy we włosach na głowie. Takie wszy jest dość łatwo złapać i ciężko się ich pozbyć, ale są inne wszy, które mieszkają w ubraniu. Jak można wyleczyć kogoś, kto ma wszy ubraniowe? Wszy ubraniowe mają tylko ludzie, którzy nie zmieniają swojego ubrania. Np. ludzie bezdomni, którzy w tym samym ubraniu chodzą i śpią mogą mieć takie wszy ubraniowe. Także żołnierze, którzy siedzą w okopach wciąż w tym samym ubraniu mogą złapać takie wszy. Jednak jak ktoś zmienia ubranie to i to brudne pierze to pozbywa się tych wszy ubraniowych.W przeszłości nawet bogaci ludzie mieli wszy na głowie i te wszy ubraniowe. Jak się ich pozbywali? Dzisiaj ludzie się często myją i piorą swoje ubrania. W przeszłości jednak ludzie myli się rzadko i często chodzili i spali w tych samych ubraniach. Nawet ludzie bogaci. Dzisiaj wszy ubraniowe mają w zasadzie tylko biedni ludzie, np. bezdomni. W przeszłości takie wszy mieli także bogacze. Mieli oni taki zwyczaj łapani tych wszy. Byli bogaci więc mieli złote malutkie młoteczki do zabijania tych wszy.Wróćmy jednak do powodów z jakich ludzie się ubierają. Ubiór może zdradzić jaką ktoś ma religię. Czy znacie jakieś osoby, u których można rozpoznać ich religię ze sposobu w jaki się ubierają? Tak było także w przeszłości. Np. w Biblii jest Prawo Mojżeszowe, w którym są różne przepisy dla starożytnych Żydów. Jakie są tam nakazy? Żydzi ubierali się dokładnie tak jak inni ludzie, którzy też mieszkali niedaleko. W Biblii nakazano więc, aby doszyli sobie taki niebieski lub fioletowy sznurek i frędzle na dole szaty. Później gdy ktoś szedł drogą i zobaczył kogoś kto idzie z przeciwka, mógł rozpoznać czy to Żyd czy nie. Wystarczyło, że spojrzał na dół czy jest tam niebieski sznurek i frędzle.Niedaleko starożytnych Żydów mieszkali Grecy i Rzymianie. Wszystkie te trzy ludy ubierały się dość podobnie, jak? W tamtych czasach ludzie często nie nosili majtek. A gdy już je ubierali to było coś w kształcie pieluchy, którą przytrzymywał pasek. My dzisiaj mamy wygodne majtki z gumką, ale w tamtych czasach nie było jeszcze gumki do majtek. Gumę przywieziono dopiero po odkryciu Ameryki. Ludzie w starożytności tak rzadko zakładali majtki, że w Biblii w Prawie Mojżeszowym nakazano, aby kapłan, który idzie do świątyni koniecznie ubrał majtki.Wszyscy ludzie nosili wtedy taką suknię długą do ziemi. Gdy chcieli biec, albo żołnierz chciał walczyć to przywiązywał sobie tą suknię i wkładał za pasek, aby mu nie przeszkadzała. Na tą suknię ludzie zakładali jeszcze taki długi płaszcz lub koc. Taki płaszcz ochraniał ich przez cały dzień od zimna, a wieczorem służył do przykrycia jako kołderka lub koc. Płaszcze dzisiaj kojarzą się z superbohaterami, np. z supermanem, ale w przeszłości wszyscy nosili takie płaszcze. Często były one zapinane na spinkę. Kiedy ludzi wkładano do grobu w takim ubraniu to taka szata niszczała, przetrwała jedynie spinka lub klamra. Tak więc płaszcz było to okrycie w ciągu dnia, kołdrą w nocy i ostatnim ubraniem, w które zawijano umarłego zanim go włożono do grobu.Rzymski płaszcz nazywał się toga i zakładano go przez lewe ramię. Prawa ręka była wtedy wolna, ale lewą nie można było nic robić, bo trzeba było trzymać tą togę. Tak się ubierali tylko bogaci ludzie, którym wszystko podawano bo sami mieli jakby tylko jedną rękę.Jak ludzie ubierali się w średniowieczu w Europie? W średniowieczu początkowo wszyscy ubierali się tak samo. Zarówno kobiety jak i mężczyźni nosili takie długie suknie do ziemi. Jednak później męskie suknie robiły się krótsze, a do kobiecych dodano pas. Dzięki temu strój męski i damski dało się odróżnić. Jak to wyglądało można zobaczyć nawet dzisiaj. W średniowieczu wszyscy ludzie nosili suknie, ale potem zaczęło się to zmieniać. Księża jednak dalej nosili takie średniowieczne szaty. W średniowieczu ksiądz nie wyróżniał się od człowieka świeckiego. Później jednak ludzie zaczęli ubierać się inaczej i dzisiaj ubiór księdza się wyróżnia. Niektóre dzieci ubierają też alby na pierwszą komunię. Sutanna księży albo taka alba - tak właśnie wyglądały stroje w średniowieczu.Na dzisiaj to wszystko. W następnej lekcji o ubraniach powiemy więcej o historii spodni, ale także o ubraniach, które były bardzo niebezpieczne i przez które umarło wiele osób. Dzisiaj jednak powtórzmy jeszcze kilka rzeczy.Ludzie odróżniają się od zwierząt tym, że robią sobie ubrania. Z jakich powodów? Jest ich kilka. Ludzie ubierają się, bo się wstydzą być nago. Ubierają się, bo jest im zimno. Ubierają się, bo chcą wyglądać ładniej. Ubierają się też po to aby coś pokazać. Np. do jakiej religii należą, albo jaką partię czy klub sportowy popierają. W przeszłości ludzie ubierali się w suknie i płaszcze. Dlaczego jednak dzisiaj większość ludzi chodzi w spodniach? O tym opowiemy w następnym odcinku. Do usłyszenia.

Dzisiaj będziemy mówić o kalendarzach. O tym jakich kalendarzy używano w przeszłości i o tym kalendarzu, który jest używany do dzisiaj. Najpierw jednak zacznijmy od tego jakie są dwa rodzaje kalendarzy?Kalendarze dzielimy na słoneczne i księżycowe. Kalendarze słoneczne to np. kalendarz Majów czy Azteków, ale także kalendarz juliański oraz gregoriański. Kalendarze księżycowe to jedne z najstarszych kalendarzy. Należy do nich np. kalendarz babiloński oraz żydowski.My dzisiaj skupimy się na jednym kalendarzu księżycowym. Chodzi o kalendarz żydowski, który jest używany w Biblii dlatego niektórzy nazywają go kalendarzem biblijnym. Będziemy też mówić o dwóch kalendarzach słonecznych. Chodzi o kalendarze juliański i gregoriański.Jak pewnie wiecie w kalendarzu, który dzisiaj używamy jest 12 miesięcy. A ile w dzisiejszym kalendarzu jest dni w roku? W dzisiejszych kalendarzach rok ma 365 dni, ale co 4 lata jest rok przestępny i mamy 366 dni.Dlaczego nasz kalendarz ma 12 miesięcy i 365 dni? To długa historia i trzeba ją zacząć od kalendarza księżycowego. Kiedyś słowo “miesiąc” miało inne znaczenie niż dzisiaj. Czy wiecie co w języku staropolskim oznaczało słowo “miesiąc”? Np. w pewnej piosence są takie słowa: “Świeci miesiąc na niebie”. W dawnych czasach ludzie mierzyli czas patrząc na księżyc. Każdej nocy księżyc jest inny. Najpierw jest nów. Tak się nazywa noc, w której nie widać księżyca. Później każdej nocy księżyc robi się coraz większy aż widać go całego. Na cały księżyc mówi się, że jest on w pełni. Ta noc to pełnia księżyca. Później jednak księżyc zaczyna maleć i ponownie znika. Jeden taki cykl to miesiąc księżycowy. Kiedyś ludzie nie mówili wyjadę na miesiąc tylko mówili wyjadę na jeden księżyc. Ile trwa taki miesiąc księżycowy?Miesiąc księżycowy czyli czas od jednego nowiu do drugiego to 29,5 dnia. Co się robi z tą połówką? Najczęściej liczy się to tak, że pierwszy miesiąc ma 29 dni, a drugi 30, potem znowu 29 i znowu 30 i tak dalej. Tak więc miesiąc księżycowy to dokładnie 29,5 dnia, ale można też powiedzieć, że taki miesiąc ma albo 29 albo 30 dni. Ile więc trwa rok księżycowy?Dzisiaj będzie trochę matematyki. W roku jest 12 miesięcy. Tak więc jeżeli pomnożycie (np. na kalkulatorze) 29,5 * 12 = 354. Jak jednak mówiliśmy rok ma naprawdę 365 dni. Ile to jest 365 (czyli nasz rok) odjąć 354 (czyli rok księżycowy)? 365 - 354 = 11 dni. Tak więc kalendarz księżycowy przesuwał się co roku o te 11 dni. Po trzech latach z tych 11 dni robiło się 33 dni czyli cały dodatkowy miesiąc. Ci, którzy używali kalendarza księżycowego dodawali więc tak mniej więcej co trzy lata dodatkowy 13 miesiąc. Tak więc normalny rok księżycowy miał 12 miesięcy, ale co 3 lub 4 lata dodawano 13 miesiąc. Tak się działo w kalendarzu żydowskim czyli kalendarzu biblijnym.Niestety kalendarz księżycowy był przez to dość nieregularny. W dawnych czasach większość ludzi pracowała na roli. Np. Żydzi siali i zbierali różne rośliny w zależności od tego jaki był miesiąc. W pierwszym miesiącu zbierali jęczmień, w drugim pszenicę itd. W tym pierwszym miesiącu Żydzi mieli święto, które nazwali pascha. Podczas tego święta kapłan przynosił do świątyni snop jęczmienia aby ofiarować go Bogu. Tak więc ten kalendarz żydowski regulowano tak, aby w pierwszym miesiącu wyrosło już zboże, aby wyrósł jęczmień. Gdy jęczmień jeszcze nie zdążył wyrosnąć dodawano ten 13 miesiąc. Dzięki temu w pierwszym miesiącu był snop jęczmienia. Do czego nam jest potrzebny tamten kalendarz?Właśnie podczas tego święta uśmiercono Jezusa. Dlatego święta Wielkanocy są obchodzone nieregularnie. Boże Narodzenie wypada zawsze 25 grudnia, ale Wielkanoc wypada czasami w marcu, czasami w kwietniu. Wypada tak nieregularnie, bo Wielkanoc jest ustalana według biblijnego kalendarza księżycowego. Tak więc chociaż my dzisiaj używamy kalendarza słonecznego to dalej ludzie potrzebują tamtego starego kalendarza księżycowego aby ustalić kiedy jest Wielkanoc.Tak więc żydowski kalendarz zaczynał się najczęściej w marcu. Nie tylko Żydzi używali kalendarza księżycowego. Także Grecy i Rzymianie używali najpierw kalendarza księżycowego. Oni też zaczynali swój rok od marca. Ich pierwszy miesiąc czyli marzec wziął nazwę od boga Marsa, a trzeci miesiąc czyli maj wziął nazwę od bogini Maji. Dlaczego jednak dzisiaj marzec jest trzecim miesiącem, a maj piątym? Co więcej włoskie nazwy czterech miesięcy też są przesunięte.Po włosku na wrzesień się mówi Settembre co pochodzi od słowa sette czyli siedem. Dzisiaj jednak wrzesień jest dziewiątym miesiącem, a nie siódmy. Ten sam problem mamy z październikiem (po włosku Ottobre), listopadem (po włosku Novembre) i grudniem (po włosku Dicembre). Czemu grudzień nazywa się po włosku dziesiątym miesiącem chociaż dla nas jest ostatnim, dwunastym miesiącem?Kiedyś 11 miesiącem był styczeń, a 12 był luty. Dzisiaj styczeń to pierwszy miesiąc, a luty to drugi miesiąc. Czemu doszło do tej zmiany? W roku 154 p.n.e. w Hiszpanii, która należała do cesarstwa rzymskiego wybuchła rebelia. Rzymianie potrzebowali nowego wojska, a takie wojsko formowano dopiero na początku roku. Rzymianie więc skrócili tamten rok - 154 p.n.e. Zakończyli ten rok w 10 miesiącu czyli w grudniu. Od tego roku grudzień był stał się ostatnim miesiącem, a styczeń stał się pierwszym miesiącem. Wcześniej grudzień był miesiącem 10, a styczeń był miesiącem 11. W tamtym jednak roku Rzymianie wybrali dwóch konsulów 1 stycznia, a dla Rzymian rok zaczynał się od wyboru dwóch konsulów. Zawsze było dwóch konsulów i sprawowali oni władzę przez jeden rok.Tamten rzymski kalendarz był już trochę podobny do naszego. Od 154 roku Rzymianie rozpoczynali rok tak jak my 1 stycznia. Używali też kalendarza słonecznego. Była jednak jedna znacząca różnica - rzymski rok miał tylko 365 dni. A ile dni ma rok w naszym dzisiejszym kalendarzu? Nasz kalendarz też ma 365 dni, ale co cztery lata dodajemy jeden dzień i wtedy mamy 366 dni. Rzymianie nie wiedzieli, że trzeba dodawać ten 1 dzień co cztery lata i kalendarz się przesunął.Wtedy naczelnym kapłanem w Rzymie został jeden z najbardziej znanych Rzymian. Jak się nazywał? Gdy Juliusz Cezar został naczelnym kapłanem, po łacinie miał tytuł Pontifex Maximus postanowił to naprawić. Juliusz Cezar wprowadził coś co my stosujemy do dzisiaj. Kazał co cztery lata dodawać jeden dzień. Co jednak zrobić z tym kalendarzem, który się przesunął. W czasach Cezara grudzień zamiast wypadać w zimę wypadał na jesieni. Juliusz Cezar kazał wprowadzić te zmiany w roku 46 p.n.e. i aby wyrównać kalendarz kazał dodać prawie trzy dodatkowe miesiące. Tak więc rok 46 p.n.e. był chyba najdłuższym rokiem w historii.Jak się nazywał ten kalendarz, który wprowadził Juliusz Cezar? W starożytnym Rzymie imię Julia i Juliusz było zarezerwowane dla rodziny Cezara. Np. Juliusz Cezar miał córkę Julię. Nic więc dziwnego, że kalendarz przygotowany w czasach Juliusza Cezara i jego córki Julii nazwano kalendarzem juliańskim.Okazało się jednak, że kalendarz juliański dalej ma maleńki błąd. Poprzedni rzymski kalendarz spóźniał się 1 dzień co 4 lata. Cezar kazał dodawać ten jeden dzień co 4 lata oraz nakazał dodać w roku 46 p.n.e. 80 dni, prawie trzy miesiące aby naprawić kalendarz. Jednak ten juliański kalendarz też miał błąd. Ten poprzedni kalendarz jak mówiłem spóźniał się 1 dzień co 4 lata, a kalendarz juliański spieszył się 1 dzień na 128 lat. Jak widzicie błąd był dużo mniejszy jednak do roku 1582 przesunął się o 10 dni. Co zrobiono?Papieżem w 1582 roku był Grzegorz XIII. Nakazał on przygotować nowy kalendarz. Pracowało przy nim wielu astronomów, między innymi Mikołaj Kopernik. Nakazano więc cofnąć kalendarz o 10 dni i tak rok 1582 zamiast mieć jak zwykle 365 dni miał tylko 355 dni. Kiedy wprowadzono tą zmianę? Te 10 dni usunięto z października tego 1582 roku. Jakie więc dni były w tamtym październiku? 1, 2, 3, 4, 15, 16 itd. aż do 31. Nie było 5 października, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, czyli papież kazał usunąć 10 dni od 5 do 14 października 1582 roku. Możecie kogoś zapytać co się wydarzyło 5 października 1582 roku? Wtedy nic się nie wydarzyło, bo nie było tego dnia.Był jednak pewien problem. Z jakiej religii jest papież? Papież jest najwyższym kapłanem religii katolickiej. Ma ten sam tytuł co Juliusz Cezar - pontifex maximus. W 1582 roku papieżem był Grzegorz XIII. Był on oczywiście katolikiem, ale w tamtych czasach wiele państw w Europie odeszło do katolicyzmu. Tak więc ten kalendarz gregoriański wprowadzono 15 października 1582 roku w Hiszpanii, Portugalii, Francji, w Polsce oraz we Włoszech. Inne kraje miały już wtedy religię protestancką i nie chciały wprowadzić katolickiego kalendarza, chociaż był on przecież dużo lepszy. Dzisiaj prawie wszyscy na świecie używają kalendarza gregoriańskiego, ale zmiana trwała długo. Np. protestancka Anglia wprowadziła ten kalendarz dopiero w 1752 roku czyli 170 lat później niż kraje katolickie. Rosja wprowadziła ten kalendarz dopiero po I wojnie światowej czyli w 1918 roku, a więc 336 lat później. Grecja dopiero w 1923.Czy wszyscy przeszli na ten kalendarz gregoriański? Może znacie kogoś kto należy do religii prawosławnej? Kiedy oni mają Boże Narodzenie? My nagrywaliśmy ten odcinek 6 stycznia 2022 roku. Właśnie 6 stycznia w religii prawosławnej była Wigilia, a 7 stycznia było Boże Narodzenie. Dlaczego? Religia prawosławna jest głównie w Rosji. Wprawdzie Rosja używa kalendarza gregoriańskiego jednak w kościele prawosławnym używa się dalej kalendarza juliańskiego. Pamiętacie, że papież Grzegorz XIII musiał usunąć 10 dni aby przesunąć kalendarz. Do dzisiaj kalendarz juliański przesunął się jeszcze bardziej i różnica wynosi 13 dni. Tak więc większość ludzi ma Boże Narodzenie 25 grudnia, a prawosławni mają 13 dni później. Tak naprawdę oni też mają 25 grudnia, ale według tego starego kalendarza juliańskiego.My dzisiaj używamy gregoriańskiego kalendarza słonecznego. Jednak wcześniej ludzie używali głównie kalendarzy księżycowych.

Kołobrzeg jest jedną z najstarszych miejscowości we współczesnej Polsce. Gród istniał już prawdopodobnie w VIII wieku, ale skąd się wzięła nazwa Kołobrzeg? Dzisiejsza nazwa jest krótsza, kiedyś Kołobrzeg miał dłuższą nazwę. Niemiecki kronikarz Thietmar napisał o tym jak Mieszko I zdobył Kołobrzeg. W swojej kronice używał on nazwy “Sól koło brzegu”. Np. biskupa Reinberna opisał tak: “Reinbern, biskup kościoła Soli Kołobrzeskiej”. Po łacinie to miasto nazywało się “Salsa Cholbergiensis”, co na polski tłumaczy się jako “Sól koło brzegu” lub “Sól Kołobrzeska”.Jakie plemiona zamieszkiwały okolice Kołobrzegu? Na terenie dzisiejszej Polski bylo dużo plemion. Tam gdzie jest dzisiaj Wielkopolska przy Poznaniu byli Polanie, tam gdzie jest Małopolska przy Krakowie byli Wiślanie, a na północy przy Kołobrzegu nad Morzem Bałtyckim zamieszkiwali Pomorzanie. Do dzisiaj ta część Polski przy morzu nazywa się Pomorze.Gdzie kiedyś znajdował się Kołobrzeg? Jak spojrzycie na mapę to nad morzem znajduje się Kołobrzeg. Przez Kołobrzeg płynie rzeka Parsęta. Pod Kołobrzegiem znajduje się wieś Budzistowo. Właśnie tam kiedyś znajdował się Kołobrzeg. Po niemiecku Budzistowo nazywa się Altstadt czyli “stare miasto”. Tak więc Budzistowo to stary Kołobrzeg, a dzisiejszy Kołobrzeg to nowe miasto.Ale Budzistowo znajduje się dalej od morza. Czemu stary Kołobrzeg zbudowano dalej od morza, a nie nad samym morzem jak jest dzisiaj?Mieszko I należał do Polan. Polanie dołączyli do swojego kraju sąsiednie plemiona takie jak Ślężanie, Wiślanie oraz na północy Pomorzanie. Wodzem Polan był Mieszko I. Skąd wiemy, że zdobył Kołobrzeg i dołączył go do swojego państwa. Pisał o tym niemiecki biskup i kronikarz Thietmar. Ale potwierdzają to także archeolodzy. W okolicy wykopano umocnienia budowane w czasach Mieszka. Ten polski książę wszystkie swoje miasta umacniał w ten sam sposób. Kazał budować wał skrzyniowy nazywany też wałem izbicowym. Jak się to budowało?Jak duży jest pokój, w którym śpisz? W czasach Mieszka na pokój mówiło się izba. Wyobraź sobie dużą skrzynię z drewna wielkości twojego pokoju. Mieszko kazał robić takie wielkie skrzynie, do których sypano piasek. Z boków więc było drewno, a w środku ziemia. Z przodu sypano jeszcze więcej piasku. Takie wały bardzo trudno było rozwalić. Były one szerokie i bardzo ciężkie, bo piasek jest ciężki. Wprawdzie było tam drewno, ale nie można go było podpalić, bo to drewno stykało się z wilgotną ziemią w środku.Taki wał, czyli jakby taki mur składał się z wielu skrzyń albo wielu izb, które były połączone ze sobą. Czy wszystkie takie skrzynie czy izby były wypełnione ziemią? Niektóre skrzynie zostawały puste. Wykorzystywano je na magazyny albo na więzienia. Tak właśnie wyglądały wały o konstrukcji skrzyniowej lub izbicowej. Takie wały kazał budować Mieszko i takie kazał zbudować także w Kołobrzegu.Mieszko I zdobył Kołobrzeg i całe Pomorze. Jego syn Bolesław Chrobry uczynił w Kołobrzegu jedno z trzech biskupstw. Wtedy w Polsce był jeden arcybiskup, który był w Gnieźnie, był to brat św. Wojciecha i nazywał się Radzym. Było też trzech biskupów: jeden w Krakowie, jeden we Wrocławiu i jeden właśnie w Kołobrzegu. Tak więc Mieszko I i Bolesław I wprowadzili chrześcijaństwo na Pomorzu. Jednak gdy zaczął panować Mieszko II ludzie się zbuntowali i wrócili do dawnych bogów.Kołobrzeg oderwał się od państwa Polan czyli od Polski. Ponownie musiał go zdobywać Bolesław III Krzywousty. Próbował on zdobyć Kołobrzeg w 1103, ale mu się nie udało. Wrócił jednak 4 lata później w 1107 i jak napisał Gall Anonim “zdobył sławne miasto Kołobrzeg”. Jednak po śmierci Krzywoustego doszło do rozbicia dzielnicowego i Polska rozpadła się na kilka kawałków. Kołobrzeg przez jakiś czas był osobnym księstwem. Później został zdobyty przez Duńczyków, a jeszcze później przez Niemców. Nie chcieli oni przyjmować do miasta Polaków, tak więc miasto stało się miastem niemieckim. Powstała wtedy Hanza.Co to była Hanza albo do czego była podobna? Hanza to było coś w rodzaju Unii Europejskiej, która istnieje dzisiaj. Jak to działało? Do Hanzy należały miasta z różnych państw. Głównie były to miasta nad Morzem Bałtyckim. Pomimo, że należały one do różnych państw to łączył je handel. Początkowo więc pod panowaniem niemieckim Kołobrzeg zmienił się w miasto handlowe. Jedno z wielu miast, które należały do Hanzy. Później jednak wszystko się zmieniło.W tym okresie Kołobrzeg był wielokrotnie oblegany przez różne wojska. Np. w 1807 roku Kołobrzeg oblegały wojska napoleońskie, w tym także polskie oddziały. Niestety okres, kiedy Kołobrzeg był twierdzą nie był najlepszy dla handlu i mieszkańcy zbiednieli. Na szczęście wszystko się znowu zmieniło.W 1830 roku otworzono pierwszy zakład kąpieli solankowych. Solanka to słona woda, czyli woda z solą, którą chemicznie nazywa się chlorkiem sodu. Gdy jednak zbadano tą solankę okazało się, że zawiera oprócz sodu także inne ważne dla zdrowia pierwiastki takie jak: brom, jod, jony wapnia, żelaza, magnezu i innych. Kołobrzeg stał się znanym w całej Europie uzrowiskiem. Aby ludzie mogli tu przyjeżdżać zbudowano połączenia kolejowe z innymi miastami.Kołobrzeg był niemieckim miastem aż do 1945 roku. W tym okresie nazywał się po niemiecku Kolberg. Gdy w 1945 roku kończyła się II wojna światowa Niemcy ponownie zmienili miasto w twierdzę. Niemcy ogłosili Kołobrzeg twierdzą i bronili każdego budynku po kolei. Wojska rosyjskie próbowały zdobyć miasto już 4 marca 1945 roku. Ten atak się jednak nie udał. Kolejny raz spróbowano 7 marca. Ta bitwa trwała aż do 18 marca 1945. Kołobrzeg zdobywała między innymi 1 Armia Wojska Polskiego. Ostatecznie zdecydowano na ostrzał z Katiusz. Były to rosyjskie wyrzutnie rakiet. Katiusze wystrzeliwały rakiety co 10 sekund i właśnie ten ostrzał bardzo zniszczył Kołobrzeg.Jednym z budynków, który Niemcy zamienili w twierdzę był kościół Mariacki w Kołobrzegu. Historia tego kościoła to w skrócie historia Kołobrzegu i zmian, które tutaj zachodziły. Ten kościół mariacki zbudowano w XIV wieku w stylu gotyckim, czyli okna mają witraże oraz są zakończone ostrym łukiem. Więcej o stylach architektonicznych możecie posłuchać w odcinku 108. Ten kościół był kościołem katolickim przez około 200 lat. W XVI wieku stał się świątynią luterańską. Luteranie to niemieccy protestanci. W 1945 Niemcy zmienili ten kościół w twierdzę i został on całkowicie zniszczony. Odbudowano go dopiero w 1958 roku czyli 13 lat po II wojnie światowej.Po II wojnie światowej Kołobrzeg stał się polskim miastem i tak jest aż do dzisiaj. 18 marca 1945 roku w Kołobrzegu odbyły się zaślubiny Polski z morzem. W czasach PRLu odbywał się tutaj Festiwal Piosenki Żołnierskiej aż do 1989 roku. Ten rok 1989 wielu uznaje za koniec PRLu czyli komunistycznej Polski. Tak więc Festiwal skończył się wraz z komunizmem w Polsce. Kołobrzeg jest bardzo starym miastem. Do Polski dołączyli go Mieszko I i Bolesław Chrobry. Powstało wtedy biskupstwo w Kołobrzegu. Później jednak ludzie wrócili do religii pogańskiej. Ponownie Kołobrzeg przyłączył do Polski Bolesław III Krzywousty. Jednak Kołobrzeg odpadł od Polski podczas rozbicia dzielnicowego. Był on pod panowaniem Duńczyków, książąt Pomorskich, a potem Niemców. Najpierw rządzili tu Niemcy z Brandenburgii, a potem z Prus. W okresie niemieckim miasto najpierw należało do Hanzy, potem było twierdzą, a potem zmieniło się w uzdrowisko. W 1945 ponownie przyłączono Kołobrzeg do Polski.

My dzisiaj będziemy mówić o Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Zwyczajowo jest nazywany “Starymi Powązkami” lub po prostu “Powązkami”. Lepiej jednak używać nazwy “Stare Powązki” aby odróżnić go od Wojskowych Powązek. Te dwa cmentarze leżą niedaleko od siebie i gdy ludzie mówią “Powązki” to czasem nie wiadomo o który cmentarz im chodzi. Dlaczego warto odwiedzać cmentarze? Król Salomon napisał: “Lepiej iść do domu żałoby, niż iść do domu biesiady; bo tam widzi się kres wszystkich ludzi, a żyjący powinien brać to sobie do serca” (Kaznodziei Koheleta 7:2). Kiedy założono ten cmentarz? Kiedy założono cmentarz na Starych Powązkach?Ten stary cmentarz założono w 1790 roku. Gdy nagrywaliśmy ten odcinek był rok 2021, a więc minęło 231 lat. Cmentarz Wojskowe Powązki, który leży obok jest dużo młodszy, założono go dopiero w 1912 roku. Na tym cmentarzu jak sama nazwa mówi leżą żołnierze. My jednak dzisiaj zajmiemy się głównie Starymi Powązkami. Zanim jednak do tego przejdziemy musimy dowiedzieć się jak chowano zmarłych zanim powstał cmentarz Stare Powązki.W XVIII wieku zmarłych chowano w obrębie murów miasta. Bogaci mieli groby w kościelnych podziemiach. Biednych jednak chowano wokół murów. Przybywało jednak ludzi w Warszawie i na cmentarzach dla tych biedniejszych robił się ścisk. Umarłych chowano jednych na drugich.Ludzi nie zakopywano głęboko i umarłych potrafiły wykopać nawet koty. Bardzo brzydko pachniało przy takich cmentarzach i było zagrożenie, że z tego powodu wybuchnie epidemia. Jeżeli np. ktoś umarł na jakąś zaraźliwą chorobę, umarł i został zakopany bardzo płytko, tak, że mógł go odkopać kot czy pies to potem takie zwierzę mogło przenieść chorobę na żywych ludzi.W 1770 roku marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski wystąpił z propozycją aby cmentarz znalazł się za miastem. Chciał też wprowadzić zakaz chowania zmarłych w obrębie murów miasta Warszawy. Królem był wtedy Stanisław August Poniatowski. Czy Warszawiakom spodobał się ten pomysł? Nie. Zaczęto krytykować króla i jego rząd. Konfederaci barscy twierdzili, że król chce wyrzucać zmarłych Warszawiaków za mury jak zdechłe psy. Musiało minąć aż 20 lat podczas, których przykład dał biskup Gabriel Wodzyński. Napisał on w testamencie, że ma zostać pochowany w polu, czyli poza miastem.Dzisiaj Stare Powązki znajdują się w środku Warszawy, ale 230 lat temu była tam wieś, która się nazywała Powązki. Kto oddał te tereny na cmentarz i dlaczego? Izabela Czartoryska postawiła tam piękne ogrody, do których zjeżdżali ludzie z całej Europy. Jej sąsiad Melchior Korwin-Szymanowski chciał jej zrobić na przekór i oddał tereny przy tych ogrodach na cmentarz. Niestety te ogrody zginęły później podczas wojny polsko-rosyjskiej. Cmentarz za to przetrwał do naszych czasów. W tamtych czasach niektórzy mówili nie “cmentarz” ale “smentarz”. Cmentarz dla Warszawy powstał we wsi Powązki w 1790.Do uroczystego poświęcenia cmentarza lub “smentarza” doszło w 1792 roku w obecności króla Stasia. Niestety 3 lata później Polska przestała istnieć, bo w 1795 roku doszło do trzeciego rozbioru Polski. Tak więc cmentarz na Stary Powązkach powstał jeszcze w czasach ostatniego króla i Rzeczypospolitej Obojga Narodów.Cmentarz został więc założony poza Warszawą we wsi Powązki, która znajdowała się na północ od Warszawy. Jak wyglądał pogrzeb w tamtych czasach? W tamtych czasach ludzie najczęściej umierali w domu. Czekano później trzy dni, aby mieć pewność, że umarli na pewno. Czasami zdarzało się, że ludzie budzili się. Aby więc nie pochować czasem kogoś żywego taka nieżywa osoba leżała w domu przez trzy dni. Później odprawiano mszę w kościele w Warszawie, a później stamtąd transportowano trumnę na Powązki. Było to daleko poza Warszawą, a więc trwało to nawet dwie godziny. Na północ od Warszawy powstała później dzielnica żydowska i kondukt pogrzebowy (czyli taki pochód z trumną) szedł dwie godziny z Warszawy przez żydowską dzielnicę północą na Powązki. Cmentarz na Powązkach się powiększał. Później powstał przy nim cmentarz żydowski w 1806 (czyli 16 lat po Powązkach), a trochę dalej cmentarz wojskowy, który często nazywa się Wojskowymi Powązkami w 1912 (czyli 122 lata później). My dzisiaj zajmujemy się tylko Starymi Powązkami, które powstały w 1790 roku.Na Starych Powązkach jest dużo grobów z pięknymi rzeźbami. Nigdzie na świecie nie ma tylu pięknych pomników na cmentarzach. Dlaczego tak się stało? Tak piękne rzeźby robiono dla sławnych i ważnych ludzi, którzy spoczęli na Powązkach, ale jest jeszcze jeden powód dlaczego robiono tam tak piękne rzeźby. Cmentarz powstał 3 lata przed trzecim rozbiorem Polski. Gdy w wolnym kraju umiera jakiś ważny lub sławny człowiek to często stawia mu się pomnik np. na jakimś placu w centrum miasta. Polska jednak nie była wtedy wolnym krajem. W zasadzie nie było wtedy Polski. Tak więc Polacy nie mogli postawić pomnika zmarłemu Polakowi w centrum Warszawy. Najpiękniejsze pomniki robione przez najsłynniejszych rzeźbiarzy pojawiały się więc na Starych Powązkach. W innych krajach sławni rzeźbiarze nigdy nie wykonywali nagrobków. W Polsce pod zaborami najsławniejsi artyści chętnie przygotowywali rzeźby na cmentarz powązkowski. Później w gazetach ukazywały się recenzje nowych pomników, nagrobków, kapliczek, które stawiano na cmentarzu.Jakie szczególnie rzeźby zapamiętaliście z Powązek? Na tym cmentarzu znajduje się także grób Marii Kownackiej. Napisała ona dla dzieci książkę: “Plastusiowy pamiętnik” i dlatego na jej grobie jest malutka figurka Plastusia czytającego książkę. Nie jest łatwo zauważyć tej figurki, bo jest mała. Ale dzieci, które ją widzą często pytają czy jest tam pochowany Plastuś.Jak myślicie ile osób pochowano na Starych Powązkach? Nie wiadomo dokładnie, ale niektórzy liczą, że przez ten okres 230 lat na Powązkach pochowano około miliona osób. Ale jak to możliwe? Obecnie na Starych Powązkach doliczono się tylko 70 tysięcy grobów. Podczas tych 230 lat przez Polskę przechodziły różne kataklizmy jak wojny i zarazy. Wielokrotnie zmarłych było tak dużo np. podczas jakiejś zarazy, że ludzi chowano w masowych grobach. Np. w 1831 roku wojsko rosyjskie walczące z powstaniem listopadowym przyniosło cholerę.W tym okresie 230 lat cmentarz się także podniósł do góry. Dlaczego? Przez większą część czasu był to cmentarz katolicki. Ziemia na cmentarzu była poświęcona, a więc nie wolno jej było wywozić. Za każdym razem jak zakopano kogoś zmarłego cmentarz podnosił się nieznacznie, a jak mówiliśmy zakopano tam około miliona zmarłych. Ta ziemia przysypała starsze groby. Niektóre z nich zniknęły i dopiero niedawno udało się odnaleźć groby w miejscach, w których wydawało się, że nic nie ma.W jakich pogrzebach uczestniczyła cała Warszawa? Jan Kiliński był szewcem, który został pułkownikiem podczas insurekcji kościuszkowskiej. Na jego pogrzebie zebrał się ogromny tłum, który szedł za trumną na Powązki.Inna słynna osoba, to Wojciech Bogusławski autor pierwszej opery narodowej “Krakowiacy i Górale”. W jego pogrzebie szedł także młody Fryderyk Chopin, który na Powązkach odwiedził na pewno przy okazji grób swojej zmarłej młodszej siostry.Najsłynniejszy jednak był pogrzeb tz. “pięciu poległych”, którzy zginęli 27 lutego 1861 roku podczas starcia manifestujących z rosyjskim wojskiem. Na pogrzebie tych pięciu młodych Warszawiaków zebrało się 200 tysięcy ludzi. Początkowo mieli oni swój grób na Powązkach, ale później Rosjanie kazali zniszczyć ten grób. Ludzie jednak dalej przychodzili w to miejsce i kładli kwiaty, dlatego później stał tam rosyjski żołnierz. Pilnował on, aby nikt w tym miejscu nie stawał aby się pomodlić czy zostawić wieniec.Z kolei w 1925 roku zmarł Stanisław Reymont autor powieści “Chłopi”, za którą dostał nagrodę Nobla. On chciał aby go pochowano w ziemi jak zwykłego chłopa. W momencie śmierci był jednak tak sławny, że jego miejsce na Powązkach jest oznaczone piękną tablicą pamiątkową. Jego grób jest pierwszym w alei zasłużonych. Jak myślicie czy powinno się go pochować w ziemi jak sam chciał czy dobrze, że ma piękną tablicę przy grobie?Nie zawsze ludzi wieziono zwykły karawanem czyli takim wozem do przewozu trumien. Poetę-żołnierza Artura Oppmana wieziono na armatniej lawecie, a trumny słynnych lotników Żwirko i Wigury przymocowano do kadłuba samolotu, który wędrował przez całe miasto na Powązki.A jak wyglądała historia tego cmentarza podczas II wojny światowej? Podczas II wojny światowej Powązki ucierpiały od bombardowań tak jak cała Warszawa. Tuż przed powstaniem warszawskim doszło tutaj do starcia żołnierzy AK z Niemcami. Później podczas powstanie pomiędzy grobami stanęły hitlerowskie czołgi i stąd ostrzeliwały śródmieście. Podobno w piwnicach największych grobów ukrywali się ścigani powstańcy i stąd robili wypady na tyły Niemców.Po wojnie Warszawa była zniszczona w 75%. To znaczy, że na każde cztery domy trzy były zniszczone. Wyobraźcie sobie, że na waszej ulicy zostaje zburzonych tyle domów. Ile osób nie miałoby gdzie mieszkać? Podczas tych walk i późniejszego niszczenia Warszawy przez hitlerowców ucierpiały także Powązki. Później zaczęto odbudowywać domy dla ludzi. Niektórzy z odbudowujących kradli materiały np. na dach z cmentarza. Jak myślicie czy dobrze robili? Czy ktoś kto np. miał małe dzieci mógł ukraść dach z cmentarza aby jego dzieciom nie padał desz na głowę?Prawdopodobnie w przyszłości nagramy jeszcze jeden odcinek o Powązkach Wojskowych oraz o wielu różnych osobach, które spoczęły na obu cmentarzach.

Dzisiaj nauczymy się jak rozpoznawać w jakim stylu budowano w przeszłości. Trudno jest rozpoznać style w jakich budowano, bo ludzie budowali w różnych stylach. Jedni kopiowali od drugich. Czasami mieszali kilka stylów. Będziemy dziś mówić o stylu romańskim, gotyckim oraz renesansie. Gdzie możecie znaleźć przykłady budynków w różnych stylach?Na banknocie 5 euro pokazano styl klasycystyczny, na 10 - styl romański, na 20 - gotyk, na 50 - renesans, na 100 - barok. Dlaczego my zaczęliśmy od stylu romańskiego, a nie klasycystycznego, który był wcześniej? Styl klasycystyczny to styl budowania w starożytnej Grecji oraz w starożytnym Rzymie. Budynki takie stawiano wszędzie tam gdzie dotarło cesarstwo rzymskie. Takie budynki albo ich ruiny są np. we Włoszech, w Hiszpanii, we Francji czy w Anglii. Rzymianie nigdy jednak nie podbili Polski tak więc w Polsce nigdy nie postawiono budynku w stylu klasycystycznym. Polska architektura zaczęła się dopiero od następnego stylu - stylu romańskiego i dlatego od tego zaczniemy.Zacznijmy od nazwy. Styl romański powstał na terenie dzisiejszych Włoch, Francji i Niemiec. Te tereny należały kiedyś co cesarstwa rzymskiego. Ono upadło w 5 wieku, ale ludzie dalej starali się budować w tym rzymskim stylu. Ludzie w średniowieczu starali się kopiować starożytny styl rzymian, ale nie potrafili skopiować wszystkiego. Np. w Rzymie od czasów starożytnych stoi Panteon. Budowla, która ma piękną kopułę na dachu. Ludzie w średniowieczu to widzieli, ale nie potrafili tego odtworzyć. Jak więc budowali?Budowniczowie w średniowieczu chcieli budować tak jak starożytni, ale nie potrafili. Budowali grube mury i bardzo małe okna. Były to budynki, które trudno było zdobyć. Np. kościół w stylu romańskim także miał grube mury i małe okna. Gdy zbliżali się najeźdźcy taki kościół zmieniał się w twierdzę, której bronili miejscowi ludzie. Ponieważ w takich murach były tylko małe okienka, to w środku było dość ciemno. Jak rozpoznać styl romański. Gdy zobaczycie budynek z kamieni lub cegieł, który ma małe okna zaokrąglone u góry to możecie być pewni, że to budynek w stylu romańskim.Jak się nazywał kolejny styl i skąd ta nazwa? Cesarstwo rzymskie upadło gdy przybyli barbarzyńcy tacy jak Wandalowie, Hunowie i Goci. Ci ostatni podzielili się na dwie duże grupy. Wizygotów, którzy zajęli dzisiejszą Hiszpanię oraz Ostrogotów, którzy zajęli dzisiejsze Włochy. Styl romański charakteryzował się okrągłymi łukami. Styl gotycki miał takie spiczaste łuki. Porównajcie na obrazku: styl romański to łuk okrągły, a styl gotycki to łuk z takim ostrym czubkiem. Skąd ta zmiana? Niektórzy twierdzą, że Goci mieli dużo kontaktów z wyznawcami Islamu, a oni budowali właśnie łuki z ostrym zakończeniem. Łuk w budowlach islamskich jest troszkę inny, ale ma właśnie ten czubek. Ale czym jeszcze charakteryzował się styl gotycki? Styl gotycki to oprócz tych spiczastych łuków miał także witraże. Witraże to takie kolorowe szybki, z których robiono obrazy. Styl gotycki był wykorzystywany do budowania wielu kościołów tak więc witraże także najczęściej przedstawiały obrazy religijne.Nie wszyscy lubili styl gotycki. Np. we Włoszech ludzie pamiętali, że Goci byli jednymi z barbarzyńców, którzy zniszczyli Rzym. Tak więc nazywanie stylu gotyckim oznaczało, że jest to brzydki styl barbarzyńców. Dzisiaj wielu ludzi lubi styl gotycki, ale w tamtych czasach wielu, szczególnie z Włoch nie lubiło tego stylu i nazwali go od Gotów - stylem gotyckim. W jakim więc stylu budowali Włosi gdy odrzucili styl gotycki? Stworzyli trzeci styl, o którym też sobie dzisiaj powiemy. Włosi postanowili wrócić do stylu starożytnych. Czym się charakteryzował ten styl? Zaczęliśmy dziś od stylu romańskiego. Jego nazwa pochodzi od słowa Roma czyli nazwy Rzymu. Styl ten naśladował to jak budowali starożytni. Niestety ludzie zapomnieli wiele rzeczy. Np. w Rzymie od czasów starożytnych stał Panteon czyli świątynią z piękną kopułą. W średniowieczu ludzie oglądali ten budynek, ale nie potrafili tak budować. Tak więc styl romański to były grube mury i małe zaokrąglone okna u góry. Później przyszedł styl gotycki z tymi spiczastymi łukami u góry. Renesans to prawdziwy powrót do architektury starożytnego Rzymu. Ponownie zaczęto robić okrągłe łuki. Różnica polegała na tym, że w stylu romańskim były małe okna z okrągłymi łukami, a w renesansie budowano wielkie okna z okrągłymi łukami. Znaleziono księgi starożytnego architekta Witruwiusza. Ludzie zaczęli je czytać i ponownie nauczyli się budować tak piękne rzeczy jak okrągłe kopuły na dachach.Tak więc renesans oznacza odrodzenie, czyli ponowne narodzenie sztuki i architektury starożytnej. Budowano tak jak starożytni Grecy i Rzymianie. Nie chodzi jednak tylko o takie elementy jak kolumny czy kopuły na dachach. Wrócono także do złotego podziału czyli boskiej proporcji. Aby zrozumieć co to jest złoty podział trzeba znać trochę matematyki. Fibonacci był włoskim matematykiem i opisał ciąg liczb, który dzisiaj nazywamy właśnie ciągiem Fibonacciego.Ciąg Fibonacciego to ciąg czyli taka lista kolejnych liczb: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13. Aby dowiedzieć się jaka będzie kolejna liczba trzeba dodać dwie poprzednie. Tak więc po liczbach 8 i 13 będzie liczba 21, bo 8 + 13 = 21. Kolejna liczba to 34 bo 13 + 21 = 34 itd. Te liczby widać w naturze np. w budowie muszli ślimaka, liczbie płatków w kwiatach czy liczbie rzędów nasion w słoneczniku. Okazuje się, że dla ludzkiego oka proporcja dwóch kolejnych liczb ciągu Fibonacciego jest bardzo ładna. Już starożytni Grecy zbudowali Partenon, w którym użyto złotej proporcji. Aby budynek miał tą złotą proporcję używa się dwóch kolejnych liczb z ciągu Fibonacciego, np. 8 i 13. Większą liczbę używa się jako szerokość, a mniejszą jako wysokość. Aby zobaczyć jak ładny prostokąt wychodzi nie musicie szukać budynku. Takie prostokąty są używanie nie tylko w architekturze. Np. karty kredytowe czy pocztówki także zachowują tą złotą proporcję. Ale dość matematyki, wróćmy do architektury.W Polsce budowano najpierw w stylu gotyckim: grube mury i małe zaokrąglone okna. Później w stylu gotyckim: cieńsze mury oraz wielkie spiczaste u góry okna z pięknymi witrażami. Potem rozpoczął się renesans, kiedy zaczęto budować kopuły i kolumny. Dzisiaj ludzie budują w wielu stylach. Np. wiele kościołów w Polsce buduje się dzisiaj w stylu neogotyckim. Czyli taki kościół ma wielkie okno ze spiczastym łukiem u góry oraz witrażami. Ale takie kościoły nie zostały zbudowane w okresie gotyku dlatego nazywa się ten styl neogotykiem czyli takim nowym gotykiem.To oczywiście nie są wszystkie style. Po stylu romańskim, gotyckim i renesansie przyszedł barok, potem klasycyzm itd. My jednak dzisiaj zajęliśmy się pokrótce trzema pierwszymi stylami architektonicznymi w Polsce. Czasami dość trudno jest rozpoznać te style. Ale jeżeli budynek ma malutkie, maluteńkie okna to prawdopodobnie jest styl romański. Gdy ma duże okna z witrażami zakończone ostro u góry to jest gotyk. Gdy budynek ma kopułę na dachu albo kolumny z przodu to prawdopodobnie jest renesans.Np. we Florencji jest katedra z kopułą na dachu. Jest tam kopuła, okna są zaokrąglone, a więc to renesans. Podobnie w Rzymie, w Watykanie jest Bazylika św. Piotra. Widać kopułę na dachu, a kolumny z przodu - to także renesans. Z kolei katedra Notre Dame w Paryżu ma ostro zakończone łuki - łatwo więc rozpoznać, że to gotyk. Podobnie kościół Mariacki w Krakowie. Najtrudniej jest znaleźć budynki w stylu romańskim z maleńkimi oknami. Np. Zamek Książąt Głogowskich był rozbudowywany przez całe wieki. Jego wieża jest w stylu romańskim, fragmenty muru są w stylu gotyckim, a sam zamek jest w stylu barokowym, którego dzisiaj nie omawialiśmy.Pamiętajcie też, że sporo budynków w Polsce, np. wiele kościołów ma właśnie duże okna z witrażami oraz mają ostro zakończone łuku u góry - można by więc powiedzieć, że to jest gotyk, ale najczęściej są to nowe kościoły, które zbudowano w starym stylu gotyckim. Tak więc nazywa się je neogotykiem. Jeden z następnych odcinków poświęcimy cmentarzowi na Powązkach. Tam stoi wiele kapliczek i grobowców, które są zbudowane właśnie w stylu neogotyckim.

11 listopada to dzień, w którym przypada rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę. Ludzie mówią wtedy głównie o marszałku Piłsudskim. Ale czy wiecie, że był w tamtych czasach inny marszałek i też miał udział w odzyskaniu przez Polskę niepodległości? Jak on się nazywał?Marszałek Edward Śmigły-Rydz był jednym z najważniejszych pomocników Piłsudskiego. Został też jego następcą, ale na początku miał inne zainteresowania.Zacznijmy jednak od początku. Edward Rydz urodził się w 1886 roku w Galicji czyli w zaborze austryjackim. Jego tata zmarł gdy Edward miał 2 lata, a mama gdy miał 10 lat. Potem zaopiekował się nim dziadek. Była to biedna rodzina, ale dzięki pomocy pewnej rodziny Edward mógł się uczyć. Poszedł na studia na malarstwo. Uczył się w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Później jednak postanowił przerwać naukę malarstwa i poświęcić się walce o niepodległość. Czemu jednak wstąpił do austriackiego wojska?Edward Rydz chciał nauczyć się dowodzenia, aby to później wykorzystać do wyzwolenia Polski. Przy armii austryjackiej powstały też później Legiony Polskie. Edward Rydz został powołany do armii austryjackiej, ale Piłsudski załatwił mu przeniesienie do Legionów Polskich. Rydz-Śmigły okazał się on bardzo dobrym dowódcą i wciąż go awansowano. Założył też polski wywiad, a w wolnych chwilach grał z żołnierzami w piłkę nożną.W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Niemcy i Austro-Węgry walczyły przeciwko Rosji. Polacy mieszkali wtedy zarówno w Niemczech jak i w Austrii, ale także w Rosji. Wszystkie te kraje obiecywały Polakom własne państwo jak im pomogą na tej wojnie. Legiony Polskie były polskimi oddziałami przy armii austryjackiej. Austriacy i Niemcy byli w sojuszu przeciwko Rosji. Polacy walczyli razem z armią austriacką przez 3 lata, od 1914 do 1917. Wtedy doszło do kryzysu przysięgowego.W tamtych czasach nie było Polski, była podzielona między Rosję, Austrię oraz Niemcy. W Rosji rządził car Mikołaj II, w Austro-Węgrach rządził cesarz Franciszek Józef, a w Niemczech rządził cesarz Wilhelm II. Car i cesarz to w zasadzie to samo, tak więc Polakami rządziło wtedy trzech cesarzy. Pokłócili się jednak i rosyjski car Mikołaj II walczył z austriackim cesarzem Franciszkiem Józefem oraz niemieckim cesarzem Wilhelmem II. Polacy przysięgli walczyć razem z Austrią, ale w 1917 roku Austria przekazała Polaków swojemu sojusznikowi Niemcom. Polacy obiecali walczyć z armią austriackiego cesarza Franciszka Józefa. Teraz jednak mieli przyrzec wierność niemieckiemu cesarzowi Wilhelmowi II. Tego właśnie nie chciał zrobić Piłsudski oraz wielu innych żołnierzy jak np. Śmigły-Rydz.Ale dlaczego Piłsudski chciał walczyć dla jednego z zaborców czyli dla Austrii, a nie chciał walczyć dla innego zaborcy czyli Niemiec? Z tych trzech zaborców Polakom najlepiej się działo w Austrii. W Rosji próbowano zrusyfikować Polaków, a w Niemczech próbowano ich zgermanizować. Tylko w Austrii Polacy mogli dalej być Polakami. Edward Rydz początkowo uczył się malować w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jej pierwszym dyrektorem był Jan Matejko, który namalował wiele obrazów o historii Polski. Na pewno widzieliście portrety królów Polskich, albo obraz Bitwa pod Grunwaldem. Matejko mimo, że mieszkał w Galicji, czyli tej części Polski, która należała do Austrii to mógł malować takie obrazy. Gdyby mieszkał w Rosji albo Niemczech prawdopodobnie dostałby się za to do więzienia. Tak więc z trzech zaborców Austria była tym najlepszym i Polacy mieli tam sporo wolności choć nie mieli niepodległości.Tak więc Piłsudski i Śmigły-Rydz chcieli walczyć u boku Austrii, ale nie chcieli walczyć u boku Niemiec. Gdy więc w 1917 roku Legiony miały przysiąc wierność niemieckiemu cesarzowi Wilhelmowi II doszło do kryzysu przysięgowego i legioniści rzucili broń. Niemcy kazali za to zamknąć Piłsudskiego, a co robił wtedy Śmigły-Rydz?Józef Piłsudski siedział w więzieniu od lipca 1917 roku do listopada 1918 czyli prawie rok i cztery miesiące. W tym czasie Edward Śmigły-Rydz objął dowództwo nad POW czyli Polską Organizacją Wojskową. Można powiedzieć, że Edward Śmigły-Rydz zastępował wtedy Piłsudskiego, który siedział w Magdeburgu. Gdy Polska się zjednoczyła trzeba też było zjednoczyć wszystkie organizacje wojskowe. Śmigły-Rydz pojechał więc do Kijowa, aby włączyć tamtejszą POW do wojska Polskiego. Poznał tam wtedy swoją przyszłą żonę Martę..Piłsudski wyznaczył Śmigłego-Rydza do wielu zadań. Jednym z nich było dawanie odznaczeń wojskowych. W 1920 roku odznaczył on swoją przyszłą żonę Martę i dał jej Krzyż Walecznych “za zasługi dla ojczyzny”. Złośliwi ludzie twierdzili, że dał jej ten medal aby została jego żoną.Gdy powstała Polska w listopadzie 1918 roku od razu wybuchła wojna polsko-ukraińska. Później zaczęła się wojna polsko-sowiecka. Śmigły-Rydz dostawał wiele rozkazów od Piłsudskiego. Wszystkie swoje bitwy wygrywał. Dostał za to wiele odznaczeń, nie tylko polskich. Na początku roku 1920 Śmigły-Rydz pomógł wyzwolić Łotwę. Dostał wtedy polski order Virtuti Militari oraz łotewski Order Pogromcy Niedźwiedzia. Polski order Virtuti Militari to krzyż, w środku którego znajduje się biały orzeł, a na krzyżu jest napis “Virtuti Militari” co znaczy “męstwu wojskowemu”. Łotewski order Pogromcy Niedźwiedzia to także krzyż w środku którego znajduje się człowiek walczący z niedźwiedziem. Oczywiście Edward Śmigły-Rydz dostał wiele innych odznaczeń.Dostawał na wojnie wiele rozkazów od Piłsudskiego i nie przegrał żadnej bitwy, ale jaki jest najtrudniejszy rozkaz dla dowódcy? Jaki najtrudniejszy rozkaz dostał “Śmigły” podczas wojny polsko-bolszewickiej?Wycofanie się to jest jedna z najtrudniejszych operacji do wykonania. Chodzi o wycofanie się z bronią w ręku, a nie ucieczkę z pola bitwy. Śmigły-Rydz zdobył Kijów, jednak później przyszło wielu Rosjan i zaczęli okrążać to miasto. Śmigły dostał rozkaz wycofania się. Zrobił to nie tracąc broni i jego armia była gotowa walczyć później w bitwie warszawskiej.Edward Śmigły-Rydz należał do obozu piłsudczyków, czyli popierał rządy Józefa Piłsudskiego. Niestety ten zmarł 12 maja 1935 roku. Dzień przed śmiercią Piłsudski wezwał do siebie Śmigłego. Nie wiadomo o czym rozmawiali, ale przypuszcza się, że Piłsudski przekazał Śmigłemu-Rydzowi swoją ostatnią wolę co do organizacji wojska. Spotkali się 11 maja, dzień później 12 maja 1935 roku zmarł marszałek Józef Piłsudski. Zaraz w tą noc spotkał się rząd i następnego dnia 13 maja Edward Śmigły-Rydz został Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. Jest to dość długa nazwa, ale oznacza, że Śmigły-Rydz został naczelnym wodzem wojska polskiego. A kiedy został marszałkiem?Rok po śmierci Piłsudskiego, w 1936 roku prezydent mianował Śmigłego-Rydza marszałkiem polski. Tak więc gdy wybuchła II wojna światowa i gdy we wrześniu 1939 roku na Polskę napadli Niemcy to naczelnym wodzem był właśnie marszałek Edward Śmigły-Rydz. Do tego momentu nie przegrał on żadnej bitwy. Przegrał jednak we wrześniu 1939 roku. Z tego powodu wielu uważa, że to jego wina. O tym dlaczego Polska wtedy przegrała mówiliśmy w poprzednim, w 106 odcinku, który był poświęcony początkowi II wojny światowej.1 września 1939 roku Polskę zaatakowali Niemcy. 7 września już podchodzili pod Warszawę. Marszałek Śmigły-Rydz zadecydował wtedy o przeniesieniu sztabu czyli dowództwa do Brześcia. Niestety nie działała tam łączność. Polska czekała wtedy na pomoc Francji i Anglii. Sojusznikiem Polski była też Rumunia. Tamtędy miała przyjść pomoc od Francji. Niestety 17 września Polskę zaatakowała też Rosja Sowiecka. Zadecydowano wtedy o opuszczeniu granic Polski.Wojsko Polskie weszło do Rumunii, która była sojusznikiem Polski. Ponieważ jednak na Polskę napadli Niemcy i Rosjanie, a Francja i Anglia nie pomagały to Rumuni się wystraszyli i internowali wszystkich Polaków, w tym także marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza. Będąc w niewoli w Rumunii Śmigły-Rydz przekazał dowodzenie generałowi Sikorskiemu, który był na zachodzie. 7 listopada 1939 roku Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych został generał Władysław Sikorski. Czy to znaczy, że Śmigły-Rydz już nie chciał walczyć?Edward Śmigły-Rydz został internowany w Rumunii we wrześniu 1939 roku. Rok później udało mu się jednak zorganizować ucieczkę. Uciekł na Węgry i stamtąd w październiku 1941 roku przedostał się do okupowanej Polski. Niestety zachorował i zmarł w grudniu 1941 roku. Został pochowany na Powązkach pod nazwiskiem Adam Zawisza. Trwała wojna i dopiero po wojnie na grobie pojawiło się jego prawdziwe nazwisko - Edward Śmigły-Rydz.Edward Rydz-Śmigły był prawą ręką Piłsudskiego. Nie przegrał żadnej bitwy. Jego pierwszą i jedyną przegraną była wojna obronna we wrześniu 1939 roku, ale tej wojny nie dało się wygrać. Polska została zaatakowana ze wszystkich stron, a sojusznicy zawiedli. Trudno więc winić marszałka Śmigłego-Rydza za tą klęskę. Jak wielu żołnierzy przeszedł on granicę do Rumunii aby dalej walczyć. Niestety, gdy wrócił do Polski w 1941 roku zachorował i zmarł.

Dzisiaj będziemy mówić o wrześniu 1939 roku czyli o wojnie obronnej. Jest to ważny moment nie tylko w historii Polski, ale także innych krajów, bo 1 września 1939 roku rozpoczęła się II wojna światowa. Dlaczego do tego doszło? Dlaczego Polska przegrała? Czyja to wina? O tym właśnie dzisiaj porozmawiamy. Mówiliśmy już o tym w odcinku 29, ale teraz powiemy trochę więcej.Jak pewnie wiecie 1 września 1939 roku zaczęła się II wojna światowa. Dzieci w Polsce idą do szkoły 1 września, ale ponieważ wypadało to w piątek postanowiono, że szkoła rozpocznie się dopiero w poniedziałek 4 września. Niestety w ten piątek 1 września 1939 roku Niemcy napadły na Polskę. Jak wyglądało wojsko polskie w porównaniu z niemieckim?Polska miała gdzieś milion żołnierzy, a Niemcy prawie trzy miliony. Bardzo trudno jest wygrać jak wróg ma trzykrotnie większą przewagę. Jaki więc plan miała Polska w 1939 roku?Polski plan nazywał się: plan operacyjny “Zachód”. Polacy mieli sojuszników. Francuzi obiecali, że gdy Niemcy zaatakują Polskę to Francja zaatakuje Niemców z drugiej strony. Tak więc plan operacyjny “Zachód” polegał na tym, że Polacy zwiążą siły niemieckie w Polsce, a w tym czasie Francuzi zaatakują z drugiej strony, gdzie Hitler pozostawił mało wojska.A jaki był plan Niemców? Jaki plan miał Hitler?Niemcy planowali szybko pokonać Polskę i przerzucić siły do walki z Francuzami. Niemcy bali się walki na dwa fronty. Bali się, że tak jak podczas I wojny będą atakowani z dwóch kierunków ze wschodu i z zachodu.Aby zrozumieć to co się stało we wrześniu 1939 roku musimy najpierw dowiedzieć się co się stało w poprzednim miesiącu czyli w sierpniu 1939. Hitler bał się, że gdy zaatakuje Polskę to Francja uderzy na niego z drugiej strony. Poza tym nie wiedział co zrobią Rosjanie. W Rosji rządził wtedy Stalin. Niemcy to byli faszyści, a Rosjanie to byli komuniści. Nienawidzili oni siebie.Jednak Hitler powiedział, że podpisałby nawet pakt z diabłem. Wysłał więc swojego ministra spraw zagranicznych Ribbentropa do Moskwy. Tam 23 sierpnia podpisano pakt, który przeszedł do historii jako Pakt Ribbentrop-Mołotow.Ribbentrop był ministrem spraw zagranicznych Niemiec, a Mołotow Rosji. Tak naprawdę był to jednak pakt pomiędzy Hitlerem i Stalinem. Tak więc ten pakt z 23 sierpnia 1939 roku nazywa się paktem Ribbentrop-Mołotow albo paktem Hitlera ze Stalinem. Co było napisane w tym pakcie, w tej umowie?Hitler i Stalin podzielili między siebie kilka krajów, między innymi Polskę. Postanowili, że Niemcy wezmą zachodnią część Polski, a Rosjanie wschodnią jej część. Rosjanie i Niemcy ogłosili, że zawierają pokój, ale w tajnych punktach podzielili sobie świat między siebie. Ta część o podziale Polski i innych krajów była tajna.Amerykanie mieli tam swojego szpiega i dowiedzieli się o tej umowie już następnego dnia czyli 24 sierpnia. Powiadomili o tym Anglików, a oni Francuzów. Niestety nikt nie powiedział o tym Polsce. Polacy dalej myśleli, że grozi im wojna tylko z jednej strony, że tylko Niemcy chcą na nich napaść, a tak naprawdę szykowali się także Rosjanie.Tak więc Polacy spodziewali się niemieckiego ataku i nic nie wiedzieli o tym, że także Rosjanie się szykują. Polacy spodziewali się pomocy Francji i Anglii.Zamiast pomocy ze strony Francji przyszedł jednak niespodziewany atak ze strony Rosji. To Niemcy powinni walczyć na dwa fronty z Polską i Francją, a stało się tak, że to Polska walczyła na dwa fronty z Niemcami i Rosją. Ale o tych atakach powiemy za chwilę. Co jeszcze się wydarzyło w sierpniu 1939?23 sierpnia 1939 roku Hitler i Stalin zawarli pakt. Hitler postanowił zaatakować trzy dni później czyli 26 sierpnia. Potem się jednak rozmyślił i postanowił zaatakować dopiero 1 września. Jednak jeden niemiecki oddział się o tym nie dowiedział i zaatakował Polskę już 26 sierpnia. Niemcy jednak przeprosili i powiedzieli, że to pomyłka.Polacy widzieli, że Niemcy przygotowują żołnierzy na granicy i zwołali mobilizację.Polska ogłosiła mobilizację 30 sierpnia. Jednak było to za późno. Do swoich oddziałów zdążyło dotrzeć około 70% żołnierzy.Wojna zaczęła się 1 września 1939 roku, ale Hitler twierdził, że zaczęła się dzień wcześniej czyli 31 sierpnia.Niemcy obiecali więźniom, że będą wolni jak w polskich mundurach zaatakują niemiecką radiostację. Tak naprawdę wojna zaczęła się jednak 1 września.Na Polskę uderzyli Niemcy z północy, z zachodu i z południa. Z południa zaatakowali Słowacy. Niektórzy historycy twierdzą, że wojna rozpoczęła się atakiem na Westerplatte o 4:45 rano. Inni twierdzą, że wojna zaczęła się 5 minut wcześniej nalotem na miasto Wieluń.Polskie wojsko było podzielone na armie. Na północy walczyła armia Pomorze, pod nią znajdowała się armia Poznań. Niżej była armia Łódź oraz Kraków. Hitler postanowił zaatakować ze wszystkich kierunków i od razu iść na Warszawę. Z tego powodu jego wojska ominęły armię Poznań. Nikt ich nie zaatakował. Dowódca tej armi generał Tadeusz Kutrzeba chciał pomóc innym armiom.Kutrzeba chciał pomóc armii Łódź, ale marszałek Rydz-Śmigły, który był naczelnym dowódcą się na to nie zgodził.Armia Poznań długo się broniła, a później nawet zaatakowała. Początkowo generał Kutrzeba prosił naczelnego wodza o pozwolenie na pomoc armii Łódź. Niestety nie dostał takiego pozwolenia. Później jednak pozwolono mu na zaatakowanie Niemców. Doszło do największej bitwy we wrześniu 1939 roku.Niemcy parli na Warszawę ze wszystkich stron i wtedy zaatakowała ich armia Poznań oraz armia Pomorze. Generał Kutrzeba kazał zaatakować 9 września. Bitwa nad rzeką Bzurą trwała ponad tydzień. Najpierw atakowali Polacy, później Niemcy ściągali coraz więcej armii. Wtedy Polacy przebili się do Warszawy. Bitwa nad Bzurą dała czas na to aby przygotować Warszawę do oblężenia.Z Warszawy, ze stolicy uciekł polski rząd, uciekł naczelny wódz Rydz-Śmigły - pozostał jednak prezydent Warszawy. Warszawa broniła się od 8 do 28 września czyli około 3 tygodni. Najdłużej bronił się Hel, bo od 1 września czyli od początku, aż do 2 października, czyli cały miesiąc. Polacy bronili się tak długo bo spodziewali się pomocy od Francji i Anglii. Francuzi rzeczywiście przeszli granicę Niemiec, ale nigdy nie zaatakowali głównych sił niemieckich. Podeszli tylko do linii Zygfryda, czyli niemieckich umocnień. Ta krótka francuska ofensywa skończyła się po 16 września. Hitler mógł więc większość swojego wojska mieć w Polsce. Na granicy niemiecko-francuskiej była tzw. dziwna wojna, wojna bez strzelania. W tym czasie zaatakowali Rosjanie z drugiej strony. Tak więc Polska spodziewała się pomocy od Francji i miała podpisany układ pokojowy z Rosją. Niestety Francja nie pomogła, a za to zaatakowała Rosja.To oczywiście nie wszystko. Polscy żołnierze bronili się bardzo dzielnie, niestety niektórzy dowódcy zawiedli. Zawiedli też sojusznicy Polski czyli Francja i Anglia. Mimo wszystko właśnie wtedy zaczęła się II wojna światowa. Hitler zaatakował 1 września i była to wojna pomiędzy Polską a Niemcami. Jednak 3 września Anglia i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę. Tak więc ta wojna polsko-niemiecka zmieniła się w wojnę światową. Później oczywiście dołączyło jeszcze więcej krajów, ale to już historia wykraczająca poza wrzesień 1939 roku.

Ignacy Domeyko urodził się w 1802 roku czyli 7 lat po ostatnim rozbiorze Polski. Gdy umarł jego ojciec wychowaniem młodego Ignacego zajął się jego stryj, który też miał na imię Ignacy. Stryj to brat ojca.Stryj Ignacy studiował geologię i od małego uczył swojego bratanka. Ignacy Domeyko już jako dziecko interesował się skałami oraz ich powstawaniem. Potem uczył się na Uniwersytecie Lwowskim. Jednym z jego nauczycieli był Jędrzej Śniadecki. Ja uczyłem się na uczelni wyższej w Bydgoszczy, która za patronów ma właśnie braci Śniadeckich. Za moich czasów nazywała się ATR, a teraz nazywa się Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy. Ale wróćmy do Domeyki. Uczył się on na Uniwersytecie Lwowskim u Jędrzeja Śniadeckiego, ale on chciał się uczyć jeszcze więcej. Ignacy był prymusem. Dziś może nazwalibyśmy go także nerdem. Wraz z innymi uczniami założył więc Towarzystwo Filomatów.Filomaci mieli za cel samokształcenie. Spotykali się, aby się nawzajem uczyć. Chociaż Domeyko był młodszy od wielu innych filomatów to właśnie on uczył innych nauk przyrodniczych, takich jak fizyka, chemia czy właśnie geologia. Innym znanym filomatą był Adam Mickiewicz, polski poeta. Kuzynką Ignacego Domeyki była Maryla, w której zakochał się Adam Mickiewicz. Można więc powiedzieć, że dzięki Domeyce Mickiewicz poznał miłość swojego życia, ale to inna historia. Kiedyś napewno nagramy także odcinek o Mickiewiczu.Niestety władze carskie, bo Domeyko mieszkał w zaborze rosyjskim, kazały aresztować wszystkich członków Towarzystwa Filomatów. Domeyko, Mickiewicz i inni znaleźli się w więzieniu. Wiele lat później Adam Mickiewicz opisał to w dramacie “Dziady”. Opisuje tam jak do grupy młodych więźniów dołącza kolejny młody więzień o imieniu Żegota. Imię Ignacy pochodzi od łacińskiego słowa “ignis”, które oznacza ogień. Niektórzy uważają, że po polsku to imię brzmi Żegota. W języku staropolskim “żec” znaczyło palić się. Dlatego właśnie w swojej książce Adam Mickiewicz nazywa swojego przyjaciela Ignacego polskim imieniem Żegota. Jak kiedyś będziecie czytać 3 część Dziadów to zwróćcie uwagę na Żegotę.W wyniku tych aresztowań Ignacy Domeyko znalazł się pod dozorem policyjnym i nie mógł nigdzie wyjeżdżać. Zorganizował wtedy w swoim majątku szkołę dla chłopów. On nie tylko lubił się uczyć, ale też chętnie uczył innych.Później wybuchło powstanie listopadowe w 1831. Ignacy brał w nim udział, a gdy powstanie upadło musiał uciekać z kraju już na zawsze. Gdzie mógł pojechać taki nerd jak Ignacy Domeyko? Jego stryj uczył się geologii na Akademii Górniczej we Freibergu. Domeyko pojechał tam zbiór minerałów. Potem wyjechał do Paryża i tam ukończył studia górnicze. Jeden z jego profesorów zaproponował mu wyjazd do Chile.Polska straciła niepodległość po trzecim zaborze W 1795 roku. Tak więc Polska zniknęła wtedy z mapy na 123 lata. Historia Chile jest odwrotna, gdy Polska straciła niepodległość, Chile ją uzyskało.Chile było częścią imperium hiszpańskiego. W 1818 roku Chile ogłosiło niepodległość. Hiszpanie nie chcieli na to pozwolić. Wojna z Hiszpanią trwała jeszcze 8 lat. Gdy Chile w końcu wygrało z Hiszpanią, mieszkańcy tego państwa mogli się zająć budowaniem swojego państwa, a na początku wszystkiego tam brakowało. Nie było np. uniwersytetów. W górach były różne bogactwa, ale nie było nikogo kto umiałby je znaleźć. Potrzebowali profesora geologa.Domeyko został zaproszony do Chile aby zostać profesorem chemii i mineralogii. Podróż z Francji do Chile trwała 4 miesiące. Domeyko popłynął statkiem do Argentyny i wylądował w Buenos Aires. Stamtąd konno udał się do gór, które są na granicy argentyńsko-chilijskiej. Tymi górami Domeyko podróżował na północ. Idąc na miejsce, gdzie miał być uniwersytet Domeyko zbierał minerały po drodze i szukał cennych minerałów. Niestety dla niego pierwsze samochody pojawiły się dopiero tuż przed śmiercią Ignacego Domeyki. On musiał wszędzie jeździć konno albo chodzić pieszo. Jak daleko jest z Buenos Aires do CoquimboW Coquimbo czekało na niego mnóstwo ludzi. Wierzyli oni, że będzie potrafił wytopić srebro z galeny. Galena jest to bardzo ładny minerał. Składa się z kryształów sześcio czy ośmiościennych. Niestety jest to ruda ołowiu, a nie srebra. Ludzie spodziewali się, że Domeyko pomoże im wzbogacić Chile. Tak się później stało, ale nie dzięki minerałom. Ale o tym później.Domeyko miał mało czasu. Przyjechał do Chile tylko na 6 lat. Miał założyć uniwersytet, nauczyć swoich następców i wrócić do Paryża. Chciał tam czekać na kolejne powstanie w Polsce i do niego dołączyć. Jednak został w Chile na bardzo długo, dlaczego?Domeyko po przyjeździe musiał się nauczyć języka hiszpańskiego. Zrobił to w trzy miesiąca i po tym okresie zaczął uczyć na uniwersytecie. Miał dużo pracy, a chciał jeszcze znaleźć minerały i rudy w górach. Tak więc w czasie roku szkolnego uczył studentów, a w wakacje chodził po górach. Chciał w 6 lat przygotować swoich następców, którzy po nim będą uczyć kolejnych. Dlaczego jednak został w Chile dłużej. Najpierw zdarzył się pożar w laboratorium. Później wydarzyły się trzy rzeczy. Rząd Chilijski prosił go o dalszą pomoc, niedługo miał wybuchnąć wulkan i zaproponowano mu małżeństwo z młodą Enriquette. Jak myślicie co go zatrzymało najbardziej? Prośba rządu Chile czy zbliżający się wybuch wulkanu czy małżeństwo?Niektórzy mówią, że Domeykę zatrzymał wybuch wulkanu, bo bardzo chciał to obejrzeć. Inni twierdzą, że w Chile zatrzymał go ślub z Enriquette de Sotomayor. Czy jego żona była ładna?Wszyscy myśleli, że Domeyko znajdzie jakieś skarby w górach badając minerały i różne skały. Okazało się jednak, że największy skarb znalazł Domeyko na plaży. Doprowadziło to później do wojny. Okazało się, że te odchody mew można stosować jako nawóz. Chile zaczęło sprzedawać te odchody mew na cały świat. Przypływały statki z USA, Europy i innych miejsc, aby kupić to co mewy zostawiały na plaży. Te kupy nazywa się guano, ale głupio by brzmiała nazwa: wojna o guano czyli wojna o kupy dlatego tą wojnę najczęściej nazywa się wojną o Pacyfik, bo walczono o plaże przy Pacyfiku czyli Oceanie Spokojnym lub wojną o saletrę, bo na tych plażach była też saletra. Chile walczyło z Peru i Boliwią i wygrało. Czy myślicie, że Domeyko jest odpowiedzialny za to, że wybuchła ta wojna?Ludzie w Chile bardzo kochali Ignacego Domeykę. Postawiono mu pomniki w Chile. Jest tam pasmo górskie, które nazywa się Góry Domeyki. Jest miejscowość o nazwie Domeyko. Domeyko i Enriquette miali czwórkę dzieci. Ich potomkowie do dzisiaj żyją w Chile.Ignacy Domeyko był urodzonym nauczycielem, którego kochali jego uczniowie. Już jako młodzieniec uczył starszych kolegów w towarzystwie filomatów. Później uczył swoich chłopów, robił dla nich szkoły. A resztę swojego życia spędził na uczeniu przyszłych geologów w Chile. Uczył nie tylko geologii, ale także chemii. Nie był on jednak typem człowieka siedzącego nad książkami. On każdy wolny moment poświęcał na podróże po górach aby szukać minerałów i złóż różnych metali. Odkrył jak cenne jest guano czyli odchody mew i nietoperzy. Ryzykował swoje życie aby zbadać wybuch wulkanu. Jak uważacie czy z tym wulkanem trochę przesadził?

Ojciec Fryderyka Chopina miał na imię Mikołaj. Był Francuzem i urodził się w Lotaryngii. Mieszkał na wsi niedaleko posiadłości konfederata barskiego Polaka Michała Jana Paca. Jego zarządcą też był Polak - Adam Weydlich. Po śmierci Paca zarządca Adam Weydlich wrócił do Polski i zabrał ze sobą 16-letniego Mikołaja Chopina. W ten sposób Mikołaj znalazł się w Polsce.Gdy wybuchła insurekcja kościuszkowska wstąpił do warszawskiej milicji miejskiej i doszedł do stopnia porucznika. Podczas walki z Rosjanami został ranny. Wtedy też skończyło się powstanie i później doszło do trzeciego ostatniego rozbioru Polski.Mikołaj Chopin zaczął pracować jako nauczyciel.Mikołaj zamieszkał w Żelazowej Woli, gdzie uczył dzieci państwa Skarbków. Uczył tam czwórkę dzieci języka francuskiego oraz muzyki. Tam też poznał swoją przyszłą żonę, która także kochała muzykę.Mikołaj i Tekla często grali razem, np. Justyna grała na fortepianie i śpiewała, a Mikołaj grał na skrzypcach lub flecie. Ślub wzięli 28 czerwca 1806 roku. Urodziło im się czworo dzieci.Zarówno Justyna jak i jej mąż Mikołaj uczyli dzieci muzyki. Podobno Mikołaj grał na skrzypcach w dniu urodzin małego Fryderyka. Inna legenda mówi, że tego dnia przyszli chłopi grający muzykę ludową.Fryderyk bardzo lubił polską muzykę ludową. Muzyki mógł słuchać w domu, gdy grali rodzice, albo jego starsza siostra, ale słuchał jej też na wsi. Później, kiedy został kompozytorem napisał wiele mazurków, czyli takich utworów opartych na melodiach ludowych. Wy też znacie przynajmniej jednego mazurka. Jakiego mazurka zna każdy Polak? Hymn Polski to też mazurek - nazywa się go Mazurkiem Dąbrowskiego. Mazurki to były tańce ludowe. Ich melodie wykorzystano do polskiego hymnu, a Chopin wykorzystywał je w swoich utworach.Ale Fryderyk interesował się nie tylko muzyką. Wraz ze swoimi trzema siostrami lubił też pisać sztuki i potem w nich grać.Tą sztukę napisałą najmłodsza siostra czyli Emilka wraz z Fryderykiem. On był bardzo uzdolniony muzycznie, a Emilka od najmłodszego wieku pięknie pisała. Niestety zarówno Emilka jak i Fryderyk chorowali ciężko, chyba na gruźlicę. Emilka niestety zmarła w wieku 15 lat. Gdyby żyła dłużej stałaby się na pewno sławną pisarką, może sławniejszą niż jej brat, który został kompozytorem i pianistą.Rodzice uczyli muzyki najstarszą siostrę Fryderyka i to właśnie ona stała się nauczycielką swojego brata. Później uczyła go mama.Gdy mama już nie była w stanie niczego nowego nauczyć Fryderyka zatrudniono nauczyciela Wojciecha Żywnego, ale Fryderyk wkrótce umiał lepiej grać niż on. Młody Fryderyk zaczął wtedy dawać koncerty. Grał między innymi przed księciem Konstantym, a później także przed carem Aleksandrem I. Gdy poszedł do szkoły muzycznej, gdzie uczył go Józef Elsner tak dobrze grał już, że został zwolniony z lekcji instrumentu.W 1830 roku rodzina postanowiła wysłać Fryderyka za granicę, gdzie mógłby rozwinąć swoją karierę.5 listopada 1830 roku Chopin na zawsze opuścił Polskę. W tym samym miesiącu, 24 listopada 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe. Fryderyk myślał o powrocie, ale władze rosyjskie nie chciały mu dać paszportu.Gdy jeszcze mieszkał w Polsce i był młodszy grał dla cara i jego brata księcia Konstantego. Polska była wtedy pod zaborami i rządził tutaj brat cara - właśnie książę Konstanty. Był on jednak okrutny i gdy wybuchło powstanie listopadowe powstańcy próbowali go złapać. Ale Konstanty przebrał się za kobietę i uciekł z Warszawy. Później Rosjanie okrutnie się rozprawili z powstańcami. Car zaproponował Fryderykowi pozycję nadwornego kompozytora. Oznaczało to dużo pieniędzy, ale Fryderyk się nie zgodził. Z tego powodu nigdy już nie dostał paszportu i nie mógł do końca życia wrócić do Polski. Wtedy Chopin skomponował etiudę rewolucyjną.Podobno Fryderyk Chopin napisał ten utwór gdy dowiedział się o upadku powstania listopadowego w 1831 roku.Na emigracji w Paryżu Chopin zarabiał lepiej niż w Polsce, ale dalej za mało aby się z tego utrzymać. Musiał udzielać lekcji córkom bogatych ludzi.Z jedną taką uczennicą jest związana śmieszna historia. Jeden z utworów, który napisał Chopin jest nazywany Walcem minutowym. Dlatego, że gra się go około 1 minuty. Gdy pewna uczennica zagrała ten utwór Chopin powiedział: “To było niezwykłe 10 minut”. Posłuchajcie fragmentu tego walca:Z tym walcem wiąże się jeszcze jedna historia.Podobno Chopin skomponował tego walca widząc małego pieska swojej przyjaciółki George Sand. Ten mały piesek biegał koło stołu. Czy potraficie sobie wyobrazić tego pieska słuchając tego walca?Wielu ludzi krytykowało Chopina, że pisał krótkie utwory. Niektórzy uważali, że powinien napisać symfonię albo operę.Chopin wolał tworzyć muzykę, która opierała się na polskiej melodii ludowej takiej jak mazurki. On chciał tworzyć polską muzykę.Często w swoich utworach upamiętniał wydarzenia historyczne. Np. pewnego poloneza nazwał bitwą pod Grochowem.Posłuchajcie, czy słyszycie atak kawalerii?Chopin był wielkim kompozytorem. Jednym z największych, mimo to nie przechwalał się.W tamtym czasie, szczególnie po upadku powstania listopadowego w 1831 roku w Paryżu pojawiło się wielu Polaków, w tym wielu sławnych pisarzy i poetów.Niestety zdrowie Fryderyka wciąż było słabe. Prawdopodobnie od młodości chorował.Był tak słaby, że potrzebował pomocy aby wejść po schodach. Gdy jednak siadał przy fortepianie działo się coś dziwnego.Fryderyk, który nie miał siły w jakiś sposób odzyskiwał siły podczas grania.Mimo choroby musiał zarabiać i pojechał na koncerty do Anglii i Szkocji. Niestety tam zachorował jeszcze bardziej. Powinien pojechać do ciepłych krajów, a nie na wilgotne wyspy.Gdy wrócił do Paryża coraz bardziej słabł. Odwiedzali go wtedy jego przyjaciele.Odwiedziła go także piękna Delfina Potocka, która mu zaśpiewała jego ulubione pieśni. Fryderyk zmarł w Paryżu w wieku tylko 39 lat.Jednym z najczęściej granych utworów Chopina jest marsz pogrzebowy. Gra się go podczas pogrzebu. Gdy żegnano Fryderyka zagrano właśnie tego marsza.Chopin nie mógł wrócić do Polski nawet po śmierci i dlatego został pochowany w Paryżu.Jednak przed śmiercią poprosił aby jego serce pochowano w Polsce. Zostało ono w tajemnicy przewiezione do Polski i tam zostało pochowane.

W poprzednim odcinku mówiliśmy o pierwszej szczepionce. Doktor Jenner odkrył, że jak się ludzi zaszczepi ospą krowią czyli krowianką to nie chorują potem na ospę prawdziwą. Ale jak uodpornić ludzi na inne choroby? Tych odkryć dokonało dwóch naukowców, którzy się bardzo nie lubili. Louis Pasteur był Francuzem, a Robert Koch był Niemcem. W latach 1870–1871 doszło do wojny francusko-pruskiej. Niemcy zdobyli wtedy Paryż. Od tej wojny Francuzi nienawidzili Niemców i tak właśnie Pasteur nienawidził Kocha. Koch też nienawidził Pasteura. Mimo wszystko jednak współpracowali i wiele odkryli.Francuz Pasteur urodził się w 1822 roku. Niemiec Koch urodził się w 1843 roku czyli 21 lat później. Sławę najpierw zdobył Pasteur. Był on chemikiem, który stworzył nowy dział chemii: tz. stereochemię. Był tak sławny, że gdy francuscy producenci wina mieli problem zgłosili się właśnie do Pasteura.Do dzisiaj używa się metody, którą odkrył francuz Louis Pasteur. Ta metoda nazywa się pasteryzacją. Powstała ona właśnie dla producentów wina. Mieli oni wielki problem dobre wino psuło się. Zwrócili się z tym problemem do Pasteura, który zauważył, że to bakterie psują wino. Wpadł jednak na pomysł i wymyślił metodę, którą się nazywa od jego imienia pasteryzacją.Pasteur zauważył, że te bakterie w winie giną gdy podgrzeje się wino do temperatury 50 stopni Celsjusza. Dzięki temu odkryciu francuscy producenci wina i piwa zaoszczędzili wiele pieniędzy, bo od tego momentu ani wino, ani piwo nigdy im się już nie psuło. Gdy o tym usłyszeli producenci jedwabiu postanowili przyjść do Pasteura ze swoim problemem.Jedwabniki to ćmy, czyli takie nocne motyle. Ich dzieci znajdują się w kokonach, z których się robi jedwab. Niestety na tych kokonach pojawiła się choroba. Pasteur długo nad tym pracował. Niestety kokonów nie można podgrzać tak jak wina. Gdyby podgrzać kokony, to zginęłyby ćmy, które rosłych w środku. Pasteur zauważył jednak, że to ludzie przenosili tą chorobę z tych chorych kokonów na te zdrowe. Co więc zalecił? Nakazał robotnikom myć ręce, gdy przechodzili z jednego miejsca do drugiego. Dzięki temu została powstrzymana choroba. Pasteur nie wyleczył tych chorych, ale sprawił, że choroba nie przenosiła się na inne kokony.Niestety właśnie wtedy wybuchła wojna. Niemcy zdobyli Francję i zbombardowali wiele miast. Między innymi zniszczyli pociskami Instytut Roślin Leczniczych. W tym czasie, kiedy Pasteur był już znany z odkrycia stereochemii, uratowania producentów piwa i wina, a potem także uratowania producentów jedwabiu… w tym czasie Koch dopiero zaczynał być sławny. Zaczął on badać bakterie wąglika.Koch przypuszczał, że to właśnie bakterie są odpowiedzialne za choroby. Ale jak to mógł sprawdzić? Wziął te bakterie wąglika i wstrzyknął je myszce. Myszka zachorowała, a Koch był już pewny, że za tą chorobę odpowiedzialna jest bakteria wąglika. Jest to choroba, na którą chorowało wiele zwierząt. Koch odkrył te bakterie i chciał też wynaleźć lekarstwo lub szczepionkę na nie.Jednak szczepionkę na wąglika odkrył Pasteur. Koch miał do niego pretensje, że zajmował się jego badaniami. Pasteur nienawidził Niemców od wojny francusko-pruskiej. Teraz Koch zaczął nienawidzić Francuzów, a szczególnie swojego rywala Pasteura. Obaj starali się odkryć więcej niż ten drugi. Nie chodziło wyłącznie o osobistą sławę. Oni uważali, że jak wygrywa Pasteur, to francuska nauka jest lepsza, a jak Koch to niemiecka nauka jest lepsza. Na szczęście dzisiaj naukowcy z różnych krajów współpracują ze sobą i wspólnie odkrywają lekarstwa.W każdym bądź razie Pasteur zaczął badać bakterie wąglika odkryte przez Kocha i to właśnie Francuz Pasteur odkrył szczepionkę. Jak to zrobił? Pasteur zauważył, że gdy osłabi się bakterie wąglika można nimi zaszczepić zwierzęta, które później są odporne na zdrowe bakterie. W poprzednim odcinku mówiliśmy o doktorze Jennerze, który szczepił ospą krowią ludzi, którzy później nie chorowali na ospę prawdziwą. Teraz jednak Pasteur zauważył, że można wziąć prawdziwe zdrowe bakterie i poddać je działaniu powietrza przez kilka dni i bakterie robią się słabe i można nimi szczepić zwierzęta. W 1881 roku przeprowadzono eksperyment. Stada owiec i krów podzielono na połowy. Połowę owiec i połowę krów zaszczepiono osłabionymi przez Pasteura bakteriami. Po jakimś czasie wszystkim zwierzętom wstrzyknięto zdrową bakterię. Wszystkie zwierzęta, które były wcześniej zaszczepione przeżyły, a te nie zaszczepione wszystkie umarły.Pasteur ponownie stał się sławny. Wszyscy hodowcy zwierząt z całej Francji chcieli od niego szczepionkę na wąglika. Okazało się jednak, że taką szczepionkę jest bardzo trudno zrobić. Bakterie trzeba było tak osłabić, aby szczepionka nie była groźna, ale gdy osłabiło się je za bardzo to szczepionka nie działała.Pasteur był więc sławny, bo uratował przemysł produkcji piwa i wina. Potem uratował przemysł produkcji jedwabiu. Później pomógł hodowcom zwierząt walczyć z wąglikiem. Wtedy jednak odkrył coś za co stał się jeszcze sławniejszy. Pasteur zaczął pracować nad szczepionką na wściekliznę. Gdy te badania nie były jeszcze skończone przyjechała do niego pewna mama z synkiem pogryzionym przez wściekłego psa. Pasteur obawiał się użyć niesprawdzonej szczepionki. Jednak matka i lekarze prosili go o to. Wścieklizna jest chorobą, która zabija wszystkich zarażonych. Szczepionka Pasteura pomogła jednak chłopcu. Gdy o tym usłyszeli Rosjanie pogryzieni przez wściekłe zwierze przyjechali do Francji pociągiem. Zaprowadzono ich do Pasteura, który zaczął leczyć tych 19 Rosjan. Niestety jechali bardzo długo i dla 3 z nich było już za późno. Jednak 16 zostało wyleczonych. Car Rosji w podziękowaniu dał pieniądze na stworzenie Instytutu Pasteura.A co w tym czasie robił Niemiec Robert Koch? Wielu uważa, że Pasteur odkrył więcej niż Koch. Mimo, że się bardzo nie lubili to ich odkrycia pomagały całej nauce. Jak już mówiłem, to właśnie Koch odkrył bakterie wąglika, a potem Pasteur odkrył jak osłabić te bakterie aby zrobić z nich szczepionkę dla zwierząt. Jednak Pasteur odkrył chyba więcej rzeczy, które były przydatne zwykłym ludziom. Z kolei Koch odkrył informacje potrzebne dla bakteriologów. Zauważył na przykład, że bakterie w niesprzyjających okolicznościach szybko umierają. Aby się zabezpieczyć przechodzą wtedy w taką formę przetrwalnikową. To coś takiego jakby bakteria chowała się do jajka i czekała tam aż będą dobre warunki i wtedy wychodzi z tego swojego jajka i może zarażać. Ta informacja jest ważna, bo bakterie jest dość łatwo zabić. Np. Pasteur odkrył, że wystarczy podgrzać trochę wodę aby bakterie w niej umarły. Jednak bakterie w tej formie przetrwalnikowej, w tych jakby jajkach jest o wiele trudniejsza do zabicia. Odkrył on metodę sterylizacji parą wodną. Tą metodę stosuje się do dzisiaj. Koch odkrył także lepszą metodę karmienia bakterii. Naukowcy aby badać bakterie muszą je hodować i karmią je wtedy. Koch odkrył, że można to robić żelatyną czyli taką galaretką. Zanim Koch stał się sławny był lekarzem w Wolsztynie, który jest w Wielkopolsce. Oczywiście wtedy nie było Polski, a Koch był jednym z Niemców, którzy mieszkali w Wolsztynie. Dzisiaj w tym mieście jest jego muzeum.Zobaczcie może dzisiaj czy u was w domu nie ma np. pasteryzowanego mleka albo pasteryzowanego piwa czy jakiegoś innego produktu. Ta nazwa “pasteryzacja” pochodzi od nazwiska Ludwika Pasteura.Więcej informacji znajdziecie na grupie na facebooku https://www.facebook.com/groups/historia.dla.dzieciNagrywam też audycję: Historia dla Dorosłychhttps://www.spreaker.com/show/historia-dla-doroslychoraz audycję: Historie Biblijnehttps://www.spreaker.com/show/historie-biblijne

Dzisiaj cofniemy trochę do przeszłości i porozmawiamy o tym jak ludzie walczyli z chorobami w dawnych czasach.W dawnych czasach ludzie nie wiedzieli, że wiele chorób powodują bakterie i wirusy. Nie wiedzieli o tym, bo te małe żyjątka są zbyt małe aby je zobaczyć bez mikroskopu. Co więc myśleli wtedy ludzie o chorobach? Ludzie często myśleli, że choroby to kara za grzech, albo wynik klątwy. Później popularna stała się miazmatyczna teoria chorób. Ludzie wierzyli, że zarazić się można od brzydkiego zapachu, a ochroną są perfumy. Być może widzieliście obrazki lekarzy z czasów czarnej śmierci. Mieli oni takie maski z dziobami. Niestety mylili się, tamtą chorobę czyli czarną śmierć nie przenosiły zapachy, ale pchły. Aby poznać prawdę na temat chorób należało najpierw zobaczyć bakterie. Kto pierwszy tego dokonał?Być może wyobrażacie sobie, że bakterie odkrył jakiś naukowiec. Być może jakiś profesor na sławnym uniwersytecie. Antoni van Leeuwenhoek był sprzedawcą męskiej galanterii. Co to znaczy? Antoni van Leewenhoek cały dzień sprzedawał ubrania dla panów. Jak więc mógł odkryć bakterie?W tamtych czasach nie było sklepów gdzie można by kupić sobie mikroskop. Ten Holender więc sam sobie szlifował soczewki i sam zbudował sobie mikroskopy, które później wykorzystywał do obserwacji. Opisy swoich obserwacji wysyłał do Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie. W 18 liście, który wysłał 9 października 1676. Jak bardzo dawno to było może uświadomi wam fakt, że w tym samy roku odbyła się koronacja Sobieskiego.Wracając do Antoniego van Leewenhoeka, jakie bakterie odkrył jako pierwsze?Obserwował on różne żyjątka pod mikroskopem. Np. muchy, pchły itd. Ale pewnego dnia zeskrobał sobie osad z przednich zębów i obejrzał ten osad pod mikroskopem. Zobaczył dużo maleńkich żyjątek. Były to bakterie próchnicy. Antonii nie wiedział, że te bakterie niszczą mu zęby. Opisał wszystko w tym 18 liście, który wysłał w 1676.W tamtych czasach bardzo niebezpieczną chorobą była ospa prawdziwa nazywana też czarną ospą, a po angielsku smallpox. Jak niebezpieczna to była choroba?Śmiertelność była bardzo duża od 20 do 40 procent ludzi, którzy zachorowali na czarną ospę umierało. A co z tymi, których ta choroba nie zabiła?Ludzie, którzy przeszli czarną ospę często byli niewidomi, a całe ich ciało było pokryte bliznami.Na lekcji pokazywałem jak wyglądało dziecko zarażone czarną ospą, ale dzieci nie chciały tego oglądać. Tak więc nie będę dołączał do tej lekcji tych zdjęć. Jeżeli się nie boicie to poproście rodziców żeby wam poszukali. Na czarną ospę chorowali już ludzie w starożytnym egipcie. Znaleziono ślady tej choroby na mumiach egipskich. Jak ludzie sobie z tym radzili?Jedna z najpiękniejszych kobiet w Angli wyszła za mąż za ambasadora brytyjskiego w Turcji. Niestety zachorowała na czarną ospę. Dowiedziała się, że w Turcji stosuje się zabieg nazywany wariolizacją. Ten zabieg był dość niebezpieczny, ale uodparniał ludzi na tą chorobę.Wariolizacja polegała na tym, że brano strupy chorych ludzi, które następnie podawano zdrowym ludziom. Były różne wersje. Niektórym kazano wciągać to nosem. Czasami też dawano zdrowym dzieciom ubrania chorych dzieci. Było to dość niebezpieczne.Czy gdybyście wy żyli w tamtych czasach zdecydowalibyście się na wariolizację? Chroniła ona przed ospą, ale sama była dość niebezpieczna. Na szczęście znaleziono lepszą metodę.Na obrazie dołączonym do tej audycji widać Edwarda Jennera. Ale oprócz niego jest jeszcze ktoś na tym obrazie. Edward Jenner zaczął pracować w wieku 14 lat. Został pomocnikiem lekarza, a z czasem sam został lekarzem. Leczył ludzi po wsiach i dowiedział się od nich, że kobiety, które doją krowy nie chorują na czarną ospę. Okazało się, że krowy miały swoją własną ospę. Niektórzy tą krowią ospę nazywają krowianką. Jenner postanowił zarażać ludzi tą krowianką. W tym celu czekał aż jakaś pani zarazi się ospą od krowy.Krowianka to też jest ospa. Ludzie, którzy chorują na krowiankę też mają wysypkę, ale o wiele mniejszą. Ludzie, którzy chorowali na czarną ospę mieli taką wysypkę na całym ciele w tym także na oczach. Taka wysypka była także na powiekach. Powikłania po ospie prawdziwej prowadziły czasem do ślepoty. Krowianka dawała tylko małą wysypkę, nigdy nie prowadziła do śmierci, ani do ślepoty.Jenner wymyślił też nazwę. Po angielsku na szczepionkę mówi się vaccine”. To słowo pochodzi o łacińskiego słowa “vacca”, co znaczy krowa. Polska nazwa pochodzi od słowa “szczep”. Być może znacie historię Indian. Dzielili się oni na grupy zwane szczepami. Np. Indianie Dakota nie byli jednym narodem, ale było dużo różnych szczepów, które trochę się różniły od siebie. Tak samo jest z bakteriami. Np. bakterie ospy dzielą się na kilka szczepów. Ludziom szkodziły dwa szczepy, ale były także szczepy zarażające zwierzęta takie jak np. krowy. Tak więc ludziom podawano bakterie ospy krowiej czyli krowianki. Nasz organizm uczył się walczyć z tą ospą, która była bardzo słaba i gdy później ludzie zarażali się ospą prawdziwą ich organizmy były już przygotowane na walkę.To nie koniec historii walki z bakteriami i wirusami. Więcej na ten temat powiemy w następnej lekcji. Będziemy wtedy mówić o pewnym Francuzie i pewnym Niemcu, którzy się nienawidzili.Dzisiaj mówiliśmy o tym, że ludzie kiedyś wierzyli, że choroby powodują różne smrody. Bakterie na swoich zębach odkrył Antoni van Leeuwenhoek, ale on jeszcze nie wiedział, że te bakterie próchnicy niszczą mu zęby i smucił się jak zauważył, że zabił dużo tych bakterii gorącą kawą. Potem mówiliśmy o strasznej chorobie jaką była ospa prawdziwa, która czasami zabija połowę ludzi, a tych co przeżyli pozostawiała oszpeconych lub wręcz niewidomych. Z tą chorobą walczyła najpierw lady Mary, a później doktor Jenner. Na szczęście dzisiaj już nikt nie choruje na ospę prawdziwą. Doktor Jenner jednak się pomylił. Myślał, że szczepienie krowianką zabezpiecza przed wszystkimi chorobami. Okazało się jednak, że tylko przeciwko czarnej ospie. Jak leczono inne choroby o tym będzie w następnym odcinku, w którym będziemy mówić o Ludwiku Pasteurze i Robercie Kochu.

W tym odcinku ponownie będziemy się uczyć ważnych dat z polskiej historii. Daty wybrali i nagrali słuchacze podkastu.To był naprawdę dobry rok dla Polski ten 1791. Polska była słaba po pierwszym rozbiorze, ale Konstytucja 3 maja miała to zmienić. Miano zwiększyć armię, aby Polska mogła się bronić. Ustalono stałe podatki, aby Polska była bogata. Zlikwidowano liberum veto, aby nie było bałaganu. Jak zapamiętać tą ważną datę? 7 to K, 9 to P, 1 to T. Możemy z tego ułożyć słowo KaPiTan. Możemy sobie wyobrazić króla Stasia w kapitańskiej czapce zamiast w koronie. W 1791 roku mówiło się: “Król z narodem, naród z królem”. Niestety później król Stanisław zdjął tą kapitańską czapkę.Pierwszy rozbiór Polski miał miejsce w 1772, drugi rozbiór nastąpił po 21 latach, a ostatni po kolejnych 2 latach. Warto chyba pierwszy rozbiór zapamiętać osobno, a te dwa ostatnie razem. Datę pierwszego rozbioru Polski można zamienić na słowo KoKoN. Możemy sobie wyobrazić, że król Staś zamknął się w kokonie, aby nie słyszeć o pierwszym rozbiorze Polski. Z kolei ostatni rozbiór Polski był w 1795, co możemy zamienić na słowo KaBeL. Możemy sobie wyobrazić, że Rosjanie, Prusacy i Austriacy podzielili resztę Polski kablem. Moglibyśmy np. wyobrazić sobie carycę Katarzynę II z długim kablem nawiniętym na szpulkę. Tak więc w 1795 roku podzielono Polskę i już nic nie zostało. To był terzci i ostatni rozbiór Polski. Drugi rozbiór był dwa lata wcześniej w 1793 roku.Można też połączyć Konstytucję 3 maja z drugim i trzecim rozbiorem oraz dwoma innymi datami. Pięć wydarzeń po kolei: 1791 - Konstytucja 3 maja, 1792 - Targowica, 1793 - drugi rozbiór Polski, 1794 - insurekcja kościuszkowska oraz 1795 - trzeci i ostatni rozbiór Polski. Jeżeli pamiętacie, że Konstytucję 3 maja uchwalono w 1791, gdy król Staś miał KaPiTańską czapkę to możecie zapamiętać 4 kolejne daty, które przypadały na kolejne lata. Jeszcze raz: w 1791 roku uchwalono Konstytucję 3 maja, król był z narodem. Niestety rok później w 1792 roku król przystąpił do Targowicy przeciwko konstytucji. Z tego powodu rok później w 1793 doszło do drugiego rozbioru Polski. Wtedy zbuntował się Kościuszko i w kolejnym 1794 roku była insurekcja kościuszkowska. Kościuszko niestety przegrał i dlatego w kolejnym 1795 roku doszło do ostatniego, trzeciego rozbioru Polski.Kościuszko złożył przysięgę na rynku krakowskim. Później nosił czapkę rogatywkę z ptasim piórem. Być może widzieliście go w takim stroju na obrazie. Insurekcja kościuszkowska to rok 1794. Możemy 7 zamienić na K, 9 na P, a 4 na R i ułożyć z tego słowo KoPeR. Moglibyśmy wyobrazić sobie Kościuszkę w rogatywce w KoPeRkiem zamiast pióra. A jeżeli pamiętacie już rok insurekcji kościuszkowskiej czyli 1794 to łatwo możecie zapamiętać 2 i 3 rozbiór. Drugi rozbiór był rok przed insurekcją, a trzeci rozbiór rok po insurekcji kościuszkowskiej. Tak więc można zapamiętać te trzy daty. Kościuszko w czapce z koperkiem zamiast pióra to rok 1794. Rok wcześniej czyli w 1793 był drugi rozbiór, a rok po insurekcji czyli w 1795 był trzeci rozbiór Polski.[Julia - pierwsza nowozytna Olimpiada.mp3]Francuski historyk Pierre de Coubertin postanowił odtworzyć starożytne igrzyska olimpijskie. W starożytności Grecy walczyli ze sobą, ale co 4 lata kończono wszelkie wojny i wszyscy szli na olimpiadę. Pierre de Coubertin chciał przywrócić olimpiadę i ideę pokoju. Chciał aby ludzie walczyli na zawodach olimpijskich, a nie na wojnie. Dlatego w 1896 zorganizował pierwszą olimpiadę w Grecji czyli tam, gdzie odbywały się starożytne igrzyska. Z tamtymi igrzyskami jest związana historia pewnego Włocha. Carlo Airoldi jako jedyny Włoch przybył na te igrzyska. Był on bardzo biedny i dlatego przyszedł pieszo z Włoch do Grecji. Niestety nie dopuszczono go do biegu maratońskiego.Jeżeli pamiętacie datę ostatniego, trzeciego rozbioru Polski czyli 1795 i jesteście dobrzy z matematyki to możecie do tego roku dodać 123 lata niewoli. 123 łatwo zapamiętać, bo to kolejne liczby: 1, 2 i 3. Gdy do roku 1795 dodacie 123 lata wyjdzie wam rok 1918. Ta data 11 listopada 1918 roku jest warta zapamiętania. Tego dnia Polska odzyskała niepodległość, ale tego samego dnia zakończyła się I wojna światowa. Dlatego dzisiaj w Polsce ludzie świętują 11 listopada jako dzień niepodległości, a w Anglii świętują ten sam dzień jako dzień zakończenia Wielkiej Wojny. Listopad to 11 miesiąc, tak więc całą datę dość łatwo zapamiętać 11 listopada czyli 11-go miesiąca 1918 roku.Bitwa warszawska toczyła się w dniach 13-25 sierpnia 1920 roku. Piłsudski zadecydował, że duże siły ukryją się za rzeką Wieprz. 15 sierpnia 1920 roku generał Rozwadowski napisał do Piłsudskiego, że wszystko idzie zgodnie z planem. Tego dnia podjęto decyzje o ataku zza Wieprza. Następnego dnia rozpoczęto to kontruderzenie, które zmiotło armię rosyjską. Ten rok 1920 możemy zamienić na litery P, N i S, a z tego można zrobić słowo PiNeZka. Możemy sobie wyobrazić jak Rosjanie biegną w stronę Warszawy, a Józef Piłsudski rozsypuje PiNeZki, które sprawiają, że Rosjanie zaczynają uciekać. Przy okazji może wam się przyda na języku polskim - wyraz pinezka można pisać zarówno przez “z” jak i przez “s”.Rok 1939 można zamienić na literki: B, M i ponownie B. Z tych liter można ułożyć słowo BoMBa. To chyba dość łatwo skojarzyć, bo Niemcy zrzucali wiele BoMB na Polskę we wrześniu 1939 roku. Dokładną datę 1go września chyba łatwo zapamiętać, bo to początek roku szkolnego. Wojna rozpoczęła się właśnie na początku roku szkolnego. Wtedy w 1939 roku 1 września wypadał w piątek. Wakacje przedłużono i dzieci miały wrócić do szkoły 4 września.Hitlerowcy postanowili zlikwidować getto warszawskie. 19 kwietnia 1943 roku była pełnia księżyca. Właśnie taki dzień jest dniem żydowskiej pasch, która zaczyna się po zmroku. Niemcy specjalnie wybrali dzień święta dla Żydów. Nie spodziewali się walki, ale powstanie w getcie warszawskim trwało prawie miesiąc. Ja rok wybuchu powstania w getcie zapamiętuję w ten sposób. To powstanie wybuchło rok przed powstaniem warszawskim.Rok po powstaniu w getcie warszawskim wybuchło powstanie warszawskie. Wielu ludziom się te dwa powstania mylą. Wielu ludzi na zachodzie gdy słyszy o powstaniu warszawskim myśli o powstaniu w getcie warszawskim. Powstanie w getcie było w 1943, a powstanie warszawskie w 1944. Ten rok, 1944 możemy sobie zamienić na literki P, R i drugie R. Z tego da się ułożyć słowo PRoRok. Można sobie wyobrazić PRoRoka przepowiadającego wybuch powstania w 1944 roku.Ponad 4 miesiące przed wybuchem powstania warszawskiego odbyła się akcja pod Arsenałem. Niemcy przewozili członka Szarych Szeregów o pseudonimie “Rudy”. Odbili go koledzy. Akcję zaplanował “Zośka”, kierował nią “Orsza”. Udało się uwolnić 21 przewożonych więźniów, w tym Rudego. Niestety zmarł on 30 marca. Akcja pod arsenałem miała miejsce ponad 4 miesiące przed powstaniem warszawskim. Oba te wydarzenia to rok 1944.Druga wojna światowa w Europie zakończyła się 8 maja 1945 roku. Ten koniec nastąpił o godzinie 23 czyli 11 w nocy 8 maja 1945 roku, ale ponieważ w Moskwie jest inny czas tam była już 1 rano 9 maja 1945 roku. Tak więc w zachodniej Europie uważa się, że wojna skończyła się 8 maja 1945, a w Rosji, że dzień później bo 9 maja. Tak naprawdę to wtedy skończyła się wojna w Europie. Wojna z Japonią zakończyła się dopiero 2 września 1945 roku. Ta data jest łatwa do zapamiętania, bo przecież wojna zaczęła się 1 września 1939 roku, a skończyła 2 września 1945. Trwała więc dokładnie 6 lat i 1 dzień.Jeżeli uważacie, że pomineliśmy jakąś ważną datę. Albo może macie lepszy pomysł jak zapamiętać jakąś datę to proszę napiszcie lub jeszcze lepiej nagrajcie się i prześlijcie mi nagranie na email: piotr@historiawgdzieci.plNaszych audycji możecie słuchać poprzez aplikacje do podkastów. Możecie słuchać nas także w spotify, a we wtorki i czwartki w Radiu Icelander.https://open.spotify.com/show/44IER4USQYukM7j7sG3rcJhttps://www.islandersradio.co.uk/index.html

Witam was w jubileuszowym setnym odcinku podkastu “Historia wg Dzieci”. Ja nazywam się Piotr Borowski. Pracuję jako programista codziennie od 9 do 17. Ale w czasie wolnym uczę młodych historii Polski. Pierwszy podkast z serii “Historia wg Dzieci” nagrałem w styczniu 2018 roku. W chwili gdy nagrywam ten setny odcinek jest maj 2021, czyli tworzę tą audycję już 3 lata i 4 miesiące. Wychodzi mi tak, że co roku robiłem po 30 odcinków. Prawda jest jednak taka, że w pierwszym roku zrobiłem aż 44 odcinki, w drugim tylko 24, w trzecim tylko 21. W tym roku zrobiłem już 11. Widać tendencję malejącą, ale na swoje wytłumaczenie mam fakt, że teraz robię dłuższe odcinki.W tym odcinku zrobimy coś specjalnego. Poprosiłem dzieci na naszej grupie na facebooku, aby wraz z rodzicami nagrali najważniejsze daty z historii Polski. Ten odcinek to będzie właśnie taki odcinek uczący dat. Jeżeli jeszcze nie słuchaliście odcinka 50 to warto do niego zajrzeć, bo będziemy używać sposobu zapamiętywania liczb, o którym tam wspomniałem.Chrzest Polski to najważniejsza data nie tylko dla osób wierzących, ale także dla historyków. Wraz z chrześcijaństwem do Polski przybyli duchowni, którzy umieli pisać. Pisali oni listy, dokumenty i zaczęli też spisywać historię polskiego państwa. Tacy kronikarze jak Gall Anonim, Wincenty Kadłubek czy Jan Długosz byli duchownymi. Tak więc gdyby Polska nie przyjęła chrześcijaństwa nie znalibyśmy jej dziejów.Jak zapamiętać tą datę? 966 to 9 i dwie 6. Mi to wystarcza, ale można sobie wyobrazić balon, który na sznurku ma dwie czereśnie. 9 trochę wygląda jak balonik na sznurku, a 6 trochę jak czereśnia z ogonkiem.Bolesław III Krzywousty, czyli nasz 7 historyczny władca sporządził testament dzielący Polskę na dzielnice. Każdy jego syn dostał jedną, ale wszyscy mieli słuchać najstarszego. Niestety doszło do konfliktu i Polska się podzieliła. Kiedy się zakończyło rozbicie dzielnicowe?Najczęściej przyjmuje się, że koniec rozbicia dzielnicowego to data koronacji Łokietka. Jak długo więc trwało rozbicie dzielnicowe?Rozbicie dzielnicowe trwało aż 182 lata. Liczy się je od śmierci Krzywoustego w 1138, aż do koronacji Łokietka w 1320 roku. Jak zapamiętać te daty? W odcinku 50 wspomniałem o zamianie cyfr na litery i potem stworzeniu słów, które łatwiej nam zapamiętać. Przy okazji warto przypomnieć, że nie zapamiętujemy pierwszej cyfry, bo to prawie zawsze jest 1.Rok 1138 zapamiętujemy w ten sposób. Odrzucamy pierwszą 1 czyli zostaje nam do zapamiętania samo 138. 1 można zamienić na D, 3 na M, a 8 na W. Ja stworzyłem sobie takie zdanie: “DaMa W ciąży”. Gdy Krzywousty umierał, jego żona była w ciąży i ostatni jego syn urodził się gdy Krzywousty już nie żył. Z tego powodu ten syn zwany pogrobowcem nie dostał swojej części.Z kolei koronacja Łokietka to 1320. 3 zamieniamy na M, 2 na N, a 0 na S lub Z. Ja stworzyłem sobie słowo MeNaŻka. Możemy sobie wyobrazić Łokietka jak podczas koronacji popija sobie wodę z menażki.Podczas rozbicia dzielnicowego jeden z polskich książąt podjął decyzję o sprowadzeniu do Polski Krzyżaków. Czy była to mądra decyzja? My możemy tą decyzję oceniać bardzo źle, ale my wiemy jak wiele kłopotów Polska miała później przez Krzyżaków. Jednak Konrad Mazowiecki sprowadzając ich w 1226 o tym nie wiedział. Jak zapamiętać tą datę? Można zamienić 2 na N, drugą 2 ponownie na N, a 6 na J. Ja ułożyłem z tych liter takie słowa: “Nie NaJlepsza decyzja”.Spora część polskiej historii to zmagania z tymi Krzyżakami. Polacy i Litwini mieli wspólnego wroga - Krzyżaków. Z tego powodu się zjednoczyli i razem pokonali Krzyżaków 15 lipca 1410 roku. Jak zapamiętać tą datę? 4 zamieniamy na R, 1 na T, a 0 na S i tworzymy słowo RaTuSz. Jagiełło kierował bitwą z pagórka. Możemy jednak sobie wyobrazić, że Jagiełło stoi na dachu budynku ratusza.Zanim przejdziemy do kolejnej daty związanej z Krzyżakami najpierw wydarzenie, które zmieniło świat. Książki w średniowieczu były bardzo drogie, a to dlatego, że trzeba je było ręcznie przepisać. W bibliotekach książki były przykute łańcuchami, aby nikt ich nie ukradł. Za jedną książkę można było kupić kilka wsi lub małe miasteczko. Jednak po wynalazku druku przez Gutenberga wszystko się zmieniło. Książki stały się dużo tańsze. Jak zapamiętać tą datę - rok 1450. 450 można zamienić na literki R, L i S, ale trudno mi było ułożyć z tego słowo po polsku. Jeżeli znacie angielski to możecie posłużyć się np. słowem RuLeS, które znaczy zasady i np. wyobrazić sobie Gutenberga, który objaśnia zasady drukowania po angielsku mówiąc np. RuLeS of printing. Jeżeli nie znacie angielskiego możemy cyfry pozamieniać w przedmioty. 4 przypomina trochę odwrócone krzesło, 5 przypomina hak, a 0 przypomina koło. Wyobraźcie sobie, że Gutenberg staje na krześle, i na haku na suficie wiesza koło.Teraz data końca zakonu krzyżackiego. W 1525 roku przestał istnieć zakon krzyżacki, a w jego miejsce powstało Księstwo Pruskie. 10 kwietnia 1525 roku Albrecht Hohenzollern czyli ostatni wielki mistrz złożył hołd Zygmuntowi Staremu. Matejko namalował później obraz na którym widać jak Albrecht Hohenzollern klęka przed królem Zygmuntem I. Jak zapamiętać tą datę? 5 to L, 2 to N i ponownie 5 to L. Może tak: LiNa Liść. Można sobie wyobrazić jak Albrecht klęka przed swoim wujem Zygmuntem Starym, a nad nimi wisi lina, do której jest przywiązany liść.Gdy skończyły się wojny z Krzyżakami zaczęły się wojny z Rosją, Turcją i Szwecją. Zajmijmy się najpierw Szwecją. Jedną z klęsk żywiołowych jest potop. Wojna Polski ze Szwecją była tak niszcząca, że nazwano ją potopem. Tutaj też mamy dwie daty do zapamiętania. Potop rozpoczął się w 1655, a skończył 5 lat później w 1660. Może zapamiętajmy tą drugą datę. 6 to J, druga 6 ponownie J, a 0 to Z. Proponuję słowo JaJecZnica. Można sobie wyobrazić, że jak Szwedzi wchodzili do Polski w 1655 to jajka były całe, a jak się wojna skończyła 5 lat później w 1660 to była JaJecZnica.Gdy skończyły się wojny ze Szwedami wojny z Rosją i Turcją dalej trwały. W tych wojnach wsławił się Sobieski. 11 listopada 1673 Sobieski pokonał Turków pod Chocimiem. Dzień przed bitwą zmarł król, a na nowego króla wybrano zwycięzcę Sobieskiego, ale trochę to trwało - Sobieski został królem dopiero w 1674 czyli następnym roku, a ponieważ jeszcze przez 2 lata był na wojnie tak więc koronacja była dopiero w 1676. Mamy tutaj 3 daty: zwycięstwo pod Chocimiem w 1673, rok później w 1674 wybór Sobieskiego na króla i dwa lata później w 1676 koronacja Sobieskiego. Wystarczy zapamiętać jedną z tych dat. Może data wyboru na króla, czyli 1674. 6 to J, 7 to G, a 4 to R. Można z tego ułożyć słowo JaGuaR. Na jednym z obrazów Sobieski jest przedstawiony w skórze lamparta. My możemy go sobie wyobrazić w skórze Jaguara. Np. widzimy Marysieńkę podczas elekcji wśród szlachty, która przyjechała wybrać nowego króla. Sobieskiego nie ma bo jest na wojnie, ale Marysieńka pokazuje wszystkim jego portret w skórze JaGuaRa. Tak zapamiętujemy, że został wybrany na króla w 1674, rok wcześniej w 1673 była bitwa pod Chocimiem. Koronacja była aż dwa lata po wyborze na króla czyli w 1676.To wszystkie daty na dzisiaj. Otrzymałem ich dużo więcej. Ale naukę należy dozować powoli. Chciałbym podziękować wszystkim, którzy przysłali swoje nagrania. Zarówno dzieciom jak i rodzicom. Do usłyszenia niedługo w następnym odcinku.

Dzisiaj będziemy mówić o polskim królu, który jest najbardziej znany z wygranych bitew. Prawdopodobnie nawet gdyby nie został królem byłby sławny. Jak się nazywał?Jan III Sobieski był królem żołnierzem. Podobnie jak Stefan Batory dużo czasu spędził na wojnach. Szczególnie na wojnie z Turcją. Ale co wiemy o jego narodzinach? Urodził się w Olesku w 1629.Na tym zamku w Olesku urodził się nie tylko Jan Sobieski, ale także Michał Korybut Wiśniowiecki. Był on królem przed Sobieskim. Wiśniowiecki był jednak jednym z najgorszych polskich królów.Rodzice Jana Sobieskiego przykładali dużą wagę do edukacji. Pochodził z rodziny, w której było już dwóch sławnych hetmanów. Jak się nazywali? Hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski był wielkim dowódcą. Kiedyś na pewno nagramy o nim odcinek podkastu. Jego córka Katarzyna wyszła za mąż za innego sławnego hetmana Stanisława Koniecpolskiego. Druga córka Zofia wyszła za mąż za wojewodę ruskiego. Została ona babką Jana Sobieskiego. Ten pradziadek Sobieskiego czyli Stanisław Żółkiewski zginął w 1620 roku podczas bitwy pod Cecorą. Na jego nagrobku było napisane po łacinie: “O, quam dulce et decorum est pro patria mori” co znaczy po polsku “O, jak słodko i dostojnie jest umierać za ojczyznę”. Właśnie od tego cytatu Jan zaczął się uczyć łaciny.Jakich jeszcze języków się uczył?Jan i jego starszy brat Marek wg wskazówek ojca uczyli się kilku języków. Jednak oprócz nauki słownictwa i zasad gramatyki ojciec nakazywał też konwersację w językach obcych, tłumacząc, że „milczeniem żaden się żadnego języka nie nauczył”. Dzisiaj w szkołach często uczy się słówek i gramatyki, ale zapomina się o tym, aby uczyć się rozmawiać w obcym języku. W tym celu ojciec wysłał obu braci w podróż po Europie. Jan i jego starszy brat Marek podróżowali po różnych krajach i jednocześnie uczyli się języków tych krajów, przez które podróżowali. W Europie trwała wtedy wojna 30-letnia. Zaczęła się około 10 lat przed narodzeniem Jana Sobieskiego, a skończyła gdy miał prawie 20 lat. Tak więc bracia podróżując uczyli się języków, ale także sztuki wojennej, bo trwała ta wojna 30-letnia. Zaczęła się w 1618, a skończyła w 1648. Była to wojna europejska, w której udział brało wiele krajów, ale Polska nie brała udziału. Jednak polscy żołnierze tam walczyli, np. oddziały lisowczyków. Co robili obaj bracia po powrocie do Polski.W 1648 roku wybuchło powstanie Chmielnickiego. Jan i Marek wstąpili do wojska i wzięli udział w tej wojnie. Podczas bitwa pod Beresteczkiem Jan został ranny i nie wziął udziału w kolejnych bitwach. Niestety jego brat tam zginął po bitwie pod Batohem. Niektórzy nazywają to miejsce, Batoh, nazywają pierwszym Katyniem. Czy wiecie co się wydarzyło w Katyniu?W Katyniu podczas II wojny światowej zginęło wielu polskich oficerów. Nie zginęli oni na wojnie, zginęli będąc w niewoli. To samo wydarzyło się po bitwie pod Batohem. Do niewoli dostali się polscy żołnierze, którzy następnie zostali zabici. Między innymi zginął wtedy starszy brat Jana Sobieskiego czyli Marek. Dlatego właśnie niektórzy mówią o Batohu, że to sarmacki Katyń.Dla Jana Sobieskiego głównym wrogiem byli Tatarzy i Turcy. Były to dwa różne narody, ale często ze sobą współpracowali. Na Polskę często napadali Tatarzy i potem sprzedawali swoich jeńców Turkom. Często też atakowali razem. Sobieski chciał ich pokonać i w tym celu nauczył się ich języka. Poznał też jak budują swoje obozy, jak walczą itd. Wiedział, że wroga można pokonać tylko wtedy jak się go dobrze pozna. Jednak wojna z Turcją zeszła na dalszy plan, bo na Polskę najechali Szwedzi.W tamtym okresie wielu Polaków, w tym Sobieski przeszło na stronę Szwedów. Ale dlaczego? Król Jan Kazimierz był uznawany za złego króla. Przegrał wojnę z Kozakami, później z Rosją, a teraz przegrywał ze Szwecją. Nie dosyć tego Jan Kazimierz uciekł z Polski.Wielu polskich dowódców przeszło na stronę Szwedów ale pod warunkiem, że pomogą oni w wojnie z Rosją i Turcją. Czy król szwedzki dotrzymał tych warunków?Szwedzi zamiast pomóc niszczyli Polskę. Sobieski więc odszukał Czarnieckiego i pod Łańcutem dołączył spowrotem do polskich wojsk. Sobieski na dworze króla Jana Kazimierza poznał miłość swojego życia.Królową Polski była wtedy Ludwika Maria Gonzaga. Była ona Francuzką. Jej dwórką była Maria, także Francuzka. Jan Sobieski się zakochał. Niestety królowa zdecydowała, że Maria poślubi wojewodę Jana Zamoyskiego w 1658. Sobieski czekał na nią 7 lat i gdy zmarł Zamoyski w 1665 od razu wzięli ślub. Jan i Marysieńka jak ją nazywał kochali się od lat i wzięli ślub krótko po śmierci Zamoyskiego. Niektórzy uważali, że to skandal i że zrobili to za szybko. Ponieważ Sobieski dużo czasu spędzał na wojnie musieli pisać dużo listów.W październiku 1667 roku Sobieski pobił pod Podhajcami 5 krotnie liczniejszy oddział Kozaków i Tatarów. Dzięki temu zwycięstwu został w 1668 roku mianowany hetmanem wielkim koronnym. Królem został Michał Korybut Wiśniowiecki. Chociaż obaj narodzili się w tym samym miejscu na zamku w Olesku to byli wrogami. Trwała wojna z Turcją. Wojska tureckie chcieły zdobyć Kamieniec Podolski, wielką twierdzę, która broniła Podola. Jan Sobieski jako hetman wielki koronny dysponował wojskami polskimi, ale król Michał sprawił, wojska litewskie nie pomagały w tej wojnie. Ostatecznie Kamieniec Podolski padł. Turcy zdobyli Podole, a król Michał podpisał z nimi pokój.Wtedy Sobieski sam z małymi siłami sam odbił porwanych ludzi. Uratował 44 tysiące podolan, którzy mieli zostać sprzedani w niewolę. A 11 listopada 1673 odniósł wielkie zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem.W tym samym roku zmarł król Michał, a szlachta wybrała na nowego króla Jana Sobieskiego. Był on cały czas na wojnie. Tak więc tą elekcją zajmowała się jego żona Marysieńka i to ona doprowadziła do tego, że jej męża wybrano na króla. Król Michał Korybut Wiśniowiecki stracił Podole, teraz król Jan Sobieski je odzyskał, chociaż znowu nie pomogły mu siły litewskie.Już jako koronowany król Sobieski zawarł układ z cesarzem austriackim Leopoldem I. Umówili się, że gdy Turcy zaatakują Polskę, gdy ponownie zaatakują Podole, to Austra pomoże Polakom. Gdyby jednak Turcy zaatakowali Austrię to Sobieski pospieszy jej na pomoc. Tak się właśnie stało. Turcy zaatakowali Austrię i w parę tygodni podeszli aż pod stolicę Austrii - Wiedeń. Sobieski nie czekając na wojska litewskie od razu ruszył na pomoc Wiedniowi.Co wiecie o bitwie pod Wiedniem nazywanej także odsieczą wiedeńską? Szarża husarów pod wodzą króla Sobieskiego była bardzo krótka, ale czy to wszystko? Pod Grunwaldem Jagiełło wysłał najpierw lekką jazdę aby sprawdziła teren. To samo zrobił Sobieski pod wiedniem. Wysłał też oddziały, które oczyściły teren. Czy było to potrzebne?Sobieski był pod Wiedniem już o 4 rano. Kazał oczyścić teren, a potem wysłał lekką jazdę. Na koniec o 18 ruszyła szarża wojsk polskich pod jego dowództwem. Ale co to jest szarża?Sobieski pokonał Turków pod Wiedniem 12 września 1683. Jednak 7 października pod Parkanami prawie stracił życie. Jednak podczas drugiej bitwy pod Parkanami, dwa dni później czyli 9 października 1683 ponownie pokonał Turków.Sobieski był znany ze swoich zwycięstw, ale wojnę to nie było jedyne jego zainteresowanie.Sobieski bardzo interesował się pracą gdańskiego astronoma Heweliusza. Często go odwiedzał i pomagał mu. Miał też piękne ogrody i ogrodnika. Ale lubił także pracować i czasami pracował ze swoim ogrodnikiem. Znał też wiele języków, ale nie przestał się uczyć i na starość zaczął się uczyć hiszpańskiego.Uwielbiał też czytać. W tamtych czasach był kodeks ksiąg zakazanych. Czyli książek, które papież zabraniał czytać. Sobieski jednak postarał się o pozwolenie i je dostał. W swojej bibliotece miał wszystkie książki, także te zakazane.

Będziemy dzisiaj mówić o historii Coventry. Tak więc będzie dzisiaj sporo o historii Anglii, a także języka angielskiego. Nie martwcie się jednak, będzie też także sporo o Polakach. Były okresy, kiedy Polacy zniszczyli Coventry, a były takie, kiedy odbudowywali to miasto.Historia Anglii jest dłuższa od historii Polski gdzieś o 1000 lat. Uczniowie w Polskich szkołach muszą się uczyć historii Polski gdzieś od Chrztu Polski w 966 roku. Anglicy mają o wiele więcej historii do nauki. Rzymianie pod wodzą Juliusza Cezara przeprawili się do Brytanii już w 54 p.n.e. Cezar pokonał Brytów, ale dopiero cesarz Klaudiusz w 43 roku n.e. podbił Brytanię. Wtedy właśnie powstały rzymskie forty na całym brytyjskim terytorium.Zaraz przy Coventry jest taki fort rzymski, który został odtworzony. Można tam pojechać i przebrać się w strój rzymskiego żołnierza. Rzymianie podbili całą Anglię i na granicy ze Szkocją zbudowali mur, zwany murem Hadriana do imienia cesarza. Rzymianie wprawdzie podbili Anglię i brali podatki, ale zapewnili spokój na długie lata. Jednak na przełomie III i IV wieku coś się wydarzyło.W imperium rzymskim doszło do kolejnej wojny domowej. Rzymscy żołnierze byli potrzebni na kontynencie. Anglię pozostawiono bez obrony. Kto na tym skorzystał?Z północy zaatakowali Szkoci i Piktowie, a z zachodu przypłynęli też Irlandczycy. Ale to nie wszyscy, kto jeszcze zaatakował?Od zachodu przypłynęli Anglowie i Saksonowie. Były to plemiona germańskie. Od nich pochodzi nazwa Anglia, bo zajęli ją między innymi Anglowie. Mniej więcej w tamtych czasach miał żyć legendarny król Artur i jego rycerze okrągłego stołu. Od Saksonów i Anglów mówili językiem germańskim, który dzisiaj znamy jako język angielski. Osiedlili się oni także w miejscu, w którym dzisiaj jest Coventry.Nazwa Coventry pochodzi od pewnego drzewa. Sakson o imieniu Coffa miał drzewo. Po angielsku nazywało się ono Coffa’s tree. Właśnie od tej nazwy “Coffa’s tree” powstała nazwa Coventry. Istniało więc osiedle przy drzewie Coffy oraz ten rzymski fort w pobliżu. Wtedy jednak przybyli kolejni zdobywcy, wśród których byli także Polacy.Kanut Wielki był siostrzeńcem Bolesława Chrobrego. Bolesław Chrobry pożyczył mu trochę swoich żołnierzy. Tak więc Kanut Wielki w 1016 roku zdobył Anglię, w tym także Londyn. Zdobył też Coventry, a ten rzymski fort spalił.Jak już mówiłem język angielski pochodził od germańskich plemion Anglów i Sasów. Teraz jednak przybyli wikingowie pod wodzą Kanuta Wielkiego. Dodali oni do angielskiego słowa wikingów. Takie słowa jak np. egg - jajko, czy cake - ciastko pochodzą właśnie z języka wikingów. To jednak nie wszyscy najeźdźcy i nie wszystkie zmiany w języku angielskim. Coś bardzo ważnego zadarzyło się w 1066, albo jak to mówią Anglicy w roku ten-sixtysix.W 1066 Anglię najechali kolejni Wikingowie. Byli to jednak Wikingowie z Francji, którzy nazywali się Normanami. Kawałek Francji do dzisiaj nazywa się Normandia. Właśnie Normanowie z Normandii, którzy choć byli Wikingami mówili po francusku… właśnie oni najechali Anglię w 1066. Rozegrała się wtedy bitwa pod Hastings, której przebieg można oglądać na takiej tkaninie. Co ona przedstawia?Na tej tkaninie jest taki komiks pokazujący całą bitwę. Łącznie z tym jak po bitwie ściągano zbroje z martwych rycerzy. Jest tam też człowiek, ze strzałą w oku, a przy nim łaciński napis. Królem Anglii był wtedy Harold. Został jednak pokonany przez Wilhelma Zdobywcę, który wraz z Normanami podbił całą Anglię. Jak już mówiłem, Normanowie mówili po francusku.Od tej pory Anglicy paśli świnie, ale jedli je Francuzi. Tak więc żywą świnię nazywano po angielsku pig, a martwą pork, bo jedli ją Francuzi. Tak samo było z krowami. Do dzisiaj na żywą krowę używa się angielskiego słowa cow, a na mięso z krowy mówi się z francuskiego beef.Normanowie napisali też księgę, która miała złowieszczą nazwę. Właśnie w Doomsday Book jest opisane Coventry oraz jego właścicielka Lady Godiva. Z nią jest związana pewna legenda. Mąż Lady Godivy chciał ogromnych podatków od mieszkańców Coventry. Jego żona prosiła, aby je zmniejszył. On powiedział jej, że zrobi to jedynie wtedy gdy ona przejedzie nago przez całe miasto. Był pewny, że ona tego nie zrobi, bo była bardzo religijna. Ona jednak tak chciała pomóc ludziom, że zgodziła się na to. Wszyscy ludzie pozamykali okna, aby nikt jej nie widział jak nago jedzie na koniu. Był jednak pewien Tom, który podglądał i za karę oślepł. Dzisiaj w Coventry jest zegar, który o pełnej godzinie pokazuje Godivę na koniu i podglądającego Toma, po angielsku peeping Tom.Czy Godiva naprawdę nago jechała na koniu? Być może rzeczywiście była naga. Ale niektórzy historycy mówią o tym, że jeżeli kobieta z wyższych sfer nie ubrała swojej biżuterii oraz pięknych szat to mówili, że jest naga, a ona mogła być po prostu ubrana jak zwykły człowiek.Tak więc Doomsday Book to była książka o tym kto ma ile podatków płacić. Jest w niej zapisana jako właścicielka Lady Godiva. Ale ludzie pamiętają ją właśnie z tego, że chciała aby jej mąż obniżył podatki.W XVII wieku wybuchła angielska wojna domowa. Anglicy wygonili wtedy króla z Anglii i przez jakiś czas nie było króla tylko lord protektor. W tym okresie narodziło się powiedzenie “send to Coventry”. Dosłownie oznacza ono “wysłać do Coventry”. W Coventry było więzienie i dlatego wysłanie kogoś do Coventry oznaczało wysłanie do więzienia. Dzisiaj ma to trochę inne znaczenie. Ludzie, którzy oczekują na azyl polityczny w Anglii są wysyłani właśnie do Coventry i tam czekają na decyzję czy będą mogli zostać w Anglii.Mówiliśmy dzisiaj sporo o języku angielskim, ale historia Coventry ma związek także z językiem polskim. Angielska firma Rover skonstruowała safty bike czyli taki bezpieczny rower. Polacy zaczęli więc używać nazwy tej firmy na określenie tego pojazdu i właśnie z tego powodu w języku polskim jest słowo rower.Podczas II wojny światowej wiele miast na świecie zostało całkowicie zniszczonych. Zniszczona była Warszawa. Jakie miasto było najbardziej zniszczone w Anglii? Bombardowanie Coventry zaczęło się 14 listopada 1940 roku, a skończyło nad ranem 15 listopada. Trwało 10 godzin bez przerwy. Anglicy wiedzieli o tym, że Niemcy chcą zbombardować to miasto. Wiedzieli o tym dzięki Enigmie, którą dostali od Polaków. Było to urządzenie pozwalające podsłuchiwać rozkazy niemieckie. Anglicy nie chcieli jednak aby Niemcy się domyślili, że znają ich rozkazy i pozwolili na to bombardowanie.Podczas wojny dużo Polaków walczyło w obronie Anglii. Co się z nimi stało po wojnie? Podczas wojny w Anglii premierem był Churchill. Jednak po wojnie jego partia straciła władzę i zaczęła rządzić Partia Pracy. Nie chcieli oni polskich żołnierzy i chcieli aby Polacy wrócili do Polski. W Polsce jednak zaczął się komunizm i wielu Polaków bało się wrócić. Zostali oni więc w Anglii i pomogli w odbudowie Coventry.Wielu Polaków do dzisiaj mieszka w Coventry. Między innymi właśnie dzieci, z którymi nagrywałem ten odcinek. Co szczególnie wam utkwiło w pamięci z tego odcinka?Nazwa Coventry prawdopodobnie podchodzi od drzewa, które się nazywało Coffa’s tree.Ludzie nie lubili podatków 1000 lat temu i dzisiaj dalej nie lubią.Podsumowując. W Coventry mieszkali Celtowie. Później przyszli Rzymianie, ale odeszli w IV wieku. Wtedy przyszli Anglowie i Saksonowie. Oni przynieśli język angielski. Później jednak Anglię zdobyli wikingowie i do języka angielskiego weszły takie słowa jak egg - jajko, czy cake - ciastko. Potem przybyli Normanowie i do angielskiego weszły francuskie słowa takie jak pork - wieprzowina czy beef czyli wołowina. Polacy byli w Coventry wielokrotnie. Najpierw wraz z Kanutem Wielkim zniszczyli to miasto, a po drugiej wojnie światowej pomagali je odbudować.

Dzisiejszy odcinek poświęcimy Kopernikowi, a pomagać mi będzie Hania i Mikołaj.Toruń był miastem niemieckim, ale w 1454 wybuchło tam powstanie antykrzyżackie. W Toruniu był wtedy zamek krzyżacki. Jednak Torunianie go zburzyli i wypędzili krzyżaków. Poprosili też króla Polski Kazimierza Jagiellończyka o to aby przyjął ich do Polski. Kazimierz IV Jagiellończyk się na to zgodził i tak wybuchła wojna 13-letnia. Ale wojna jest bardzo droga. Skąd król Polski miał pieniądze aby prowadzić wojnę przez 13 lat?Więcej o tej wojnie, o wojnie 13-letniej możecie posłuchać w odcinku 76. Krótko mówiąc Kazimierz Jagiellończyk był kiepskim wodzem i na początku przegrywał, ale wtedy mieszkańcy Torunia, Gdańska i innych miast dali mu pieniądze na prowadzenie wojny. Między innymi dużo pieniędzy pożyczyli królowi Polski Łukasz Walzenrode. Miał on syna, który też miał na imię Łukasz oraz córkę Barbarę. Właśnie Barbara Walzenrode wyszła później za mąż za Mikołaja Kopernika. Zauważcie, że Dziadek Mikołaja miał na imię Łukasz i miał syna Łukasza, a ojciec Mikołaja też miał na imię Mikołaj. Tak więc Mikołaj miał ojca Mikołaja, miał też wujka Łukasza oraz dziadka Łukasza.Mikołaj Kopernik i Barbara z domu Walzenrode mieli czworo dzieci. Najmłodszym był Mikołaj. Urodził się w 1473 roku czyli 7 lat po zakończeniu wojny 13-letniej. Gdy Mikołaj miał 10 lat w 1483 roku zmarł jego ojciec Mikołaj. Jedyny obraz ojca Mikołaja Kopernika przedstawia mężczyznę z wąsem i rysami podobnymi do sławnego syna. Spróbujcie sobie wyobrazić jakby wyglądał Kopernik z wąsem. Tak właśnie wyglądał jego tata, który zmarł gdy Mikołaj miał tylko 10 lat.Po śmierci męża matka Barbara poprosiła swojego brata, Łukasza Walzenrode o zaopiekowanie się dwoma synami: starszym Andrzejem i młodszym Mikołajem. Łukasz Walzenrode, wuj Mikołaja Kopernika był biskupem warmińskim. Wysłał on Andrzeja i Mikołaja na studia, najpierw do Krakowa, a potem do Włoch. Czego się tam uczyli? Czego się uczył Mikołaj? Co studiował?Mikołaj studiował matematykę i astronomię w Krakowie, a potem jeszcze pojechał na studia do Włoch. Czego się tam uczył i dlaczego? Kopernik studiował prawo w Bolonii, a potem jeszcze medycynę w Padwie. Kopernik studiował wiele rzeczy, ale najbardziej interesowała go astronomia. Nawet wtedy gdy przebywał we Włoszech i studiował prawo, a potem medycynę, także zajmował się astronomią. Właśnie 9 marca 1497 gdy przebywał na studiach prawniczych w Bolonii Mikołaj Kopernik, podczas obserwacji zakrycia gwiazdy Aldebaran przez Księżyc doszedł do wniosku, że teoria geocentryczna budowy wszechświata jest błędna. Pewnie wiecie co odkrył Kopernik?Niestety Kopernik nie mógł się zająć astronomią. Czym się zajmował Mikołaj po studiach? Po studiach Mikołaj wrócił pomagać swojemu wujowi biskupowi Łukaszowi Walzenrode. Wuj chciał aby Mikołaj został biskupem po nim. Czy Mikołaj był księdzem?Czy to była wysoka pozycja być kanonikiem?Kopernik był tylko kanonikiem, ale może pamiętacie z odcinka 95, że Jakub Świnka też był tylko kanonikiem, a został biskupem. Tak samo Mikołaj Kopernik mógł zostać biskupem czyli stać się kimś bardzo bogatym i mającym wielką władzę.Kopernik nie chciał zostać biskupem, ale jego wuj chciał tego. Z tego powodu Kopernik opuścił swojego wuja, który miał siedzibę w Lidzbarku Warmińskim.Kopernik objął wtedy stanowisko kanclerza kapituły warmińskiej. Niedługo później zmarł jego wuj, biskup, a Kopernik jako kanonik kapituły warmińskiej brał udział w wyborze nowego biskupa warmińskiego. Co jeszcze robił wtedy?Kapituła warmińska posiadała ziemię. Kopernik zarządzał tą ziemią musiał jeździć od wsi do wsi i ustalać z chłopami takie warunki, aby chcieli pracować tam. Chłopi w tamtych czasach byli źle traktowani i często uciekali, gdy zmuszano ich do ciężkiej pracy. Kopernik jednak dobrze traktował chłopów. Gdy przybywał nowy, Kopernik dawał mu ziemię. Oprócz tego dawał też zwierzęta takie jak krowy i konie. Ta ziemia należała do kapituły warmińskiej i taki chłop musiał płacić za to, że wynajął taką ziemię. Kopernik jednak pozwalał, aby nie płacił przez pierwsze dwa lata. Tak dobrze traktował chłopów, że w czasie gdy on zarządzał tą ziemią żaden z nich nie uciekł.Jak pamiętacie jego dziadek i ojciec pomagali podczas wojny 13-letniej z zakonem krzyżackim. Teraz gdy Kopernik mieszkał na Warmii wybuchła kolejna wojna. Czym się wtedy zajmował?Jak więc widzicie, Kopernik pewnie chciałby się zajmować tylko astronomią, ale musiał najpierw pomagać wujowi biskupowi, potem zarządzał ziemią, później bronił Olsztyna, a w międzyczasie leczył też wielu ludzi, w tym swojego brata. Zajmował się także biciem pieniędzy, co dzisiaj nazwalibyśmy ekonomią.W naszych czasach Kopernik jest znany jako astronom, ale w tamtych czasach ludzie znali Kopernika jako matematyka albo doktora. Kopernik umiał wiele rzeczy. Czy wiecie jak się nazywa takich ludzi, którzy znają się na wszystkim albo umieją wszystko?Niektórzy mówią, że Mikołaj Kopernik miał żonę, czy to prawda?Kopernik jako kanonik nie mógł mieć żony. Niektórzy jednak mówią, że się zakochał.Biskup warmiński, którym był wtedy Jan Dantyszek wysłał list, w którym nakazał, aby ta gospodyni Anną Schilling wyjechała z Fromborka, gdzie mieszkał Kopernik.Mikołaj Kopernik całe życie pracował nad swoją teorią astronomiczną i tuż przed śmiercią wydał dzieło, które zatytułował “O obrotach”. Kopernik mógł jednak zostać biskupem warmińskim. Taki biskup miał wielką władzę i dużo pieniędzy. Jak myślicie, czy Kopernik zrobił dobrze, że nie posłuchał swojego wujka i nie chciał zostać biskupem?A gdyby został biskupem, czy odkryłby, że to ziemia krąży wokół słońca, a nie na odwrót?Kopernik miał bardzo ciekawe życie. Uczył się, odkrywał, bronił zamku, zarządzał ziemią, wybierał nowych biskupów, decydował o tym jak będzie bita nowa moneta, leczył ludzi, robił mapy i wiele innych rzeczy. Nie starczyłoby nam czasu na opowiedzenie wszystkiego w tym odcinku. Z tego powodu na pewno nagramy jeszcze jeden odcinek o Koperniku.

Dzisiaj będziemy mówić o marszałku Józefie Piłsudskim, a pomagać mi będą Józio, lat 7.5 oraz Tadzik lat 5.Na to kim stał się Józef Piłsudski mieli duży wpływ jego rodzice, a szczególnie matka. Ojciec Józefa, który też miał na imię Józef brał udział w powstaniu styczniowym. Wybuchło ono w styczniu 1863 roku i trwało aż do października 1864. Właśnie wtedy w 1863 roku podczas powstania Józef Piłsudski poznał Marię Billewicz. Wzięli ślub jeszcze podczas powstania. Łącznie mieli dwanaścioro dzieci, Józef był czwartym dzieckiem.Rodzina Piłsudskich była początkowo dość bogata.Mieszkali wtedy we dworze w Zułowie. Ta posiadłość była posagiem matki Józefa. Posag to majątek, który przynosi do rodziny panna młoda. W momencie ślubu ojciec Józefa był dość biedny. Za to jego matka miała cztery majątki, w tym właśnie Zułów, w którym mieszkali.Matka wychowywała dzieci w duchu patriotycznym, ale dbała też o edukację. Np. zatrudniła nauczycielki Niemkę i Francuzkę, które uczyły dzieci języków.Później zmieniła im się sytuacja. Ojciec Józefa chciał ulepszyć majątki, które wniosła w posagu jego żona, mama Józefa. Niestety nie za bardzo znał się na ekonomii i zamiast zarobić stracił większość majątku.Z dość bogatej rodziny Piłsudscy stali się dość biedni. W pożarze starli swój dworek w Zułowie.Wcześniej uczyli się polskiego i polskiej historii. Teraz poszli do szkoły rosyjskiej. Jak tam było?W szkole próbowano zrusyfikować uczniów. Zakazano rozmawiania po polsku czy czytania polskiej literatury.Józef i jego starszy brat nie lubili tej szkoły.Ponieważ w szkole nie uczono ich polskiego postanowili uczyć się sami i zrobili sobie kółko samokształceniowe. W tym kółku byli sami uczniowie, którzy sami siebie uczyli.Starszy brat Józefa czyli Bronisław Piłsudski bardzo lubił czytać i uczył się więcej. Prawdopodobnie dlatego, że był starszy.W 1887 roku Bronisław i jego młodszy brat Józef wzięli udział w próbie zamachu na cara Aleksandra III. Józef został skazany na 5 lat zesłania, a jego starszy brat Bronisław na karę śmierci. Rodzice Józefa i Bronka posiadali jeszcze wtedy pieniądze, ale wydali je aby zapłacić i zamienić karę. Na szczęście to się udało i karę śmierci Bronisława zamieniono na 15 lat na Syberii. Bronisław się tam ożenił i dzisiaj wielu jego potomków mieszka w Japonii.Gdy Józef był na zesłaniu wybuchł bunt więźniów. Piłsudski nie brał w tym udziału, ale strażnicy i tak go pobili oraz zwiększyli mu karę o pół roku. Właśnie wtedy stracił zęby.Józef został członkiem PPS. Tam właśnie poznał swoją przyszłą żonę Marię, którą nazywano Piękną Panią. O jej rękę starał się także Roman Dmowski.Józef Piłsudski prowadził wtedy działalność wydawniczą PPS, czyli drukował publikacje tej partii. Ta partia i jej wydawnictwa były zakazane. Piłsudskiego więc ponownie aresztowano. Z więzienia trudno było uciec, co więc zrobił?Z więzienia jest trudno uciec. Tak więc udawał chorego psychicznie i został przewieziony do szpitala psychiatrycznego. Stamtąd było łatwiej uciec.Piłsudski i Dmowski walczyli obaj o rękę Pięknej Pani. Różnili się oni też w kwestiach politycznych.Jak pewnie pamiętacie Polska była podzielona na trzy części. Największy kawałek zabrała Rosja. A Niemcy i Austria mniejsze kawałki. Piłsudski uważał, że największym wrogiem jest Rosja i z nią należy walczyć. Dmowski uważał, że Rosja może pomóc Polsce i że walczyć trzeba z Niemcami. Dlatego Piłsudski chciał razem z Japonią walczyć przeciwko Rosji, a Dmowski był temu przeciwny.Piłsudski był członkiem PPS. Była to organizacja nielegalna. Na początku drukował publikacje, ale został aresztowany i doszedł do wniosku, że trzeba zrobić coś więcej.Piłsudski stworzył organizację bojową PPS. Dzięki tej grupie można było uwalniać aresztowanych oraz zdobywać pieniądze. Najsłynniejsza jest chyba akcja pod Bezdanami, która odbyła się 26 września 1908. Bojówka PPS zdobyła wtedy ponad 200 tysięcy rubli. Ten napad jest często nazywany “akcją czterech premierów”, bo brali w nim udział między innymi: Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor i Tomasz Arciszewski. Wszyscy czterej zostali później premierami. W akcji pod Bezdanami brała także udział Aleksandra Szczerbińska, którą została drugą żoną Piłsudskiego, gdy zmarła Piękna Pani.Józef Piłsudski miał też swoje słabości.Może chcielibyście przygotować placek drożdżowy, który lubił Józef Piłsudski. Oto przepis z końca 18 wieku z Wilna:“Rozwałkować na grubość palca jakiekolwiek ciasto drożdżowe (najlepiej to, z którego się wyrabiają sucharki), otoczyć brzegiem z tegoż ciasta, położyć na wysmarowaną masłem blachę i ułożyć na tym placku pokrajane i wybrane z pestek śliwki lub jabłka obrane i pokrajane w talerzyki, (jedne i drugie powinny być układane stopniowo, to jest następujące na połowie pierwszych). Wziąć dwa lub trzy żółtka, rozbić w talerzu świeżej, kwaśnej śmietany i zalać tem jabłka lub śliwki, ale nawet i wiśniei wstawić do pieca na pół godziny”.Co lubił robić Piłsudski w wolnym czasie gdy już Polska była wolna?Józef Piłsudski lubił spacery i jazdę konną. Podczas spacerów mógł rozmyślać i układać plany.Gdy wcześniej wyruszał wraz z legionami dostał konia, który miał na imię “Fantazja”. Piłsudski zmienił mu imię na “Kasztanka”. Był to ulubiony koń marszałka.Kasztanka miała dwoje dzieci. Imiona nadał im Piłsudski. Ogier nazywał się Niemen, a klacz Mera. Są to nazwy rzek z rodzinnych stron marszałka.Jakie jeszcze zwięrzęta miał marszałek Piłsudski?Józef Piłsudski przez dużą część życia musiał się ukrywać. Nawet później gdy już Polska była niepodległa dalej miał pewne zwyczaje z tamtych czasów.Jako najważniejsza osoba w państwie mógł się chcieć wzbogacić, ale on nie pragnął pieniędzy.Dzisiaj kogoś takiego nazwalibyśmy minimalistą. Marszałek wychował się jednak w dość ubogiej rodzinie i nauczył się nie potrzebować wielu rzeczy. Nosił zawsze te same rzeczy.Jak pamiętacie o jego edukację dbała mama. Między innymi lubił Słowackiego.Gdy ciało Słowackiego przywieziono z Paryża Józef Piłsudski powiedział do oficerów, którzy nieśli trumnę poety: “W imieniu rządu Rzeczypospolitej polecam panom odnieść trumnę do krypty królewskiej, by królom był równy”.Józef Piłsudski zmarł na raka 12 maja 1935 roku.12 maja 1935 roku zmarł Józef Piłsudski. Uroczystości pogrzebowe trwały przez 6 dni od 13 do 18 maja 1935 roku.Słowa z poezji Słowackiego na gropie Marszałka:Gdy mogąc wybrać, wybrał zamiast domuGniazdo na skałach orła, niechaj umieSpać, gdy źrenice czerwone od gromuI słychać jęk szatanów w sosen szumieTak żyłem.Dziękuję też oczywiście Józiowi i Tadzikowi oraz ich mamie.

Dzisiaj będziemy omawiać postać arcybiskupa Jakuba Świnki. Tak jak poprzednio to nagranie będzie oparte o lekcję online, którą mieliśmy 26 stycznia 2021 roku. W tej audycji wykorzystałem nagrania z tamtej lekcji.Co wiecie o Jakubie Śwince? A jak myślicie dlaczego nazywał się Świnka? Jak się przyjrzycie obrazowi, który dołączę do notatek, to rzeczywiście jest tam namalowany z dość różową skórą. Na tym obrazie jednak jest także jego herb, u dołu z lewej strony. Widzicie co jest na tym herbie? Rozumiecie dlaczego nazywał się Świnka?Jakub Świnka był arcybiskupem. Najpierw jednak był kantorem. Czy wiecie co znaczy kantor? W dzisiejszych czasach kantor to jest miejsce, gdzie się wymienia pieniądze. Jednak w tamtych czasach była to pozycja w kościele. Jakub Świnka był kanonikiem w kapitule gnieźnieńskiej. Tak samo Kopernik też był kanonikiem. W następnej audycji będziemy mówić o Koperniku, który też był kanonikiem. Różnica jest taka, że Kopernik był kanonikiem kapituły warmińskiej, a Jakub Świnka był kanonikiem kapituły gnieźnieńskiej. Kapituła gnieźnieńska była większa bo miała 32 kanoników, a kapituła warmińska tylko 16. Kanonicy nie byli sobie równi, niektórzy mieli dodatkowe tytuły. Kopernik był zwykłym kanonikiem, ale Jakub Świnka posiadał dodatkowy tytuł kantora.Tak więc Jakub Świnka był kantorem kapituły gnieźnieńskiej. Aby być kantorem musiał ukończyć tak jak później Kopernik studia prawnicze. Nie wiemy jednak gdzie. Nie wiemy też gdzie się urodził. Niektórzy historycy mówią, żę pochodził z kasztelanii Świny, a inni, że ze wsi Świnki. Nie wiemy gdzie się urodził, ale wiemy, że był kantorem w kapitule gnieźnieńskiej. Za panowania Przemysła II został arcybiskupem. Był on jednak tylko kantorem. Kantor albo kanonik to ktoś mający niższe święcenia niż ksiądz. Kanonik nie mógł odprawiać mszy. Tak więc Jakub Świnka 18 grudnia 1283 roku został wyświęcony na księdza, a dzień później 19 grudnia tego samego 1283 roku na arcybiskupa.Działo się to wszystko w czasach rozbicia dzielnicowego. Przemysł II był księciem wielkopolskim. Polska była podzielona na wiele kawałków i każdy kawałek miał swojego księcia. Jednak religijnie Polska nie była podzielona. Jakub Świnka był arcybiskupem i musieli go słuchać biskupowie ze wszystkich części Polski, nawet tych spoza Wielkopolski. Było jednak pewne zagrożenie. Z czym walczył Jakub Świnka?Jakub Świnka jest pierwszym znanym Polakiem, który walczył z germianizmem. Do Polski przybywało wtedy wielu Niemców, którzy nie znali polskiego. W miastach oraz wielu kościołach byli ludzie, którzy mówili tylko po niemiecku. Arcybiskup zwołał więc synod czyli zjazd wszystkich polskich biskupów. O czym mówiono na tym synodzie?6 stycznia 1285 arcybiskup zwołał synod w Łęczycy, na którym pisał: „Ale i inne nieszczęścia pomnożyły się w kraju przez napływ tego narodu (tj. Niemców), albowiem naród polski jest przez nich uciskany, znieważany, nękany wojnami, pozbawionych chwalebnych praw i zwyczajów ojczystych”.Jakub Świnka uważał, że napływ wielu Niemców doprowadził do tego, że Polacy tracili swoje własne zwyczaje. Postanowił więc przeciwdziałać czyli postanowił coś zrobić aby uratować język polski i polskie obyczaje. Co konkretnie postanowiono na tym synodzie?1. Stanowimy (…) by wszyscy księża w czasie mszy świętej, po odśpiewaniu Credo zgromadzonym wiernym wykładali po polsku: Wierzę w Boga, Ojcze nasz i Zdrowaś Maria – oraz święta w następnym tygodniu zapowiadali. W jakim języku wtedy odprawiano msze? Chociaż msza była wtedy odprawiana po łacinie arcybiskup nakazał, aby niektóre modlitwy były odmawiane po polsku, tak aby ludzie rozumieli. Przy kościołach i klasztorach byli wtedy nauczyciele. Takim nauczycielem zostawali czasem ludzie, którzy nie mówili po polsku. Co postanowiono na synodzie w Łęczycy?2. Nakazujemy dla zachowania i rozwoju języka polskiego przy każdym kościele katedralnym i zakonnym, jako też i innych miejscach, aby tacy tylko stanowieni byli kierownikami szkół, którzy dobrze mówią po polsku i mogliby chłopcom objaśniać autorów po polsku. Czy zauważyliście kto tylko mógł zostać nauczycielem w takich szkołach przy kościołach, katedrach i zakonach?Arcybisku Jakub Świnka chciał aby nauczycielami zostawali tylko ludzie, którzy dobrze znają język polski.Ostatnia rzecz, jaką nakazano podczas tego synodu w Łęczycy był taki nakaz: 3. Stanowimy i usilnie nakazujemy zachować, aby nikt nie dostał beneficjum połączonego z pasterstwem dusz, który by nie był urodzony w kraju i biegły w mowie tejże ziemiTak więc Arcybiskup Świnka walczył o to, aby niemiecki nie wyparł języka polskiego. Chciał on jednak także doprowadzić do zjednoczenia Polski. To właśnie Jakub Świnka koronował pierwszego króla od czasów Bolesława Śmiałego. Arcybiskup Świnka koronował Przemysła II. Niestety ten król rządził bardzo krótko.Jak duża była wtedy Polska? Przemysł II został koronowany, ale pod jego władaniem była tylko Wielkopolska i Pomorze Gdańskie. Inne częsci Polskie mieli inni książęta piastowscy. Polska była podzielona, a jej książęta wciąż się kłócili. Byli to bracia i kuzyni, ale kłócili się kto ma rządzić i wciąż walczyli ze sobą. Jednak arcybiskup Jakub Świnka umiał ich pogodzić. Umiał ich pogodzić tak jak Zawisza Czarny.W tamtych czasach książęta zawierali ze sobą umowę o życie. Czy wiecie co to znaczy? Dwie osoby się umawiały, że jak jedna z nich umrze, to ten co przeżyje dostanie majątek po tym co umarł. Kto zawarł taką umowę? Przemysł II zawarł taką umowę z Władysławiem Łokietkiem i gdy Przemysł umarł jego ziemie przeszły pod władanie Łokietka. Ale kto doprowadził do umowy o życie?Łokietek odziedziczył ziemię po Przemyśle II. Niestety jak może pamiętacie z odcinka 92 o Wacławie II, ten król czeski napadł na Łokietka i zabrał mu wszystkie ziemie. Władcą Małopolski, Wielkopolski i Pomorza został Wacław II. Arcybiskup Świnka koronował go na króla Polski. Ale dlaczego? Dlaczego popierał Wacława II?Jakich więc królów koronował Jakub Świnka? Koronował na króla Polski najpierw Przemysła II, potem Wacława II, a na koniec chciał też koronować Władysława Łokietka, ale niestety arcybiskup Świnka umarł wcześniej.Arcybiskup Jakub Świnka miał także konflikt z biskupem krakowskim Janem Muskatą. Arcybiskup Świnka popierał na króla Łokietka, a biskup krakowski Muskata popierał królów czeskich Wacława II i Wacława III. Ten konflikt dotyczył nie tylko polityki, ale także tego który święty jest ważniejszy. Arcybiskup Świnka uważał, że najważniejszym świętym w Polsce jest św. Wojciech, a biskup krakowski uważał, że najważniejszym jest św. Stanisław. Arcybiskup Jakub Świnka wytoczył biskupowi krakowskiemu dwa procesy przed papieżem i usunął go ze stanowiska biskupa krakowskiego. Niestety gdy Jakub Świnka umarł Muskata wrócił do Krakowa i jeszcze Władysław Łokietek miał z nim problemy, ale to już inna historia.Arcybiskup Jakub Świnka przez całe życie starał się osiągnąć dwie rzeczy. Chciał aby język polski nie zaginął. Chciał też doprowadzić do zjednoczenia Polski. Umarł zanim Polska zaczęła się odradzać za panowania Władysława Łokietka. Można jednak chyba powiedzieć, że Łokietek nie zjednoczyły Polski bez pomocy arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dzisiaj w większości państw na świecie polityka jest oddzielona od religii. Jednak w czasach Łokietka i Świnki było inaczej.Dziękuję wam za wysłuchanie do końca. Dziękuję też wszystkim, którzy wzięli udział w lekcji. Do usłyszenia w następnym odcinku.

Stefan Batory został królem Polski 14 grudnia 1575 roku i rządził aż do śmierci 12 grudnia 1586. Czy potrafilibyście policzyć ile to lat od 1575 do 1586? Stefan Batory był królem Polski przez niecałe 11 lat. Dokładnie mówiąc 11 lat bez dwóch dni.Ale co robił zanim został królem Polski? Gdzie rządził wcześniej? W tamtych czasach Węgry podzielono na trzy części. Jedną wzięła sobie Turcja, drugą część Austra, a ta część dla Węgrów nazywała się właśnie Siedmiogrodem. Stefan Batory był wcześniej księciem Siedmiogrodu czyli tak jakby 1/3 Węgier. Co oznaza ta nazwa? Co znaczy Siedmiogród?Inna nazwa Siedmiogrodu to Transylwania. Z czego jest słynna Transylwania? Stefan Batory pochodził właśnie z Transylwanii. Ale czy wiecie kto jeszcze tam mieszkał? W Transylwanii około 100 lat przed Batorym mieszkał Wlad Palownik, którego nazywano Drakulą.Aby zostać królem Polski Stefan Batory musiał się zgodzić na kilka warunków. Te warunki nazywa się po łacinie pacta conventa. Jakie to były warunki? Królem Polski została najpierw Anna Jagiellonka. Stefan Batory musiał się z nią ożenić. Anna miała 53 lata, a Batory 43. Był więc od niej młodszy o 10 lat. Kto z nich wyglądał starzej na obrazach? W tamtych czasach 53 lata to była już starość i wielu ludzi umierało w tym wieku. Chociaż zdarzali się ludzie, którzy żyli bardzo długo to najczęściej dorośli umierali właśnie mając około 50 lat. Ja mam właśnie 50 lat. Gdybym żył w średniowieczu to prawdopodobnie niedługo bym umarł. Dzisiaj jednak ludzie żyją aż do 80 lat i dłużej. Wracając jednak do Anny i Stefana. Mimo, że ona była starsza o 10 lat to przeżyła swojego męża. Anna żyła łącznie 73 lata, a Stefan tylko 53. Anna Jagiellonka zmarła 10 lat po Stefanie Batorym.Co jeszcze obiecał Stefan Batory? Batory zgodził się na ustalenia konfederacji warszawskiej, czyli na tolerancję religijną. Ale co to znaczy tolerancja religijna? Dzisiaj tolerancja religijna oznacza traktowanie na równi wszystkich religii. W czasach Batorego oznaczało to tolerowanie czyli nie krzywdzenie.Czyli Batory miał się ożenić z Anną Jagiellonką. Miał też tolerować inne religie. Poza tym miał pokonać Rosję i odebrać jej Inflanty. Gdzie się znajdują te Inflanty? Inflanty znajdują się tam, gdzie dzisiaj jest Estonia i Łotwa. Jest to niedaleko Finlandii. Inflanty dołączono do Litwy, a Litwa i Polska były wtedy jednym krajem.Zachodzi pytanie, czy Batory spełnił te warunki? Najważniejszym była chyba wojna z Rosją o Inflanty. Stefan Batory przeprowadził trzy kampanie. Podczas pierwszej zdobył Połock, podczas drugiej Wielkie Łuki, a podczas trzeciej podszedł pod Psków. Gdy Batory był pod Pskowem car Iwan Groźny przysłał swoich posłów i prosił o pokój.Ale czy Batory spełnił obietnicę, że ożeni się ze starszą od niego o 10 lat Annę Jagiellonkę? Stefan Batory rzeczywiście ożenił się z Anną Jagiellonką, ale poświęcił jej tylko trzy noce. Później jak donoszą niektórzy kronikarze król już nigdy nie przyszedł sam do swojej żony, a gdy pewnego razu ona postanowiła odwiedzić jego to on uciekł. Czy więc spełnił to przyrzeczenie? Co wy o tym myślicie?Zaczęliśmy od najważniejszej wojny, którą przeprowadził Batory, a była to wojna z Rosją, która trwała parę lat. Właśnie na tej wojnie Batory się wsławił, ale to nie była jego pierwsza wojna jako króla Polski. Czy wiecie z kim walczył Batory zaraz po swojej koronacji? Być może słuchaliście już odcinka 87, gdzie mówiliśmy o historii Gdańska i o wojnie Polski z Gdańskiem. Jak do tego doszło? W 1575 roku doszło do podwójnej elekcji. Oznacza to, że wybrano dwóch królów. Ostatecznie zwyciężył Jan Zamoyski, który popierał Annę Jagiellonkę i Stefana Batorego. Jednak Gdańsk popierał innego kandydata - Maksymiliana II Habsburga. Gdy więc Batory już został królem nie został wpuszczony do Gdańska i wybuchła wojna. Kto w niej wygrał?Gdańszczanie mieli swoją armię, ale 17 kwietnia 1577 doszło do bitwy pod Lubiszewem. Najpierw piechota Batorego zdobyła działa Gdańszczan i skierowała je na nich, a potem doszczętnie rozbiła ich jazda. Gdańszczanie wytrzymali jeden atak husarii, a przy drugim uciekli i ścigano ich aż pod sam Gdańsk. Jednak Batory nie był w stanie zdobyć Gdańska, który miał bardzo nowoczesne fortyfikacje. Gdy więc Gdańszczanie poprosili zawarto pokój. Kto więc wygrał?Batory był dobrym wodzem, potrafił się uczyć na własnych porażkach. Pokonał Gdańszczan w polu, ale nie potrafił zdobyć samego miasta. Oznaczało to, że ma bardzo dobre wojsko do walki w polu, ale nie ma wojska do zdobywania miasta. Batory postanowił więc zmodernizować wojsko polskie. Wprowadził w nim cztery takie ważne zmiany. Jakie?W 83 odcinku mówiliśmy o historii husarii. Było to wojsko, które powstało w Serbii, a później walczyło na Węgrzech. Teraz do polski przybył król Siedmiogrodu, czyli kawałka Węgier. Batory sprowadził ze sobą do Polski husarów oraz węgierską piechotę. Husaria świetnie spisała się w polu podczas bitwy pod Lubiszewem. Ale husaria nie może zdobyć miasta. Husarze nie mogą zdobywać murów. Do tego jest potrzebne inne wojsko. Jakie jeszcze wojsko stworzył Batory?Batory przyprowadził ze sobą trochę piechoty węgierskiej, ale potrzebował więcej żołnierzy tego typu. Stworzył więc w Polsce piechotę wybraniecką, czyli taką piechotę, która potrafiłaby zdobyć mury miasta.Batory zrobił jednak coś jeszcze. Był pierwszym królem, który dbał o morale. Co to znaczy? Co to jest morale? W dzisiejszych czasach najczęściej używa się tego słowa, gdy mowa jest o drużynie sportowej. Gdy taka drużyna ma duże morale to łatwo wygrywa. Batory dbał o morale swojego wojska. Był pierwszym królem, który kazał tłumaczyć każdemu żołnierzowi dlaczego trzeba walczyć. Poprzednio po prostu nakazywano ludziom, aby walczyli. Okazuje się jednak, że tak jak sportowcy gdy mają duże morale to lepiej grają, tak samo żołnierze mający morale lepiej walczą na wojnie. Batory na wojnę z Rosją kazał zabrać także drukarnię i później drukował informacje dla swoich żołnierzy o powodach wojny z Rosją. Rozumiecie więc, po co żołnierzom potrzebne jest morale?Jakie cztery zmiany wprowadził więc Batory? Stefan Batory wprowadził w polskiej armii husarię, piechotę wybraniecką, nowoczesną artylerię oraz wzmocnienie morale żołnierzy. Podczas oblężenia Gdańska Batory zorientował się, że potrzebuje lepszą artylerię. Sam król wymyślił aby strzelać rozgrzanymi kulami armatnimi, które mogły zapalać to w co trafiły.Teraz przejdziemy do kwestii języka. Czy wiecie w jakich językach mówił Stefan Batory? Mówił świetnie po łacinie, ale nie znał polskiego. A jaki język w czasach Batorego był językiem międzynarodowym? W tamtych czasach wszyscy wykształceni ludzie w Europie mówili i pisali po łacinie. Wprawdzie reformacja i protestantyzm trochę osłabiły siłę łaciny. Mimo wszystko w krajach katolickich wiele osób znało ten język. W krajach protestanckich jak Niemcy ludzie zaczęli się częściej posługiwać językami rodzimymi, ale dalej łacinę używano np. w tekstach naukowych.Batory miał kilka ciekawych powiedzonek. Np. rozmawiając ze szlachtą powiedział kiedyś, że nie będzie królem malowanym. Czy rozumiecie co to znaczy? Niektórzy królowie wyglądali ładnie na obrazach, ale za nich rządził ktoś inny. Batory powiedział, że jeżeli ma być królem, to nie będzie królem tylko na obrazie, ale naprawdę będzie rządził.Batory spędzał wiele czasu ze swoimi żołnierzami. Mieszkał w namiocie i jadł to co żołnierze. Niektórzy mówią, że to dlatego, że unikał swojej żony. Inni twierdzą, że lubił proste żołnierskie życie. Co więc jadł Batory? Batory nie mógł jeść truskawek, bo te pojawiły się dopiero w 18 wieku. Batory lubił potrawy z czosnkiem. Pewien szlachcic zdrajca powiedział kiedyś nawet, że król pachnie czosnkiem. Batory mu odpowiedział, że pachnie żołnierzem, bo tak rzeczywiście pachnieli żołnierze, którzy też jedli dużo czosnku.Teraz przyjrzyjmy się obrazowi, który namalował Jan Matejko. Jeżeli możecie poszukajcie w internecie obraz “Batory pod Pskowem”. Autorem jest Jan Matejko. Ten sam oraz możecie zobaczyć na okładce tej audycji oraz w notatkach na stronie historiawgdzieci.pl. Czy potrafilibyście rozpoznać gdzie na tym obrazie jest król Batory? Myślę, że łatwo go rozpoznać. Siedzi trzymając miecz i przyjmuje hołd. Ale na tym obrazie jest kilka innych ważnych postaci. W tamtych czasach Jan Zamoyski miał wielki wpływ na to, kto będzie królem. To właśnie on doprowadził do koronacji Anny i Batorego, a potem także Zygmunta III Wazy. Gdzie stoi Zamoyski na tym obrazie?Zamojski jest trochę z tyłu w takiej długiej czerwonej szacie. Na środku widać ubranego na czarno legata papieskiego, który doprowadził do podpisania pokoju z Rosją. Trochę z tyłu widać kilka postaci ubranych jak husarzy, kim jest ten husarz zaraz za legatem papieskim?Batory pokonał Rosję, ale gdy umarł Żółkiewski kontynuował jego dzieło Batorego. Hetman Żółkiewski przy pomocy husarii po śmierci Batorego pokonał Rosjan i na dwa lata zajął Moskwę. Na tym obrazie jest wiele innych ważnych szczegółów. Np. dlaczego Batory ma pod nogami skórę niedźwiedzia? Jednak ten obraz zawiera też błędy historyczne. Wiecie jakie? Husaria w czasach Batorego dopiero powstawała, a na tym obrazie są przedstawieni husarze z późniejszych czasów. W czasach Batorego husaria jeszcze tak nie wyglądała.Na koniec zajmiemy się śmiercią króla Batorego. Do dzisiaj historycy spierają się co do tego dlaczego umarł. Niektórzy mówią, że umarł na nerki. Czy wiecie do czego służą w naszym organizmie nerki? Nerki oczyszczają krew, innymi słowy filtrują krew. Ale skąd wiedzieli, że miał chore nerki? Gdy Batory zmarł, lekarze zrobili mu sekcję? Co to znaczy zrobić sekcję zwłok? Sekcja zwłok to sprawdzenie dlaczego ktoś umarł. Np. czy nie został otruty. Gdy więc zrobiono Batoremu sekcję oglądano jego organy wewnętrzne. Jego serce i płuca wyglądały dobrze, tak samo wątroba. Niestety jego nerki miały być tak duże jak u krowy.Grupa na facebooku:https://www.facebook.com/groups/historia.dla.dzieci

Będziemy mówić dzisiaj o najsławniejszej polskiej agentce Krystynie Skarbek. Była ona bardzo piękna. Przed wojną startowała w konkursie miss Polonia. Była też bardzo wysportowana. Jeździła konno, wspinała się na wysokie góry oraz jeździła na nartach. Tak więc była zarówno piękna jak i bardzo wysportowana. W 1931 roku wygrała konkurs miss nart w Zakopanem.Przed wojną jako agentka pracowała dla polskiego wywiadu. Przewoziła tajne dokumenty do Anglii. Później pojechała do Kenii, gdzie jej mąż był ambasadorem. W 1939 roku wybuchła wojna i Niemcy napadli na Polskę. Polski i angielski wywiad już wcześniej współpracowały. Krystyna zgłosiła się więc do angielskiego wywiadu prowadzonego przez premiera Wielkiej Brytanii czyli Winstona Churchilla. Jak się nazywał ten angielski wywiad?Pracowała dla Special Operations Executive, w skrócie SOE. Na polski można to przetłumaczyć jako: Zarząd (lub Kierownictwo) Operacji Specjalnych. Od razu wysłano ją na Węgry. Co tam robiła?Na Węgrzech było dużo internowanych polskich żołnierzy. Internowany to inaczej mówiąc uwięziony. Krystyna Skarbek pomagała im w ucieczkach oraz załatwiała im fałszywe dokumenty. Czy była jakoś specjalnie ubrana? Jak się ubiera szpieg? Krystyna Skarbek na Węgrzech udawała, że jest dziennikarką i ubierała się tak jak dziennikarka. Dzięki temu mogła jeździć po całych Węgrzech i rozmawiać z ludźmi udając, że pyta ich o rzeczy potrzebne jej do artykułu w gazecie.Jak pamiętacie Krystyna Skarbek umiała też świetnie jeździć na nartach. Przed wojną wygrała tam konkurs na najpiękniejszą narciarkę w Zakopanem. To miasto, Zakopane, leży w pobliżu Tatr. Znajomość tego regionu i umiejętność jeżdżenia na nartach bardzo jej się przydały. Krystyna trzykrotnie przekradała się do Polski szlakiem tatrzańskim. Tatry to najwyższe góry w Polsce. Znajdują się na granicy polsko-słowackiej i właśnie tamtędy jako kurierka tatrzańska przechodziła aby kontaktować się z polskim ruchem oporu. Przeniosła im radiostację. Warto przypomnieć, że w tamtych czasach radiostacje były duże i bardzo ciężkie.Później Krysytna Skarbek przeszła szkolenie dla szpiegów. Czego się uczyła? Jak już mówiliśmy już wcześniej potrafiła jeździć konno, wspinać się i jeździć na nartach. Później dostała inne zadania.Krystyna Skarbek dalej przebywała na Węgrzech i starała się zdobyć plany. Jakie plany chciała zdobyć? Krystyna zdobyła np. informacje o tym, że Hitler chce uderzyć na Rosję w 1941 roku. Zdobyła informacje o planie Barbarossa. Tak właśnie Hitler nazwał plan ataku na Rosję. Krystyna zdobyła ten plan Barbarossa. Ale jak miała go przekazać do Anglii?Jej praca była bardzo niebezpieczna. Co by się stało, gdyby ją złapano? Jak już mówiliśmy pracowała dla wywiadu, czyli pracowała jako szpieg w wielu krajach. W jakich? Np. w 1944 roku pomagała partyzantom we Francji. Uratowała z więzienia dwóch Francuzów oraz jednego Anglika.W tym samym roku, w 1944 roku wybuchło powstanie warszawskie. Polscy żołnierze, którzy walczyli na zachodzie chcieli dostać się do Polski, aby pomóc.Krystyna chciała się dostać do Polski, już nawet przygotowywano dla nich transport, ale ostatecznie nie polecieli. Czemu dowództwo SOE nie wysłało polskich agentów aby pomagali w powstaniu warszawskim?W kolejnym roku, w 1945 wojna się skończyła. Co robiła Krystyna Skarbek po wojnie? Po wojnie poznała angielskiego szpiega. Nazywał się Ian Fleming. Postanowił napisać książkę o angielskim szpiegu. Nazwał go James Bond. W pierwszej książce zatytułowanej “Casino Royale” James Bond współpracuje z agentką Vesper Lynd. Fleming stworzył tą postać na wzór Krystyny Skarbek.Podsumowując. Krystyna Skarbek była polską agentką, a później brytyjską. Czego można się od niej nauczyć?Chociaż II wojna światowa zakończyła się ponad 75 lat temu dalej wiele informacji jest utajnionych. Np. brytyjski wywiad nie pozwala nikomu zajrzeć do informacji o agentach takich jak Krystyna Skarbek. Anglicy obiecywali, że pozwolą poznać te akta 50 lat po wojnie, ale wciąż przedłużają ten okres. Może jak minie 100 lat od wojny pozwolą poznać te dokumenty i będziemy wiedzieć jeszcze więcej o operacjach w jakich brała udział Krystyna Skarbek.Bardzo dziękuję Kasi, jej bratu Jankowi oraz oczywiście tacie za te nagrania.

Dziś będziemy mówić o historii Nowego Sącza. Na mapie to miasto można znaleźć prawie na samym dole. Przebiega tamtędy droga z Krakowa na Słowację. Czy historia Nowego Sącza jest ciekawa? Działo się tam naprawdę sporo, ale sami posłuchajcie.Księciem krakowskim był Leszek Czarny. Ożenił się on z Gryfiną. Niestety nie mieli dzieci. Po śmierci swojego męża Leszka Czarnego jego żona czyli Gryfina zamieszkała w klasztorze w Starym Sączu. Tytułowano ją panią sądecką. Dała ona tą ziemię swojemu siostrzeńcowi Wacławowi II, królowi Czech. On postanowił zbudować tam duże miasto, bo Stary Sącz wydawał mu się za mały. Do naszych czasów przetrwał dokument lokacyjny Nowego Sącza. Posłuchajcie:Rzeczone miasto ma być założone na prawach powszechnych magdeburskich, jakie obecnie w mieście Krakowie obowiązują. Czy zrozumieliście te słowa? Jest napisany trochę innym językiem od współczesnego języka polskiego.Wacław II kazał napisać w tym dokumencie, że Nowy Sącz ma zostać założony na prawach magdeburskich, tak jak Kraków. Co to znaczy? W Niemczech było miasto Magdeburg, które miało swoje prawa. Gdy zakładano jakieś nowe miasto ludzie zamiast wymyślać prawa od początku kopiowali te prawa z Magdeburga. Wiele miast powstało na prawie magdeburskim nie tylko w Niemczech, ale także w Polsce. Szczególnie w Małopolsce było wiele miast na prawie magdeburskim. Np. Kraków i właśnie Nowy Sącz.Wracając do Wacława II - on kazał napisać ten dokument, bo ten król nie potrafił pisać. Niedługo będziecie mogli posłuchać osobnego odcinka o Wacławie II.W herbie Nowego Sącza jest Małgorzata Antiocheńska, którą zwykle maluje się z wydłużonym krzyżem oraz smokiem. Małgorzata zwykle godzi tym krzyżem w paszczę smoka i taki właśnie obraz jest w herbie Nowego Sącza.Nowy Sącz leży niedaleko Starego Sącza. To nowe miasto zbudowano na drodze z Węgier do Krakowa. Tędy zawsze jechali podróżujący z Węgier do Polski i z Polski na Węgry. Tędy jechała Elżbieta Łokietkówna na Węgry aby zostać królową Węgier.Gdy Elżbieta Łokietkówna była królową Węgier, królem Polski został Kazimierz Wielki. O tym królu mówi się, że zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną. Nie zdziwi was chyba więc to, że zamek w Nowym Sączu wybudował właśnie Kazimierz Wielki. Gdy on zmarł tędy przyjechał jej syn jego siostry Elżbiety Łokietkówny - Ludwik Węgierski. Przyjechał aby zostać królem Polski. Wrócił razem ze swoją matką, która później w jego imieniu rządziła Polską. A gdy zmarł Ludwik Węgierski właśnie przez Nowy Sącz przyjechała z Węgier do Krakowa Jadwiga, która została królem, a potem wyszła za mąż za Władysława Jagiełłę.Z tego właśnie powodu, że przechodziła tutaj taka ważna droga właśnie w Nowym Sączu odbyła się ważna narada. Pewnie słyszeliście o bitwie pod Grunwaldem, do której doszło w 1410 roku. Rok wcześniej, czyli w 1409 król Polski Jagiełło oraz książe Litwy Witold spotkali się w Nowym Sączu, ale dlaczego tak daleko od Krzyżaków?Gdy doszło do wojny z zakonem krzyżackim król Jagiełło miał problem. Musiał walczyć na północy (czyli u góry mapy) z Krzyżakami, ale nie tylko tam. Krzyżacy mieli sojusznika, mieli przyjaciela.Gdy więc Jagiełło z Witoldem spotkali się w 1409 roku w Nowym Sączu ustalili tutaj plan walki z Krzyżakami na północy, czyli u góry mapy, ale jednocześnie przygotowali Nowy Sącz do obrony przed królem Węgier. Gdy rok później Jagiełło i Witold walczyli z Krzyżakami z południa rzeczywiście uderzyli Węgrzy. Na szczęście nie potrafili zdobyć zamku w Nowym Sączu.Jak może pamiętacie z odcinka 61 o Zawiszy Czarnym, ten rycerz walczył zarówno dla króla Węgier jak i dla króla Polski. To właśnie Zawisza Czarny doprowadził do pokoju między królem Polski Władysławem Jagiełłą, a Zygmuntem Luksemburskim królem Węgier. W tamtych czasach starostwo spiskie było na Węgrzech. Dzisiaj w tym miejscu jest Słowacja. Jakbyście z Nowego Sącza pojechali na południe na Słowację to znajdziecie tam wiele miast, których nazwa zaczyna się od “Spiska”, np. Spisska Bela, Spisska Nova Ves czy Spisske Vlachy. Wszystko to jest niedaleko miasta Poprad czy Parku Narodowego Słowacki Raj.Zygmunt Luksemburski pożyczył pieniądze od Jagiełły, a w zamian dał miasta spiskie. Starostą spiskim został właśnie Zawisza Czarny. Te miasta spiskie znajdowały się na Węgrzech, dzisiaj jest to Słowacja. Tymi miastami rządził Zawisza. Był to kawałek Polski, ale taki dziwny kawałek. A dlaczego Polska dostała kilka miast na Węgrzech?Przenieśmy się teraz trochę w czasie do potopu szwedzkiego. W roku 1655 Szwedzi zalali swoim wojskiem praktycznie całą Polskę. Król Polski Jan Kazimierz Waza uciekł. Nowy Sącz jest na samym dole Polski, a Szwedzi doszli aż tam. Do dzisiaj w Nowym Sączu znajduje się kapliczka szwedzka. Dlaczego tak ją nazwano?Przy tej kapliczce szwedzkiej pochowano żołnierzy szwedzkich, którzy zostali pokonani w Nowym Sączu. Było to jedno z pierwszych miast, które wygoniło Szwedów. Król Jan Kazimierz wrócił do Polski i wydał “Podziękowanie dla ludności Nowego Sącza”.Istnieje legenda o miłości pewnej nowosądeczanki i żołnierza szwedzkiego. Dziewczyna ta i ten żołnierz zakochali się w sobie. Gdy Szwedzi planowali zaatakować Polaków ten żołnierz ostrzegł swoją ukochaną. A ona powiadomiła polskich żołnierzy. Dzięki temu oni wygrali. Zginęli wszyscy Szwedzi, także ukochany tej dziewczyny. Według tej legendy smutna dziewczyna odeszła błąkać się po świecie. Czy tak rzeczywiście było? Nie wiemy, to legenda.Znowu przenieśmy się w czasie do zaborów. Jak pewnie wiecie, Polska została rozebrana na częsci podczas trzech zaborów. Jednak Nowy Sącz oraz te miasta spiskie zostały włączone do Austrii jeszcze wcześniej. Jeszcze przed pierwszym rozbiorem. Nastąpiły 123 lata gdy nie było Polski.Mieszkańcy Nowego Sącza jako pierwsi zaczęli walczyć ze Szwedami. Nie zapomnieli też o walce o niepodległości Polski. Nie mamy oczywiście czasu mówić o nich wszystkich, więc wspomnimy tylko o jednym nowosądeczaninie. Był nim Bronisław Piernacki.Piernacki walczył razem z Piłsudskim w legionach, później już w niepodległej Polsce został ministrem spraw wewnętrznych. Był jednak na niego zamach i zginął. Zrobiono mu wielką procesję w Warszawie, ale potem zawieziono jego ciało do Nowego Sącza, gdzie został pochowany.Sam Piłsudski także przebywał w Nowym Sączu. Gdy Piłsudski wyruszył wraz z legionami w 1914 roku między innym przechodził przez Nowy Sącz.Dziękuję wam za wysłuchanie. Dziękuje też oczywiście Kubie, który pochodzi z Nowego Sącza za pomoc w nagraniu tego odcinka.