Podcasts about rzymianie

Zapraszam do wysłuchania audycji o debiutanckiej (sic!) powieści Macieja Świerkockiego. Jak mawiali starożytni Rzymianie: późny debiut - dobry debiut! Albo może nie oni to mówili...? (00:25) Zamiast wstępu (04:20) Historia przechodnia (08:35) Siódme niebo / fragment (11:55) Zysłowość i cielesność (13:50) Gry, zabawy językowe i nawiązania (16:00) Zamiast zakończenia Poniekąd powiązane: 376. Raymond Queneau

Historia Szkocji to opowieść o niezłomnych wojownikach, buntach przeciw imperiom i walce o niezależność, która trwa do dziś! W tym odcinku przeniesiemy się na tereny spowite mgłą, gdzie rodziła się tożsamość Szkotów. Przejdziemy przez starożytne czasy Piktów, czasy panowania Rzymian, narodziny Królestwa Alby, epokę wikingów, burzliwe wojny z Anglią, aż po współczesne dążenia do niepodległości. Część I: Kolebka – w krainie mgieł i wojowników Zaczynamy w czasach pierwszych osadników, którzy zamieszkiwali te tereny już tysiące lat temu. Jak wyglądało ich życie w surowym klimacie? • Rzymianie w Szkocji – Gdy potęga Imperium Rzymskiego rozrastała się, napotkała na swojej drodze obrońców z północy Brytanii. Mimo budowy Wału Hadriana i Antonina, Rzymianie nigdy nie podbili całkowicie szkockich ziem. Czym był ten mur i jak wpłynął na rozwój regionu? • Powstanie Królestwa Alby – Jak doszło do utworzenia pierwszego szkockiego państwa? W jaki sposób Kenneth MacAlpin zjednoczył Piktów i Szkotów, tworząc zalążek przyszłej Szkocji? • Era Wikingów – brutalne najazdy Skandynawów, ich osady i wpływ na kulturę oraz politykę regionu. Część II: Unia – krew, pot i miecz Przez wieki Szkoci walczyli o swoją niepodległość, a legendy takich bohaterów jak William Wallace i Robert Bruce do dziś budzą podziw. • Wojna o niepodległość – jak Wallace i Bruce pokonali Anglików? Jakie taktyki stosowali przeciw liczniejszym wojskom króla Edwarda I? • Dynastia Stuartów i Auld Alliance – szkocko-francuski sojusz, który miał powstrzymać Anglię, ale czy rzeczywiście był skuteczny? • Reformacja w Szkocji – dlaczego kraj, który przez wieki był wierny papieżowi, stał się bastionem protestantyzmu? • Unia Koron i Unia 1707 – czy Szkoci dobrowolnie zgodzili się na połączenie z Anglią, czy też zostali do tego zmuszeni? Jakie konsekwencje miał ten akt? Powstania jakobickie i czystki w Highlands Po Unii w 1707 roku nie wszyscy Szkoci pogodzili się z nowym porządkiem. Zwolennicy dynastii Stuartów podjęli próbę odzyskania tronu dla Jakuba II i jego następców. • Pierwsze Powstanie Jakobickie (1715) – dlaczego się nie powiodło? • Drugie Powstanie Jakobickie (1745–1746) – Bonnie Prince Charlie i bitwa pod Culloden – ostateczna klęska, która zmieniła Szkocję na zawsze. • Czystki w Highlands – jak po powstaniach Anglicy brutalnie rozprawili się z góralami, niszcząc ich kulturę i tradycję. Część III: W kilcie ku referendum – nowoczesna Szkocja Szkoci nigdy nie przestali dążyć do niezależności. XX wiek przyniósł zmiany, które odnowiły dyskusję o suwerenności. • Referendum 2014 – dlaczego Szkoci niemal zdecydowali się na odrębne państwo? • Brexit a Szkocja – czy wyjście z UE oznacza nowy impuls dla niepodległości? Część IV: Mitologia, kultura i popkultura Historia Szkocji to nie tylko bitwy i polityka, ale również bogata tradycja folklorystyczna i kulturalna. • Selkie, Kelpie i Potwór z Loch Ness – czy legendy mają ziarnko prawdy? • Kultura klanowa – czym były klany? • Braveheart – fakty i mity – co w filmie było prawdą, a co hollywoodzką fikcją? Dobrego słuchania! Rafał Timeline: 0:00 Intro 4:30 Prolog: Kraina Mgieł 11:59 Rozdział I: Kolebka. W krainie mgieł i pierwszych wojowników. Piktowie 17:53 Rzymianie: Zderzenie imperiów. Rzymski podbój Brytanii. 20:39 Bitwa pod Mons Graupius 84 r. n.e. 26:10 Szkocja po Rzymianach 31:39 Narodziny narodu. Powstanie Królestwa Alby i przybycie Szkotów 36:09 Zjednoczenie Szkocji pod Kenneethem MacAlpinem 40:25 Kamień ze Scone 42:56 Wikingowie 45:07 Bitwa pod Largs 1263 r. 47:25 Krótkie podsumowanie początkowych dziejów Szkocji 49:24 Rozdział II: Unia – pot, krew i miecz. Szkocka walka o tożsamość i niezależność 53:19 William Wallace 59:18 Robert Bruce 1:04:09 Dyniastia Stuartów, Auld Alliance, Reformacja 1:10:02 Reformacja Religijna 1:14:02 Unia Koron 1603 r. 1:17:23 Chwalebna Rewolucja 1688 r. 1:23:27 Unia Anglii i Szkocji z 1707 r. 1:26:58 Powstania Jakobickie 1:31:48 Drugie Powstanie Jakobickie 1745-1746; Bonnie Prince Charlie 1:36:02 Bitwa pod Prestonpans 1:39:16 Bonnie Prince Charlie Prze Dalej 1:45:55 Bitwa pod Culloden 1746 1:51:06 Po powstaniach: czystki Highlandów, wymazywanie szkockiej kultury 1:56:13 Podsumowanie dotychczasowej historii 2:00:49 Rozdział III: W Kilcie Ku Referendum 2:04:44 XX Wiek – w kierunku autonomii 2:08:35 Referendum niepodległościowe Szkocji 2014 2:15:09 Brexit 2016 r. 2:18:43 Brexit a Szkocja 2:23:07 Rozdział IV: Folklorl i legendy. Selkie, Kelpie, Potwór z Loch Ness 2:31:18 Klany, tartany, kilty, dudy 2:36:06 Szkocja i popkultura – ile wspólnego z historią ma „Braveheart”? 2:45:06 Epilog: Wrzosowisko 2:46:49 Outro 2:47:43 Patroni 2:49:00 Ciekawostka Źródła: https://pastebin.com/h7iDYDN8 Patroni: https://pastebin.com/233Wrjnh Dziękuję!

Pierwsza wzmianka o Saulu, który później znany był jako apostoł Paweł znajduje się w Dziejach Apostolskich 5:58. Czytamy tam o zamordowaniu Szczepana: “A wypchnąwszy go poza miasto, kamienowali. Świadkowie zaś złożyli szaty swoje u stóp młodzieńca, zwanego Saulem”.  Z tego wersety dowiadujemy się dwóch rzeczy: był młody i był wrogiem chrystianizmu.Szczepana ukamienowano około 34 roku. Paweł był młodzieńcem czyli miał wtedy około 30 lat. Tak więc urodził się około 5 roku n.e. Jak sam powiedział w Dziejach 21:39 był Żydem urodzonym w Tarsie w Cylicji (wschodnie wybrzeże dzisiejszej Turcji). Miał też obywatelstwo rzymskie. Skąd jego rodzina znalazła się w tym mieście? W 63 roku p.n.e. Pompejusz Wielki oblegał Jerozolimę. Wziął wtedy tysiące jeńców żydowskich. Stali się oni niewolnikami. Wyzwolony niewolnik obywatela rzymskiego sam stawał się obywatelem. Niektórzy historycy sugerują, że Saul był potomkiem właśnie takiego wyzwoleńca (łac. libertus).W Liście do Filipian 3:5 tak się przedstawił: “Obrzezany dnia ósmego, z rodu izraelskiego, z pokolenia Beniaminowego, Hebrajczyk z Hebrajczyków, co do zakonu faryzeusz”. Chociaż więc jego rodzina mieszkała w Tarsie przestrzegała prawa mojżeszowego. Pochodził z plemienia Beniaminitów i nosił imię króla z tego rodu. Może to sugerować, że był potomkiem króla Saula. Został wychowany jako faryzeusz, bo w Dziejach 23:6 powiedział: “ja jestem faryzeuszem, synem faryzeuszów”. Żydzi mieszkający wśród pogan nadawali swoim dzieciom także drugie imię. Imię Paweł znaczy mały lub pokorny.W Tarasie uprawiano len. Wytwarzano też tkaniny z koziej sierści. Sprzyjało to rozwojowi takich rzemiosł jak tkactwo i wyrób namiotów. Gdy później podczas swoich podróży Paweł przybył do Koryntu korzystał z umiejętności, które nabył w rodzinnym mieście. W Dziejach Apostolskich 18:3 czytamy: “A ponieważ uprawiał to samo rzemiosło, zamieszkał u nich i pracowali razem; byli bowiem z zawodu wytwórcami namiotów”. Rodzice wysłali go jednak także do Jerozolimy. Tam studiował u znanego faryzeusza Gamaliela Starszego o czym wspomina w Dziejach 22:3.Po ukamienowaniu Szczepana Paweł dostał listy uwierzytelniające od arcykapłana aby wyłapać chrześcijan w Damaszku. Świadczy to o tym, że robił karierę w judaizmie. Po zniszczeniu Jerozolimy w 70 roku zniknęły inne sekty jak saduceusze, ale faryzeusze przetrwali. Współczesny judaizm stworzyli właśnie uczniowie faryzeusza Gamaliela. Paweł zrezygnował z tej kariery gdy został chrześcijaninem. Napisał o tym w Filipian 3:8 gdzie czytamy: “wszystko uznaję za śmiecie, żeby zyskać Chrystusa”.W drodze do Damaszku utracił wzrok i już w tym mieście na ulicy Prostej (która istnieje do dzisiaj) został chrześcijaninem. Czytamy o tym w Dziejach 9:11. Według tradycji stało się to 25 stycznia w 34 lub 35 roku. Dzieje Apostolskie mówią dalej o tym, że sam spotkał się z prześladowaniem w Damaszku i uciekł do Jerozolimy. Jednak w Liście do Galatów 1:17 wspomina: “Ani też nie udałem się do Jerozolimy do tych, którzy przede mną byli apostołami, ale poszedłem do Arabii, po czym znowu wróciłem do Damaszku”. Ta podróż jest dość tajemnicza i wspomniana tylko w tym jednym miejscu.W Jerozolimie początkowo chrześcijanie go unikali, ale uwierzył mu Barnaba i przyprowadził go do apostołów. W Dziejach Apostolskich 9:29 czytamy: “Rozmawiał też i rozprawiał z hellenistami, lecz ci usiłowali go zgładzić”. Paweł uciekł już z Damaszku, a teraz także musiał uciekać z Jerozolimy. Odesłano go do Tarsu. Barnaba jednak zapamiętał, że Paweł dyskutował z hellenistami czyli Żydami mówiącymi po grecku. W Antiochii Syryjskiej dużo Greków stawało się chrześcijanami. O tym mieście leżącym w Syrii nagram osobny odcinek. Apostołowie wysłali tam Barnabę. On widząc ile jest pracy poszedł do Tarsu po Saula.W Dziejach 11:26 czytamy: “A gdy go znalazł, przyprowadził go do Antiochii. I tak się ich sprawy ułożyły, że przez cały rok przebywali razem w zborze i nauczali wielu ludzi; w Antiochii też nazwano po raz pierwszy uczniów chrześcijanami”. Stamtąd później obaj wyruszyli w pierwszą podróż misjonarską. Popłynęli na Cypr biorąc ze sobą Marka, kuzyna Barnaby. Wydarzyło się tam kilka ważnych rzeczy. Na tej wyspie Saul zaczął używać imienia Paweł. Być może dlatego, że prokonsul nazywał się Sergiusz Paweł. Barnaba stał się tam mniej ważny, a jego kuzyn opuścił ich i wrócił do Jerozolimy.Paweł i Barnaba ruszyli później przez tereny dzisiejszej Turcji. Z Antiochii Pizydyjskiej zostali wyrzuceni, w Ikonium chciano ich ukamienować, a w Listrze doszło do tego. W Dziejach 14:19 czytamy: “Tymczasem nadeszli z Antiochii i z Ikonium Żydzi i namówiwszy tłum, ukamienowali Pawła i wywlekli go za miasto, sądząc, że umarł”. Paweł poszedł jednak dalej do Derbe, a potem wrócił do tych trzech wrogich miast. Spotykał się jednak wyłącznie z innymi chrześcijanami.Po powrocie do Antiochii Syryjskiej doszło do sporu w kwestii obrzezania. Była duża grupa chrześcijan, która uważała, że chrześcijanie powinni także przestrzegać prawa mojżeszowego. Cały 15 rozdział Dziejów Apostolskich jest temu poświęcony. Paweł z Barnabą ruszyli do Jerozolimy gdzie podjęto decyzję. Chrześcijanie pogańskiego pochodzenia nie muszą się obrzezywać. Mają tylko unikać krwi, bałwochwalstwa i niemoralności.Najwyraźniej podczas tej wizyty doszło do spotkania. W Galatów 2:9 czytamy: “Otóż, gdy poznali okazaną mi łaskę, Jakub i Kefas, i Jan, którzy są uważani za filary, podali mnie i Barnabie prawicę na dowód wspólnoty, abyśmy poszli do pogan, a oni do obrzezanych”. Kefas czyli Piotr oraz Jakub i Jan umówili się z Pawłem i Barnabą, że podzielą się terenem misyjnym. Piotr i inni z Jerozolimy mieli głosić Żydom, a Paweł i Barnaba poganom.Niestety po powrocie do Antiochii Syryjskiej. Paweł i Barnaba pokłócili się. Ten ostatni chciał w kolejną podróż ponownie zabrać swojego kuzyna Marka, który ich opuścił podczas pierwszej wyprawy. W Dziejach 15:39 jest użyte greckie słowo “paroxysmos” oznaczające ostrą kłótnię. W różnych przekładach oddano to jako wielki gniew lub ostre starcie. Rozdzielili się. Paweł zabrał ze sobą Sylasa. Udali się do Listy, tego miasta gdzie Paweł został podczas pierwszej podróży ukamienowany. Barnaba wziął swojego kuzyna Marka i poszedł w inną stronę. Ten Marek to prawdopodobnie późniejszy ewangelista.W Listrze do Pawła dołączył Tymoteusz. Poznał go prawdopodobnie już podczas pierwszej wizyty. Być może właśnie w domu Tymoteusza był opatrywany po kamienowaniu. Cała ta grupa przeszła aż do Troady na zachodzie dzisiejszej Turcji. Tam dołączył do nich Łukasz autor Dziejów Apostolskich. Tam przepłynęli do Macedonii. W Filippi, rzymskiej kolonii, Paweł i Sylas zostali wychłostani. W mieście doszło do rozruchów, a władcy kazali ich ukarać bez sądu. Później jednak musieli przeprosić Pawła, gdy usłyszeli, że jest obywatelem rzymskim. Kogoś takiego nie można było karać bez sądu.Później Paweł, Sylas, Tymoteusz, Łukasz i inni wyruszyli do Tesaloniki i Berei. Paweł ponownie spotkał się ze sprzeciwem i musiał sam uciekać do Aten. Tam najwyraźniej stanął przed sądem Ateńskim na Areopagu. Wygląda na to, że oskarżono go o głoszenie cudzoziemskich bogów. Paweł wybrnął z tego wskazując na ołtarz poświęcony nieznanemu bogu. W Dziejach 17:34 czytamy: “niektórzy mężowie przyłączyli się do niego i uwierzyli, a wśród nich również Dionizy Areopagita”. Ten Dionizy był członkiem sądu na Areopagu.Z Aten Paweł udał się do Koryntu gdzie przydała mu się umiejętność tworzenia namiotów. Zaczął je robić wraz małżeństwem Akwilasem i Pryscyllą. Gdy z Tesaloniki przybyli Sylas i Tymoteusz najwyraźniej przywieźli pieniądze, bo Paweł przestał pracować i całkowicie zajął się słowem (Dzieje 18:5). Chciano go ponownie postawić przed sądem, ale władca Koryntu nie chciał się mieszać w kwestie religijne między Żydami. Później po jakichś dwóch latach Paweł popłynął do Efezu, gdzie zostawił Akwilasa z żoną, a sam udał się do Antiochii Syryjskiej swojej bazy wypadowej.Łukasz, autor Dziejów Apostolskich także najwyraźniej został w Efezie. Tak więc nie znamy szczegółów początku trzeciej wyprawy Pawła i jego trasy z Antiochii do Efezu, ale prawdopodobnie szedł przez swoje rodzinne miasto Tars, potem przez Listrę miasto Tymoteusza, aż dotarł do Efezu, gdzie najwyraźniej mieszkał Łukasz. Później Paweł ponownie przeszedł Macedonię i Achaję, ale nie znamy szczegółów, możliwe, że Łukasz mu nie towarzyszył. Za to mamy pełną relację z rozruchów, do których doszło po powrocie Pawła do Efezu.Paweł musiał się ukrywać przed producentami dewocjonaliów dla odwiedzających świątynię Artemidy Efeskiej. Wywołali oni rozruchy, ale przyjaciele ukryli Pawła gdy tłum domagał się jego ukarania. Później gdy udawał się do Jerozolimy musiał unikać także Żydowskich wrogów, którzy planowali zamach i udał się inną drogą. W Jerozolimie jego obecność wywołała kolejne zamieszki. Wyprowadzono go ze świątyni i zamierzano zabić, ale uratowali go Rzymianie stacjonujący w twierdzy Antonia. Prawdopodobnie ze schodów tej twierdzy Paweł przemówił do wzburzony Żydów i rozzłościł ich jeszcze bardziej (Dzieje rozdział 22).A Paweł rzekł: Jestem Żydem z Tarsu w Cylicji, obywatelem dosyć znacznego miasta; proszę cię, pozwól mi przemówić do ludu.https://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/21/39A po kilku dniach przybył Feliks z żoną swoją Druzyllą, która była Żydówką. Kazał więc sprowadzić Pawła i przysłuchiwał się mu, co mówił o wierze w Jezusa Chrystusa.https://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/24/24A cierpliwość Pana naszego uważajcie za ratunek, jak i umiłowany brat nasz, Paweł, w mądrości, która mu jest dana, pisał do washttps://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-List-Piotra/3/15

Czy wiedzieliście, że rok wcale nie trwa 365 dni? Nie chodzi tu też o rok przestępny. Wszystko za sprawą prawa. I tak też z uwagi na to, że do fizyka mi daleko porozmawiamy o roku z punktu widzenia prawa. Fizycy mówią, że czas jest względny a prawo to potwierdza. Zapraszam na podróż przez różne gałęzie prawa, które w zróżnicowany sposób regulują tak prozaiczny termin jak "rok". Prawo cywilne, bankowe, podatkowa czy też karne okazuje się w różny sposób rozumieć upływ roku. Powiem też o tym, jak wielcy ludzie tacy jak Juliusz Cezar czy pewien papież zmieniali długość roku. 0:00 - Intro 0:47 - Prawo Cywilne 1:08 - Problem z rokiem przestępnym 1:32 - Prawo Cywile cd 2:00 - Prawo Bankowe 3:20 - Prawo Podatkowe i rok podatkowy 5:11 - Rok obrotowy 6:05 - Prawo Karne 7:11 - Rzymianie i Kalendarz 9:02 - Był taki człowiek, który chciał... 9:30 - Nasz kalendarz wprowadził... 10:01 - Życzenia noworoczne

Hejże! #dramki #kpib #podcast #gryplanszowe #planszówki Gdzie kupować gry od AR cz.2, Rzymianie, Kobiety i nauka francuskiego... Muzyka: Spanish Flea Timeline: 00:00 Wstęp 08:48 Dynamiczna 09:05 Wracamy do naszej kłótni 15:20 Rzymianie 19:20 Ogłoszenie Matrymonialne 23:45 Wątek młotkowy 32:00 Recenzenci niszczą ludziom życie 42:00 Eko Na Skrzydłach 46:57 Jeśli chcę wojownika to wybieram... 50:28 Rewolucja Zjada własne dzieci 53:58 Kontynuacja dramki z Ostoją 57:48 Małe stoły

Dzisiaj sól używamy w zasadzie tylko jako przyprawę do potraw. W czasach starożytnych było jednak inaczej. Sól miała o wiele więcej zastosowań. Widać to także w Biblii. Zacznijmy jednak od hebrajskiego słowa melah zapisywano je przy pomocy trzech liter MLH. Fenickie słowo brzmiała malaha i też zapisywano je jako MLH. Podobno Fenicjanie sprowadzali sól aż z Hiszpanii i miasto Malaga na Półwyspie Iberyjskim ma mieć nazwę od fenickiego słowa sól. Sól występowała jednak także w Izraelu. Czemu sprowadzano ją z tak dalekich regionów? Do czego używano soli w czasach biblijnych?W Księdze Ezdrasza czytamy o urzędnikach, którzy sprzeciwili się budowie świątyni w Jerozolimie. Napisali on list do króla Persji Artakserksesa. W Ezdrasza 4:14 czytamy: “Ponieważ zaś jesteśmy na utrzymaniu twego dworu i nie godzi się nam patrzeć na pohańbienie króla, przeto posłaliśmy wiadomość o tym królowi”. Napisali oni, że są na utrzymaniu króla. Dosłownie w tym miejscu czytamy, że jedzą sól króla. Ten zwrot jeść kogoś sól oznaczał “być na czyimś utrzymaniu. Sól była bardzo droga i czasem używano jej jako pieniędzy.Np. dawać sól po łacinie brzmi: sal dare. Podobno od tego zwrotu pochodzi angielskie słowo soldier. Podobnie salary czyli wynagrodzenie też ma pochodzić od słowa sól. Tak więc w Ezdrasza 4:14 czytamy o urzędnikach, którzy byli na utrzymaniu króla i dostawali sól. Były okresy w historii gdy sól miała wartość jak złoto. Nie zdziwi was chyba więc to, że z jej powodu wybuchały wojny czy rewolucje. Przykładem jest choćby marsz solny Gandhiego. W 1930 ten indyjski przywódca poszedł nad morze i sam odparował sobie trochę soli protestując w ten sposób przeciwko monopolowi rządowemu i sprzedaży soli z wysokim podatkiem. Do czego jeszcze używano soli w czasach biblijnych?Ci urzędnicy z czasów Ezdrasza chcieli wstrzymać budowę świątyni, ale król Artakserkses nakazał pomóc kapłanom. W Ezdrasza 7:22 czytamy co należało dostarczać do świątyni po odbudowie: “Aż do stu talentów srebra, stu korców pszenicy, stu baryłek wina i stu baryłek oliwy, soli zaś bez ograniczenia”. Do świątyni składano w ofierze zwierzęta i inne pokarmy. Nie wszystko spalono, część spożywali kapłani i ich rodziny. Wszystkie te ofiary miały być posolone. Dlatego Kapłańska 2:13 mówi: “Każdą twoją ofiarę z pokarmów posolisz; żadnej twojej ofiary z pokarmów nie pozbawisz soli przymierza Boga twego. Przy każdej ofierze swojej składać będziesz i sól”. Przypominam sól była wtedy bardzo droga. Na szczęście te przepisy nie określały jak wiele soli miano dać wraz z ofiarą.Używanie soli jako przyprawy lub jako czynnika konserwującego żywność nie jest zaskakująca. Ale soli używano także przy narodzinach dzieci. W Ezechiela 16:4 czytamy: “A z twoim narodzeniem było tak: Gdy się narodziłaś, nie przecięto twojej pępowiny i nie obmyto cię wodą, aby cię oczyścić, nie wytarto cię solą i nie owinięto w pieluszki”. Jest to opis zaniedbanego dziecka, którego po narodzinach nie okryto pieluszką, ale też nie natarto solą. Wynika z tego, że to była zwykła praktyka w czasach proroka Ezechiela. Czy to działo się także w późniejszych czasach, np. czy Jezus też był natarty solą po urodzeniu tego nie wiemy. Jezus użył jednak przykładu z solą.W Mateusza 5:13 czytamy: “Wy jesteście solą ziemi; jeśli tedy sól zwietrzeje, czymże ją nasolą? Na nic więcej już się nie przyda, tylko aby była precz wyrzucona i przez ludzi podeptana”. W tym przykładzie przyrównał swoich uczniów do soli. Wspomniał jednak, że ta sól może zwietrzeć albo stracić smak. Jezus nie mówił tutaj o soli jakiej my dzisiaj używamy albo takiej jaką sprowadzali w tamtych czasach Fenicjanie z Hiszpanii. Jezus mówił tutaj o soli jaką można było znaleźć w Izraelu.Nie była to czysta sól, ale taka zmieszana z różnymi zanieczyszczeniami. Gdybyśmy sobie wyobrazili sól zmieszaną z piaskiem. Taka sól wrzucona do wody się rozpuści i pozostanie sam piasek. Właśnie o takiej soli mówił Jezus, gdy straci ona swój słony smak zostają same zanieczyszczenia, które można rzucić na drogę jak żwir.W innej ewangelii ten przykład z solą został rozszerzony. W Marka 9:50 czytamy: “Sól, to dobra rzecz, ale jeśli sól zwietrzeje, czymże ją przyprawicie? Miejcie sól w samych sobie i zachowujcie pokój między sobą”. Tutaj ponownie słyszymy o soli, która może stracić swoją słoną wartość, ale później czytamy do czego to było potrzebne. Tą sól uczniowie Jezusa mieli mieć w sobie aby zachować pokój między sobą. Jak należy to rozumieć? Wyjaśnił to chyba apostoł Paweł w Liście do Kolosan.W Kolosan 4:6 czytamy: “Mowa wasza niech będzie zawsze uprzejma, zaprawiona solą, abyście wiedzieli, jak macie odpowiadać każdemu”. Paweł przyrównał tutaj mowę do posiłku. Moglibyśmy odpowiedzieć bardzo szorstko i to przypominałoby podanie komuś jedzenia bez soli. Paweł zalecał jednak uprzejmą mowę, którą porównał do jedzenia doprawionego solą. Ludzie w tamtych czasach, szczególnie ci biedniejsi jedli pewnie czasami posiłki bez soli i wiedzieli jakie to niesmaczne. Zauważmy jaki to świetny przykład. Jeżeli damy komuś szorstką radę to ta rada mu pomoże tak jak ciału pomoże nawet pokarm bez soli. Jednak o wiele łatwiej jest przyjąć uprzejmą radę od kogoś tak samo jak łatwiej i przyjemniej jest zjeść coś, co przyprawiono.Sól przydawała się do konserwowania np. mięsa z tego powodu używano tego słowa w przenośni aby zaznaczyć, że coś jest trwałe. Np. w Liczb 18:19 czytamy: “Jest to wieczyste przymierze soli przed Panem dla ciebie i twojego potomstwa”. Przymierze soli to wieczyste przymierze. Tak jak mięso zaprawione solą mogło przetrwać długo tak samo przymierze soli wskazywało nie na krótkotrwałą umowę, ale na coś trwałego. Ale sól wiąże się także z zagładą.W Sędziów 9:45 czytamy: “Następnie nacierał Abimelech na miasto przez cały ten dzień, zdobył miasto a lud, który był w nim, wybił do nogi, miasto zrównał z ziemią i posypał miejsce to solą”. Nie był to wynalazek Izraelitów. Tak podobno mieli zrobić także Rzymianie po zniszczeniu Kartaginy. Historycy się spierają czy tak rzeczywiście było. Przypomnę może, że sól była droga. Rozsypanie soli na większym terenie było dość kosztowne, ale oczywiście było możliwe.W Starym Testamencie występuje hebrajskie słowo melah, a w Nowym Testamencie greckie słowo halas. W Izraelu używano czystej soli sprowadzanej przez Fenicjan, ale używano też miejscowej soli, która była pełna zanieczyszczeń. Soli używano jako przyprawy pokarmu, ale także do konserwowania np. mięsa. Używano jej także w celach leczniczych, np. nacierano nią noworodki po narodzinach. Sól była droga i w niektórych okresach była używana jak pieniądze. W czasach Ezdrasza określenie “jeść czyjąś sól” oznaczało być na czyimś utrzymaniu. Sól pojawia się także w przenośni. Oznacza całkowitą zagładę, ale także dobre cechy sprzyjające jedności wśród chrześcijan. Do takich dobrych cech można zaliczyć np. uprzejmą mowę.Ponieważ zaś jesteśmy na utrzymaniu twego dworu i nie godzi się nam patrzeć na pohańbienie króla, przeto posłaliśmy wiadomość o tym królowihttp://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezdrasza/4/14Aż do stu talentów srebra, stu korców pszenicy, stu baryłek wina i stu baryłek oliwy, soli zaś bez ograniczenia.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezdrasza/7/22Każdą twoją ofiarę z pokarmów posolisz; żadnej twojej ofiary z pokarmów nie pozbawisz soli przymierza Boga twego. Przy każdej ofierze swojej składać będziesz i sól.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/3-Ksiega-Mojzeszowa/2/13A z twoim narodzeniem było tak: Gdy się narodziłaś, nie przecięto twojej pępowiny i nie obmyto cię wodą, aby cię oczyścić, nie wytarto cię solą i nie owinięto w pieluszki.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezechiela/16/4Wy jesteście solą ziemi; jeśli tedy sól zwietrzeje, czymże ją nasolą? Na nic więcej już się nie przyda, tylko aby była precz wyrzucona i przez ludzi podeptana.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Mateusza/5/13Sól, to dobra rzecz, ale jeśli sól zwietrzeje, czymże ją przyprawicie? Miejcie sól w samych sobie i zachowujcie pokój między sobą.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Marka/9/50Mowa wasza niech będzie zawsze uprzejma, zaprawiona solą, abyście wiedzieli, jak macie odpowiadać każdemu.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/List-do-Kolosan/4/6Wszystkie dary ofiarne z obrzędu podnoszenia z rzeczy poświęconych, które synowie izraelscy składać będą Panu, oddałem tobie i twoim synom, i twoim córkom, według wieczystego prawa. Jest to wieczyste przymierze soli przed Panem dla ciebie i twojego potomstwa.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/4-Ksiega-Mojzeszowa/18/19Następnie nacierał Abimelech na miasto przez cały ten dzień, zdobył miasto a lud, który był w nim, wybił do nogi, miasto zrównał z ziemią i posypał miejsce to solą.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/9/45

Obecność wina w południowoeuropejskiej kulturze ma znacznie dłuższą tradycję niż włoska państwowość. Już Etruskowie uprawiali winne pędy, starożytni Grecy sadzili winorośle na południu Półwyspu Apenińskiego, a Rzymianie nie wyobrażali sobie uczty bez zacnego wina. I tak mijały wieki, aż do 1986 roku, kiedy to włoskim winiarstwem wstrząsnął kryzys związany z aferą metanolową – po spożyciu włoskiego wina stołowego zmarło wtedy 19 osób, a ponad 100 doznało uszczerbku na zdrowiu. Włoskie wina zniknęły wówczas z europejskich półek. Na szczęście, to już historia. Włosi wyciągnęli wnioski z tych dramatycznych wydarzeń, stawiając na jakość swojej produkcji. Dziś włoskie wina cieszą się renomą w wielu miejscach na świecie. Jakie znaczenie mają apelacje wina dla włoskiej gospodarki? Czy szczepy endemiczne to przejściowa moda czy trwały trend? Dlaczego Włosi piją coraz mniej wina? Kim są producenci najbardziej znanych włoskich win? O tym wszystkim porozmawiają: Marta Ręgowska – od 15 lat związana zawodowo z branżą winiarską i Karolina Iskierka, absolwentka Uniwersytetu SWPS – w ramach podcastu Włoskie wino – jakie ma znaczenie dla gospodarki i kultury i dlaczego warto się nim interesować? Strefa Kultur Uniwersytetu SWPS to projekt, w którym wraz z zaproszonymi gośćmi omawiamy różne elementy otaczającej nas kultury, a także przybliżamy realia, zjawiska i obyczaje obecne w innych krajach. Do udziału w tym przedsięwzięciu zaprosiliśmy ekspertów z różnych dziedzin: filologów, językoznawców, kulturoznawców, medioznawców, dziennikarzy, socjologów i politologów. Założeniem projektu jest udostępnienie rzetelnej wiedzy wszystkim zainteresowanym tą tematyką – niezależnie od czasu i miejsca, w jakim się znajdują. Więcej informacji o projekcie: https://web.swps.pl/strefa-kultur/

Nie wiemy kiedy pierwszy raz użyto alfabetu, który my dziś nazywamy hebrajskim. Pierwszy raz nakaz zapisania czegoś pojawia się w Księdze Wyjścia 17:14, gdzie czytamy: “Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: Zapisz to dla pamięci w księdze i wbij to w głowę Jozuego”. Później jest mowa o tablicach kamiennych w Wyjścia 32:16, gdzie czytamy: “Tablice te były dziełem Bożym, a pismo było pismem Boga, wyrytym na tablicach”. Czy w obu tych wypadkach użyto alfabetu hebrajskiego? Co mówią nam w tej sprawie odkrycia archeologiczne? Na początek odpowiedzmy na pytanie czy alfabet hebrajski jest w ogóle alfabetem?Archeolodzy twierdzą, że pierwsze były pisma obrazkowe, w których jakiś znak czy rysunek był zapisem całego słowa. Pismo piktograficzne czyli obrazkowe to np. pismo klinowe w Mezopotamii czy hieroglify w Egipcie. Alfabet to sposób zapisu głosek. Np. woda to 4 głoski: w, o, d oraz a. Alfabet zapisuje to słowo 4 literami. Jednak hebrajski alfabet zapisywał tylko spółgłoski, tak więc w słowie woda zapisano by tylko głoski: w oraz d (wyszłoby: wd). Alfabet, który składa się tylko ze spółgłosek nazywamy: abdżad. Nazwa ta pochodzi od pierwszych 4 liter w takim alfabecie czyli: a, b, g oraz d. Istnieje jednak jeszcze trzeci sposób zapisu słowa woda.Możemy zapisać to słowo zapisując sylaby. Abugida czyli alfabet sylabiczny to taki alfabet, w którym każda litera oznacza całą sylabę. Nazwa abiguda też pochodzi od tych liter: a, b, g oraz d. Tak więc mamy nasz alfabet, gdzie zapisujemy każdy dźwięk (słowo woda zapiszemy 4 znakami). Mamy abdżad, gdzie zapisujemy tylko spółgłoski (słowo woda zapiszemy jako 2 znaki: wd). Mamy abigudę, gdzie zapisujemy sylaby (słowo woda zapiszemy dwoma znakami oznaczającymi sylaby: wo oraz da). Co było pierwsze: alfabet, abdżad czy abiguda?Najstarsze odkrycia to oczywiście pisma piktograficzne: pismo klinowe oraz hieroglify. Później pojawia się abdżad. Najstarsze znaleziska zapisu abdżadem uważa się za zapis fenicki, ale z tego okresu pochodzą też zapisy w języku hebrajskim. Tak więc Żydzi, Arabowie i inne ludy zamieszkujące okolice dzisiejszej Syrii oraz Izraela używali abdżady. To pismo poszło na zachód, gdzie wzięli je Grecy i tak powstał nasz alfabet, który ma także samogłoski oraz na wschód, gdzie powstały abigudy czyli zapis sylab, co jest praktykowane np. w Indiach.Ja będę się w tej audycji posługiwał określeniem alfabet hebrajski, ale pamiętajcie, że jest to w zasadzie abdżad czyli pismo spółgłoskowe. Oczywiście współczesny język hebrajski dodał także samogłoski, tak więc współczesny alfabet hebrajski to już rzeczywiście alfabet, bo zawiera także samogłoski. Nazwa abdżad pochodzi od arabskich liter a, b, g oraz d. Literę g czyta się tam “dż”, a więc nazwa abdżad. Wskazuje to jednocześnie, że podobnym alfabetem posługują się nie tylko Żydzi, ale także Arabowie, a w przeszłości także Fenicjanie. Ale jak powstały te litery?Pierwsze dwie litery alfabetu hebrajskiego nazywa się Alef i Bet. To nie tylko nazwy liter. Te słowa mają swoje znaczenie. Alef możemy znaleźć w Psalmie 8:8, gdzie czytamy: “Owce i wszelkie bydło, Nadto zwierzęta polne”. Słowo “bydło” to w hebrajskim “alef” czyli dosłownie wół. Ten werset można by przetłumaczyć: “Owce, woły, a także zwierzęta polne”. Jeżeli wyobraźcie sobie naszą literę - duże A, ale odwrócone do góry nogami. Ta litera przypomina głowę wołu z rogami. Tak właśnie początkowo zapisywano tą literę jako rysunek głowy wołu. Dopiero Grecy tworząc literę Alfa obrócili ją do postaci, którą my znamy.Druga litera w alfabecie to Bet, a słowo to znaczy dom. Najstarsze wersje tej litery przypominają prostokąt, który symbolizował dom lub namiot. Słowo to oznaczało też rodzinę jak np. w Rodzaju 7:1 gdzie czytamy: “I rzekł Pan do Noego: Wejdź do arki ty i cały dom twój”. Późniejsza forma tej litery przypomina nasze małe b. Podobnie jak z literą A, także tutaj to Grecy odwrócili tą literę i pierwsi zaczęli zapisywać literę b tak jak my piszemy dzisiaj. Od Greków ich litery przejęli Etruskowie, a od nich Rzymianie i tak te litery doszły do nas. Jednak pamiętajmy, że Grecy mieli alfabet, a Żydzi abdżadę.Starożytni Żydzi zapisywali tylko spółgłoski, dopiero Grecy dodali do alfabetu samogłoski. Tutaj trzeba uważać, bo hebrajskie litery to Alef, Bet, Gimel, Dalet, a greckie to Alfa, Beta, Gama, Delta. Wydają się one tak podobne. Jest ta sama kolejność. Można wy więc wyciągnąć błędny wniosek, że ponieważ Grecy literą Alfa zapisywali samogłoskę “a” to tak samo Żydzi literą Alef też zapisywali “a”. Przypominam jednak, że Żydzi nie zapisywali samogłosek. Czym więc jest hebrajska litera Alef?W alfabecie hebrajskim lub jak kto woli w abdżadzie hebrajskiej są 22 znaki, ale dwa z nich są nieme. Pierwszym niemym znakiem jest właśnie Alef. Jest to taka przerwa w słowie. W fonetyce używa się terminu zwarcie krtaniowe. Wyjaśnijmy to na przykładzie. Być może słyszeliście, jak ktoś zamiast po prostu zaprzeczyć “nie” powiedział “nie-e”. Jest to taka przerwa w wymowie. Inne przykłady z języka polskiego to: u-iścić lub za-awansowany. Kiedy wymawiamy te słowa następuje przerwa spowodowana tym zwarciem krtaniowym.Słowo bóg po hebrajsku “elohim” zapisuje się właśnie od litery Alef. Podobnie słowo pan, które po hebrajsku brzmi “adonai” też zaczyna się od litery Alef. Żydzi nie zapisywali samogłosek takich jak a czy e. Gdy chcieli zaznaczyć, że słowo zaczyna się od samogłoski rozpoczynali je od litery Alef, a czytający się domyślał jaki dźwięk ma wydać i czytał “e” w słowie elohim lub “a” w słowie “adonai”. Z tym wiąże się problem z wymową Imienia Bożego. Zapisujemy je jako JHWH, ale nie wiemy jakie samogłoski wstawiali starożytni.W przeszłości używano formy Jehowa, która powstaje przez dodanie samogłosek: e, o oraz a, ale współcześnie niektórzy wolą formę Jahwe, która powstaje przez dodanie samogłosek: a oraz e. Zwróćcie też uwagę, że w obu tych formach brakuje ostatniej litery h. W zasadzie powinno się wymawiać albo Jehowah albo Jahweh. Jednak we współczesnej wymowie zgubiono to ostatnie “h”. Inny przykład, gdzie zgubiono aż dwa “h” to wyrażenie alleluja, które w oryginale brzmiało “Hallu-Jah”. Zgubiono w wymowie zarówno początkowe “h” jak i końcowe. Mówię tutaj o wymowie hebrajskich słów np. w języku polskim.Litery hebrajskie używane były także do zapisywania liczb. I tak Alef to 1, Bet to 2, Gimel - 3, Dalet - 4, He - 5, Waw - 6, Zain - 7, Chet - 8, Tet - 9, a Jod - 10. Kolejne litery to dziesiątki, np. Kaf to 20. Aby zapisać 11 brano Jod czyli 10 oraz Alef czyli 1. Z tym wiąże się ciekawy problem. Jak może wiecie, Żydzi przestali wymawiać Imię Boże. Starali się go też nie zapisywać na zwykłych kartkach np. dotyczących handlu. Imię Boże to JHWH, ale istnieje też krótsza forma JH, co wymawiano jako “Jah”. Ta forma występuje w wyrażeniu “Hallu-Jah” czyli naszym alleluja. W czym tkwił problem?Zauważcie, że jakbyście chcieli zapisać liczbę 15 to musielibyście wziąć 10 czyli Jod oraz 5 czyli He. Wyszłaby wam liczba 15, ale jednocześnie skrócona forma Imienia Bożego JH. Aby więc nie zapisywać Imienia Bożego np. w rachunkach, że ktoś kupił 15 owiec używano liter Tet - 9 i Waw - 6. Zauważcie, że 9 + 6 także daje w sumie 15. Wszystkie dziesiątki to: Jod - 10, Kaf - 20, Lamed - 30, Mem - 40, Nun - 50, Samek - 60, Ain - 70, Pe - 80, Sade - 90. Potem Kof to 100, Resz - 200, Szin - 300 a Taw - 400.Być może słyszeliście o tym, że wielu Żydów jest zafascynowanych numerologią. Być może teraz rozumiecie dlaczego. Każde słowo w Biblii można zamienić na liczbę. Np. słowo Alef to trzy litery: Alef - 1, Lamed - 30 oraz Pe - 80. Tak więc słowo Alef to liczba 111. Ale może się zastanawiacie co z dalszymi liczbami, bo ostatnia litera w alfabecie czyli Taw oznaczała 400? Pięć liter hebrajskich ma tzw. formy końcowe, których używa się gdy wyraz kończy się tą literą. Kaf końcowe to 500, Mem - 600, Nun - 700, Pe - 800 oraz końcowe Sade - 900.Historia hebrajskiego alfabetu to historia, w której musimy się wiele domyślać. Wydaje się, że początkowo było to pismo obrazkowe. Np. obrazek domu symbolizował dom lub namiot. Po hebrajsku dom to bet. Później zaczęto używać tego znaku tylko to zapisu litery B. Żydzi i ich sąsiedzi, np. Fenicjanie nie zapisywali samogłosek. Gdy ten alfabet przejęli Grecy dodali samogłoski. Ze znaku alef uczynili literę alfa, ale jednocześnie zmienili wymowę. U Żydów alef to zwarcie krtaniowe, a u Greków jak i u nas to dźwięk A.Ponieważ nie było samogłosek, a w pewnym momencie Żydzi przestali wymawiać Imię Boże my dzisiaj znamy tylko spółgłoski JHWH i nie wiemy dokładnie jak wymawiano to imię w starożytności. Archeologia znajduje zapisy w tym alfabecie w okresie, który przypadałby na wyjście Izraelitów z Egiptu. Oczywiście z tamtych czasów dotrwały do nas tylko zapisy na tablicach glinianych czy kamieniach. Być może alfabet zapisywano już wcześniej ale na materiałach, które nie przetrwały.Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: Zapisz to dla pamięci w księdze i wbij to w głowę Jozuego, że całkowicie wymażę pamięć o Amalekitach pod niebem.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Mojzeszowa/17/14Tablice te były dziełem Bożym, a pismo było pismem Boga, wyrytym na tablicachhttp://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Mojzeszowa/32/16Owce i wszelkie bydło, Nadto zwierzęta polnehttp://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Psalmow/8/8I rzekł Pan do Noego: Wejdź do arki ty i cały dom twój, bo widziałem, że jesteś sprawiedliwy przede mną w tym pokoleniu.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/7/1I rzekł Pan do Mojżesza: Spisz sobie te słowa, gdyż na podstawie tych słów zawarłem przymierze z tobą i z Izraelem.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Mojzeszowa/34/27

Planety, ale czy to Twój Kosmos? Och, tak. Możesz ułożyć tu swój. Ale czy masz już swoją ulubioną planetę? Ja bym szukała po brzmieniu. Pomogą najprawdziwsze nagrania. NASA. Free licence, oczywiście. Tao oto wędrujemy w kosmosie. Ale żeby nie zachowywać się jak bezmyślny turysta – chwyćmy cienkie nici wiedzy. Bo w sumie – wciąż więcej nie wiemy, niż wiemy o kosmosie. Zaczynamy! Aha, to będą takie trzy części: zanurzenie w muzyce sfer (św. Hildegardę przy okazji, polecam. Serio. Warto sprawdzić); będzie część krótka, acz teoretyczna, potem rozmowa z moją ulubioną malarką Dorotą Roszkowską, która maluje planety. I wystawia. Ostatnio w Białymstoku w „Kwestii Czasu” www.instagram.com/restauracjakwestiaczasu (PS. Zawsze smakowicie!) Potem wiersz. Uprzedzam. To mi, jak nic, zetnie zasięgi, ale przysięgam że Kosmos wymaga poezji. Od każdego z nas. Nie tyko tej napisanej, ale szczere westchnienie zachwytu – to poezja, pokazanie palcem komuś – to iście poetycki gest. Wracając do wiedzy: Planety…. W starożytności planety rozumiano jako „gwiazdy błądzące”, które poruszały się po niebie względem stałych gwiazd. Starożytni Grecy i Rzymianie nazywali planety imionami swoich bogów, takich jak Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn. Cud, że bogowie okazali się na tyle solidni, że dotrwali do dziś w tych nazwach. Oczywiście starożytni nie obawiali się astrologii, wręcz przeciwnie: ustalali zależności, przeliczali trajektorie. A astronomowie, tacy jak Arystoteles, Ptolemeusz i Hiparch, próbowali wyjaśniać ruchy planet za pomocą modeli geocentrycznych, czyli Ziemia w centrum wszechrzeczy, a planety krążyły po złożonych orbitach zwanych epicyklami. Elegancko, ale już nieaktualne. Sto lat temu planety rozumiano już jako ciała niebieskie, okrążające Słońce w modelu heliocentrycznym, - Kopernika, Galileusza i Keplera. A W 1930 roku odkryto Plutona, (polecam historię dzikiego plemienia Dogonów, w Afryce, którzy przed wiekami ustalili, że pluton jest i u zarania dzieją miał się dobrze). Potrzebowaliśmy trochę czasu, żeby przyznać Dogonom racę. Dzikusy, wiadomo. Wiec po odkryciu Plutona uznano za dziewiątą planetę, ale później zdegradowano do rangi planety karłowatej. A potem pojawiły się teleskopy, sondy kosmiczne i satelity, aby badać planety i odkrywać nowe fakty o ich budowie, atmosferze, klimacie, geologii, magnetosferze i księżycach. I wtedy pojawia się Dorota Roszkowska… tadam tadam!!! powiedziałabym cala w bieli, ale Dorota jest cała w złocie, i chodzi tu o planety! I tak dzięki planetom możemy skomponować swój kosmos, bo kto powiedział, że kosmos nie jest nasz? Calutki. Kto powiedział, że my jesteśmy maluścy, a planety są duże? Kwestia perspektywy. No a teraz wiersz. Dźwięki: NASA oraz freesound.org @milka.malzahn ________________________ Chcesz wiedzieć więcej? Zajrzyj do mnie: facebook: https://www.facebook.com/Milka.Malzahn moja strona: https://www.milkamalzahn.pl podcasty: https://anchor.fm/milkamalzahn Radio Białystok: https://www.radio.bialystok.pl/chillout Kawa dla Miłki: https://buycoffee.to/dziennik.zmian --- Send in a voice message: https://podcasters.spotify.com/pod/show/milkamalzahn/message

Rzymianie dali nam termin "domnatio memoriae", ale praktyka ta sięga czasów przed Rzymem. Trzeba przyznać, że trudno jest określić historię kogoś, kto usuwa kogoś z historii, ponieważ gdyby mu się to udało, nie mielibyśmy pojęcia, że to się kiedykolwiek wydarzyło. Istnieje jednak kilka przykładów, które znamy z historii, ponieważ ich próby wymazania pozostawiły ślady.To jest nowy podcast, bardzo potrzebuję :) Twojej pozytywnej recenzji na Spotify, Apple Podcasts czy Google Podcasts, albo na YouTube. Jeśli to co usłyszałeś lub usłyszałaś było ciekawe, poświęć minutkę na napisanie recenzji, to pomoże mi kontynuować tą historię i da motywację na dalsze odcinki. Codziennie. #podcast #słuchowisko #wszystkowszedzie #codziennie #wszystko #wszędzieSłuchamy na Spotify: https://open.spotify.com/show/5jAxA7ZCDIJ3c4oYIabP3k?si=49af7c981a164025Słuchamy na Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/wszystkowszedzie/id1707180797Słuchamy na YouTube:https://youtube.com/@WszystkoWszedzie?si=XLuxsEXMonapvolg Oglądamy na Instagramiehttps://instagram.com/wszystkowszedzieplOglądamy na Facebookuhttps://www.facebook.com/wszystkowszedziepl/ Oglądamy na X dawniej Twitterhttps://twitter.com/WszystkoWszedziNasza strona www:https://wszystkowszedzie.buzzsprout.com

Gaza to miasto które istnieje od 7 tys lat!Gaza była podbijana i rządzona przez nieskończona liczbę władców i imperiów, po krótce to:Ludy rolnicze, Egipcjanie, Kananejczyczy, Filistyni, Żydzi, Persowie, Grecy (masakra Aleksandra Wielkiego), Żydzi (masakra nr 2), Rzymianie, Żydzi (masakra nr 3), Rzymianie, Bizancjum, Arabowie, Krzyżowcy, Arabowie, Krzyżowcy, Arabowie, Mongołowie (masakra 4), Turcy, Francja napoleona, Egipt, Turcy, Brytyjczycy. Wśród władców, którzy zdobyli Gazę byli Żydowski król Dawid, Aleksander Wielki, wnuk Dżyngis Hana, Hulagu Han, a następnie Ryszard 1-szy Lwie Serce, Napoleon i wielu innych znakomitych władców.  Posłuchajcie...To jest nowy podcast, bardzo potrzebuję :) Twojej pozytywnej recenzji na Spotify, Apple Podcasts czy Google Podcasts, albo na YouTube. Jeśli to co usłyszałeś lub usłyszałaś było ciekawe, poświęć minutkę na napisanie recenzji, to pomoże mi kontynuować tą historię i da motywację na dalsze odcinki. Codziennie. #podcast #słuchowisko #wszystkowszedzie #codziennie #wszystko #wszędzieSłuchamy na Spotify: https://open.spotify.com/show/5jAxA7ZCDIJ3c4oYIabP3k?si=49af7c981a164025Słuchamy na Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/wszystkowszedzie/id1707180797Słuchamy na YouTube:https://youtube.com/@WszystkoWszedzie?si=XLuxsEXMonapvolg Oglądamy na Instagramiehttps://instagram.com/wszystkowszedzieplOglądamy na Facebookuhttps://www.facebook.com/wszystkowszedziepl/ Oglądamy na X dawniej Twitterhttps://twitter.com/WszystkoWszedziNasza strona www:https://wszystkowszedzie.buzzsprout.com

Partnerem tego odcinka jest Audioteka!  Audioteka Klub to 17 000 pozycji do słuchania (audiobooków, superprodukcji a nawet audioseriali) – jeśli jeszcze nie korzystaliście z tej usługi, to dzięki naszemu linkowi możecie ją przetestować bezpłatnie przez 30 dni! W odcinku usłyszycie zaś kilka naszych audiobookowych polecajek związanych z dzisiejszym tematem. Sprawdźcie też koniecznie materiał o produkcji audioserialu dokumentalnego „Supernowa: historia Arkadiusa”, o którym wspomina Kasia. ⭐ ⁠Żeby skorzystać z promocji, sprawdźcie ten link⁠ W dzisiejszym odcinku ZVZ rozmawiamy o kulturowych, społecznych i modowych powrotach do dawnych czasów. Wszyscy wiemy, że co jakiś czas wracają do nas rzeczy, o których istnieniu zdążyliśmy zapomnieć. W tym tygodniu porozmawiamy o tym, czy jako ludzkość kręcimy się w kółko, czy na pewno pamiętamy dawne czasy właśnie takimi, jakie były i co tak naprawdę dali nam Rzymianie. Pamiętajcie, że mamy też nasz dodatkowy podcast, ZVZ Plus, dostępny dla osób w Klubie ZVZ! W tym tygodniu porozmawiamy między innymi o popkulturowych pozycjach, które lubimy, jednocześnie nie dzieląc tej sympatii niemal z nikim. Musicie koniecznie to usłyszeć! ❤️ ⁠ZVZ Plus, nasz drugi, bardzo dziwny podcast⁠ ⭐ ⁠Klub ZVZ, nasza specjalna inicjatywa⁠

Dwa tysiące lat temu Imperium Han w Chinach i Cesarstwo Rzymskie w Europie były dwoma największymi imperiami na świecie. Obejmowały one ogromną powierzchnię ziemi i duży odsetek ludności świata. Ale czy te dwa wielkie imperia były świadome nawzajem swojego istnienia? Jeśli tak, to czy był między nimi jakiś kontakt? Dowiedz się, jak mgliste i pełnie niedomówień i legend było pojęcie Rzymian u Chińczyków i Chińczyków u Rzymian, a także o sprytnym narodzie Partów żyjących pomiędzy tymi dwoma imperiami w dzisiejszym odcinku podcastu WszystkoWszędzie.To jest nowy podcast, bardzo potrzebuję :) Twojej pozytywnej recenzji na Spotify, Apple Podcasts czy Google Podcasts, albo na YouTube. Jeśli to co usłyszałeś lub usłyszałaś było ciekawe, poświęć minutkę na napisanie recenzji, to pomoże mi kontynuować tą historię i da motywację na dalsze odcinki. Codziennie. #podcast #słuchowisko #wszystkowszedzie #codziennie #wszystko #wszędzieSłuchamy na Spotify: https://open.spotify.com/show/5jAxA7ZCDIJ3c4oYIabP3k?si=49af7c981a164025Słuchamy na Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/wszystkowszedzie/id1707180797Słuchamy na YouTube:https://youtube.com/@WszystkoWszedzie?si=XLuxsEXMonapvolg Oglądamy na Instagramiehttps://instagram.com/wszystkowszedzieplOglądamy na Facebookuhttps://www.facebook.com/wszystkowszedziepl/ Oglądamy na X dawniej Twitterhttps://twitter.com/WszystkoWszedziNasza strona www:https://wszystkowszedzie.buzzsprout.com

Działamy dzięki https://patronite.pl/radionaukowe***„Tu byłem!” Spodziewalibyście się, że rodzaju zwyczaj (którego dziś nie pochwalamy) jest bardzo stary? Takie napisy na piramidach starożytnego Egiptu ryli pierwsi zwiedzający. Bo dla nich – choć sami byli ze starożytności – piramidy też już były stare.O początkach podróżowania dla przyjemności rozmawiam z dr Joanną Orzeł z Katedry Historii Nowożytnej Uniwersytetu Łódzkiego.Wiemy, że już ok. 1500 lat p.n.e., ludzie przyjeżdżali z odległych miejsc, by zobaczyć 1000-letnie piramidy. Egipt był popularną turystyczną destynacją przez setki lat, interesowali się nim starożytni Grecy i Rzymianie. W starożytności podróżowano też na różne wydarzenia kulturalne: przedstawienia teatralne, igrzyska, wyścigi. Szczególnie dobrzy w odpoczywaniu byli Rzymianie – wymyślili na przykład letnie wyjazdy z miasta nad morze, czyli wakacje!Średniowiecze przynosi zasadniczą zmianę. – Mroki średniowiecza to jest dobre określenie na historię podróżowania w tym okresie – mówi dr Orzeł. Przyjemność schodzi na dalszy plan, antyczne zabytki są pogańskie, nikt nie chce ich oglądać. Podróże mają charakter religijny, nie jeździ się dla przyjemności własnej, tylko dla Boga. Po drogach Europy wędrują głównie bogaci pątnicy.Powrót do przyjemności przyniosła nowożytność. Szlachta z całej Europy podróżowała przede wszystkim do Italii, znowu dumnej z antycznych zabytków, a także na ciekawe dwory królewskie (Wersal, Wiedeń) i dalej, do Egiptu czy Ziemi Świętej. Zwiedza się już trochę inaczej, turyści zapisują w pamiętnikach osobiste wrażenia.W XVI wieku Cervantes opisuje włoskie makarony, a Michel de Montaigne życie rolników i kurtyzan. Pojawiają się też porady praktyczne: gdzie twarde łóżka, dokąd zabrać cieplejsze ubrania, a dokąd wino, bo lokalne niedobre.Prawdziwą rewolucję przyniósł przełom XVIII i XIX wieku. Podróżuje coraz więcej kobiet, Goethe pisze pamiętniki z pobytu nad jeziorem Garda i wspina się na Wezuwiusza, pojawia się turystyka związana z przyrodą. Dzięki kolei mieszczanie też mogą zobaczyć zakątki, którymi dotąd zachwycała się tylko szlachta.Rozmawiamy też o tym, jak wyglądała podróż do Ziemi Świętej w XVIII wieku, jak wyglądało pierwsze all inclusive i co się stało z mumiami, które Mikołaj Krzysztof Radziwiłł zabrał na pamiątkę z Egiptu. Odcinek lekki, pełen informacji! W sam raz na początek jesieni, gdy tlą się w nas jeszcze wspomnienia wakacyjnych podróży.Radio Naukowe nadaje:

Wrzesień to miesiąc winobrania, a proces tworzenia wina oraz zagadnienia związane z jego konsumpcją stanowią jeden z filarów europejskiej kultury i sztuki. Wino oczywiście ma kluczowe znaczenie sakralne, i to nie tylko w chrześcijaństwie, jako że starożytni Grecy i Rzymianie także wiązali ów trunek ze swoimi bogami. W jaki jednak sposób wino funkcjonowało w kulturze świeckiej? Co o winie mówiły średniowieczne poradniki zdrowego życia i jaka była rola wina w rycerskich romansach?

O prawie rzymskim i plenerowej wystawie na ogrodzeniu warszawskiego parku Łazienki mówiła prof. Anna Tarwacka z Katedry Prawa Rzymskiego, Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Chcesz śledzić na bieżąco audycję OFF Czarek? Kliknij "obserwuj" przy nazwie programu, a nic Ci nie umknie.

Judea, Rzym, Żydzi, Rzymianie, Sanhedryn, Poncjusz Piłat i On - sam. Jezus Chrystus oczekujący na swój proces! Czy w takiej specyficznej konfiguracji osób, stanowisk, zasad i obowiązującego prawa oraz motywów zarzucanych mu czynów, miał On szansę na uczciwy i sprawiedliwy wyrok?Jakie prawo karne obowiązywało w Judei, która w tamtym czasie była jedną z rzymskich prowincji pod namiestnictwem Rzymu? Czy model sądzenia oskarżonego, obowiązujący wówczas, został zastosowany w procesie Nazarejczyka? Czy Jezus Chrystus, oskarżony o zawłaszczenie mienia, potwierdził swoją królewskość przed Piłatem? A może jedynie nie zaprzeczył jej?W dzisiejszym odcinku pani doktor Paulina Święcicka udzieli nam odpowiedzi na te niezwykle interesujące pytania, a także postara się dokonać historycznej "rekonstrukcji" procesu Jezusa. www.puzzlewiary.pl/spotify www.puzzlewiary.pl/applepodcastwww.puzzlewiary.pl/googlepodcast

W III wieku Imperium Rzymskie pogrążyło się w mroku i chaosie. Rozpoczęły się nieustanne wojny, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne, które pożarły ogromne ilości ludzi i środków. Rzymianie stali się ofiarą napaści barbarzyńców z północy, którzy grabili, plądrowali i niszczyli miasta, prowincje i wsie. Handel i rozwój gospodarczy zostały poważnie osłabione, a bezrobocie i bieda stały się powszechne. Okres ten jest znany jako Kryzys trzeciego wieku, obejmował zarówno kwesrtie polityczne, gospodarcze, jak i społeczne. W obliczu takiej sytuacji, rządy rzymskich cesarzy stały się coraz bardziej chaotyczne i bezwładne. Walki o władzę między pretorianami, potężnymi strażnikami cesarskimi, stały się coraz bardziej brutalne i bezwzględne. Często to one decydowały o tym, kto zostanie cesarzem, a często i o tym, kto zginie. Korupcja, nepotyzm i nadużycia władzy stały się powszechne, a ludzie stracili zaufanie do władzy centralnej. Ciemność i rozpacz ogarnęły Rzymian. Brak nadziei i perspektyw na przyszłość zdominowały ich życie. Jednakże, w tym mrocznym świecie, pojawiła się iskierka nadziei. ERRATA: *Przekręcam uporczywie Herakliusz na Herlakiusza za co przepraszam, robię tak od lat jakoś mi się dziwnie zakodowało. Patronite: https://patronite.pl/historiaw5minut Kanał YouTube: http://hw5m.pl HW5M Podcast na YT: https://www.youtube.com/channel/UC1RoraCDdFZtH2cc4shD4VA

Autor rozważań: kl. Jan Jachym Czyta: kl. Mateusz Michalik J 11, 45-5 Wielu spośród Żydów przybyłych do Marii, ujrzawszy to, czego Jezus dokonał, uwierzyło w Niego. Niektórzy z nich udali się do faryzeuszów i donieśli im, co Jezus uczynił. Arcykapłani więc i faryzeusze zwołali Sanhedryn i rzekli: «Cóż zrobimy wobec tego, że ten człowiek czyni wiele znaków? Jeżeli Go tak pozostawimy, to wszyscy uwierzą w Niego, a przyjdą Rzymianie i zniszczą nasze miejsce święte i nasz naród». Wówczas jeden z nich, Kajfasz, który w owym roku był najwyższym kapłanem, rzekł do nich: «Wy nic nie rozumiecie i nie bierzecie tego pod rozwagę, że lepiej jest dla was, aby jeden człowiek umarł za lud, niżby miał zginąć cały naród». Tego jednak nie powiedział sam od siebie, ale jako najwyższy kapłan w owym roku wypowiedział proroctwo, że Jezus ma umrzeć za naród, i nie tylko za naród, ale także po to, by rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno. Tego więc dnia postanowili Go zabić. Odtąd Jezus już nie występował otwarcie wśród Żydów, tylko odszedł stamtąd do krainy w pobliżu pustyni, do miasta zwanego Efraim, i tam przebywał ze swymi uczniami. A była blisko Pascha żydowska. Wielu przed Paschą udawało się z tej okolicy do Jerozolimy, aby się oczyścić. Oni więc szukali Jezusa i gdy stanęli w świątyni, mówili jeden do drugiego: «Jak wam się zdaje? Czyżby nie miał przyjść na święto?» Arcykapłani zaś i faryzeusze wydali polecenie, aby każdy, ktokolwiek będzie wiedział o miejscu Jego pobytu, doniósł o tym, by można było Go pojmać. Jesteśmy również na Youtubie: https://www.youtube.com/@rozwazania

Filistyni to lud, który pojawia się wielokrotnie w Biblii. Co może was zdziwić, Filistynie nie zawsze byli wrogami Izraelitów. Jeżeli słuchaliście odcinka 36 o Kuszytach czyli Etiopczykach to być może pamiętacie, że Kusz, syn Chama miał brata Misraima. Mówiłem tam o tym, że potomkami Misraima byli Egipcjanie i właśnie Filistyni. Jak się jednak przekonacie oni też wędrowali i nie zawsze mieszkali na wybrzeżu Ziemi Obiecanej. Jak się tam znaleźli? Co mają wspólnego z tzw. najazdem ludów morza? Co po nich pozostało do dzisiaj?W Rodzaju rozdziale 10 wymieniono synów Noego oraz ich potomstwo. Chamowi urodziło się 4 synów, w tym Misraim. Z kolei jemu urodziło się 7 synów. Każdy z nich zapoczątkował plemię. O ostatnich 3 czytamy w Rodzaju 10:14: “Patrusytów i Kasluchitów, od których pochodzą Filistyni, oraz Kaftorytów”. Mowa tutaj o Patrusytach, Kasluchitach oraz Kaftorytach. Od Kasluchitów mieli pochodzić Filistyni. Nas jednak interesują zarówno Kasluchitowie jak i Kaftorytowie. Czyli z tych trzech wymienionych interesują nas dwa ostatnie plemiona.Kiedy Izraelici przybywali do Ziemi Obiecanej zachęcano ich do podboju opowiadaniami o innych ludach, które wcześniej podbiły ziemie, gdzie mieszkały. W Powtórzonego Prawa 2:23 znajdujemy taką zachętę: “Chiwwijczyków zaś, którzy mieszkali w osiedlach aż do Gazy, wytępili Kaftoryci, którzy wyszli z Kaftor i zamieszkali na ich miejscu”. Mowa jest tutaj o ludzie, który mieszkał w mieście Gaza, a który to lud wytępili Kaftoryci, którzy przybyli z Kaftor. Przypominam wam dwa ostatnie plemiona, które pochodziły od Misraima. Byli to Kasluchici czyli Filistyni i Kaftoryci. Wielu historyków twierdzi, że Kaftor to była Kreta. Tak więc te dwa ludy prawdopodobnie mieszkały na Krecie. Potem stamtąd przybyły do Kanaanu i opanowały wybrzeże. O tym, że Filistyni pochodzili z Kaftor mówi także Księga Jeremiasza 47:4 oraz Księga Amosa 9:7. Ale dlaczego Filistyni opuścili Kretę?W XIII i XII wieku p.n.e. nastąpił tzw. najazd ludów morza. Została wtedy zniszczona cywilizacja mykeńska czyli najstarsza cywilizacja grecka. W gruzach legło też państwo Hetytów. Ludy te pokonali Egipcjanie i od nich dowiadujemy się najwięcej o tym najeździe. Dowiadujemy się, że nagle na starożytnym Bliskim Wschodzie pojawiła się fala ludzi, która napadała i niszczyła kolejne cywilizacje, jak np. Grecję mykeńską oraz Hetytów. Nie wiemy dokładnie kim byli. Sądząc też z późniejszych fal barbarzyńców, którzy wylali się na Europę możemy przypuszczać, że ktoś napadł na te ludy i zmusił je do ucieczki lub do wspólnych dalszych wypraw. Np. w 370 rozpoczął się najazd Hunów. Podbijali oni kolejne plemiona, które albo się przyłączały do nich albo uciekały dalej. Rzymianie walczyli zarówno z tymi uciekającymi jak i z samym najazdem Hunów. Być może więc tak samo było podczas najazdu ludów morza. Rysunki egipskie przedstawiają ludzi na różnych statkach i różnie ubranych. Nie był to więc jeden lud. Właśnie wśród nich mieli przybyć Filistyni.Te ludy morza pokonały wiele istniejących królestw w Ziemi Obiecanej oraz na północy. Zostali jednak pokonani przez Egipcjan. Zauważmy pasuje to do Filistynów, którzy przybyli do ziemi obiecanej. Jak mówi Powtórzonego Prawa 2:23 pokonali Chiwwijczyków i zamieszkali na ich miejscu. Nie ma co do tego pewności, ale wielu historyków starożytności zgadza się co do tego, że Filistyni należeli do tych ludów morza. Że zostali pokonani przez Egipcjan, którzy pozwolili im osiedlić się w Ziemi Obiecanej. Przypomnę może, że cały ten teren, czyli Kanaan podlegał Egiptowi.Biblia wspomina pierwszy raz o Filistynach przy okazji Abrahama, który przybył do Kanaanu. Są historycy, którzy krytykują ten zapis. Według nich Filistyni pojawili się w Kanaanie dużo później. Biblia jednak mówi o Filistynach za czasów Abrahama i później także za czasów jego syna Izaaka. Np. w Rodzaju 26:1 czytamy: “Potem nastał głód w kraju, inny niż ów pierwszy głód, który był za czasów Abrahama. I poszedł Izaak do Abimelecha, króla filistyńskiego, do Geraru”. Mowa jest tutaj o jednym królu filistyńskim, który rządził w Gerarze. W późniejszym okresie opisanym w księgach Jozuego i księgach 1 i 2 Samuela mowa jest o pięciu władcach filistyńskich, którzy tworzyli sojusz.W Księdze Jozuego 13 rozdziale opisano ziemię Kanaan. W wersecie 3 czytamy: “jest pięciu książąt filistyńskich z Gazy, z Aszdodu, z Aszkalonu, z Gat, z Ekronu”. Zauważmy różnicę. W czasach Abrahama był jeden król filistyński w Gerarze, a w czasach Jozuego było ich już pięciu, ale w innych miastach: Gat, Gaza, Aszdod, Aszkelon i Ekron. Być może więc Filistyni przybyli do Kanaanu falami. Najpierw przybyła pierwsza grupa, która utworzyła królestwo w mieście Gerar, a dopiero później przybyły kolejne grupy.Ciekawe jest to, że ten fragment biblijny prawdopodobnie zawiera filistyńskie słowo. Jozuego 13:3 mówi o “pięciu książetach filistyńskich”. W oryginale występuje słowo “seraním”, które tłumaczy się na “książeta” lub “władcy”. To słowo jest jednak używane wyłącznie wobec Filistynów. Używane jest w księdze Sędziów, księgach 1 i 2 Samuela. Przypomina to słowo “faraon”, które w zasadzie oznacza króla Egiptu. Nie powiemy o innych narodach, że mają faraona, tylko Egipcjanie mieli władców nazywanych faraonami. Tak samo tylko Filistyni mieli władców nazywanych “seranim”. To słowo pojawia się w Biblii kilkakrotnie, ale zawsze dotyczy wyłącznie filistyńskich władców. Oczywiście nam słowo “seranim” nic nie mówi i dlatego w polskich przekładach przetłumaczono je na książęta lub władcy.Może warto tutaj wspomnieć trochę o geografii. Filistyni byli podzieleni na pięć królestw, pięć miast: Aszdod, Gaza, Aszkelon, Gat, Ekron. Najbardziej znanym miastem jest chyba Gat, bo stamtąd pochodził Goliat. Gdy później Dawid uciekał przed królem Saulem schronił się w Gat dwukrotnie. Było pięć miast i w każdym rządził seranim czyli władca lub książę. Rządzili oni każdy jednym miastem i oczywiście podległymi mu miejscowościami. Wcześniej w czasach Abrahama i Izaaka był jeden król, którego nazwano Abimelechem. To imię dosłownie znaczy “mój ojciec jest królem”. To także prawdopodobnie był tytuł jak faraon. Wg Biblii tak nazwano króla Geraru za czasów Abrahama i później kolejnego króla za czasów Izaaka. Co więcej w czasach Dawida królem Gat był Achisz. Jego również określono tym tytułem “Abimelech”. Jak już mówiłem to imię znaczyło “mój ojcec jest królem”, a więc wskazywało na pochodzenie z linii królów. Zatrzymajmy się chwilę na Achiszu, królu Gat.Achisz był królem Gat czyli jednego z pięciu filistyńskich stolic. Do niego dwukrotnie przybył Dawid uciekając przed Saulem. Za drugim razem Achisz przekazał Dawidowi jedno ze swoich miast Ciklag. Wskazuje to na to, że Achisz był królem, a Gat było stolicą jego państwa. Miał jednak pod władzą także inne miasta, z których Ciklag dał Dawidowi. Było to typowe nadanie feudalne. Dawid przez to nadanie podlegał Achiszowi, dostał od niego miasto i ziemię, ale za to miał wspierać go podczas wojen. Gdy wybuchła wojna z Izraelem Achisz wezwał Dawida aby wyruszył razem z nim na tą wojnę. Czy do tego doszło?W 1 Samuela 29:3 czytamy: “Rzekli dowódcy filistyńscy: Po co są tutaj ci Hebrajczycy? Lecz Akisz odrzekł dowódcom filistyńskim: To jest Dawid, sługa Saula, króla izraelskiego, który jest u mnie już od dłuższego czasu, a nie mam mu nic do zarzucenia od czasu, gdy do mnie przyszedł, aż do dnia dzisiejszego”. Achisz był królem i wezwał Dawida, swojego wasala, aby wsparł go na wojnie. Ale na wojnę z Izraelem wyruszali Filistyni ze wszystkich pięciu miast sojuszniczych. Achisz chciał zabrać Dawida, ale pozostali czterej władcy byli przeciwni i Dawida odesłano. Wygląda więc na to, że każdy władca filistyński miał władzę w swoim królestwie, ale na wojnie decyzje podejmowano wspólnie.Patrusytów i Kasluchitów, od których pochodzą Filistyni, oraz Kaftorytów.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/10/14Chiwwijczyków zaś, którzy mieszkali w osiedlach aż do Gazy, wytępili Kaftoryci, którzy wyszli z Kaftor i zamieszkali na ich miejscu.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/5-Ksiega-Mojzeszowa/2/23Potem nastał głód w kraju, inny niż ów pierwszy głód, który był za czasów Abrahama. I poszedł Izaak do Abimelecha, króla filistyńskiego, do Geraru.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/26/1Od Szichoru, który płynie na wschód od Egiptu, aż do północnej granicy Ekronu - uważana za ziemię kanaanejską - jest pięciu książąt filistyńskich z Gazy, z Aszdodu, z Aszkalonu, z Gat, z Ekronu: nadto Awwijczycyhttp://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Jozuego/13/3Rzekli dowódcy filistyńscy: Po co są tutaj ci Hebrajczycy? Lecz Akisz odrzekł dowódcom filistyńskim...

Autor rozważań: Jakub Łabuz Czyta: Damian Talowski J 11, 45-57 Wielu spośród Żydów przybyłych do Marii, ujrzawszy to, czego Jezus dokonał, uwierzyło w Niego. Niektórzy z nich udali się do faryzeuszów i donieśli im, co Jezus uczynił. Arcykapłani więc i faryzeusze zwołali Sanhedryn i rzekli: «Cóż zrobimy wobec tego, że ten człowiek czyni wiele znaków? Jeżeli Go tak pozostawimy, to wszyscy uwierzą w Niego, a przyjdą Rzymianie i zniszczą nasze miejsce święte i nasz naród». Wówczas jeden z nich, Kajfasz, który w owym roku był najwyższym kapłanem, rzekł do nich: «Wy nic nie rozumiecie i nie bierzecie tego pod rozwagę, że lepiej jest dla was, aby jeden człowiek umarł za lud, niżby miał zginąć cały naród». Tego jednak nie powiedział sam od siebie, ale jako najwyższy kapłan w owym roku wypowiedział proroctwo, że Jezus ma umrzeć za naród, i nie tylko za naród, ale także po to, by rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno. Tego więc dnia postanowili Go zabić. Odtąd Jezus już nie występował otwarcie wśród Żydów, tylko odszedł stamtąd do krainy w pobliżu pustyni, do miasta zwanego Efraim, i tam przebywał ze swymi uczniami. A była blisko Pascha żydowska. Wielu przed Paschą udawało się z tej okolicy do Jerozolimy, aby się oczyścić. Oni więc szukali Jezusa i gdy stanęli w świątyni, mówili jeden do drugiego: «Jak wam się zdaje? Czyżby nie miał przyjść na święto?» Arcykapłani zaś i faryzeusze wydali polecenie, aby każdy, ktokolwiek będzie wiedział o miejscu Jego pobytu, doniósł o tym, by można było Go pojmać.

W poprzednim odcinku mówiłem o pierwszym miesiącu czyli Nisan, 14 dnia tego miesiąca była Pascha czyli święto podczas, którego został zabity Jezus. Drugi miesiąc do Ijjar, wtedy przypadała druga Pascha dla tych, którzy byli nieczyści w miesiącu Nisan. Trzeci miesiąc to był Siwan, czyli miesiąc, kiedy przypadała Pięćdziesiątnica. Tradycja żydowska podaje, że król Dawid urodził się 4 Siwan 1040 p.n.e., a zmarł 6 Siwan 940 p.n.e. W Dziejach Apostolskich czytamy, że tego dnia (6 Siwan) został wylany Duch Święty. Czwarty miesiąc to był Tammuz czyli miesiąc, w którym zaczęto burzyć zarówno pierwszą jak i drugą świątynię. Dzisiaj będą kolejne cztery miesiące.Ab to piąty miesiąc w kalendarzu religijnym, a jedenasty w świeckim. Ten miesiąc przypada na przełom lipca i sierpnia. Możecie więc sobie wyobrazić, że był to najcieplejszy miesiąc. Nazwa pochodzi od babilońskiego boga Abu i chyba z tego powodu nie występuje w Biblii. Np. w Ezdrasza 7:9 czytamy: “Wyznaczył bowiem wymarsz z Babilonu na pierwszy dzień pierwszego miesiąca, a dotarł do Jeruzalemu pierwszego dnia piątego miesiąca”. Dowiadujemy się zatem, że Ezdrasz wraz z podróżującymi z nim Żydami podróżował do Jerozolimy przez 4 miesiące i dotarł tam właśnie w miesiącu Ab, pierwszego dnia tego miesiąca. Ezdrasz użył jednak liczebnika piąty miesiąc, a nie nazwy Ab.Wiele wieków wcześniej właśnie w tym miesiącu zmarł także pierwszy arcykapłan. W Księdze Liczb 33:38 czytamy: “wstąpił Aaron, kapłan, na górę Hor i umarł tam w czterdziestym roku po wyjściu synów izraelskich z ziemi egipskiej pierwszego dnia piątego miesiąca”. Tradycja żydowska podaje kilka innych dat. Np. 7 Ab 67 roku podpalono zapasy żywności, co później, gdy wrócili Rzymianie szybciej doprowadziło do głodu. Jak pewnie wiecie w 66 roku n.e. wybuchło powstanie przeciwko Rzymianom. Żydzi wypędzili Rzymian. Niestety zaczęli walczyć sami ze sobą i 67 roku doszło do wojny domowej w samej Jerozolimie. Żydzi zamiast przygotowywać się do powrotu Rzymian zabijali sami siebie i właśnie w miesiącu Ab 67 roku zniszczyli sobie zapasy żywności. W poprzednim odcinku mówiłem o czwartym miesiącu, że 17 Tammuz Żydzi obchodzą post, bo tego dnia w roku 70 przyszły cesarz rzymski Tytus zdobył Jerozolimę. Tamtego dnia zaczęło się łupienie i niszczenie. Księżniczka Berenike prosiła Tytusa aby oszczędził świątynię. Została ona jednak podpalona w piątym miesiącu, dokładnie 9 Ab i spaliła się doszczętnie następnego dnia czyli 10 Ab. Józef Flawiusz piszący “Wojnę żydowską” napisał, że zdarzyło się to tego samego dnia, w którym poprzednią świątynię spalili Babilończycy. Jeżeli to prawda to zarówno pierwsza jak i druga świątynia spłonęły i zostały doszczętnie zniszczone 10 Ab.Biblia potwierdza, że starożytni Żydzi pościli w miesiącu Ab. W Zachariasza 7:3 znajdujemy pytanie Izraelitów do Boga: “Czy w piątym miesiącu mam obchodzić pokutę z płaczem i postem, jak to czyniłem przez tyle lat?” Gdybyście szukali tego wersetu w swoich Bibliach to możecie go znaleźć w Zachariasza 7:3 albo w Zachariasza 7:8, bo tłumaczenia Biblii różnią się w tym miejscu numeracją wersetów. W każdym bądź razie Żydzi obchodzili wtedy post. Później tego samego dnia miała zostać zniszczona druga świątynia. Współcześni Żydzi poszczą 9 Ab czyli w dniu, w którym zaczęła w 70 roku płonąć świątynia.Elul to szósty miesiąc w kalendarzu religijnym, a dwunasty w świeckim. Ten miesiąc wypada na przełomie sierpnia i września. Jest to nazwa pochodząca z Babilonu i prawdopodobnie oznacza “żniwa” lub “miesiąc żniw”. W tym miesiącu zbierano daktyle, figi i winogrona. Gdy Mojżesz wysłał 12 zwiadowców na przeszpiegi do ziemi obiecanej przynieśli oni właśnie winogrona. W Liczb 13:23 czytamy: “I przybyli aż do doliny Eszkol, i ucięli tam gałąź krzewu winnego z jedną kiścią winogron, i nieśli ją we dwóch na drążku; nabrali także nieco jabłek granatu i fig”. Wygląda więc na to, że Jozue i Kaleb oraz 10 innych zwiadowców szpiegowali właśnie w miesiącu Elul.Prorok Aggeusz zaczął zachęcać Żydów do dokończenia świątyni właśnie w tym miesiącu. W Aggeusza 1:1 czytamy: “Drugiego roku króla Dariusza, w szóstym miesiącu, pierwszego dnia tegoż miesiąca doszło przez proroka Aggeusza do Zorobabela, syna Szealtiela, namiestnika Judei, i do arcykapłana Jozuego, syna Jehosadaka, słowo Pana tej treści”. W ostatnim wersecie tego rozdziału czyli w Aggeusza 1:15 czytamy o tym, że 24 dnia miesiąca szóstego czyli miesiąca Elul ukończono odbudowę świątyni.Także Nehemiasz wspomina o tym, że właśnie w tym miesiącu odbudowano mury Jerozolimy. W Nehemiasza 6:15 czytamy: “A mur został wykończony dwudziestego piątego dnia miesiąca Elul, w ciągu pięćdziesięciu dwóch dni”. Jest to jedyne miejsce w Biblii, gdzie użyto nazwy “Elul”. Jednak ten miesiąc nie kojarzy się tylko z odbudową. W Ezechiela 8:1 czytamy: “Gdy w szóstym roku, w szóstym miesiącu, piątego dnia tego miesiąca, siedziałem w swoim domu, a starsi judzcy siedzieli przede mną, spoczęła tam na mnie ręka Wszechmocnego Pana”. Czyli właśnie 5 Elul prorok Ezechiel dostał wizję o tym co złego dzieje się w Jerozolimie. Dowiedział się wtedy też, że Jerozolima zostanie zniszczona.Tiszri lub Etanim to był siódmy miesiąc w kalendarzu religijnym pierwszy w kalendarzu świeckim. Nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka akadyjskiego i znaczy “początek” lub “zaczynać”. Pasuje to do informacji z Tory, że 1 Tiszri zostali stworzeni Adam i Ewa. Hebrajska nazwa Etanim znaczy prawdopodobnie “wciąż płynące”. Chodzi chyba o potoki, których było sporo o tej porze roku. Tiszri przypadał na nasz wrzesień i październik.W tym miesiącu było sporo świąt. W Liczb 29:1 czytamy: “W siódmym miesiącu, pierwszego dnia miesiąca, będziecie mieli uroczyście ogłoszone święto; nie będziecie wykonywać żadnej ciężkiej pracy, będzie to dla was dzień radości przy dźwięku trąb”. Pierwszego dnia tego miesiąca trąbiono. W ten sposób zaczynano każdy miesiąc, więc być może 1 Tiszri trąbiono dłużej niż na pierwszego dnia innych miesięcy. 10 Tiszri przypadał Dzień Przebłagania, a od 15 do 21 Tiszri odbywało się Święto Szałasów, nazywane też Świętem Namiotów. Występuje tam hebrajskie słowo: Sukkot.Najważniejszym z tych świąt był 10 Tiszri, który po hebrajsku nazywa się Jom Kipur. Słowo “Jom” znaczy “dzień”, a “Kipur” można przetłumaczyć na pokutę lub sąd. Tak więc Jom Kipur to Dzień Pokuty, ale popularnie w Polsce określano to jako Dzień Sądu, co jednak jest błędem. W 1973 roku 10 Tiszri przypadał na 6 października. Żydzi jak zwykle obchodzili to święto, gdy niespodziewanie zostali zaatakowani przez Egipt i Syrię. Żydzi byli całkowicie zaskoczeni i siły egipskie i syryjskie przez dwa dni parły na przód. Później jednak Izraelici przejęli inicjatywę i ostatecznie wyparli Syryjczyków, a Egipcjan zmusili do podpisania pokoju. Ta wojna jest dzisiaj znana jako wojna Jom Kipur. Według naszego kalendarza zaczęła się 6 października 1973 roku, ale według kalendarza żydowskiego zaczęła się 10 Tiszri, czyli w święto Jom Kipur.Warto jednak pamiętać, że przed wyjściem z Egiptu ten miesiąc był liczony jako pierwszy miesiąc. Np. w Rodzaju 8:13 czytamy “W sześćsetnym pierwszym roku, w miesiącu pierwszym, pierwszego dnia tego miesiąca, wyschły wody na ziemi. Zdjął tedy Noe dach arki i zobaczył, że powierzchnia ziemi obeschła”. Noe miał zdjąć dach z arki “w miesiącu pierwszym, pierwszego dnia tego miesiąca”. To było przed przesunięciem roku na miesiąc Nisan, tak więc chodzi tutaj o miesiąc Tiszri, który wtedy był jeszcze pierwszym miesiącem. Zasada jest prosta. Miesiące w Księdze Rodzaju są liczone od Tiszri, w pozostałych księga biblijnych są liczone od miesiąca Nisan. Tak więc pierwszy miesiąc w Księdze Rodzaju to miesiąc Tiszri, a w pozostałych księgach pierwszy miesiąc to Nisan.Cheszwan lub Bul to ósmy miesiąc w kalendarzu religijnym, drugi w świeckim. W języku akadyjskim “Cheszwan” znaczy po prostu “ósmy miesiąc”. To nazwa przyjęta po niewoli babilońskiej. Wcześniej ten miesiąc nazywano “Bul” co znaczy “plon” lub “urodzaj”. Miesiąc ten przypadał gdzieś od połowy października do połowy listopada.Ten miesiąc jest mocno związany z potopem. W Rodzaju 7:11 czytamy: “W roku sześćsetnym życia Noego, w miesiącu drugim, siedemnastego dnia tego miesiąca, w tym właśnie dniu wytrysnęły źródła wielkiej otchłani i otworzyły się upusty nieba”. Przypominam, że w Księdze Rodzaju Cheszwan był drugim miesiącem, w pozostałych ósmym. Tak więc potop miał się zacząć 17 Cheszwan i wtedy Noe wszedł do arki. Kiedy z niej wyszedł? W Rodzaju 8:14 czytamy, że było rok później 27 Cheszwan. Tak więc był tam rok i 10 dni.W Księdze Rodzaju rozdziale 5 są podane lata życia kolejnych potomków Adama aż do Noego. Wszyscy czytający ten rozdział z reguły zwracają uwagę na Metuszelacha zwanego też Metuzalemem, który wg Biblii żył najdłużej, bo aż 969 lat. Wyliczenia z tej księgi prowadzą do wniosku, że umarł on w tym samym roku, w którym Noe wszedł do arki. Czyżby więc zginął w potopie? Biblia na to pytanie nie odpowiada, ale tradycja żydowska twierdzi, że Metuzalem zmarł 11 Cheszwan, czyli 6 dni przed potopem, który jak mówi Biblia miał wypaść 16 Cheszwan.W poprzednim miesiącu Tiszri przypadało święto namiotów, od 15 do 21 Tiszri. Gdy po śmierci Salomona rozpadło się jego królestwo na dwie części, królem tej północnej części został Jeroboam (mówiłem o nim w pierwszym odcinku tego podkastu). Jeroboam ustanowił podobne święto, ale w kolejnym miesiącu czyli w miesiącu Cheszwan. W 1 Królewskiej 12:32 czytamy: “Nadto ustanowił Jeroboam w ósmym miesiącu, piętnastego dnia tegoż miesiąca, święto na wzór święta, jakie było obchodzone w Judzie, i składał ofiary na ołtarzu”. Tak więc w południowym królestwie Judy obchodzono święto namiotów 15-21 Tiszri, a w północnym królestwie Izraela podobne święto 15-21 Cheszwan.W Biblii jest tylko raz użyta nazwa tego miesiąca. W 1 Królewska 6:38 czytamy o budowie świątyni Salomona: “A wykończono świątynię...

Dzisiaj będziemy kontynuować historię ubrania. Zaczęliśmy w odcinku 112. Dzisiaj będziemy mówić o kilku częściach ubrania, z których dwa były niebezpieczne dla życia i zdrowia, a jedno było zabronione dla kobiet. Czy wiecie jaki rodzaj garderoby czyli jaki rodzaj ubrania w przeszłości doprowadził do śmierci wielu ludzi? Albo czy wiecie jakich ubrań w przeszłości nie mogły nosić kobiety?Co to była krynolina? Krynolina to była taka suknia w kształcie dzwonu. Kobiety pod suknią miały taką konstrukcję, która przetrzymywała suknię w powietrzu i utrzymywała jej kształt podobny do wielkiego dzwonu. Tego typu suknie były bardzo szerokie. Np. na ławce mogły usiąść trzy osoby albo tylko jedna kobieta w takiej sukni z krynoliną. Jej suknia była tak szeroka, że ona sama zajmowała całą ławkę.Dlaczego niebezpiecznie było nosić suknię z krynoliną? Taka suknia zajmowała dużo miejsca. Łatwo było tą suknią potrącić jakieś meble. A pamiętajcie, że w tamtych czasach nie było elektryczności. Wszędzie stały świeczniki lub lampy naftowe, a w kominkach palił się ogień. Łatwo było taką suknią potrącić świecznik lub niechcący wstawić rąbek sukni do kominka. Taką suknię z krynoliną dość długo się zakładało. Podobnie było ze zdejmowaniem. Gdy więc zapaliła się taka suknia łatwo można było umrzeć.W tamtych czasach nie tylko bogate kobiety, ale także biedne nosiły krynolinę. Oczywiście biedniejsze kobiety miały mniejsze krynoliny, ale mimo wszystko były to duże suknie. Np. kobieta pracowała w fabryce w takiej sukni i maszyna łatwo mogła zahaczyć rąbek materiału i wkręcić ubranie.Przez długi czas większość ludzi nie nosiła majtek. Gdy ktoś chciał mógł sobie założyć coś w rodzaju pieluchy, ale musiał to przytrzymać paskiem, bo w tamtych czasach nie było jeszcze takiego wspaniałego wynalazku jakim jest gumka do majtek.Jednak właśnie krynolina doprowadziła do tego, że panie zaczęły nosić majtki. Krynolina jak już mówiliśmy to taka suknia w kształcie dzwonu. Gdy dziewczyna w takiej sukni siadała to przednia część sukni unosiła się do góry. Również wiatr mógł łatwo podwiać po taką suknię i unieść ją do góry.W tamtych czasach kobiety nie mogły być w parlamencie czy sejmie. Jedna pani przysłuchiwała się o czym dyskutują panowie w sejmie. Stała na balkonie gdy pękły pod nią deski. Wpadła w dziurę i zawisła na swojej sukni dzięki czemu nic się jej nie stało. Jednak wtedy nie noszono majtek.Takie wypadki oraz krynolina, która łatwo unosiła suknię sprawiły, że majtki stały się konieczne. Tak więc chociaż krynolina była niebezpieczna, bo łatwo się zapalała to jednak doprowadziła do tego, że kobiety musiały nosić majtki.Krynolinę nosiły tylko kobiety i tylko dla nich była niebezpieczna. Jednak kolejna część ubioru, o której teraz powiemy była niebezpieczna dla wszystkich. Co to było? Dzisiaj ludzie, którzy chcą być szczupli to się odchudzają. W przeszłości zakładano gorset, czyli takie ubranie uciskające brzuch i płuca. Uważano, że kobieta musi być bardzo cienka w talii i bardzo mocno zaciskano taki gorset. Dziewczyna w takim gorsecie nie mogła nic jeść, bo miała ściśnięty żołądek. Miała też trudności z oddychaniem, bo miała też ściśnięte płuca. Dlaczego to było niebezpieczne? Czasami ściśnięto kogoś takim gorsetem tak mocno, że następował krwotok wewnętrzny. Jeżeli macie np. na ręce ranę, z której leci krew to jest krwotok. Taki krwotok łatwo zauważyć i dość łatwo go zatamować. Niestety jak coś pęknie w środku człowieka, to nie widać krwi. Dlatego taki krwotok wewnętrzny jest groźniejszy. Niestety zaciskanie gorsetów czasem do tego prowadziło.Gorsety nosiły głównie kobiety. Zaczynały wcześnie i już małe dziewczynki zakładały pod suknię gorsety ściskające je w talii. Później gorsety stały się modna także wśród mężczyzn, którzy również nosili gorsety pod ubraniem i byli bardzo ciency w talii. Ludzie noszą gorsety do dzisiaj. Jednak dzisiejsze gorsety nie ściskają tak mocno i raczej nie powodują szkody dla zdrowia. Początkowo gorsety były dość długie zaczynały się w pasie, a kończyły na piersiach. Później stawały się coraz krótsze i zamieniły się w staniki.Krynolina i gorset to były ubrania głównie dla kobiet. Jakiego stroju jednak kobietom nie pozwalano nosić? Przejdźmy teraz do historii spodni. My dzisiaj wszyscy nosimy spodnie. Kto jednak pierwszy w Europie je nosił? Ludzi, którzy przybyli do Europy później Grecy i Rzymianie nazywali barbarzyńcami. Czemu te ludy, które przybyły ze wschodu nosiły spodnie? Jednak tamte spodnie wyglądały trochę inaczej niż nasze spodnie dzisiaj, jak?Jak mówiliśmy w odcinku 112 Grecy i Rzymianie nosili suknie i takie płachty materiału, którymi się owijali. Spodnie nosili tylko barbarzyńcy np. Germanie, którzy przybyli do Europy. Gdy więc upadło cesarstwo rzymskie zmieniła się moda. Ludzie przestali ubierać się jak Rzymianie w togi, a zaczęli ubierać się jak barbarzyńcy w spodnie. Czy jednak wszyscy?Przez długi czas kobietom w Europie nie wolno było nosić spodni. Kiedy im pozwolono? W przeszłości kobiety nosiły tylko suknie i spódnice dzisiaj są kobiety, które prawie całe życie noszą spodnie. Spodnie przez długi czas uznawano za męski ubiór i kobietom zabraniano je nosić. Wiele kobiet z tego powodu poszło do więzienia. Np. Joanna d'Arc została skazana na śmierć za to, że nosiła męski ubiór czyli właśnie spodnie. Jednak podczas II wojny światowej wielu mężczyzn poszło na wojnę walczyć. W fabrykach zaczęły pracować kobiety, które ubierały tam spodnie.Powoli te spodnie z fabryk wyszły na ulice. Tak więc podczas wojny zmieniła się moda. Oczywiście spodnie także się zmieniają. Jak prześledzić modę po II wojnie światowej to spodnie zmieniały się bardzo. Od takich zwykłych po szerokie u dołu, potem bardzo wąskie. Później przyszła moda na wytarte spodnie, a ostatnio nawet na podarte. Osobiście nie lubię tych wąskich spodni, które są bardzo niewygodne.Ale jakie spodnie nosili mężczyźni w przeszłości, np. w XVII i XVIII wieku? W przeszłości mężczyźni nosili takie krótkie bufiaste spodnie oraz takie rajtuzy. Tak ubierali się ludzie na zachodzie Europy. W tym jednak czasie szlachta w Polsce ubierała się inaczej. Wielu polskich królów ubierało się zgodnie z zachodnią modą. Jednak większość polskiej szlachty nosiła ubiór wschodni. Polacy nosili żupan czyli jakby taką suknię do ziemi. Na to ubierali czyli taki długi płaszcz bez rękawów. Nosili spodnie zwane hajdawery. Były to długie bufiaste spodnie. Musieli też do tego stroju nosić szablę.Niestety nie możemy omówić historii wszystkich części ubrania. Powiedzmy więc jeszcze trochę o strojach do pływania. Jeszcze w XIX wieku kobiety kąpały się w takich specjalnych sukniach do pływania. Oczywiście w tym nie dało się pływać. Później te stroje się zmniejszały. Jak wyglądały takie stroje? Później powstało bikini, co to jest? Skąd się wzięła nazwa tego stroju - bikini? Bikini czyli dwuczęściowy strój kąpielowy dla kobiet. Nazwa została wzięta od atolu Bikini. Atol to taka wyspa w kształcie koła, w środku którego jest woda. W każdym bądź razie na tym atolu Bikini testowano bomby jądrowe. Ten strój reklamowano mówiąc, że kobieta ubrana w Bikini robi takie wrażenie jak bomba jądrowa. Dzisiaj ludzie raczej nie lubią takich bomb, ale w tamtych czasach było inaczej.Na zakończenie jak zwykle powtórzmy niektóre rzeczy z dzisiejszego odcinka.Kto pierwszy w Europie nosił spodnie i dlaczego?Jak wyglądały kiedyś spodnie?Co to była krynolina?Czemu krynolina była niebezpieczna?Czemu kobiety zaczęły nosić spodnie?Co to był gorset?

Niektóre z miast wspomnianych w Biblii pojawiają się tylko raz lub dwa razy. Inne tak jak Szechem pojawiają się wielokrotnie. W tym mieście oraz jego okolicach wydarzyło się wiele rzeczy. W różnych przekładach Biblii to miasto jest nazywane Szechem lub Sychem. Ja będę się posługiwał obiema nazwami. Miasto to leżało pomiędzy górami Garizim i Ebal.Zanim przejdziemy do historii opisanej w samej Biblii warto wspomnieć, że miasto Szechem pojawia się w tzw. listach amarneńskich albo listach z Amarny. Te listy to korespondecja faraonów Amenhotepa III i Amenhotepa IV znanego jako Echnaton. Ten ostatni faraon próbował wprowadzić do Egiptu religię monoteistyczną.W tych listach z Amarny wspomniano Labaya, króla Szechem. Jest on autorem listów 252, 253 oraz 254. W tych listach tłumaczy swój atak na inne miasto oraz korzystanie z pomocy obcego ludu Habiru. Wygląda na to, że Labaya najechał miasto Gezer, a jego syn wynajął Habiru, co było uważane za coś złego. Labaya przyznaje się do tego najazdu, ale zaprzecza aby jego syn wynajmował tych włóczęgów i rabusiów jak są określani Habiru.Ten lud to jedna z zagadek starożytności. Habiru mieli przywędrować zza Eufratu i mieszkać w wielu miejscach w Kanaanie. Pojawiają się w wielu listach. Niektórzy twierdzą, że była to grupa ludów wśród której przybyli także przodkowie Izraelitów. Miasto Szechem pojawia się już w 12 rozdziale księgi Rodzaju. Czytamy tam: “Abram przeszedł tę ziemię aż do miejscowości Sychem, do dębu More. Kananejczycy byli wówczas w tej ziemi” (Rodzaju 12:6). Właśnie tam Abram dostał obietnicę, że jego potomstwo dostanie tą ziemię. Abram tam zbudował ołtarz. Oczywiście nie w samym mieście, ale przy dębie More.W listach amareńskich w władca Szechem jest oskarżany o to, że pozwolił Habiru osiedlić się w okolicach miasta. Synowie władcy mieli korzystać z Habiru jako najemników. Dwa pokolenia po Abrahamie Jakub, wnuk Abrama też tam przybył i też rozbił obóz pod miastem. Czytamy o tym w Rodzaju 33:18. W kolejnym wersecie 19 czytamy o tym, że Jakub zakupił kawałek pola i tam zamieszkał. W mieście mieszkał młodzieniec, który miał takie samo imię jak miasto. Nazywano go Sychem lub Szechem. Właśnie o nim mówi 34 rozdział księgi Rodzaju. To on zgwałcił Dinę córkę Jakuba.Sychem wziął sobie Dinę, ale zamierzał się z nią ożenić. W Rodzaju 34:9 czytamy o propozycji, którą dali mieszkańcy Sechem Jakubowi i jego synom: “spowinowaćcie się z nami: Dawajcie nam za żony córki wasze, a bierzcie za żony córki nasze”. Bracia Diny powiedzieli, że mogą się spowinowacić tylko z obrzezanymi. Sychem przekonał mieszkańców Szechem aby się obrzezali, a wtedy napadli na nich bracia Diny - Symeon i Lewi. Byli to jej bracia rodzeni. Byli dziećmi Jakuba i Lei. Biblia nie mówi, że miasto zostało zniszczone, ale że zabito wszystkich mężczyzn, a kobiety, dzieci oraz zwierzęta zabrano. Można więc powiedzieć, że miasto w sensie pewnej grupy ludzi przestało istnieć.Jakub się rozgniewał na swoich synów. Rozkazał, aby dano mu wszystkie bożki i kazał je zakopać pod wielkim drzewem niedaleko miasta. Chodzi pewnie o dąb zwany More. Było to święte miejsce dla mieszkańców miasta, którzy podobno przepowiadali przyszłość na podstawie szumu liści tego drzewa. Później miasto było chyba przez długi czas opustoszałe. Gdy Jakub wysłał Józefa by zobaczył gdzie jego bracia pasą stada owiec mieli oni być właśnie niedaleko Szechem.Z powodu tego, że patriarchowie Abracham, Izaaka i Jakub wędrowali wielokrotnie przez Szechem z północy na południe ta droga została nazwana przez niektórych biblistów: drogą patriarchów. Droga ta prowadziła od Megiddo, przez Szechem, do Jerozolimy, a później do Hebronu i Beer Szeby. Była to droga przez środek Ziemi Obiecanej. Dla odróżnienia droga prowadząca wzdłuż wybrzeża była nazywana drogą królewską.Miasto to pojawia się ponownie w Biblii dopiero po wyjściu z Egiptu i podbiciu Ziemi Obiecanej. W Jozuego 24:32 czytamy: “Również kości Józefa, które synowie izraelscy sprowadzili z Egiptu, pogrzebano w Sychem na kawałku pola, które nabył Jakub za sto kesytów od synów Chamora, ojca Sychema”. Miasto to znalazło się na terenie przyznanym Manasesowi. Jednak Efraimici dostali chyba za mało terenu i mieli oni swoje miasta na terenie Manaswsa. Były to enklawy Efraimitów na terenie Manasesa. Mówi o tym Jozuego 16:9: “synowie Efraima mieli miasta wydzielone wśród dziedzictwa synów Manassesa, całe miasta i ich osiedla”.Gdy później przekazywano miasta dla Lewitów i kapłanów. Szechem zostało dane Lewitom od plemienia Efraima. Szechem stało się miastem schronienia. Co to znaczy? W Izraelu wybrano 6 miast, do których mógł uciec każdy kto zabił kogoś niechcący. Musiał przebywać w takim mieście aż do śmierci arcykapłana. Szechem było więc jednym z sześciu centrów religijnych. Przypominam, że Jerozolima nie była jeszcze wtedy w rękach Izraelitów. Jozue przed swoją śmiercią zgromadził wszystkich Izraelitów właśnie w Szechem. Czytamy o tym w Jozuego rozdziale 24. Zapytał on ich wtedy o to czy pozostaną wierni Bogu. Zgromadzenie w Szechem Izraelici to obiecali. Czy dotrzymali tej obietnicy?Właśnie w tym mieście, w Szechem Izraelici zaczęli czcić Baal Berita, co znaczy Pan Przymierza. W Księdze Sędziów, rozdziale 9 czytamy o tym jak syn Gedeona z nałożnicy pochodzącej właśnie z Szechem poprosił mieszkańców tego miasta o poparcie. Wzięli oni pieniądze ze świątyni Baal Berita i dali je jemu. On zaś zabił swoich braci, innych synów Gedeona i został królem tego miasta. Jednak później mieszkańcy Szechem podczas święta dla Baala popili sobie i zaczęli przeklinać swojego króla. Doszło do wojny. Ludzie schronili się w tej świątyni w podziemiu i tam zginęli od ognia podłożonego przez Abimelecha, syna Gedeona. On później zniszczył miasto i ziemię posypał solą.Z czasem miasto musiało zostać odbudowane, bo właśnie tam udał się Rechoboam, syn Salomona. W 1 Królewskiej 12:1 czytamy: “Rechabeam udał się do Sychem, gdyż do Sychem przybył cały Izrael, aby go obwołać królem”. Rechoboam nie chciał ulżyć pracy ludowi i od jego królestwa oderwało się 10 plemion. Powstało północne państwo Izrael, a Rechoboam rządził w Jerozolimie tylko nad 2 plemionami. Na północy królem został Jeroboam. Mówiłem o nim w pierwszym odcinku tego podkastu. Gdzie była stolica tego nowego królestwa? Na samym początku właśnie w Szechem.Po powrocie Izraelitów z niewoli babilońskiej na tym terenie, między innymi w mieście Szechem mieszkali Samarytanie. To miasto znajdowało się pomiędzy górami Garizim i Ebal. Ta pierwsza góra czyli Garizim miała wielkie znaczenie dla Samarytan. Kiedy Jezus rozmawiał z Samarytanką przy studni dyskutowali właśnie o tym, czy Bogu należy cześć oddawać w Jerozolimie czy może na górze Garizim.Gdy w 66 roku wybuchło powstanie żydowskie przeciwko Rzymianom zbuntowali się także Samarytanie. Rzymianie powrócili i zniszczyli wszystkie miasta, między innymi Szechem. Później zbudowali w okolicy miasto, które istnieje do dzisiaj, a nazywa się Nablus. Współcześni Żydzi mówią na miasto Nablus - Szechem, choć oryginalne Szechem leżało na wschód od współczesnego miasta Nablus. Te oryginale Szechem odkryli w 1903 roku niemieccy archeolodzy.Na dzisiaj to już wszystko. Szechem było miastem wspomnianym w korespondencji z władcami Egiptu. Król Szechem miał przyjąć obcy lud, co nie podobało się Egiptowi. Niektórzy twierdzą, że do tych obcych należeli patriarchowie Abraham i jego potomkowie. Prawnuczkę Abrahama Dinę zgwałcił syn władcy Szechem, który miał imię Szechem. Braca Diny wybili wszystkich mężczyzn, a resztę uprowadzili. Później miasto to stało się miastem schronienia, ale po śmierci Gedeona zaczęto tam czcić Baal-Berita. Syn Gedeona został tam królem, ale potem zniszczył miasto. Król Asyrii sprowadził w to miejsce Samarytan, którzy na pobliskiej górze mieli swoją świątynię. Miasto zostało zniszczone podczas wojny żydowskiej w I wieku. Obok zbudowano miasto Nablus, które istnieje do dzisiaj.Grupa podkastu Historie Biblijne na facebooku:https://www.facebook.com/groups/historia.biblijnaAbram przeszedł tę ziemię aż do miejscowości Sychem, do dębu More. Kananejczycy byli wówczas w tej ziemi (Rodzaju 12:6)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/12/6Na koniec dotarł Jakub szczęśliwie po powrocie z Paddan-Aram do miasta Sychem w ziemi kanaanejskiej i rozbił obóz pod miastem (Rodzaju 33:18)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/33/18I spowinowaćcie się z nami: Dawajcie nam za żony córki wasze, a bierzcie za żony córki nasze,http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/34/9Również kości Józefa, które synowie izraelscy sprowadzili z Egiptu, pogrzebano w Sychem na kawałku pola, które nabył Jakub za sto kesytów od synów Chamora, ojca Sychema; należało ono jako dziedziczna posiadłość do synów Józefa.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Jozuego/24/32Ponadto synowie Efraima mieli miasta wydzielone wśród dziedzictwa synów Manassesa, całe miasta i ich osiedla.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Jozuego/16/9Gdy usłyszała o tym cała załoga warowni sychemskiej, zeszła do podziemia świątyni Baal-Berit.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/9/46Rechabeam udał się do Sychem, gdyż do Sychem przybył cały Izrael, aby go obwołać królem.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Krolewska/12/1Potem Jeroboam rozbudował Sychem na pogórzu efraimskim i zamieszkał w nim. Odszedłszy zaś stamtąd, zbudował Penuel.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Krolewska/12/25

Dzisiaj będziemy mówić o historii ubrania. Zanim jednak zaczniemy mała uwaga. Dorośli, którzy słuchają tego podcastu czasami narzekają, że niektóre informacje podajemy zbyt uproszczone. Ja odpowiadam wtedy, że to przecież audycja dla dzieci. Dorośli lubią dużo szczegółów, które dla dzieci są po prostu nudne. Czemu jednak teraz o tym wspominam? Historia ubrania jest bardzo skomplikowana. Być może sami zdążyliście zauważyć, że moda się zmienia prawie co roku. Tak więc dzisiaj postaramy się opowiedzieć historię ubrania, ale będzie to historia bardzo uproszczona. Ludzie w różnych miejscach na ziemi nosili różne ubrania. Np. na wschodzie kobiety nosiły takie bufiaste spodnie już od wielu wieków. W Europie spodnie przyszły dużo później, a kobiety w Europie mogą nosić spodnie dopiero od niedawna. My dzisiaj skupimy się na ubraniach noszonych w Europie przez wieki oraz na modzie panującej na tym kontynencie. Będzie to taka skrócona i uproszczona historia.Czym ludzie różnią się od zwierząt? Jedną z rzeczy, która odróżnia ludzi od zwierząt są właśnie ubrania. Człowiek jest trochę podobny do małpy, ale przecież małpy same z siebie nie ubierają się. Być może widzieliście ubrane zwierzęta, ale tak ubrali je ludzie. Zwierzęta się nie ubierają. Nie produkują ubrań. Nie interesuje ich moda.Jednak z jakich powodów ludzie noszą ubrania? Nosimy ubrania z wielu powodów. Jednym z ważniejszych jest wstyd. Już w Biblii napisano, że po zjedzeniu zakazanego owocu Adam i Ewa zrobili sobie przepaski z gałązek i liści figowca. W wielu krajach ludzie dalej tak chodzą. Mają na biodrach taką spódniczkę zrobioną z liści. Dalej w Biblii napisano, że Bóg zrobił dla Adama i Ewy długie okrycia ze skóry. Ludzie rzeczywiście często wykorzystywali ubrania sporządzone ze skór zwierząt. Ubrania z roślin dosyć szybko się psują, ale ubrania ze skór są bardzo trwałe.Ale czy ludzie noszą ubrania tylko dlatego, że się wstydzą? Swoim ubraniem ludzie pokazują różne rzeczy. Ubiór może zdradzić wiele rzeczy. Np. to ile ktoś ma pieniędzy, z jakiego kraju pochodzi, jaką partię popiera lub jakiej drużynie sportowej kibicuje. Jednak pewne stare przysłowie mówi: “nie szata zdobi człowieka” dlatego lepiej jest nie oceniać ludzi po ubiorze. Przecież ktoś bogaty może się ubrać bardzo biednie. Z kolei szpieg może ubrać się jak ktoś z innego kraju aby ludzie myśleli, że jest ich rodakiem.Kiedy ludzie zaczęli nosić ubrania postanowiły w nich zamieszkać pewne zwierzątka, czy wiecie jakie? Ludzie mają czasami wszy we włosach na głowie. Takie wszy jest dość łatwo złapać i ciężko się ich pozbyć, ale są inne wszy, które mieszkają w ubraniu. Jak można wyleczyć kogoś, kto ma wszy ubraniowe? Wszy ubraniowe mają tylko ludzie, którzy nie zmieniają swojego ubrania. Np. ludzie bezdomni, którzy w tym samym ubraniu chodzą i śpią mogą mieć takie wszy ubraniowe. Także żołnierze, którzy siedzą w okopach wciąż w tym samym ubraniu mogą złapać takie wszy. Jednak jak ktoś zmienia ubranie to i to brudne pierze to pozbywa się tych wszy ubraniowych.W przeszłości nawet bogaci ludzie mieli wszy na głowie i te wszy ubraniowe. Jak się ich pozbywali? Dzisiaj ludzie się często myją i piorą swoje ubrania. W przeszłości jednak ludzie myli się rzadko i często chodzili i spali w tych samych ubraniach. Nawet ludzie bogaci. Dzisiaj wszy ubraniowe mają w zasadzie tylko biedni ludzie, np. bezdomni. W przeszłości takie wszy mieli także bogacze. Mieli oni taki zwyczaj łapani tych wszy. Byli bogaci więc mieli złote malutkie młoteczki do zabijania tych wszy.Wróćmy jednak do powodów z jakich ludzie się ubierają. Ubiór może zdradzić jaką ktoś ma religię. Czy znacie jakieś osoby, u których można rozpoznać ich religię ze sposobu w jaki się ubierają? Tak było także w przeszłości. Np. w Biblii jest Prawo Mojżeszowe, w którym są różne przepisy dla starożytnych Żydów. Jakie są tam nakazy? Żydzi ubierali się dokładnie tak jak inni ludzie, którzy też mieszkali niedaleko. W Biblii nakazano więc, aby doszyli sobie taki niebieski lub fioletowy sznurek i frędzle na dole szaty. Później gdy ktoś szedł drogą i zobaczył kogoś kto idzie z przeciwka, mógł rozpoznać czy to Żyd czy nie. Wystarczyło, że spojrzał na dół czy jest tam niebieski sznurek i frędzle.Niedaleko starożytnych Żydów mieszkali Grecy i Rzymianie. Wszystkie te trzy ludy ubierały się dość podobnie, jak? W tamtych czasach ludzie często nie nosili majtek. A gdy już je ubierali to było coś w kształcie pieluchy, którą przytrzymywał pasek. My dzisiaj mamy wygodne majtki z gumką, ale w tamtych czasach nie było jeszcze gumki do majtek. Gumę przywieziono dopiero po odkryciu Ameryki. Ludzie w starożytności tak rzadko zakładali majtki, że w Biblii w Prawie Mojżeszowym nakazano, aby kapłan, który idzie do świątyni koniecznie ubrał majtki.Wszyscy ludzie nosili wtedy taką suknię długą do ziemi. Gdy chcieli biec, albo żołnierz chciał walczyć to przywiązywał sobie tą suknię i wkładał za pasek, aby mu nie przeszkadzała. Na tą suknię ludzie zakładali jeszcze taki długi płaszcz lub koc. Taki płaszcz ochraniał ich przez cały dzień od zimna, a wieczorem służył do przykrycia jako kołderka lub koc. Płaszcze dzisiaj kojarzą się z superbohaterami, np. z supermanem, ale w przeszłości wszyscy nosili takie płaszcze. Często były one zapinane na spinkę. Kiedy ludzi wkładano do grobu w takim ubraniu to taka szata niszczała, przetrwała jedynie spinka lub klamra. Tak więc płaszcz było to okrycie w ciągu dnia, kołdrą w nocy i ostatnim ubraniem, w które zawijano umarłego zanim go włożono do grobu.Rzymski płaszcz nazywał się toga i zakładano go przez lewe ramię. Prawa ręka była wtedy wolna, ale lewą nie można było nic robić, bo trzeba było trzymać tą togę. Tak się ubierali tylko bogaci ludzie, którym wszystko podawano bo sami mieli jakby tylko jedną rękę.Jak ludzie ubierali się w średniowieczu w Europie? W średniowieczu początkowo wszyscy ubierali się tak samo. Zarówno kobiety jak i mężczyźni nosili takie długie suknie do ziemi. Jednak później męskie suknie robiły się krótsze, a do kobiecych dodano pas. Dzięki temu strój męski i damski dało się odróżnić. Jak to wyglądało można zobaczyć nawet dzisiaj. W średniowieczu wszyscy ludzie nosili suknie, ale potem zaczęło się to zmieniać. Księża jednak dalej nosili takie średniowieczne szaty. W średniowieczu ksiądz nie wyróżniał się od człowieka świeckiego. Później jednak ludzie zaczęli ubierać się inaczej i dzisiaj ubiór księdza się wyróżnia. Niektóre dzieci ubierają też alby na pierwszą komunię. Sutanna księży albo taka alba - tak właśnie wyglądały stroje w średniowieczu.Na dzisiaj to wszystko. W następnej lekcji o ubraniach powiemy więcej o historii spodni, ale także o ubraniach, które były bardzo niebezpieczne i przez które umarło wiele osób. Dzisiaj jednak powtórzmy jeszcze kilka rzeczy.Ludzie odróżniają się od zwierząt tym, że robią sobie ubrania. Z jakich powodów? Jest ich kilka. Ludzie ubierają się, bo się wstydzą być nago. Ubierają się, bo jest im zimno. Ubierają się, bo chcą wyglądać ładniej. Ubierają się też po to aby coś pokazać. Np. do jakiej religii należą, albo jaką partię czy klub sportowy popierają. W przeszłości ludzie ubierali się w suknie i płaszcze. Dlaczego jednak dzisiaj większość ludzi chodzi w spodniach? O tym opowiemy w następnym odcinku. Do usłyszenia.

Dzisiaj będziemy mówić o kalendarzach. O tym jakich kalendarzy używano w przeszłości i o tym kalendarzu, który jest używany do dzisiaj. Najpierw jednak zacznijmy od tego jakie są dwa rodzaje kalendarzy?Kalendarze dzielimy na słoneczne i księżycowe. Kalendarze słoneczne to np. kalendarz Majów czy Azteków, ale także kalendarz juliański oraz gregoriański. Kalendarze księżycowe to jedne z najstarszych kalendarzy. Należy do nich np. kalendarz babiloński oraz żydowski.My dzisiaj skupimy się na jednym kalendarzu księżycowym. Chodzi o kalendarz żydowski, który jest używany w Biblii dlatego niektórzy nazywają go kalendarzem biblijnym. Będziemy też mówić o dwóch kalendarzach słonecznych. Chodzi o kalendarze juliański i gregoriański.Jak pewnie wiecie w kalendarzu, który dzisiaj używamy jest 12 miesięcy. A ile w dzisiejszym kalendarzu jest dni w roku? W dzisiejszych kalendarzach rok ma 365 dni, ale co 4 lata jest rok przestępny i mamy 366 dni.Dlaczego nasz kalendarz ma 12 miesięcy i 365 dni? To długa historia i trzeba ją zacząć od kalendarza księżycowego. Kiedyś słowo “miesiąc” miało inne znaczenie niż dzisiaj. Czy wiecie co w języku staropolskim oznaczało słowo “miesiąc”? Np. w pewnej piosence są takie słowa: “Świeci miesiąc na niebie”. W dawnych czasach ludzie mierzyli czas patrząc na księżyc. Każdej nocy księżyc jest inny. Najpierw jest nów. Tak się nazywa noc, w której nie widać księżyca. Później każdej nocy księżyc robi się coraz większy aż widać go całego. Na cały księżyc mówi się, że jest on w pełni. Ta noc to pełnia księżyca. Później jednak księżyc zaczyna maleć i ponownie znika. Jeden taki cykl to miesiąc księżycowy. Kiedyś ludzie nie mówili wyjadę na miesiąc tylko mówili wyjadę na jeden księżyc. Ile trwa taki miesiąc księżycowy?Miesiąc księżycowy czyli czas od jednego nowiu do drugiego to 29,5 dnia. Co się robi z tą połówką? Najczęściej liczy się to tak, że pierwszy miesiąc ma 29 dni, a drugi 30, potem znowu 29 i znowu 30 i tak dalej. Tak więc miesiąc księżycowy to dokładnie 29,5 dnia, ale można też powiedzieć, że taki miesiąc ma albo 29 albo 30 dni. Ile więc trwa rok księżycowy?Dzisiaj będzie trochę matematyki. W roku jest 12 miesięcy. Tak więc jeżeli pomnożycie (np. na kalkulatorze) 29,5 * 12 = 354. Jak jednak mówiliśmy rok ma naprawdę 365 dni. Ile to jest 365 (czyli nasz rok) odjąć 354 (czyli rok księżycowy)? 365 - 354 = 11 dni. Tak więc kalendarz księżycowy przesuwał się co roku o te 11 dni. Po trzech latach z tych 11 dni robiło się 33 dni czyli cały dodatkowy miesiąc. Ci, którzy używali kalendarza księżycowego dodawali więc tak mniej więcej co trzy lata dodatkowy 13 miesiąc. Tak więc normalny rok księżycowy miał 12 miesięcy, ale co 3 lub 4 lata dodawano 13 miesiąc. Tak się działo w kalendarzu żydowskim czyli kalendarzu biblijnym.Niestety kalendarz księżycowy był przez to dość nieregularny. W dawnych czasach większość ludzi pracowała na roli. Np. Żydzi siali i zbierali różne rośliny w zależności od tego jaki był miesiąc. W pierwszym miesiącu zbierali jęczmień, w drugim pszenicę itd. W tym pierwszym miesiącu Żydzi mieli święto, które nazwali pascha. Podczas tego święta kapłan przynosił do świątyni snop jęczmienia aby ofiarować go Bogu. Tak więc ten kalendarz żydowski regulowano tak, aby w pierwszym miesiącu wyrosło już zboże, aby wyrósł jęczmień. Gdy jęczmień jeszcze nie zdążył wyrosnąć dodawano ten 13 miesiąc. Dzięki temu w pierwszym miesiącu był snop jęczmienia. Do czego nam jest potrzebny tamten kalendarz?Właśnie podczas tego święta uśmiercono Jezusa. Dlatego święta Wielkanocy są obchodzone nieregularnie. Boże Narodzenie wypada zawsze 25 grudnia, ale Wielkanoc wypada czasami w marcu, czasami w kwietniu. Wypada tak nieregularnie, bo Wielkanoc jest ustalana według biblijnego kalendarza księżycowego. Tak więc chociaż my dzisiaj używamy kalendarza słonecznego to dalej ludzie potrzebują tamtego starego kalendarza księżycowego aby ustalić kiedy jest Wielkanoc.Tak więc żydowski kalendarz zaczynał się najczęściej w marcu. Nie tylko Żydzi używali kalendarza księżycowego. Także Grecy i Rzymianie używali najpierw kalendarza księżycowego. Oni też zaczynali swój rok od marca. Ich pierwszy miesiąc czyli marzec wziął nazwę od boga Marsa, a trzeci miesiąc czyli maj wziął nazwę od bogini Maji. Dlaczego jednak dzisiaj marzec jest trzecim miesiącem, a maj piątym? Co więcej włoskie nazwy czterech miesięcy też są przesunięte.Po włosku na wrzesień się mówi Settembre co pochodzi od słowa sette czyli siedem. Dzisiaj jednak wrzesień jest dziewiątym miesiącem, a nie siódmy. Ten sam problem mamy z październikiem (po włosku Ottobre), listopadem (po włosku Novembre) i grudniem (po włosku Dicembre). Czemu grudzień nazywa się po włosku dziesiątym miesiącem chociaż dla nas jest ostatnim, dwunastym miesiącem?Kiedyś 11 miesiącem był styczeń, a 12 był luty. Dzisiaj styczeń to pierwszy miesiąc, a luty to drugi miesiąc. Czemu doszło do tej zmiany? W roku 154 p.n.e. w Hiszpanii, która należała do cesarstwa rzymskiego wybuchła rebelia. Rzymianie potrzebowali nowego wojska, a takie wojsko formowano dopiero na początku roku. Rzymianie więc skrócili tamten rok - 154 p.n.e. Zakończyli ten rok w 10 miesiącu czyli w grudniu. Od tego roku grudzień był stał się ostatnim miesiącem, a styczeń stał się pierwszym miesiącem. Wcześniej grudzień był miesiącem 10, a styczeń był miesiącem 11. W tamtym jednak roku Rzymianie wybrali dwóch konsulów 1 stycznia, a dla Rzymian rok zaczynał się od wyboru dwóch konsulów. Zawsze było dwóch konsulów i sprawowali oni władzę przez jeden rok.Tamten rzymski kalendarz był już trochę podobny do naszego. Od 154 roku Rzymianie rozpoczynali rok tak jak my 1 stycznia. Używali też kalendarza słonecznego. Była jednak jedna znacząca różnica - rzymski rok miał tylko 365 dni. A ile dni ma rok w naszym dzisiejszym kalendarzu? Nasz kalendarz też ma 365 dni, ale co cztery lata dodajemy jeden dzień i wtedy mamy 366 dni. Rzymianie nie wiedzieli, że trzeba dodawać ten 1 dzień co cztery lata i kalendarz się przesunął.Wtedy naczelnym kapłanem w Rzymie został jeden z najbardziej znanych Rzymian. Jak się nazywał? Gdy Juliusz Cezar został naczelnym kapłanem, po łacinie miał tytuł Pontifex Maximus postanowił to naprawić. Juliusz Cezar wprowadził coś co my stosujemy do dzisiaj. Kazał co cztery lata dodawać jeden dzień. Co jednak zrobić z tym kalendarzem, który się przesunął. W czasach Cezara grudzień zamiast wypadać w zimę wypadał na jesieni. Juliusz Cezar kazał wprowadzić te zmiany w roku 46 p.n.e. i aby wyrównać kalendarz kazał dodać prawie trzy dodatkowe miesiące. Tak więc rok 46 p.n.e. był chyba najdłuższym rokiem w historii.Jak się nazywał ten kalendarz, który wprowadził Juliusz Cezar? W starożytnym Rzymie imię Julia i Juliusz było zarezerwowane dla rodziny Cezara. Np. Juliusz Cezar miał córkę Julię. Nic więc dziwnego, że kalendarz przygotowany w czasach Juliusza Cezara i jego córki Julii nazwano kalendarzem juliańskim.Okazało się jednak, że kalendarz juliański dalej ma maleńki błąd. Poprzedni rzymski kalendarz spóźniał się 1 dzień co 4 lata. Cezar kazał dodawać ten jeden dzień co 4 lata oraz nakazał dodać w roku 46 p.n.e. 80 dni, prawie trzy miesiące aby naprawić kalendarz. Jednak ten juliański kalendarz też miał błąd. Ten poprzedni kalendarz jak mówiłem spóźniał się 1 dzień co 4 lata, a kalendarz juliański spieszył się 1 dzień na 128 lat. Jak widzicie błąd był dużo mniejszy jednak do roku 1582 przesunął się o 10 dni. Co zrobiono?Papieżem w 1582 roku był Grzegorz XIII. Nakazał on przygotować nowy kalendarz. Pracowało przy nim wielu astronomów, między innymi Mikołaj Kopernik. Nakazano więc cofnąć kalendarz o 10 dni i tak rok 1582 zamiast mieć jak zwykle 365 dni miał tylko 355 dni. Kiedy wprowadzono tą zmianę? Te 10 dni usunięto z października tego 1582 roku. Jakie więc dni były w tamtym październiku? 1, 2, 3, 4, 15, 16 itd. aż do 31. Nie było 5 października, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, czyli papież kazał usunąć 10 dni od 5 do 14 października 1582 roku. Możecie kogoś zapytać co się wydarzyło 5 października 1582 roku? Wtedy nic się nie wydarzyło, bo nie było tego dnia.Był jednak pewien problem. Z jakiej religii jest papież? Papież jest najwyższym kapłanem religii katolickiej. Ma ten sam tytuł co Juliusz Cezar - pontifex maximus. W 1582 roku papieżem był Grzegorz XIII. Był on oczywiście katolikiem, ale w tamtych czasach wiele państw w Europie odeszło do katolicyzmu. Tak więc ten kalendarz gregoriański wprowadzono 15 października 1582 roku w Hiszpanii, Portugalii, Francji, w Polsce oraz we Włoszech. Inne kraje miały już wtedy religię protestancką i nie chciały wprowadzić katolickiego kalendarza, chociaż był on przecież dużo lepszy. Dzisiaj prawie wszyscy na świecie używają kalendarza gregoriańskiego, ale zmiana trwała długo. Np. protestancka Anglia wprowadziła ten kalendarz dopiero w 1752 roku czyli 170 lat później niż kraje katolickie. Rosja wprowadziła ten kalendarz dopiero po I wojnie światowej czyli w 1918 roku, a więc 336 lat później. Grecja dopiero w 1923.Czy wszyscy przeszli na ten kalendarz gregoriański? Może znacie kogoś kto należy do religii prawosławnej? Kiedy oni mają Boże Narodzenie? My nagrywaliśmy ten odcinek 6 stycznia 2022 roku. Właśnie 6 stycznia w religii prawosławnej była Wigilia, a 7 stycznia było Boże Narodzenie. Dlaczego? Religia prawosławna jest głównie w Rosji. Wprawdzie Rosja używa kalendarza gregoriańskiego jednak w kościele prawosławnym używa się dalej kalendarza juliańskiego. Pamiętacie, że papież Grzegorz XIII musiał usunąć 10 dni aby przesunąć kalendarz. Do dzisiaj kalendarz juliański przesunął się jeszcze bardziej i różnica wynosi 13 dni. Tak więc większość ludzi ma Boże Narodzenie 25 grudnia, a prawosławni mają 13 dni później. Tak naprawdę oni też mają 25 grudnia, ale według tego starego kalendarza juliańskiego.My dzisiaj używamy gregoriańskiego kalendarza słonecznego. Jednak wcześniej ludzie używali głównie kalendarzy księżycowych.

Dzisiaj czwarta część historii Jerozolimy, czyli okres pod panowaniem rzymskim. Były to bardzo ciekawe czasy. Właśnie wtedy w Palestynie pojawił się Jezus. Był to też okres gdy upadał republika rzymska i rodziło się cesarstwo. Jak jednak doszło do tego, że Judea znalazła się pod rzymskim panowaniem? Wiele osób sobie wyobraża, że Rzymianie podbili Judeę. Nic bardziej błędnego.W poprzednim odcinku mówiłem o czasach gdy Judea znajdowała się pomiędzy dwoma greckimi królestwami. Na północy była Syria gdzie rządzili Seleucydowie, a na południu Egipt, gdzie rządzili Ptolemeusze. W Judei wybuchło powstanie Machabeuszy zwanych też Hasmoneuszami. Byli oni królami z rodu kapłańskiego. Biblia w Psalmie 110:4 zapowiadała: “Tyś kapłanem na wieki według porządku Melchisedeka”. Ten wspomniany Melchisedek był jednocześnie królem i kapłanem, a rządził w Salem czyli w Jerozolimie. Teraz pojawili się królowie, którzy tak jak tamten Melchisedek także byli kapłanami. Czy wierzyli, że tak spełnili proroctwo?Tak więc przez jakiś czas istniało państwo Hasmoneuszy pomiędzy dwoma królestwami greckimi. Wtedy przybyli Rzymianie pod wodzą Pompejusza Wielkiego. W tym czasie w Judei trwała wojna domowa pomiędzy Arystobulem i Janem Hirkanem. Gdy na północy pojawili się Rzymianie obaj bracia zaczęli prosić ich o pomoc i rozstrzygnięcie sporu. Innymi słowy poddali się pod rzymskie panowanie. Zgodzili się płacić podatki. Zgodzili się także na to, że Rzymianie będą decydować kto ma rządzić w Judei. Mówiłem już o tym podczas omawiania rodziny Heroda Wielkiego. Zarówno on sam jak i jego synowie dostawali władzę od Rzymian.Rzymianie ostatecznie przekazali władzę nie kapłanom z rodu Hasmoneuszy, ale ich doradcom i właśnie w ten sposób do władzy doszedł Herod Wielki oraz później jego potomkowie. Herod został nazwany Wielkim z tego samego powodu co nasz Kazimierz Wielki. Herod budował dużo. Przebudował świątynię w Jerozolimie oraz zbudował wiele nowych budynków i całych miast. Mówiłem o tym w odcinku 11 poświęconym budowlom Heroda Wielkiego.W Jerozolimie były wtedy przynajmniej trzy stronnictwa. Saduceusze było to stronnictwo bogatych kapłanów. Faryzeusze było to stronnictwo z którego wyrósł współczesny rabinizm. Istniało jednak jeszcze jedno stronnictwo. W Mateusza rozdziale 22 czytamy o tym jak te skłócone ze sobą stronnictwa próbują złapać Jezusa jakimś podchwytliwym pytaniem. Faryzeusze pytają o najważniejsze prawo, Saduceusze o kwestię zmartwychwstania. W wersetach 16 i 17 czytamy o jeszcze jednej próbie: “Wysłali do niego uczniów swoich wraz z Herodianami, którzy powiedzieli: Nauczycielu, wiemy, że jesteś szczery i drogi Bożej w prawdzie uczysz, i na nikim ci nie zależy, albowiem nie oglądasz się na osobę ludzką. Powiedz nam przeto: Jak ci się zdaje? Czy należy płacić podatek cesarzowi, czy nie?”Herodianie to było stronnictwo Heroda. Herod dostał władzę od Rzymian, którzy w zamian żądali podatków. Faryzeusze byli przeciwni ich płaceniu, a stronnictwo Heroda je popierało. Ponieważ do Jezusa przyszli razem nie miało znaczenia co on odpowie. Gdyby powiedział, że należy płacić Faryzeusze by go oskarżyli o sprzyjanie Rzymianom. Gdyby jednak powiedział, że nie trzeba zostałby pewnie uwięziony przez tych stronników Heroda. Jak wiemy Jezusa jednak wybrnął z tej pułapki.Wśród Żydów było jednak wielu, którzy byli przeciwni dominacji Rzymu i płaceniu podatków. Doprowadziło to do wybuchu powstania w 66 roku. Rzymianie pod wodzą Cestiusza Gallusa oblegli Jerozolimę. Walczyli tam przez 6 dni i podobno już prawie zwyciężali gdy Gallus odwołał oblężenie i wycofał się spod murów Jerozolimy. Żydzi ruszyli za nim i atakowali jego wojska. Podobno Gallus umarł ze wstydu w Syrii. Dowódcą wojska mianowano przyszłego cesarza Wespazjana, który wraz ze swoim synem Tytusem zaczął walczyć z powstańcami żydowskimi. W 69 roku Wespazjan został ogłoszony cesarzem, a więc w 70 roku pod Jerozolimę podszedł jego syn Tytus.W jego obozie oprócz żołnierzy byli także Żydzi. Tytus miał więźnia o imieniu Józef, który potem przybrał nazwisko Flawiusz. Tak się nazywali Wespazjan i Tytus. Ten żydowski historyk pod tym imieniem - Józef Flawiusz opisał “Wojnę Żydowską”. W obozie Tytusa była także Berenika, prawnuczka Heroda Wielkiego. Prosiła ona podobno, żeby Tytus oszczędził świątynię zbudowaną przez jej pradziadka. Mimo tego, że była kochanką Tytusa jej życzenie nie zostało spełnione. Jerozolima została zniszczona, świątynia spalona, a mury rozwalone. Zgodnie ze słowami Jezusa “nie pozostał tam kamień na kamieniu”.Według Józefa Flawiusza świątynia została splądrowana i spalona w rocznicę zniszczenia pierwszej świątyni, którą kilkaset lat wcześniej zniszczył Nabuchodonozor. Gdyby tak rzeczywiście było byłby to niezły zbieg okoliczności. Jednak czytając Józefa Flawiusza trzeba pamiętać, że trochę koloryzował. Jerozolima została zdobyta przez Rzymian 8 września 70 roku n.e. Na tym zakończę. Oczywiście historia Jerozolimy pod panowaniem Rzymian, później Persów, potem znowu Rzymian, potem Bizancjum itd. jest bardzo ciekawa, ale to już raczej nie jest historia biblijna.Przysiągł Pan i nie pożałuje: Tyś kapłanem na wieki według porządku Melchisedeka (Psalm 110:4)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Psalmow/110/4I wysłali do niego uczniów swoich wraz z Herodianami, którzy powiedzieli: Nauczycielu, wiemy, że jesteś szczery i drogi Bożej w prawdzie uczysz, i na nikim ci nie zależy, albowiem nie oglądasz się na osobę ludzką. Powiedz nam przeto: Jak ci się zdaje? Czy należy płacić podatek cesarzowi, czy nie? (Mateusza 22:16-17)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Mateusza/22/16

Dzisiaj nauczymy się jak rozpoznawać w jakim stylu budowano w przeszłości. Trudno jest rozpoznać style w jakich budowano, bo ludzie budowali w różnych stylach. Jedni kopiowali od drugich. Czasami mieszali kilka stylów. Będziemy dziś mówić o stylu romańskim, gotyckim oraz renesansie. Gdzie możecie znaleźć przykłady budynków w różnych stylach?Na banknocie 5 euro pokazano styl klasycystyczny, na 10 - styl romański, na 20 - gotyk, na 50 - renesans, na 100 - barok. Dlaczego my zaczęliśmy od stylu romańskiego, a nie klasycystycznego, który był wcześniej? Styl klasycystyczny to styl budowania w starożytnej Grecji oraz w starożytnym Rzymie. Budynki takie stawiano wszędzie tam gdzie dotarło cesarstwo rzymskie. Takie budynki albo ich ruiny są np. we Włoszech, w Hiszpanii, we Francji czy w Anglii. Rzymianie nigdy jednak nie podbili Polski tak więc w Polsce nigdy nie postawiono budynku w stylu klasycystycznym. Polska architektura zaczęła się dopiero od następnego stylu - stylu romańskiego i dlatego od tego zaczniemy.Zacznijmy od nazwy. Styl romański powstał na terenie dzisiejszych Włoch, Francji i Niemiec. Te tereny należały kiedyś co cesarstwa rzymskiego. Ono upadło w 5 wieku, ale ludzie dalej starali się budować w tym rzymskim stylu. Ludzie w średniowieczu starali się kopiować starożytny styl rzymian, ale nie potrafili skopiować wszystkiego. Np. w Rzymie od czasów starożytnych stoi Panteon. Budowla, która ma piękną kopułę na dachu. Ludzie w średniowieczu to widzieli, ale nie potrafili tego odtworzyć. Jak więc budowali?Budowniczowie w średniowieczu chcieli budować tak jak starożytni, ale nie potrafili. Budowali grube mury i bardzo małe okna. Były to budynki, które trudno było zdobyć. Np. kościół w stylu romańskim także miał grube mury i małe okna. Gdy zbliżali się najeźdźcy taki kościół zmieniał się w twierdzę, której bronili miejscowi ludzie. Ponieważ w takich murach były tylko małe okienka, to w środku było dość ciemno. Jak rozpoznać styl romański. Gdy zobaczycie budynek z kamieni lub cegieł, który ma małe okna zaokrąglone u góry to możecie być pewni, że to budynek w stylu romańskim.Jak się nazywał kolejny styl i skąd ta nazwa? Cesarstwo rzymskie upadło gdy przybyli barbarzyńcy tacy jak Wandalowie, Hunowie i Goci. Ci ostatni podzielili się na dwie duże grupy. Wizygotów, którzy zajęli dzisiejszą Hiszpanię oraz Ostrogotów, którzy zajęli dzisiejsze Włochy. Styl romański charakteryzował się okrągłymi łukami. Styl gotycki miał takie spiczaste łuki. Porównajcie na obrazku: styl romański to łuk okrągły, a styl gotycki to łuk z takim ostrym czubkiem. Skąd ta zmiana? Niektórzy twierdzą, że Goci mieli dużo kontaktów z wyznawcami Islamu, a oni budowali właśnie łuki z ostrym zakończeniem. Łuk w budowlach islamskich jest troszkę inny, ale ma właśnie ten czubek. Ale czym jeszcze charakteryzował się styl gotycki? Styl gotycki to oprócz tych spiczastych łuków miał także witraże. Witraże to takie kolorowe szybki, z których robiono obrazy. Styl gotycki był wykorzystywany do budowania wielu kościołów tak więc witraże także najczęściej przedstawiały obrazy religijne.Nie wszyscy lubili styl gotycki. Np. we Włoszech ludzie pamiętali, że Goci byli jednymi z barbarzyńców, którzy zniszczyli Rzym. Tak więc nazywanie stylu gotyckim oznaczało, że jest to brzydki styl barbarzyńców. Dzisiaj wielu ludzi lubi styl gotycki, ale w tamtych czasach wielu, szczególnie z Włoch nie lubiło tego stylu i nazwali go od Gotów - stylem gotyckim. W jakim więc stylu budowali Włosi gdy odrzucili styl gotycki? Stworzyli trzeci styl, o którym też sobie dzisiaj powiemy. Włosi postanowili wrócić do stylu starożytnych. Czym się charakteryzował ten styl? Zaczęliśmy dziś od stylu romańskiego. Jego nazwa pochodzi od słowa Roma czyli nazwy Rzymu. Styl ten naśladował to jak budowali starożytni. Niestety ludzie zapomnieli wiele rzeczy. Np. w Rzymie od czasów starożytnych stał Panteon czyli świątynią z piękną kopułą. W średniowieczu ludzie oglądali ten budynek, ale nie potrafili tak budować. Tak więc styl romański to były grube mury i małe zaokrąglone okna u góry. Później przyszedł styl gotycki z tymi spiczastymi łukami u góry. Renesans to prawdziwy powrót do architektury starożytnego Rzymu. Ponownie zaczęto robić okrągłe łuki. Różnica polegała na tym, że w stylu romańskim były małe okna z okrągłymi łukami, a w renesansie budowano wielkie okna z okrągłymi łukami. Znaleziono księgi starożytnego architekta Witruwiusza. Ludzie zaczęli je czytać i ponownie nauczyli się budować tak piękne rzeczy jak okrągłe kopuły na dachach.Tak więc renesans oznacza odrodzenie, czyli ponowne narodzenie sztuki i architektury starożytnej. Budowano tak jak starożytni Grecy i Rzymianie. Nie chodzi jednak tylko o takie elementy jak kolumny czy kopuły na dachach. Wrócono także do złotego podziału czyli boskiej proporcji. Aby zrozumieć co to jest złoty podział trzeba znać trochę matematyki. Fibonacci był włoskim matematykiem i opisał ciąg liczb, który dzisiaj nazywamy właśnie ciągiem Fibonacciego.Ciąg Fibonacciego to ciąg czyli taka lista kolejnych liczb: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13. Aby dowiedzieć się jaka będzie kolejna liczba trzeba dodać dwie poprzednie. Tak więc po liczbach 8 i 13 będzie liczba 21, bo 8 + 13 = 21. Kolejna liczba to 34 bo 13 + 21 = 34 itd. Te liczby widać w naturze np. w budowie muszli ślimaka, liczbie płatków w kwiatach czy liczbie rzędów nasion w słoneczniku. Okazuje się, że dla ludzkiego oka proporcja dwóch kolejnych liczb ciągu Fibonacciego jest bardzo ładna. Już starożytni Grecy zbudowali Partenon, w którym użyto złotej proporcji. Aby budynek miał tą złotą proporcję używa się dwóch kolejnych liczb z ciągu Fibonacciego, np. 8 i 13. Większą liczbę używa się jako szerokość, a mniejszą jako wysokość. Aby zobaczyć jak ładny prostokąt wychodzi nie musicie szukać budynku. Takie prostokąty są używanie nie tylko w architekturze. Np. karty kredytowe czy pocztówki także zachowują tą złotą proporcję. Ale dość matematyki, wróćmy do architektury.W Polsce budowano najpierw w stylu gotyckim: grube mury i małe zaokrąglone okna. Później w stylu gotyckim: cieńsze mury oraz wielkie spiczaste u góry okna z pięknymi witrażami. Potem rozpoczął się renesans, kiedy zaczęto budować kopuły i kolumny. Dzisiaj ludzie budują w wielu stylach. Np. wiele kościołów w Polsce buduje się dzisiaj w stylu neogotyckim. Czyli taki kościół ma wielkie okno ze spiczastym łukiem u góry oraz witrażami. Ale takie kościoły nie zostały zbudowane w okresie gotyku dlatego nazywa się ten styl neogotykiem czyli takim nowym gotykiem.To oczywiście nie są wszystkie style. Po stylu romańskim, gotyckim i renesansie przyszedł barok, potem klasycyzm itd. My jednak dzisiaj zajęliśmy się pokrótce trzema pierwszymi stylami architektonicznymi w Polsce. Czasami dość trudno jest rozpoznać te style. Ale jeżeli budynek ma malutkie, maluteńkie okna to prawdopodobnie jest styl romański. Gdy ma duże okna z witrażami zakończone ostro u góry to jest gotyk. Gdy budynek ma kopułę na dachu albo kolumny z przodu to prawdopodobnie jest renesans.Np. we Florencji jest katedra z kopułą na dachu. Jest tam kopuła, okna są zaokrąglone, a więc to renesans. Podobnie w Rzymie, w Watykanie jest Bazylika św. Piotra. Widać kopułę na dachu, a kolumny z przodu - to także renesans. Z kolei katedra Notre Dame w Paryżu ma ostro zakończone łuki - łatwo więc rozpoznać, że to gotyk. Podobnie kościół Mariacki w Krakowie. Najtrudniej jest znaleźć budynki w stylu romańskim z maleńkimi oknami. Np. Zamek Książąt Głogowskich był rozbudowywany przez całe wieki. Jego wieża jest w stylu romańskim, fragmenty muru są w stylu gotyckim, a sam zamek jest w stylu barokowym, którego dzisiaj nie omawialiśmy.Pamiętajcie też, że sporo budynków w Polsce, np. wiele kościołów ma właśnie duże okna z witrażami oraz mają ostro zakończone łuku u góry - można by więc powiedzieć, że to jest gotyk, ale najczęściej są to nowe kościoły, które zbudowano w starym stylu gotyckim. Tak więc nazywa się je neogotykiem. Jeden z następnych odcinków poświęcimy cmentarzowi na Powązkach. Tam stoi wiele kapliczek i grobowców, które są zbudowane właśnie w stylu neogotyckim.

Zjawiska niepojęte dla człowieka: burze, zaćmienia najłatwiej było tłumaczyć boskim gniewem. Aż tu w starożytnej Grecji znalazła się grupka ludzi, którzy pomyśleli inaczej. – Nazywali się Tales, Anaksymander, Anaksymenes. U nich po raz pierwszy w znanej nam historii ludzkości, pojawił się obraz świata, który nie podlega oddziaływaniu ze strony sił boskich, magicznych. Czytamy u Talesa z Miletu, że to nie bogowie powodują wylewy Nilu tylko, że jest to zjawisko naturalne – mówi w Radiu Naukowym prof. Wojciech Sady filozof nauki, historyk idei z Uniwersytetu Śląskiego. – Podane przez niego wyjaśnienie dziś uważamy za zupełnie nieudane, ale była to pierwsza tego typu próba – podkreśla.*Przygotowanie każdego odcinka to wiele godzin pracy. Jeśli podobał Wam się ten podcast – możecie mnie wesprzeć w serwisie Patronite. Dzięki! https://patronite.pl/radionaukowe *To właśnie Grecy uznali, że przyroda jest zamkniętą całością, podlegającą niezmiennym prawom. Była to rewolucja w myśleniu przynosząca bardzo konkretne odkrycia.Grecy przyglądają się na przykład, jak wszyscy na Ziemi, zaćmieniom Księżyca. Zamiast jednak widzieć w nich boskie ostrzeżenia, dostrzegają pewne prawidłowości. – Widzą, że Księżyc jest dokładnie po drugiej stronie nieba co Słońce. Ktoś w Grecji, nie wiemy dokładnie to, jest o tym tylko wzmianka w Korpusie arystotelesowskim, domyśla się, że na tarczę Księżyca pada cień Ziemi, a skoro ciemny obszar jest zawsze zaokrąglony, to jedynym wytłumaczeniem jest kulistość Ziemi. W ten sposób ją odkryto, około 300 lat przed naszą erą. Nikt tego poza Grekami tego nie zrobił – podkreśla prof. SadyI kto wie, czy nie polecielibyśmy na Księżyc kilka wieków wcześniej, gdyby Greków nie podbili Rzymianie, którzy cały ten intelektualny ferment zdusili. Do greckich pism, jak wiadomo, powrócono i przez stulecia bezkrytycznie uczono się z nich na uniwersytetach (na których nie prowadzono badań!). Zmieniło się to dopiero w czasach nowożytnej rewolucji naukowej, ale wszystko nadal działo się w oparciu o myślenie greckie. - Ta rewolucja, która zaczyna się wąskim strumieniem w XVI wieku to rewolucja, wyrastająca z odczytania na nowo, nie dogmatycznie, ale ciągle odczytania dzieł Greków. One stanowiły punkt wyjścia – podkreśla prof. Sady.- To co opracuje Kopernik to jest połączenie idei Arystarcha i idei Ptolemeusza. Pod tym względem Kopernik w ogóle nie jest nowatorem – zauważa filozof.W podcaście rozmawiamy o tym, jak to jest, że w genialnych, ale przecież nie nieomylnych Greków przez stulecia Europa była tak wpatrzona, że nie dostrzegano ewidentnych nieścisłości. Jest również o tym, jak ferment społeczny (rozwój mieszczaństwa), odkrycia geograficzne (poczucie, że nie wszystko już zostało powiedziane) i wynalazki (druk i pojawienie się licznych ilustracji), gruntownie przyczyniły się do nowej odsłony naukowego myślenia. Ta druga odsłona, szczęśliwie już nie przerwana, wywindowała ludzkość do współczesnego poziomu rozwoju.Podcast został nagrany w studio Copernicus Center Press w Krakowie, dziękuję możliwość skorzystania! A wszystkim polecam znakomite książki tego wydawnictwa. https://www.ccpress.pl/Więcej materiałów prof. Sadego znajdziecie tu: http://sady.up.krakow.pl/ i w kursach https://www.copernicuscollege.pl/https://radionaukowe.pl/https://patronite.pl/radionaukowe

Powstanie Bar Kochby to zbrojne wystąpienie Żydów w latach 132–135 n.e., skierowane przeciwko wielkiemu Cesarstwu rzymskiemu, mające na celu zrzucenie rzymskiego zwierzchnictwa nad prowincją Judei. Co było przyczyną tego zrywu narodowo wyzwoleńczego społeczności Żydowskiej? Cesarz Hadrian wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować Świątynie Jowisza Kapitolńskiego. To bardzo religijnym Żydom nie spodobało się. Ponadto, zabroniono Żydom, pod karą śmierci, ceremonii obrzezania, którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia. Ale to uderzało w podstawy religii żydowskiej. Wybuchło zatem powstanie, któremu przewodził Bar Kochba. Rzymianie utopili to powstanie we krwi. Zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Wymordowali ok. 600 tysięcy Żydów. Te wszystkie fakty sprzed prawie 2 tysięcy lat przypomina historyk Wojciech Dutka.

Szwecja była ostatnim państwem Europy kontynentalnej, które nie wprowadziło ruchu prawostronnego. Pomimo, że 90% samochodów w kraju było dostosowanych do jazdy po prawej stronie, kraj ten przez lata przechodził mękę decyzji o zmianie organizacji ruchu. W kontrze do obowiązujących zasad drogowych, wielu Szwedów posiadało samochody z kierownicą po lewej stronie. Wynikało to z tego, że Volvo i inni szwedzcy producenci samochodów dostosowywali produkcję do trendów ogólnoeuropejskich. Sami Szwedzi często importowali samochody z krajów, gdzie obowiązywał ruch prawostronny. Statystyki wskazywały, że mogło być to przyczyną wzrostu liczby śmiertelnych wypadków drogowych. W roku 50-tym było ich 595, a w roku 66-tym już 1313. Najwięcej kolizji miało miejsce wokół granic z Danią, Finlandią i Norwegią. Mimo to organy publiczne były podzielone co do konieczności zmiany organizacji ruchu, obawiając się astronomicznych kosztów wprowadzenia nowych zasad. W związku z tym, minister komunikacji Sven Andersson zaproponował w 1955 roku ogólnokrajowe referendum w tej sprawie. Niestety, aż 83% społeczeństwa okazało się być przeciwne zmianie. Ruch lewostronny narodził się w zamierzchłych czasach. Archeolodzy dowodzą, że już starożytni Rzymianie kierowali swoimi rydwanami jadąc po lewej stronie. Jedna z teorii mówi, że pozwalało to osobom praworęcznym, których była większość, dzierżyć broń w dominującej ręce, by bronić się przed nadjeżdżającym przeciwnikiem. Jednak wraz z popularyzacją zaprzęgów czterokonnych służących do transportu towarów, woźnica zaczął siadać z tyłu na wierzchowcu znajdującym się po lewej stronie. Stamtąd łatwiej było mu powozić trzymając bat w prawej ręce. W efekcie, pod koniec osiemnastego wieku, zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i Europie Kontynentalnej na drogach zaczął dominować ruch prawostronny. Inaczej było w Wielkiej Brytanii. Liczne kolizje i korki drogowe w osiemnastowiecznym Londynie doprowadziły do ​​uchwalenia ustawy nakazującej ruch lewostronny na London Bridge. Wkrótce zasadę tę przyjęto w całym Imperium Brytyjskim. Stąd, do dziś wiele byłych terytoriów brytyjskich, takich jak Australia, RPA czy Indie, nadal jeździ po lewej stronie. W Szwecji ruch lewostronny zaczął oficjalnie obowiązywać od momentu, w którym król Karol XII wydał rozporządzenie dotyczące mijania się królewskich ambulansów pocztowych. Doradcy sugerowali królowi wprowadzenie bardziej powszechnego ruchu prawostronnego. Karol XII przychylił się do tej propozycji, jednak pomylił się dyktując nowe rozporządzenie. Jako że znany był z porywczego usposobienia, doradcy bali się wytknąć królowi, że tym samym omyłkowo wprowadził on w XVIII wiecznej Szwecji ruch lewostronny. Pamiętaj o subskrypcji naszego podcastu, a jeżeli chcesz nas wesprzeć zostaw recenzję. Codzienne posty i ciekawostki historyczne znajdziesz na naszym fanpage https://www.facebook.com/historiajakiejnieznacie

W 146 Epizodzie Dwóch Typów trenuje algorytm (0:00). Kuba został zaproszony do drugiego Kuby, bo wszyscy inni są już na Zanzibarze (0:43). Kac szczepionkowy (1:48). Szczepienia są jak kupienie premium na serwerze - miej przyjemność z tego lata (3:40). Moja żona zabiera alimenty więc nie dostaniecie szczepionek (5:34). Bill Gates w twoim Xbox Live (7:01). Dyrektor Bohemy, przewodniczący kółka rysunkowego, milioner dzięki NFT (9:05). Wszyscy wiedzą, że Charlie ugryzł palec. Nikt nie pyta czemu (10:00). Bohema rysunkowa refek i jabłek tracowanych z pamięci (12:54). Umierasz jako bohater lub żyjesz tak długo by wylać dziecko z kąpielą (14:42). Koncept kranika przy podłodze i windy w bloku jako wspólnej łazienki (17:04). Mieszkanie na przedostatnim piętrze za darmo jednym prostym trikiem (18:26). Refki są największym złem w świecie artystów (20:54). Shepard Fairey oraz rozprawa sądowa o plakat Baracka Obamy "Hope" (22:14). Refka, a kalka (25:38). Wpadka w trailerze Uncharted 4 (27:40). Spot LECH BEER z Beatą Kozidrak vs teledysk SEVDALIZA - THAT OTHER GIRL autorstwa @pvssykrew (28:25). Duże korporacje "inspirowane" kinem niezależnym (30:25). Rozwinięcie kalki w trailerze Uncharted 4 (31:37). Komiksy ALIEN, a przerysowywanie sztuki innych twórców (34:13). Pride Month na Discordzie Jacex Dowóz Wideo (39:40). Pierwsza copypasta na świecie - Pismo Kozaków Zaporoskich do Sułtana Mehmeda IV (41:16). Pierwsza w historii copypasta (48:17). Jak gołą dupą zabić jeża? (50:58). Mehmed IV potrzebuje lepszych PRowców - analiza dramy Kozaków z dynastią Osmanów (52:21). Pasta kozaków inspiracją dla sztuki (54:09). Prawdziwe czy fałszywe, każde wyobrażenie pisania pasty jest świetne (56:45). Rzymskie graffiti kontra to co zachowywane jest w sztuce (59:56). "Proszę tu nie srać" i inne teksty na ścianach Pompei (1:03:24). Przegląd listy rzymskich graffiti (01:06:51) Tak jak my teraz, Rzymianie też żyli w społeczeństwie (1:10:20) Historia człowieka zapisana w graffiti (1:16:11) Rzymskie zabawy po pijaku w labiryncie Minotaura (1:19:24) Więcej wyzwisk i wyznań miłosnych na ścianach Pompei (1:20:20)

Jaką rolę odegrał taniec w cywilizacjach świata? Czemu starożytni Rzymianie, mimo kluczowego wkładu w europejską kulturę, do tańca praktycznie nic nie wnieśli?

Medytacja na Rz 16:16.

Rozmyślanie na Rz 15:1-3.

Medytacja na Rz 14:7-8.

Rozmyślanie na Rz 12:2.

Medytacja na Rz 13:10.

Medytacja na Rz 11:34-35.

Refleksja na Rz 10:17.

Rozmyślanie na Rz 9:16.

Medytacja na Rz 7:18.

Medytacja na Rz 8:38-39.

Medytacja na Rz 6:3-4.

Medytacja na Rz 5:5.

Medytacja na Rz 4:18.

Medytacja na Rz 3:22.

Rozmyślanie na Rz 2:4.

Rozmyślanie na Rz 1:16.

Będziemy dzisiaj mówić o historii Coventry. Tak więc będzie dzisiaj sporo o historii Anglii, a także języka angielskiego. Nie martwcie się jednak, będzie też także sporo o Polakach. Były okresy, kiedy Polacy zniszczyli Coventry, a były takie, kiedy odbudowywali to miasto.Historia Anglii jest dłuższa od historii Polski gdzieś o 1000 lat. Uczniowie w Polskich szkołach muszą się uczyć historii Polski gdzieś od Chrztu Polski w 966 roku. Anglicy mają o wiele więcej historii do nauki. Rzymianie pod wodzą Juliusza Cezara przeprawili się do Brytanii już w 54 p.n.e. Cezar pokonał Brytów, ale dopiero cesarz Klaudiusz w 43 roku n.e. podbił Brytanię. Wtedy właśnie powstały rzymskie forty na całym brytyjskim terytorium.Zaraz przy Coventry jest taki fort rzymski, który został odtworzony. Można tam pojechać i przebrać się w strój rzymskiego żołnierza. Rzymianie podbili całą Anglię i na granicy ze Szkocją zbudowali mur, zwany murem Hadriana do imienia cesarza. Rzymianie wprawdzie podbili Anglię i brali podatki, ale zapewnili spokój na długie lata. Jednak na przełomie III i IV wieku coś się wydarzyło.W imperium rzymskim doszło do kolejnej wojny domowej. Rzymscy żołnierze byli potrzebni na kontynencie. Anglię pozostawiono bez obrony. Kto na tym skorzystał?Z północy zaatakowali Szkoci i Piktowie, a z zachodu przypłynęli też Irlandczycy. Ale to nie wszyscy, kto jeszcze zaatakował?Od zachodu przypłynęli Anglowie i Saksonowie. Były to plemiona germańskie. Od nich pochodzi nazwa Anglia, bo zajęli ją między innymi Anglowie. Mniej więcej w tamtych czasach miał żyć legendarny król Artur i jego rycerze okrągłego stołu. Od Saksonów i Anglów mówili językiem germańskim, który dzisiaj znamy jako język angielski. Osiedlili się oni także w miejscu, w którym dzisiaj jest Coventry.Nazwa Coventry pochodzi od pewnego drzewa. Sakson o imieniu Coffa miał drzewo. Po angielsku nazywało się ono Coffa’s tree. Właśnie od tej nazwy “Coffa’s tree” powstała nazwa Coventry. Istniało więc osiedle przy drzewie Coffy oraz ten rzymski fort w pobliżu. Wtedy jednak przybyli kolejni zdobywcy, wśród których byli także Polacy.Kanut Wielki był siostrzeńcem Bolesława Chrobrego. Bolesław Chrobry pożyczył mu trochę swoich żołnierzy. Tak więc Kanut Wielki w 1016 roku zdobył Anglię, w tym także Londyn. Zdobył też Coventry, a ten rzymski fort spalił.Jak już mówiłem język angielski pochodził od germańskich plemion Anglów i Sasów. Teraz jednak przybyli wikingowie pod wodzą Kanuta Wielkiego. Dodali oni do angielskiego słowa wikingów. Takie słowa jak np. egg - jajko, czy cake - ciastko pochodzą właśnie z języka wikingów. To jednak nie wszyscy najeźdźcy i nie wszystkie zmiany w języku angielskim. Coś bardzo ważnego zadarzyło się w 1066, albo jak to mówią Anglicy w roku ten-sixtysix.W 1066 Anglię najechali kolejni Wikingowie. Byli to jednak Wikingowie z Francji, którzy nazywali się Normanami. Kawałek Francji do dzisiaj nazywa się Normandia. Właśnie Normanowie z Normandii, którzy choć byli Wikingami mówili po francusku… właśnie oni najechali Anglię w 1066. Rozegrała się wtedy bitwa pod Hastings, której przebieg można oglądać na takiej tkaninie. Co ona przedstawia?Na tej tkaninie jest taki komiks pokazujący całą bitwę. Łącznie z tym jak po bitwie ściągano zbroje z martwych rycerzy. Jest tam też człowiek, ze strzałą w oku, a przy nim łaciński napis. Królem Anglii był wtedy Harold. Został jednak pokonany przez Wilhelma Zdobywcę, który wraz z Normanami podbił całą Anglię. Jak już mówiłem, Normanowie mówili po francusku.Od tej pory Anglicy paśli świnie, ale jedli je Francuzi. Tak więc żywą świnię nazywano po angielsku pig, a martwą pork, bo jedli ją Francuzi. Tak samo było z krowami. Do dzisiaj na żywą krowę używa się angielskiego słowa cow, a na mięso z krowy mówi się z francuskiego beef.Normanowie napisali też księgę, która miała złowieszczą nazwę. Właśnie w Doomsday Book jest opisane Coventry oraz jego właścicielka Lady Godiva. Z nią jest związana pewna legenda. Mąż Lady Godivy chciał ogromnych podatków od mieszkańców Coventry. Jego żona prosiła, aby je zmniejszył. On powiedział jej, że zrobi to jedynie wtedy gdy ona przejedzie nago przez całe miasto. Był pewny, że ona tego nie zrobi, bo była bardzo religijna. Ona jednak tak chciała pomóc ludziom, że zgodziła się na to. Wszyscy ludzie pozamykali okna, aby nikt jej nie widział jak nago jedzie na koniu. Był jednak pewien Tom, który podglądał i za karę oślepł. Dzisiaj w Coventry jest zegar, który o pełnej godzinie pokazuje Godivę na koniu i podglądającego Toma, po angielsku peeping Tom.Czy Godiva naprawdę nago jechała na koniu? Być może rzeczywiście była naga. Ale niektórzy historycy mówią o tym, że jeżeli kobieta z wyższych sfer nie ubrała swojej biżuterii oraz pięknych szat to mówili, że jest naga, a ona mogła być po prostu ubrana jak zwykły człowiek.Tak więc Doomsday Book to była książka o tym kto ma ile podatków płacić. Jest w niej zapisana jako właścicielka Lady Godiva. Ale ludzie pamiętają ją właśnie z tego, że chciała aby jej mąż obniżył podatki.W XVII wieku wybuchła angielska wojna domowa. Anglicy wygonili wtedy króla z Anglii i przez jakiś czas nie było króla tylko lord protektor. W tym okresie narodziło się powiedzenie “send to Coventry”. Dosłownie oznacza ono “wysłać do Coventry”. W Coventry było więzienie i dlatego wysłanie kogoś do Coventry oznaczało wysłanie do więzienia. Dzisiaj ma to trochę inne znaczenie. Ludzie, którzy oczekują na azyl polityczny w Anglii są wysyłani właśnie do Coventry i tam czekają na decyzję czy będą mogli zostać w Anglii.Mówiliśmy dzisiaj sporo o języku angielskim, ale historia Coventry ma związek także z językiem polskim. Angielska firma Rover skonstruowała safty bike czyli taki bezpieczny rower. Polacy zaczęli więc używać nazwy tej firmy na określenie tego pojazdu i właśnie z tego powodu w języku polskim jest słowo rower.Podczas II wojny światowej wiele miast na świecie zostało całkowicie zniszczonych. Zniszczona była Warszawa. Jakie miasto było najbardziej zniszczone w Anglii? Bombardowanie Coventry zaczęło się 14 listopada 1940 roku, a skończyło nad ranem 15 listopada. Trwało 10 godzin bez przerwy. Anglicy wiedzieli o tym, że Niemcy chcą zbombardować to miasto. Wiedzieli o tym dzięki Enigmie, którą dostali od Polaków. Było to urządzenie pozwalające podsłuchiwać rozkazy niemieckie. Anglicy nie chcieli jednak aby Niemcy się domyślili, że znają ich rozkazy i pozwolili na to bombardowanie.Podczas wojny dużo Polaków walczyło w obronie Anglii. Co się z nimi stało po wojnie? Podczas wojny w Anglii premierem był Churchill. Jednak po wojnie jego partia straciła władzę i zaczęła rządzić Partia Pracy. Nie chcieli oni polskich żołnierzy i chcieli aby Polacy wrócili do Polski. W Polsce jednak zaczął się komunizm i wielu Polaków bało się wrócić. Zostali oni więc w Anglii i pomogli w odbudowie Coventry.Wielu Polaków do dzisiaj mieszka w Coventry. Między innymi właśnie dzieci, z którymi nagrywałem ten odcinek. Co szczególnie wam utkwiło w pamięci z tego odcinka?Nazwa Coventry prawdopodobnie podchodzi od drzewa, które się nazywało Coffa’s tree.Ludzie nie lubili podatków 1000 lat temu i dzisiaj dalej nie lubią.Podsumowując. W Coventry mieszkali Celtowie. Później przyszli Rzymianie, ale odeszli w IV wieku. Wtedy przyszli Anglowie i Saksonowie. Oni przynieśli język angielski. Później jednak Anglię zdobyli wikingowie i do języka angielskiego weszły takie słowa jak egg - jajko, czy cake - ciastko. Potem przybyli Normanowie i do angielskiego weszły francuskie słowa takie jak pork - wieprzowina czy beef czyli wołowina. Polacy byli w Coventry wielokrotnie. Najpierw wraz z Kanutem Wielkim zniszczyli to miasto, a po drugiej wojnie światowej pomagali je odbudować.

Autor rozważań: Szymon Trzepaczka Czytał: Kamil Szczurek (J 11, 45 – 57) Z Ewangelii według Świętego Jana: Wielu spośród Żydów przybyłych do Marii, ujrzawszy to, czego Jezus dokonał, uwierzyło w Niego. Niektórzy z nich udali się do faryzeuszów i donieśli im, co Jezus uczynił. Arcykapłani więc i faryzeusze zwołali Sanhedryn i rzekli: «Cóż zrobimy wobec tego, że ten człowiek czyni wiele znaków? Jeżeli Go tak pozostawimy, to wszyscy uwierzą w Niego, a przyjdą Rzymianie i zniszczą nasze miejsce święte i nasz naród». Wówczas jeden z nich, Kajfasz, który w owym roku był najwyższym kapłanem, rzekł do nich: «Wy nic nie rozumiecie i nie bierzecie tego pod rozwagę, że lepiej jest dla was, aby jeden człowiek umarł za lud, niżby miał zginąć cały naród». Tego jednak nie powiedział sam od siebie, ale jako najwyższy kapłan w owym roku wypowiedział proroctwo, że Jezus ma umrzeć za naród, i nie tylko za naród, ale także po to, by rozproszone dzieci Boże zgromadzić w jedno. Tego więc dnia postanowili Go zabić. Odtąd Jezus już nie występował otwarcie wśród Żydów, tylko odszedł stamtąd do krainy w pobliżu pustyni, do miasta zwanego Efraim, i tam przebywał ze swymi uczniami. A była blisko Pascha żydowska. Wielu przed Paschą udawało się z tej okolicy do Jerozolimy, aby się oczyścić. Oni więc szukali Jezusa i gdy stanęli w świątyni, mówili jeden do drugiego: «Jak wam się zdaje? Czyżby nie miał przyjść na święto?» Arcykapłani zaś i faryzeusze wydali polecenie, aby każdy, ktokolwiek będzie wiedział o miejscu Jego pobytu, doniósł o tym, by można było Go pojmać.

Jan 11 (1) Był pewien chory, Łazarz z Betanii, miasteczka Marii i jej siostry Marty. (2) Chodzi o tę Marię, która później namaściła Pana pachnącym olejkiem i wytarła Jego stopy swoimi włosami. To właśnie jej brat Łazarz chorował. (3) Siostry posłały więc do Jezusa taką wiadomość: Panie, ten, z którym się przyjaźnisz, choruje. (4) Gdy Jezus to usłyszał, powiedział: Ostatecznie końcem tej choroby nie będzie śmierć, lecz objawienie chwały Boga. Za jej sprawą Syn Boży będzie uwielbiony. (5) Jezus zaś kochał Martę, jej siostrę i Łazarza. (6) Gdy więc usłyszał, że choruje, jeszcze dwa dni pozostał tam, gdzie przebywał, (7) a dopiero potem powiedział do uczniów: Chodźmy znów do Judei. (8) Uczniowie zauważyli: Mistrzu! Dopiero co Żydzi próbowali Cię ukamienować, a Ty znów tam idziesz? (9) Jezus odpowiedział: Dzień przecież składa się z dwunastu godzin. Kto chodzi za dnia, nie potknie się, gdyż widzi światło tego świata. (10) Lecz jeśli ktoś chodzi w nocy, potknie się, ponieważ nie ma w sobie światła. (11) Po tych słowach dodał: Łazarz, nasz przyjaciel, zasnął, ale idę zbudzić go ze snu. (12) Wtedy uczniowie powiedzieli: Panie! Skoro zasnął, wyzdrowieje. (13) Jezus jednak miał na myśli jego śmierć, oni natomiast myśleli, że mówi o zwykłym śnie. (14) Wtedy Jezus powiedział im wyraźnie: Łazarz umarł. (15) I cieszę się, że Mnie tam nie było, bo chodzi mi o was. Pragnę, byście uwierzyli. A teraz chodźmy do niego. (16) Wówczas Tomasz, zwany Dydymos, powiedział do pozostałych uczniów: To my też chodźmy, żebyśmy razem z nim umarli. (17) Gdy Jezus przybył na miejsce, Łazarz był już od czterech dni w grobie. (18) A Betania leżała blisko Jerozolimy, około piętnastu stadiów. (19) I wielu spośród Żydów zebrało się u Marty i Marii, aby je pocieszyć po stracie brata. (20) Gdy więc Marta usłyszała, że Jezus idzie, wyszła Mu na spotkanie. Maria pozostała w domu. (21) Marta natomiast zwróciła się do Jezusa: Panie! Gdybyś tu był, mój brat by nie umarł. (22) Ale i teraz wiem, że Bóg da Ci wszystko, o co Go poprosisz. (23) Jezus zapewnił: Zmartwychwstanie twój brat. (24) Marta na to: Wiem, że zmartwychwstanie — przy zmartwychwstaniu, w dniu ostatecznym. (25) Wtedy Jezus skierował do niej słowa: Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we Mnie wierzy, choćby nawet umarł — żyć będzie. (26) A każdy, kto żyje i wierzy we Mnie, nie umrze na wieki. Czy wierzysz w to? (27) Odpowiedziała: Tak, Panie! Ja wierzę, że Ty jesteś Chrystusem, Synem Bożym, który miał przyjść na świat. (28) Po tych słowach odeszła, zawołała swoją siostrę Marię i powiedziała jej na stronie: Nauczyciel tu jest i woła cię. (29) Ta zaś, gdy tylko to usłyszała, zaraz wstała i poszła do Niego. (30) Jezus natomiast jeszcze nie wszedł do miasteczka, lecz był w tym miejscu, gdzie Go spotkała Marta. (31) Żydzi więc, którzy byli z Marią i pocieszali ją, widząc, że się poderwała i wyszła, ruszyli za nią pewni, że idzie do grobu, aby tam płakać. (32) Gdy Maria dotarła tam, gdzie był Jezus, i zobaczyła Go, upadła Mu do nóg ze słowami: Panie, gdybyś tu był, mój brat by nie umarł. (33) Jezus, widząc jej łzy oraz łzy Żydów, którzy z nią przyszli, westchnął głęboko (34) i zapytał: Gdzie go położyliście? Chodź i zobacz, Panie — odpowiedzieli. (35) Jezus zapłakał. (36) A Żydzi zaczęli komentować: Patrzcie, jak go kochał. (37) Byli i tacy, którzy mówili: Czy ktoś, kto otworzył niewidomemu oczy, nie mógł sprawić, aby ten nie umarł? (38) Jezus znów westchnął głęboko i udał się do grobu. Grobem była grota. Wejście zamykał kamień. (39) Jezus polecił: Usuńcie ten kamień! Wtedy odezwała się Marta, siostra zmarłego: Panie! Będzie czuć, bo to jest czwarty dzień. (40) Jezus zwrócił się do niej: Czy ci nie powiedziałem, że jeśli uwierzysz, zobaczysz chwałę Boga? (41) Usunęli więc kamień. Jezus natomiast wzniósł oczy w górę i powiedział: Ojcze, dziękuję Ci, że Mnie wysłuchałeś. (42) Ja wiem, że Mnie zawsze wysłuchujesz, ale powiedziałem to ze względu na tłoczących się wokół mnie ludzi. Chcę, by uwierzyli, że Ty Mnie posłałeś. (43) Po tych słowach zawołał donośnym głosem: Łazarzu, wyjdź! (44) I umarły wyszedł. Jego nogi i ręce powiązane były pasami płótna, a twarz owinięta chustą. Jezus zwrócił się do przybyłych: Rozwiążcie go i pozwólcie mu odejść. (45) Po tym wydarzeniu wielu Żydów, którzy przyszli do Marii i widzieli, czego Jezus dokonał, uwierzyło w Niego. (46) Niektórzy zaś poszli i opowiedzieli o tym faryzeuszom. (47) W związku z tym arcykapłani i faryzeusze zwołali Wysoką Radę i zaczęli się zastanawiać: Co tu robić? Człowiek ten dokonuje wielu znaków. (48) Jeśli Go tak zostawimy, wszyscy w Niego uwierzą. Wówczas wkroczą Rzymianie i zabiorą nam i to miejsce, i naród. (49) Wtedy jeden z nich, Kajfasz, który tego roku był arcykapłanem, powiedział: Wy nic nie rozumiecie (50) i nie bierzecie pod uwagę, że lepiej jest dla nas, aby jeden człowiek umarł za lud, niż aby cały naród zginął. (51) Nie mówił tego jednak sam z siebie, ale jako sprawujący tego roku urząd arcykapłana wypowiedział proroctwo, że Jezus ma umrzeć za naród — (52) i nie tylko za naród, ale także po to, aby zebrać w jedno rozproszone dzieci Boga. (53) W tym zatem dniu postanowili, że Go zabiją. (54) Dlatego Jezus nie chodził już wśród Żydów jawnie, ale odszedł stamtąd w okolice pustyni, do miasta zwanego Efraim, i tam przebywał wraz z uczniami. (55) Tymczasem zbliżała się Pascha żydowska i wielu z tej okolicy poszło przed Paschą do Jerozolimy, aby się oczyścić. (56) Szukali więc Jezusa, a stojąc w świątyni, rozważali: Jak myślicie? Przyjdzie na święto, czy raczej nie? (57) Arcykapłani zaś i faryzeusze wydali nakaz, aby ten, kto zna miejsce Jego pobytu, wskazał je, tak by mogli Go schwytać. Kazanie z dnia 28 lutego 2021

Ile pozostało w nas słowiańskiej duszy i dlaczego coraz częściej sięgamy do korzeni? Kim są rusałki, latawce, utopce, szeptuchy i czy Wiedźmin jest typowo..słowiański? Jak katolicy zapożyczyli typowe pogańskie święta? Zapraszam do rozmowy z Natalią Kościńską, twórczynią podcastu „SłowiańsKości”, członkiną Stowarzyszenia Badaczy Popkultury „Trickster”.

Rzymianie idą na wojnę, organizacja armii, niezwyciężone legiony i o tym czym była kohorta i manipuł.

W dzisiejszym odcinku będziemy mówić sporo o kazirodztwie czyli o związkach z osobami blisko spokrewnionymi. Wprawdzie Biblia tego zakazywała, a z czasem było coraz więcej dowodów na to, że prowadzi to do chorób u dzieci zrodzonych z takich związków. Mimo wszystko w dawnych czasach władcy często wybierali sobie żony spośród bliskich krewnych. Dzięki temu władza pozostawała w rodzinie. Takie bliskie związki były normalne w Egipcie, w rodzinie Heroda, ale także wiele lat później w Europie wśród Habsburgów. Jak obliczają niektórzy historycy Karol II Habsburg w 14 liniach był potomkiem Joanny Szalonej. Podobnie to wyglądało w rodzinie Heroda.Antypater ojciec Heroda Wielkiego miał jeszcze jednego syna Fazaela. Jego syn o tym samym imieniu często jest nazywany Fazaelem II. Po śmierci swojego ojca poślubił on córkę stryja Heroda Wielkiego. Jego najmłodsza córka została żoną Heroda Agryppy I. Innymi słowy Herod Agryppa ożenił się ze swoją bliską kuzynką. Z tego małżeństwa urodził się Herod Agryppa II, który zarówno po mieczu jak i po kądzieli był prawnukiem Heroda Wielkiego. Łącznie Herod Agryppa I i jego kuzynka Kypros mieli pięcioro dzieci. My jednak skupimy się dzisiaj na trójce z nich. Będą to Herod Agryppa II oraz jego siostry Berenika i Druzylla.W ten sposób doszliśmy do prawnuka Heroda Wielkiego czyli Heroda Agryppę II. Urodził się on w Rzymie i tam też umarł. Gdy zmarł jego ojciec był zbyt młody aby dostać władzę. Miał wtedy zaledwie 17 lat. Potem dostał od cesarza Klaudiusza trochę ziemi ale nigdy tyle ile mieli jego poprzednicy z rodu Heroda. Herod Agryppa II miał dwie znane siostry Berenikę oraz Druzyllę. Ta druga siostra pierwsza pojawia się w Biblii. W Dziejach Apostolskich 24:24 czytamy, że apostoł Paweł był sądzony w Cezarei. Czytamy tam: “po kilku dniach przybył Feliks z żoną swoją Druzyllą, która była Żydówką. Kazał więc sprowadzić Pawła i przysłuchiwał się mu, co mówił o wierze w Jezusa Chrystusa”. Kim był ten Feliks?Cesarz Klaudiusz o mało co nie stracił życia podczas zamachu na swojego poprzednika czyli Kaligulę. Tak więc nie wiedząc komu zaufać powierzył ważne rządzenie swoim imperium wyzwoleńcom. Rzymianie dość dobrze traktowali domowych niewolników. Często ich wyzwolili, a ci byli zaufanymi swoich panów - w pewnym sensie tworząc powiększoną rodzinę swojego pana. Jednym z takich byłych niewolników był Pallas, a Feliks był jego bratem. Tak więc Pallas, który jako jeden z tych wyzwoleńców zarządzał imperium rzymskim w imieniu Klaudiusza mianował swojego brata Feliksa zarządcą Judei (po łacinie procurator).Ten były niewolnik wybierał sobie za żony księżniczki. Najpierw ożenił się z inną Druzyllą, która była prawnuczką Kleopatry VII i Marka Antoniusza. Później ożenił się z Druzyllą, która była prawnuczką Heroda Wielkiego. Druzylla była córką Heroda Agryppy I, a siostrą Agryppy II oraz Bereniki. Druzylla, prawnuczka Heroda Wielkiego także miała wcześniej męża, który był królem, ale porzuciła go dla Feliksa. Z małżeństwa z Feliksem miała syna nazywanego Agryppą III. Ich syn zginął później podczas wybuchu Wezuwiusza w roku 79. Agrypa III przebywał wtedy w Pompejach.Apostoł Paweł staną przed Feliksem w Cezarei i jak czytamy w kolejnych wersetach rozdziału 24 Dziejów Apostolskich słuchał wyjaśnień apostoła. Paweł mówił mu o panowaniu nad sobą oraz o sądzie, który ma przyjść. Feliks się tym wystraszył. Jednak nie zwolnił Pawła, bo czekał na łapówkę od niego. Ostatni werset tego rozdziału mówi, że po Feliksie zarządcą Judei został Porcjusz Festus. W czasach tych dwóch prokuratorów rozpoczął się konflikt w Cezarei. Jak mówiłem w odcinku 11 tej audycji - port w Cezarei. Stanęła tam też świątynia Augusta. Przybyło tam wielu Greków, co doprowadziło do wielu problemów. Żydzi uważali, że to ich miasto, bo przecież zbudował je ich król Herod Wielki. Zarówno Feliks jak i następujący po nim Porcjusz Festus nie rozwiązali tego konfliktu. Festus odesłał obie strony konfliktu czyli zarówno Żydów jak i Greków do Nerona. Doprowadziło to później do buntu.Biblia mówi, że Paweł stanął przed kolejnym napastnikiem czyli Festusem. Chciał się on przypodobać Żydom, którymi miał rządzić i chciał odesłać Pawła do Jerozolimy. Wtedy apostoł Paweł skorzystał ze swojego rzymskiego obywatelstwa i odwołał się co cezara, którym wtedy był Neron. Paweł, który kilka lat spędził w tym więzieniu w Cezarei miał już okazję poznać najmłodszą córkę zmarłego króla Heroda Agryppy I czyli Druzyllę oraz przede wszystkim jej męża Feliksa. Teraz będzie miał okazję poznać resztę rodzeństwa, bo Festus korzystając z przybycia króla Heroda Agryppy II poprosił go o pomoc w sprawie apostoła Pawła. W Dziejach Apostolskich 25:23 czytamy: “gdy przyszli Agryppa i Berenika z wielką okazałością i weszli do sali przyjęć (...) na rozkaz Festusa przyprowadzono Pawła”. Prawie cały kolejny rozdział Dziejów Apostolskich czyli rozdział 26 to obrona Pawła przed namiestnikiem Festusem oraz królem Agryppą II i jego siostrą Berenike.Ciekawe jest to, że wobec poprzedniego namiestnika Feliksa, dla którego Druzylla porzuciła swojego męża Paweł mówił o panowaniu nad sobą oraz o nadchodzącym sądzie. Wprawdzie nie powiedział wprost, że Bóg ukarze rozpustników, ale chyba to chciał zasugerować. Teraz przed Herodem Agryppą II i Berenike mówi o zmartwychwstaniu oraz o proroctwach. Trzeba wam jednak wiedzieć, że powszechnie w tamtych czasach uważano, że Agryppa II współżyje ze swoją siostrą Berenike. Agryppa II był o rok starszy od Berenike, Druzylla była młodsza od Berenike o 10 lat. Gdy pierwszy raz rozeszły się pogłoski o tym, że żyje ze swoim bratem nakłoniła króla Cylicji, aby dał się obrzezać i została jego żoną. Potem jednak zostawiła swojego męża i wróciła do swojego brata. Właśnie wtedy doszło do przesłuchania apostoła Pawła.Może warto przypomnieć, że Jan Chrzciciel zginął właśnie dlatego, że krytykował Herodiadę, że opuściła swojego męża dla Heroda Antypasa. Z tego powodu król Herod Antypas kazał później ściąć Jana. Paweł stojący najpierw przed Feliksem, który żył z księżniczką Druzyllą, która również opuściła swojego męża chyba sugerował, że czeka ich kara. Wobec Agryppy II i Berenike nic o tym nie wspomniał. Oczywiście Paweł stojąc przed nimi bronił swojej sprawy w sądzie. Feliks wzywał go wielokrotnie i chyba dość długo i często rozmawiali, a przed królem Agryppą II, Paweł stanął tylko raz i jego przemowę przerwał później namiestnik Festus. Biblia później pisze o podróży Pawła do Rzymu, gdzie stanął przed Neronem, ale jak się potoczyły losy Agryppy II, Berenike i Druzylli?Król Herod Agryppa I rządził w zasadzie całym państwem. Mówiłem o nim w poprzednim odcinku. Jego syn Agryppa II w momencie śmierci ojca miał dopiero 17 lat, a cesarz Klaudiusz dał mu małe królestwo po jego stryju. Judeą zaczęli ponownie rządzić namiestnicy. Ci rzymscy prokuratorowie przebywali głównie w Cezarei i właśnie dlatego apostoł Paweł tak długo przebywał tam w więzieniu. W 66 roku konflikt pomiędzy Grekami i Żydami w Cezarei przerodził się w bunt, a potem powstanie. Grecy złożyli ofiarę z ptaków tuż obok żydowskiej synagogi w Cezarei. Dla Żydów był to wystarczający powód do powstania, które wybuchło właśnie tego roku czyli w 66. Rzymianie wysłali legion pod dowództwem Gallusa z pobliskiej Syrii, ale został on pokonany. W 67 roku na północy pojawił się legion kierowany przez Wespazjana i jego syna Tytusa. Jednak w ciągu jednego roku od czerwca 68 do lipca 69 roku w Rzymie zmieniło się wielu cesarzy. Ten okres nazywa się rokiem czterech Cesarzy. Najpierw został zabity Neron, po którym panował Galba, po nim Oton, po którym cesarzem został Witeliusz, aż w końcu Wespazjan, który tłumił powstanie w Judei. Tak więc Wespazjan ruszył do Rzymu, a powstanie stłumił jego syn Tytus. Zarówno Herod Agryppa II jak i jego siostra Berenike poparli Rzymian. Berenike stała się jednak dla Tytusa kimś więcej.Berenike została kochanką Tytusa. Gdy w 70 roku zdobywano Jerozolimę prosiła go o to, aby nie niszczyć świątyni. Niestety żołnierze niechcący ją podpalili. Tytus zdobył i zniszczył Jerozolimę, a później zbudowano mu łuk triumfalny w Rzymie, który istnieje do naszych czasów. Berenike pojechała z nim do Rzymu i tam żyli otwarcie razem. Tytus obiecywał jej małżeństwo. Niestety dla niej później pod naporem opinii publicznej odesłał ją. Rzymianie mieli złe skojarzenia z królowymi ze wschodu. Juliuszowi Cezarowi mieli za złe związek z Kleopatrą VII, a teraz Tytusowi wyrzucano związek z księżniczką Berenike. Tak więc nie została cesarzową gdy w 79 roku Tytus po śmierci ojca został cesarzem.Podsumowując Herod Agryppa I miał trójkę dzieci, które przeszły do historii. Wprawdzie jego syn Agryppa II nie rządził tak wielkim królestwem jak ojciec, ale także był królem. Oskarżano go o związek z siostrą Berenike. Ta siostra była później kochanką Tytusa i o mało co zostałaby wraz z nim cesarzową. Najmłodsza córka Agryppy I czyli Druzylla związała się z wyzwoleńcem Feliksem i miała z nim syna Agryppę III, który zginął w Pompejach podczas wybuchu Wezuwiusza w 79 roku. Cała ta trójka czyli Agryppa II oraz jego siostry Berenike i Druzylla, cała ta trójka spotkała się z apostołem Pawłem podczas jego uwięzienia w Cezarei.Na koniec może warto jeszcze wspomnieć, że podczas powstania Żydów do powstania w 66 roku dołączył Józef z rodu kapłańskiego. Dostał się on do niewoli, ale potem został wyzwolony przez Wespazjana. Wyzwoleńcy dostawali nazwisko swojego byłego pana tak więc Józef przeszedł do historii z nazwiskiem cesarzy Wespazjana i Tytusa. Przeszedł do historii jako Józef Flawiusz. Był to żydowski historyk, który napisał takie dzieła jak “Wojna żydowska” czy “Dawne dzieje Izraela”. Wiele informacji, które podawałem wam w tych audycjach pochodzi właśnie od Józefa Flawiusza.

Dzisiaj w odcinku 13 skupimy się na wnukach tego króla. Należy jednak cały czas pamiętać, że rodzina Heroda rządziła dzięki Rzymowi. Dlatego w dzisiejszym odcinku pojawi się także wielu znanych Rzymian. Rozpocznijmy od przypowieści Jezusa.Pewien człowiek szlachetnego rodu wyjechał do dalekiego kraju, aby otrzymać władzę królewską i po jej otrzymaniu powrócić. Jednak jego poddani wysłali za nim poselstwo ze słowami: Nie chcemy aby on nad nami królował. Gdy więc powrócił jako król, kazał przyprowadzić tych, którzy wysłali posłów i rozkazał ich zabić na jego oczach. Właśnie tą przypowieść opowiedział Jezus swoim uczniom tuż przed śmiercią. Można ją znaleźć w Ewangelii Łukasza, rozdziale 19. Niektórzy bibliści twierdzą, że nawiązywał tutaj do Heroda Archelaosa.Gdy umarł król Herod Wielki - jego syn Herod Archelaos wyruszył do Rzymu aby uzyskać władzę królewską po swoim ojcu. W tym czasie namiestnikiem rzymskiej prowincji w Syrii był Warus. W jego szeregach służył Germanin Arminius. Gdy Archelaos popłynął do Rzymu w Judei i Galilei wybuchła wojna, którą zwykle nazywa się wojną Warusa. Rzymianie oczywiście wygrali, Herod Archelaos powrócił i został królem, ale o tym mówiłem we wcześniejszych odcinka. W każdym bądź razie wiele lat później Warus został dowódcą legionów w Germanii, a Germain, z którym służył czyli Arminius wprowadził go w zasadzkę. Warus ufał Arminiusowi, bo razem walczyli wielokrotnie, prawdopodobnie także podczas wojny Warusa w Judei. Później jednak Arminius zdradził Warusa i zginął on wraz z całymi trzema legionami rzymskimi podczas bitwa w Lesie Teutoburskim, ale to inna historia.Wracając do tej przypowieści Jezusa - jej słowa pasują prawie do każdego króla z rodu Heroda. Każdy z tych królów zawdzięczał władzę Rzymowi. Poprzedni odcinek zakończyliśmy na królu Herodzie Antypasie. To ten Herod, który zabrał żonę Herodiadę swojemu bratu, kazał zabić Jana Chrzciciela oraz wyśmiewał się wraz ze swoimi żołnierzami z Jezusa, a potem odesłał go do Piłata. Ten król rządził do 39 roku. Wtedy to udał się do cesarza Kaliguli prosić go o władzę królewską. Herod Antypas jest czasem nazywany królem, ale tak naprawdę był tylko tetrarchą. Herodiada namówiła go aby się starał o koronę królewską. Jednak wtedy na scenę polityczną wkroczył wnuk Heroda Wielkiego.Herod Wielki miał ze swoją ukochaną żoną Marianne dwóch synów. Herod kazał ich jednak zabić w 7 p.n.e. w Samarii. Młodszy z nich czyli Arystobul miał syna Heroda Agryppę oraz córkę Herodiadę. Herod Agryppa pierwsze imię miał po dziadku Herodzie Wielkim, a drugie imię Agryppa na część bliskiego przyjaciela Oktawiana Augusta. Herod Agrypa po śmierci ojca został posłany przez dziadka do Rzymu. Być może dzięki temu uniknął śmierci z rąk dziadka. W Rzymie rządził wtedy już cesarz Tyberiusz, który kazał go kształcić wraz z Druzusem oraz Klaudiuszem. Druzus był synem cesarza Tyberiusza, ale został otruty. Wtedy Herod Agryppa popadł w długi, co może świadczyć, że wcześniej żył na koszt Druzusa.Herod Agrypa uciekł z Italii do do Palestyny. Uciekł przed dłużnikami. Był to najtrudniejszy okres w życiu Agrypy. Podobno chciał nawet wtedy popełnić samobójstwo. Jednak w tym czasie jego siostra Herodiada opuściła swojego męża Filipa i została żoną Heroda Antypasa. Ten szwagier i wujek w jednej osobie dał mu posadę kontrolera targu w Tyberiadzie. Później Agrypa wrócił do Rzymu. Przyszły cesarz Klaudiusz miał matkę Antonię Młodszą. To ona pomogła spłacić długi Heroda Agrypy chyba dlatego, że przyjaźnił się z Klaudiuszem. Niedługo później cesarzem został Kaligula, czyli wnuk tej Antonii Młodszej, a bratanek Klaudiusza.Te znajomości sprawiły, że Herod Agrypa został zarządcą Judei. Jednak jego siostra rządna władzy namówiła swojego męża Heroda Antypasa aby on poprosił o władzę nad wszystkim terytoriami, nad którymi władzę sprawował wcześniej Herod Wielki. Udał się więc do cesarza Kaliguli. Herod Agryppa wysłał jednak swego wyzwoleńca, który oskarżył Heroda Antypasa o zdradę. Cesarz Kaligula skazał go na wygnanie, a królem Galilei i Perei uczynił Heroda Agryppę I. Tak więc to Herod Agryppa I dostał wszystkie terytoria nad którymi rządził jego dziadek Herod Wielki. Zmieniła się więc sytuacja polityczna. Gdy jeszcze żył Jezus. Herod Antypas rządził w Galilei, a prokurator rzymski w Judei. Potem zarządcą Judei został Agryppa, któremu później przypadły także Galilea i Perea. Tak więc ponownie Galilea i Juda stały się jednym państwem.Herod Agryppa pojawia się w Biblii w 12 rozdziale Dziejów Apostolskich. W pierwszym wersecie czytamy, że król Herod targnął się na niektórych członków zboru i począł ich gnębić. Nakazał ściąć apostoła Jakuba, brata Jana. To dało mu dość dużą popularność wśród Żydów. Prześladowania chrześcijan podobały się faryzeuszom, a jak mówiłem w 9 odcinku podkastu faryzeusze wprawdzie byli dość małą grupą, ale mieli ogromny wpływ na ludzi. Tak więc popularność wśród faryzeuszy oznaczała dużą popularność wśród całego społeczeństwa żydowskiego. Widząc, że zabijcie apostoła Jakuba im się spodobało kazał też uwięzić apostoła Piotra. Tej jednak zbiegł z więzienia, a Herod Agryppa zgodnie ze zwyczajem ukarał strażników jak czytamy w Dziejach 12:19.Agryppa odegrał jednak też ważną rolę w historii Rzymu. Gdy w 41 roku został zabity cesarz Kaligula, pretorianie porwali Klaudiusza i obwołali go cesarzem. Herod Agryppa przebywał wtedy właśnie w Rzymie. Mogło dojść do wojny domowej. Jednak Agryppa prowadził rozmowy między senatem, a Klaudiuszem. Na pewno pomogło mu to, że w młodości kształcił się razem z tym przyszłym cesarzem.Opis śmierci Heroda Agryppy jest bardzo podobnie opisany zarówno w Biblii jak i u Józefa Flawiusza. Gdy przebywał w Cezarei rozstrzygał spór z Tyrem i Sydonem. Podczas przemawiania umarł. W Dziejach Apostolskich 12:23 czytamy, że “potem stoczony przez robactwo, wyzionął ducha”. Podobny opis jest u Józefa Flawiusza w “Dawnych dziejach Izraela”. Trudno dziś odpowiedzieć co to było, ale wygląda to na jakieś pasożyty. Istnieją podobne historie o innych członkach rodziny Heroda, w tym o samym Herodzie Wielkim. Jednak tylko opis dotyczący Heroda Agryppy jest powtórzony w kilku miejscach i w związku z tym dość pewny.W ten sposób omówiliśmy wnuki Heroda Wielkiego. Oczywiście miał on mnóstwo żon, a więc i mnóstwo wnuków, ale nas interesują te wnuki, które pojawiają się w Biblii. A tymi wnukami jest Herodiada, córka, córka Arystobula, syna Heroda Wielkiego i jego ukochanej żony Marianne. Herodiada, przypomnę, to ta, która doprowadziła do śmierci Jana Chrzciciela. Bratem Herodiady był Herod Agryppa. Początkowo rządził mąż Herodiady czyli Herod Antypas, ale potem odebrał mu władzę brat Herodiady czyli właśnie Herod Agryppa. Można więc powiedzieć, że walka o władzę w ziemi obiecanej rozegrała się pomiędzy rodzeństwem - wnukami Heroda Wielkiego. Walczyła siostra z bratem. Herod Agryppa pokonał swoją siostrę Herodiadę."Rzekł więc: Pewien człowiek szlachetnego rodu udał się do dalekiego kraju, aby objąć królowanie i wrócić" (Łukasza 19:12)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Lukasza/19/12A w owym czasie targnął się król Herod na niektórych członków zboru i począł ich gnębić" (Dz 12:1)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/12/1Herod zaś kazał go szukać, a gdy go nie znalazł, kazał przesłuchać stróżów i wyprowadzić na stracenie. Potem odszedł z Judei do Cezarei i tam przebywał.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/12/19W tej samej chwili poraził go anioł Pański za to, że nie oddał chwały Bogu; potem stoczony przez robactwo, wyzionął ducha.http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/12/23

Co jadali rzymianie?

Herod Wielki jest chyba najbardziej znany z opisanego w Biblii rozkazu zabicia wszystkich dzieci w okolicach Betlejem. W Ewangelii Mateusza 2:16 czytamy, że wyda rozkaz, aby pozabijać wszystkie dzieci w Betlejem oraz w całej okolicy, od dwóch lat i młodsze. Powodem tej decyzji był fakt, że mędrcy ze wschodu powiedzieli mu, że tam urodził się król. Czy ten fragment jest prawdziwy? Nie mamy potwierdzenia w źródłach świeckich, ale dzisiaj będę mówić o tym jak Herod traktował swoich własnych synów.Zanim jednak przejdziemy do dzieci Heroda Wielkiego. Warto wspomnieć o jego ojcu oraz starszym bracie. To co ich spotkało tłumaczy dlaczego później Herod był tak podejrzliwy oraz zabijał tych, którzy jak mu się wydawało spiskowali przeciwko niemu. Ojcem Heroda był Antypater, a starszym bratem Fazael. W 44 p.n.e. zabito Juliusza Cezara. Wybuchła wojna domowa. Korzytając z niej wrogowie Antypatra Idumejczyka wysyłali wielu skrytobójców. W końcu przekupili podczaszego, który otruł ojca Heroda. Gdy zabójcy Cezara zginęli, czyli gdy zakończyła się jedna wojna domowa, prawie doszło do drugiej pomiędzy zwycięzcami Markiem Antoniuszem oraz Oktawianem. Korzystając z tego konfliktu na wschód najechali Partowie. Ich wsparcie dostał potomek dynastii Machabejskiej - Matatiasz Antygon. Został on ostatnim z dynastii machabejskiej królem Judei. Zdobywając tą władzę podstępnie zabił starszego brata Heroda, czyli Fazaela. Herod uciekł do Egiptu. Tam spotkał się z Kleopatrą, a stamtąd popłynął do Rzymu.W międzyczasie Marek Antoniusz i Oktawian się pogodzili. Podzielili też sfery wpływów. Cały wschód (granica była we współczesnej Albanii) dostał się Markowi Antoniuszowi. Do wschodu zaliczała się także Judea. A co z Herodem? Niespodziewanie został on ustanowiony królem Judei przez obu konsulów oraz rzymski senat. Był rok 40 p.n.e., Herod poszedł złożyć ofiarę w świątyni Jowisza, co chyba wyraźnie dowodzi jak głęboko wierzył w Boga Biblii. Stamtąd Herod wrócił do Judei. Około trzech lat zajęło mu jej zdobywanie, tak więc jego królowanie liczy się gdzieś od roku 37 p.n.e. Ostatniego z królów machabejskich, czyli Matatiasza Antygona odesłał do Marka Antoniusza do Antiochii, gdzie ten król został zabity. Gdy to wszystko się działo, Herod miał już jedną żonę, ale był już też zaręczony z miłością swojego życia czyli Mariamme.Herod miał dwie żony o imieniu Mariamme. Mariamme jest to wersja imienia Miriam, imienia od którego pochodzi polskie imię Maria. W każdym bądź razie Herod Wielki ożenił się z dwoma kobietami o tym imieniu. Jednak jego pierwszą żoną była Doris. Herod miał z nią syna, który dostał imię po dziadku - Antypater. Jednak później Herod ożenił się z Marianną I, która pochodziła z rodu Hasmoneuszy. Jak może pamiętacie rodzina Heroda doszła do władzy, bo Hasmoneusze walczyli między sobą o władzę. Mariamme I była wnuczką po mieczu z Arystobula II, a po kądzieli Jana Hirkana II. Tak więc miała krew obu walczących niegdyś rodów. Żeniąc się z nią Herod wchodził do królewskiego rodu. Czy jednak musiał się rozwodzić ze swoją pierwszą żoną Doris?W tamtych czasach wielożeństwo było czymś normalnym. Herod chciał chyba jednak pokazać, że zrywa pogańskie małżeństwo. Odprawił swoją nie żydowską żonę i jej dziecko. Być może chciał nawiązać do tego co jest napisane w Księdze Nehemiasza. Żydzi wtedy żenili się z kobietami z okolicznych ludów i musieli potem odprawić te żony wraz z dziećmi. Teraz to zrobił Herod. Skazał na wygnanie Doris i jej syna Antypatra. Księżniczka hasmonejska Mariamme urodziła mu kilkoro dzieci, między innymi dwóch synów Aleksandra i Arystobula. Później jednak Herod stał się podejrzliwy wobec rodu Hasmoneuszy.Był rok 37 p.n.e. Herod zdobył po trzech latach Jerozolimę z pomocą Rzymian. Ostatniego króla z dynastii Hasmoneuszy odesłał do Marka Antoniusza, gdzie wykonano wyrok śmierci. Antoniusz udał się do Aleksandrii do Kleopatry. Tam zostały mu przedstawione portrety młodego rodzeństwa - młodziutkiej żony Heroda czyli Mariamme oraz jej brata Arystobula. Marek Antoniusz i Kleopatra okazywali zainteresowanie młodemu potomkowi rodu Hasmoneuszy. Jak już wspomniałem Herod właśnie stracił ojca, który został otruty. Potem starszego brata, a niedawno także młodszego brata, który także wpadł w zasadzkę. Teraz Kleopatra, która miała chęć rządzić wschodem zaczynała interesować się młodziutkim szwagrem Heroda. Herod przestał ufać Hasmoneuszom.Najpierw zabił swojego szwagra, brata Mariamme I. Herod kazał go czyli Arystobula III utopić w Jerychu. Był on arcykapłanem i ulubieńcem ludu. Herod obawiał się pewnie, że jak poprzedni arcykapłani z tego rodu zostanie też królem. Dlatego utopił swojego szwagra Arystobula III. Później kazał też zabić swoją żonę - księżniczkę Mariamme. A na sam koniec także jej synów Aleksandra i Arystobula. Wtedy do łask wrócił syn z pierwszego małżeństwa. Oficjalnym następcą Heroda Wielkiego ogłoszono Antypatra, syna Doris. Jednak Herod zabił już dwóch synów.Herod był tak podejrzliwy, że zaczął podejrzewać także Antypatra. Kazał go zabić 5 dni przed swoją własną śmiercią. W ten sposób Herod sam zabił swoich trzech najstarszych synów. Gdyby żył dłużej być może na liście znaleźliby się kolejni synowie, a może nawet wnukowie. Na szczęście dla nich Herod Wielki umarł. Nie wiadomo dokładnie kiedy, ale żył jeszcze gdy urodził się Jezus. Jest wspomniany w Ewangelii Mateusza, gdy każe zabić dzieci w okolicy Betlejem. Wspomina go też Łukasz w Łukasza 1:5, gdzie czytamy o kapłanie Zachariaszu, który żył w czasach króla Heroda.Czwartym synem Heroda Wielkiego był jego syn, który dostał imię po ojcu. Aby go więc odróżnić dodano mu przydomki. Jest znany jako Herod bez ziemi, bo nic nie dostał po swoim ojcu. Znany jest też jako Herod Filip, pierwszy mąż Herodiady i ojciec Salome. Ten Herod Filip był synem Mariamme II. Ożenił się z córką swojego brata Arystobula, czyli wnuczką Heroda Wielkiego. Dostała imię po dziadku - Herodiada. Był to rzymski zwyczaj, np. dzieci Juliusza dostawały imię ojca: chłopcy Juliusz, a dziewczynki Julia. Wielu synów i wnuków Heroda dostało imię Herod, a jego wnuczka imię Herodiada. Czy była podobna do dziadka?Herod Wielki zabił trzech najstarszych synów. Herodiada była córką trzeciego z nich czyli Arystobula. Wyszła za mąż za czwartego, czyli najstarszego z żyjących. Być może myślała, że jej mąż zostanie następcą Heroda Wielkiego. Jak jednak wiemy przeszedł on do historii jako Herod bez ziemi. Biblia używa jego drugiego imienia Filip. W Ewangelii Mateusza 14:3,4 czytamy, że Herodiada go opuściła i wyszła za mąż za jego brata Heroda Antypasa. Biblia opisuje, że ten ślub był krytykowany przez Jana Chrzciciela. Jak pewnie wiecie Mateusz w Ewangelii opisuje jak córka Herodiady i Heroda bez ziemi, ta córka miała na imię Salome, tańczyła przed Herodem Antypasem. Obiecał on jej cokolwiek zechce, a ona za namową matki poprosiła o głowę Jana Chrzciciela.Herod bez ziemi był 4 synem Heroda Wielkiego, a Herod Antypas 6. Pominęliśmy piątego czyli Heroda Archelausa. Został on wymieniony w Biblii tylko raz, bo rządził krótko. Mateusz wymienia go jako powód dla którego po powrocie z Egiptu Józef i Maria nie zamieszkali w Betlejem, ale udali się do Nazaretu w Galilei. W Mateusza 2:22 czytamy: “gdy usłyszał, że Archelaus króluje w Judei po ojcu swoim, Herodzie, bał się tam iść”. Herod Archelaus został następcą ojca i był tak samo jak on okrutny dlatego Oktawian August pozbawił go władzy i skazał na banicję. Królem został Herod Antypas, o którym mówiłem przed chwilą.Herod, który rządził przez większą część życia Jezusa, a także w okresie opisanym w Dziejach Apostolskich był właśnie Herod Antypas. Jego brat czyli Herod Archelaus stracił władzę, a Rzymianie ustanowili nad Judeą swój nadzór w postaci namiestnika. Herod Antypas dalej jednak był władcą Galilei. To właśnie on ożenił się z Herodiadą, żoną swojego brata. A gdy go za to krytykował Jan Chrzciciel kazał go uwięzić, a potem zabić. Gdy przed Piłata, czyli rzymskiego namiestnika przyprowadzono Jezusa, nie za bardzo chciał go sądzić. Ucieszył się więc, gdy się dowiedział, że Jezus jest z Galilei i odesłał go do Heroda Antypasa. W Łukasza 23:7 czytamy, że gdy Piłat dowiedział się “że jest poddanym Heroda, odesłał go do Heroda, który w tych dniach był właśnie w Jerozolimie”.W ten sposób omówiliśmy 6 synów Heroda Wielkiego. Pierwszy trzech kazał zabić sam ojciec. Czwarty zwany Herodem bez ziemi lub Herodem Filipem jest znany tylko jako pierwszy mąż Herodiady i ojciec Salome. Piąty to Herod Archelaus, który panował gdy rodzice Jezusa wrócili z Egiptu, ale ponieważ był tak okrutny jak jego ojciec Oktawian August skazał go na wygnanie. Najważniejszy jest więc szósty syn, czyli Herod Antypas, o którym Biblia wspomina wielokrotnie. Wnukami Heroda Wielkiego zajmę się w następnym odcinku.Hiszpańskie Historie:https://www.spreaker.com/show/hiszpanskiHistoria wg Dzieci (historia Polski dla Dzieci):https://historiawgdzieci.pl/podkast/listaTego dnia (historyczne rocznice na każdy dzień):https://historiawgdzieci.pl/tego-dnia/lista

Zanim przejdziemy do śmierci Heroda oraz do jego następców musimy zająć się budowlami, które zrobił. Być może zastanawialiście się dlaczego Herod pomimo brutalności dostał przydomek Wielki. Odpowiedzą są właśnie jego budowle. W zasadzie, w każdym mieście, które podlegało jego władzy coś zbudował albo odnowił. Staram się aby każdy odcinek miał około 10 minut tak więc nie będę w stanie omówić wszystkich jego projektów budowlanych. Omówię więc te najważniejsze.W Ewangelii Jana, rozdziale 2 jest opisana rozmowa Jezusa z Żydami. W wersecie 20 ci ludzie mówią: “Czterdzieści sześć lat budowano tę świątynię”. Chodzi o świątynię, którą wybudował Herod Wielki. Jej budowa rozpoczęła się około 17 roku p.n.e. Był to 18 rok panowania Heroda. W momencie gdy Żydzi mówili te słowa do Jezusa świątynia dalej był rozbudowywana. Tak więc mogli powiedzieć, że budowano ją już 46 lat. Ale naprawdę jej budową zakończono dopiero około 64 roku n.e., a 6 lat później została zburzona podczas zniszczenia Jerozolimy w roku 70.Przypomnę może, że świątynię w Jerozolimie zbudował król Salomon, potem zburzyli ją Babilończycy. Gdy Żydzi wrócili z niewoli babilońskiej odbudowali świątynię. Tą drugą świątynię nazywa się czasem świątynią Zerubabela od imienia namiestnika. Jednak w pierwszym wieku król Herod zaproponował odnowienie tej świątyni. Budowę rozpoczęto około 17 roku p.n.e., a skończono dopiero w 64 roku n.e. Innymi słowy przez cały okres opisany w Ewangeliach, gdy Jezus odwiedzał świątynię była ona w przebudowie. W budowie brało udział prawie 10.000 pracowników, ale w miejscu najświętszym pracowała grupa 1500 kapłanów. Herod uzgodnił z naczelnymi kapłanami, że budowa nie zakłóci składania ofiar i tak się stało. Prace w zasadzie zakończono po 3,5 roku, ale jak już mówiłem rozbudowę zakończono dopiero w 64 n.e. Można więc powiedzieć, że budowano świątynię około 80 lat. Ale co Herod zmienił w świątynii Zerubabela?Herod powiększył świątynię. W tym celu do góry Moria, na której była świątynia dodano wielkie bloki kamienne i w ten sposób rozszerzono naturalną platformę jaka jest na tej górze. Te kamienie ważyły od 2 nawet do 100 ton i w zasadzie nie wiadomo jak tego dokonano. Dzięki temu powstało miejsce na dodatkowe dziedzińce. Ich nazwy wyjaśniają kto mógł tam przebywać. Były tam: dziedziniec pogan, dziedziniec kobiet, dziedziniec Izraela oraz ostatni dziedziniec kapłanów. W Ewangelii Marka 11:15, 16 czytamy, że Jezus wygonił ze świątyni ludzi, którzy tam sprzedawali oraz nie pozwalał przenosić rzeczy. Działo się to na dziedzińcu pogan. Tam sprzedawano. Świątynia była też ogromna tak więc jak ktoś chciał przejść z jednej jej strony na drugą to zamiast iść dookoła mógł sobie przenieść jakieś rzeczy przez ten dziedziniec. Dlaczego Jezus wygonił tych ludzi i nie pozwalał przenosić rzeczy przez dziedziniec pogan? W Marka 11:17 czytamy, że miało to być miejsce modlitwy dla wszystkich narodów. Taki poganin mógł wejść tylko na ten dziedziniec, a tutaj było targowisko.Oprócz świątyni Herod zbudował sobie w Jerozolimie pałac. Była to jego siedziba za życia, ale gdy zmarł być może tam przebywał rzymski namiestnik Judei, czyli w czasach Jezusa Piłat. Niektórzy historycy twierdzą, że właśnie tam do pałacu Heroda przyprowadzono Jezusa przed oblicze Piłata. Inni historycy twierdzą raczej, że Jezusa przyprowadzono do twierdzy Antonia.Marek Antoniusz był patronem Heroda. Tak więc gdy Herod wybudował twierdzę nazwał ją Antonia. Później stanął za swoim patronem podczas wojny domowej z Oktawianem. Chociaż Marek Antoniusz i Kleopatra przegrali to nazwa pozostała. Twierdza Antonia była czymś w rodzaju Tower of London. Składała się z czterech wież i broniła Jerozolimy od północy. W czasach Jezusa koszarowali tam rzymscy żołnierze. Być może właśnie tam ubiczowano Jezusa przed śmiercią. Twierdza Antonia też została zniszczona w roku 70. Rzymianie zdobyli ją tuż przed zdobyciem świątyni, która broniła się najdłużej. Rzymianie, którzy zdobyli tą twierdzę mogli obserwować co się dzieje w samej świątynii, a tam kapłani jak gdyby nic się nie działo wokół odprawiali wszystkie rytuały i robili to do samego końca nawet podczas szturmu świątyni.Nie ma co do tego gdzie Jezus spotkał się z Piłatem. Pewni możemy raczej być co do tego, że właśnie w twierdzy Antonia przebywał Paweł, gdy go uwięziono podczas rozruchów w Jerozolimie jak to opisano w Dziejach 21:37. Żołnierze rzymscy nieśli związanego Pawła, którego atakował tłum. Czytamy tam: “Paweł, gdy miano go już wprowadzić do twierdzy, rzekł do dowódcy: Czy wolno mi coś ci powiedzieć?”. Zauważcie, że mieli go wprowadzić do twierdzy. Później czytamy o tym, że przemawiał stamtąd stojąc na schodach. Do twierdzy Antonia wg Józefa Flawiusza prowadziły schody. Ta twierdza górowała nad Jerozolimą i świątynią.Herodowi przypisuje się też renowację sadzawki Siloam lub Syloe. To ta sadzawka, przy której Jezus miał uzdrowić ślepego od urodzenia jak to opisano w Jana 9:7, gdzie Jezusa nakazał temu człowiekowi obmyś się właśnie w tej sadzawce. Co ciekawe, za życia Jezusa odbywały się tam jakieś prace. W Łukasza 13:4 napisano o 18 ludziach, na których upadła wieża właśnie przy tej sadzawce.Herod zbudował też Cezareę. Twierdza Antonia miała swoją nazwę od Marka Antoniusza, ale on zginął w wojnie z Cezarem. Aby przypodobać się Juliuszowi Cezarowi Herod całe miasto nazwał od jego imienia. Nazwał je Cezarea. Był tam wspaniały port oraz pałac. W czasach apostolskich właśnie tam przesłuchiwano apostoła Pawła. W Dziejach Apostolskich 23:35 czytamy, że namiestnik “rozkazał go strzec w pałacu Heroda” (Dzieje 23:35).Herod zbudował też twierdzę Masadę, która broniła się do 73 roku. Przypomnę, że Jerozolima padła już w 70 roku. W czasach Jezusa także w Masadzie stacjonował garnizon rzymski. Niestety dla Rzymian napadli na nich sykariusze albo sykaryjczycy, skrytobójcy, którzy posługiwali się krótkimi szytetami i od tej broni pochodzi ich nazwa. Są wspomniani w Biblii, w Dziejach Apostolskiech 21:38. Mowa tam o 4000 skrytobójców. Właśnie oni mieli napaść na Masadę, wybić rzymski garnizon, a potem wykorzystali zgromadzoną tam broń, aby wspomóc bunt w Jerozolimie.Być może zauważyliście, że nazwy miastom i twierdzą nadawano zawsze żeńskie. Np. patron Heroda to był Marek Antoniusz, a twierdzę nazwano Antonia. Później od imienia Cezar miasto nazwano Cezarea. Gdy więc Herod przebudowywał miasto Samarię. Nazwał je “Sebaste”. Cesarzem był wtedy Oktawian August. Gdy słowo “august” przetłumaczy się z łaciny na grekę dostajemy słowo “sebastos”, a jego żeńska forma to właśnie Sebaste. Tam Herod zbudował świątynię Augusta. Wprawdzie to on zbudował świątynię w Jerozolimie, ale budował też świątynie Augusta. Jedna była właśnie w Samarii, którą nazwał Sebaste, a druga w Cezareii. W Sebaste Herod kazał zamordować swoich dwóch synów.Herod uwielbiał też budować sobie pałace. W Jerychu wybudował aż trzy. Właśnie tam w jednym z pałaców w sadzawce Herod kazał utopić jednego z potomków Hasmoneuszy, swojego własnego szwagra Arystobula. Te trzy pałace nie powstały od razu. Herod zbudował najpierw jeden, potem dodał drugi, a na koniec trzeci. Były one otoczone wspólnym murem. Było to ulubione miejsce przebywania Heroda i tam właśnie umarł. Zebrano tam uczonych w piśmie, którzy mieli zostać zabici po śmierci Heroda. Tak aby jego śmierć opłakiwano w całym Izraelu. Na szczęście nie spełniono tej jego ostatniej woli.Kto jednak zaczął panować po Herodzie? Więcej o jego rodzinie czyli żonach oraz wszystkich dzieciach i wnukach opowiem w następnym odcinku. Na dzisiaj to już wszystko. W notatkach znajdziecie wszystkie zacytowane wersety. Oczywiście nie omówiłem wszystkich budowli Heroda wielkiego. Zbudował on wiele twierdz, pałaców, rozbudował wiele miast. Myślę, że można go w tej kwestii porównać z naszym Kazimierzem Wielkim. Obaj też dostali tytuł “wielki” właśnie za swoje budowle. Gdyby ktoś chciał wesprzeć ten podkast może to zrobić na patronite, w notatkach będzie link do mojego profilu. Dziękuję za wysłuchanie do końca i do usłyszenia w kolejnym odcinku.Profil na Patronite:https://patronite.pl/historia-dla-dzieci“Na to rzekli Żydzi: Czterdzieści sześć lat budowano tę świątynię, a Ty w trzy dni chcesz ją odbudować?” (Jana 2:20)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Jana/2/20“I przyszli do Jerozolimy. A gdy wszedł do świątyni, począł wyganiać tych, co sprzedawali i kupowali w świątyni, i wywrócił stoły wekslarzy oraz ławy sprzedawców gołębi. I nie pozwolił, żeby ktoś choćby naczynie przeniósł przez świątynię (Marka 11:15, 16).http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Marka/11/15“I nauczał, mówiąc im: Czyż nie jest napisane: Dom mój będzie przez wszystkie narody nazywany domem modlitwy? A wy uczyniliście zeń jaskinię zbójców” (Marka 11:17)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Marka/11/17“A Paweł, gdy miano go już wprowadzić do twierdzy, rzekł do dowódcy: Czy wolno mi coś ci powiedzieć? A on rzekł: To ty mówisz po grecku?” (Dzieje 21:37)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/21/37“I rzekł do niego: Idź i obmyj się w sadzawce Syloe (to znaczy Posłany). Odszedł tedy i obmył się, i wrócił z odzyskanym wzrokiem” (Jana 9:7)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Jana/9/7“Albo czy myślicie, że owych osiemnastu, na których upadła wieża przy Syloe i zabiła ich, było większymi winowajcami niż wszyscy ludzie zamieszkujący Jerozolimę?” (Łukasza 13:4)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Lukasza/13/4“Rzekł: Przesłucham cię, gdy przybędą również oskarżyciele twoi. I rozkazał go strzec w pałacu Heroda” (Dzieje Apostolskie 23:35)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/23/35“Nie jesteś więc tym Egipcjaninem, który niedawno wzniecił powstanie i wyprowadził na pustynię cztery tysiące skrytobójców?” (Dzieje Apostolskie 21:38)http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Dzieje-Apostolskie/21/38

Rozpoczynam cykl audycji poświęconych Herodowi Wielkiemu oraz jego potomkom. Moim celem będzie przedstawienie biografii tych osób, które pojawiają się w Biblii. Będzie sporo nawiązań do cesarstwa Rzymskiego.Herod Wielki pojawia się imiennie tylko Ewangelii Mateusza, rozdziale 2. Czytamy tam o ucieczce rodziny Jezusa do Egiptu. Jest tam także opis rzezi małych dzieci w okolicach Betlejem. Wydawałoby się, że Herod odegrał swoją rolę w życiu Jezusa i to zaraz na początku, a potem zniknął. Jednak pojawia się on wiele razy później. Te nawiązania nie są już imienne, a więc łatwo je przeoczyć. Najpierw jednak musimy wypełnić lukę historyczną, która jest w Biblii.Ostatnie księgi w starym testamencie zostały spisane około 443 roku p.n.e. Były to księga Nehemiasza i Malachiasza. W tym czasie w Ziemi Obiecanej bardzo dużo się zmieniło. Księga Nehemiasza opisuje odbudowę murów Jerozolimy po powrocie z Babilonu. Panuje wtedy imperium Perskie. Żydzi, którzy wrócili z Babilonu mają za sąsiadów Samarytan, przesiedlonych tutaj jeszcze przez Nabuchodonozora, króla Babilonu. Gdy jednak sięgniemy do Ewangelii. Pojawia nam się Herod, król Judei. Pojawiają się greckie miasta Dekapolu. Pojawia się port w Cezarei. Pojawiają się też stronnictwa faryzeuszy i saduceuszy. Skąd się wzięło to wszystko?Częściowo wyjaśnia to księga 1 Machabejska. Znajdziecie ją tylko w Bibliach katolickich. Nie ma jej w Bibliach protestanckich. Opisuje ona czasy greckich imperiów, które wpływały na Żydów. Aleksander Wielki podbił imperium perskie, ale po jego śmierci to wielkie imperium rozpadło się na kilka części. Nas będą interesować dwie z tych części. Na północy było państwo Seleucydów, do którego należały tereny dzisiejszej Syrii, a na południu państwo Ptolemeuszów, do którego należał między innymi Egipt. Te dwa greckie państwa walczyły ze sobą. Te zmagania opisuje księga Daniela w rozdziałach 11, gdzie jest mowa o królu północy, który walczy z królem południa. Te wojny interesowały Żydów bo działy się na ich terytorium. Jeden z tych królów zrobił coś strasznego.W Ewangelii Jana 10:22 czytamy o tym, że było akurat święto poświęcenia gdy Jezus nauczał w świątyni. Co to za święto? Dziś znane jest jako święto Chanuka. W Biblii są podane tylko trzy święta w prawie Mojżeszowym oraz później czwarte w księdze Estery. Skąd się wzięło święto Chanuka? W 168 władca tego północnego syryjskiego państwa Antioch IV Epifanes postawił w jerozolimskiej świątyni ołtarz Zeusa. Żydzi zbuntowali się pod wodzą Machabeuszów i po trzech latach ponownie poświęcili oczyszczoną świątynię. Święto Chanuka upamiętnia właśnie to ponowne poświęcenie. Ale co to ma wspólnego z Herodem?Gdybyście kiedyś chcieli to chętnie nagram też historię Machabeuszy, którzy są także zwani Hasmoneuszami. Dziś jednak skupmy się na tym skąd wziął się Herod. Jeden z Machabeuszy podbił Edom, który w tych czasach zwał się Idumeą. Później jego następcy wyznaczyli jednego z Edomitów na zarządcę tej ziemi. Ten człowiek nazywał się Antypater. Zwykle mówi się o nim jako o Antypatrze I, bo jego syn to też Antypater podawany zwykle z numerem II. Tak więc w Judei rządzą Machabeusze, podbili nawet Idumeę. Niestety wybucha tam wojna domowa, dwóch braci z rodu Machabeuszy walczy o władzę. Jednego popierają faryzeusze, a drugiego saduceusze. Wtedy na scenie pojawiają się Rzymianie w osobie Pompejusza Wielkiego. Pokonał on właśnie Syrię. Obaj bracia zwrócili się do niego o rozstrzygnięcie oddając Judeę pod rzymskie panowanie.Później wybuchła wojna domowa w Rzymie. Pompejusz Wielki walczył z Cezarem. Antypater II był po stronie Pompejusza, ale gdy ten zginął postanowił przejść na stronę Cezara. Juliusz Cezar był właśnie w Egipcie, gdzie spotkał swoją miłość Kleopatrę. Niestety dla niego dostał się w oblężenie. Wykorzystał to Antypater II i uratował Juliusza Cezara. Ten odwdzięczył się mu i tak Antypater II został pierwszym prokuratorem Judei. Później to stanowisko będzie miał znany z Biblii prokurator Poncjusz Piłat. Prokurator to zarządca odpowiedzialny za zbieranie podatków. W taki właśnie sposób Edomici zaczęli rządzić w Judei. Wprawdzie dalej był tam król z dynastii Machabeuszów, ale tak naprawdę rządził prokurator czyli Antypater II.Tutaj warto wspomnieć o imionach. Antypater I i Antypater II tak naprawdę mieli na imię Antypas. Ale później chyba dla ułatwienia zmieniono ich imiona na greckie Antypater. Imię to z greckiego oznacza “Jak ojciec”. Wskazuje to na dużą hellenizację państwa Machabeuszy, w których zarówno pierwszy jak i drugi Antypater byli zarządcami. O tą hellenizację mieli do królów machabejskich pretensje faryzeusze i właśnie za to zostali na pewien czas wyrzuceni z Sanhedrynu.Rzymianie podzielili kraj zamieszkiwany przez Żydów na tetrarchie, czyli na cztery części. Antypater II miał dwóch synów starszy zarządzał Jerozolimę, a młodszy Herod Galileą. Właśnie wtedy Herod popadł w konflikt z Sanhedrynem. Herod wyłapał rozbójników i na miejscu ich stracił. Herod wkroczył w ten sposób w kompetencje sądu jakim był Sanhedryn. Został wezwany przed sąd, ale stawił się tam wraz ze swoją strażą przyboczną. Uniewinniono go. Jeden z sędziów powiedział wtedy, ze jeżeli Herod zostanie wypuszczony to w przyszłości zabije wszystkich swoich sędziów.Gdy zmarł jego ojciec. Ostatni król z dynastii Hasmoneuszy zabił brata Heroda. Sam Herod z pomocą Rzymian zdobył Jerozolimę. Kazał zabić ostatniego króla i sam za zgodą Rzymian objął to stanowisko. Wiązało się to jednak z tym, że zawsze musiał mieć poparcie Rzymu i tego kto tam rządzi. A nie było to proste bo wybuchały konflikty między samymi Rzymianami co stawiało Heroda w niewygodnej pozycji. O jego stosunkach z Rzymem powiem jednak w kolejnym odcinku. Jest to fascynująca historia o tym jak Herod umiejętnie lawirował w gąszczu politycznych zależności. To także historia tego jak Herod dostał przydomek Wielki.

korolki, kamienne opiłki i przeprowadzka w rytm synthwave electro, to dopiero początek. Zmutowane trolle, bitki na rozhulanych ulicach  i Tiny Tina. Stara generacja w nowej, demka technologiczne i klatki w klatkach, a także Rzymianie w klapkach. I dużo bajek. Dzieje się jak zawsze! Stoneshard [Early Access] (01:22:50) Streets of Rage 4 (01:37:47) Huntdown (01:58:54) Moving Out (02:18:10) Arboria [Early Access] (02:37:32) Borderlands 3 (02:51:30) Assassin’s Creed: Origins (03:13:40) Ryse: Son of Rome (03:39:00)

korolki, kamienne opiłki i przeprowadzka w rytm synthwave electro, to dopiero początek. Zmutowane trolle, bitki na rozhulanych ulicach  i Tiny Tina. Stara generacja w nowej, demka technologiczne i klatki w klatkach, a także Rzymianie w klapkach. I dużo bajek. Dzieje się jak zawsze! Stoneshard [Early Access] (01:22:50) Streets of Rage 4 (01:37:47) Huntdown (01:58:54) Moving Out (02:18:10) Arboria [Early Access] (02:37:32) Borderlands 3 (02:51:30) Assassin’s Creed: Origins (03:13:40) Ryse: Son of Rome (03:39:00)

10 maja 70 – Rzymianie pod dowództwem Tytusa rozpoczęli oblężenie Jerozolimy.10 maja 1638 – Jan Kazimierz Waza został aresztowany we Francji.10 maja 1775 – W Filadelfii zebrał się II Kongres Kontynentalny.10 maja 1801 – Berberyjscy piraci z Trypolisu wypowiedzieli wojnę USA.10 maja 1865 – Konfederacki prezydent Jefferson Davis został schwytany.10 maja 1871 – Zawarto traktat pokojowy kończący wojnę francusko-pruską.10 maja 1920 – Rozpoczął się strajk powszechny na Górnym Śląsku.10 maja 1933 – Naziści rozpoczęli palenie książek.10 maja 1940 – Niemcy zaatakowały Francję, Holandię, Belgię i Luksemburg.10 maja 1940 – Winston Churchill zastąpił Neville’a Chamberleina na stanowisku premiera.10 maja 1940 – Wojska brytyjskie wylądowały na Islandii łamiąc neutralność tego kraju.10 maja 1941 – Zastępca Adolfa Hitlera, Rudolf Heß poleciał do Szkocji.

Rozmowa z dr Kamilem Kopijem (Instytut Archeologii UJ) na temat wielkich epidemii, które miały miejsce w starożytności, za czasów cesarstwa rzymskiego. Były to bez wątpienia wydarzenia traumatyczne dla ówczesnych mieszkańców rozległego państwa, a także dla jego gospodarki i polityki. Kiedy i dlaczego wybuchły wielkie epidemie, które wyniszczały państwo rzymskich cesarzy? Jakie ślady tych wydarzeń odkrywamy dzisiaj? Czy te katastrofalne wydarzenia przyczyniły się do upadku Imperium Romanum? Czy wzorce kulturowe z tamtych czasów funkcjonują do dziś?

Jakiego języka używał Mieszko I i Bolesław Chrobry? W jakim języku spisywano wtedy wszystkie dokumenty?Czy słyszeliście kiedyś o starożytnym cesarstwie rzymskim. Było to ogromne państwo rządzące połową Europy oraz kawałkiem Azji i Afryki. Rządzili w nim cesarze rzymscy. Czy znacie imię jakiegoś cesarza rzymskiego?W Anglii jest mur Hadriana. Ten mur oddziela Anglię od Szkocji. Kazał go zbudować cesarz Hadrian.A czy wiecie w jakim języku mówili Rzymianie?Rzym leży we Włoszech, tak więc można by pomyśleć, że Rzymianie mówili po włosku. Ale tak nie jest. Może więc mówili po rzymsku? To też nie jest język starożytnych Rzymian. Oni mówili po łacinie albo w języku łacińskim. Okolice Rzymu nazywają się Lacjum i właśnie tam powstał język łaciński albo łacina.Ale co ma wspólnego historia Polski z językiem starożytnych Rzymian?Cesarstwo rzymskie istniało przez pięć wieków. Ono upadło, ale ludzie dalej mówili po łacinie. Z łaciny powstały takie języki jak: włoski, francuski, hiszpański, portugalski oraz rumuński. Co jednak ważniejsze naukowcy, lekarze oraz historycy wszystko zapisywali po łacinie. Gdy do Polski przybył pierwszy historyk czyli Gall Anonim zapisał on historię Polski. Ale w jakim języku zapisał? Po łacinie. Gall Anonim pytał starych ludzi o to co się wydarzyło wcześniej. Oni opowiadali mu po polsku, a on zapisywał to po łacinie. Wyobraźcie sobie, że ktoś wam opowiada jakąś historię po polsku, a wy musicie ją zapisać po angielsku. Tak właśnie robili wtedy historycy np. Gall Anonim słuchali ludzi, który opowiadali po polsku, ale potem Gall musiał to przetłumaczyć na łacinę i zapisać w tym języku.Aby zrozumieć jak się wtedy żyło posłuchajcie o przygodach pewnej książki. Jeszcze w czasach cesarstwa rzymskiego pewien duchowny - Hieronim przetłumaczył Biblię na łacinę. Jego tłumaczenie nazywa się wulgatą. Później cesarstwo rzymskie upadło, ale ludzie dalej czytali Biblię w tłumaczeniu Hieronima. Czytali Biblię po łacinie. Czytali Wulgatę. 500 lat po upadku cesarstwa pewien arcybiskup chciał mieć własną Biblię, ale książki były wtedy bardzo drogie. Zamówił więc nie całą Biblię, ale tylko księgę Psalmów czyli tz. Psałterz. Ludzie, którzy robili dla niego ten psałterz zebrali 233 skóry zwierzęce. Wyprostowali je, a potem na nich przepisali tekst Psalmów po łacinie. Oprócz tekstu dodali wiele rysunków. Gdy arcybiskup zmarł Psałterz dostała jako prezent ślubny Rycheza, która w 1013 roku została żoną Mieszka II. Rycheza była królową Polski. Przywiozła ze sobą z Niemiec ten Psałterz. Rycheza kilkoro dzieci. Wy pewnie pamiętacie jej syna Kazimierza Odnowiciela. My jednak zajmiemy się dzisiaj jej córka Gertrudą Mieszkówną. Gertruda została żoną księcia rosyjskiego Izasława. Czy wiecie co dostała w prezencie ślubnym. Właśnie ten Psałterz, który nazywa się też kodeksem Gertrudy właśnie od imienia córki Mieszka II i Rychezy. Tak więc ten Psałterz powstał w Niemczech, potem z Rychezą przyjechał do Polski, stamtąd wraz z Gertrudą pojechał do Rosji. Tam pozosta jakiś czas. Później jednak wnuczka Gertrudy wyszła za mąż za Bolesława III Krzywoustego. Zbysława kijowska czyli wnuczka Gertrudy, a prawnuczka Rychezy przyjechała do Polski, aby wziąć ślub z Bolesławem Krzywoustym. Jako prezent ślubny dostała oczywiście ten Psałterz, który wtedy już zwano kodeksem Gertrudy. Ale jak to się stało, że ta sama książka była czytana najpierw w Niemczech, potem w Polsce, potem w Rosji, a na koniec wróciła do Polski? We wszystkich tych krajach ludzie, którzy umieli czytać - umieli czytać po łacinie. Był to w średniowieczu międzynarodowy język, w którym rozmawiano na dworach i pisano wszystkie książki.Jeszcze Mikołaj Kopernik pisał swoje dzieła po łacinie. Podobnie Newton w Anglii.Co pamiętacie o Kodeksie Gertrudy?Czy pamiętacie, gdzie ta książka została napisana i do jakich krajów pojechała?Napisana była w Niemczech, później pojechała do Polski, później do Rosji, potem wróciła do Polski. Obecnie Kodeks Gertrudy znajduje się we Włoszech. Czyli zawędrował do kraju, w którym powstała łacina.Ten Kodeks nie tylko wędrował, ale też robił się coraz grubszy. Jak pamiętacie dla arcybiskupa przepisano Psałterz na 233 skórach. Gdy ten Psałterz dostała Rycheza był już grubszy o dwie kartki. Później dostała go jej córka Gertruda i wtedy dodano dużo, dużo więcej. Dlatego pewnie nazywa się tą książkę Kodeksem Gertrudy.W czasach Mieszka I i późniejszych, czyli w średniowieczu, bo tak się nazywa ten okres w Polsce ludzie mówili wprawdzie po polsku, ale wszystko zapisywali po łacinie. Jak to więc się stało, że my dzisiaj mówimy i piszemy po polsku? O tym będzie w następnym odcinku.

Jakiego języka używał Mieszko I i Bolesław Chrobry? W jakim języku spisywano wtedy wszystkie dokumenty?Czy słyszeliście kiedyś o starożytnym cesarstwie rzymskim. Było to ogromne państwo rządzące połową Europy oraz kawałkiem Azji i Afryki. Rządzili w nim cesarze rzymscy. Czy znacie imię jakiegoś cesarza rzymskiego?W Anglii jest mur Hadriana. Ten mur oddziela Anglię od Szkocji. Kazał go zbudować cesarz Hadrian.A czy wiecie w jakim języku mówili Rzymianie?Rzym leży we Włoszech, tak więc można by pomyśleć, że Rzymianie mówili po włosku. Ale tak nie jest. Może więc mówili po rzymsku? To też nie jest język starożytnych Rzymian. Oni mówili po łacinie albo w języku łacińskim. Okolice Rzymu nazywają się Lacjum i właśnie tam powstał język łaciński albo łacina.Ale co ma wspólnego historia Polski z językiem starożytnych Rzymian?Cesarstwo rzymskie istniało przez pięć wieków. Ono upadło, ale ludzie dalej mówili po łacinie. Z łaciny powstały takie języki jak: włoski, francuski, hiszpański, portugalski oraz rumuński. Co jednak ważniejsze naukowcy, lekarze oraz historycy wszystko zapisywali po łacinie. Gdy do Polski przybył pierwszy historyk czyli Gall Anonim zapisał on historię Polski. Ale w jakim języku zapisał? Po łacinie. Gall Anonim pytał starych ludzi o to co się wydarzyło wcześniej. Oni opowiadali mu po polsku, a on zapisywał to po łacinie. Wyobraźcie sobie, że ktoś wam opowiada jakąś historię po polsku, a wy musicie ją zapisać po angielsku. Tak właśnie robili wtedy historycy np. Gall Anonim słuchali ludzi, który opowiadali po polsku, ale potem Gall musiał to przetłumaczyć na łacinę i zapisać w tym języku.Aby zrozumieć jak się wtedy żyło posłuchajcie o przygodach pewnej książki. Jeszcze w czasach cesarstwa rzymskiego pewien duchowny - Hieronim przetłumaczył Biblię na łacinę. Jego tłumaczenie nazywa się wulgatą. Później cesarstwo rzymskie upadło, ale ludzie dalej czytali Biblię w tłumaczeniu Hieronima. Czytali Biblię po łacinie. Czytali Wulgatę. 500 lat po upadku cesarstwa pewien arcybiskup chciał mieć własną Biblię, ale książki były wtedy bardzo drogie. Zamówił więc nie całą Biblię, ale tylko księgę Psalmów czyli tz. Psałterz. Ludzie, którzy robili dla niego ten psałterz zebrali 233 skóry zwierzęce. Wyprostowali je, a potem na nich przepisali tekst Psalmów po łacinie. Oprócz tekstu dodali wiele rysunków. Gdy arcybiskup zmarł Psałterz dostała jako prezent ślubny Rycheza, która w 1013 roku została żoną Mieszka II. Rycheza była królową Polski. Przywiozła ze sobą z Niemiec ten Psałterz. Rycheza kilkoro dzieci. Wy pewnie pamiętacie jej syna Kazimierza Odnowiciela. My jednak zajmiemy się dzisiaj jej córka Gertrudą Mieszkówną. Gertruda została żoną księcia rosyjskiego Izasława. Czy wiecie co dostała w prezencie ślubnym. Właśnie ten Psałterz, który nazywa się też kodeksem Gertrudy właśnie od imienia córki Mieszka II i Rychezy. Tak więc ten Psałterz powstał w Niemczech, potem z Rychezą przyjechał do Polski, stamtąd wraz z Gertrudą pojechał do Rosji. Tam pozosta jakiś czas. Później jednak wnuczka Gertrudy wyszła za mąż za Bolesława III Krzywoustego. Zbysława kijowska czyli wnuczka Gertrudy, a prawnuczka Rychezy przyjechała do Polski, aby wziąć ślub z Bolesławem Krzywoustym. Jako prezent ślubny dostała oczywiście ten Psałterz, który wtedy już zwano kodeksem Gertrudy. Ale jak to się stało, że ta sama książka była czytana najpierw w Niemczech, potem w Polsce, potem w Rosji, a na koniec wróciła do Polski? We wszystkich tych krajach ludzie, którzy umieli czytać - umieli czytać po łacinie. Był to w średniowieczu międzynarodowy język, w którym rozmawiano na dworach i pisano wszystkie książki.Jeszcze Mikołaj Kopernik pisał swoje dzieła po łacinie. Podobnie Newton w Anglii.Co pamiętacie o Kodeksie Gertrudy?Czy pamiętacie, gdzie ta książka została napisana i do jakich krajów pojechała?Napisana była w Niemczech, później pojechała do Polski, później do Rosji, potem wróciła do Polski. Obecnie Kodeks Gertrudy znajduje się we Włoszech. Czyli zawędrował do kraju, w którym powstała łacina.Ten Kodeks nie tylko wędrował, ale też robił się coraz grubszy. Jak pamiętacie dla arcybiskupa przepisano Psałterz na 233 skórach. Gdy ten Psałterz dostała Rycheza był już grubszy o dwie kartki. Później dostała go jej córka Gertruda i wtedy dodano dużo, dużo więcej. Dlatego pewnie nazywa się tą książkę Kodeksem Gertrudy.W czasach Mieszka I i późniejszych, czyli w średniowieczu, bo tak się nazywa ten okres w Polsce ludzie mówili wprawdzie po polsku, ale wszystko zapisywali po łacinie. Jak to więc się stało, że my dzisiaj mówimy i piszemy po polsku? O tym będzie w następnym odcinku.

W kolejnym odcinku podcastu „Moje Cthulhu” prezentuję dodatek „Cthulhu Invictus”. Przybliża on specyfikę cthulhowych przygód w świecie Rzymu u szczytu rozkwitu cesarstwa. Piąta część ludzkości żyje wtedy w pokoju pod panowaniem cesarza. Rzymianie wiedzą jednak, co to pierwotna groza, uczył ich tego choćby Wergiliusz w Eneidzie.

Postanowiłem przygotować specjalny wakacyjny odcinek. Będzie on poświęcony porównaniu Polski i Hiszpanii, a szczególnie historii tych dwóch krajów. Z pozoru wydawałoby się, że nie mają one nic wspólnego, bo Polska leży na północnym wschodzie Europy, a Hiszpania na południowych zachodzie. Na mapie Europy Polska jest w prawym górnym rogu, a Hiszpania w lewym dolnym. Co wspólnego mają te dwa kraje tak bardzo oddalone od siebie?Najbardziej rzucającym się podobieństwem jest religia. Zarówno Polska jak i Hiszpania są krajami katolickimi. Nie zawsze jednak tak było. W Polsce książę Mieszko podjął decyzję o przejściu z pogaństwa na katolicyzm. Mógł jednak podjąć decyzję o przejściu na prawosławie. Prawosławie tym różni się od katolicyzmu, że katolicy uznają papieża w Rzymie, a prawosławni nie. Podobnie było w Hiszpanii. Podbili ją Wizygoci, którzy byli Arianami, a w Hiszpanii mieszkali wtedy Rzymianie wyznający katolicyzm. Wizygoci postanowili wtedy przejść z Arianizmu na katolicyzm. Arianie od katolików różnili się tym, że nie wierzyli w Trójcę, a katolicy wierzą. Ale oprócz religii Wizygoci czyli zachodni Goci zmienili też język. Wizygoci mieli swój własny język - język gocki, na który nawet Biblia została przetłumaczona. Ale postanowili zmienić nie tylko religię, ale także język. W tym celu zniszczyli wszystkie Biblie w języku Gockim i zaczęli mówić po łacinie tak jak Rzymianie mieszkający w Hiszpanii. Z tej łaciny powstał później język hiszpański.Właśnie język jest kolejnym podobieństwem. Język hiszpański jest oparty na łacinie i grece. Język polski jest wprawdzie językiem słowiańskim, ale i my mamy dużo słów z łaciny i greki. Jakie słowa mamy takie same jak Hiszpanie? Np. historia, temperatura, biblioteka. Hiszpanie zapisują słowo “historia” tak samo jak Polacy. Różnimy się tylko tym, że Hiszpanie nie wymawiają literki “h” i mówią “istoria” zamiast “historia”. Z kolei słowo “biblioteka” Hiszpanie wypowiadają tak samo jak my, ale zapisują z literką “c” zamiast litery “k”. Mamy też w języku polskim słowa pochodzenia hiszpańskiego. Np. słowo “parasol” pochodzi z Hiszpanii. Po hiszpańsku “para sol” oznacza na słońce. Tak więc Hiszpanie określają parasol na słońce, my wzięliśmy od nich to słowo i używamy go nawet mówiąc o parasolu na deszcz.Historia słów, które przyszły do języka polskiego jest bardzo ciekawa. My wróćmy jednak do tych Gotów, a szczególnie do zachodnich Gotów czyli Wizygotów. Skąd się oni wzięli w Hiszpanii? Goci byli ludem, który przywędrował z północy tam gdzie mieszkali Wikingowie i podążył na południe czyli na mapie poszli z góry na dół. Goci podzielili się na Wizygotów, którzy poszli do Hiszpanii oraz Ostrogotów, którzy poszli do Włoch. Tak więc Goci przyszli ze Skandynawii, krainy Wikingów i przeszli wzdłuż Wisły i Odry czyli przeszli przez Polskę. Było to bardzo dawno temu, chyba jeszcze w czasach króla Popiela i Piasta Kołodzieja.Goci nie są jednak jedynymi ludźmi, którzy zamieszkali w Hiszpanii, a wcześniej byli w Polsce. Kto jeszcze szedł pieszo z Polski do Hiszpanii? Jest taki region w Polsce, który czasami ludziom myli się z regionem w Hiszpanii. Zapytacie jak komuś może się pomylić kawałek Polski która jest na północnym wschodzie z kawałkiem Hiszpanii, która jest na południowym zachodzie? Ludziom się mylą te tereny dlatego, że mają tą samą nazwę. Część Polski nazywana bywa Galicją i tak samo część Hiszpanii jest nazywana Galicją. Czy umielibyście zgadnąć skąd się wzięła nazwa Galicja? Podpowiem wam, że nazwa pochodzi od ludzi, którzy tam mieszkali. Kim więc byli mieszkańcy Galicji? Chodzi o Galów. Tych samych Galów, których być może znacie z filmów o Asteriksie i Obeliksie. Galowie mieszkali kiedyś w na terenach Polski, a potem przenieśli się do Francji i Hiszpanii. Do dziś została po nich nazwa i część Polski nazywa się Galicją tak samo jak część Hiszpanii. Kolejnym podobieństwem jest historia tych regionów. W Polsce Galicja była długo najbiedniejszą częścią Polski, podobnie jest z Galicją w Hiszpanii.Ja byłem teraz tydzień w Hiszpanii na półwyspie gdzie jest miasto Kadyks. Ten półwysep bardzo przypomina Hel w Polsce. Hel to taki długi półwysep, tak samo jest w Kadyksie. Kiedyś król Hiszpanii chciał zdobyć Anglię i przygotował dużo statków w porcie w Kadyksie, ale królowa Anglii Elżbieta I wysłała swojego korsarza Francisa Drake’a, który zatopił wszystkie statki, które były w porcie w Kadyksie. Od tamtej pory w Kadyksie postawiono dużo armat, które mają bronić statków będących w porcie. My chodziliśmy i oglądaliśmy te stare armaty. Postawiono je jednak za późno - Drake zdążył już zniszczyć wszystkie statki.I właśnie to miasto jest związane z ostatnim podobieństwem między Hiszpanią, a Polską. Gdy w Polsce były obce wojska - wojska rosyjskie - Polacy postanowili ratować swój kraj i uchwalili konstytucję 3 maja. Była to bardzo nowoczesna konstytucja, którą uchwalono 3 maja 1791. Hiszpańska konstytucja została uchwalona gdy w Hiszpanii były wojska francuskie. Król Hiszpanii rządził wtedy tylko na tym małym półwyspie czyli w Kadyksie i tam uchwalono właśnie hiszpańską konstytucję. Było to 19 marca 1812.Jakie więc mamy podobieństwa między historią Polski i Hiszpanii?Po pierwsze władcy Polski i Hiszpanii wybrali religię katolicką. Mieszko mógł wybrać prawosławie, a król Wizygotów w Hiszpanii mógł pozostać przy arianizmie.Po drugie przez terytorium Polski przeszli najpierw Galowie, którzy potem zamieszkali w Hiszpanii. Właśnie dlatego i w Polsce, i w Hiszpanii jest region nazywany Galicją.Po trzecie przez terytorium Polski przeszli Goci, którzy później zamieszkali w Hiszpanii. Konkretnie byli to Wizygoci czyli zachodni Goci.Po czwarte wiele słów po polski i hiszpańsku ma to samo pochodzenie i brzmią bardzo podobnie, np. słowo “historia” i “istoria”.Po piąte Polacy uchwalili swoją konstytucję gdy w Polsce były obce wojska i tam samo zrobili Hiszpanie. Polacy uchwalili konstytucję 3 maja w 1791 roku gdy w Polsce były wojska rosyjskie, a Hiszpanie uchwalili swoją konstytucję, gdy Francuzi podbili całą Hiszpanię i pozostał tylko kawałek na półwyspie z miastem Kadyks i tam uchwalono hiszpańską konstytucję 19 marca 1812 roku.Takich podobieństw jest jeszcze na pewno więcej. Ale to może tyle na dzisiaj.Jestem teraz zaangażowany w kilka dużych projektów. Jednym z nich jest właśnie podkast Historia wg Dzieci. Innym projektem jest Angielski wg Dzieci. Nie wiem czy nie będę musiał zrezygnować z któregoś z tych projektów z powodów finansowych. Ogranicza mnie czas i pieniądze. Mam w głowie plan zrobienia strony do nauki historii dla dzieci. Strona byłaby oparta na technikach zapamiętywania. Podobne plany mam odnośnie nauki języków dla dzieci. Jeżeli udzielicie mi wsparcia na patronite to będę mógł dalej poświęcać się tym projektom i je rozwijać. Np. zrobić na stronie tą część poświęconą nauce historii i języków. Jeżeli jednak nie możecie mi udzielić finansowego wsparcia proszę o podpowiedź, który z projektów mam kontynuować, a który zakończyć.Będę się też teraz zajmować testami Gallupa dla dzieci. Ci którzy słyszeli o talentach Gallupa zwanych też talentami Cliftona, a po angielsku StrengthFinder wiedzą być może także o tym, że instytut Gallupa wprowadził nową rzecz czyli StrengthsExplorer. Różni się on trochę od tego testu dla dorosłych, który odkrywa 34 talenty. Ten test dla dzieci pozwala poznać 3 z 10 talentów jakie ma każde dziecko. Te talenty można później rozwijać. Słowo talent jest może trochę mylące po angielsku jest to “strength” czyli mocna strona. Chodzi o dominującą cechę, która uwidacznia się w tym jak działają dzieci. Poznanie tych talentów daje lepsze zrozumienie dziecka przez rodziców, ale także lepszą samoakceptację samego dziecka. Jeżeli ktoś z was chciałby się dowiedzieć czegoś więcej to proszę o kontakt. Ja zrobiłem sobie ten test Gallupa dla dorosłych i jedną z cech, które jest postrzeganie indywidualnie każdej osoby. Patrzenie także na dzieci nie jako na grupę, ale na każdą jednostkę z osobna. Taki test pozwala lepiej poznać każde dziecko i lepiej pomóc mu w rozwoju, nauce itd.

Postanowiłem przygotować specjalny wakacyjny odcinek. Będzie on poświęcony porównaniu Polski i Hiszpanii, a szczególnie historii tych dwóch krajów. Z pozoru wydawałoby się, że nie mają one nic wspólnego, bo Polska leży na północnym wschodzie Europy, a Hiszpania na południowych zachodzie. Na mapie Europy Polska jest w prawym górnym rogu, a Hiszpania w lewym dolnym. Co wspólnego mają te dwa kraje tak bardzo oddalone od siebie?Najbardziej rzucającym się podobieństwem jest religia. Zarówno Polska jak i Hiszpania są krajami katolickimi. Nie zawsze jednak tak było. W Polsce książę Mieszko podjął decyzję o przejściu z pogaństwa na katolicyzm. Mógł jednak podjąć decyzję o przejściu na prawosławie. Prawosławie tym różni się od katolicyzmu, że katolicy uznają papieża w Rzymie, a prawosławni nie. Podobnie było w Hiszpanii. Podbili ją Wizygoci, którzy byli Arianami, a w Hiszpanii mieszkali wtedy Rzymianie wyznający katolicyzm. Wizygoci postanowili wtedy przejść z Arianizmu na katolicyzm. Arianie od katolików różnili się tym, że nie wierzyli w Trójcę, a katolicy wierzą. Ale oprócz religii Wizygoci czyli zachodni Goci zmienili też język. Wizygoci mieli swój własny język - język gocki, na który nawet Biblia została przetłumaczona. Ale postanowili zmienić nie tylko religię, ale także język. W tym celu zniszczyli wszystkie Biblie w języku Gockim i zaczęli mówić po łacinie tak jak Rzymianie mieszkający w Hiszpanii. Z tej łaciny powstał później język hiszpański.Właśnie język jest kolejnym podobieństwem. Język hiszpański jest oparty na łacinie i grece. Język polski jest wprawdzie językiem słowiańskim, ale i my mamy dużo słów z łaciny i greki. Jakie słowa mamy takie same jak Hiszpanie? Np. historia, temperatura, biblioteka. Hiszpanie zapisują słowo “historia” tak samo jak Polacy. Różnimy się tylko tym, że Hiszpanie nie wymawiają literki “h” i mówią “istoria” zamiast “historia”. Z kolei słowo “biblioteka” Hiszpanie wypowiadają tak samo jak my, ale zapisują z literką “c” zamiast litery “k”. Mamy też w języku polskim słowa pochodzenia hiszpańskiego. Np. słowo “parasol” pochodzi z Hiszpanii. Po hiszpańsku “para sol” oznacza na słońce. Tak więc Hiszpanie określają parasol na słońce, my wzięliśmy od nich to słowo i używamy go nawet mówiąc o parasolu na deszcz.Historia słów, które przyszły do języka polskiego jest bardzo ciekawa. My wróćmy jednak do tych Gotów, a szczególnie do zachodnich Gotów czyli Wizygotów. Skąd się oni wzięli w Hiszpanii? Goci byli ludem, który przywędrował z północy tam gdzie mieszkali Wikingowie i podążył na południe czyli na mapie poszli z góry na dół. Goci podzielili się na Wizygotów, którzy poszli do Hiszpanii oraz Ostrogotów, którzy poszli do Włoch. Tak więc Goci przyszli ze Skandynawii, krainy Wikingów i przeszli wzdłuż Wisły i Odry czyli przeszli przez Polskę. Było to bardzo dawno temu, chyba jeszcze w czasach króla Popiela i Piasta Kołodzieja.Goci nie są jednak jedynymi ludźmi, którzy zamieszkali w Hiszpanii, a wcześniej byli w Polsce. Kto jeszcze szedł pieszo z Polski do Hiszpanii? Jest taki region w Polsce, który czasami ludziom myli się z regionem w Hiszpanii. Zapytacie jak komuś może się pomylić kawałek Polski która jest na północnym wschodzie z kawałkiem Hiszpanii, która jest na południowym zachodzie? Ludziom się mylą te tereny dlatego, że mają tą samą nazwę. Część Polski nazywana bywa Galicją i tak samo część Hiszpanii jest nazywana Galicją. Czy umielibyście zgadnąć skąd się wzięła nazwa Galicja? Podpowiem wam, że nazwa pochodzi od ludzi, którzy tam mieszkali. Kim więc byli mieszkańcy Galicji? Chodzi o Galów. Tych samych Galów, których być może znacie z filmów o Asteriksie i Obeliksie. Galowie mieszkali kiedyś w na terenach Polski, a potem przenieśli się do Francji i Hiszpanii. Do dziś została po nich nazwa i część Polski nazywa się Galicją tak samo jak część Hiszpanii. Kolejnym podobieństwem jest historia tych regionów. W Polsce Galicja była długo najbiedniejszą częścią Polski, podobnie jest z Galicją w Hiszpanii.Ja byłem teraz tydzień w Hiszpanii na półwyspie gdzie jest miasto Kadyks. Ten półwysep bardzo przypomina Hel w Polsce. Hel to taki długi półwysep, tak samo jest w Kadyksie. Kiedyś król Hiszpanii chciał zdobyć Anglię i przygotował dużo statków w porcie w Kadyksie, ale królowa Anglii Elżbieta I wysłała swojego korsarza Francisa Drake’a, który zatopił wszystkie statki, które były w porcie w Kadyksie. Od tamtej pory w Kadyksie postawiono dużo armat, które mają bronić statków będących w porcie. My chodziliśmy i oglądaliśmy te stare armaty. Postawiono je jednak za późno - Drake zdążył już zniszczyć wszystkie statki.I właśnie to miasto jest związane z ostatnim podobieństwem między Hiszpanią, a Polską. Gdy w Polsce były obce wojska - wojska rosyjskie - Polacy postanowili ratować swój kraj i uchwalili konstytucję 3 maja. Była to bardzo nowoczesna konstytucja, którą uchwalono 3 maja 1791. Hiszpańska konstytucja została uchwalona gdy w Hiszpanii były wojska francuskie. Król Hiszpanii rządził wtedy tylko na tym małym półwyspie czyli w Kadyksie i tam uchwalono właśnie hiszpańską konstytucję. Było to 19 marca 1812.Jakie więc mamy podobieństwa między historią Polski i Hiszpanii?Po pierwsze władcy Polski i Hiszpanii wybrali religię katolicką. Mieszko mógł wybrać prawosławie, a król Wizygotów w Hiszpanii mógł pozostać przy arianizmie.Po drugie przez terytorium Polski przeszli najpierw Galowie, którzy potem zamieszkali w Hiszpanii. Właśnie dlatego i w Polsce, i w Hiszpanii jest region nazywany Galicją.Po trzecie przez terytorium Polski przeszli Goci, którzy później zamieszkali w Hiszpanii. Konkretnie byli to Wizygoci czyli zachodni Goci.Po czwarte wiele słów po polski i hiszpańsku ma to samo pochodzenie i brzmią bardzo podobnie, np. słowo “historia” i “istoria”.Po piąte Polacy uchwalili swoją konstytucję gdy w Polsce były obce wojska i tam samo zrobili Hiszpanie. Polacy uchwalili konstytucję 3 maja w 1791 roku gdy w Polsce były wojska rosyjskie, a Hiszpanie uchwalili swoją konstytucję, gdy Francuzi podbili całą Hiszpanię i pozostał tylko kawałek na półwyspie z miastem Kadyks i tam uchwalono hiszpańską konstytucję 19 marca 1812 roku.Takich podobieństw jest jeszcze na pewno więcej. Ale to może tyle na dzisiaj.Jestem teraz zaangażowany w kilka dużych projektów. Jednym z nich jest właśnie podkast Historia wg Dzieci. Innym projektem jest Angielski wg Dzieci. Nie wiem czy nie będę musiał zrezygnować z któregoś z tych projektów z powodów finansowych. Ogranicza mnie czas i pieniądze. Mam w głowie plan zrobienia strony do nauki historii dla dzieci. Strona byłaby oparta na technikach zapamiętywania. Podobne plany mam odnośnie nauki języków dla dzieci. Jeżeli udzielicie mi wsparcia na patronite to będę mógł dalej poświęcać się tym projektom i je rozwijać. Np. zrobić na stronie tą część poświęconą nauce historii i języków. Jeżeli jednak nie możecie mi udzielić finansowego wsparcia proszę o podpowiedź, który z projektów mam kontynuować, a który zakończyć.Będę się też teraz zajmować testami Gallupa dla dzieci. Ci którzy słyszeli o talentach Gallupa zwanych też talentami Cliftona, a po angielsku StrengthFinder wiedzą być może także o tym, że instytut Gallupa wprowadził nową rzecz czyli StrengthsExplorer. Różni się on trochę od tego testu dla dorosłych, który odkrywa 34 talenty. Ten test dla dzieci pozwala poznać 3 z 10 talentów jakie ma każde dziecko. Te talenty można później rozwijać. Słowo talent jest może trochę mylące po angielsku jest to “strength” czyli mocna strona. Chodzi o dominującą cechę, która uwidacznia się w tym jak działają dzieci. Poznanie tych talentów daje lepsze zrozumienie dziecka przez rodziców, ale także lepszą samoakceptację samego dziecka. Jeżeli ktoś z was chciałby się dowiedzieć czegoś więcej to proszę o kontakt. Ja zrobiłem sobie ten test Gallupa dla dorosłych i jedną z cech, które jest postrzeganie indywidualnie każdej osoby. Patrzenie także na dzieci nie jako na grupę, ale na każdą jednostkę z osobna. Taki test pozwala lepiej poznać każde dziecko i lepiej pomóc mu w rozwoju, nauce itd.